KINDERMISHANDELING KORTE LIJNTJES RESPECT! Positief gedrag belonen om gang naar jeugdzorg voor te zijn. Ouders moeten zichzelf durven melden

JeugdenCo

JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

VOOR PROFESSIONALS IN DE JEUGDSECTOR

RESPECT!

KINDERMISHANDELING

KORTE LIJNTJES

Positief gedrag belonen om gang naar jeugdzorg voor te zijn

‘Ouders moeten zichzelf durven melden’

in sociale wijkteams of eindeloos vergaderen?

16

10 28

22 JeugdenCo 2


‘

Scheid gedwongen en vrijwillige hulp, anders ben je voor ouders een wolf in schaapskleren.’ Zie pagina 7

COMPLIMENTEN

ARTIKELEN WIJKTEAMS: ZOEKTOCHT NAAR DE JUISTE VORM�� 10 VEILIG THUIS: VEILIGHEID ÉN HERSTEL�� 16 NOG GEEN BABY, TOCH AL OP BEZOEK�� 20 GOED GEDRAG BELONEN ALS PREVENTIEMIDDEL�� 22 ZANGER: ‘DE RACEFIETS WAS M'N THERAPEUT�� 28 ESSAY: ZO BETREK JE HET SOCIALE NETWERK�� 30 KWALITEITSREGISTER HOUDT JEUGDZORG SCHERP�� 32

RUBRIEKEN WATSPEELT�� 4 DESTELLING�� 7 UITDEKNEL�� 8 COLUMN FOKKO WITTEVEEN�� 19 VOORDERECHTBANK�� 27 COLUMN JOOST VAN DE BRAAK�� 31 WIELEESTWAT�� 34 DEBOELDEBOEL�� 35


‘Yo! Waarom heb jij je sokken zo ver omhoog getrokken?’, giert een jongen op het schoolplein, wijzend op mijn zoons benen. Mijn zevenjarige begint onmiddellijk zijn sokken omlaag te frummelen. Doet natuurlijk pijn in mijn moederhart, zo’n moment. Maar ik heb het nog makkelijk. Want mijn kinderen ‘gaan’ nog niet digitaal. Dan kun je echt je lol op, heb ik van vrienden en kennissen begrepen. Een jongen maakte het uit, en twitterde dat één minuut later. Stilletjes haar wonden likken was er voor de afgewezene niet bij. Een andere puber ontving een lawine aan nare Facebookberichten. Totdat school ingreep en er een flinke dosis antipestprogramma tegenaan gooide. Apps als Gossup, Secret en andere sociale media, wat weten wij grote mensen daarvan? Anoniem en zonder iemand in het gezicht te hoeven zien, is je leeftijdgenoot bashen een stuk gemakkelijker. Ergens onderuit komen door een omweggetje te lopen, is er niet meer bij. Kijk maar naar het hartverscheurende Youtube-filmpje van Amanda Todd, die zodanig werd gepest dat ze van school wisselde. Ook daar bleef ze door sociale media vindbaar. Vier uur na het posten van haar filmpje pleegde ze zelfmoord. De effecten van pesten op kinderen zijn enorm. Denk aan depressieve gevoelens, verminderd zelfbeeld en psychosomatische klachten. De pester loopt risico op het vertonen van onaangepast gedrag op langere termijn – en erger. Er is geen Antipestwet nodig, stelde de Onderwijsraad afgelopen september desondanks, want scholen zijn al wettelijk verplicht om voor een veilig klimaat te zorgen. De onderwijskoepelorganisaties VO- en PO-raad vinden dat scholen zelf mogen weten hoe ze pesten aanpakken. Gelukkig wijden veel scholen regelmatig een project aan pesten en sociale vaardigheden. Daarnaast pleit ik ervoor om positief gedrag stelselmatig te belonen. Dat klinkt simpel. Bij mijn kinderen lukt dat soms bijvoorbeeld best aardig. Maar complimenteer ik zomaar mijn partner of een kennis, dan voelt dat ongemakkelijk of overdreven vleierig. Toch geloof ik dat je elkaar daarmee in een betere stemming brengt. En als je de goede kenmerken van een ander dikwijls benoemt, is het waarschijnlijk lastiger om hem daarna af te branden. Daarom vind ik dat Yorneo goed werk doet op ruim vijftig basisscholen met het programma Positive Behavior Support. We maakten dan ook de reportage over deze hoopgevende aanpak (vanaf pagina 22). En nee, ik zit nu niet naar complimentjes te vissen.

•

Merel van Dorp, hoofdredacteur JeugdenCo [email protected] Twitter: @jeugdenco 3 JeugdenCo

WAT SPEELT

IN CIJFERS

Door Mayke Calis, Merel van Dorp en Maria van Rooijen

3%

WIJKTEAMS WORSTELEN MET VERSTERKEN ZELFREDZAAMHEID Sociale wijkteams slagen er nog te weinig in om de zelfredzaamheid van mensen te versterken en hen op het spoor te zetten van collectieve voorzieningen. Dat blijkt uit gesprekken van JeugdenCo met teamleiders van sociale wijkteams in Nijmegen en Amersfoort. In rap tempo zetten gemeenten momenteel sociale wijkteams op. Door integraal te werken en de zelfredzaamheid van bewoners te versterken moeten ze de hulp beter en goedkoper maken. Bewoners hebben hierdoor immers minder specialistische zorg nodig. Maar teammedewerkers blijken nog te veel zelf te willen helpen en mensen te weinig te begeleiden naar het welzijns- en vrijwilligerswerk. Daarvoor is een cultuuromslag nodig, zeggen de teamleiders. Ook bij burgers: zij moeten van het idee af recht te hebben op zorg. Met sociale wijkteams komt de hulp wel sneller tot stand, worden proble-

HOESTAATHETNUMET Vijf jaar oud is de Wet tijdelijk huisverbod inmiddels. In JeugdenCo 3 van 2009 beschreven we hoe snelle ketensamenwerking helpt om huiselijk geweld te stoppen, onder andere door de pleger gedurende tien dagen de toegang tot het huis te ontzeggen, met mogelijke verlenging van een maand. In Duitsland is nu een wetsvoorstel in behandeling om Nederlandse slachtoffers van huiselijk geweld die naar Duitsland vluchten, eenvoudiger bescherming te bieden. Straat- en contactverboden opgelegd door Nederlandse rechters worden dan automatisch overgenomen door Duitsland. Nu is daarvoor nog een omslachtige procedure bij de Duitse rechter nodig. Uit onderzoek van vorig jaar naar de JeugdenCo 4

men eerder gesignaleerd en werken hulpverleners beter samen. Maar er gaat veel tijd zitten in overleg. Bijvoorbeeld in Putten leidden die vele vergaderuren er toe dat er minder hulp verleend kon worden, waardoor er wachtlijsten ontstonden. De gemeente legt nu extra geld bij. Er is nog geen grootschalig onderzoek gedaan naar de effecten van sociale wijkteams. Uit een meta-analyse van maatschappelijke kostenbatenanalyses van een groot aantal gemeenten blijkt dat wijkteams nog lang niet overal leiden tot een betere en goedkopere aanpak. Wel concluderen de onderzoekers dat sociale wijkteams een succes kunnen worden, mits er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Vooral de kwaliteit van de teamleden moet hoog zijn. En er moeten afspraken worden gemaakt met andere verwijzers om het aantal specialistische behandelingen te beperken. (MvR) Meer over sociale wijkteams vanaf pagina 10.

van de Nederlandse kinderen tot twaalf jaar heeft volgens de ouders autisme of een aanverwante stoornis zoals Asperger of PDD-NOS. Deze stoornissen komen meer dan twee keer zo vaak voor bij jongens als bij meisjes. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het gaat om 43 duizend kinderen. Ruim een kwart heeft ook ADHD-symptomen. Jongens met autisme worden

4x

zo vaak behandeld als meisjes. Met de leeftijd neemt het aantal kinderen in behandeling toe: van alle vier- tot zevenjarige Nederlandse kinderen krijgt bijna 1 procent een behandeling, van de tien- tot twaalfjarigen is dat al 2,5 procent. In deze laatste leeftijdsgroep heeft 7 procent van de jongens en 3,5 procent van de meisjes autisme of een aanverwante stoornis.

Korte update van een onderwerp dat eerder in JeugdenCo aan bod kwam.

effectiviteit van het huisverbod blijkt dat nieuw huiselijk geweld minder vaak voorkomt dan in geweldssituaties waarin geen huisverbod werd opgelegd, door het sneller op gang brengen van hulpverlening. Toch vindt in de helft van de gevallen binnen een jaar toch weer huiselijk geweld plaats. Voor een nog beter resultaat beveelt het

onderzoek aan om nog meer systeemgericht te werk te gaan en daders meer te motiveren tot deelname aan hulpverlening. In iets minder dan driekwart van de huisverbodzaken ging het om gezinnen met kinderen; in meer dan de helft van deze zaken was sprake van kindermishandeling. Overwegend mannen kregen een huisverbod. Tot 2013 zijn zo’n 12.000 huisverboden opgelegd. Naar schatting worden jaarlijks 200.000 mensen slachtoffer van huiselijk geweld. (MvD) Het rapport Effectief uit huis geplaatst? Effectevaluatie van de Wet tijdelijk huisverbod van Amsterdam Regioplan is te lezen via http://tinyurl.com/huisverbod. JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

"Het is nu positiever, leuker, gezelliger in de klas", zegt directeur Wim van Dijken van basisschool De Weidebloem in Hoogeveen over het Positive Behaviour Support-programma bij hem op school. Goed gedrag wordt consequent beloond. Lees meer vanaf pagina 22.

JEUGDZORG TWITTERT Justitiële jeugdinrichting Amsterbaken sluit zijn deuren in 2016, ondanks de plannen van de JJI die sluiting moesten voorkomen. Staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie verwacht minder behoefte aan plekken vanwege dalende jeugdcriminaliteit. Bovendien bezuinigt hij op het gevangeniswezen. De sluiting levert 16 miljoen euro op en zou voorkomen dat kleinere jeugdinrichtingen moeten sluiten – die leveren werkgelegenheid op in de krimpgebieden waar ze staan. Critici vrezen langere reistijd en hogere kosten voor ouders van delinquenten en slechtere aansluiting op resocialisatie. Amsterbaken biedt plek aan tachtig jongens.

cartoon: Arend van Dam

COVER FOTO

Piep @Cora Teeven zet sluiting Amsterbaken door: jeugdinrichting per 2016 dicht − Teeven is echt gek!!!! We hebben deze inrichtingen hard nodig! News 24h Nederland @ ‫ ‏‬news24hnld Vrees voor toename jeugdcriminaliteit na sluiting Amsterbaken: Medewerkers van jeugdinrichting Amsterbaken vre... http://news24h.allnews24h.com/G4h0

MEDEWERKERS VOORLOPIG BEVOEGD VOOR VEILIG THUIS

Jaap Boonstra @ ‫ ‏‬jaapboonstra Teeven wil toch sluiting #Amsterbaken. Geen oog voor toekomst jongeren, geen oor voor wensen 2e kamer. http://ow.ly/B5ywE

Maatschappelijk werkers van het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) kunnen voorlopig niet geregistreerd worden in het Kwaliteitsregister Jeugdzorg, het beroepsregister voor jeugdzorgmedewerkers. Zij hebben niet de vereiste diploma’s. Toch zijn ze komend jaar wettelijk bevoegd om met kinderen en gezinnen te blijven werken.

Cyriel Thomas @ ‫ ‏‬cyrielthomas 'Houd jeugdinrichting klein en lokaal' juist goed:contact met familie en jongeren gaan naar eigen school http://tinyurl.com/houdjeugdinrichtingklein … via @parool

De SHG-medewerkers werken vanaf januari 2015 samen met het AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) in het nieuwe meldpunt Veilig Thuis, want bij huiselijk geweld zijn in de helft van de gevallen kinderen betrokken. De brancheorganisatie MOgroep vreesde dat gemeenten alleen zorg van geregistreerde hulpverleners zouden inkoJAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

pen, omdat alleen die zorg zou worden vergoed. Het ministerie van VWS en de koepelorganisatie van gemeenten VNG hebben daarom een overgangstermijn van een jaar ingesteld om registratie mogelijk te maken. Toch is de MOgroep er niet gerust op. “De jeugdzorgbranche is jaren bezig geweest met het opstellen van het Jeugdregister. Dat veranderen en toegankelijk maken voor andere beroepsgroepen is een enorme klus”, zegt beleidsmedewerker Ernst Radius. SHG’ers beschikken al over een hboopleiding en een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) en werken al met de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. (MC) Een interview over het nieuwe meldpunt Veilig Thuis is te lezen vanaf pagina 16.

ingeborg wispelwey @ ‫ ‏‬ingeborgwispelw Hoezo op maat werken bij ..sluiting jeugdinrichting Amsterbaken ramp voor zwaarste jongens http://s.parool.nl/3656226 John kleijn @john_cwh Jeugdinrichting Amsterdam dicht http://nos. nl/l/647858 /via @NOS − niet afgenomen maar anders geregistreerd vanwege richtlijnen bezuinigen evelyn visschedijk @eef_deelt “Aangeslagen maar strijdbaar” zo is dat! “@Amsterbaken: Jeugdinrichting Amsterbaken moet deuren sluiten - http:// www.amsterdamfm.nl/jeugdinrichtingamsterbaken-moet-deuren-sluiten/ …” 5 JeugdenCo

CHECKLIST VOOR BEGELEIDERS VAN THUISZITTENDE LEERPLICHTIGEN Voor begeleiders van leerplichtige thuiszitters is er sinds kort een website met handleiding. Het Samenwerkend Toezicht Jeugd (STJ), de bundeling van vijf inspecties, lanceerde de site. Onder thuiszitters vallen leerplichtige minderjarigen die vier weken of langer niet op school zijn geweest of niet staan ingeschreven bij een onderwijsinstelling. In totaal gaat het om iets minder dan 14.000 leerlingen: 5.500 staan wel ingeschreven op school, maar verschijnen niet; 8.000 leerplichtigen staan niet ingeschreven. De website is gemaakt voor begeleiders van de thuiszitters die wél staan ingeschreven bij een onderwijsinstelling. Die begeleiders kunnen mentoren zijn, leerplichtambtenaren en huisartsen die vastlopen in de begeleiding. “De site bestaat uit een checklist, gebaseerd op ons onderzoek naar succesvolle begeleiders”, vertelt Wilfred Roelink, inspecteur bij STJ. De onderzoekers adviseren

aansluiting te zoeken bij de jongeren, hun eigen kracht aan te boren en samen te werken met school en ouders. Geen verrassende uitkomsten, geeft Roelink toe. “Maar het blijkt zinvol om te checken of de begeleider toch nog iets niet heeft geprobeerd. Zoals bijvoorbeeld de jongere zelf een mentor te laten kiezen.” De Wet passend onderwijs, sinds augustus van kracht, en de op handen zijnde Jeugdwet, verplichten het onderwijs tot zorg. Eerder was het makkelijker om uit te wijken naar het speciaal onderwijs; nu zijn de samenwerkende schoolverbanden verantwoordelijk voor de juiste begeleiding. Roelink: “Begeleiders blijken niet makkelijk hulp van anderen in te roepen. Liever kiezen ze er soms voor om niets te doen, uit schaamte of uit gebrek aan vertrouwen dat de aanpak van politie of maatschappelijk werk wél zou werken. De site helpt mensen in beweging te krijgen.” (MvD) reikthuiszittersdehand.nl

WERK VOORKOMT NIEUWE DELICTEN JJI’ER Werk is van groot belang voor jongeren die in een justitiële jeugdinrichting (JJI) hebben gezeten. Daardoor gaan ze minder vaak het criminele pad weer op. Ze hebben als volwassene ook minder kans op problemen op het gebied van relaties, gezondheid en zorg voor kinderen. Dat blijkt uit promotieonderzoek van Janna Verbruggen van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Veel voormalig JJI’ers belanden als volwassene weer in de criminaliteit. Werk kan dat voorkomen.

JeugdenCo 6

Met name voor mannen geldt dit verband sterk, maar tegelijkertijd verkleinen een strafblad of detentieverblijf de kans op werk. De voormalig JJI’ers uit het bijna twintig jaar durende onderzoek blijken vaak structureel of periodiek werkloos. En wie eens werkloos raakte, loopt grotere kans opnieuw zijn baan te verliezen. Verbruggen pleit in haar proefschrift daarom voor intensieve nazorgtrajecten, die jongeren een baan helpen vinden én behouden. (MvD) Lees het onderzoek op http://tinyurl.com/ werkloosheidnajji

DEAGENDA Studiedag LVB in de strafrechtsketen Amsterdam, 30 oktober Licht verstandelijk beperkte adolescenten en volwassenen zijn oververtegenwoordigd binnen het strafrecht, maar vallen vaak tussen wal en schip wat begeleiding en behandeling betreft. Lezingen over onder meer toerekeningsvatbaarheid en kenmerken; ’s middags parallelsessies Accreditatie toegekend voor NIP K&J / OG. Kosten: € 335,- (meerpersoonskorting). leidscongresbureau.nl Autismecongres Utrecht, 31 oktober Elk kind met een autismespectrumstoornis (ASS) heeft andere behoeften in de dagelijkse begeleiding of op school. Maar kunnen gemeentes wel maatwerk bieden? Kosten: € 245,- (NVA-leden: € 75,-). autisme.nl Congres Kindermishandeling – preventie, signalering en behandeling Amsterdam, 6 november Eminente sprekers op gebied van kinderpsychiatrie en –psychologie. Accreditatie aangevraagd bij onder meer NIP, NIP OG en NVO. Kosten: € 279,(meerpersoons- en studentenkorting) cursussenencongressen.nl

C

Congres Geweld achter de voordeur Driebergen-Zeist, 13 november Lezingen over onder andere de eerste praktijkervaringen met Veilig Thuis en verdiepingssessies over bijvoorbeeld eergerelateerd geweld in de Biblebelt. Ter afsluiting een film over de complexiteit en gevolgen van huiselijk geweld met onder anderen Carice van Houten. Accreditatie toegekend voor BAMw; aangevraagd voor NIP/NVO. Kosten: € 395 (meerpersoons- en studentenkorting) medilex.nl

Conferentie en Masterclass SWPBS Eindhoven, 14 en 15 november Leren bevorderen en gedragsproblemen voorkomen. Dat moet School Wide Positive Behavior Support (SWPBS, zie ook de reportage op pag. 22) bewerkstelligen. Met workshops en lezingen op 14 november, en een masterclass de dag erop. Kosten: conferentie € 190,-; masterclass € 90,-. http://tinyurl.com/conferentieswpbs

Symposium: Agressie en veiligheid in de verstandelijk gehandicaptensector Eindhoven, 11 december Praktijkgerichte dag over het omgaan met agressie bij verstandelijk beperkte mensen. Waarom is iemand agressief en hoe zorg je voor je eigen veiligheid? Lezingen over deze en andere onderwerpen voor onder meer orthopedagogen, gezinsbegeleiders, persoonlijk begeleiders, behandelcoördinatoren en groepsleiders. Accreditatie aangevraagd bij onder meer NIP K&J / NVO-OG en FGzP. Kosten: € 295,- (studentenkorting). congresburo.com


C

C

DE STELLING HOUD VRIJWILLIGE EN GEDWONGEN JEUGDZORG GESCHEIDEN

JA

Bij steeds meer Bureaus Jeugdzorg werken jeugdbeschermers zowel in het gedwongen als in het vrijwillige kader. Zo kan dezelfde hulpverlener alle kinderen in een gezin begeleiden. Is dat niet verwarrend voor ouders van onder toezicht gestelde kinderen?

Rob van Asperen, voormalig gezinsvoogd en hbo-docent, auteur van Jeugdbeschermer: een vak apart

Lucy Schmitz, directeur Bureau Jeugdzorg Noord-Holland

“Als een jeugdbeschermer zowel in het vrijwillige als het gedwongen kader werkt, is dat verwarrend voor de ouders. Eerst bouwt hij een vertrouwensrelatie op met de ouders en probeert hij samen met hen de problemen op te lossen. Lukt dat niet en loopt de veiligheid van kinderen gevaar, dan verzoekt hij de rechter om kinderen uit huis te plaatsen. Veel ouders zullen hem dan ervaren als een wolf in schaapskleren. Ze zullen minder bereid zijn samen te werken. De gezinsvoogd die alleen in het gedwongen kader werkt, komt nadat de vrijwillige hulpverlener geoordeeld heeft dat het niet meer gaat en de rechter, dus de samenleving, heeft besloten dat het gezag gedeeld moet worden met de gezinsvoogd. Dat is helder. De functie van gezinsvoogd vereist ook specifieke capaciteiten, zoals kunnen leidinggeven, daadkrachtig zijn, stressbestendig, kunnen bemiddelen bij conflicten, kunnen werken met ongemotiveerde mensen, juridische kennis. Op hogescholen moet hier meer aandacht voor komen. Dat voorkomt dat mensen met verkeerde verwachtingen in de gedwongen jeugdzorg gaan werken. Dat zal waarschijnlijk ook een positief effect hebben op het grote verloop en het ziekteverzuim binnen de jeugdbescherming. Dat het aantal ondertoezichtstellingen de laatste jaren is verminderd, komt niet omdat jeugdbeschermers ook in het vrijwillige kader zijn gaan werken, maar omdat het een maatschappelijke tendens is om ondertoezichtstelling zoveel mogelijk te voorkomen. Een goede ontwikkeling, want voorheen werden soms ondertoezichtstellingen uitgesproken of verlengd die ook prima binnen de vrijwillige hulpverlening konden worden aangepakt.”

“Sinds enkele jaren werken wij met jeugd- en gezinsbeschermers die zowel in het vrijwillige als het gedwongen kader gezinnen begeleiden. Als in een gezin één kind onder toezicht is gesteld en andere kinderen ook steun nodig hebben, kunnen de hulpverleners dus het hele gezin begeleiden. Doordat ze een vertrouwensband opbouwen, kunnen ze soms gedwongen maatregelen voorkomen. Deze hulpverleners geven zelf geen therapieën. Zij zorgen ervoor dat gezinnen de noodzakelijke hulp krijgen om op termijn zelfstandig verder te kunnen. Als zij hun verschillende rollen van tevoren duidelijk maken, hoeft dit niet verwarrend te zijn voor ouders. Onze ervaring is dat ouders het op prijs stellen met één persoon te werken en dat de vertrouwensband kan blijven bestaan als gedwongen hulp noodzakelijk is. Natuurlijk zijn er weleens conflicten. Dan zoeken we naar een oplossing, bijvoorbeeld begeleiderswisseling. Het werken op het snijvlak van vrijwillige en gedwongen jeugdzorg vereist specifieke vaardigheden. Daarom leiden wij onze mensen hiervoor speciaal op. Om grote uitval te voorkomen, selecteren wij tegenwoordig veel strenger. Het eerste jaar zorgen we voor intensieve begeleiding. Er is nu veel minder uitval. De duur van ondertoezichtstellingen is bij ons zes maanden korter dan het landelijk gemiddelde. Het aantal ondertoezichtstellingen is fors afgenomen. Of dat vooral komt door onze nieuwe werkwijze of omdat werken in het vrijwillige kader over het algemeen een beter effect heeft, maakt mij niet uit. Als we die ontwikkeling maar weten vast te houden.”

C JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

C

DOOR MARIA VAN ROOIJEN

NEE

Reageren? [email protected]

7 JeugdenCo

‘NU KAN IK OOK VERDRIETIG ZIJN’ DOOR EVA PRINS BEELD: REBKE KLOKKE

“Toen ik nog thuis woonde, werd mijn moeder altijd heel snel boos. Om de kleinste dingen die in haar ogen misliepen, ging ze gillen. Of erger: gooien met wat voor het grijpen lag: de afstandsbediening, een aansteker, een riem. En slaan. Op een gegeven moment sloeg ze me dagelijks. Ze moest vooral mij hebben. Mijn broertje huilde snel; ik bijna nooit. Ook met mijn vader maakte ze vaak ruzie, áls hij er was. Mijn ouders waren het nooit met elkaar eens. Er waren geen duidelijke regels en er was altijd spanning. Na een heftige ruzie tussen mij en mijn moeder is Bureau Jeugdzorg ingeschakeld, via de politie. Ik was toen een jaar of tien. Ik kreeg steeds een ander toegewezen om mee te praten. In een paar jaar tijd heb ik wel vijf verschillende begeleiders gehad. Steeds opnieuw deed ik mijn verhaal, maar er veranderde niets. Ze geloofden me niet, want als ze bij ons thuis kwamen, was het huis ineens opgeruimd en de koelkast vol. Terwijl het normaal altijd een troep was en we meestal voor ons eigen eten moesten zorgen. In de verslagen stond dat ik puberaal gedrag vertoonde en een probleemkind was. Ik was in die tijd ook niet makkelijk. Ik was licht ontvlambaar en werd ik boos, dan sloeg ik erop. Omdat er thuis altijd ruzie was, zwierf ik veel over straat. Op school kwam ik elke dag te laat en maakte ik ruzie met de leraren; ik was al van twee scholen gestuurd. Ik zocht de grenzen op, loog en luisterde naar niemand. Tot ik zo’n twee jaar geleden Joni als gezinsvoogd kreeg toegewezen. Zij luisterde wel, en toonde begrip. Ze heeft veel voor me gedaan. Zo ging ze praten op mijn school, waardoor ik nog een kans kreeg. En ze regelde dat ik gedragstherapie kreeg. Daar leerde ik om mijn emoties te herkennen en te laten zien. Verdriet had ik altijd weggestopt. Ik was alleen maar boos, op alles en iedereen. Nu kan ik ook verdrietig zijn. Vorig jaar maart liep het tussen mij en mijn moeder weer enorm uit de hand. Sindsdien woon ik officieel bij de ouders van mijn vriend Patrick, met wie ik ruim drie jaar verkering heb. Het gaat nu veel beter met me. Bij Patrick vind ik een uitlaatklep en bij hem thuis heb ik eindelijk rust. Daardoor gaat het nu ook goed op school. Eind vorig jaar ben ik zelfs in het zonnetje gezet als ‘modelleerling’. Ik heb inmiddels mijn eindexamen vmbo-t gehaald en zit nu op het Scheepvaart- en Transportcollege, een mbo4-opleiding. Met mijn ouders heb ik geen contact meer. Dat wil ik nog niet, want dat geeft alleen onrust. Ik wil me nu op mezelf concentreren.”

PASPOORT NAAM: SOELANGE LEEFTIJD: 17 PROBLEEM: SLECHTE RELATIE MET AGRESSIEVE MOEDER, SNEL BOOS HULP: BUREAU JEUGDZORG ROTTERDAM, VRIEND PATRICK EN ZIJN OUDERS

•

Reageren? [email protected] JeugdenCo 8


UITDEKNEL


9 JeugdenCo

SOCIALE WIJKTEAMS

OP ZOEK NAAR BETER EN GOEDKOPER Allesomvattende hulp bieden en burgers zelfredzamer maken. Dat is de gedachte achter sociale wijkteams, die als paddestoelen uit de grond schieten. Is dat haalbaar?

“N

DOOR MARIA VAN ROOIJEN BEELD: AAD GOUDAPPEL

atúúrlijk gaat werken met sociale wijkteams tot besparingen leiden”, zegt Jan Bannink, projectmanager wijkpilots bij de gemeente Nijmegen. “We kijken wat een gezin zelf kan, of met hulp van zijn netwerk. Dan blijkt vaak minder professionele hulp nodig.” Zijn optimisme is exemplarisch voor de hooggespannen verwachtingen van veel gemeenten: sociale wijkteams zullen de hulp aan gezinnen met problemen niet alleen goedkoper, maar ook nog eens beter maken. Beter door een integrale aanpak van de problemen. Goedkoper door de zelfredzaamheid van mensen te versterken en hen meer gebruik te laten maken van collectieve welzijnsvoorzieningen, zodat er minder dure specialistische zorg nodig is. Of die verwachtingen zullen uitkomen, moet nog blijken. Er zijn al wel quickscans en kostenbatenanalyses gemaakt (zie kader op pagina 13), maar de teams bestaan te kort en zijn nog te veel in ontwikkeling om de effecten ervan al te kunnen vaststellen.

JeugdenCo 10

Ondertussen klinken er kritische geluiden. Sociale wijkteams kunnen een bureaucratisch monster worden, waarschuwen Jos de Blok, directeur van Buurtzorg Nederland, en Divosa, de vereniging van managers van sociale diensten. Ze vrezen dat er onnodig veel gespecialiseerde hulpverleners bij betrokken zijn, dat de teams te veel op zorg zijn gericht in plaats van op participatie, dat ze juist extra hulpvragen genereren en dat er veel tijd gaat zitten in overleggen. Gemeenten zullen volgens hem in eerste instantie extra moeten investeren in wijkteams, willen ze op lange termijn efficiënt zijn. Dat bleek onlangs in Putten. Sinds januari 2014 draait daar het experiment Jeugdzorg Dichtbij, waarbij een multidisciplinair team preventieve hulp biedt aan jeugdigen. Omdat het project meer geld kost dan van tevoren beraamd, springt de gemeente nu met 40.000 euro extra bij. Volgens de gemeentelijke beleidsmedewerker jeugd is het project duurder uitgevallen omdat er veel tijd ging zitten in vergaderen en scholing van de medewerkers. “Er was minder tijd voor


hulpverlening, waardoor er wachtlijsten ontstonden.” Maar hij verwacht dat die extra investering zich op termijn zal terugbetalen. Jos van der Lans, cultuurpsycholoog en voormalig Eerste Kamerlid (GroenLinks), constateert in het Tijdschrift voor Sociale vraagstukken bij gemeenten “een virusachtige vorm van wensdenken”: de verwachting dat door de zorg dichter bij de mensen te brengen, het beroep op dure voorzieningen zal afnemen. Dat is naïef, stelt Van der Lans. Volgens hem neemt daardoor de vraag juist toe. “Als een professional bij de mensen op bezoek komt, bouwen ze liever met hem een vertrouwensband op dan met hun naasten, van wie ze niet afhankelijk willen zijn.”

DROMEN Een van de eerste sociale wijkteams van Nijmegen werd twee jaar geleden gestart in de wijk Dukenburg; inmiddels zijn er elf. In het team zitten medewerkers van de welzijnsorganisatie, de migrantenorganisatie, thuiszorg, MEE, maatschappelijk werk, ouderenzorg en het Wmo-loket. Ze werken deels voor het team, deels voor hun eigen organisatie. Zo kunnen ze hun specialistische kennis op peil houden. De taak van het team is om wijkbewoners met problemen te ondersteunen, zodat zij zo veel mogelijk zelf hun problemen gaan aanpakken. Wekelijks bespreekt het team de binnengekomen meldingen. Het teamlid met de meeste kennis van de

JeugdenCo 12

TIPS

99 Maak het team niet groter dan twaalf pro99 99

99 99

fessionals. Dan is er ruimte om elkaars vakgebied te leren kennen en een vertrouwensband aan te gaan. Investeer in een goede samenwerking met verwijzers als huisartsen, scholen en jeugdgezondheidszorg. Zorg voor goede huisvesting van het wijkteam, waar het ook mogelijk is om cliënten onder vier ogen te spreken. Gezamenlijke huisvesting met jeugdgezondheidszorg, huisartsen, onderwijs en welzijn heeft grote meerwaarde. Organiseer blijvende scholing in het generalistisch werken. Maak een analyse van de wijk en pas daarop de samenstelling van het team aan.


ONDERZOEK NAAR SOCIALE WIJKTEAMS Naar de effecten van sociale wijkteams is nog geen grootschalig onderzoek gedaan. Wel laten veel gemeenten een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) van hun team(s) maken. Soms leveren die analyses indrukwekkende resultaten op. Zo zou het frontlijnteam in de wijk Heechterp-Schieringen in Leeuwarden een maatschappelijk rendement hebben gerealiseerd van twee miljoen euro. Maar aan dit soort MKBA’s kleven bezwaren. Ze rekenen aannames over maatschappelijke effecten van interventies door naar prognoses, en die prognoses worden vervolgens voorgesteld als feitelijke resultaten van de interventie, die weer worden omgerekend in geld. Bijvoorbeeld: door vroegtijdig ingrijpen in een gezin kan schooluitval worden voorkomen, het kind haalt zijn diploma, krijgt werk en dit bespaart de maatschappij uitkeringskosten. Maar het bewijs dat die resultaten werkelijk worden behaald is nog niet geleverd. Adviesbureau LPBL maakte onlangs een meta-analyse van een groot aantal MKBA’s. Daaruit blijkt dat het inzetten van wijkteams nog niet overal leidt tot een betere en goedkopere aanpak. De onderzoekers stellen dat sociale wijkteams een succes kunnen worden, mits er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Vooral de kwaliteit van de teamleden is belangrijk. Zij moeten geschoolde generalisten zijn, die integrale diagnoses kunnen stellen en verschillende soorten interventies op elkaar kunnen afstemmen, ze moeten verstand hebben van netwerkstrategieën en van het

toepassen van eigenkracht-principes. Ze moeten blijvend getraind, gesuperviseerd en aangestuurd worden en voldoende tijd hebben om gezinnen te ondersteunen en te begeleiden. Daarnaast moeten gemeenten een limiet stellen aan het aantal specialistische behandelingen. Zij moeten bijvoorbeeld met huisartsen afspreken dat ook zij minder snel doorverwijzen naar specialisten. Het Verwey-Jonker Instituut analyseerde twintig cases van twee Utrechtse buurtteams en onderzocht wat het werk van een buurtteam goedkoper of juist duurder maakt in vergelijking met de ‘klassieke’ aanpak. De onderzoekers concluderen dat een integrale aanpak en snel werken alleen gerealiseerd kan worden als professionals zonder indicatie werken en zelf mogen beoordelen wat voor de cliënten de beste aanpak is. Die beoordeling moet wel in overleg met collega’s gebeuren; casusoverleg is dan ook essentieel. Een gevaar van deze vrijheid is dat soms meer en intensievere hulp verleend wordt dan noodzakelijk is en dat individueel maatwerk wordt geleverd terwijl collectief aanbod ook had kunnen werken. Daardoor nemen de kosten toe. Bij een gelimiteerd budget zullen hulpverleners sneller geneigd zijn cliënten los te laten. Het team moet dan wel een vangnet kunnen bieden als het alsnog mis gaat. Groei van het aantal cliënten kan voorkomen worden door de eigen kracht van cliënten te benutten en informele netwerken in te schakelen.

problematiek gaat op huisbezoek en probeert samen met de bewoner te achterhalen wat de vraag precies is. Teamleider Erni Venhovens: “Wat houdt hen ’s nachts wakker? Waarover dromen ze? Waar willen ze over vijf jaar zijn? Wat is daarvoor nodig? Wat kan de bewoner zelf, wat kan het netwerk, van welke wijkvoorzieningen kan hij gebruik maken, welke professionele hulp is nodig? We maken één hulpplan voor het hele gezin en één teamlid voert daarover de regie. Als het gezin na enkele gesprekken zelf verder kan, houdt onze bemoeienis op. Als er gespecialiseerde hulp nodig is, verwijzen wij door. Bij dwang schakelen we het regieteam voor multiprobleemgezinnen in.” Omdat de teamleden elkaar goed kennen, werken zij volgens Venhovens veel beter samen dan vroeger. Het team is wel veel tijd kwijt aan overleg. “Inmiddels proberen we efficiënter te vergaderen, maar in het begin was alles nieuw. We moesten elkaar leren kennen, maar we moesten vooral leren bewoners gebruik te laten maken van collectieve wijkvoorzieningen.” Uit de quickscan die vorig jaar van de Nijmeegse teams werd gemaakt, blijkt dat de zelfredzaamheid van de bewoners en het inzetten van vrijwilligers in de praktijk niet gemak-

kelijk te realiseren is. “We zijn nog te veel geneigd zelf bewoners te helpen in plaats van hen gebruik te laten maken van collectieve voorzieningen”, zegt Venhovens. “We zijn te veel op zorg gericht, te weinig op welzijn. Dat verandert wel. We zijn begonnen met informatiepunten in de wijk waar vrijwilligers activiteiten organiseren, zoals een wandelclub voor mensen met weinig sociale contacten. Ik zie mooie dingen gebeuren, maar nog lang niet voldoende.”

‘


CHRONISCHE HULP Ook voor het Jeugd- en Gezinsteam Soesterkwartier in Amersfoort is het activeren van de wijkbewoners nog geen gelopen race. Dit multidisciplinaire wijkteam voor de jeugd begon in januari 2013 als pilot. Inmiddels werkt het team voor alle bewoners. Teamleider Tineke Bos: “Het Soesterkwartier is een oude volkswijk, soms wonen drie generaties bij elkaar. Onze kracht is om voor het hele systeem te werken: voor het kind, maar ook voor de oma en de verslaafde vader.” Anders dan het Dukenburgse team doet haar team veel zelf. “Bij crisissituaties kunnen we in het begin intensieve hulp verlenen, als het moet twintig uur per week. Ook chronische hulp, mits die licht is. Wij verwijzen door als mensen langdurig intensieve hulp nodig hebben, en bij specifieke

Ik heb in drie maanden meer geleerd dan in de drie jaar hiervoor’

13 JeugdenCo

‘

Je bouwt liever een band op met een professional dan met je naaste’

therapieën en (groeps)behandelingen. Die geven de instellingen zelf. De specialist blijft zeker nodig. Als een kind in gevaar is, werken we nauw samen met het SAVE-team van Bureau Jeugdzorg.” De teamleden werken alleen voor het team, niet meer voor hun oude organisatie. “Om het integrale werken te kunnen waarmaken, streven we ernaar allemaal generalisten te worden. Daarvoor is in Amersfoort een scholingsprogramma ontwikkeld. De verslavingszorg brengt bijvoorbeeld alle teamleden kennis bij over middelengebruik en bejegening van verslaafden. Als we een melding krijgen van een gezin met verstandelijk beperkte ouders waarbij ook verslavingsproblemen spelen, gaan er twee teamleden op af die op die twee terreinen deskundig zijn.” Volgens Bos vinden haar teamleden het generalistisch werken heel prettig. “Vroeger moest je iemand met geldproblemen doorsturen, nu is dat onderdeel van onze integrale aanpak. Ik heb de afgelopen drie maanden meer geleerd dan in de drie jaar hiervoor.”

SNELHEID Het grootste verschil met vroeger is volgens Bos de snelheid van handelen. “Na een aanmelding kunnen we binnen drie dagen beginnen met hulp. Vroeger moest je weken wachten op een indicatiebesluit van Bureau Jeugdzorg.” Tot januari 2015 moet Bureau Jeugdzorg officieel nog de indicaties afgeven, maar dat zijn “hamerstukken”. Amersfoortse wijkteams krijgen straks het mandaat om door te verwijzen naar specialistische (jeugd)zorg, samen met huisarts en jeugdarts. Veel Amersfoortse wijkteammedewerkers zijn geschoold in strategieën om de zelfredzaamheid van bewoners te versterken. Zo wordt een baby van een verstandelijk gehandicapte

JeugdenCo 14

moeder en een psychisch zieke vader dankzij een familieberaad nu door een oom opgevangen in plaats van door een pleeggezin. En een contactgestoord meisje dat alleen met haar jonge zusjes wilde spelen en niet naar de tienerclub durft, is nu leidster van de kleine-kinderengroep in het buurthuis. Maar volgens de evaluatie van de werkzaamheden van het wijkteam, gebeurt dat nog veel te weinig. “Daarvoor is een cultuuromslag nodig”, zegt Bos. “Zowel bij bewoners, die af moeten van het idee overal recht op te hebben, als bij hulpverleners. Een meisje wordt bijvoorbeeld dagelijks met een busje naar school gebracht op kosten van de gemeente. Een vrouw verderop in de straat blijkt haar kind naar diezelfde school te brengen. Zij kan dat meisje meenemen.” Toch zijn er nog veel mensen die het niet op eigen kracht redden. “Vooral ouderen zeggen vaak: als ik het zelf kon, zou ik niet om hulp vragen”, zegt Erni Venhovens van het Nijmeegse wijkteam. Dat er vanaf 2015 bezuinigd wordt op specialistische hulp, vindt ze dan ook heel zorgelijk. “Misschien kan het straks goedkoper, maar dan zullen gemeenten extra moeten investeren in wijkteams.” Zowel Venhovens als Bos acht de kans reëel dat door de zorg dichtbij de mensen te brengen, de vraag toeneemt. Bos vindt dat geen probleem. “Wij zien nu alle problemen die in een gezin spelen. Door die gelijktijdig aan te pakken en er vroeg bij te zijn, voorkomen we dat ze erger worden. Op termijn is dat winst.”

•

Reageren? [email protected]


Nieuwe opleidingen en cursussen • • • • •

Basismodule ouderbegeleiding Eetstoornissen en obesitas bij (jong)volwassenen Praktische psychofarmacologie kinderen en jeugdigen Gezinnen met heftige pubers Hechtingsgerichte systeemtherapie

14 november 2014 Congres Gehechtheid

8 december 2014 Congres Speltherapie

www.rinogroep.nl/

CONGRESSEN

Vraag het programmaboek aan:

www.rinogroep.nl/jeugdenco St. Jacobsstraat 12-14 | 3511 BS Utrecht | T (030) 230 84 50 | E [email protected]

M E N S EN K ENNIS

Congres DSM-5:

DE BELANGRIJKSTE VERANDERINGEN Donderdag 27 november 2014 | Jaarbeurs Utrecht Bestemd voor (GZ-)psychologen, psychologen, klinisch psychologen, psychotherapeuten en psychiaters Met onderwerpen gepresenteerd door landelijke experts • De belangrijkste veranderingen in het classificatiesysteem DSM-5 • Wat is nieuw? Wat is verbeterd? • Wat zijn de consequenties voor de praktijk? • Wat zijn de mogelijke gevolgen voor de financiering van de zorg? • Welke kritische kanttekeningen zijn er te maken?

Direct inschrijven? Ga naar www.bsl.nl/DSM-5 BAANBREKEND. BETROUWBAAR.

BSL_adv_DSM-5_180x130.indd 1

03-10-14 16:09

MARIELLE DEKKER OVER KINDERMISHANDELING

‘OUDERS MOETEN ZICHZELF DURVEN MELDEN’ Veilig Thuis komt per 1 januari in de plaats van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en het Steunpunt Huiselijk Geweld. Komt dat de veiligheid van kinderen ten goede? Marielle Dekker van Augeo Foundation: ‘Op psychische problemen na mishandeling wordt nog steeds niet stelselmatig gescreend.’

DOOR MEREL VAN DORP BEELD: HÜSNE AFSAR

Op de valreep is de naam AMHK (zie kader) veranderd in Veilig Thuis. Een goede keuze? “Aan onze Jongerentaskforce Kindermishandeling vroeg ik waaraan zij dachten bij de afkorting AMHK. Een jongere vroeg: ‘Is dat een soa?’ Na uitleg over de afkorting was het commentaar: ‘Ik krijg ademnood, wat een mond vol!’ Ja, ik ben blij met de nieuwe naam. AMHK vond ik een verschrikking, een beleidsnaam. En je stuit op weerstand, want ouders denken meteen: Kindermishandeling? Daar doe ik niet aan! Met Veilig Thuis heb je dat trouwens ook wel: Mijn gezin onveilig, hoezo? Het Belgische Vertrouwenscentrum roept veel minder van zulke emoties op. Maar door onze geschiedenis is er weinig draagvlak voor zo’n naam.”

Leg eens uit? “In de jaren zeventig werden de Bureaus Vertrouwensartsen opgericht,

JeugdenCo 16

waar vermoedens van kindermishandeling gemeld konden worden. Gaandeweg gingen we beseffen dat we het beestje bij de naam moesten noemen, zodat helder is wanneer een grens wordt overtreden. Daarin zijn we met de namen Adviesen Meldpunt Kindermishandeling en Steunpunt Huiselijk Geweld wat doorgeslagen. Veilig Thuis is een echte polderterm.”

‘

De helft van de cliënten heeft na anderhalf jaar nog te maken met excessief geweld, volgens het Verwey-Jonker Instituut; 40 procent van alle meldingen van huiselijk geweld zijn volgens het Trimbos-instituut afkomstig van cliënten die opnieuw gemeld worden. Werkwijzen moeten nog wel op elkaar afgestemd worden. Zo word je bij het AMK gemeld; bij het SHG meld je jezelf – de start bij het AMK is dus altijd onvrijwillig. De geboden hulp bij het SHG is vaak erg vrijblijvend. Daarnaast moet er een cultuurverandering komen bij ouders. In Nederland meldt amper 1 procent van de ouders zichzelf bij kindermishandeling. De smet moet er vanaf. Zoals in België, waar ouders

Ingrijpen bij een geweldspiek is niet genoeg’

Is het samengaan van AMK en SHG wel een goed plan? “Inhoudelijk is het zeker een goed idee. Tot nu toe kregen dader en slachtoffer op verschillende plaatsen begeleiding en werd het betrokken kind elders gemeld. Dat werkt in elk geval niet.


MARIELLE DEKKER Marielle Dekker (42) is directeur van Augeo Foundation, een non-profitorganisatie die zich inzet voor de aanpak van kindermishandeling, en hoofdredacteur van het daaraan verbonden online Tijdschrift over kindermishandeling en huiselijk geweld (TKM). Eerder werkte ze als psychomotorisch therapeut in de GGZ, beleidsmedewerker in de jeugdzorg en leidinggevende bij een GGD. Dekker is getrouwd en heeft twee kinderen.

te horen krijgen: ‘Meld jezelf als het je boven het huis groeit, vóórdat je gemeld wordt.’ Naar schatting meldt zo’n 40 procent zich daar zelf. Tegelijkertijd zullen een vrijwillige én een onvrijwillige route altijd nodig blijven. En blijft onderzoek nodig naar hoe je geweld blijvend kunt stoppen – want daarover weten we nog steeds te weinig.”

Hoe kan dat? “Kindermishandeling en huiselijk geweld staan pas sinds de jaren zestig op het netvlies van politiek en wetenschap. Terwijl het fenomeen al bestaat sinds Kaïn en Abel. En nog steeds is er veel debat over wat kindermishandeling is. Nota bene een oud-AMK-arts riep deze zomer in de Volkskrant dat de pedagogische tik geen kwaad kon…”

Wat werkt wel? “Een multidisciplinaire aanpak, extra alertheid en begeleiding bij ouders met verslavings- of psychische problemen of verstandelijke beperking en gespecialiseerde traumahulp. Wat echt werkt is structurele aandacht voor veiligheid in een gezin en niet slechts ingrijpen bij een geweldspiek. Doorlopende aandacht is er nog veel te weinig.”

JeugdenCo 18

Wat vind je een goede ontwikkeling? “Eindelijk wordt er gesproken over een veiligheids- én een herstelplan. Herstel betekent: de schade in kaart brengen en een plan maken om het kind te begeleiden. Het stemt hoopvol dat het Handelingsprotocol voor Veilig Thuis van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) zowel veiligheid als herstel benoemt als de uitkomst van hulp. Op papier is er in elk geval ruimte voor kwaliteitsverbetering.”

Wat baart je zorgen? “Veilig Thuis moet geen sorteerbak worden, zoals nu soms geldt voor het AMK. Ik heb twee keer als burger met zorgen over een kind naar het AMK gebeld, en je vóelt dat degene aan de lijn aan het sorteren is: wordt het een mel-

ding of blijft het bij een advies? Voor je het weet gaat het om werkprocessen in plaats van veiligheid. Niet alleen Bureau Jeugdzorg en het AMK dragen daar aan bij; ook de overheid. Die meet doorloop- en wachttijden, het aantal telefoontjes naar het AMK, of die een advies of consult betreffen. Niet: duurzame veiligheid. Nogal logisch dat hulpverleners gek worden van alle administratie en zich afvragen wat de zin daarvan is. Over waar het uiteindelijk om te doen is, hoeven ze niet te rapporteren!”

Hoe lang moeten omgeving en hulpverleners de veiligheid in de gaten blijven houden? “Na anderhalf jaar krijgt de helft wéér te maken met excessief geweld, dus je moet best lang blijven monitoren. Som-


VEILIG THUIS Gemeenten moeten vanaf 2015 een regionaal meldpunt hebben voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Dit nieuwe meldpunt heet Veilig Thuis (VT) en niet Advies- en Meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK), zoals eerder voorgesteld. Tot nu toe was het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) bedoeld voor zorgen over kinderen en was het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) er voor volwassenen. Het samengaan van AMK en SHG tot Veilig Thuis moet meer samenhang bieden in de aanpak bij geweld en mishandeling. Onduidelijk is nog hoeveel meldpunten er opgericht worden en hoe groot de gebieden zijn die ze moeten dekken.

mige gezinnen hebben chronisch begeleiding nodig, al mag je dat woord tegenwoordig niet meer in de mond nemen. Zij moeten ook in de gaten gehouden worden door betrokken familieleden.”

Is dat genoeg? “Waarom controleren we wél systematisch het indalen van de zaadballen bij jongens, maar screenen we niet meteen stelselmatig op psychische problemen na kindermishandeling? Je zou zo’n screening direct moeten uitvoeren na ontdekking van huiselijk geweld, ongeacht of er klachten zijn, want ruim 30 procent van de slachtoffers van huiselijk geweld heeft sterke symptomen van posttraumatisch stresssyndroom. Daar komen we nu vaak pas in een later stadium achter.”

Word je daar cynisch of mismoedig van? “Of het echt vooruitgaat met de veiligheid en het herstel van mishandelde kinderen, is erg afhankelijk van de visie en daadkracht van gemeenten. De vier grote steden hebben er al goed over nagedacht; bij kleinere gemeenten stuit ik nog op veel onkunde. Maar zeven jaar geleden mocht ik niet zeggen dat de hulp niet op orde was en zei staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten zelfs: ‘Ik weet niet precies welke hulp mishandelde kinderen krijgen en ik hoef het ook niet te weten.’ Rouvoet heeft daarna ingezet op signaleren, en Van Rijn erkent nu dat er nog veel ontbreekt. Ik ben optimistischer dan ooit.”

•


COLUMN FOKKO WITTEVEEN

VAN HAND TOT HAND In Jeugddorp De Glind ben ik geboren en getogen als kind van een paviljoenshoofd. Later werd mijn vader begeleider van de gezinshuizen. We woonden tussen de opgenomen kinderen. De Glind was één grote woon-werkgemeenschap, een gereformeerde kibboets in de Gelderse Vallei. In de jaren tachtig heb ik er met mijn vrouw en kinderen nog een aantal jaren gewoond. In vier jaar tijd hebben we zeventien kinderen in huis gehad. Dit jaar bestaat het De Glind honderd jaar. Op een speciale website staan verhalen van oud-bewoners: prachtige anekdotes afgewisseld met trieste herinneringen, sommige van mensen die ik ken. Hun levensverhalen geven mij een nieuw, aangrijpend zicht op de werkelijkheid van toen. Vooral het verhaal van John, die in 1965 op zijn dertiende in het jeugddorp werd geplaatst, spookte maandenlang door mijn hoofd. Als kinderen speelden en knutselden we samen op de kinderboerderij van mevrouw Sieling. John had op jonge leeftijd al in verschillende tehuizen gewoond, bij diverse pleeggezinnen en tussendoor weer even thuis bij zijn vader en stiefmoeder. Al vroeg leerde hij hoe hij zichzelf moest beschermen tegen dominante groepsgenoten en pleegouders, die John en zijn zus op een afschuwelijke manier mishandelden en misbruikten. Hij noemt zichzelf een van-hand-tot-handkind. Uit zijn verhaal blijkt dat hij een geweldig vermogen heeft ontwikkeld om zich aan te passen aan zijn omgeving. Uiteindelijk heeft hij grotendeels op eigen kracht vertrouwen opgebouwd in zichzelf. Hij is zelfs een aantal jaren groepsleider geweest in De Glind. Een veerkrachtig mens. Vele jaren later zien we nog altijd van-hand-tot-handkinderen in de jeugdzorg. Onvoorstelbaar dat ook in deze tijd kinderen worden rondgepompt in het woud van jeugdzorgvoorzieningen, omdat men simpelweg geen raad met hen weet. Wie de verhalen van John en andere bewoners van De Glind leest, zal constateren dat het anders moet. Bijvoorbeeld door te investeren in initiatieven als de Alliantie Kind in Gezin. Er ligt een unieke kans om het echt anders te gaan doen, nu het jeugdzorgstelsel zélf van hand tot hand gaat.

•

De verhalen zijn te lezen op 100jaarjeugddorp.nl. Fokko Witteveen is bestuurder bij Trias Jeugdhulp. 19 JeugdenCo

PRENATALE HUISBEZOEKEN

STEUNTJE IN DE RUG VOOR AANSTAANDE OUDERS Op huisbezoek gaan bij ouders die een kind verwachten – jeugdverpleegkundigen zijn er positief over, al laat de samenwerking met verloskundigen nog te wensen over.

E

DOOR TNO JEUGD

r is nog geen kind en tóch komt de jeugdverpleegkundige al bij je thuis om over de baby te praten. Gek? In verschillende Nederlandse regio’s leggen jeugdverpleegkundigen dit soort huisbezoeken af, vlak na de eerste intake of echo bij de verloskundige, na acht of negen weken, of later gedurende de zwangerschap. Dit gebeurt op verzoek van de verloskundige, als die zich zorgen maakt over de situatie waarin de aanstaande moeder zich bevindt of als ze vermoedt dat zij een steuntje in de rug kan gebruiken. Isabelle van de Vrede, jeugdverpleegkundige, coördineert de prenatale huisbezoeken in Zeeuws-Vlaanderen en heeft zelf ook praktijkervaring. “Als jeugdverpleegkundigen waren we er al aan gewend om veertien dagen na de geboorte langs te komen. Nu komen we in sommige gevallen al voor de bevalling. Dat vind ik niet lastiger dan wanneer er wel een baby is. Het maatschappelijk werk heeft al aangekondigd dat we komen, ingelicht door de verloskundige. Vooraf bel ik altijd nog even op en leg ik uit wat ik kom doen.”

HOUVAST TNO onderzocht deze manier van werken in de regio Achterhoek en Helmond. Zowel jeugdverpleegkundigen, verloskundigen als cliënten blijken tevreden over de huisbezoeken. Wel wilden jeugdverpleegkundigen meer houvast bij de invulling van de huisbezoeken en bleek de samenwerking met de verloskundigen een aandachtspunt. Die verwezen niet snel naar hen door, omdat ze onvoldoende

JeugdenCo 20

PRENATALE HUISBEZOEKEN Prenatale huisbezoeken van de jeugdverpleegkundige (PHB-JGZ) zijn bedoeld om aanstaande ouders te begeleiden naar een optimale start met hun kind. Afspraken kunnen ook op het consultatiebureau of elders plaatsvinden en kunnen variëren van één tot meerdere gesprekken. Een prenataal huisbezoek rond de 34ste week door de verloskundige valt daar niet onder, evenmin als een prenataal intake-huisbezoek door de Jeugdgezondheidszorg of kraamzorg. Het PHB-JGZ brengt mogelijke problemen bij het gezond en veilig opgroeien van de baby al vroeg in kaart.

van hun taken op de hoogte waren. In een vervolgproject met zes jeugdgezondheidszorgorganisaties wordt daaraan nu onder leiding van TNO gewerkt. Met de Jeugdgezondheidszorg van de GGD Zeeuws-Vlaanderen wordt een prenatale versie van de SPARK (Structured Problem Analysis of Raising Kids) ontwikkeld en uitgeprobeerd. Van de Vrede: “In deze gestructureerde vragenlijsten staan mooie vragen, zoals: ‘Hoe was je leven vóór je zwangerschap?’ Daardoor komt vaak het gesprek op gang over hoezeer het leven van een vrouw al op de kop staat sinds ze zwanger is. Dat opent mogelijkheden om te achterhalen waar de stress vandaan komt.” Ze merkt dat de veel voorkomende focus van ouders op de bevalling en aan te schaffen babyspullen door de vragen

verschuift naar andere belangrijke onderwerpen. Zoals de combinatie zorgwerk straks, hoe je tijd voor jezelf creëert met een baby, taal en opvoeding in het algemeen. Van de Vrede krijgt tot nu toe van aankomende moeders vooral positieve respons, en ook van jeugdverpleegkundigen.

PREVENTIEF “Tachtig procent van de ouders redt het zelf; vijf procent heeft behoefte aan intensieve hulp en vijftien procent heeft een steuntje in de rug nodig”, vertelt Remy Vink, onderzoeker bij TNO en betrokken bij het opzetten en monitoren van de pilots. “Vooral voor die laatste groep werken de prenatale huisbezoeken preventief.” In Helmond en de Achterhoek wordt in de helft van de gevallen meer dan één huisbezoek afgelegd, maar als één huisbezoek volstaat, is dat ook prima.” Na de geboorte houden de ouders dezelfde jeugdverpleegkundige, gewoon op het consultatiebureau. De huisbezoeken zijn bedoeld voor een bredere doelgroep dan alleen risico-ouders, in matig zorgwekkende situaties. Vink: “Soms zijn wat gesprekken voldoende; soms moeten andere hulpverleners betrokken worden of worden ouders voorbereid op een ondertoezichtstelling.” Elke jeugdverpleegkundige kan zonder speciale training een prenataal huisbezoek doen. “Dat is anders dan de specifieke interventieprogramma’s voor risico-ouders, die niet in elke regio mogelijk zijn.”


De redactionele verantwoordelijkheid voor deze pagina’s berust bij TNO Jeugd

weet ook niet precies wat de verpleegWaarom kunnen verloskundigen, die kundige gaat doen en denkt soms dat toch al intensief contact hebben met een huisbezoek een zwaar middel is.” zwangere vrouwen, de huisbezoeken Dat ligt ook deels aan het cultuurniet afleggen? Vink: “Dat is niet de exverschil, vermoedt Vink. “Een verlospertise en rol van de verloskundige; kundige is een ondernemer en meer die kijkt hoofdzakelijk medisch naar medisch-‘curatief’ gericht. De jeugdde vrouw, een gezonde zwangerschap verpleegkundige werkt preventief, in en bevalling. De jeugdverpleegkunopdracht van de gemeente, en dige is gewend om ook de psychoheeft een organisatie achsociale kant te bespreken en ter zich.” is bovendien goed op de Multidisciplinair hoogte van de opvangoverleg verbetert en begeleidingsmode samenwergelijkheden in de Dankzij het king, is de ervaregio. De kraamverhuisbezoek kloppen ring. Belangrijk zorgende komt pas ouders eerder met tijdens die bein de kraamtijd. problemen aan’ sprekingen zijn De verpleegkundige te r u g ko p p e l i n g vormt een brug tusen evaluatie: was sen pre- en postnatale het terecht dat de begeleiding. Voor een verloskundige iemand gezin is het fijn dat de verdoorstuurde voor een huispleegkundige vervolgens vier bezoek? Vink: “Maar multidisciplinair jaar een bekend gezicht is op het conoverleg vindt zelden met verloskundisultatiebureau. Dat schept vertrouwen gen plaats, omdat er nog geen kind is. en verlaagt de drempel om later met En als de baby het eerste kind in een geproblemen aan te kloppen.” De verloszin is, kent ook de Jeugdgezondheidskundige, kraamverzorgende en jeugdzorg het gezin nog niet.” verpleegkundige vullen elkaar goed aan. De jeugdverpleegkundige kan de verloskundige bovendien ontlasten KINDDOSSIER door samen met de aanstaande ouders Van de Vrede beaamt het belang van aan de slag te gaan met de gesignaleersamenwerking en terugkoppeling. “Bij de zorgen. ons in Zeeuws-Vlaanderen hebben we Wie vroeg wil signaleren, moet sahet gemakkelijk, want vrijwel alle bemenwerken. “Juist dat valt niet mee”, vallingen vinden in het ziekenhuis zegt Vink. “Een verloskundige vindt plaats en er is hier maar één vrijgehet soms lastig om ‘haar zwangere’ te vestigde verloskundigenpraktijk.” Van verwijzen naar de verpleegkundige. Ze de Vrede heeft als coördinator maan-

‘


delijks overleg met de maatschappelijk werker van het ziekenhuis, het hoofd verloskunde en het hoofd van de kraamafdeling. Verslagen van huisbezoeken worden aan de maatschappelijk werker gegeven, die ze bewaart in het medisch dossier in het ziekenhuis. “Zo heeft de verloskundige bij de bevalling alle informatie bij de hand.” Ook is het mogelijk om een ‘kinddossier’ aan te maken voordat een kind is geboren. Dat is overigens alleen in te zien door de medewerkers van de Jeugdgezondheidszorg. Eenderde van de jeugdgezondheidscentra in Nederlands bieden prenatale huisbezoeken aan. Vink: “Je hoeft niet zeker te weten of er problemen in een aankomend gezin bestaan. Zorgen hebben is voldoende. Tijdens een huisbezoek hoef je maar één ding voor ogen te houden: wat hebben ouders nodig voor een goede start met hun baby?”

•

TNO JEUGD TNO ontwikkelt en onderzoekt innovaties die het welzijn in de samenleving verbeteren. De tak Jeugd binnen het instituut is specifiek gericht op het ontwikkelen, verbeteren en onderzoeken van programma’s voor kinderen en jongeren in Nederland. Op deze pagina’s telkens een greep uit de kennis en ervaring van TNO-Jeugd.

21 JeugdenCo

JEUGDZORG OP SCHOLEN

FOCUSSEN OP GOED GEDRAG

Basisschool De Weidebloem in Hoogeveen is één van de ruim vijftig basisscholen in Drenthe waar met hulp van jeugdzorgorganisatie Yorneo Positive Behavior Support (PBS) is ingevoerd. Door deze aanpak neemt probleemgedrag in én buiten de school af.

Juf Penny van der Wal demonstreert goed gedrag in de toiletten.

“W

DOOR EVA PRINS BEELD: VINCENT VAN DEN HOOGEN

at zijn jullie gezellig aan het spelen”, zegt juf Ingrid tegen vier kinderen die luid lachend elkaar helpen over een bankje te springen. “Goed dat jullie zo mooi rustig lopen”, prijst juf Penny even later drie meiden die rustig de gang in lopen. Wie goed oplet, hoort op De Weidebloem, een protestants-christelijke basisschool in Hoogeveen, constant van dit soort complimenten. Dat lijkt niks bijzonders, maar op een gemiddelde school is er – onbewust – vaak meer aandacht voor wat kinderen níet goed doen. Bovendien is niet altijd helder wat ‘goed’ is. Op De Weidebloem kan daar geen misverstand over bestaan. In de hal zijn de leefregels groot op de muur geschilderd. In geel staat er: “Let op wat je zegt” en in groen: “Wees zuinig op alle spullen”. In oranje staan er drie regels: “Luister naar de ander”, “Zorg goed voor de ander” en “Iedereen is verschillend, heb daar begrip en respect voor”. De kleuren refereren aan de JeugdenCo 22

‘

drie basiswaarden van de school, die ook op de muur geschilderd zijn: veiligheid (geel), verantwoordelijkheid (groen) en respect (oranje).

VOORDOEN Deze waarden en leefregels heeft het schoolteam in 2010 opgesteld in samenwerking met een coach van jeugdzorgorganisatie Yorneo. Dat was het startpunt van het PBS-traject: Positive Behavior Support. Elke school heeft deze waarden waarschijnlijk hoog in het vaandel, erkent schooldirecteur Wim van Dijken. “Maar in het PBS-traject vertalen we deze waarden naar concrete regels voor gewenst gedrag.” Hij gaat voor naar de wc’s. Daar hangt boven de wasbakken een kaart met regels, zoals: “Laat een ander rustig gebruik maken van het toilet”. Ook op de gang zijn regels te vinden (“Loop rustig”, “Neem je eigen spullen mee”), net als in het klaslokaal, op het schoolplein en in de gymzaal. Van Dijken: “Alle teamleden, ook de administratief medewerker en de overblijfmoeder, herinneren de leerlingen hier aan. Op dezelfde manier.”

Laten zien, ervaren en herhalen werkt’


Duim omhoog want hier wordt geconcentreerd gewerkt.


Briefjes met wensen voor de groepsbeloning. 23 JeugdenCo

‘

Ouders horen nu wat er wél goed gaat’

De regels worden de kinderen ook aangeleerd. Dat ziet er zo uit: de leerlingen van groep 8 verdringen zich in de gang voor de toiletten. Ze proesten van het lachen als juf Penny met veel kabaal de wc ingaat, de deur open laat staan, op de wc-bril klimt en zonder haar handen te wassen de toiletten weer verlaat. “Wat deed ik allemaal fout?”, zegt ze. Een tiental vingers gaat de lucht in, want deze kinderen weten inmiddels heel goed hoe het wel moet. En ook dat doet juf Penny, en een van de leerlingen, voor. Zulke PBS-lessen worden gemiddeld eens per week gegeven, in alle klassen over hetzelfde onderwerp. “Het lijkt misschien kinderachtig”, zeg leerkracht Penny van der Wal. “Maar laten zien, ervaren én herhalen werkt, vooral voor kinderen die wat extra aandacht nodig hebben. Wat voor mij vanzelfsprekend is, is dat voor leerlingen niet altijd.”

NIEUWE STIJL De Weidebloem klopte zelf bij Yorneo aan omdat ze met de handen in het haar zat met groep 8, vertelt de directeur. “Er JeugdenCo 24

werd flink gepest en getreiterd, in stilte. We zagen nooit iets. We hadden al van alles geprobeerd: alle kinderen individueel gesproken, alle ouders. Niets hielp.” “Voorheen zouden we bij zo’n vraag een paar keer gaan observeren, misschien de moeilijkste kinderen apart onderzoeken en dan met een paar individuele en/of groepsplannen komen”, zegt Bert Wienen, projectmanager bij Yorneo. Nu vroeg de jeugdzorgorganisatie of De Weidebloem wilde meedoen met een PBS-pilot, een aanpak die de jeugdzorgorganisatie oppikte in de Verenigde Staten. “PBS past bij de eisen die worden gesteld aan ‘jeugdzorg ‘nieuwe stijl’, waarbij de nadruk ligt op preventie”, zegt Wienen. “Uit een analyse van de aanmeldingen een paar jaar geleden bleek dat de meeste kinderen pas bij ons kwamen als ze in groep 7 of 8 zaten. Vaak waren de problemen dan al groot. Toen dachten wij: door er eerder bij te zijn, en kennis over te dragen aan mensen die dagelijks met kinderen werken, kunnen mogelijk een hoop van die problemen worden voorkomen of minder groot worden. En waar kan dat beter dan op de basisschool? Leerkrachten zien JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

Directeur Wim van Dijken bespreekt met een leerling hoe hij zich gedraagt.

Een 'hongingraatje' voor goed gedrag.

kinderen 6,5 uur per dag. Zij bouwen een band op met kinderen en hun ouders die wij als jeugdzorgorganisatie nooit kunnen evenaren. Door de PBS-aanpak maken wij gebruik van die band en voegen wij onze expertise en zorg toe, zodat ouders en leerkracht weer verder kunnen. Dat is veel effectiever.”

BELONEN Een belangrijk onderdeel van de PBS-methodiek is: goed gedrag belonen. Dit kan met een complimentje en met een soort fiche. Op De Weidebloem is dit een honingraatje, verwijzend naar de PBS-mascotte van de school: Brun de bij. In elk klaslokaal staat op een PBS-tafel een beker waar de leerlingen hun ontvangen raatjes in kunnen doen. Bij een afgesproken aantal krijgt de klas een zelfgekozen beloning, bijvoorbeeld tien minuten vrij spelen of een filmpje kijken. Daarnaast kunnen leerlingen met goed gedrag een ‘koninginneraatje’ verdienen. Dat is inwisselbaar voor een kleine beloning zoals een ‘kanjersticker’ of een complimentenkaartje dat naar de ouders wordt gestuurd. “Voorheen had je vaak alleen contact als er iets niet goed ging, nu horen ouders ook wat er wél goed gaat”, zegt direcJAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

teur Van Dijken. De focus verleggen van wat niet naar wat wél goed gaat, dat is dus de kern van PBS. “Het klinkt heel logisch en eenvoudig, maar het vraagt wel een mindswitch van iedereen.” In eerste instantie was de directeur best terughoudend. “Ik dacht: daar komt weer zo’n projectje. Maar we begonnen in die moeilijke groep 8 en al snel merkten we dat de sfeer veranderde. Het werd positiever, leuker, gezelliger in de klas. Voor de leerlingen én de leerkrachten.” “Met name het beloningssysteem, en daarmee het focussen op goed gedrag, hielp om uit de negatieve spiraal te komen”, zegt juf Penny van der Wal. “Eerlijk gezegd had ook ik dat niet verwacht, want we hadden al zoveel geprobeerd.” In het begin vond ze het ook wel wat ongemakkelijk. Steeds weer opnieuw de verwachtingen uitspreken, leerlingen herinneren aan de regels, ze dingen voordoen en complimenten geven voor eigenlijk heel normaal gedrag. “Maar inmiddels is het een automatisme geworden.” Belangrijk in de methodiek vindt ze ook dat er voor ongewenst gedrag bewust weinig aandacht is. Zo praat ze regelmatig op fluistertoon met een leerling die niet oplet of zit te klieren. 25 JeugdenCo

Brun de bij is de PBS mascotte van de school.

“Hij of zij krijgt een tweede kans. Benut de leerling die niet, dan krijgt hij of zij de keuze: of doen wat er verwacht wordt, of een consequentie, zoals uitsluiting van een leuke activiteit of contact met de ouders. Door kinderen een keuze te geven, geef je ze verantwoordelijkheid voor hun gedrag.”

RUST PBS heeft vooral rust gebracht. “Dit is toch heerlijk”, zegt ze wijzend op de klas waar de leerlingen, ondanks het pratende bezoek, rustig aan het werk zijn. “Je zou het zo niet zeggen, maar in deze klas zitten aardig wat leerlingen met een label. Zo heb ik een leerling met flinke ADHD, een hoogbegaafde jongen en een jongen met een stoornis uit het autistisch spectrum.” Ze is ervan overtuigd dat mede door het werken met de PBSaanpak deze leerlingen goed functioneren in een reguliere klas. “Door helder en duidelijk te zijn, geef je kinderen veiligheid en rust. En als er rust is, heb ik tijd om alle kinderen op hun eigen niveau te aan te spreken.” JeugdenCo 26

PBS sluit zo naadloos aan bij passend onderwijs dat in augustus landelijk is ingevoerd, zegt directeur Van Dijken. Doordat de lijnen met Yorneo nu heel kort zijn – en ze elkaars werkwijze kennen en dezelfde “taal spreken” – is er bovendien eerder de juiste ondersteuning en hulp. Op school, thuis of extern, als dat nodig is. Inmiddels werkt Yorneo in Drenthe op ruim vijftig basisscholen met PBS. Hoewel er binnen PBS veel gemeten wordt (alle gedragsincidenten en beloningskaarten voor goed gedrag worden geregistreerd en geanalyseerd), kan projectmanager Bert Wienen niet met zekerheid zeggen of de invoering al tot minder aanmeldingen bij Yorneo heeft geleid. “Voorheen registreerden we niet eens op welke school kinderen zaten, dus we kunnen niet vergelijken.” Er zijn in elk geval minder gedragsincidenten en leerkrachten ervaren minder probleemgedrag. Wienen: “Dus zullen ze waarschijnlijk ook minder doorverwijzen, naar het speciaal onderwijs en naar specialistische hulp zoals Yorneo.”

•

Meer informatie: swpbs.nl en opvoedenenopgroeien.nl. JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

VOORDERECHTBANK

BOZE OUDERS

Jongeren die iets jatten, doen dat meestal vooral om indruk te maken op hun vrienden. Als hun ouders geschokt zijn over hun gedrag, is er weinig reden tot zorg.

H

DOOR NIENKE SWART

eb jij vroeger weleens een snoepje, een paar oorbellen of een blikje cola gepikt? Tijdens mijn piketdienst tref ik altijd wel een minderjarige die is aangehouden omdat hij of zij iets kleins heeft gejat. Meestal in een groepje, voorafgaand aan een schoolfeest of in een schoolpauze. De jongeren worden door de beveiliging betrapt en naar het politiebureau gebracht. Voor hen gelden dezelfde regels als voor iedere andere aangehouden verdachte: zakken leeg maken, veters uit je schoenen, veter uit je capuchontrui en hup, in je eentje een cel in. Daarna worden de ouders op de hoogte gebracht. De meesten zijn enorm geschrokken, maar vooral heel bang voor de reactie van hun vader en moeder. En dat blijkt vaak terecht. Vorige week bezocht ik Tim op het politiebureau. Hij had in de schoolpauze een flesje AA gestolen, om stoer te doen. Hij werd betrapt en meegenomen door de politie. “Denkt u echt dat ze m’n vader gaan bellen?” was één van de eerste vragen die hij me stelde. Na het politieverhoor mocht Tim worden opgehaald. Maar toen de politie zijn vader belde, wilde die niet komen. Woedend was hij over het voorval. Vader zou Tim de volgende dag wel komen halen, nadat Tim een nachtje in de cel had gezeten. Dat zou hem leren. Er was niets dat de vader op andere gedachten kon brengen. En moeder was in het buitenland. De politie zat met een probleem: minderjarigen mogen alleen worden opgehaald door een van de ouders, of een meerderjarige zus of broer. Pas nadat de recherJAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

che vader meermalen had uitgelegd dat het allemaal zo erg niet was en dat Tim al genoeg was geschrokken, wilde vader komen. Tim had inmiddels al veel langer in de politiecel gezeten dan in dit soort zaken gebruikelijk is. Een aantal weken terug bezocht ik Julie, Lotte en Annabel. Zij hadden samen armbandjes gepikt. Die waren zo leuk om te dragen op het schoolfeest. Ik legde de meisjes uit wat hen te wachten stond. Eerst een politieverhoor, daarna mochten ze naar huis. Enkele weken later zouden ze een uitnodiging krijgen om bij Halt te verschijnen. Vervolgens vertelde ik hen dat hun ouders al onderweg waren naar het politiebureau. Twee van de drie meisjes begonnen te huilen. Lotte vroeg mij tussen het snikken door: “Heeft u mijn ouders gesproken, waren ze erg boos?” Julie zuchtte: “Nu mag ik

vast niet meer op zeilkamp.” Toen ik het cellencomplex uit kwam, zaten er zes ouders in de wachtkamer. Beide ouders van alle drie de meisjes waren direct naar het politiebureau gekomen. Ik kreeg allerlei vragen en opmerkingen: “Heeft Lotte echt meegedaan?” “Zodra Julie naar huis mag, zetten we haar op haar kamer, en daar blijft ze mooi een week zitten.” “Annabel had gewoon geld bij zich, is ze helemaal gek geworden!?” “Zo hebben we Lotte niet opgevoed, dat moet u weten.” “Dat Julie op deze manier haar hele toekomst weggooit.” Ik probeerde de ouders een beetje te temperen in hun woede. Door de arrestatie en het verhoor hadden de kinderen echt hun lesje wel geleerd. De reactie van de vader van Tim is wat extreem. Maar de woede van ouders en de angst van hun kinderen daarvoor, zijn volgens mij gezond. Voor mij zijn ze een teken dat ik me geen zorgen hoef te maken. Ik kan er dan van uitgaan dat de minderjarige thuis een stevige basis meekrijgt. Bij hem of haar is het pikken niet meer dan puberaal gedrag. Het blijft bij een incident. Ik maak me pas zorgen als het een minderjarige niks kan schelen wat zijn ouders ervan vinden dat hij iets heeft gedaan dat niet door de beugel kan. Of, misschien nog wel erger: als het ouders koud laat dat hun kind in de cel zit. En dat gebeurt helaas ook maar al te vaak.

•

NIENKE SWART

is strafrechtadvocaat in Amsterdam, gespecialiseerd in jeugdstrafzaken. Zij verzorgt deze rubriek afwisselend met haar kantoorgenoot Eline Groenendaal.

De namen van Tim, Julie, Lotte en Annabel zijn gefingeerd.

Reageren? dekensgroenendaal.nl 27 JeugdenCo

DEJEUGDVAN ZANGER ALEX ROEKA

‘DE RACEFIETS WAS MIJN THERAPEUT’ Zanger Alex Roeka bracht het grootste deel van zijn jeugd door op kostschool. Hij hield er een levenslang gevoel van ontheemding aan over. ‘Ik wil altijd weg zijn.’

D

DOOR EVA PRINS

Jens van der Velde

at notariszoon Alex Roeka als volwassene jarenlang een ruig, zwervend leven zal leiden, ligt niet in de lijn der verwachting. Al speelt hij als kleine jongen al graag met vuur. En als kleinzoon van een bierbrouwer krijgt hij drank bijna letterlijk met de paplepel ingegoten. “Het gaf veel vrolijkheid”, zegt Roeka over die alcohol die thuis in het Brabantse Ravenstein rijkelijk vloeit, net als bij zijn familie van vaders kant. Dat plezier biedt een mooi tegenwicht tegen het “vrij strenge, calvinistische katholieke” dat zijn moeder uitstraalt. Hij omschrijft zijn ouders beiden als “vrij koud”. “Ik heb nooit echt een gevoelsband met ze gehad.” Het gezin is welgesteld: een groot huis, dito tuin en eigen boten op de Maas. Roeka herinnert zich vooral dagen met mooi weer waarop ze buiten voetbalden, gingen zeilen of waterskiën. Hij is de derde van zes kinderen en naar eigen zeggen een brutaal en roekeloos kind. De mooiste herinnerin-

JeugdenCo 28

gen bewaart hij aan de nachtelijke strooptochten met een van de boerenzoons uit de omgeving. “Daar wisten mijn ouders niks van, totdat die jongen gegrepen werd en ik ook op het politiebureau moest komen.”

KOSTSCHOOL Of het daardoor komt, weet hij niet, maar niet lang daarna sturen zijn ouders hem naar kostschool. Hij is dan negen jaar oud. De andere vijf kinderen volgen. Roeka komt terecht bij de franciscaner paters in Venray. Daar heeft hij een “geweldige tijd”. “Alle dingen die in mijn verdere leven een rol zijn gaan spelen, zijn op kostschool geboren: muziek, literatuur, sport. Er waren daar jongens die altijd de nieuwste platen hadden. Zo ben ik gek geworden van popmuziek. Ik speelde er in bandjes, deed aan toneel, we hadden literaire clubjes. En ik deed veel aan sport: voetbal, atletiek, zwemmen, paardrijden.” Hoewel hij het naar zijn zin heeft, knaagt

ALEX ROEKA Alex Roeka (1955) is zanger, muzikant en liedjesschrijver. In 1995 verscheen zijn eerste cd, Zee van onrust, gevolgd door een theatertournee. In 2000 ontving hij voor zijn lied Noem ’t geen liefde de Annie M.G. Schmidtprijs en in 2009 werd de cd Beet van liefde bekroond met een Edison. Drie jaar later kreeg hij deze prijs opnieuw voor de cd Gegroefd. In 2015 verschijnt zijn tiende cd.

er ook altijd iets omdat zijn ouders hem “weg” hebben gedaan. “Diep van binnen heb ik me altijd ontheemd gevoeld, ontworteld, in zekere zin verstoten.” Toch heeft hij dat zijn ouders, inmiddels beiden al lang overleden, nooit echt kwalijk genomen. “Ze hadden zelf ook op kostschool gezeten, in die kringen was dat normaal. En ik denk dat ze ons zo in aanraking wilden laten komen met een ander soort mensen.” Stand, studie, een mooie carrière – met name voor zijn moeder zijn het belangrijke waarden.

UITBREKEN Het gevoel nergens thuis te zijn, raakt Roeka niet meer kwijt. “Op een gegeven moment accepteerde ik het als mijn lot en ging ik het zelfs opzoeken. Zo heb ik nooit een eigen huis gehad, ook niet gewild. Ik wilde ook nooit kinderen. En het varen – dat heeft er ook mee te maken. Altijd weg willen zijn, zwerven.” Na kostschool begint Roeka eerst aan een studie psychologie in Nijmegen. Maar in die “conservatieve studentenwereld” voelt hij zich niet thuis. “Dat bedekte ik door enorm veel te drinken.” Na zijn kandidaats stopt hij. “Ik moest weg, uitbreken. Toen ben ik gaan varen. Alleen zo kon ik met alles breken: met die hele katholieke sfeer, het behoudende studentenleven, dat carrière moeten maken.” Hij blijft jaren weg, en bevaart en bereist de halve wereld: ZuidEuropa, Afrika, Zuidoost-Azië. Weer in Nederland maakt hij in AmsterJAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

tienjarige, Alex Roeka als spelend op kostschool, op zijn gitaar.

dam zijn studie af. Hij werkt even als psycholoog, maar de zee blijft trekken en hij monstert opnieuw aan. Terug in Amsterdam belandt hij in de buurt van de Warmoesstraat, dan nog een achterbuurt vol junks en hoeren. Het is een wereld die hij kent van de vele havensteden die hij aandeed, en die hem ook trekt. “Ik dacht: daar zitten de verhalen, daar is het leven spannend en echter dan die kakwereld waaruit ik kwam. Die fascinatie is denk ik ook een soort protest geweest tegen dat milieu. Ik had de pest aan dat standsgevoel, dat uiterlijk vertoon.”

DRUGS Elke nacht zwerft hij door de stad, meestal dronken of onder invloed van drugs. Hulp zoekt hij nooit. “Misschien uit trots, of uit het niet willen en kunnen zien van de ernst van de situatie”, zegt hij. De racefiets is zijn therapeut. “Altijd als ik voelde dat ik te ver was gegaan, greep ik mijn fiets en trok ik de bergen in. Daar zweette en schreeuwde ik alle vuiligheid eruit. Dat hielp, zij het meestal maar tijdelijk.” Hij heeft geen idee wat hij met zijn leven moet. “Een tijdlang dacht ik: ik word JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

schrijver. Drie autobiografische boeken heb ik geschreven, maar ik kreeg ze niet uitgegeven. Ik voelde me totaal mislukt. Ik was inmiddels zo’n onaangepaste man geworden, totaal ongeschikt om nog in de maatschappij te functioneren.” En dan op een ochtend, in een vreemde kamer, pakt hij een gitaar en schrijft Late ochtend, zijn eerste Nederlandstalig lied. “Toen dacht ik, verdomd, wat me in boeken niet is gelukt, moet ik misschien in liedjes proberen.” In 1995 verschijnt Zee van Onrust, vol autobiografische liedjes. De cd wordt goed ontvangen. Hij heeft weer een doel: het schrijven van liedjes trekt hem omhoog uit het moeras van drank en negativiteit, waar hij steeds dieper in dreigde weg te zinken. Wat daarbij ook helpt zijn vrouw en kind. In 1984 wordt hij wat hij nooit had willen worden: vader. Per ongeluk. “Maar toen het kind er eenmaal was, vond ik het leuk.” Hij heeft 25 jaar een “verhouding” met de moeder van zijn zoon; de

‘

woorden “relatie” of “gezin” gebruikt hij niet. “Zij woonden met z’n tweeën beneden, ik op zolder.” Roeka is niet geschikt voor een gezinsleven. “Ik kan niet in een huiskamer op de bank zitten. Ik moet altijd zwerven. Maar sinds mijn zoon er was, deed ik dat zelden nog ’s nachts.”

GODSWONDER Hij vindt het moeilijk om over zijn zoon te praten, want sinds hij zeven jaar geleden halsoverkop voor een nieuwe liefde naar België vertrok, hebben zijn ex en zijn zoon het contact verbroken – en die wond voelt nog pijnlijk vers. Hij schrijft er een “ongelofelijke hoeveelheid” liedjes en gedichten over. Schrijven is zijn uitlaatklep, zijn broodwinning; het is zonder meer zijn redding geweest. Zo drinkt hij al jaren nauwelijks nog en ook sigaretten en koffie laat hij tegenwoordig staan. “Ik wil hier graag nog heel lang mee door, dus moet ik wel in conditie blijven.” Een “godswonder” noemt hij het dat het schrijven van liedjes op zijn pad is gekomen. “Als dat niet was gelukt, vrees ik dat het niet goed met me zou zijn afgelopen.”

In de bergen schreeuwde ik alle vuiligheid eruit’

•

29 JeugdenCo

SOCIALE NETWERKEN

SAMENWERKING LOONT Goede hulpverleningsresultaten behaal en behoud je als cliënten gesteund worden door hun eigen sociale netwerk. Maar hoe realiseer je dat? Vijf jeugdzorgorganisaties onderzochten het samen.

E

NICOLE VAN DEN HEUVEL, JUDITH VAN VUGT EN ANDEREN

en steunend sociaal netwerk is belangrijk voor het bereiken en vasthouden van goede hulpverleningsresultaten. Dat is de overtuiging van professionals uit vijf jeugdzorgorganisaties: Stichting Oosterpoort, Combinatie Jeugdzorg, Bijzonder Jeugdwerk Brabant, Juzt en Kompaan en De Bocht. Tegelijkertijd beseffen zij dat dit makkelijker is gezegd dan gedaan. In de praktijk lukt het nog lang niet altijd om samen met de cliënt zo’n steunend netwerk te realiseren. In het kader van een meerjarig onderzoeksprogramma begonnen deze organisaties daarom in 2012 met het onderzoeksproject ‘Pak het samen op!’. Dit sluit aan bij de door de overheid gewenste participatiesamenleving, waarin de verantwoordelijkheid van burgers voor zichzelf en anderen toeneemt en professionele hulp een minder grote rol gaat spelen. Met behulp van literatuuronderzoek, vragenlijsten, (groeps)interviews met cliënten en ambulant hulpverleners en leerbijeenkomsten voor hulpverleners, doen professionals en organisaties kennis op die zij kunnen benutten bij het werken met cliënten en hun sociale netwerk.

VOORBIJGANGER Uit de eerste onderzoeksresultaten blijkt dat het loont als cliënten en hulpverleners gericht samenwerken aan het realiseren van een steunend sociaal netwerk. Hoe beter zij hier samen aan werken, hoe meer steun zij weten te realiseren vanuit het sociale netwerk. Daarnaast blijkt het te lonen als professionals onderling samenwerken in het werken met cliënten en hun netwerk. In teambesprekingen en leerbijeenkomsten voor alle organisaties delen hulpverleners hun positieve ervaringen met het mobiliseren van sociale steun. Collega’s geven elkaar tips om de neiging tot overnemen te beperken: benoem in het eerste contact met cliënten al dat je als professional slechts een voorbijganger bent. Over een tijdje zal de cliënt zijn zaken weer zelf en met de mensen uit zijn netwerk moeten oplossen. Het werkt ook goed om de volgende vraag te blijven herhalen: “Wie kan in deze situatie iets voor jou betekenen?” Zo komen cliënten op het spoor van

‘

JeugdenCo 30

SAMEN STERKER Het project ‘Pak het samen op!’ is onderdeel van ‘Samen Sterker’, een meerjarig onderzoeksprogramma van zes organisaties voor jeugd- en opvoedhulp in Noord-Brabant (de vijf in de tekst genoemde organisaties en Stichting Maashorst) en het lectoraat Werkzame factoren in de zorg voor jeugd van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Door het opdoen van praktische kennis over het thema ‘alliantie’ werken betrokkenen gezamenlijk aan het optimaliseren van de kwaliteit van de zorg aan jeugdigen en gezinnen. ‘Samen Sterker’ wordt financieel mede mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Brabant.

ondersteuningsmogelijkheden in hun eigen netwerk. Om cliënten over de drempel te helpen mensen uit hun netwerk om hulp te vragen, is het zinvol om hen te vragen: “Stel dat iemand jou om hulp vraagt, hoe zou jij dan reageren?” Het antwoord op die vraag is immers bijna altijd: “Dan zou ik natuurlijk helpen!”

Stel dat iemand jou om hulp vraagt, hoe zou jij dan reageren?’

BUURMAN

Bij het begin van het project waren veelgehoorde uitspraken: “Cliënten hangen niet graag de vuile was buiten”, “Het netwerk is overbelast” of “Er is geen netwerk”. Twee jaar later is het voor hulpverleners vanzelfsprekender om vanaf het begin van het hulpverleningstraject in te zetten op steun vanuit het netwerk. De doorlopende aandacht voor dit thema in het onderzoeksproject, trainingen, intervisie en leerbijeenkomsten helpen hen om


AANBEVELINGEN VOOR HULPVERLENERS:

1. 2. 3. 4.

5.

Gericht met cliënten samenwerken aan een steunend netwerk loont. Hoe beter je hier samen aan werkt, hoe meer steun cliënten ervaren vanuit hun netwerk. Benoem dat je als professional slechts een voorbijganger bent. Je ondersteunt cliënten zodat zij hun problemen uiteindelijk zelf én samen met de mensen om zich heen kunnen oplossen. Stel zo vaak als nodig de vraag: “Wie kan er in deze situatie iets voor jou betekenen?” Deze vraag zet cliënten op het spoor van ondersteuningsmogelijkheden uit het eigen netwerk. Besef dat het vragen om hulp vaak niet gemakkelijk en vanzelfsprekend is. Om cliënten over die drempel te helpen, kun je vragen wat zij zelf zouden doen als iemand hen om hulp zou vragen (het antwoord op die vraag is immers bijna altijd: “Dan zou ik natuurlijk helpen!”), en te bekijken wat cliënten voor de ander kunnen doen (tweerichtingsverkeer). Neem tijd om met collega’s te reflecteren op de manier waarop je met cliënten werkt aan een steunend netwerk.

COLUMN JOOST VAN DEN BRAAK

VERBODEN WOORDEN

voortdurend gericht te zijn op het samen met cliënten werken aan een steunend netwerk. Hulpverleners worden gestimuleerd om te reflecteren op hun eigen rol binnen het gezin. Ze stellen zichzelf vragen als: “Daag ik het gezin wel genoeg uit tot zelfreflectie en zelfregie?” en “Zijn er taken die ik op me neem, maar die ik beter kan overlaten aan mensen uit het sociale netwerk?” En komt een buurman mee naar een gesprek op kantoor, dan krijgt hij niet meer het verzoek te wachten tot het gesprek met de cliënt is afgelopen, maar wordt hij uitgenodigd bij het gesprek aanwezig te zijn. Tijdens het onderzoeksproject bleek dat niet alleen samenwerking van cliënt en hulpverlener en samenwerking tussen professionals loont, maar ook de – allerminst vanzelfsprekende – samenwerking tussen organisaties. Collega’s uit de vijf organisaties wisselden bijvoorbeeld uit op wat voor manier zij training en intervisie geven en welke plaats het sociale netwerk in de hulpverleningsplannen heeft. Een van de concrete resultaten is dat organisaties cliënten nu uitnodigen om vrienden of familieleden mee te nemen naar het eerste gesprek. Zo wordt de toon meteen gezet.

•

Dit stuk is geschreven door: Nicole van den Heuvel, behandelcoördinator en beleidsmedewerker Stichting Oosterpoort; Judith van Vugt, beleidsmedewerker Combinatie Jeugdzorg; Marieke de Greef, onderzoeker lectoraat Werkzame factoren in de zorg voor jeugd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en orthopedagoog Combinatie Jeugdzorg; Huub Pijnenburg, lector Werkzame Factoren in de Zorg voor Jeugd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Meer weten? Neem contact op met Nicole van den Heuvel, n.vandenheuvel@ oosterpoort.org of mail naar: [email protected]. Alle werkmaterialen zijn op te vragen.


U kent ongetwijfeld het gezelschapsspel Party & Co. Een van de spelonderdelen is ‘verboden woorden’. De opdracht is om een uitdrukking of gebeurtenis te omschrijven zonder gebruik te maken van de op het kaartje aangegeven woorden. Zoiets lijkt nu in de jeugdzorg aan de orde. Er rust een taboe op het woord indicatiebesluit. De WMO 2015 en de Jeugdwet kennen de term niet. Bureaucratie is verkeerd, het indicatiebesluit is bureaucratisch, dus het indicatiebesluit is verkeerd, zo lijkt de gedachte. Kleine kinderen kunnen hun ogen dicht doen en denken dat niemand hen kan zien. Deze vorm van magisch denken lijkt ook hier aan de orde: mondje dicht over het indicatiebesluit en het bestaat niet meer. Zo kinderlijk eenvoudig is het helaas niet. De gemeente heeft nog steeds een manier nodig om vast te stellen welke burgers welke zorg nodig hebben, het budget in de gaten te houden en te bewaken dat de middelen goed besteed worden. Juist om die redenen is destijds het indicatiebesluit van Centrum Indicatiestelling Zorg en Bureau Jeugdzorg ingesteld. Tegelijkertijd is er sprake van newspeak: een indicatiebesluit is een verleningsbeslissing geworden. Deze term staat in de Memorie van Toelichting bij de Jeugdwet op pagina 7: “De niet vrij toegankelijke voorzieningen (was: geïndiceerde zorg, jvdb) veronderstellen altijd een verleningsbeslissing….” . Van indicatie naar verlening en van besluit naar beslissing – ook dat schijnt ontwikkeling te zijn. Eén ding is zeker: de verleningsbeslissing komt niet door de spellingscontrole van mijn computer, met indicatiebesluit heeft hij geen enkele moeite. Nog meer newspeak: de ‘aanspraak op zorg’ uit de Wet op de Jeugdzorg is weg. Daarvoor in de plaats komt de plicht tot zorg voor de gemeente. De reden, zo stelt de Memorie van Toelichting: het recht op zorg leidde te makkelijk tot oplossingen buiten de bestaande leefmilieus; door de jeugdhulpplicht kan de gemeente nu beter inspelen op lokale en persoonlijke omstandigheden, Tja, magisch denken, newspeak en nu ook nog wishful thinking. Wie deze drieslag doorgrondt, mag het zeggen. Met alleen vloeken als verboden woorden.

•

Joost van den Braak is adviseur jeugdzorg bij Bureau Van Montfoort. Hij verzorgt deze column afwisselend met Erna Bosschart-Tazelaar.

31 JeugdenCo

PROFESSIONALISERING

KWALITEITSREGISTER HOUDT JEUGDZORG SCHERP Dit najaar maken geregistreerde professionals kennis met de Stichting Kwaliteitsregister Jeugdzorg (SKJ). Die gaat de (her)registratie van jeugdzorgprofessionals uitvoeren en verzorgt het tuchtrecht. Directeur Jacky Stuifmeel en bestuurslid Jolanda Winters vertellen wat de SKJ voor de jeugdzorg kan betekenen.

VANUIT HET IMPLEMENTATIEPLAN PROFESSIONALISERING JEUGDZORG

De meeste jeugdzorgprofessionals zijn geregistreerd. Missie voltooid? Jolanda Winters (JW): “Nu begint het pas! Jeugdzorgprofessionals, en binnenkort professionals in het brede jeugdhulpdomein, moeten zich laten herregistreren en daarvoor geschikte opleidingen en trainingen zoeken. Dat geldt op dit moment voor jeugdzorgwerkers op hboniveau en orthopedagogen en kinderen jeugdpsychologen op (post-)academisch niveau. Jeugdzorgmedewerkers moeten sinds januari van dit jaar geregistreerd staan bij het BAMw, het beroepsregister van agogisch en maatschappelijk werkers. Wij nemen dit over en houden het opleidingsaanbod in de gaten.” Jacky Stuifmeel (JS): “Registratie is niet het belangrijkste. Het gaat veel meer om waar we naartoe willen met de jeugdzorg. Daar ligt een taak voor de SKJ, dat meet hoe het met de kennis van het werkveld staat en hoe die verbeterd kan worden. Als SKJ willen we bovenop de doelgroep zitten: waar loop je tegenaan als jeugdzorgprofessional? Mis je bijvoorbeeld kennis over de laatste interventietechnieken? Dat zou dan een aanvullende eis kunnen worden voor de herregistratie.”

Wat betekent de SKJ voor de professional? JS: “Het is gebruikelijk dat beroepsorganisaties een register bijhouden.

JeugdenCo 32

Werktoedeling in het jeugddomein In het kader van de totstandkoming van de nieuwe Jeugdwet werkt momenteel een groot aantal beroeps- en brancheorganisaties aan het operationaliseren van de norm verantwoorde werktoedeling voor het brede jeugddomein. Hierin wordt uitgewerkt voor welke werkzaamheden een geregistreerde professional moet worden ingezet (of een beroepsbeoefenaar die werkt onder verantwoordelijkheid van een geregistreerde professional) en voor welke werkzaamheden een nietgeregistreerde professional kan worden ingezet. De consultatieperiode voor de uitwerking van de norm van de verantwoorde werktoedeling is van 13 oktober tot en met 16 november 2014. Meer informatie over deze consultatie is te verkrijgen bij bureau Andersson Elffers Felix (AEF): [email protected].

op. De beroepsverenigingen gaan over de vakinhoudelijke kant en stellen de beroepscodes en eisen vast.” JW: “Het gaat al snel over ‘de’ jeugdzorgwerker. Maar er is een breed scala aan functies binnen de jeugdzorg. Daarom is het belangrijk dat we als SKJ goed met de beroepsorganisaties afstemmen welke kennis nodig is voor de verschillende beroepen.”

Kun je dan wel één register hebben? JS: “Jazeker. We kennen dat al van het BIG-register, waarin verschillende zorgverleners staan geregistreerd, zoals tandartsen, psychologen en logopedisten. Wettelijk wordt nu geregeld dat er ook voor het hele jeugddomein één register komt. Dat is ook belangrijk in het licht van de transitie, waarin verschillende jeugdhulpprofessionals moeten samenwerken.”

Hoe ver zijn jullie met je werk? In de jeugdzorg vindt de registratie niet zozeer plaats vanuit het beroep, maar vanuit het jeugddomein, waar meerdere beroepen onder vallen. De SKJ houdt dus voor meerdere beroepen een register bij en verzorgt het tuchtrecht. We werken nauw samen met de beroepsorganisaties, nu vooral met NVMW, NIP en NVO. Samen met hen stellen we de voorlopige registratieregels

JW: “We zijn druk bezig met het inrichten van de stichting, het bouwen van een website en het ontwerpen van ICT-functies. Dat laatste is een flinke klus.” JS: “Want voor elke beroepsgroep willen we dat de registratie-eisen meteen helder zijn en (her)registratie dus stapsgewijs kan worden doorlopen. Zodra de wetgeving in werking treedt,


De redactionele verantwoordelijkheid voor deze pagina’s berust bij STIPJ

‘ vragen we erkenning aan bij de ministeries van Veiligheid en Justitie, en bij Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Naar verwachting erkennen zij de SKJ dit najaar.”

Hoe zit het met de accreditatie van opleidingen? JS: “Momenteel accrediteren de beroepsgroepen. Dat is goed, want zij weten wat inhoudelijk nodig is. Zij blijven ook nodig om ons daarover te adviseren, waarbij wij, als onafhankelijk orgaan, opleidingen en trainingen specifiek voor het jeugddomein gaan accrediteren. Zo wordt duidelijk dat je voor erkende scholing binnen het jeugddomein goed zit bij een opleiding met een SKJ-stempel.”

Met welke vragen zitten jullie nog? JS: “Reglementen vertalen naar een geautomatiseerd systeem blijkt nog niet zo eenvoudig. De drie beroepsgroepen hebben elk hun eigen registratiereglementen.” JW: “We zijn ook bezig met het inrichten van het tuchtrecht. Op het moment gaan we uit van een overkoepelend tuchtcollege dat beoordeelt of bemiddeling mogelijk is, en of een zaak ontvankelijk wordt verklaard. Onder dat overkoepelende tuchtcollege hangen drie tuchtrechtcolleges voor elk van de drie beroepsgroepen.”


Bij een opleiding met een SKJ-stempel zit je goed’

JS: “Een tuchtcollege kan een zaak ontvankelijk verklaren op basis van een aantal criteria, zoals bijvoorbeeld of er hoor en wederhoor heeft plaatsgevonden. We moeten nog veel uitdenken. Moet er bijvoorbeeld ook een klachtenformulier voor cliënten komen bij de SKJ? Is het tuchtcollege een formele instantie op afstand? Hoe laagdrempelig willen we zijn? Waarschijnlijk is beide nodig: de raad van tucht die status en gezag uitstraalt, de SKJ als laagdrempelig register.” JW: “We willen feeling houden met de werkvloer. Dat is lastiger dan het lijkt. Daarvoor willen we aandacht houden.”

Hoe zorg je voor die feeling? JS: “Door een raad van advies in te stellen waarin diverse partijen uit het jeugddomein zijn vertegenwoordigd, zoals cliënten, werkgevers, opleiders en andere betrokkenen.”

Wanneer zijn jullie tevreden? JS: “Als ministeries ons gaan benaderen omdat wij een goedwerkende transparante organisatie zijn.” JW: “En als we actief het kabinet kunnen adviseren.” JS: “Zo vormen we een extra spreekbuis, naast bijvoorbeeld brancheorganisatie Jeugdzorg Nederland, die de mening van jeugdzorgorganisaties vertegenwoordigt, en de beroepsverenigingen.

Als SKJ hebben we een onafhankelijke koepelfunctie. We observeren, registreren en melden, en dragen zo bij aan betere kwaliteit en meer werkvreugde van jeugdzorgwerkers. Dat moet uiteindelijk de cliënt ten goede komen.” JW: “We willen een kritische, constructieve organisatie binnen het jeugddomein worden. Want als cliënt wil je graag door goede professionals begeleid worden, als professional wil je stevig in je schoenen staan en trots zijn op je vak en als werkgever wil je er zeker van zijn dat er gekwalificeerd personeel rondloopt.”

•

Professionalisering jeugdzorg Professionalisering betekent dat beroepsbeoefenaars investeren in hun vakmanschap en dat organisaties investeren in hun vakmensen. Dit betekent: eisen stellen aan de vakbekwaamheid, permanente educatie, ruimte voor reflectie, werken volgens beroepscodes, instellen van tuchtrecht en ruimte bieden aan professionele autonomie. Zoals het er nu naar uitziet zijn jeugdzorgorganisaties vanaf dit najaar wettelijk verplicht te werken met geregistreerde professionals. Zie ook: professionaliseringjeugdzorg.nl. Voor meer informatie over de SKJ: skjeugd.nl

33 JeugdenCo

COLOFON

WIELEESTWAT Henk Reimert (59), directeur Maashorst (Koraalgroep): Het verboden pad

“Een groepje pubers loopt over het strand in Normandië. Het is grijs en winderig. Enkele meters achter de jongeren wandelen twee mannen. De één is groepsleider bij een Amsterdams tehuis voor moeilijk opvoedbare pubers. De ander loopt er stage. ‘Zie je wie er achter die kinderen aan loopt?’, vraagt de groepsleider. ‘Alleen wij?’ antwoordt de stagiaire. ‘Juist’, knikt de groepsleider, ‘daar gaat het om.’ Deze scène uit Het verloren pad van Kees van Beijnum vind ik treffend voor hoe de jeugdzorg eind vorige eeuw naar zichzelf keek en handelde. Jeugdzorgwerkers vonden dat het alleen aan hen was om kinderen op te vangen. De ouders van die kinderen waren de zondebokken, vonden ze; in veel gevallen keken ze op hen neer. Door hun ouders waren deze kinderen zo lastig geworden. De samenleving moest zich ook niet met de hulpverlening bemoeien. Wat wisten burgers ervan? Dat beeld is totaal gekeerd. De professionals van nu beseffen terdege dat hun hulp niet werkt zonder contact met ouders. Bij Maashorst koppelen we medewerkers aan gezinnen in plaats van aan een groep of werkvorm. En als kinderen tijdelijk bij ons verblijven, betrekken we ouders zoveel mogelijk bij het leven op de groep. Ze komen op bezoek, ze koken er of brengen zelf hun kind naar bed. De zorg voor een kind is verschoven naar zorgen dat een kind zo goed mogelijk opgroeit samen met zijn gezin. In de praktijk blijkt het soms ingewikkeld het contact met ouders niet uit het oog te verliezen. Daar praten we onderling veel over. Zodat medewerkers zich ervan bewust blijven dat deze ouders ook van hun kind JeugdenCo 34

JeugdenCo is sinds 2007 hét vakblad voor professionals, bestuurders en beleidsmakers betrokken bij jeugdbescherming en jeugd- en opvoedhulp. De journalistiek onafhankelijke redactie wil bijdragen aan optimale zorg en hulp voor jeugd en aan professionalisering van de jeugdzorg. JeugdenCo informeert over nieuwe en bijzondere werkwijzen, methodieken en onderzoeken; biedt waar nodig een kritische kijk; en verspreidt kennis en kunde over de ondersteuning van jeugdigen en gezinnen met problemen. JeugdenCo verschijnt zes maal per jaar bij uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media. Bij het tijdschrift hoort de website www.jeugdenco.nl. redactie: Merel van Dorp (hoofdredacteur, [email protected]), Frieda Pruim (eindredacteur) secretariaat: Macella Strauss [email protected] medewerkers aan dit nummer: Joost van den Braak, Mayke Calis, Nicole van den Heuvel, Mieke van Meer, Eva Prins, Maria van Rooijen, Sigrid Starremans, Nienke Swart, Judith van Vugt, Fokko Witteveen beeld: Hüsne Afsar, Arend van Dam, Aad Goudappel, Vincent van den Hoogen, Rebke Klokke vormgeving: Akimoto grafisch ontwerpers, Amersfoort abonnementen: Klantenservice Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon (030) 638 37 36, fax (030) 638 39 99. Voor informatie en bestellingen raadpleeg www.bsl.nl. Abonnementsprijs € 69,00 Studenten ontvangen 50% korting. Meer abonnementsvormen? Kijk op www.bsl.nl. Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd.

houden, ook al lukt het ze onvoldoende om daar iets mee te doen. En soms hinderen opgelegde regels van externe instanties medewerkers in het contact met ouders. Zo hadden we een kind met een contactverbod met één van de ouders. Onze professionals vonden dat contact met die ouder wenselijk was voor de verdere ontwikkeling. Dilemma. Het gevaar bestaat dat een medewerker zich achter de regels verschuilt, zodat hij kan zeggen dat hij juist gehandeld heeft. Naar mijn idee kunnen dit soort afspraken nooit hard zijn, omdat ze de ontwikkeling van het kind moeten bevorderen. Ik stimuleer mijn medewerkers dan ook altijd om de dialoog aan te gaan, zowel met ouders en kinderen als met andere betrokkenen. Alleen dan kun je tot een goed standpunt komen. En kunnen we, met alle partijen, doen wat het kind en de ouders nodig hebben.” (MvM)

adreswijzigingen: Bij wijziging van tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij de adresdrager met gewijzigde gegevens te sturen naar de afdeling klantenservice (zie hierboven). advertentie-exploitatie: Bohn Stafleu van Loghum Frank van der Walt Tel: 030-6383732 of Email: [email protected] Arbeidsmarkt: Peter de Jong, Sr. Accountmanager Tel: 030-6383888/06-10946138 of Email: [email protected] media-order: Annette Adriaanse, tel. 030 – 638 37 12, Birgit Di Maio, tel. 030 – 638 38 57 e-mail: [email protected] Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en met schriftelijke toestemming van de uitgever. Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Bohn Stafleu van Loghum legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door de uitgeverij gebruikt worden om u te informeren over relevante producten en diensten, tenzij u te kennen geeft hier bezwaar tegen te hebben. © 2014 ISSN: 1873-9164

Kees van Beijnum, Het verboden pad (De Bezige Bij, 2004) JAARGANG 8, NR. 5, NOV/DEC 2014

Anne van Overdijk (34), medewerker toegang, Bureau Jeugdzorg NoordBrabant “Mijn ouders namen me als kind mee naar de uitvoeringen van Harmonie Asterius uit Oisterwijk. Toen dacht ik al: daar wil ik later ook bij! Ik speelde orgel en blokfluit. Muziek maken in een groep leek me zoveel leuker. Je zag hoeveel lol de muzikanten samen hadden. En hoe trots ze waren als ze een staande ovatie kregen.


Fotografie: Vincent van den Hoogen

DEBOELDEBOEL

Nu speel ik al 22 jaar klarinet in dat orkest. Een klarinet ziet er mooi uit, vind ik. Zwart met allerlei klepjes. Je blaast er warme klanken mee omdat hij van hout is gemaakt. We repeteren elke dinsdagavond. Dinsdag is vaak een drukke dag op mijn werk. Soms ben ik moe en heb ik de neiging lekker mijn bed in te duiken. Maar ik weet dat ik mijn werk helemaal loslaat als ik wel ga. De stukken die we spelen, van Mozart tot popmuziek, zijn moeilijk. Je moet je hoofd er goed bijhouden. Som-

mige vriendinnen zitten, net als ik, al dik twintig jaar bij het orkest. Na de repetitie duiken we gezellig de bar in. Vaak ga ik pas na middernacht naar huis. Thuis repeteren komt er meestal niet van. Terwijl ik dat eigenlijk wel zou moeten doen. Kun je enkele noten echt niet goed spelen, dan moet je tijdens een uitvoering zo professioneel zijn om ze, in overleg, weg te laten. Dan blazen de anderen wel even iets harder. Het is de kunst om elkaar te respecteren en aan te vullen.” (SS)

35 JeugdenCo

e

Geaccrediteerd Studiedag

Gegrepen door mensenhandel U ziet de krantenkoppen voorbijkomen en u realiseert zich dat mensenhandel een hardnekkig en tijdloos kwaad is. U hebt te maken met slachtoffers in uw praktijk of u kampt met vermoedens van mensenhandel. Wat kunt u betekenen voor slachtoffers of voor uw cliënten? Wie zijn uw ketenpartners? En waar richt u uw focus op? Verlies de signalen van mensenhandel niet uit het oog en neem deel aan deze landelijke studiedag! Dagvoorzitter Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel, en andere ervaren sprekers zoals Linda Terpstra van Fier Fryslan en Centrum Kinderhandel

Congres

Achtergrond, actualiteiten en aanpak Wanneer: 9.30 – 12.30 uur 9.30 – 15.30 uur + workshop Waar: Congrescentrum In de Driehoek, Utrecht

Mensenhandel, nemen u mee langs de volgende thema’s: Ketensamenwerking – wie doet wat en welke dilemma’s zijn er? Welke programma’s en interventies zijn er voor slachtoffers van mensenhandel? Hoe houdt de politie toezicht op de illegale prostitutiebranche? Ga naar www.medilex.nl/mensenhandel en schrijf u in.

Programma en inschrijven: www.medilex .nl/mensenhandel

Schrijf u nu in!

Medilex | Postbus 289 | 3700 AG Zeist | T. 030 – 69 33 887 | [email protected] | www.medilex.nl/mensenhandel

KINDERMISHANDELING KORTE LIJNTJES RESPECT! Positief gedrag belonen om gang naar jeugdzorg voor te zijn. Ouders moeten zichzelf durven melden

Recommend Documents