Kompas voor samenwerking in Zuid-Limburg Strategisch Ontwikkelingsprogramma Zuid-Limburg 7 juli 2011 Colofon Tekst: Peet Adams Foto’s: Hans van der Beele, Diana Scheilen, Guus Queisen, Jos Nelissen, Eveline Das, Alf Mertens en Kim Zwarts Vormgeving: Helemaal Hanneke creatieve communicatie Druk: Ars Grafisch
Inhoud
Intro
Intro................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 5
Een streep door de versnippering, verdeeldheid en concurrentie in bestuurlijk Zuid-Limburg. Het
Samenvatting........................................................................................................................................................................................................................................................................... 6
is de hoogste tijd voor daadkracht en een overtuigend, gezamenlijk optreden van overheden en
Context. ......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 8
bedrijfsleven.
Uitvoeringsstrategie......................................................................................................................................................................................................................................................... 9 Domein Economie............................................................................................................................................................................................................................................................. 12 Domein Wonen..................................................................................................................................................................................................................................................................... 16 Domein Onderwijs
...........................................................................................................................................................................................................................................................
Dat is donderdag 25 november 2010 de conclusie van
Kwaliteit is op alle fronten het centrale motto van het
ongeveer 150 bestuurders van bedrijven en overheden
Strategisch Ontwikkelingsprogramma dat nu voor u ligt.
tijdens een conferentie in De Polfermolen in Valkenburg.
Kwaliteit in de domeinen economie, wonen, onderwijs,
19
Domein Zorg........................................................................................................................................................................................................................................................................... 21 Regionale Samenwerking........................................................................................................................................................................................................................................... 24
zorg en regionale samenwerking. De uitdagingen waarBestuurlijk Zuid-Limburg spreekt tijdens de conferentie
voor Zuid-Limburg staat, vereisen kwalitatieve groei.
af om binnen afzienbare tijd innig te gaan samenwerken. De Taskforce Zuid-Limburg heeft de bouwstenen voor het
Ontwikkelingsprogramma.......................................................................................................................................................................................................................................... 31
Dat is absoluut noodzakelijk om de gecompliceerde en
ontwikkelingsprogramma aangereikt gekregen door vijf
Verantwoording................................................................................................................................................................................................................................................................... 38
spoedeisende maatschappelijke, demografische uitdagin-
stuurgroepen. De stuurgroepen hebben onderzocht hoe
gen het hoofd te kunnen bieden. En dat is alleen mogelijk
economie, wonen, zorg, onderwijs en regionale samen-
op de schaalgrootte van Zuid-Limburg, zo is de unanieme
werking de juiste, vernieuwende kwaliteitsimpulsen kun-
mening van de bestuurders in De Polfermolen. Met onor-
nen krijgen. Belangrijkste criterium daarbij: het levert
thodoxe maatregelen die verder reiken dan de optelsom
een meerwaarde op voor de inwoners.
Bijlagen
van lokale ambities. De allerbelangrijkste doelstelling van de samenwerking Welke stappen zijn na de conferentie gezet? Op initia-
in Zuid-Limburg is immers het bevorderen van het welzijn
tief van de Provincie is begin 2011 de Taskforce Zuid-
en de welvaart van de huidige en toekomstige inwoners.
Limburg opgericht. Die is aan de slag gegaan met het opstellen van een Strategisch Ontwikkelingsprogramma; concrete maatregelen die nodig zijn om Zuid-Limburg te etaleren als een regio die met eendracht en kracht aan een nieuwe, gezamenlijke toekomst werkt. De Taskforce heeft ook een model ontwikkeld voor de aansturing van die samenwerking.
5
Samenvatting
6
Het roer gaat om in Zuid-Limburg. Publieke en private partijen in de regio zijn het erover eens
7
dat een gezamenlijke aanpak het juiste middel is om de grote economische kansen te benutten en Zuid-Limburg te positioneren als een topregio.
Samenwerking dus. Wel vrijwillig. Maar niet vrijblijvend.
periode aan de slag om de samenwerking in Zuid-Limburg
Daarvoor zijn de problemen te urgent. Problemen die
verder gestalte te geven. Dat gebeurt in de stuurgroepen
vooral ook uitdagingen en kansen zijn. Het zou Zuid-
economie, wonen, zorg, en onderwijs. Zij kunnen putten
Limburg natuurlijk veel beter uitkomen als de bevolking
uit een reeks projecten die deel uitmaken van het Stra-
nog flink zou groeien. Op de arbeidsmarkt doemen im-
tegisch Ontwikkelingsprogramma, dat de komende jaren
mers grote tekorten op. Maar de krimp biedt ideale moge-
de leidraad vormt om Zuid-Limburg de positie te laten in-
lijkheden om het anders, beter te doen. Een nieuwe start
nemen, waarvoor ze de kwaliteit, de kracht en de kennis
te maken. Met kwalitatieve, duurzame woningen en met
in huis heeft: de koppositie dus.
een kwaliteitsslag in het onderwijs. Met spraakmakende,
De structuur, de aandachtspunten en de projecten voor het nieuwe Zuid-Limburg staan op de kaart. Dat alleen is
innovatieve zorg. Onderwerpen die veel verder reiken dan
De Agendacommissie Zuid-Limburg zorgt voor de coa-
niet voldoende. De regio wil nog dit jaar een convenant
de gemeentegrens van Stein of Simpelveld.
ching van dat nieuwe, verenigde Zuid-Limburg. De gou-
sluiten met het Rijk; een onmisbare partner.
verneur en de burgemeesters van Sittard-Geleen, Heerlen Tegenover die krimp staan de grote economische poten-
en Maastricht zorgen samen met een prominente figuur,
Voor de samenwerking is steun nodig van de gemeente-
ties van Zuid-Limburg. Met de Chemelot Campus en de
afkomstig uit het bedrijfsleven, voor de samenhang en de
raden. En er is een vertaalslag nodig richting bevolking.
Maastricht Health Campus. Fantastische ontwikkelingen
vaart in de uitvoering van het ontwikkelingsprogramma.
Samenwerking zonder draagvlak is immers als een huis
die Zuid-Limburg internationaal een leidersrol kunnen
zonder fundament.
bezorgen. Sittard-Geleen, Maastricht en ook Heerlen wil-
Enkele voorbeelden van projecten uit dat programma?
len dat samen doen met de regio. Daartoe gaat de regio
Eén structuur- en woonvisie voor heel Zuid-Limburg,
een innige samenwerking aan. Samen met het bedrijfsle-
kwaliteitsagenda’s voor elke onderwijssector en specia-
ven, de zorg en het onderwijs aan de slag om te zorgen
lisatie in ziekenhuizen, maar ook meer zorg om de hoek.
voor voldoende kenniswerkers, die hier ook het juiste
Meer kansen voor het midden- en kleinbedrijf en maxi-
woon- en leefklimaat vinden om te wortelen.
male ondersteuning voor de campussen in Maastricht en Sittard-Geleen, versterking van het toeristisch aanbod en
Vertegenwoordigers van bedrijfsleven, maatschappelijke instellingen, provincie en gemeenten gaan de komende
de komst van een regionaal leerwerkbedrijf.
8
Context
Uitvoeringsstrategie
De bestuurlijke conferentie in De Polfermolen heeft nieuw elan opgeleverd om de samenwerking
Zuid-Limburg wacht een ingrijpende transitieopgave. De regio staat voor de uitdaging om met
te zoeken in Zuid-Limburg. Maar de conferentie is niet de enige reden voor het Strategisch Ontwik-
minder mensen het niveau van welvaart en welzijn te behouden en liefst te verhogen. Daar tegen-
kelingsprogramma. De rapportage van de commissie Deetman en Brainport 2020 vormen mede de
over staan de economische ambities uit Brainport 2020. Beide opgaven dienen zich gelijktijdig
basis voor het Strategisch Ontwikkelingsprogramma.
aan. Dat maakt de transitieopgave voor Zuid-Limburg zo bijzonder. Begeleiding van de bevolkingskrimp alleen is onvoldoende. Ook de economische potentie van de regio verdient maximale
Ruimte voor waardevermeerdering. Dat is de titel van de
uitbreiding van de samenwerking tussen bedrijfsleven,
aandacht. Die ontwikkelingspotentie is aanzienlijk met de toppositie die lonkt voor de Chemelot
eindrapportage over de demografische krimp in Limburg,
kennisinstellingen en de overheid.
Campus en de Maastricht Health Campus. En Parkstad heeft grote kansen als financieel-economisch
die de commissie Deetman op 18 februari 2011 heeft gepresenteerd.
Arbeidsmarkt, technologie, bedrijvigheid, voorzieningen,
en administratief cluster.
organisatie en internationale samenwerking zijn de belangrijkste aandachtsgebieden.
Waardevermeerdering door kwalitatieve groei. Dáár ligt
wijsaanbod wordt nadrukkelijker afgestemd op specifieke,
Limburg ontstaat door de vermindering van het aantal
het accent om de transitieopgave succesvol uit te voeren.
regionale economische ontwikkelingen. ‘Een leven lang
inwoners en de afslanking van het aantal huishoudens,
Minder kwantiteit en meer kwaliteit is daarbij het parool.
leren’ is daarbij een belangrijk uitgangspunt. En health-
biedt nieuwe kansen. Sanering en sloop van woningen
Dat vereist innovatie. Voortbordurend op de kracht die in
care verdient als kansrijk economisch speerpunt extra
en voorzieningen zijn onvermijdelijk. Die ruimte kan be-
Zuid-Limburg aanwezig is.
aandacht in de zorg.
waarde voor de regio opleveren. Maar daarvoor is het wel
Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor die kwalita-
Ook de overige domeinen tonen een innige verwevenheid.
noodzakelijk om bestuurskracht en doorzettingsmacht te
tieve groei?
De ontwikkeling van zorgwoningen voor ouderen illus-
Hoofdlijnen van die rapportage? De ruimte die in Zuid-
nut worden voor nieuwe functies en innovaties die meer-
treert de relatie tussen wonen en zorg. Dat geldt ook voor
vergroten. Deetman adviseert regionale samenwerking op het niveau van Zuid-Limburg. Om de kwetsbaarheid te
Integrale aanpak
de domeinen onderwijs, wonen en zorg bij de herstructu-
beperken, mag die samenwerking niet gestoeld zijn op
De regio hanteert een integrale aanpak. De domeinen
rering van wijken en de gevolgen daarvan voor onderwijs-
vrijblijvendheid.
economie, wonen, onderwijs en zorg worden in nauwe,
en zorgvoorzieningen.
onderlinge samenhang opgepakt. De economische ontDe regio Zuidoost-Nederland heeft in opdracht van het
wikkeling is bepalend voor de groei in de regio en geldt
De uitvoering van het programma is integraal en domein-
Rijk een visie ontwikkeld op de toekomstige regionale
als vertrekpunt. De initiatieven in de overige sectoren
gericht. De samenhang van activiteiten is in een domein
ontwikkeling van oostelijk Noord-Brabant en Limburg:
zijn hier in meer of mindere mate van afgeleid.
het grootst. Per domein kan met de belangrijkste stakeholders worden afgestemd over de aanpak. Daarbij wordt zo-
Brainport 2020, top economy, smart society. Die visie is in maart 2011 gepresenteerd en bevat ook een uitvoe-
Zo is de woningbehoefte mede afhankelijk van het aantal
veel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande structuren.
ringsprogramma. Dat programma voorziet in een verdere
kenniswerkers dat zich in de regio vestigt. Het onder-
Overigens kan het aantal domeinen nog uitgebreid worden.
9
10
Cultuur als verbindend element
cludeert de commissie Deetman en heeft ook minister
Cultuur is een cluster van regionaal, economisch belang
Donner bevestigd.
11
in het Strategisch Ontwikkelingsprogramma. Cultuur is vooral ook een bindend element tussen de regio en haar
In de tweede helft van 2011 wordt daarom een convenant
bewoners. Culturele evenementen zijn belangrijk voor het
opgesteld waarin afspraken met het Rijk worden gemaakt
behoud en de verdere ontwikkeling van de eigen identi-
over bijdragen aan de transitie van Zuid-Limburg. Basis
teit en het gevoel van trots op de regio. Maastricht Cul-
voor dat convenant vormen het Strategisch Ontwikke-
turele Hoofdstad 2018 is een belangrijke katalysator voor
lingsprogramma en het regionale draagvlak daarvoor.
de verdere ontwikkeling van Zuid-Limburg. Internationaal perspectief Regionale samenwerking
Het is van belang de belemmeringen voor een optima-
Krachtige regionale samenwerking is noodzakelijk om de
le, grensoverschrijdende samenwerking eindelijk uit de
omvangrijke transitie integraal uit te voeren. De samen-
weg te ruimen. Zuid-Limburg maakt immers deel uit van
werking start vanuit een coalition of the willing van de
de internationale context van de Euregio. Grensover-
Bestaande kracht
Ontwikkelingsprogramma. De kracht van de regio vormt
centrumgemeenten in Zuid-Limburg en de Provincie.
schrijdend partnerschap biedt extra kansen voor een
Zuid-Limburg wil als samenwerkende en daadkrachtige re-
de basis van zowel regiobranding als specifieke marke-
Andere publieke en private partijen hebben de mogelijk-
succesvolle transitie. De samenwerking tussen Cheme-
gio zo snel mogelijk resultaten boeken. De regio beschikt
ting. Dat verdient de steun van alle stakeholders. De
heid zich hierbij aan te sluiten. Samenwerking tussen
lot Campus en de Rheinisch-Westfaelische Technische
over uitvoeringsorganisaties die hun toegevoegde waarde
regiobranding wordt verbonden aan de realisatie van het
overheden alleen is immers niet genoeg. Voorwaarde is
Hochschule (RWTH) in Aken is daar maar een van de
bewezen hebben. Het is van belang om die organisaties
Strategisch Ontwikkelingsprogramma.
ook dat het bedrijfsleven, woningcorporaties, zorginstel-
voorbeelden van.
in te zetten. Het LIOF kan bijvoorbeeld een grote rol spelen in het verwezenlijken van de economische ambities.
lingen en scholen de handen ineen slaan. Tijdige en effectieve betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid
De juiste focus
Zeker nu het economisch beleid voor een deel wordt ge-
zijn de basisvoorwaarden voor die samenwerking.
De regionale samenwerking concentreert zich op de uit-
decentraliseerd van Rijk naar Provincies.
voering van strategische activiteiten die nodig zijn voor Convenant met het Rijk
het slagen van de transitie. Dat zijn activiteiten die
Binnen de domeinen wonen, zorg en onderwijs kunnen uit-
De transitie van Zuid-Limburg noopt niet alleen tot maat-
vanuit een gezamenlijk perspectief de hoogste prioriteit
voeringsrollen toebedeeld worden aan ontwikkelaars, be-
werk, maar vergt ook betrokkenheid van het Rijk. Met de
hebben. Uiteraard gaan alle partijen ook gewoon verder
leggers, woningcorporaties, zorg- en onderwijsinstellingen.
uitvoering is jaren gemoeid. De noodzakelijke investe-
met de dagelijkse ontwikkelingen; de activiteiten op het
ringen zijn te groot voor de gemeenten, de Provincie en
lokale en intergemeentelijke schaalniveau, die niet nood-
Regiobranding
de regio alleen. De bijzondere omstandigheden in Zuid-
zaken tot Zuid-Limburgse samenwerking.
Het vermarkten van de regio Zuid-Limburg is één van de
Limburg rechtvaardigen bijzondere maatregelen, zo con-
pijlers voor de succesvolle uitvoering van het Strategisch
Domein Economie
12
Voor het domein Economie is de visie Brainport 2020 de
geren in technische opleidingen en een stevig fundament
basis voor het Strategisch Ontwikkelingsprogramma. Deze
met een attractief woonklimaat noodzakelijk.
visie, die is opgesteld in opdracht van het ministerie In de visie Brainport 2020 zijn binnen vier domeinen als
ringsprogramma. De Zuid-Limburgse onderdelen van dit
belangrijkste ambities gedefinieerd:
programma zijn integraal onderdeel van het Strategisch
Doelstelling van Brainport 2020 is de ontwikkeling van Zuidoost-Nederland tot een internationale, innovatieve en duurzame economische topregio. Daarvoor is het nodig
• Optimale benutting van vooraanstaande kennis/technologie in de TTR ELAt.
van EL&I, bestaat onder meer uit een concreet uitvoe-
Ontwikkelingsprogramma.
Eindhoven, Leuven, Aken triangel (TTR ELAt).
Domein Basics: • Excellente internationale bereikbaarheid. • Topmilieus voor kenniseconomie in de TTR ELAt.
• Excellent onderwijs op alle niveaus naar behoefte van
• Attractieve woon- en leefomgeving voor (inter)natio-
• Hogere instroom en aantrekken van (internationaal)
nale kenniswerkers. • Brainport: trots in de regio, wereldwijd herkenbaar.
talent. • Flexibel werkende arbeidsmarkt.
Regionale verdieping
inwoners en bezoekers. Met de ontwikkeling van excel-
• Duurzame inzetbaarheid van beroepsbevolking.
Als aanvulling op Brainport 2020 is voor Zuid-Limburg een verdiepingsslag gemaakt en zijn regionale, economi-
en de Chemelot Campus in Sittard-Geleen in combinatie
Domein Business:
met de Maastricht Health Campus, richten Oost-Brabant
• Meer startende en sneller groeiende innovatieve be-
en Limburg zich op de internationale (kennis)top. Daarnaast positioneert Zuid-Limburg zich sterk op een groter aantal topsectoren. Niet alleen chemie en life sciences, maar ook duurzame energie en voeding. Deze brede positionering biedt een technologisch hoogwaardige voedingsbodem voor duurzame herstructurering, die ook in lijn is met de versnelde energietransitie in Duitsland.
drijven. • Meer innovatie, ondernemerschap en samenwerking in MKB en de logistieke keten (supply chains). • Versterkte rol van publieke sector als aanjager van innovatie. • Investeringsbevordering door gericht en proactief export- en acquisitiebeleid.
is sterk. Vasthouden en verder uitbouwen van de bevoor onder meer congrestoerisme. Maar om die positie te behouden zijn ook nieuwe thema’s nodig. • Versterking van de samenwerking is eveneens noodzakelijk voor de toeristische sector in Zuid-Limburg. Daarmee ligt een duidelijker en krachtiger marketingprofiel binnen handbereik. • De gastvrijheid wordt naar een topniveau gebracht.
dat Zuidoost-Nederland the place to be is voor bedrijven, lente campussen, zoals de High Tech Campus Eindhoven
• De toeristische positie van Maastricht en Zuid-Limburg staande thema’s is dan ook het motto, met aandacht
Domein People: economische clusters.
regio Zuid-Limburg. De ambities reiken ver:
sche prioriteiten gedefinieerd:
• Culinaire kwaliteit en de toepassing van streekproducten in horeca en detailhandel promoten voor versterking van het Bourgondisch profiel. • Verdere uitbouw van de dagattracties door de kwaliteit van natuur en landschap te benadrukken en in te spe-
Financieel-economisch en administratief cluster
len op wellness, cultuur en sport.
Een groot aantal gegevensverwerkende en –beherende
• De ontwikkeling van Zuid-Limburg als een internatio-
bedrijven in Parkstad is van strategisch belang voor de
naal centrum voor onthaasting en bezinning door het
regionale economie van Zuid-Limburg. Verdere ontwikke-
gebruik van kloosters en abdijen voor zowel de zake-
ling van de financieel-economische, administratieve en
lijke markt als de toerist.
juridische dienstverlening van de bestaande bedrijven is nodig. De vestiging van nieuwe bedrijven en de komst
Creatief cluster
van shared service centers zijn twee andere hoofddoelstel-
De impact van kunst, cultuur, media, creatieve beroepen
Om de koppositie in te nemen is het van belang dat be-
Domein Technology
lingen. Ook is innovatie van dienstverleningsconcepten
en creatieve (ICT-)dienstverlening op de economische
drijven, overheden en kennisinstellingen elkaar lokaal
• Waarborgen van een open innovatie-ecosysteem.
nodig. Daarbij gaat het onder meer om vernieuwende ICT-
ontwikkeling in Zuid-Limburg is groot. Cultuur verdient
• Zorgen voor massa in de publieke onderzoek- en ont-
voorzieningen.
dan ook nieuwe stimulansen. Niet alleen door de organi-
vinden en versterken. Dat vergt ontwikkeling van bedrijvigheid vanuit kennisinstellingen en grotere bedrijven.
satie van festivals en evenementen en door het structu-
wikkelingssector.
En de beschikbaarheid van kapitaal voor ondernemers
• Betere verbinding van publieke en private onderzoe-
met groeipotenties. Tevens is voldoende aanwas van jon-
ken en ontwikkelingen in de Technologische Top Regio
Toeristisch cluster
reel versterken van de bestaande, culturele infrastructuur.
Verbreding van het toerisme is van groot belang voor de
Voorbeelden daarvan zijn opleidingen, zoals conservato-
13
14
ria, de toneelacademie, de Jan van Eijck Academie, maar
mogen geen knelpunten meer opleveren. Als het rendabel
ook theaters en musea. Maastricht Culturele Hoofdstad
en zinvol is, zal worden ingezet op een verschuiving van
2018 biedt een uitgelezen kans om de culturele ontwik-
het wegvervoer naar andere modaliteiten.
15
keling van Zuid-Limburg verder aan te jagen. Voor het personenvervoer concentreert de aandacht zich
MKB-cluster
op directe internationale verbindingen met steden als
Het midden- en kleinbedrijf (MKB) speelt een belangrijke
Luik en Aken. Bij de optimalisering van de spoorverbin-
rol in de ontwikkeling van de groeimotoren van de regio-
dingen vormen de hoge snelheidslijnen een specifiek aan-
nale economie. Versterking van de rol van het MKB in de
dachtspunt.
industrie en de positie van startende ondernemers is een van de prioriteiten. Daarvoor is het van belang om de
Participatie op de arbeidsmarkt
innovatie, de weerbaarheid en diversiteit van het MKB te
Alom wordt Zuid-Limburg geconfronteerd met een snel
is een van de belangrijkste beleidsuitdagingen voor de
stimuleren. Een van de mogelijkheden daartoe is het in-
groeiend tekort aan arbeidskrachten. Daar tegenover
komende periode. In lijn met Brainport 2020 is expliciete
tensiever betrekken van het MKB bij de innovaties van de
staat een groot aantal mensen met een uitkering. De ar-
aandacht nodig voor grensoverschrijdende verbindingen
grote bedrijven die gevestigd zijn op de Chemelot Campus
beidsmarkt dreigt uit balans te raken.
met omliggende regio’s in Duitsland en Belgie. Voor Zuid-
en de Health Campus Maastricht. Maar ook de innovatie
Limburg geldt dit in nog sterkere mate dan voor andere
op het raakvlak tussen sectoren (crossovers) met het MKB
Daarom is het noodzakelijk dat er een einde komt aan
biedt kansen. Voorbeeld is de samenwerking tussen Che-
de versnipperde wijze waarop mensen nu worden bege-
melot Campus en de Health Campus Maastricht. De raak-
leid bij hun rentree op de arbeidsmarkt. Er is grote be-
Het samenspel tussen de Chemelot Campus en de kennis-
vlakken tussen zorg en ICT, zorg en toerisme, financiële
hoefte aan één overkoepelende organisatie die inwoners
instellingen in Aken en Leuven, is een voorbeeld van de
dienstverlening en logistieke leveren nieuw perspectief
door scholing en omscholing helpt aan een nieuwe baan.
meerwaarde die de samenwerking kan hebben.
op voor het MKB.
Dat kan door het aanbieden van leerwerktrajecten met behoud van uitkering. Niet in de schoolbanken, maar
Logistiek en bereikbaarheid
op echte werkplekken in de Zuid-Limburgse industrie,
Zuid-Limburg kan zich ontwikkelen tot de logistieke spil
dienstverlening en zorg. Ook voor werkloze jongeren zou
tussen de mainports Rotterdam en Antwerpen en het
deze aanpak moeten gelden.
Europese achterland. Daarvoor is het nodig dat het goederentransport over de weg, via het spoor en op het
Internationalisering
water geen belemmeringen ondervindt.
Het van de grond tillen van internationale samenwer-
Ook de regionale en grensoverschrijdende infrastructuur
king tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden
regio’s in Zuidoost-Nederland.
Domein Wonen
16
De daling van het aantal inwoners in combinatie met de veranderende consumentenwensen en de economische ambities van Zuid-Limburg hebben grote gevolgen voor de woningmarkt. Ze vereisen een krachtige, gezamenlijke aanpak.
Het creëren van een gezonde schaarste, de zorg voor renovatie en de ontwikkeling van vervangende nieuwbouw zijn de uitdagingen die de regio wachten. Bovendien is ook een goede doorstroming in de huur- en koopsector noodzakelijk.
door een woningtekort van gemiddeld anderhalf tot twee procent. • Het aanbod voldoet kwalitatief aan de eisen van bestaande en nieuwe woonconsumenten. • De tevredenheid van de bevolking over de eigen woning en de woonomgeving stijgt naar gemiddeld een
De herstructurering van de woningmarkt in Zuid-Limburg
zeven.
staat voor een deel in het teken van het definitief onttrek-
• De duurzaamheid van de bestaande- en nieuwe wo-
ken van woningen aan de voorraad. Dat zal in toenemende
ningvoorraad verbetert en de uitstoot van CO2 gaat
mate sloop zonder vervanging betekenen en dat manifesteert zich zowel in de stad als in het landelijk gebied.
omlaag. • De zogenaamde identiteitsdragers (beeldbepalende en monumentale huizen) in de woningvoorraad blijven in
Het woningoverschot doet zich niet alleen in de huursector voor. Ook de koopsector ondervindt de effecten van de krimp en de scheefgroei tussen vraag en aanbod. Om voor
functie en worden waar nodig gerenoveerd. • De waardeontwikkeling van de woningen in Zuid-Limburg sluit minimaal aan bij de inflatie.
waardebehoud en mogelijk waardestijging te zorgen, is een nieuw evenwicht tussen vraag en aanbod noodzakelijk.
Voor de transformatie van de woningmarkt is een structuur- en woonvisie op de schaal van Zuid-Limburg nodig.
De ambitie van het domein Wonen richt zich dan ook
Vanuit een duurzame ruimtelijk-economische visie op
niet alleen op aantallen woningen, maar vooral ook op
Zuid-Limburg. De visie is zowel planologisch als program-
het waardebehoud. Leefbaarheid, veiligheid, identiteit en
matisch een duidelijke richtlijn voor alle partijen. Nauwe
burgerschap spelen daarbij een rol.
afstemming is vereist met aandachtsgebieden als zorg, welzijn, voorzieningen en bereikbaarheid.
De concrete doelen voor de lange termijn: • Er komt weer balans in de omvang van de woningmarkt
De leefbaarheid in de landelijke gebieden vereist nieuwe
17
Domein Onderwijs
18
formules, waarbij de concentratie van collectieve voor-
Voor de overheden is ook een nieuwe rol weggelegd als ini-
Het primair onderwijs, het voortgezet- en het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs zijn de
zieningen centraal staat.
tiator van investeringen en het zoeken naar nieuwe part-
sectoren van het domein Onderwijs. Voor het hoger onderwijs bestaat al een sectorplan, dat be-
ners. Er doemen nauwelijks rendabele, of zelfs negatieve
trekking heeft op geheel Limburg en dateert uit 2010.
De herstructurering van de woningmarkt biedt de moge-
grondexploitaties op die om slimme oplossingen vragen;
lijkheid om duurzaamheid centraal te stellen. Zuid-Lim-
alternatieve vereveningsmodellen, waarbij projectontwik-
burg streeft daarbij de koploperrol na en wil uitgroeien
kelaars ook hun verantwoordelijkheid nemen.
Belangrijkste speerpunten uit dit Sectorplan Hoger On-
pelijk gewenste onderwijsvernieuwingen en -innovaties
tot duurzaam voorbeeld voor andere regio’s.
Om de grote ambities waar te maken, is een actieve rol
derwijs Limburg zijn de komst van een Educatief Centrum
stagneren. De kwaliteit van het onderwijs komt onder
Dat geldt ook voor de transparantie tussen de belangheb-
van de overheid vereist. Dit met het oog op de omvang
(voor de ontwikkeling van nieuwe onderwijsvormen en
druk te staan. Door het opdrogen van de instroom van
bende partijen. Met name als het gaat om business cases
van de benodigde investeringen en het maatschappelijk
het inrichten van nieuw onderwijs voor de professiona-
nieuwe docenten vanwege een tijdelijk overschot, dreigt
en de concrete uitvoeringsafspraken.
rendement daarvan. Uitgangspunt bij de geldelijke inbreng
lisering van docenten) en het bijdragen aan de campus-
op termijn een groot lerarentekort.
van de overheid is: investeren in plaats van doneren.
ontwikkeling voor Chematerials & Energy, Health Care en
Rollen van partijen
Food. Die speerpunten maken ook deel uit van het Stra-
Daar tegenover staat de druk vanuit de regio op de scho-
tegisch Ontwikkelingsprogramma.
len om goed gekwalificeerde vakmensen en kenniswerkers
Voor een succesvolle transformatie van de woningmarkt is
De overheden dienen zich verder te focussen op het uit
uitvoering nodig op het schaalniveau van Zuid-Limburg.
de markt nemen van complexen van particulier woningbe-
Partijen werken samen op basis van een coalition of the
zit. De inzet is dan waardebehoud en het tegengaan van
Het onderwijs in Zuid-Limburg staat onder druk. Door de
in Zuid-Limburg om de relatief grote groep niet-werken-
willing. Daarbij zijn concrete keuzes nodig om subregio-
leegstand en verloedering.
ontgroening daalt het aantal leerlingen. De vergrijzing
den naar de arbeidsmarkt te leiden.
veroorzaakt krapte in het lerarenbestand. Voor het onder-
Bovendien vraagt de samenleving ook nog om een andere
De behoefte aan kennisdeling met andere regio’s is groot.
wijs is een belangrijke taak weggelegd om Zuid-Limburg
opzet van het onderwijs, waarbij de nadruk ligt op talent-
Daardoor ontstaat een heldere blik op concreet toepas-
te ontwikkelen tot toptechnologische regio. Die positie
ontwikkeling in brede zin.
Commerciële partijen zijn belangrijk, maar die investeren
bare concepten, regelingen en instrumenten. Door die
kan alleen bereikt worden met voldoende arbeidspoten-
alleen bij een aannemelijk perspectief op rendement. Met
kennisdeling kan de slagkracht in Zuid-Limburg worden
tieel; zowel hoogopgeleide kenniswerkers als prima vak-
Het onderwijs in Zuid-Limburg heeft een forse impuls
de diverse overheden zijn afspraken nodig om het risico
vergroot. De vernieuwing van de woningmarkt vereist
mensen.
nodig. Toekomstbestendig en kwalitatief hoogwaardig,
voor investeerders in verhouding te brengen tot moge-
creatieve omgang met regels en instrumenten. De regel-
lijke opbrengsten. Ook banken spelen een belangrijke
geving an sich vormt vaak niet het knelpunt, maar wel de
Het onderwijs in Zuid-Limburg wordt geconfronteerd met
male ontwikkeling van talenten, zodat Zuid-Limburg op
rol. Zij hebben immers belang bij het waardebehoud van
wijze waarop ze gehanteerd wordt.
een reeks uitdagingen. De dalende leerlingaantallen be-
de lange termijn te boek staat als de beste onderwijsre-
woningen als onderpand van hypotheken. Er is nader on-
tekenen minder inkomsten. De kosten blijven nagenoeg
gio van Nederland. Een regio ook waar mensen kunnen
derzoek nodig om uit te wijzen welke rol banken kunnen
gelijk. Scholen en specifieke opleidingen worden kleiner
kiezen voor de opleiding die leidt tot een optimale ont-
spelen in selectieve sloop om het behoud van de waarde
en kunnen onderwijskundig niet meer de vereiste kwa-
wikkeling van talenten en aansluit op de behoefte van de
van de resterende woningen te kunnen garanderen.
liteit leveren, of zijn gedwongen het aantal studierich-
arbeidsmarkt.
nale profielen gestalte te geven. Tussen de steden onderling, maar ook tussen de steden en het landelijk gebied.
af te leveren voor de arbeidsmarkt en is er de luide roep
zoals ook de commissie Deetman bepleit. Met een opti-
tingen te beperken. Geldgebrek betekent dat maatschap-
19
Domein Zorg
20
Vijf uitdagingen vormen de basis van het domein Zorg
Het Strategisch Ontwikkelingprogramma draagt bij aan
voor het Strategisch Ontwikkelingsprogramma:
vier hoofddoelstellingen voor de zorg nieuwe stijl in ZuidLimburg:
1. In de zorgsector in Zuid-Limburg is aan de ene kant sprake van schaalvergroting en concentratie van zorg-
Concentratie en deconcentratie
voorzieningen. Aan de andere kant manifesteert zich
Zuid-Limburg is in potentie een voorbeeldregio met de
de behoefte aan deconcentratie; spreiding van het
succesvolle concentratie van planbare en complexe zorg
zorgaanbod en leveren van maatwerk met een duidelijk
en spreiding van overige zorgfuncties.
accent op de eerstelijnszorg. Beide, op het eerste ge-
De regio kan een kwaliteitssprong maken door kennis en
zicht tegengestelde ontwikkelingen, worden opgepakt.
kunde te bundelen in een of enkele ziekenhuizen waar
2. Op de arbeidmarkt ontstaan kwantitatieve en kwalita-
topreferente zorg wordt geboden. Topkwaliteit en doel-
Daarvoor is het nodig de krimp te benutten om de kwa-
te etaleren. Daarvoor is een betere aansluiting tussen
tieve knelpunten. Er lopen concrete projecten, maar
matigheid wegen op tegen bijvoorbeeld de langere reis-
liteit van het onderwijs te verbeteren. Te beginnen met
het onderwijs en de regionale arbeidsmarkt noodzakelijk.
die zijn afhankelijk van tijdelijke budgetten. Daarom
tijd voor patiënten.
een kwaliteitsagenda voor alle onderwijsniveaus. Ook is
Speciale aandacht daarbij is geboden voor de relatie met
zijn er aanvullende maatregelen nodig om de knelpun-
het zaak het onderwijs in Zuid-Limburg een meer inter-
het MKB, het onderwijsaanbod voor banen aan de onder-
ten aan te pakken en structureel te financieren.
nationaal gezicht te geven. Niet alleen door het opleiden
kant van de arbeidsmarkt en voorzieningen die ‘een leven
van leerlingen als wereldburgers, met accenten op meer-
lang leren’ ook in de praktijk mogelijk maken.
De voor- en de nazorg van patiënten van zo’n specialis-
3. Kan de zorgvraag in Zuid-Limburg in de toekomst be-
tisch ziekenhuis vindt decentraal, dicht bij huis plaats
perkt worden? Een verdere stijging van de vraag ligt in
met een hoofdrol voor de eerstelijnszorg. Daarmee wordt
het verschiet door het grote aantal chronisch zieken
de toegankelijkheid van de zorg vergroot. Alleen de in-
dat gezinnen met buitenlandse werknemers, die nu nog
De belangrijke randvoorwaarden voor een optimaal on-
en ouderen. Kunnen initiatieven als preventie, zelfred-
grepen zelf worden verricht in het ziekenhuis.
voor Brussel kiezen, zich in Zuid-Limburg vestigen.
derwijsklimaat in Zuid-Limburg zijn spreiding en concen-
zaamheid en eigen verantwoordelijkheid die stijging
tratie voor het primair onderwijs, een kwalitatief hoog-
een halt toeroepen?
taligheid en mindset, maar ook door een zodanig aanbod
In samenwerking met zorgaanbieders in de Duitse en Bel-
In de agenda van Brainport 2020 biedt het onderwijs be-
staand en gedifferentieerd aanbod van hoger onderwijs,
4. Het is zaak om na te gaan of de schotten in de financie-
gische grensregio kan die bundeling van complexe zorg
langrijke economische kansen voor de regio. Zoals het
het verhogen van de kwaliteit van lerarenopleidingen,
ring van de zorg kunnen worden verwijderd. In plaats
mogelijk ook leiden tot de komst van een medisch cen-
aanbieden van vraaggestuurd onderwijs van topkwaliteit
voldoende financiering, het bieden van mogelijkheden
van de WMO en de AWBZ kiezen voor een integrale fi-
trum met internationale uitstraling met specialisatie in
met doorlopende leerlijnen, toonaangevend multidisci-
voor het inrichten van experimenteerruimte en het aan-
nanciering, waaruit de zorg in de regio zelf kan putten.
specifieke aandoeningen. Zo’n initiatief leidt niet alleen
plinair onderwijs door de universiteiten en betere kwali-
passen van wet- en regelgeving.
5. De zorgsector kan als een aanjager voor de economische
tot een toestroom van patiënten uit binnen- en buiten-
ontwikkeling van Zuid-Limburg dienen. Dit mag niet lei-
land, maar heeft ook grote aantrekkingskracht op inter-
den tot een eenzijdig profiel van de arbeidsmarkt.
nationale kenniswerkers.
teit van het middelbaar beroepsonderwijs. Uitgangspunt van het domein Onderwijs is leerlingen de kans te geven om hun talenten ook in de eigen regio
21
22
Nadruk op integrale zorg en preventie
Vergroten bijdrage van de zorg aan de economie
De nadruk in de integrale zorg en preventie verschuift
De zorgsector richt de focus nadrukkelijker op uitbrei-
van hulpverlening aan zieken en zorgbehoevenden naar
ding van de bedrijvigheid in de regio Zuid-Limburg. Dat
gedragsverandering en meer aandacht voor de gezond-
kan de komst van een internationaal medisch centrum
heid van lichaam en geest.
zijn, maar ook bedrijvigheid door samenwerking tussen zorgaanbieders en de technologische partners. Dat type
Goede preventie beperkt de zorgbehoefte en betekent
bedrijvigheid brengt hooggeschoolde kenniswerkers naar
dat er op termijn mogelijk minder extra handen nodig
Zuid-Limburg.
zijn aan het bed, die nadrukkelijk kunnen worden ingezet voor de zorg van chronisch zieken en ouderen. Met de
De uitdagingen en de doelstellingen van de zorg in Zuid-
nadruk op preventie wordt in de toekomst nadrukkelijker
Limburg leiden tot een reeks projecten in het Strategisch
een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van
Ontwikkelingsprogramma. Sommigen zijn al in de steigers
de inwoners. Daarbij speelt innovatie een belangrijke rol.
gezet, anderen worden opgewaardeerd naar regionale schaal. Behalve zorginstellingen zijn ook gemeenten en Provincie
Innovatieve technologie
aan zet om nieuwe initiatieven op de rails te zetten:
Innovatieve zorgconcepten zijn gericht op meer zelfredzaamheid bij specifieke patiëntengroepen. Uitgangspunten daarbij zijn kwaliteitsverhoging van de zorg en meer efficiency met het oog op het tekort aan verplegenden/ verzorgenden.
• Specialisatie op topniveau in een, of meerdere ziekenhuizen. • Ondersteuning van nieuwe zorginfrastructuur voor de toekomstige eerste lijn met zorggroepen, gezondheidscentra en public health netwerken.
Voorbeelden van innovaties zijn: zorg op afstand, ICTintegratie van zorgaanbieders en diagnostiek die dichter bij de patiënt staat. Zorgaanbieders zoeken de samenwerking op met de technologiepartners. De kennis van de Maastricht Health Campus wordt beter toegankelijk voor de regio. Daarmee verbetert ook de binding van de campus met de regio.
• Technologische en sociale innovatie als compensatie voor tekort aan arbeidskrachten. • Diagnostische innovatie gericht op snelheid, preventie en gedragsverandering. • Zuid-Limburg profileren als een regio met innovatieve topzorg. • Alternatieve financiering zorg.
23
Regionale samenwerking
24
De uitvoering van het Strategisch Ontwikkelingsprogramma maakt een krachtige regionale samenwerking op Zuid-Limburgse schaal noodzakelijk. De Taskforce Zuid-Limburg onderschrijft daarmee het advies van de commissie Deetman, dat op Zuid-Limburgse schaal onorthodoxe maatregelen nodig zijn ter vergroting van de bestuurskracht en de doorzettingsmacht.
is vrijwillig, maar na aanmelding niet vrijblijvend met
De drie colleges van B & W hebben periodiek gezamen-
het oog op de behoefte aan bindende afspraken.
lijke vergaderingen en de drie burgemeesters voeren ge-
• De regionale samenwerking op korte termijn is een eer-
zamenlijk periodiek overleg met de gouverneur.
ste stap in een groeimodel, waarbij op de (middel)lange termijn andere vormen van samenwerking mogelijk zijn.
In het verlengde van deze initiatieven is het voorstel om op de schaal van Zuid-Limburg te komen tot een niet
Vrijwillige, maar niet vrijblijvende regionale samenwer-
middelen, borging van de democratische legitimiteit
Samenwerkingsmodel
vrijblijvende vorm van netwerksturing. Het dansen op
king, gebaseerd op bindende afspraken, is daarbij het
en de lokale en regionale identiteit en betrokkenheid.
De structuur van de regionale samenwerking is een uit-
schalen vormt daarbij het uitgangspunt. Stuurgroepen
motto. De samenwerking start vanuit een coalition of the
• De basis van de regionale samenwerking vormen de
werking van de intenties zoals die tijdens de conferentie
gaan samen met een overkoepelende Agendacommissie
willing met alle ruimte voor publieke en private partijen
drie bestuurslagen van het Huis van Thorbecke: Rijk,
in De Polfermolen zijn uitgesproken. De structuur past
Zuid-Limburg aan de slag met de uitvoering.
om zich daarbij aan te sluiten.
Provincie en gemeenten.
ook bij de aanbevelingen van de commissie Deetman en
• Structure follows strategy is het basisprincipe van de
de ambities van Brainport 2020.
Stuurgroepen
Kaders voor samenwerking
samenwerking: de organisatiestructuur is in staat de
De regionale samenwerking krijgt gestalte binnen de
maatschappelijke dynamiek en de strategische ontwik-
Vooruitlopend op de regionale samenwerking in Zuid-Lim-
op de gecoördineerde uitvoering en vernieuwing van het
kaders van het vigerende beleid van Rijk, Provincie en
kelingen te managen.
burg hebben de centrumgemeenten Maastricht, Heerlen
Strategisch Ontwikkelingsprogramma voor het betref-
Per domein wordt een stuurgroep gevormd, die zich richt
gemeenten. Beleidskaders zijn het regeerakkoord, het
• De regionale samenwerking biedt de ruimte om op uit-
en Sittard-Geleen al een aantal activiteiten ondernomen
fende domein. Het kan hierbij in aanvang gaan om een
concept bestuursakkoord van Rijk, VNG, IP en UvW en
eenlopende niveaus de handen ineen te slaan, afhan-
om de gezamenlijke bestuurskracht te vergroten. Daar-
voortzetting van de stuurgroepen die de bouwstenen
het coalitieakkoord van de Provincie Limburg.
kelijk van de aard van de problematiek en de behoefte
mee is een eerste fundament gelegd voor de regionale
hebben aangeleverd voor het Strategisch Ontwikkelings-
van partners. Locatie van deze dansen op schalen kun-
samenwerking.
programma. Deze stuurgroepen kunnen worden uitge-
Behalve deze algemene kaders zijn er kaders die speci-
nen zowel de wijk/buurt, de gemeente, het gewest, of
fieke aandachtsgebieden betreffen, zoals het convenant
de regio zijn.
bedrijventerreinen.
• Per schaalniveau is er in de regionale samenwerking
breid met personen die door kennis, bevoegdheden en/of Zo hebben de drie gemeenten hebben hun prioritaire aan-
middelen een bijdrage kunnen leveren aan de uitvoering
dachtsgebieden verdeeld:
van het ontwikkelingsprogramma. Het aantal domeinen ligt niet vast en kan, afhankelijk van de behoefte, worden
ruimte voor maatwerk en flexibiliteit. Daarbij gaat het De algemene kaders in kort bestek:
bijvoorbeeld om de keuze van partijen, de intensiteit van samenwerking en het ontwikkelingstempo.
Uitgangspunten en randvoorwaarden
• De regionale samenwerking is gericht op het beperken
Voor de regionale samenwerking in Zuid-Limburg is een
van de bestuurlijke drukte. Met name door bestaande
aantal uitgangspunten en randvoorwaarden geformuleerd.
structuren op specifieke terreinen te verbinden.
• De regionale samenwerking is gericht op een doeltref-
• De inrichting van de regionale samenwerking gebeurt
fende uitvoering van beleid, een doelmatige inzet van
op basis van initiatieven van onderop. De deelname
• Maastricht concentreert zich op kennis (de clusters
uitgebreid.
health care en onderwijs), cultuur en bestuur. • Sittard-Geleen focust zich op het industrieel cluster en de sport.
Elke stuurgroep krijgt van onderop gestalte. Met onderwerpen die door partijen aangedragen worden. De stuur-
• Heerlen richt zich op zorg en dienstverlening inclusief
groepen zijn een coalition of the willing; een coalitie van
de ontwikkeling van het financieel-economisch en ad-
publieke en private partijen die mee willen doen aan de
ministratief cluster.
samenwerking. De betrokkenheid en binding van partijen
25
Stuurgroep Wonen Stuurgroep Economie
Stuurgroep Onderwijs Agendacommissie Zuid-Limburg
Stuurgroep Zorg 26
Stuurgroep ... Stuurgroep ...
zorgt voor de benodigde bestuurskracht. Bij succes kan de coalitie in de loop van de tijd uitgebreid worden.
Agendacommissie Zuid-Limburg
ten zorgen gezamenlijk voor de benodigde procesmidde-
De overkoepelende Agendacommissie Zuid-Limburg staat
len. De voorzittende partij zorgt voor de invulling van de
de stuurgroepen bij. De commissie zorgt voor de samen-
secretarisfunctie op zwaar ambtelijk niveau.
De werkwijze en de activiteiten van de stuurgroepen kun-
hang in de uitvoering van het Strategisch Ontwikkelings-
nen onderling verschillen. De partners in de stuurgroep ma-
programma en belegt het convenant met het Rijk. De com-
Rolverdeling publieke partijen
ken daar bindende afspraken over en bepalen het mandaat.
missie en de voorzitters van de stuurgroepen overleggen
In de netwerksturing spelen overheden, maatschappe-
Elke stuurgroep richt zich zowel op de voorbereiding als
periodiek over de voortgang en de procesgang en komen
lijke instellingen en bedrijven een cruciale rol. Het ini-
de uitvoering van het programma.
met voorstellen voor vernieuwing van het programma.
tiatief voor de netwerksamenwerking zal primair bij de publieke partijen liggen. Dat is de reden voor een nadere
In de voorbereiding gaat het om het bij elkaar brengen
Elke stuurgroep heeft een voorzitter (trekker) die verant-
De Agendacommissie Zuid-Limburg bestaat uit de gouver-
beschrijving van de rol van de publieke partijen. Het is
van partijen, het vertalen van de strategische agenda
woordelijk is voor het opstarten en het faciliteren van
neur en de burgemeesters van Heerlen, Maastricht en Sit-
verstandig om vooraf helder aan te duiden welke publieke
naar concrete acties en de zorg voor nieuwe initiatieven.
het overleg. Dat kan een vertegenwoordiger van het be-
tard-Geleen, aangevuld met een gezaghebbende persoon
partij bij welk aandachtsgebied het voortouw neemt.
Maar ook het uitwerken van business cases en de fond-
drijfsleven, de overheid, of een maatschappelijke instel-
uit het bedrijfsleven met onbetwiste statuur. Zij geven
senwerving behoren tot de voorbereiding. Uitgangspunt
ling zijn.
prioriteit aan de belangen van Zuid-Limburg. Belangrijkste
Gemeenten
opgave is met verbindend leiderschap de samenhang en
Het primaat voor de samenwerking in Zuid-Limburg ligt
is dat bij de voorbereiding en de uitvoering zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van bestaande uitvoeringsor-
De betrokkenheid en binding van de samenwerkende par-
de uitvoering van het Strategisch Ontwikkelingprogramma
bij de centrumgemeenten Sittard-Geleen, Heerlen en
ganisaties. Bij de uitvoering door die organisaties richt
tijen en het draagvlak voor de initiatieven zorgen voor de
te waarborgen. De Agendacommissie geeft extra impulsen
Maastricht. Deze steden nemen het initiatief om andere
de stuurgroep zich op monitoren en eventueel aanjagen
beoogde bestuurskracht en doorzettingsmacht. De vrij-
aan de uitvoering van de programma’s door de stuurgroe-
publieke en private partijen te benaderen. Daarbij gaat
en versnellen.
blijvendheid van de samenwerking wordt beperkt door de
pen. Van een nieuwe bestuurslaag is geen sprake.
het onder meer over de andere gemeenten in Zuid-Lim-
beschikbaarheid en toekenning van financiële middelen,
burg. De verantwoordelijkheid voor de intergemeentelijke
De overdracht van taken, bevoegdheden en middelen aan
de druk van wet- en regelgeving en de bewustwording
Voor het slagen van deze vorm van netwerksturing is
samenwerking ligt bij de drie steden. Het is aan de ove-
een stuurgroep gebeurt op vrijwillige, maar niet vrijblij-
van de grote urgentie in Zuid-Limburg.
draagvlak in de regio nodig. Er is heldere communica-
rige gemeenten en andere partijen zelf om te bepalen of
tie vereist over de initiatieven van de stuurgroepen en
en op welke wijze ze willen aanhaken en instemmen.
vende basis. Daarbij wordt gezocht naar de juiste juridische vorm. Die kan per onderwerp verschillen en wordt
De samenwerking tussen de publieke partijen krijgt ge-
de Agendacommissie Zuid-Limburg. De gemeenten en de
De drie steden bepalen in onderling overleg de gemeen-
door de deelnemers bepaald. Mogelijkheden zijn: conve-
stalte op basis van partnerschap en heldere afspraken
Provincie kunnen per stuurgroep periodiek een gezamen-
telijke vertegenwoordiging in de stuurgroepen. In elke
nanten, stichtingen, dienstverlening- en samenwerkings-
over de rolverdeling. Partijen dienen elkaar aan te vullen
lijk portefeuillehoudersoverleg organiseren.
stuurgroep is namens de drie centrumgemeenten in elk
overeenkomsten, overheidsbedrijven en openbare licha-
en te versterken door belangenbundeling en verbindend
men in het kader van de WGR. Over de WGR heeft het
leiderschap. Dat geldt voor de relatie tussen gemeenten
De stuurgroepen en de Agendacommissie Zuid-Limburg
overkoepelend referentiekader.
Rijk in het bestuursakkoord aangekondigd met ruimere
onderling, maar ook voor de verhouding tussen gemeen-
zijn afhankelijk van de beschikbare kennis en middelen
De centrumgemeenten onderzoeken tevens de mogelijk-
mogelijkheden te komen.
ten en Provincie.
die ter beschikking komen. Provincie en centrumgemeen-
heid voor de oprichting van een shared service center.
geval één bestuurder aanwezig, die opereert vanuit een
27
28
Dat levert niet alleen meer efficiency op, maar bevordert
burg staat, is de betrokkenheid van het Rijk uitermate
ook de onderlinge samenwerking. Vooral ook met het oog
belangrijk. De bijzondere omstandigheden, maken bijzon-
op lopende processen van bijvoorbeeld regionale uitvoe-
dere maatregelen legitiem en nodig, zo heeft de commis-
ringsdiensten en jeugdzorg.
sie Deetman eerder ook al geconcludeerd.
Provincie
Daarom het voorstel om een convenant af te sluiten,
De rol van de Provincie verschilt per stuurgroep. De be-
waarin het Rijk zich verbindt aan de uitvoering van het
trokkenheid is afhankelijk van het domein. Mogelijke rol-
Strategisch Ontwikkelingsprogramma. Met concrete af-
len zijn samenwerkingspartner, investeerder/financier,
spraken over financiële bijdragen van het Rijk en het
Zuid-Limburgse belangenbehartiger en wettelijk gezag/
aanpakken van knellende wet- en regelgeving. De betrok-
toezichthouder.
kenheid en het gezag van de Rijksoverheid geven een extra injectie aan de bestuurskracht in Zuid-Limburg om
Vanuit de positie in de Agendacommissie Zuid-Limburg is
het Strategisch Ontwikkelingsprogramma uit te voeren.
de rol van de Provincie te allen tijde gericht op:
Het initiatief voor het convenant met het Rijk ligt bij de
• De borging van de samenhang tussen de verschillende
Agendacommissie Zuid-Limburg.
beleidsniveaus. • De bevordering van de afstemming tussen Zuid-Limburg en andere regio’s.
Stuurgroepen in de praktijk Domein Economie
• De versnelling van de uitvoering van de transformatie.
De agenda van Brainport 2020 is leidend voor de econo-
• Vergroting van de bewustwording van de vereiste be-
mische ontwikkeling van Zuid-Limburg. Die agenda krijgt
stuurlijke omslag.
een vertaling in een programma dat onder aansturing van
• Leveren van bijdragen aan de vorming van netwerken.
bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen (triple
• De coördinatie van contacten met het Rijk en de Euro-
helix) als uitvoeringsagenda van Brainport voor Zuid-
pese Unie.
Limburg wordt opgepakt.
Hieruit vloeit de aanbeveling voort aan de Provincie om op basis van het Strategische Ontwikkelingsprogramma
Het domein Economie houdt zich ook bezig met de uit-
de investeringsagenda te herijken.
voering van projecten met aanvullende regionaal-economische prioriteit, zoals het financieel, economisch en ad-
Rijk
ministratief cluster in Parkstad en het toeristisch cluster
Voor de uitvoering van de opgaven waarvoor Zuid-Lim-
dat zich uitstrekt over heel Zuid-Limburg. Projecten die
29
Ontwikkelingsprogramma
30
aantoonbaar bijdragen aan de economische ontwikkeling
er diverse samenwerkings- en overlegstructuren actief,
Het ontwikkelingsprogramma voor Zuid-Limburg bevat een groot aantal projecten en initiatieven
van de regio.
zoals overlegtafels per onderwijssector. Die kunnen ook
die per domein zijn gerangschikt.
gebruikt worden voor de uitvoering van nieuwe initiatieDe organisatie Brainport Zuid-Limburg wordt aangestuurd
ven. Voor het primaire onderwijs moet nog een overleg-
Domein Economie
worden versterkt, verhoogd en verbreed door een groot-
door een breed algemeen bestuur op afstand en een da-
tafel gevormd worden, waarbij ook het speciaal onderwijs
Brainport 2020 is het fundament voor een reeks aanvul-
schalige infrastructuur van onderzoekscentra.
gelijks bestuur. Het algemeen bestuur krijgt de rol van
aanschuift. De overlegtafels beraden zich over een even-
lende economische thema’s in Zuid-Limburg.
De technologische toppositie van de regio wordt optimaal
stuurgroep voor het economisch domein toebedeeld. Op
tuele sanering van diverse andere overlegorganen en ad
termijn groeit de stuurgroep uit tot een Economic Develop-
hoc vergadercircuits binnen het regionale onderwijs. De
De hoofdlijnen van Brainport 2020 in kort bestek:
ment Board.
voorzitters en secretarissen van de afzonderlijke overleg-
In Limburg en Oost-Brabant wordt onderwijs op topni-
tafels nemen zitting in de stuurgroep Onderwijs.
veau ontwikkeld, dat nauw aansluit op de behoefte van
De infrastructuur geeft de internationale allure van Zuid-
economische clusters en de internationale positie van
oost-Nederland aan door grensoverschrijdende Interci-
Domein Wonen
benut door deelname aan Europese samenwerkingsverbanden, Europese ondersteuning en regelingen voor innovatie.
Voor een effectieve transformatie van de woningmarkt is
Domein Zorg
Brainport met onder meer een Europees knooppunt waar-
ties, economische toplocaties die optimaal te bereiken
een aanpak op de schaal van Zuid-Limburg nodig. Dat is
De zorginstellingen in Zuid-Limburg spelen een hoofdrol
in samengewerkt wordt met Aziatische universiteiten.
zijn, een vlotte doorstroming van het autoverkeer en een
de inzet van de stuurgroep voor het domein Wonen. De
in het initiëren van de samenwerking in het zorgdo-
Daarvoor zijn de instroom van studenten, kenniswerkers
onderzoek naar de introductie van de hogesnelheidstrein.
sturing van de woningmarkt kan niet meer langer plaats-
mein. Ze worden daarbij ondersteund door gemeenten
en technisch talent en uitgebreide promotiecampagnes
Themaparken worden verder ontwikkeld en de A2-ken-
vinden op lokaal en subregionaal niveau. Er is behoefte
en Provincie.
nodig. Een flexibele arbeidsmarkt en een optimale inzet
nisas krijgt nieuwe impulsen.
aan regionale coördinatie.
Op specifieke deelterreinen bestaat de samenwerking in de
van de beroepsbevolking zijn andere elementen om Lim-
zorg in Zuid-Limburg al. De stuurgroep focust zich op de
burg en Oost-Brabant de status van kwaliteitsregio in de
Zuidoost-Nederland is in trek als woon- en werkgebied
Zuid-Limburg geeft daarbij invulling aan een structuur-
coördinatie en vervult de rol van aanjager voor onder meer
sector onderwijs te geven.
voor studenten en internationale kenniswerkers. Dat is
en woonvisie voor wonen. Basis voor die invulling is een
het opstellen van een regionaal plan voor concentratie en
duurzame, ruimtelijk-economische visie op Zuid-Limburg.
spreiding van ziekenhuiszorg. Het initiatief ligt bij de zie-
Voor de verdere economische groei wordt de focus gericht
Provincie en gemeenten nemen daarvoor het initiatief.
kenhuizen in combinatie met de zorgverzekeraars.
op de vestiging van startende en snel groeiende, inno-
De coördinatie ligt bij de stuurgroep Wonen waarin onder
terug te voeren op de nationale en internationale promotie van de regio en een goede strategische communicatie.
vatieve bedrijven en versterking van de positie van het
Economische verdiepingsslag Zuid-Limburg
meer gemeenten, woningcorporaties, projectontwikke-
Nieuwe concepten voor de eerstelijnszorg behoren eveneens
MKB. De publieke sector ontplooit zich nadrukkelijker als
Financieel-economisch en administratief
laars en financiers zitting nemen.
tot de agenda van de stuurgroep Zorg. Het initiatief daartoe
aanjager van de innovatie door een toegespitst inkoop-
cluster Parkstad • Integratie van onderwijs, onderzoek en ondernemen
ligt bij ziekenhuizen, huisartsen, gemeenten en GGD.
beleid en de ondersteuning van technologische proeftui-
Domein Onderwijs
De stuurgroep Zorg geeft invulling aan een zorgpro-
nen en investeringsbevorderende maatregelen.
In dit domein is een belangrijke rol weggelegd voor de
gramma op Zuid-Limburgse schaal. De overheden onder-
onderwijsinstellingen. De afgelopen jaren hebben ze al
steunen dit programma. Het draagvlak van de zorgsector
De internationale concurrentiekracht en de attractiviteit
• De uitvoering van projecten krijgt gestalte in een fy-
een groot aantal initiatieven op de rails gezet. Zo zijn
vormt daarbij de basis.
van de Chemelot Campus en de Maastricht Health Campus
sieke omgeving in de vorm van een Smart Service Hub.
door de ontwikkeling van innovatieprojecten die aansluiten op de behoefte van het bedrijfsleven.
31
32
• Branding van het cluster met de naam European Smart Service Hub voor een sterke, eigen identiteit.
MKB en kennisinstellingen. • Ontwikkeling van innovatieprogramma’s.
crete arbeidsinfrastructuur. • Vernieuwing programma’s Leermobiliteit.
bied te voorkomen en panden met cultuurhistorische waarden te behouden.
• Flexibilisering van de arbeidsmarkt. Toeristisch cluster
Logistiek en bereikbaarheid
• Versterking van de marktpositie van Maastricht voor
• Uitbreiding van de haven in Holtum en de ontwikke-
korte hotelvakanties in de vorm van city trips. • Verbetering van de positie van Zuid-Limburg op de markt van congressen en vergaderingen. • Ontwikkeling van nieuwe themaparken met de toepassing van het principe cradle tot cradle. • Versterking van recreatieve infrastructuur door natuurontwikkeling van het project Grensmaas.
ling van Holtum-Noord fase 3.
• Stimuleren werkgevers en werknemers om vaardigheden in overeenstemming te brengen met de vraag van de arbeidsmarkt.
• Ontwikkeling van de zuidaansluiting en de railterminal op de Chemelot Campus. • Aanleg van wegbinding tussen Sittard-Geleen en Düsseldorf.
ondertunneling Maastricht, TASs Sittard-Geleen, MSP
• Opzetten van experimenten voor verkenning nieuwe
Heerlen, Hoensbroek/Passart Heerlen en Kerkrade
internationale samenwerking in Euregio.
maatregelen voor de A2.
Domein Wonen
Mobiliteit
Algemeen
• Herijken van het mobiliteitsbeleid van de Provincie en
tussen knooppunt Het Vonderen en knooppunt Kerensheide.
• Opstellen van een structuur- en woonvisie voor de
• Realisatie van een optimaal logistiek systeem van de ha-
regio Zuid-Limburg, gebruikmakend van de na 2010
• Vergroting van het aanbod streekproducten in de regionale horeca.
ven en de railterminal in Born naar de productielocaties. Campus. • De komst van een servicepunt voor personeelsvoorzie-
• De organisatie van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018 is het startpunt voor een nieuwe culturele toekomst van de regio Zuid-Limburg.
• Oprichting railplatform voor de verladers in de regio Sittard-Geleen. • Ontwikkeling Trilandis voor medisch-technische distributie.
Steden • Realiseren van ‘Belvédère binnen de singels’ in Maas-
• Het Woning Investeringsfonds Limburg BV voor de aankoop van bezit van woningcorporaties.
tricht, ‘Maankwartier’ in Heerlen en ‘Zitterd Revisited’
• Een privaat investeringsfonds voor nieuwbouw.
in Sittard / Geleen, eventueel met een aangepast pro-
• Introductie laag BTW-tarief voor herstructureringsge-
gramma passend binnen de transformatieopgave.
bieden.
• Beperken van de leegstand in binnensteden, gebruik-
• Invoering laag fiscaal tarief voor bedrijfsleven dat bij-
makend van het instrument bestemmingsplanwijziging.
drage levert aan maatschappelijk rendement in trans-
MKB-cluster
Arbeidsmarktbeleid
van particulier woningbezit in Sittard / Geleen, Heer-
• Aansluiting van het (Euregionale) MKB op de inno-
• De komst van een integraal, regionaal leerwerkbedrijf,
len, Maastricht, Kerkrade en Landgraaf.
vatie en uitbreiding van de Chemelot Campus en de
voor speerpuntbedrijven, met een koppeling van de
Maastricht Health Campus.
uitbesteding van werk in de publieke sector. • Ontwikkeling van een centraal werkplein met een con-
heid van concentraties van voorzieningen. Instrumenten
• Ontwikkeling van plannen voor sloop van complexen
• Verankering samenwerking in het MKB en tussen het
gemeenten vanuit het perspectief van de bereikbaar-
vastgestelde reeds bestaande visies.
• Ontwikkeling logistiek masterplan voor de Chemelot
ning in de logistiek. Creatief cluster
West/Heilust Kerkrade.
• Uitvoering op korte termijn van een pakket spoed-
• De komst van een landschapsfonds voor de financiering
bezinningstoerisme.
gericht op het herstructureren van strategisch gepri-
Internationalisering
• Volwaardige verbreding van de A2 op middellange termijn
• Verbetering positie Zuid-Limburg op de markt van het
• Uitvoeren van integrale buurontwikkelingsplannen oriteerde woonwijken: Noordoost/A2-zone inclusief
• Aanleg van recreatieve vlakfietsroutes in Zuid-Limburg. van landschapselementen op particuliere gronden.
Wijkaanpak
formatie. • Borgen van leningen woningcorporaties voor investeringen, waarvoor markt geen interesse heeft. • Versoepeling van de eis dat corporaties jaarlijks twee
Buitengebied • Inzetten instrumenten om leegstand in het buitenge-
procent van de kasstroom reserveren voor aflossingen. • Ontwikkeling actuele stadsvernieuwingsregeling voor
33
34
verduurzaming particulier bezit. • Inzet transformatiefondsen met bundeling geld overheden. • Ontwikkeling nieuwe systematieken van financiering en eigendom met eventuele subsidie.
35
en bedrijfsleven met praktijklessen op de werkplek door praktijkdocenten. • Invoering technische lessen in het primair onderwijs. • Nieuwe financieringsmodellen van gecombineerd onderwijs door bedrijven en onderwijsinstellingen. • Promotie bètavakken, mede in samenwerking met de
Domein Onderwijs Kwaliteitsbevordering in relatie tot de krimp Aandachtspunten voor de kwaliteitsagenda’s per onder-
RWTH in Aken. • Betere aansluiting van het hoger onderwijs op de campussen.
wijssector: • Aanbieden buitenschoolse opvang met een volwaardig voorzieningenpakket. • Borgen van de breedte van het onderwijsaanbod. • Vakinhoudelijke en pedagogische innovatie en verhoging niveau lerarenopleiding. • Meer creativiteit en cultuur in primair onderwijs. • Betere overgang van het primair naar het voorgezet onderwijs en beperking van drop outs.
Verbetering aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt
zetten van een Educatief Centrum en internationalise-
• Handhaving diversiteit onderwijsaanbod door onder
ring van het onderwijs.
meer clustering. • Bevordering opleidingen gericht op creativiteit en ondernemerschap met de focus op het MKB. • Vorming van kennisallianties van onderwijs en bedrijfsleven. • Permanente samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven met het oog op het zogenaamde bedrijfsleren.
Bevorderen internationalisering • Taalonderwijs en internationale bewustwording als een van de speerpunten van onderwijs. • Meer samenwerking met de RWTH in Aken. • Aanpassing wet- en regelgeving voor erkenning van diploma’s van buitenlandse leerlingen.
• Stimuleren van onderwijsconcepten, zoals de Zorgacademie met een doorlopende leerlijn naar het HBO en universiteiten. • Sluitende aanpak van inzetten problematische doelgroepen naar de arbeidsmarkt. • Voortzetten van het Servicecentrum voor een leven
• Kwaliteitsimpuls voor de lerarenopleidingen die moeten uitgroeien tot de beste van Nederland. • Oplossing voor knelpunten in huisvesting scholen door gerichte financiering. • Nieuw openbaar vervoer voor leerlingen in het landelijk gebied in Zuid-Limburg. • Meer autonomie voor scholen met een horizontale verantwoordingsplicht naar ouders, overheden en overige stakeholders.
• Ontwikkeling van vraaggestuurde centra voor beroepsonderwijs van topkwaliteit; centers of expertise. • Gezamenlijke opleidingen van onderwijsinstellingen
cessen tussen ziekenhuizen en verzekeraars. • Uitbreiding van nazorg buiten het ziekenhuis, de dehospitalisering. • Opwaardering van lokale zorginitiatieven naar de schaal van Zuid-Limburg. • Verbreding samenwerking ziekenhuizen, eventueel in combinatie met ziekenhuizen in het Belgische en Duitse grensgebied. • Regionale visie van gemeenten over zorgaanbod in Zuid-Limburg.
• Ruimte voor pilotprojecten die buiten de huidige weten regelgeving vallen. • Aanpassing wet- en regelgeving die de kwaliteitsverbetering van het onderwijs in de weg staat.
lang leren.
Ontwikkeling next generation nulde- en eerstelijnszorg • Stimulering samenwerkingsverbanden van huisartsen en ziekenhuizen voor verdere invulling van de zogenaamde anderhalvelijnszorg (thuiszorg)
Domein Zorg
Vertaling agenda Brainport 2020 naar onderwijs
• Concentratie van zorgverlening door afstemming pro-
Randvoorwaarden
Concentratie van planbare en/of hoogcomplexe zorg
• Spreiding- en concentratieplan voor het primair onderwijs.
• Vervolgoverleg over samenwerking en takenafbakening
• Opzetten transitiefonds voor huisvesting scholen, op-
tussen het Atrium MC, Orbis MC en Maastricht UMC+.
• Verwijdering barrières voor next generation nuldelijns (mantelzorg)- en eerstelijnszorg. • Verbetering informatie-uitwisseling in zorgketen, onder meer in het verlengde van pilotproject tussen
36
Atrium en huisartsen. • Versterking case management voor individuele patiënten, zoals dementerenden. • Ontwikkeling innovatieve ICT-diensten als onderdeel van e-health. • Verbreding proefprojecten zoals Huisartsen Oostelijk
• Verbreding THEMATIC-project bij zorgaanbieders en technologiepartners. • Ontwikkeling pilotprojecten voor vroegdiagnostiek in combinatie met life sciences in de eerstelijns zorg. • Stimuleren van Zorgacademie inclusief aansluiting HBO-instellingen en universiteiten.
Zuid-Limburg (24 uur per dag en zeven dagen in de week zorg) in de rest van Zuid-Limburg. • Ontwikkeling nieuwe zorgconcepten met een integrale aanpak door huisartsen, GGD, thuiszorg, welzijnsinstellingen en ziekenhuizen. • Onderzoek zorgverleners naar voorkomen van versnippering en verspilling in zorgaanbod. • Verbetering communicatie tussen zorginstellingen bij overdracht patiënten.
Vestigingsklimaat • Ondersteunen nieuwe bedrijven bij het vinden van geschikt personeel. • Versterking Zorgacademie Parkstad met het oog op de personeelstekorten in de zorg. • Ontwikkeling nieuwe zorgopleidingen. • Zorgen voor instroom van hoogwaardige kenniswerkers. • Werken aan juist imago van Zuid-Limburg, waarin het ook in de zorg prima werken en in de regio mooi wonen is.
Innovatie • Ontwikkeling innovatieve hulpmiddelen voor zorg op afstand. • Proefprojecten met de focus op sociale innovatie. • Continue en centrale monitoring van de arbeidsmarkt in de zorg. • Oprichting van een Zorg Innovatie Platform gericht op de verbetering van de efficiency in de zorgverlening.
Versterken samenhang en ontschotting • Ontwikkeling en aanbieding van keten diagnosebehandelcombinaties voor chronische patiënten. • Opzetten van integrale projecten voor levensloopbestendige buurten. • Ontwikkeling proefprojecten voor financiering zorg toegespitst op aandoeningen zoals COPD, diabetes, hartfalen en andere chronische ziekten.
Preventie en vroegdiagnostiek • Onderzoek van zorgverzekeraars en universiteiten naar vergroten effectiviteit van preventie. • Inbedding vroegdiagnostiek in eerstelijnszorg door intensivering samenwerking met ziekenhuizen.
• Onderzoeken naar zorgvoorzieningen in de wijk met ondersteuning van professionals op afstand. • Zorgen voor ontschotting van financieringsstromen, zoals de AWBZ, WMO en ZVW.
37
Verantwoording
38
Deze notitie is het resultaat van een reeks bijeenkomsten van de vijf stuurgroepen in goede afstemming met de Taskforce Zuid-Limburg. De samenstelling van de stuurgroepen en de Taskforce is opgenomen als bijlage. De ondersteuning van de stuurgroepen is verzorgd door Boer & Croon. Dat adviesbureau heeft de relatie tussen de vijf domeinen geborgd. Daarmee konden logisch samenhangende bouwstenen worden aangereikt voor het Strategisch Ontwikkelingsprogramma voor Zuid-Limburg.
39
Bijlagen: Leden Taskforce Zuid-Limburg en stuurgroepen
40
Taskforce Zuid-Limburg
Stuurgroep Wonen
Léon Frissen (voorzitter)
Provincie Limburg
Onno Hoes
gemeente Maastricht
Paul Depla
gemeente Heerlen
Sjraar Cox
gemeente Sittard-Geleen
Luc Soete
Universiteit Maastricht
Jan van den Berg
Sabic
Mirjam Depondt-Olivers
Woonpunt
Huub Smeets Ronald Goedmakers Wim Groot
Hein Schreuder Jan Hendrikx
Mirjam Depondt-Olivers (voorzitter) Huub Smeets (voorzitter) Ton Mans Jack Gorgels Maurice Raemaekers
Woonpunt
Weller Vesteda
Provinciale Raad voor de
gemeente Sittard-Geleen
Atrium
Bert Jansen
Voormalig burgemeester Landgraaf
Wim Ortjens
Regio Branding Zuid-Limburg
Rabobank
Guy Peeters
AZM
RO Groep
Cees Sterk
Orbis
Open Universiteit
Wim Meys
gemeente Maastricht
Roger Ruijters
Meander Groep
DSM
Ruud Guyt
gemeente Sittard-Geleen
Michel Foppen
Atrium Medisch Centrum
Herm Leenders
gemeente Heerlen gemeente Eijsden-Margraten
Waterschap Roer & Overmaas Theo Bovens (voorzitter) Hein Schreuder (voorzitter) Harrie van Beers Yvon Prince
Leo Burdorf
gemeente Sittard-Geleen
Andy Cobben
Albert Nuss
gemeente Maastricht
Riet de Wit
gemeente Heerlen
Rob Beaumont Pieternel van Horssen
Open Universiteit DSM Innovo Kindante Movare Triade Jong-Leren MosaLira
Wim Weijnen
Limburgse Werkgeversvereniging
Johan Linckens
S.K.O. Mergelland
Han Hoogma
Universiteit Maastricht
Henk van Hoof
LVO
Jos Schneiders
DSM
John Monsewije
SVO Parkstad Limburg
Jérôme Verhagen
LIOF
Marc Theunissen
Arcus College
Arion Group
gemeente Heerlen
Sjraar Cox
Eke Zijlstra
Piet Joosten
Brainport 2020
Paul Depla
ING
Pascal Vandermeulen
Sabic
gemeente Maastricht
CZ
Volksgezondheid
Vebego
Universiteit Maastricht
Onno Hoes
Joël Gijzen
Arie Kraak
Erik Joosten
Wim Groot (voorzitter)
Vebego
gemeente Sittard-Geleen
Pieter Meekels
Ronald Goedmakers (voorzitter)
Staten Generaal en CDK Overijssel
3W New Development
Stuurgroep Onderwijs
Jan Zuidam
Jaco Meuwissen
Jos Custers
Jan van den Berg (voorzitter)
Waterschap Peel & Overmaas
Jan Hendrikx (voorzitter) Voormalig lid Eerste Kamer der
Stuurgroep Zorg
Ton Smeets
Stuurgroep Economie
Jan Schrijen (voorzitter)
Nouville Ontwikkeling
Lex Smeets
Luc Soete (voorzitter)
Citta Verde College
Stuurgroep Regionale samenwerking
Carl Smeets
Generaal en CDK Overijssel
Jan Schrijen
Ans Christophe
Vesteda ZO Wonen
Voormalig lid Eerste Kamer der Staten
Leeuwenborgh Opleidingen
Vesteda Provinciale Raad voor de Volksgezondheid
Theo Bovens
Carla Langen
Jan van Nierop
DaCapo College
John Stegerman
Orbis Thuis Vivantes Zorggroep
Fons Bovens
GGD Zuid-Limburg
Peter van Zutphen
gemeente Heerlen
Huub Meijers
gemeente Beek
Arno Korsten Universiteit Maastricht / Open Universiteit
41
42
