ECOLOGIE
ECOLOGIE Schaarste en hyperconsumptie vanuit de politieke ecologie 1
ȱ ȱ ȱ ħȱ ħȱ ȱ ȱ ħǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ klimaatveranderingen maken het met de dag meer zichtbaar en voelbaar dat we ȱȱ£ȱħǯȱȱ ȱȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱȱȱȱęȱȱȱ£ȱȱǯȱ ȱħȱȱ£ȱħȱȱȱħǰȱȱȱȱȱȱȱ £ȱȱȱȬȱȱěȱȱȱȱȱȱȱȱ broeikasgassen en afval te laten afnemen. Dat vereist niet alleen ecologische innovatie, ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ğǯȱ ȱ ħȱ ȱ politieke ecologie naar een economie van het genoeg? ȱDZȱȱȱ ȱȱȱ£Ĵȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ streefdoel is door betere technologie, betere organisatie van de productie en aangepaste consumptie tot een ontkoppeling te komen tussen de geproduceerde welvaart en de ȱȱȱȱ£ȱǯȱȱȱȱȬŚȱȱȬŗŖDZȱȱ ȱ£ȱ ȱħȱȱȱȱ··ȱȱȱȱħȱ£ȱȱ ··ȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬĜºǰȱ ȱ ȱ ǻȱ ºȱ ȱ ǼȱȱȱȱȱȱǻȱȱȱȱºǼǯȱ ȱħȱȱȱ weg en de weg van de minste weerstand naar een vorm van duurzame ontwikkeling. Technologisch optimisme overheerst en niemand is tegen technologische innovatie ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ǯȱ Ȭ Ĝºȱ ȱ Ȭ Ȭȱ DZȱ ħȱ ħȱ ȱ ȱǯȱȱȱĜºȱȱȱȱȱȱ ȱȱ impact op het milieu sterk beperken, zonder fundamentele aanpassingen aan onze ħǯȱȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱǵȱ ȱ ȱȱȱ¡ǯȱȬĜºȱ ǰȱȱ£ȱȱȱȱ ȱȱȱȱǯȱȱǰȱȱȱȱȬĜºȱ ħĞȱ£ȱȱȱǯȱ ȱ ȱ £ħȱȱ het plaatje minder rooskleurig. ȱ£ȱȱȱȬĜº ȱȱ £ħȱȱȱȱȱȱȱȱȬĜºǯȱ ȱȱ £ȱȱ£ȱ£ȱȱȱȱȱ£ȱħȱ£ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ £ ȱ ħȱ
51
Oikos 40.indd 51
17/02/2007 18:33:09
ECOLOGIE
ȱ ǰȱ ȱ ħȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ontbreken. Zo duurde het in Vlaanderen ruim twintig jaar voor ȱħȱȱ¢ȱ¢ǯȱȱ ȱ ȱ ȬȬ··Ȭ£ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ maar naar een integraal afvalbeleid gebeurde in slow ǯȱȱ ȱȱȱȱȱ ȱȮȱȱ£ȱ ǷȱȮȱȱȱ zelfs op terug. De productie van afval steeg ondertussen nog en pas aan het begin van ȱŘŗȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱDZȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱŗşŝřȱħȱȱ£ȱȱȱȱÊȱ ȱȱȱȱȱ ǯȱȱDZȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱ¢ȱȱȱȱȱȱȱǰȱ £ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ¢ȱ ǵ Waarom vinden ecologische innovaties zo traag ingang? Een deel van de verant ħȱ ȱ ħȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ tegenover milieuargumenten. We willen wel voortdurend nieuwe dingen, maar £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ħĞȱ ȱ ȱ ħȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȁȂȱ dan later vele malen terugbetaalt met een hogere energiefactuur of met een kortere ǰȱȱħĞȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱǯ ȱȱȱȱħȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ħȱ £ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ £ħȱ ȱ ȱ ȱȬĜºȱǯȱȱ¢ȱȱȱȱȱDZȱȱ ȱȱ£ħȱ ȱȱȱǯȱ ȱȱ overheid toelaat dat de kassa rinkelt, kunnen investeringen in groene stroom hier zeer ħȱȱǯȱȱȱ£ħȱȱȬǰȱ ȱ¢ȱȱ ȱ ȱȱȱȱŚȱȱȱŗŖŖȱȱȱȱȬȱ £ħǰȱȱȱȱ ȱȱǰȱȱȱȱȱȱħĞȱħǯȱ ȱħȱ ȱȱȱ ǰȱ ȱȱȱȱȱȱ totaalaanpak om te komen tot energiezuinige woningen nog steeds ontbreekt. Of ȱ ȱ DZȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ȱ Ĵȱ ǯȱ ȱ ȱ niet alleen een veelvoud van de klassieke kleurentelevisies met grote schermen, ze verbruiken ook veel meer stroom. De milieu-impact neemt toe in plaats van af. ȱ ħĞȱ ȱ ħǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ De eerste fase van het milieubeleid wordt stilaan volwassen, waar het gaat om het ȱȱȬǰȱ Ȭȱȱǯȱ ȱȱȱ·ȱǰȱ ȱ£ħȱ ȱȱȱȱȱȱȱ£ħȱǯȱȱȱȱȱ ěȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱȱǯȱ ȱȱȱȱ¢ǯȱȱȱȱȱȱ ȱDZȱȱȱ ȱ£ȱȱȱ ȱȱǯȱ ȱȱħȱȱȱȱȱȱ£ ȱȱǯȱ ȱȱȱ kiest amper nog voor het algemene belang als het over (de gevolgen van) consumptie ǯȱ ȱħĞȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ħȱȱȱȱȱħȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ȱȱȱȱȱ£ħȱȱȱȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ȬĜºȱ Ğȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ DZȱȱħȱ ȱȱȱȱħȱȱǯȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱħĞȱȱȱȱħȱȱǯȱ
“Ecologie weegt amper in het overheidsbeleid. Het beleid is vooral symbolisch. Een energielabel hier en een premie ginder: veel meer willen onze overheden niet wegen op consumptiepatronen.”
52
Oikos 40.indd 52
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
ȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱȬĜºǯȱȱ ȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱŗŖȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱ··ǯȱ ȱȱ£ȱȱȱȱȱȱǯȱȱ £ȱȱȱ ȱȱȱȱDZȱȱ ȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱ ȱħȱǯȱ ȱȱȱ ȱȱȬĜºȱȱ ȱ ȱ £ħȱȱ·ȱȱȱȬĜºȱȱȱȱ ȱ ȱħȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱǯȱȱ ȱȱȱȬĜºȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ£ȱȱħȱȱȱȱǯȱȱ£ȱǰȱ ȱȱȱĜºȱȱ£ȱȱȱȱȱǯȱ ȱȱȱ ȱȱ£ħȱȱȱǰȱȱȱ ȱ ȱ £ȱ ǯȱ ȱ ȱ ěȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱħȱħȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱ die we vandaag maken het milieu al minder belasten dan enkele jaren terug, dan gaat die winst verloren, doordat we ondertussen steeds meer produceren en consumeren. Ofwel gebruiken we meer van dezelfde producten, waardoor de milieuwinst ȱǯȱȱȱȱȱȱDZȱȱȱȱŗŖŖȱ ȱȱȱȱ£ȱǰȱȱ ȱ£ħȱȱ£ħȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ěǯȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħǯȱ ȱ ȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȃȱ is de milieuwinst van minder verbruikende en minder vervuilende motoren meer ȱ ǯȱ ȱ Ĵȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ£ȱȱȱǯȱ ħȱ ȱ ȱȱ ȱ DZȱ ȱ ȱ £ħȱ ȱ ȱ Ȃȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ¢ȱȱǯȱȱ ȱȱȱ£ȱȂȱȱȱ doordat we ondertussen grotere auto’s kopen, met zwaardere en meer verbruikende ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħĞǯȱ ȱ £ħȱ ȱ ¡ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ £ ȱ ȱ £ȱ alleterreinwagens in de stad. Meer ruimte innemen, meer benzine of diesel verbruiken ȱȱȱȱ£ħȱ¢ǯȱȱħȱȱȱ ȬĜºȱ ȱȱȱǯȱȱħȱ ȱȱȱDZȱȱȱ van de Vlaamse regering om Vlaanderen als distributieland te laten groeien, betekent zo’n toename van vrachtverkeer dat iedere milieuwinst van zuiniger auto’s verloren gaat aan meer vrachtwagens. De toenemende intensiteit van de ecologische problemen en de niet verdedigbare onrechtvaardigheid ten aanzien van de meerderheid van de huidige aardbewoners en de volgende generaties dwingen ons om onze ecologische voetafdruk te verminderen. ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬĜºȱ ȱ £ħDZȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȬȱȱ£ȱħȱȱǯ ȱȱħȱȱȬĜºȱȱȱǰȱȱħȱȱȱȱȱȱ garantie biedt dat onze ecologische voetafdruk verkleint. Ondanks een groeiende ecoĜºȱȱȱħȱȱȱǯȱȬĜºȱħȱȱȱ ȱȱȱȱDZȱȱĞȱȱȱ£ȱȱ£ħǰȱȱħĞȱȱ £ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ andere houding van consumenten en producenten zal dat de volgende jaren niet ȱ£ħǯ
53
Oikos 40.indd 53
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
ȱĜºȱȱĜºȱȱȱǯ Toch is het nog taboe om vast te stellen dat meer ȬĜºȱȱȱȱ£ȱȱȱ voorwaarde is om de ecologische voetafdruk te beperken. Het uitgangspunt dat hogere productiviteit ȱȱȱȱęȱȱ£ȱ£ħȱȱȱ milieu, is fundamenteel verkeerd. Ze helpen alleen wanneer ze een onderdeel vormen van een ruimer beleid dat probeert de milieuschade te beperken en de milieu-impact te verkleinen door een kleinere ecologische voetafdruk te komen. £ȱ ȱ ȱ ··ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȬĜºǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ğǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ streven naar economische groei en verdere groei van de consumptie ter discussie ȱȱǯȱȱ ȱħȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱ ȱȬĜºȱȱȱȱȱǰȱȱȱ ȱȱȱȱ Ĝºȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȬĜºȱ ȱ ȱǯȱȱȱȱ ȱȱǻǼȱȱȱ£ȱĞǯȱȱ gebeurt niet zomaar. Het vereist een andere visie op schaarste, vanuit een ecologische invalshoek.
“De verborgen boodschap achter eco-efficiëntie is dat de technologie alles kan oplossen en dat onze hoge levensstijl dus geen probleem vormt. Niet onze consumptiepatronen, maar een onvoldoende efficiënte productie zorgt voor een te grote milieubelasting.”
ȱȱȱȱ ȱǵ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ǯȱ ħȱ ȱ ȱ ȱȱ ȱȱ£ħȱȁħȱȱȱȂǯȱ ȱŘŖŖŚȱȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȁ ȱ ȱ Ȃǯ2 Volgens ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ħȱ ħȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ Ȭ£ȱ ȱ ȱ ȱ naar meer. De ascetische houding om minder te consumeren ontsnapt daaraan, maar ȱȱ£ħȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £Ġǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ DZ “Een ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȄ.řȱ Ȃȱ¢ȱȱȱȱȱȱĞȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ £ȱ ȱ ȱ Ğȱ ȱ ȱȱȱ£ħȱȱȱȱȱ ȱȱȱǯȱȱ ȱȮȱ ȱȱ ȱȱȮȱȱȱȱȱħȱȱ ȱDZȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱ £ȱȱȱ ȱȱDZȱȱȱȱȱȱȱºȱǯȱ ȱ ħĞȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħħǯȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ ȱ £ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱǯȱȱȱħȱȱȱȱȱ ȁȂȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȁ Ȃȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȁȱ £ħȂȱȱȱȱ ȱȱȱ ȱȱȱǰȱȱȱ zullen moeten consumeren, zonder daarom het genieten van vormen van consumptie te ǯȱȱȱȱȱ£Ĵȱ ȱȱȱ ·ǯ ȱȱȱȱȱȱȱħȱȱȱȱ£ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ Ğȱ ȱ £ǯȱ ȱ ȱ
54
Oikos 40.indd 54
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
ecologische problemen nopen ons om de pluralistische houding uit te werken tot een ȱ ħħȱ ǯȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱħ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ £ȱȱħȱȱǯȱȱĴȱȱȱȱȱºȱ ȱȱ ȱȱȱħȱȱȱȱȱħȱȱȱȱ ȱȱȱǯȱȱ ȱȱȱĞȱȱȱȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ £ǯȱ ȱ ȱ ȱ radicale kritiek op de bestaande economische productie en consumptiepatronen.
ȱȱºȱȱ Om de eigenheid van de politieke ecologie te duiden, is het nodig zicht te hebben op ȱħȱȱȱȱºǯȱȱȱȱȱħȱǰȱȱ ȱȱȱȱħǰȱȱ ȱȱȱ ȱȱȱ ǯȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ¡ȱ ħȱ ȱ £ ȱ ȱ ȱ ǯȱȱ£ȱȱħȱȱȱ£ȱȱ ȱȱħȱȱȱȱ ȱȱȱȱħȱǯȱȱȱȱȱ aan de markt, aangestuurd door onzichtbare handen en oneindige verlangens. Socialisten vertrekken in hun benadering van schaarste traditiegetrouw van de erg ħȱȱȱħȱȱȱħǯȱ ȱħȱȱ ȱ£ħȱħȱȱȱǯȱȱ£ȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱ·ȱȱ van inkomens en vermogens moest toelaten dat ook de gewone werkman iedere dag ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ ȱ ȱ ȱ ºȱ ħǯȱȱȱȱȱȱŘŗȱ ȱ£ȱ ȱħȱȱȱȬȱȱ ȱȱȱ£ ǯȱȱȱȱȱĞȱȱ sociaal-democratisch verhaal van de kleine man naar de grotere middenklasse, van de miserabelistische benadering van armoede naar de verdediging van de doorsnee ǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ǯȱȱȱȱ ȱȱ ȱħǯȱ ȱ ȱǰȱȱȱ ȱȱȱȱ£ħǰȱȱȱȱȱȱȱ van de consument. Zo pleiten sociaal-democraten vandaag voor de liberalisering van vroegere (overheids)monopolies en komen ze op voor meer consumentenrechten in ȱȱºȱħȱǯȱ De houding van de christen-democraten tegenover schaarste is historisch ambivalent. ȱ £ȱ ħȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱȱ£ȱȱħȱħȱȱħǯȱȱȱ£ȱ ħȱȱ ȱȱȱ£ ǰȱ£ħȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ££ǯȱ ȱ Ĵȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȁȂȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ħĞȱȱȱȱħȱȱȱȱȱȱǯ Wat de liberale, de socialistische en de christen-democratische benaderingen van ȱħȱǰȱȱȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ħȱ ȱȱȱ ȱȱ£ȱȱȱěǰȱȱ ȱȱȱĞȱ ȱȱȱȱȱȱȱĜºǯȱ ȱȱȱħȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱ £ħǯ
55
Oikos 40.indd 55
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
Een nieuwe benadering vanuit de politieke ecologie De fundamentele vragen over de kolonisering van de leefwereld door de markt en door ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ van de politieke ecologie ligt niet in een nieuwe verklaring van de oorsprong van de schaarste, wel in de manier waarop men er mee om wil gaan. Het ecologische discours combineert argumenten en kritieken uit de verschillende theorieën. Het vertrekt van de kritieken op het liberale en economische denken ȱǯȱȱȱ£ħȱħDZȱȱȱȱȱȱȱ £ȱ ȱ ȱ Ğǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ħǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ ȱ ħȱȱħȱ£ȱȱǯȱ In de meest welvarende delen van de wereld verhindert het voortdurend najagen van ȱĞȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱħȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ of geluk van mensen, het tast soms zelfs de levenskwaliteit aan. En de ecologische ȱȱȱ ȱȱȱȱ£ȱħȱȱȱȱ£ȱȱ ȱȱ ȱ¢ȱ£ȱħǯȱ ȱȱȱȱħȱȮȱȱȱȱȱȱȱȮȱȱ ȱȱȱȱħȱȱȱȱȱǯȱħȱȱħȱȱȱ ǯȱȱȱħȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱ ħȱȱȱȱȱȱȱ ǯȱħȱȱȱ£ȱȱȱ ǰȱȱ ȱ ȱȱǯȱ ħȱ ȱȱȱȱȱ ȱ ȱ £ħȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ǻǼȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱǯȱħȱȱȱȱȱ£ħȱȱȱȱǰȱ£ȱȱ ȱȱ£ħȱȱȱȱ ȱȱȱĞȱȱȱȱȱȱ te bevredigen. ȱȱȱ ȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱ vorm. Hun kritiek op (over)consumptie luidt dat het vaak draait om de bevrediging van ȁȱĞȂǯȱ£ȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ£ħǰȱȱ worden opgedrongen vanuit de reclame als motor van een kapitalistische economie ȱ Ğȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ Ğȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ħȱ Ĵȱ ȱȱȱȱĞǯȱ ȱȱȱ£ȱȱȱȱǰȱ ȱȱ£ħǰȱȱȱȱȱȱȱȱȱ kader te leiden voor individuele consumptie, noch voor een beleid terzake. ȱȱȱȱȱȱȱȱȱDZȱ ȱħȱȱ ȱȱȱȱȱĞȱ£ȱȱ ? ȱȱ ȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ Ğȱ ȱ ħȱ £ǰȱ ȱ ǵȱȱħȱȱȱȱȱ£ȱȱȱ ǰȱȱȱ ħȱȱȱȱħȱȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱĞȱȱǯȱȱȱȱDZȱȱȱħȱ ȱȱ£ȱȱħĞȱȱħȱȱȂǰȱȱȱħȱȱȱ £ȱȱȱȱ ȱȱħȱȱȱȱħǯ De politieke ecologie wil dus een hernieuwd en vernieuwend (normatief) kader aanreiken. Vertrekkend van de erkenning van de eindigheid van de aarde en van grenzen aan het ecologische draagvlak focust de politieke ecologie op de consumptie ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱħǯȱ
56
Oikos 40.indd 56
17/02/2007 18:33:10
“De politieke ecologie legt – soms in tegenstelling tot de beeldvorming – sterk de nadruk op de vrijheid en de autonomie van mensen. Vrijheid kent daarbij een brede invulling. Niet de vrijheid om nog meer te kunnen consumeren staat centraal, wel de vrijheid om een eigen leven uit te bouwen. Vrijheid binnen ecologische grenzen is het doel, consumptie wordt opnieuw een middel.”
ȱȱ£ȱȱ£ȱħȱǰȱ zowel internationaal als in eigen land. Vlamingen ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ milieugebruiksruimte dan mensen in het Zuiden. Ook daarom is het toegeven aan en stimuleren van ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ecologische grenzen baseert de politieke ecologie zich op sociale argumenten voor een kritische en terughoudender opstelling tegenover de ȱ ¢ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ solidaire keuze voor duurzamere consumptie. £ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱȱȱ ȱȱȱȱħȱȱȱȱ hebben. Dat is niet alleen een probleem van armoede of ontwikkelingsachterstand, waar groei in het Zuiden een oplossing voor kan vormen. De bestaande ecologische £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ Ŝǰśȱ ȱ ȱ ȱȱȱǰȱȱȱȱȱħȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ħǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ £ȱ ¢ǯȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ voetafdruk te verkleinen, scheppen we ruimte voor duurzame ontwikkeling in het ǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ǻĜºǼǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱǻĜºǼǯȱ
ECOLOGIE
Ecologische en sociale rechtvaardigheid
ȱȱ ȱȱȱ£ȱ¢ȱȱħȱȱ ȱȱȱ van de volgende generaties in snel tempo opgebruiken. Hier speelt de rechtvaardigheid ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱěǯȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱȱȱħȱǯȱȱȬěȱȱȱȱ£ȱ consumptie en productie worden daardoor onomkeerbaar. De politieke ecologie vertrekt vanuit de ecologische grenzen van onze aarde en koppelt deze aan mondiale en nationale solidariteit, en aan solidariteit met volgende generaties. Minder verspillen, minder vervuilen en duurzamer, misschien zelfs ȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ wereld en/of tegenover de volgende generaties, onze kinderen en kleinkinderen. De politieke ecologie plaatst de belangen van volgende generaties tegenover het heersende eigenbelang hier en nu. Dit (hernieuwde) normatieve kader biedt een houvast om anders met het eeuwige tekort om te gaan en om andere keuzes te maken dan de liberale ethiek of de economie, ... Zo ontstaat een ecologisch kader om onze houding tegenover de reële en de aangevoelde ȱȱħǯȱȱȱ ȱǰȱȱȱȱħȱȱ geplaatst. De centrale vraag is niet hoe we de schaarste kunnen overwinnen door ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ Ğǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱħȱȱȱ£ȱ£ħǯȱȱ ȱȱȱȱ £ħȱȱȱȱħȱǯȱ
57
Oikos 40.indd 57
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
ȱȱȱȱȱȱȱ£ȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱħȱ waarin we leven. De politieke ecologie plaatst het genieten van de overvloed tegenover de nooit-eindigende rat-race van het onverzadigbare streven naar meer. ȱȱȱȱ£ȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱ naar het goede leven.
ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱħȱ ȱºȱ ħȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱǯȱȱȱęȱȱȱȱȱȱȱȱ£ȱĞȱ om genot te veroordelen. We moeten het absorberen en vervangen door een nog ȱǯȱȃȱ ȱȱȱħȱȱȱȱȱȱȱȱ supermarkten en warenhuizen schuifelt, moet andere genoegens verzinnen en nieuwe ȱȄǰȱȱǯ4 ħȱȱȱȱȱȱ£ȱ ȱȱȱ ȱȱȱȱħȱȱȱȱĞȱȱħȱȱ£ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ħǯȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȱ£ħȱȱȱǯȱ We hebben de keuze uit veertig soorten water in alle soorten verpakkingen, maar ȱȱȱĴȱȱ ȱȱȱ ȱȱȱ ȱȱȱ ǯȱ ȱȱȱȱ£ħȱȱ£ȱȱȱȱȱ ȱȱȱ ȱȱǰȱȱħȱ£ħȱȱ£ȱȱȱ fruitsoorten nog amper te vinden. Er is keuze uit tientallen verschillende bereide ħȱȱȱǰȱȱȱȱ ȱ£ȱȱȱȱȱȱ ȱȱȂȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱħȱǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £Ĵȱ zonder een consumptie te moeten nemen. Iedere dag komen er nieuwe modellen van gsm’s en draagbare computers, maar een toestel van enkele maanden oud laten herstellen is haast onbegonnen werk. ȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱħȱ ħȱȱȱȱȱ ȱȱ£ħȱȱȱ ȱȱ£ȱȱȱȱ£ħǯȱȱȱȱ ȱȱȱȱ £ħȱħǯȱȱħȱ£ȱȱȱ£ħDZȱ ȱ kunnen kiezen tussen tientallen dezelfde soorten tandpasta of abonnementsformules voor de telefoon. Maar meer triviale keuzes gaan samen met een vermindering ȱ ħȱ £ħǯȱ ħȱ £ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱ¡DZȱ£ȱȱȱȱǯ5 ȱ ȱ ħȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ £ȱ ǰȱ ȱ £ȱ opties inzake voedsel, mobiliteit, energie of andere vaak niet of amper voorhanden £ħǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱ£ȱ£ħȱȱ de individuele consument of van individuele keuzes. We hebben collectieve actie nodig ȱ ȱ £ħȱ £ȱ ȱ ǯ6 Dat vereist een politisering van het probleem en de vraag om structurele maatregelen. Dat vereist een gedurfde ecologische ǰȱȱȱȱȱħȱ ȱȱȱ ȱǰȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħǯȱȱ £ȱ ȱ ȱ £ȱȱȱ£ħǰȱȱħȱȱȱǰȱ ȱȱȱ ħǯȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ
58
Oikos 40.indd 58
17/02/2007 18:33:10
ȱħȱȱȱ
ECOLOGIE
ȱȱȱȱȱȱȱȱħȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȁ£Ȃȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱ van het debat.
Op basis van een erkenning van ecologische grenzen, van ecologische en sociale ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ naar een andere houding tegenover schaarste. We willen de eeuwige onvrede en het eeuwige tekort in een wereld van nooit genoeg achter ons laten. Schaarste is een ȱȱȱħȱǯȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱ omgaan te midden van de ongekende overvloed.
ȱ¡ȱȱ£ ȱȱȱȱȱǰȱȱȱħȱ ȱȱȁȱ ȱħȂǯȱ ȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱ ȱ £Ȃȱ ºȱ ȱ £ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ £ħȱ ȱ ȱ Ĝȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱȱȱȱȱ£ȱħȱȱ£ȱ ǯȱ ȱȱȱ¢ȱ 7ȱ£ȱ£ĴȱȱȱħȬħȬ de-schaarste (ȱȬ¢ȱ¢). Deze draait niet om de afwezigheid van schaarste. ȱ £ȱ ȱ ħȱ ȁȱ Ȃȱ £ħǰȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ǯȱȱ de ene ze bezit, bezit iemand anders het niet (bv. een woning met een uniek zicht ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ Ǽǯȱ ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ echter een samenleving waar economische groei niet langer essentieel is. Tendenties ȱ ȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ħ£ǯȱ ȱ Ȭħȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ contraproductief wordt volgens de klassieke accumulatiecriteria, wanneer er sprake is ȱȱ ǯȱ ȱȱȱȱȱȱħȱȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ tegen in gaan. ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ħȱ ȱ ȱ van ecologische grenzen aan verdere materiële productietoename. Zelfs GiddensŞ vraagt welk alternatief er is voor een wereld die niet verder wil gaan op het pad van de zelfvernietiging. Het verder nastreven van kapitalistische accumulatie kan ȱ ȱ ħȱ ǯȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ de toenemende aandacht voor de kwaliteit van ons leven. De centrale vraag luidt DZȱȁ ȱȱ?’ Meer nog dan een vraag naar de grenzen van wat de aarde ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħ£ǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ postmateriële waarden. Minder consumeren kan zo een deur openen naar beter leven wanneer het ons van ȱȱǻȱ¡ǰȱȱǼȱ ȱħǯȱȱȱ ȱȱȱȱǰȱȱ ȱȱȱȱȱȁȱȂȱȱȱŘŗȱ ȱ ħǰȱ ȱȱȱȱȱǯ
BIO Dirk Geldof is doctor in de politieke en sociale wetenschappen en werkzaam op de ȱȱȱ Ƿǯȱȱ£ħȱ ȱȱǯȓǯ
59
Oikos 40.indd 59
17/02/2007 18:33:10
ECOLOGIE
EINDNOTEN ŗ
2
ȱ
ȱ ȱ 5 ȱ ř 4
6
7
ȱ
ȱ
Ş
ȱ
Dit artikel is gebaseerd op werkteksten van Geldof, Dirk, 2007. Over consumptie en geluk ǻ Ǽǯȱ ǰȱ ǯȱȱȱħȱȱȱȱȱŘŖŖŝ ȱǰȱŘŖŖŚǯȱ ȱ ȱǯȱȱęęȱȱȱǯȱǰȱǰȱ Řŝśȱǯȱȱȱȱȱȱǯȱ DZȱ ǰȱǰȱŘŖŖśǯȱ ȱȱ ȱȱ ȱǵȱ DZȱǰȱǯȱřřǰȱǯȱśŖȬśşǯ ȱǻŘŖŖŚDZȱŘŖśǼ ȱǰȱŘŖŖŘǯȱ ħȱ£ȱȱ£ħǷȱǰȱǰȱǯȱśŘ £ǰȱ ¢ǰȱ ŘŖŖŚǯȱ ȁȱ ¡ȱ ȱ £ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ħ’. Utrecht, Het Spectrum, 272 p. ȱĴǰȱǰȱǰȱ ǰȱ ǰȱȱǭȱȱǰȱŘŖŖřǯȱȁȱĴȱȱȱǯȱ ¢ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ Ȃǰȱ ǰȱ ȱ ¢ǰȱ ŞŜȱ ǯǯȱ ȱ ȱ hoofdstuk 5 ǰȱ¢ǰȱŗşşŚǯȱ¢ȱĞȱȱǯȱȱȱȱȱǯȱDZȱ¢ȱ ǰȱǯȱŗŖŗȬŗŖŘǯ ǰȱ¢ǰȱŗşşŖǯȱȱȱȱ¢ǯȱDZȱ¢ȱǰȱǯȱŗŜŚȬŗŜŜǯ
Dirk Geldof
De politieke ecologie 9vertrekt vanuit de ecologische grenzenǰȱȱȱȱȱ ȱȱȱħȱ ȱȱ£ȱȱħǯ 9Ğȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ dat voor iedereen op aarde duurzaam haalbaar is. (solidariteit met alle aardbewoners) 9Ğȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ¡ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱ¢ǯȱǻȱȱ£ȱ ǰȱ solidariteit met volgende generaties) 9Ğȱ ȱ ȱ maximale levenskwaliteitȱ ȱ £ȱ ħȱ ȱ vandaag en in de toekomst (solidariteit vandaag en levenskwaliteit als doel), ȱȱȱȱȱȱ ħȱȱȱȱȱȱħȱȱǯ 9wil ȱȱħǰȱ ħȱȱ ȱȱ£ȱħȱȱ ħȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǻȱ £ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ęȱħǼ 9beschouwt ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ħȱ , zowel vanuit ecologische grenzen als vanuit de erkenning dat er steeds positionele ȱ£ȱ£ħǯ 9Ğȱ ȱ een postschaarste samenleving, waarin niet de frustrerende ȱȱȱ ȱȱȱ ǰȱȱ ħȱȱ met schaarste leren leven.
60
Oikos 40.indd 60
17/02/2007 18:33:11
