Kinderen willen alles weten wet en Informatie voor voor ouders ouders // verzorgers verzorgers over over de de seksuele seksuele ontwikkeling ontwikkeling Informatie en opvoeding van jonge kinderen en opvoeding van jonge kinderen.
NK=sççêïççêÇ Kinderen maken in de leeftijd van nul tot vier jaar een snelle ontwikkeling door. Zij groeien, leren lopen, leren spreken en maken een seksuele ontwikkeling. Over bijvoorbeeld de groei en het leren lopen van kinderen wordt veel gepraat. De seksuele ontwikkeling daarentegen komt niet vaak aan de orde. Je kunt je er misschien ook niet zoveel bij voorstellen. Toch is de seksuele ontwikkeling een belangrijke ontwikkeling voor kinderen. Het legt de basis voor het verdere seksuele leven. Deze folder beschrijft het verloop van de seksuele ontwikkeling van nul tot vier jarigen. Ouders spelen daarbij een belangrijke rol. Ouders gaan in hun opvoeding op een bepaalde manier om met de seksualiteit van hun kind. Dat heeft invloed op de wijze waarop het kind zich gedraagt, voelt en ontwikkelt. Het omgaan met de seksualiteit van je kind is iets waar je zich wel eens ongemakkelijk onder kunt voelen. Je kind wil elke keer doktertje spelen, of vraagt op een heel ongelukkig moment hoe je vrijt of wil opeens niet meer samen onder de douche. Hoe moet je op zo’n moment reageren? Wat wil je kind weten? Hoe ver is het in de eigen seksuele ontwikkeling? In deze folder staan wat ideeën over de manier waarop je met de seksualiteit van je kind om kunt gaan. Aan de hand van drie onderwerpen komen herkenbare situaties aan bod. De onderwerpen zijn: • Doktertje spelen • Douchen met je kind • Seksuele voorlichting geven
Deze situaties komen in alle gezinnen voor. Zij geven een goed beeld van de seksualiteit van kinderen en de wijze waarop je daarmee kunt omgaan.
2
Ik word groter!
Er is niet één gouden regel te geven hoe de seksuele ontwikkeling van een kind moet verlopen. Ook is er niet één wijze van opvoeden het beste. Deze folder doet wel wat suggesties aan de hand. Daarbij blijft het heel belangrijk dat de opvoeding bij jezelf moet passen. Het is mogelijk eens met anderen over de seksuele ontwikkeling van je kind en de wijze waarop je ermee om kunt gaan, te praten. Alle ouders krijgen ermee te maken. Voor een gesprek of vragen kun je natuurlijk altijd op het consultatiebureau terecht.
OK=pÉâëìÉäÉ=çåíïáââÉäáåÖ=î~å=ÉÉå=àçåÖ=âáåÇ= = Hoe verloopt de seksuele ontwikkeling van een jong kind? De lichamelijke en geestelijke groei van een kind is in de eerste jaren indrukwekkend. Dat hulpeloze, afhankelijke mensje staat soms binnen een jaar al op eigen benen. Een baby ontwikkelt langzamerhand aandacht voor de omgeving. Elk kind, ook een baby, leert door ervaringen. Dit geldt ook voor de seksuele ontwikkeling van het kind. Een kind leert door aanraken, proeven, voelen, ruiken, horen en zien. Door deze ervaringen leert het wanneer hert zich prettig voelt. Het mogen genieten van eten, een bad of douche, een schoon bed, je duim, je beer, het lichamelijk bezig zijn of lekker spelen horen hierbij. Het is fijn om te ontdekken dat eten lekker is of dat een warme douche of het spetteren in bad veel plezier geven. Het kind kan ervaren dat het spelen met zichzelf, aan z’n piemeltje of spleetje zitten, een heel tevreden gevoel geeft. Kinderlijke seksualiteit kan niet vergeleken worden met volwassen seksualiteit. De kinderlijke seksualiteit ontwikkelt zich voornamelijk onbewust. Ze zijn nieuwsgierig en geïnteresseerd in de feiten over voortplanting. Ze ontdekken hun lichaam en ervaren de verschillende gevoelens van spanning en plezier.
Ik word groter!
3
Belangrijk is het om op te groeien in een sfeer waarin knuffelen, strelen en elkaar aanraken vanzelfsprekend zijn. Het kind bouwt hierdoor zelfvertrouwen op. De eerste twee jaar Bij een baby vindt de bevrediging van zijn of haar lustgevoelens onder andere plaats via de mond en de huid. Als de baby genoeg te zuigen en te sabbelen heeft, zal hij tevreden zijn. Daarnaast spelen uiteraard aanraken, knuffelen en strelen een grote rol in het geheel. De babytijd is een periode waarin het kind zijn lijfje begint te ontdekken. Het ontdekt zijn handen en voeten en gaat hiermee spelen. Vanaf een maand of acht ontdekt een kind ook zijn piemel of haar spleetje, zoals het ook zijn/haar oren, neus en grote teen ontdekken zal. Tussen één en twee jaar doet het veel ervaringen op. Het krijgt hierbij met tegenstrijdigheden te maken. Het mag wel met water maar niet met melk spelen en mag wel met klei, maar niet met poep spelen. Terwijl het heerlijk is om er met je handen in te grijpen. Daar toe aangemoedigd door zijn ouders, krijgt het kind plezier in poepen en plassen en gaat dit belangrijk vinden. Een kind maakt uit zichzelf geen onderscheid tussen “vies” en “niet vies” vinden. Dat wordt hem aangeleerd. Van twee tot vier jaar Het kind ontdekt tussen de twee en vier jaar het grote verschil tussen meisjes en jongens, mannen of vrouwen. Het ontdekt niet alleen zijn piemeltje of haar spleetje, maar ook de prettige gevoelens die het krijgt wanneer het zijn geslachtsdelen aanraakt. Kinderen van die leeftijd gaan zichzelf soms strelen. Het peutertje, dat tot nu toe zichzelf het belangrijkste vond, krijgt meer belangstelling voor anderen. Het gaat met andere kinderen spelen. Samen ontdekken en verkennen ze elkaars lichaam. Het spelen van “toneelspelletjes” als “doktertje” en “vader en moedertje” begint in deze leeftijdsfase. Kinderen van deze leeftijd spelen dit soort spelletjes onbevangen en zonder schaamtegevoelens.
4
Ik word groter!
Ook nieuwe woorden die zij horen, roepen ze de hele dag door. Namen van geslachtsdelen zijn heel interessant en worden veel herhaald. Vanaf vier jaar Na het vierde jaar verandert het onbevangen spelletjes spelen langzaam. Ze gaan geheimzinniger spelen en trekken zich terug in hun tent of op de eigen kamer. Het verschil tussen zichzelf en anderen houdt het kind bezig. Dit is ook te merken in het taalgebruik. De taal blijft niet beperkt tot “nette” woorden en er worden te pas en te onpas “vieze” woorden gebruikt. Dit is een normale periode in een kinderleven, die vanzelf voorbij gaat. In deze periode (of later) ontwikkelen zich ook schaamtegevoelens. Het ene moment rent het kind naakt door het huis bij het in bad gaan, het andere moment wil het zich plotseling in het zwembad niet uitkleden als er anderen bij zijn. Op de basisschoolleeftijd gaat de seksuele ontwikkeling door. Dit valt wat minder op. Het onttrekt zich aan de aandacht van de volwassenen. Tijdens de puberteit groeit een kind langzaam toe naar volwassen seksualiteit.
PK=açâíÉêíàÉ=ëéÉäÉå= Dit gedeelte van de folder gaat in op seksuele spelletjes die kinderen spelen. Zij spelen deze spelletjes uit nieuwsgierigheid. Het is een deel van hun ontwikkeling. Kinderen tussen twee en vijf jaar zijn naar alles om zich heen erg nieuwsgierig. Zij zijn geïnteresseerd in hoe hun lijfje er uit ziet. Ook willen ze weten hoe anderen eruit zien. Peuters gaan het verschil ontdekken tussen jongens en meisjes. Zonder problemen bekijken ze zichzelf en hun broertje, zusje of kameraadje. Peuters spelen graag toneelspelletjes en ze imiteren anderen.
Ik word groter!
5
Seksuele spelletjes kunnen zeer uiteenlopend van aard en omvang zijn, o.a. onder het mom van “vadertje en moedertje” of “doktertje” spelen bevredigen kinderen hun seksuele nieuwsgierigheid. Het schijnt dat ieder kind weer opnieuw uitvindt dat die spelletjes de minste weerstanden oproepen bij ouders. Kinderen tot ongeveer vier jaar zullen onbevangen dit soort spelletjes doen. Na deze leeftijd wordt het spelen geheimzinniger en ontwikkelt het schaamtegevoel zich. Ze gaan het spel spannend maken, trekken zich terug op hun kamer of in een tentje en willen niet meer dat de ouder erbij is. Waarschijnlijk vraag je je bij dit soort spelletjes regelmatig af “tot hoever kan ik dit goed vinden” en “wat is normaal”. Bijvoorbeeld: “Kan ik seksuele spelletjes wel goed vinden als ik niet meer zie wat er gebeurt?’’ of “Vind ik het wel goed als mijn kind steeds met hetzelfde vriendje of vriendinnetjes seksuele spelletjes doet?” Of je kind raakt erg opgewonden van de geheimzinnige sfeer die zijzelf in hun spel maken: “Is dat wel goed? ”Moet ik niet ingrijpen?”. Hier volgen enkele ideeën en adviezen hoe je met het spel van je kind kunt omgaan: • De rol van de ouders is belangrijk. De manier waarop de ouder zich gedraagt, is een voorbeeld voor het kind. Het is van belang dat het kind zich veilig voelt en dat je op de hoogte bent van zijn spelletjes. Daarbij is het niet nodig dat je er zelf steeds bij bent. • Je kunt aangeven wat je goed en niet goed vindt bij deze manier van spelen. Daarbij geef jij de grenzen aan. Bijvoorbeeld: Elkaar geen pijn doen Soms is het te koud! Stoppen als de ander niet wil Uitleggen dat ze nergens iets mogen instoppen.
6
Ik word groter!
•
•
•
•
Bij dit soort spelletjes is het van belang dat kinderen gelijkwaardig zijn. Bijvoorbeeld: - Ongeveer van dezelfde leeftijd - Dezelfde fantasiewereld - Ze moeten het allebei leuk vinden. De (“licht”) verbiedende houding van de ouders kan bij kinderen het idee geven dat het niet mag….. en dus stiekem gespeeld moet worden. Een peuter kan zich terugtrekken in zijn eigen wereldje. De één doet dit met duimzuigen, de ander geniet van zijn lijfje door aan zijn geslachtsdelen te zitten. Hierbij kan een kind leren hoe het daarmee moet omgaan. Een kind kan leren dat het in gezelschap niet in zijn neus peutert, geen windjes laat en niet aan zijn/haar geslachtsdelen zit. Niet omdat het slecht is, maar omdat het hoort bij de handelingen die als een privé-zaak worden beschouwd. De seksuele beleving van kinderen bij deze spelletjes is voornamelijk de spanning en het ontdekken van het eigen lijfje. Dit alles op hun eigen, kinderlijke manier. Het heeft niets te maken met de volwassen erotische of seksuele waarden.
QK=açìÅÜÉå= = Dit gedeelte van de folder gaat in op de nieuwsgierigheid van kinderen tijdens het douchen. Wat is er mooier voor een peutertje dan tegelijk met een ander onder de douche te gaan? Ze kunnen dan zonder problemen zichzelf, vader, moeder, broertje of zusje bekijken, wassen, nadoen en vragen stellen. Dit komt tegemoet aan hun nieuwsgierigheid. Waarschijnlijk vraag je je hierbij regelmatig af: “Wat is normaal?”, “Wat moet ik antwoorden?” of “Tot hoever kan ik dit goed vinden?”. Bijvoorbeeld: Kan ik als vader mijn dochter van vier nog wel in bad doen en haar spleetje schoonmaken?” of “Mag ik het goed vinden als mijn zoontje van drie aan m’n borst zit en er uit drinken wil?“
Ik word groter!
7
Hier volgen enkele ideeën en adviezen hoe je hiermee kunt omgaan: • Kinderen vinden het leuk om te leren hoe alle lichaamsdelen heten, daar horen ook bijvoorbeeld borsten of piemeltje bij. • Gebruik woorden die je zelf gewend bent te gebruiken. Het is erg persoonlijk welke naam je aan de geslachtsdelen geeft. Veel ouders gebruiken ook wel liefkozende naampjes, zoals “piep” of “pino” of “poesje”. • Je kunt je kind leren hoe hij z’n lichaam moet wassen. • Probeer bij vragen zoveel mogelijk uit te vinden hoe je kind er zelf over denkt door terug te vragen. Vaak denken we in moeilijke termen, maar kinderen denken op een manier die het beste bij hun leeftijd past. • Ga op duidelijke vragen in. Bijvoorbeeld: “Mam, waarom heb jij borsten?” “Nou, daaruit heb jij gedronken als kleine baby”. • Het is belangrijk dat zowel kind als ouder van elkaar leren wat ze wel of niet prettig vinden en dat ze dat ook tegen elkaar zeggen. Met andere woorden: duidelijke grenzen stellen. Bijvoorbeeld: Hé pap, mag ik aan je piemel trekken?” “Ben je mal meid, dat doet toch pijn. Bovendien vind ik het niet prettig als je aan mijn piemel zit”. Iedere ouder heeft zijn eigen grenzen. Doe geen dingen omdat een ander het doet, maar houd je eigen ideeën aan.
RK=pÉâëìÉäÉ=îççêäáÅÜíáåÖ=ÖÉîÉå= = De komst van een baby is vaak een mooie gelegenheid om seksuele voorlichting te geven. Kinderen zijn hierin geïnteresseerd: “Hoe groeit zo’n baby, wat eet het dan, drinkt het uit een beker?”. Dit zijn typische vragen die bij de fantasiewereld van een peuter / kleuter passen. Je kunt daar het beste zo duidelijk mogelijk op ingaan. Maak het antwoord niet te ingewikkeld. Door middel van vraag- en antwoordspel kan ingeschat worden wat het kind al weet of wil weten en welke conclusie het zelf al getrokken heeft.
8
Ik word groter!
Bij kinderen tot twee jaar is het nog niet belangrijk om uitvoerige gesprekken te voeren over het krijgen van baby’s en seksualiteit. Het is wel belangrijk voor hele kleintjes om te ervaren hoe je er zelf mee omgaat. Ze voelen als je er op een speelse manier, of meer gespannen manier mee omgaat. Een peuter die begint te praten kan hevig geïnteresseerd zijn in de vraag waarom het aangekondigde broertje of zusje nog steeds niet uit mamma’s buik komt. Een kleuter tot vier jaar is veel meer bezig met vragen als “waar kom ik vandaan” en “waarom zijn jongetjes anders dan meisjes”. Dit soort vragen klinken door in spelletjes met de pop en met andere kinderen. Aan het eind van de basisschool kan een kind de voortplanting pas helemaal begrijpen. Hoewel mensen negenennegentig van de honderd keer vrijen om de warmte, om het genieten, om de intimiteit, blijkt dat we tegen kinderen bijna alleen spreken over die ene keer dat er van vrijen een baby’tje komt. Als je vragen over dit onderwerp van je kind net zo gewoon gaat vinden als de vele nieuwsgierige andere vragen van je peuter/kleuter, dan kunnen gesprekjes over seksualiteit leuke gesprekjes worden. Hier volgen enkele ideeën en adviezen hoe je met seksuele voorlichting kunt omgaan: • Gebruik de gelegenheid die zich voordoet om te praten over seksualiteit, bijvoorbeeld bij de komst van een baby. • Ook de lammetjes in de wei of een hond die aan je been gaat hangen kunnen aanleiding zijn voor zo’n gesprek. • Uw kind zal waarschijnlijk vaak dezelfde vragen stellen; een peuter houdt van herhalingen en wil vaak hetzelfde liedje of verhaaltje horen.
Ik word groter!
9
• • •
•
Door middel van een vraag- en antwoordspel kun je terughoren wat je kind al weet en waarin het geïnteresseerd is. Geef niet te ingewikkelde technische informatie. Kinderen vragen vaak dingen die zo bij hen opkomen en spelen dan weer verder. Vaak verzinnen we moeilijke antwoorden op plotselinge vragen, terwijl het kind het helemaal niet zo moeilijk ziet, maar reageert op een manier die bij z’n leeftijd past. Bijvoorbeeld: “Hoe wordt een baby’tje gemaakt?” “Als pappa en mamma vrijen, kunnen we een baby’tje maken.” “Oh ja, dan ga ik nu maar weer spelen met de trein”. Kinderen kunnen op ongelegen momenten vragen stellen. Bijvoorbeeld: bij de kassa van de supermarkt krijgt je driejarige zoontje opeens je buik in het oog. Hij roept enthousiast door de winkel “Mam, hoe komt die baby nou in jou buik?” Dit kan je in verlegenheid brengen. Je kunt je kind zeggen daar thuis over te willen praten. Ook is je kind waarschijnlijk snel weer afgeleid en met andere dingen bezig.
In deze folder is de seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen beschreven. Drie herkenbare situaties, doktertje spelen, douchen met je kind en seksuele voorlichting geven zijn aan de orde geweest. Daarbij geldt dat er geen sprake is van één juiste seksuele ontwikkeling of de béste manier van opvoeden. Deze folder geeft inzicht in de ontwikkeling en doet wat suggesties aan de hand. Daarbij blijft het heel belangrijk dat de opvoeding bij jezelf moet passen.
10
Ik word groter!
SK=_çÉâÉåäáàëí= Achtergrondinformatie voor ouders: • Kinderlijfboek, Utrecht, Het Spectrum, 1982 • Gezinsencyclopedie voor seksuele voorlichting, Chr. Verdoux – De Zuid – Nederlandse Uitgeverij, 1986. 5e herziene druk, Aartselaar Deltas. • Wat zijn dat, kinderen. F. Schreuder, Amsterdam, 1980 • Seksuele opvoeding nr. N1 Stichting Spel en Opvoeding, 1994 Voorleesboekjes: • Teken jezelf, K. Romara. Sittard, Dupuis, 1987 • Tommie en Saskia, Gunilla Wolde. Sittard, Dupuis • Blootje spelen, Nannie Kuiper. Amsterdam, Leopold, 1989 • Je binnenste buiten, C. Sallman. Haarlem, Rostrum, 1986 • Waar kom ik vandaan? P. Mayle. Amsterdam, Elsevier, 1984, 3e druk • Joch, Lotje en Minimi, G. Fagerstrom en G. Hansson. Amsterdam, Meulenhoff, 1982 (ook in Turks, Spaans, Grieks en Servokroatisch) • Kindje, F. Manushkin. Amsterdam, Ploegsma, 1979 • Kijk zo word je groot, Patricia Pearse, Edwina Ridell. Haarlem, Rostrum B.V.
Ik word groter!
11
«=aÉ=áåÜçìÇ=î~å=ÇÉòÉ=éìÄäáÅ~íáÉ=áë=ÉáÖÉåÇçã=î~å=fÅ~êÉ=gÉìÖÇÖÉòçåÇÜÉáÇëòçêÖK=ráí=ÇÉòÉ=ìáíÖ~îÉ=ã~Ö=åáÉíë=ïçêÇÉå= çîÉêÖÉåçãÉå=êÉëéÉÅíáÉîÉäáàâ=ÖÉêÉéêçÇìÅÉÉêÇI=òçåÇÉê=ëÅÜêáÑíÉäáàâÉ=íçÉëíÉããáåÖ=î~å=fÅ~êÉ=gÉìÖÇÖÉòçåÇÜÉáÇëòçêÖI== mçëíÄìë=VMMI=TVQM=hb=jÉééÉäI=íÉäK=MVMM=UUPP fÅ~êÉ=gdw=ëíêÉÉÑí=~äíáàÇ=å~~ê=âï~äáíÉáí=î~å=òçêÖK=lã=Çáí=òáÅÜíÄ~~ê=íÉ=ã~âÉå=ÜÉÉÑí==fÅ~êÉ=ÜÉí=ehw=âÉìêãÉêâ==~~åÖÉîê~~ÖÇ=Éå= ÄÉÜ~~äÇK=aáí=âÉìêãÉêâ=ÄáÉÇí=ÉÉå=Ö~ê~åíáÉ=îççê=âï~äáíÉáí=Éå=ÖÉÉÑí=~~å=Ç~í=fÅ~êÉ=gdw=îçäÇçÉí=~~å=~ääÉ=îççêï~~êÇÉå=çã=çéíáã~äÉ== òçêÖ=íÉ=âìååÉå=äÉîÉêÉåK=a~~êå~~ëí=ÄÉëÅÜáâí=fÅ~êÉ=gdw=çîÉê=ÜÉí=_çêëíîçÉÇáåÖëÅÉêíáÑáÅ~~í=î~å=ÇÉ=tçêäÇ=eÉ~äíÜ=lêÖ~åáë~íáçå=EtelFK== bÉå=ÅÉêíáÑáÅ~~í=Ç~í=ïçêÇí==îÉêëíêÉâí=~~å=çêÖ~åáë~íáÉë=ãÉí=ÉÉå=ÄçêëíîçÉÇáåÖëîêáÉåÇÉäáàâ=ÄÉäÉáÇK= = =
àìäáá=OMMTI=f=MRRNTMT
