kinderen en Investeren in het publiek van de toekomst

kinderen en

Investeren in het publiek van de toekomst

Coverbeeld: Scholieren tijdens de les Tinten en Tonen in de tentoonstelling Fishing van Imi Knoebel, Gemeentemuseum Den Haag. Foto: Najib Nafid.

Voorwoord Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Iedereen is het er over eens dat dit gezegde de kern raakt als het over museumbezoek van kinderen gaat. Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen kinderen kennis te laten maken met ons culturele erfgoed en de collecties die daar de tastbare verbeelding van zijn. Wat kun je doen om kinderen te verleiden vaker naar een museum te gaan? Door de toegang voor kinderen tot en met 12 jaar gratis te maken? Dat lijkt een sympathiek idee. Toch wilde de toenmalige minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen Ronald Plasterk in 2009 eerst eens goed laten onderzoeken of gratis toegang wel echt leidt tot meer museumbezoek van kinderen. En of er wellicht effectievere stimuleringsmaatregelen zijn. Een wijs besluit blijkt nu. De Nederlandse Museumvereniging heeft de toonaangevende bureaus Paul Postma Marketing Consultancy en APE Public Economics gedegen onderzoeken laten doen. En wat blijkt? Het gaat helemaal niet om gratis toegang en ook al niet om gratis vervoer. Musea moeten gewoon leuker en aantrekkelijker zijn voor kinderen. Daar is de meeste winst te behalen. Musea die al met veel enthousiasme en passie kinderen weten te boeien, uit te dagen en te inspireren hebben over belangstelling van jonge bezoekers niet te klagen. Dan is een museum een plek waar kinderen ervaren, beleven en genieten. En waar ze terugkomen. Ondanks het enthousiasme waarmee musea aan de slag zijn gegaan om de aantrekkelijkheid van hun museum voor kinderen te vergroten, is er nog weinig bekend over de effecten van die inspanningen. Er is niet altijd consequent en op een eenduidige manier gemeten. Cijfers van musea zijn niet onderling vergelijkbaar. Aantallen bezoeken en bezoekers worden vaak door elkaar gehaald. Hoe bereik je nu die specifieke groep kinderen? Gewoon door ze uit te nodigen voor een bezoek. En bijvoorbeeld door ze op te zoeken op de plek waar ze veel tijd doorbrengen: op hun sociale netwerk- en gamesites. Het is goed dat grondig is onderzocht wat de beste methoden zijn om meer kinderen musea te laten bezoeken. De belangrijkste resultaten vindt u samengevat in dit boek. Overheden, scholen, intermediairs en musea vinden er concrete en praktische handvatten in voor hun beleid. Want over één ding zijn we het allemaal eens: het is de moeite waard te investeren in het museumpubliek van de toekomst! Nederlandse Museumvereniging Hans Kamps Siebe Weide Voorzitter Directeur

2

Schoolklas bekijkt de muurschildering van Sol LeWitt in de koepeltoren van het Bonnefantenmuseum, Maastricht. Foto: Harry Heuts/Bonnefantenmuseum.

3

Leeswijzer

Inhoud

Dit boek is een samenvatting van het onderzoek dat de Nederlandse Museum-

Inleiding

Meer kinderen naar musea

te bezoeken.



De onderzoeksvragen

14

We schetsen eerst de aanleiding voor het onderzoek en stellen de onderzoeks-

Inventarisatie

Initiatieven in Nederland

20



Buitenlandse initiatieven

26

Schoolbezoek

Gratis toegang en vervoer

38



Regionale intermediairs

44



Museumklas van het Jaar

52



Invloed van leerkrachten

58

Gezinsbezoek

Gratis toegang

64



Sociale netwerken en games

72



Museum van het Jaar voor Kinderen

80

8

vereniging heeft laten uitvoeren om kinderen te stimuleren vaker een museum

vragen. Het eerste deel van het onderzoek is een inventarisatie van de verschillende initiatieven in binnen- en buitenland om museumbezoek door kinderen te stimuleren. Bij de daarop volgende onderzoeken hebben we een onderscheid gemaakt tussen het bezoek van kinderen aan musea in schoolverband en het bezoek in gezinsverband. In het laatste hoofdstuk vatten we alle onderzoeken samen in een aantal gerubriceerde slotconclusies. Voor de lezer die snel wil weten wat de onder­ zoeken hebben opgeleverd geeft dit hoofdstuk een goede samenvatting. We sluiten het boek af met een aantal concrete stappen die de Nederlandse Museumvereniging zet om - samen met musea, overheden, intermediairs en het onderwijs - de resultaten van de verschillende onderzoeken in de dagelijkse praktijk te verzilveren.

Tenslotte Slotconclusies

88



94

Vervolg: zo gaan kinderen vaker

Het volledige onderzoek is gepubliceerd in het rapport ‘Stimulering museumbezoek door kinderen – verantwoording van de experimenten’ van Aarts De Jong Wilms Goudriaan Public Economics bv (APE) en Paul Postma Marketing Consultancy bv (PPMC) van november 2011.

4

5

Meer kinderen naar musea

6

Kinderen kennis laten maken met musea

Kinderworkshop in het Rijksmuseum, Amsterdam. Foto: Myra May.

7

Meer kinderen naar musea

Kinderen kennis laten maken met musea Musea beheren ons collectieve erfgoed en maken het voor een breed publiek toegankelijk. Iedereen is het er wel over eens dat kinderen niet vroeg genoeg kennis kunnen maken met de voorwerpen en de verhalen die musea laten zien. Maar hoe verleid je kinderen vaker tot een bezoek? Gratis toegang lijkt dan voor de hand te liggen. Of spelen juist heel andere factoren een rol? Dat is het onderwerp van dit boek.

Musea hebben waarde

En een museum biedt kinderen de

Musea hebben een maatschappe-

ruimte om op een inspirerende, cre-

lijke waarde die niet alleen in geld

atieve en informele manier te leren.

is uit te drukken. Musea brengen

Musea zijn een bezoek dus meer

ons in contact met een unieke,

dan waard. Zeker voor kinderen.

boeiende en waardevolle collectie.

8

Als samenleving zijn we trots op

20 miljoen bezoeken

dit gemeenschappelijke erfgoed,

De waarde en aantrekkingskracht

dat ons met elkaar verbindt. Musea

van musea blijkt ook uit de cijfers:

zijn ontmoetingsplaatsen tussen

jaarlijks krijgen de Nederlandse

verleden, heden en toekomst.

musea ruim 20 miljoen keer bezoek.

Plekken waar mensen van verschil-

Waarvan zo’n 3,2 miljoen kinder-

lende generaties en culturen elkaar

bezoeken in gezins- en school-

ontmoeten en interesses delen.

verband. Het zou mooi zijn als

Musea hebben ook een economische

nog meer kinderen vaker naar het

waarde: het zijn trekpleisters voor

museum gaan.

toeristen, ze zetten het merk Neder-

Als kinderen op jonge leeftijd ken-

land op de kaart in het buitenland,

nismaken met musea en hiervoor

trekken bedrijven aan en bieden

belangstelling ontwikkelen, komen

direct en indirect werkgelegenheid.

ze er later ook vaker.

>> Meisje op een voertuig ontworpen door studenten werktuigbouwkunde TU Delft, Science Centre Delft. Foto: Sam Rentmeester.

9

Rondleiding schoolklas in het Van Gogh Museum, Amsterdam. Foto: Merlijn Michon.

Aantallen musea en museumbezoeken volgens verschillende definities 2010 Museale instellingen

niet bekend

Vaker naar het museum

Een museum is een ideale omgeving

Als musea zoveel te bieden heb-

om informeel te leren. Je steekt er

ben, waarom komen kinderen er

altijd iets van op. Kinderen leren door

dan niet veel vaker? Zitten kinde-

met eigen ogen te zien en ze horen

ren liever achter de computer dan

het verhaal erbij vertellen. Ze ervaren,

dat ze naar een museum gaan? Of

Museale instellingen

773

20.540.000

CBS statline

beleven en genieten. Museum­bezoek

zouden musea juist beter gebruik

Geregistreerde musea

547

18.450.000

Museumvereniging

inspireert, daagt uit om te reflecteren

kunnen maken van de digitale

(inclusief lopende aanvragen) Leden Nederlandse

& Museumregister

en kritisch te kijken. En brengt plezier:

mogelijkheden om in de belevings­-

465

17.600.000

Museumvereniging

kinderen vinden musea leuk! Maar, dan

wereld van kinderen door te drin-

moeten musea kinderen wel iets te

gen en ze zo kennis laten maken

382

16.500.000

Museumvereniging

bieden hebben dat aansluit op hun be-

met de museumwereld? Wat doen

55

12.500.000

Museumvereniging

levingswereld en interesses. Het blijkt

musea al om kinderen te activeren,

dat vooral de musea die zich extra in-

te enthousiasmeren en te verleiden

spannen om voor kinderen aantrekkelijk

tot een bezoek? Dit boek laat zien

te zijn veel jonge b ­ ezoekers trekken.

wat werkt en wat niet werkt.

Museumvereniging Deelnemers Museumkaart Top-55 musea

Bron: ‘Meer dan waard’ (Nederlandse Museumvereniging 2011)

10

Musea zijn leuk!

Museum.nl

musea bezoeken bron 1.254

De sprekende muur in het Joods Historisch Museum (JHM Kindermuseum), Amsterdam. Foto: Liselore Kamping.

>> 11

Gratis toegang werkt niet

Wat werkt wel?

De Tweede Kamer besloot in 2009

De minister vroeg de Nederlandse

musea gratis toegankelijk te maken

Museumvereniging vervolgens te

voor kinderen. Op verzoek van

achterhalen wat dan wel de meest

de toenmalige minister Ronald

effectieve maatregelen zijn om

Plasterk van OCW zijn schattingen

kinderen te stimuleren vaker een

gemaakt over het te verwachten

museum te bezoeken. En om daarbij

effect en de kosten van deze maat-

nog eens goed te kijken naar prijs

regel. Deze schattingen, gebaseerd

en vervoer.

op theoretische modellen en opge-

De vraag van de minister leidde tot

geven gedrag, kwamen uit op een

zeven experimenten en onderzoe-

toename van 100.000 tot 200.000

ken. De resultaten van deze onder-

kinderbezoeken per jaar bij ge-

zoeken bieden de sector, overheden

schatte kosten van E 5,4 miljoen

en het onderwijs een gedegen basis

per jaar. Nauwkeurige navraag

om te beslissen over effectieve

bij musea gaf aan dat dit bedrag

methoden om museumbezoek door

E 7,8 miljoen was en met de kosten

kinderen te bevorderen.

van de registratie erbij rond E 9 miljoen moest zijn. Op grond van deze schattingen is besloten de toegang tot musea niet gratis te maken voor kinderen.

De maatschappelijke betekenis van musea Musea hebben vijf waarden:

• • • • •

Collectiewaarde Verbindende waarde Educatieve waarde Belevingswaarde Economische waarde

De Nederlandse Museumvereniging heeft de maatschappelijke waarde van musea in kaart gebracht in de publicatie ‘Meer dan waard’ (2011).

12

Luisteren naar sprookjes over emoties in de gezinstentoonstelling ‘Het Rijk van Heen en Weer’, Museum voor Communicatie, Den Haag. Foto: Femque Schook.

13

De onderzoeksvragen

Hoe stimuleer je kinderen een museum te bezoeken ? Waarom slaagt het ene museum er - ondanks een hoge toegangsprijs wel in om veel kinderen te trekken en het andere museum - dat gratis is - juist niet? Gratis toegang is blijkbaar niet doorslaggevend bij de keuze voor een museum. Welke maatregelen zijn dan wel effectief om meer kinderen te stimuleren een museum te bezoeken?

Wat gebeurt er al?

aangepakt, ook al spelen er soms

Om te beginnen is een inventarisa-

dezelfde onderwerpen.

tie gemaakt van de initiatieven die musea in Nederland al nemen om

Voor zowel school- als gezinsver-

kinderen in de leeftijd van 4 tot en

band is gekeken naar toegangs-

met 12 jaar te stimuleren een mu-

prijs en de mogelijkheden van een

seum te bezoeken. Daarna is onder-

jaarlijks Museumevenement. Bij

is gekozen voor onderzoeksbureau

aanvulling. Ook is een samenvat-

zocht welke maatregelen overheden

scholen is specifiek gekeken naar

APE. In het traject zijn deelprojecten

tende en makkelijk toegankelijke

in een aantal andere landen genomen

vervoer, intermediairs en de rol

uitgevoerd door derden. Een klank-

publicatie geschreven, die u nu in

hebben om kinder­bezoek aan musea

van leerkrachten. Bij gezinsver-

bordgroep van deskundigen is bij

uw handen hebt. Deze publicatie

te bevorderen.

band is specifiek gekeken naar de

het hele traject betrokken geweest.

is uitgereikt in november 2011

mogelijkheden van virtuele kennis-

Een complete lijst van de betrokken

tijdens het symposium waarbij de

name van het cultureel erfgoed.

organisaties vindt u in het colofon.

bevindingen zijn gepresenteerd.

Bij de onderzoeken is een onder-

Uitvoering

Rapportage

Voor de volledige resultaten ver-

scheid gemaakt naar museum­bezoek

Gezien de tijdelijke aard van dit

Eind 2011 zijn de voorlopige resul-

wijzen we naar de rapportage van

van kinderen in schoolverband en in

onderzoek heeft de Museumvereni-

taten gepresenteerd aan het Minis-

APE en PPMC ‘Stimulering museum­

gezinsverband. Het stimuleren van

ging de uitvoering na een Europese

terie van OCW. APE en PPMC maken

bezoek door kinderen – verant-

bezoek via school en via gezinnen

aanbesteding uitbesteed aan Paul

de verantwoordingsrapportage.

woording van de experimenten’.

zijn verschillende vraagstukken, die

Postma Marketing Consultancy b.v.

Omdat drie experimenten doorlopen

Deze rapportage is ook te vinden

we elk op hun eigen manier hebben

(PPMC). Voor de effectrapportage

in 2012 verschijnt hierop later een

op www.museumvereniging.nl

Bezoek in school- en gezinsverband

14

Kinderen praten over kunst in Museum De Paviljoens, Almere. Foto: Gert Jan van Rooij.

>> 15

Inventarisatie

Wat doen musea al om meer kinderen te trekken, hoe doen ze dat, wat kost het, wat is het resultaat en wat kunnen andere musea hiervan leren?

De onderzoeksvragen

Wat leren we van vergelijkbare initiatieven in het buitenland? Gaan scholen vaker met leerlingen naar een museum als de toegang en het vervoer gratis zijn of spelen andere zaken een beslissende rol?

Museumbezoek in schoolverband

Wat doen de intermediairs die regionaal en lokaal museumbezoek coördineren, en zou landelijke coördinatie tot meer bezoek van schoolklassen aan musea leiden? Is het mogelijk met een jaarlijks evenement nationaal aandacht te trekken voor museumbezoek door kinderen in schoolverband, met een zodanige uitstraling dat ook buiten deze aandachtsperiode meer kinderen musea bezoeken? Gaan leerkrachten, die zelf een Museumkaart hebben, vaker met hun klas naar het museum dan leerkrachten die geen kaart hebben?

Museumbezoek in gezinsverband

Als de toegang gratis is, gaan kinderen dan daadwerkelijk vaker naar het museum? Kun je kinderen via sociale netwerken en games verleiden om virtueel kennis te maken met het cultureel erfgoed en een museum te bezoeken? Is er een jaarlijks museumevenement te bedenken waaraan kinderen in gezinsverband mee kunnen doen, met een zodanige uitstraling dat ook buiten dit evenement meer kinderen musea bezoeken?

16

17

Inventarisatie

18

Wat doen musea al om meer kinderen te trekken?

Geldmuseum Utrecht. Foto: HH/Maarten Hartman.

19

Initiatieven in Nederland Oma met kleinkinderen bezoekt het CODA, Apeldoorn. Foto: CODA.

Wat doen musea al om meer kinderen te trekken?

De acht kinderconcepten zijn:

Veel musea spannen zich in om hun collectie aantrekkelijk en spannend te maken voor kinderen en hen zo te verleiden tot een bezoek. Hoe doen ze dat, wat kost het, wat is het resultaat en wat kunnen andere musea hiervan leren? Een inventarisatieronde langs de Nederlandse musea.

Een kindermuseum of speciale kinderafdeling richt zich met specifieke museale concepten volledig op kinderen. Voorbeeld: Professor Plons in het Maritiem Museum Rotterdam (p 78). Het museum programmeert wisselende zelfstandige programma’s speciaal voor kinderen die in familieverband komen. Voorbeeld: MuseumJeugdUniversiteit in het Rijksmuseum van Oudheden Leiden (p 60).

Praktijkvoorbeelden

maatregelen nemen om meer

Stel dat musea een handboek

kinderen te trekken. We zien een

Familie- of kindertentoonstellingen hebben een thema dat voor kinderen en

zouden hebben met maatregelen

grote diversiteit aan maatrege-

gezinnen is bedacht. Voorbeeld: Vera de Muis in het Noordbrabants Museum (p 42).

die hebben bewezen het aantal

len. We hebben deze gegroepeerd

bezoeken van kinderen aan musea

in acht kinderconcepten, die in

te verhogen. Dat zou mooi zijn.

principe elk museum kan toepas-

Om zo’n handboek samen te stellen

sen. Volgens de musea leiden de

gratis toegang. Voorbeeld: Prinsen- en prinsessendagen in Paleis Het Loo (p 24).

zijn succesvolle praktijken van

kinderconcepten tot meer museum-

musea verzameld. Vervolgens is

bezoek en versterken ze hun imago

Het museum maakt de collectie of tentoonstelling voor kinderen toegankelijk met

gekeken of de instrumenten ook

als kindvriendelijk museum. Van

bij andere musea tot een toename

elk concept bestaan succesvolle

van het kinderbezoek leiden en of

voorbeelden, waaruit we er telkens

hieruit algemene concepten afge-

één hebben gekozen ter illustratie.

Het museum ontwikkelt educatieve programma’s voor het basisonderwijs in

leid kunnen worden die breed zijn

Deze voorbeelden staan verspreid

samenwerking met erfgoedkoepels en scholen in de regio, vaak inclusief voorberei-

toe te passen. Er is zo goed moge-

in dit boek.

dende lespakketten. Voorbeeld: ‘Jij & de Gouden Eeuw’ van het Rijksmuseum (p 50).

Musea organiseren speciale activiteiten tijdens vakanties of evenementen en haken daarbij aan bij landelijke evenementen, vaak in combinatie met korting op de entree of

ondersteunend aanbod, zoals kinderroutes, speurtochten en kinderrondleidingen en, soms in combinatie met doeactiviteiten, interactieve website of games. Voorbeeld: Lieveheersbeestjesroute in Ons’ Lieve Heer op Solder (p 70).

lijk benaderd welke kosten hiermee gemoeid zijn en wat het heeft

Top vier kinderconcepten

opgeleverd aan extra bezoeken.

Welke kinderconcepten gebruiken

Het museum brengt samenhang aan in alle activiteiten en producten voor kinderen door ze onder één paraplu te presenteren, waardoor een soort eigen merk ontstaat dat voor kinderen herkenbaar is. Voorbeeld: Ridder Hoen in Kasteel Hoensbroek (p 84).

de musea het vaakst? Vier con-

20

Acht kinderconcepten

cepten springen er echt uit. Het

Uit de inventarisatie onder

populairst is het ontwikkelen van

138 musea blijkt dat veel musea

educatieve programma’s voor het

Gratis entree voor kinderen tot en met 12 jaar. Voorbeeld: Museum Volkenkunde Leiden, gratis voor kinderen in juli en augustus (p 34). >> 21

Toegepaste kinderconcepten naar frequentie

Musea die concept toepassen (%)

40

30

20

10

0

tis

pl

nd

og pr

ee tr

ve

en

ie

u

at

ne

s a’

m

od

nb

m

ra

aa

ng

lli

te

ns

oo

s a’

m

g

in

el

fd

m

nt

n

te

ra

-a

ite

er

of

ite

nd

og pr

m

tiv

ki

ac

of

eu

le

st

ia

er

uc

ra

ra

G

Pa

Ed

nd

O

ec

e-

e

eu

ig

us

nd

m

ta

ili

lfs

m

Sp

Fa

Ze

er

nd

Ki

Bron: enquête APE/PPMC n=138

Een meisje bewondert het 15 meter lange skelet van de op Ameland aangespoelde potvis in het Natuurmuseum Fryslân, Leeuwarden. Foto Martin Rijpstra.

pedagogische uitgangspunten.

basisonderwijs (33%). Ook het organiseren van speciale activiteiten

• Zorg dat kinderen hun energie kwijt kunnen.

voor kinderen tijdens vakanties en evenementen scoort goed (21%). Ten slotte maakt 16% van de musea gebruik van ondersteunend aanbod

• Wees authentiek. • Blijf bij de kern. • Maak een marketing- en ­communicatieplan.

en presenteert 11% de kinderactivi­ paraplu. Kindermusea of kinderaf-

• Creëer urgentie. • Doe iets extra’s wat kinderen ­

delingen, zelfstandige programma’s,



teiten en kinderproducten onder één

leuk vinden.

familie- of kindertentoonstellingen en gratis entree voor kinderen ko-

Een museum dat kinderen ‘er even

men voor bij minder dan 10% van de

bij doet’ krijgt niet veel kinderen

musea die hebben gerespondeerd.

over de vloer. Wil je ze verleiden tot een bezoek, dan zul je als

Acht succesfactoren

museum een beleid moeten maken

Van de vier meest voorkomende

voor kinderen. Dat betekent: goed

kinderconcepten hebben we de

doordachte concepten voor kinderen

succesfactoren op een rij gezet:

neerzetten en daar voortdurend

• Kies een concept en stel een

aandacht aan blijven besteden. Dan

­realistisch en meetbaar doel.

• Hanteer bewust museaal-­ 22

word je beloond met hoge bezoekcijfers van kinderen. 23

Prinsessendagen 2010 Paleis Het Loo, Apeldoorn. Foto: Paleis het Loo.

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Speciale activiteit tijdens schoolvakanties

Prinsen- en prinsessendagen op Paleis Het Loo

In 2011 organiseert Paleis Het Loo de Prinsen- en prinsessendagen voor de vierde keer. De dagen zijn heel populair en trekken duizenden kinderen en ouders. Hoewel er ook veel prinsen rondlopen, zijn de prinsessen toch in de meerderheid.

Een aantal dagen per jaar lijken het paleis en de tuinen van Paleis Het Loo in

Zij genieten van alle activiteiten en aandacht. Maar het mooiste vinden ze toch om

Apeldoorn op een sprookje. Op deze Prinsen- en prinsessendagen in de zomer-

in hun prinsessenjurk én met hoge hakken door het paleis en de tuinen te lopen.

of herfstvakantie staan de jongste bezoekers van Het Loo centraal. Kinderen komen dan verkleed als prins of prinses naar het paleis. Er zijn allerlei activiteiten, zoals

Museum

Paleis Het Loo (Apeldoorn).

schminken, knutselen, een speurtocht, een ritje met de paardentram en een

Doelgroep

Kinderen van 2 tot en met 10 jaar in gezinsverband.

spannend poppentheater.

Bestaat sinds

2008.

Investering

€ 12.000,- voor inhuur entertainment en extra begeleiding van 2 fte tijdens de dagen. Kosten per kind € 3,25.

In het paleis en de tuinen kunnen de prinsen en prinsessen zomaar een koning en een koningin tegenkomen. Dit zijn Willem en Mary, die in de 17e eeuw in Paleis

Kinderbezoek

In 2008: 6.453 bezoeken, waarvan 1.544 kinderen.

Het Loo woonden. Door de speurtocht komen de jonge bezoekers er achter hoe

In 2009: 11.480 bezoeken, waarvan 2.759 kinderen.

het was om in de 17e eeuw in het paleis te wonen: hoe at de koning en hoe ging

In 2010: 10.100 bezoeken, waarvan 3.714 kinderen.

hij in bad? En woonden er ook kinderen in het paleis? 24

25

Buitenlandse initiatieven

Wat gebeurt er in het buitenland? Ook in het buitenland ontplooien overheden samen met musea initiatieven om meer kinderen te trekken. Welke ervaringen hebben ze daarmee opgedaan? Welke initiatieven zijn succesvol? En, wat kunnen we daarvan leren?

Initiatieven

groep van 4 tot 12 jaar, maar deze

SIRA Consulting heeft een inventa-

leeftijdsgroep wordt niet in elk

riserend onderzoek uitgevoerd

land als doelgroep onderscheiden.

naar de initiatieven in de ons om-

Verschillende landen maken verder

ringende landen plus Denemarken,

onderscheid tussen ‘need to go’ en

Frankrijk, Canada en de Verenigde

‘nice to go’ musea voor kinderen.

Staten. In de meeste landen zetten

Naar ‘nice to go’ musea gaan kin-

musea en overheden enthousiast

deren graag. Er zijn musea die zich

activiteiten op om meer kinderen

uitsluitend op kinderen richten

te trekken. SIRA heeft per land

vanuit een bewuste positionering

bindend element om de sociale

­uitzondering dan regel. Dit heeft

gekeken hoe het nationale beleid is

met de invalshoek ‘willen’ waarbij

cohesie te bevorderen en burgers

ook te maken met het feit dat de

vormgegeven en hoe het doorwerkt,

ze zich tegelijkertijd richten op het

bewust te maken van het feit dat

overheden meestal in het midden

welke belangrijke initiatieven voor

leeraspect, het ‘moeten’. Op deze

cultuur iets voor mensen kan

laten wat zij precies verstaan

kinderbezoek op nationaal niveau

manier slagen ze erin ‘willen’ en

­betekenen. Beslissingen over gratis

onder bedrijfsmatig werken. Ze

plaatsvinden en welke rol vervoer

‘moeten’ succesvol te combineren.

toegang en vervoer zijn dan ook

gebruiken dan termen als ‘cultureel

vooral politiek gemotiveerd.

ondernemerschap’ zonder nadere

en toegangsprijs spelen.

Kinderen als doelgroep

26

Een rondleiding door zaal Aarde toont het ontstaan van de aardkorst, Naturalis, Leiden. Foto: Naturalis.

Overheid en musea

uitleg om duidelijk te maken dat

Overheden in de onderzochte

De overheden in de onderzochte

musea de overheid minder geld

Kinderen bezoeken musea meestal

landen zien musea als ingang om

landen proberen musea bedrijfs-

moeten kosten.

niet zelfstandig, maar met familie­

kinderen vertrouwd te maken met

matig te laten denken en handelen.

leden of in schoolverband. In

cultureel erfgoed. De politiek ziet

Aantoonbaar succesvolle initia-

Nederland onderscheiden we de

nationaal erfgoed vaak als een

tieven zijn hierbij echter eerder

>>

27

Overzicht van buitenlandse initiatieven België

Duitsland

1-euromaatregel

Schule@museum

Renaissance programma

Jongeren tot 26 jaar betalen € 1,- toegang. Een regeling waaraan alle gesubsidieerde musea in Vlaanderen sinds juli 2008 verplicht mee doen. Resultaten voor bezoekersaantallen zijn (nog) niet bekend.

Een school verbindt zich aan een plaatselijk museum en komt zo tot een permanente samenwerking. Het Bundesverband Museumspädagogik en de Deutscher Museumsbund omschrijven het als zeer succesvol, maar het is onbekend hoeveel extra kinderen hierdoor uiteindelijk musea bezoeken.

Cultuurbeleid en -programma’s zijn ondergebracht bij de deelstaten. Nationaal beleid is er vooral om eventuele gaten te dichten. Cultuur­ educatie is sinds enkele jaren speerpunt van het nationale beleid en speelt een belangrijke rol in de discussies over integratie. Schoolkinderen zijn altijd al het middelpunt als het gaat om projecten in musea. Daarnaast richten musea hun aandacht op ‘life long learning’.

In de periode van de Blair Labour overheid (19972007) was er veel invloed op beleid van onderwijs, kunst en sociale integratie. Het Renaissance programma (met een subsidie van 300 miljoen pond vanaf 2002) had als doel om de Engelse regionale musea te verbeteren. Deze subsidie is verdeeld over negen regionale gebieden in Engeland. Ieder gebied omvat vier à vijf musea die zich met deze subsidie verder konden ontwikkelen. Hierdoor zijn regionale musea verspreid door Engeland verbeterd op het gebied van onderwijs en toegankelijker voor een bredere groep mensen. Dit had effect. Uit onderzoek bleek dat het aantal schoolkinderen dat naar deze musea gaat in de periode tussen 2003 en 2005 met 40% is toegenomen. Duidelijk een inhaalslag want tussen 2006 en 2009 was er sprake van een bescheiden groei van 4,5%.

Toegangsprijs en vervoer

Kids in Museums

Er zijn initiatieven voor gratis toegang. Hoeveel meer kinderen daardoor musea bezoeken is niet bekend. De Deutscher Museumsbund geeft aan dat musea meer bezoekers denken te krijgen door een maatregel als gratis toegang. Transport krijgt in de Duitse initiatieven helemaal geen aandacht.

Een Engelse organisatie die los van de overheid familievriendelijkheid promoot in musea en bekend is om haar Manifest. Meer dan 200 musea in Engeland gebruiken dit Manifest en staan achter de organisatie die verder bekend is van activiteiten als Take over day (kinderen krijgen de mogelijkheid om mee te denken met de besluit­ vorming van een museum) en The flexible family ticket (één toegangskaart voor het hele gezin). Hoeveel meer kinderen door Kids in Museums een museum bezoeken is niet bekend.

Krokuskriebels De Vlaamse overheid kent een decreet dat leer­ lingen- en ouderparticipatie regelt en projecten voor kansengroepen aanmoedigt. Krokuskriebels is gericht op gezinnen met kinderen tussen 4 en 12 jaar om samen de wereld van musea te verkennen.

Opleiding leraren FARO, het Vlaamse steunpunt voor cultureel erf­ goed, vervult een intermediaire rol tussen het cultureel erfgoedveld en de overheid. De organisatie zorgt ervoor dat de opleiding van leerkrachten aandacht besteedt aan cultureel erfgoed.

Dynamo3 Scholen maken een plan met de stand van zaken op cultuureducatief vlak. Met een goedgekeurd plan kan de school gebruik maken van gratis reizen en maximaal € 1.500 voor een creatief schoolproject.

Cultuureducatie

Toegangsprijs en vervoer In Vlaanderen is, behalve in het Dynamo3 project, weinig aandacht voor transport in relatie tot museumbezoek. Cultuurparticipatie vindt over het algemeen plaats binnen een straal van 30 kilometer. Als het museum aantrekkelijk genoeg is speelt de prijs tot op zekere hoogte geen rol in de keuze. De toegangsprijs is vaak een dissatisfier. Het effect van de 1-euromaatregel op de bezoekersaantallen zal naar verwachting eind 2011 duidelijk worden.

28

Engeland

Zwitserland

Toegangsprijs en vervoer Swiss Museum Pass Zwitserland was niet meegenomen in deze inventarisatie. Toch leek het ons zinvol om een, op de Nederlandse Museumkaart gebaseerd, initiatief te noemen. De Zwitserse Museumkaart (gratis toegang tot 440 musea) kent ook een familievariant. Deze pas kost 144 Zwitserse frank (€ 124,40) per jaar) en is voor slechts 33 frank (€ 28,50) uit te breiden tot een PLUSkaart, waarmee de kaarthouder maximaal 5 kinderen mag meenemen naar het museum.

De nationale musea in Engeland kennen een overall gratis toegang. Het effect hiervan op kinderbezoek is niet bekend. Tevens zijn er experimenten uitgevoerd met gratis openbaar vervoer in combinatie met het bezoeken van een museum. Ook hiervan is niet bekend of dit een positief resultaat heeft gehad op het aantal bezoeken.

Frankrijk Cultuur verplicht in het onderwijsprogramma De onderwerpen cultuur en onderwijs zijn in verschillende ministeries ondergebracht die hun beleid gericht op elkaar moeten afstemmen. Zo is er een lijst van objecten samengesteld (vergelijkbaar met de Canon van de Nederlandse geschiedenis) waarmee elke scholier verplicht vertrouwd moet zijn. Daarnaast bepaalt een wet dat elke school (ook basisschool) een minimum aantal uren per week moet besteden aan Franse kunst en cultuur.

Kinderen en ouders als één doelgroep Verschillende organisaties besteden aandacht aan de mogelijkheden om ouders te laten zien hoe zij musea voor hun kinderen aantrekkelijk kunnen maken, onder andere door ouder-kind gidsen voor musea en kinderboeken over kunstenaars en collecties.

Pass Education Er is een speciale kaart waarmee leraren gratis toegang hebben tot nationale musea en monumenten. Deze kaart is één van de initiatieven om de onder­ wijzers als doelgroep te motiveren en deskundigheid te bevorderen.

Gratis toegang t/m 25 jaar Cultuur is een belangrijk onderdeel van de Franse identiteit en de overheid heeft de taak om de sociale cohesie te bevorderen. Daarom is de toegang tot alle Rijksmusea gratis voor kinderen tot 18 jaar en voor jongeren tot en met 25 jaar (mits deze laatste groep binnen de EU woont). Er is veel onderzoek gedaan naar de prijselasticiteit van toegangsprijzen en bezoekersaantallen. De centrale conclusie is dat prijs een belangrijke rol speelt, maar altijd in verband moet worden gezien met overige aspecten, waarbij actualiteit en de aantrekkelijkheid van onderwerpen de belangrijkste rol speelt. Het is dus moeilijk om toegangsprijs als een onafhankelijke parameter te zien die maatgevende invloed heeft op museumbezoek.

Vervoer Uit Frans onderzoek blijkt dat de fysieke afstand van woonplaats naar museum in de beleving van de bezoeker belangrijk is voor de beslissing om een museum met kinderen te bezoeken. Goede transportfaciliteiten kunnen de drempel verlagen om verder weg gelegen musea te bezoeken, maar moet altijd in verband worden gezien met de aantrekkelijkheid van een museum.

>> 29

Canada

Denemarken

Virtual Museum of Canada

E-museum

Dit is een centraal virtueel museum waar musea en erfgoedinstellingen online tentoonstellingen kunnen ontwikkelen. Gezien het hoge aantal bezoeken aan deze website is het zeer succesvol. De meeste mensen bezoeken de website vlak voor of vlak na hun bezoek aan een museum. Dit maakt het virtueel museum tot een portal voor fysieke musea.

In Denemarken is het verplicht om gebruik te maken van digitale bronnen bij het lesgeven. Het E-museum is een portal voor educatief materiaal, met name bedoeld voor leraren. Om collecties digitaal toegankelijk te maken kunnen musea subsidie aanvragen om een digitaal platform te ontwikkelen.

Cultuureducatie

Wet voor staatsmusea

De overheid stimuleert cultuureducatie. De meeste musea bieden schoolprogramma’s aan die complementair zijn aan het centrale lesprogramma. Daarnaast zijn er speciale programma’s voor leraren om zich voor te bereiden op het museumbezoek en als aanvulling op de educatie na het bezoek.

In deze wet zijn de verplichtingen van een museum vastgelegd. Het museum is verantwoordelijk voor een bepaald onderwerp en moet daar onderzoek naar doen, kennis delen en tentoonstellingen over organiseren. Het gaat daarbij vooral om de kwaliteit van het museumonderwijs en de aangeboden programma’s. Musea hebben de mogelijkheid om ondersteuning te vragen van het door de overheid gesubsidieerde Deense agentschap voor Cultureel Erfgoed bij de ontwikkeling van educatieve programma’s.

Toegangsprijs en vervoer Gratis vervoer speelt geen rol bij Canadese museum­ initiatieven. Vervoer wordt over het algemeen geregeld door scholen en/of individuen. De meeste musea zijn goed bereikbaar met openbaar vervoer. Toegangsprijs is afhankelijk van het museum. Soms in combinatie met het schoolprogramma, soms apart. Een aantal musea biedt gratis toegang voor kinderen aan als de ouders al toegang hebben betaald. De effecten hiervan op bezoekersaantallen zijn niet bekend.

Meten is weten

Musea en digitale media

Een voorbeeld voor de lastige

In alle onderzochte landen zien

relatie tussen musea en aspecten

we een duidelijke trend dat musea

van bedrijfsvoering is het meten

webapplicaties inzetten om het

van effecten van maatregelen om

bereik te vergroten. Concreet en

bezoekersaantallen te vergroten.

met duidelijke doelstellingen

Er wordt weinig gemeten en als dit

geformuleerd beleid voor digitale

toch gebeurt, dan zijn het over het

media ontbreekt echter. Musea

algemeen geen systematisch opge-

spelen vaak leentjebuur bij busi-

zette en uitgevoerde metingen. Het

ness-to-business toepassingen,

Netwerk van de museum educatie gemeenschap om makkelijk informatie uit te wisselen.

is daarom niet mogelijk het succes

maar dan zonder een onderlig-

van initiatieven en projecten voor

gend businessmodel. Ondanks het

Toegangsprijs en vervoer

het vergroten van bezoekersaantallen

feit dat sommige webapplicaties

Toegangsprijs speelt in de VS in mindere mate een rol omdat veel musea al gratis toegang hebben voor ­kinderen of een dag in de week gratis zijn. Qua ­vervoer gaat het vooral om de juiste faciliteiten, met name voldoende parkeerplaatsen en goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer.

aan te tonen en objectief te beoor-

van musea indrukwekkend zijn, is

delen. Een uitzondering is Frankrijk,

er geen zicht op de relatie tussen

waar een centrale onderzoeksbe-

de investeringen en de effecten

nadering meer concrete resultaten

hiervan op bezoekersaantallen.

Verenigde Staten

Toegangsprijs en vervoer Sinds 2006 is de toegang tot staatsmusea voor kinderen tot en met 18 jaar gratis om alle kinderen, ongeacht achtergrond, toegang te geven tot kunst en cultuur. Er zijn geen cijfers bekend over de eventuele toename van het aantal bezoeken na invoering van gratis toegang. Wel is bekend dat de invoering van de maatregel 38 miljoen Deense kronen heeft gekost (circa € 5 miljoen) en het de overheid jaarlijks nog een bedrag van € 5 miljoen kost.

Museum-Ed

>>

oplevert. Door de afwezigheid van Bron: Internationale verkenning: Inventarisatie van

bruikbare metingen is een initia-

internationale initiatieven voor het stimuleren van mu-

tief al gauw geslaagd als mensen

seumbezoek door kinderen in enkele toonaangevende

30

Kinderen ontdekken in de OO-ZONE dat vliegtuiguitvinders de kunst hebben afgekeken van vogels, Natuurmuseum Brabant, Tilburg. Foto: Maria van der Heyden.

landen. Kaltenbrunner, Berg van den, Marinkovic, SIRA

enthousiast reageren en het gevoel

Consulting, Nieuwegein juni 2011.

hebben dat het leuk was. 31

Gratis toegang en vervoer De gangbare opvatting dat kinderen

Vergelijking met ­Nederlandse initiatieven

wel naar het museum komen als de

Als we de buitenlandse initiatieven

toegang maar gratis is en het ver-

vergelijken met de Nederlandse

voer geregeld is blijkt ook buiten

vallen de volgende punten op:

onze landsgrenzen niet te kloppen.

• Nederland heeft een visie op

Een museum dat niet aantrekkelijk

het stimuleren van museum­

is, wordt niet in een keer over-

bezoek door kinderen en kent

spoeld door bezoekers als toegang

een stimulerend, ondersteunend

en vervoer gratis zijn. Gratis toe-

en sturend beleid. Dit zien we

gang en vervoer zijn geen redenen

ook in België, Denemarken en

om naar een museum te gaan, maar een hoge toegangsprijs en slecht Gezin bezoekt de tentoonstelling Snouck Hurgronje in Museum Volkenkunde, Leiden. Foto: Peter Hilz/Museum Volkenkunde Leiden.

Frankrijk.

• Kinderen tot en met 12 jaar zijn

vervoer kunnen wel redenen zijn

in het buitenland m ­ eestal geen

om niet te gaan.

aparte doelgroep. Het beleid gaat daar over jeugd.

Wanneer komen kinderen wel? Ook in het buitenland is de aan-

De reikwijdte van nationaal museumbeleid in de onderzochte landen

trekkelijkheid van het museum bepalend of kinderen daar wel of

• De kinderconcepten en succes­ factoren zoals deze in Nederland zijn gevonden komen in de onderzochte landen ook voor.

• Initiatieven die vergelijkbaar

niet heen gaan. De toegangsprijs en

zijn met de Nederlandse ex-

het vervoer (en afstand) zijn voor

perimenten waarvan dit boek

bezoekers van minder belang als

verslag doet, komen niet of

het museum maar aantrekkelijk

nauwelijks voor in de onder-

Nederland Ja Ja Ja Ja

genoeg is en het aanbod voldoende

zochte landen. Ze kunnen in het

België

Ja Ja Ja Ja

leuk en interessant is. Het is veel

buitenland wel op belangstelling

Canada

Ja Ja Nee Nee

effectiever aandacht te besteden

Landen

Visie en



Stimulerend Ondersteunend

Sturend

beleid beleid beleid beleid

rekenen.

• Net als in Nederland ervaren de

Denemarken Ja Ja Ja Ja

aan het verbeteren van de aantrek-

Duitsland

Ja Ja Nee Nee

kelijkheid van het museum voor

onderzochte landen toegangs­

Engeland

Ja Ja Ja Nee

kinderen, dan aan het verlagen van

prijs en vervoer als dissatisfiers.

Frankrijk

Ja Ja Ja Ja

de kosten van toegang en vervoer.

Verenigde Staten

Ja

Ja

Nee

In het volledige rapport van APE/ Bron: SIRA Consulting b.v. (2011)

• ‘Meten is weten’ is in het buitenland zo mogelijk nog zeldzamer

Nee

dan in Nederland.

PPMC is een vergelijking opgenomen tussen de projecten in dit onderzoek en vergelijkbare initiatieven in de onderzochte landen.

32

33

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Gratis entree voor kinderen tot en met 12 jaar

Kinderen gratis in juli en augustus In de zomermaanden juli en augustus 2009 voerden de gezamenlijke Leidse musea de campagne ’Gratis naar het museum!’ voor kinderen tot en met 12 jaar. Museum Volkenkunde heeft deze actie voortgezet. Het heeft de bezoekcijfers goed gedaan: van 2008 naar 2009 bijna 33% meer kinderen in juli en augustus. De jaren erna is het aantal boven dat van 2008 gebleven. Het aandeel Buitenschoolse Opvang (BSO) is sterk gestegen, van 107 in 2009 naar 565 in 2011. Wat zeggen deze cijfers? Allereerst is het bezoekcijfer van Museum Volkenkunde in zijn geheel flink gestegen na 2009. Verder is er promotie gemaakt voor de zomer­ actie, zijn de BSO’s actief benaderd en is er een goed programma samengesteld. Die factoren gezamenlijk: hogere bezoekersaantallen op jaarbasis én gratis entree én promotie én gerichte benadering BSO’s hebben deze uitkomst opgeleverd. Bij onze campagne draait het om meer dan alleen ‘gratis’. Vanaf 2009 staat de metershoge Indianentent elke zomer in de tuin. Hieraan zijn de verschillende kinderactiviteiten gekoppeld, sommige doorlopend en andere op speciale dagen. In de zomer van 2010 was er ook volop aandacht voor het maken van de Maorikano’s, de Waka’s, door Nieuw-Zeelandse Maori-houtsnijders. Een groot succes, mede door de activiteiten als ‘bouw je eigen Waka’. Afgelopen zomer was de museumtuin met alle buitenactiviteiten gratis en de entree voor het museum € 1,-. Behalve de Indianentent met activiteiten was er in de museumtuin een reeks evenementen voor kinderen en gezinspubliek én natuurlijk de grote Maori-tentoonstelling binnen.

Museum

Museum Volkenkunde Leiden.

Doelgroep

Kinderen in gezinsverband.

Bestaat sinds

2009.

Investering

Inkomstenderving gratis entree kinderen.

Kinderbezoek

Zomeractie is een succes. Dit is niet alleen toe te schrijven aan gratis entree.

34

Maori-kunstenaar George Nuku aan het werk in de museumtuin van Museum Volkenkunde, Leiden. Foto: Michael Spierenburg/Museum Volkenkunde.

35

Schoolbezoek

36

Waarom en hoe gaan scholen met leerlingen naar het museum?

Basisschoolkinderen gaan met de door Rabobank Zaanstreek gesponsorde MuseumBus naar het Zaans Museum, Zaandam. Foto: Y. Zwart/Zaans Museum.

37

Schoolbezoek: gratis toegang en vervoer Gaan scholen vaker met leerlingen naar een museum als de toegang en het vervoer gratis zijn of spelen andere zaken een beslissende rol? Veel basisscholen gaan met hun leerlingen wel een keer naar een museum. Voor welk museum kiezen ze dan? Heeft de prijs van entree of vervoer invloed op die keuze? Zijn er redenen waarom een school juist afziet van museumbezoek?

Museum is interessant voor kinderen

Toegangsprijs speelt nauwelijks een rol

In opdracht van de Nederlandse

Gratis toegang is geen stimulans

Museumvereniging vroeg OIG

om naar een museum te gaan.

(Onderwijs Innovatie Groep) 687

Ondervraagden wisten niet altijd hoe

leerkrachten en directeuren van ba-

hoog de toegangsprijs was en of het

Jonge bezoekers op de ‘Gulden Middenweg’ in het Geldmuseum, Utrecht. Foto: Fred Ernst/Geldmuseum.

Hoe vaak bezoekt u met een schoolklas een museum?

sisscholen naar hun overwegingen

museum al gratis was. 61% van het

om wel of niet met een schoolklas

onderwijspersoneel bezoekt sowieso

naar het museum te gaan.

ten minste één keer per jaar met een

Scholen laten zich bij de keuze

schoolklas een museum. Het lukt

voor een museum in de eerste

veel scholen blijkbaar met beperkte

plaats leiden door inhoudelijke

middelen en inzet van vrijwilligers

61% gaat minimaal 1x per jaar cultuurkaartje meer dan 1 x per jaar

zelden of nooit

21%

overwegingen. Het museum moet

(ouders die rijden en meegaan als

interessant zijn voor kinderen en

begeleider) een museum te bezoeken.

leuke, op kinderen gerichte activi-

De toegangsprijs vormt slechts een

teiten hebben.

deel van de kosten. Gratis toegang

Daarnaast vinden scholen het be-

als stimuleringsmaatregel kost de

langrijk dat het museum goed aan-

overheid extra geld en levert nauwe-

sluit op het eigen lesprogramma.

lijks meer bezoeken op.

autovervoer door ouders

18% 7%

anders

1% 4%

museumbus

4%

43%

12%

14% 40% 1 x per jaar

>>

touringcar (school­reisje)

1 x per 3 jaar

13%

Bron: APE/PPMC (2010) n=687

38

Vervoer naar type bij museumbezoek door schoolklassen

openbaar vervoer

1 x per 2 jaar

23%

lopen of fietsen

Bron: APE/PPMC (2011) n=565

39

Gratis vervoer nuttig?

dat een belemmering wordt ge-

Een bezoek aan een museum moet

noemd is significant lager dan het

voor de school wel te doen zijn.

aantal argumenten om wel te gaan.

Bij 75% van de scholen ligt het

Docenten die zelden of nooit met

museum binnen 20 km van de

een klas naar een museum gaan,

school. Meestal kiest de school

zien meer belemmeringen.

voor gratis vervoer: ouders die rijden en lopen of fietsen.

Samengevat Scholen kiezen voor een bepaald museum omdat dit interessant

deur tot deur brengt is een makke­

is, leuk is voor kinderen en past

lijke manier van vervoer, die slechts

in het lesprogramma. Tenzij de

weinig scholen inzetten: de kosten

kosten voor toegang en vervoer te

zijn gewoon veel te hoog. En als

hoog zijn. Dan gaat de school niet.

scholen nu een gratis bus zouden

Gratis toegang en een gratis bus

krijgen, stimuleert dat dan museum­­-

zijn dus geen redenen om voor een

bezoek? Een gratis bus willen alle

bepaald museum te kiezen, maar

scholen natuurlijk wel, maar als er

hoge kosten kunnen wel een belem-

geen bus is leidt dat nauwelijks tot

mering vormen om te gaan. Uit de

minder museumbezoek.

kleine groep, die nu zelden of nooit

De gratis bus leidt tot extra hoge

naar het museum gaat, lijkt geen

kosten, maar levert op landelijk

bezoekerswinst te halen door gratis

niveau geen extra bezoeken op.

bussen in te zetten. De kosten

Waarom koos u voor dit museum?

Voor een museum kan een gratis

hiervan zijn relatief hoog en het

Er mochten meerdere antwoorden aangekruist worden

bus wel een drempel voor bezoek

leidt landelijk gezien niet tot meer

wegnemen, maar dit gaat dan ten

museumbezoek. Hoogstens tot een

koste van het bezoek aan een ander

verschuiving van museumbezoek.

museum. De gratis bus leidt

Scholen maken verreweg het vaakst

landelijk gezien hooguit tot een

gebruik van eigen (gratis) vervoer

verschuiving van het museum­

door ouders.

Leerlingen in Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Foto: Fred Ernst/Boijmans Van Beuningen.

vervoer inhoud

Museum is leuk en interessant voor kinderen, leuke activiteiten (rondleiding, speurtocht) Goede aansluiting bij het eigen lesprogramma Er is een leuk aanbod van het museum Museum is goed en makkelijk bereikbaar Vervoer naar museum is goed te organiseren Korte afstand van school tot museum Anders: eigen aangegeven reden

prijs

Museum is gratis voor kinderen Goedkoop vervoer Lage toegangsprijs volwassenen Bron: APE/PPMC (2011) n=565

40

Een touringcar die kinderen van

bezoek, niet tot meer bezoek.

Redenen om niet te gaan De belangrijkste belemmeringen om een museum te bezoeken zijn: grote afstand tot het museum (45%) hoge kosten van entree (37%) en

0 10 20 30 40 50 60 70

vervoer (34%) en de organisatie van

% dat reden in top-drie plaatst

het vervoer (22%). Het aantal keren 41

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Tijdelijke familie- of kindertentoonstelling

Vera de Muis Vera de Muis is een speciale kindertentoonstelling bij de tentoonstelling Marjolein Bastin, dicht bij de natuur. Kinderen bekijken de originele tekeningen van Vera de Muis. De tekeningen en bijschriften hangen op kinderooghoogte. De letters van de bijschriftenbordjes zijn groot en moeilijke woorden hebben streepjes, zodat kinderen ze makkelijk kunt spellen. In het atelier, in het midden van de tentoonstellingsruimte, bouwen kinderen vogelhuisjes die ze versieren met papier, glitters en meer. Andere kinderen zijn druk in de weer met Vera’s kasten vol verzamelingen. Ze trekken deurtjes en lades open. Vera’s verzameling kriebelbeestjes, verstopt in een kast met voelgaten, vinden sommige kinderen spannend. In de vlinderkast zitten Vera’s nachtvlinders verstopt achter gordijntjes omdat ze niet tegen licht kunnen. Vera verzamelt niet alleen dingen uit de natuur, ze heeft ook een bijzondere verzameling jurken en rokken. Meisjes lopen rond als mini Vera’s en jongens verkleden zich als Vera’s stoere vriendje Frits. Tijdens de hele tentoonstellingsperiode is het een drukte van belang en zijn er veel blije gezichten te zien. Gezien de vele positieve reacties is de eerste kindertentoonstelling van het Noordbrabants Museum een geslaagd project. Het laat zien dat het

Noordbrabants Museum, ‘s-Hertogenbosch. Foto: Marc Bolsius. Illustraties: Marjolein Bastin.

mogelijk is om met een beperkt budget en een grote dosis creativiteit een mooie tentoonstelling te maken. De opgedane ervaring met deze kindertentoonstelling neemt het museum mee in de inrichting van het nieuwe Noordbrabants Museum. In de vaste presentatie komen in ieder geval speciale ontdekplekken voor kinderen.

Museum

Noordbrabants Museum.

Doelgroep

Kinderen van 4 tot en met 8 jaar in gezins- en schoolverband.

Bestaat sinds

2010.

Investering

Niet beschikbaar gesteld.

Kinderbezoek

Kinderen t/m 18 jaar zijn gratis. Kinderbezoek wordt niet op leeftijd geregistreerd. Effect met dit gerichte kinderprogramma zijn wel te zien in de cijfers voor schoolbezoek: een toename met 20% van schoolklassen. Jaarlijks circa 18.000 kinderen/jongeren op een totaal van circa 120.000 bezoeken.

42

43

Schoolbezoek: regionale intermediairs Zou landelijke coördinatie van intermediairs, die regionaal en lokaal museumbezoek coördineren, tot meer bezoek van schoolklassen aan musea leiden? Diverse regionale en lokale intermediairs brengen het aanbod van musea en de vraag van scholen bij elkaar in een museummenu. Hierin zijn zaken als museumbezoek, vervoer en soms een lespakket geregeld. Negen van de tien museummenu’s ontvangen hiervoor subsidie van gemeente of provincie. Wat zijn de succesfactoren en de kosten per kind?

Veel smaken in museummenu’s

rond museumbezoek wel of niet

Voor dit onderzoek zijn tien regio­

geven, museumbezoek coördine-

nale museummenu’s met elkaar

ren, lespakketten verzorgen, een

vergeleken. Het doel van de mu-

les in het museum geven en ver-

seummenu’s is zoveel mogelijk

voer regelen. Het is maar net wat

basisschoolleerlingen in contact te

de school vraagt of wat de inter­

brengen met het cultureel erfgoed

mediair in die regio aanbiedt.

Warmwaterkunst in het Waterlab in het Watermuseum, Arnhem. Foto: Jurjen Poeles.

Geografische dekking van de onderzochte museummenu’s

Voor dit onderzoek zijn tien regionale museummenu’s met elkaar vergeleken

uit handen, waaronder informatie

in musea. De museummenu’s

44

worden gerealiseerd door inter-

Twee typen

Museumschatjes Friesland

mediairs (ook wel erfgoedkoepels

Als we alle varianten zo goed moge-

Culturele Mobiliteit Drenthe

of cultuurkoepels genoemd). En

lijk rubriceren, komen we op twee

Edu-Art / Cultuureducatie Gelderland

daarmee houden de onderlinge

typen businessmodellen die de

Museum voor de Klas Utrecht

overeenkomsten tussen de ver-

intermediairs hanteren: full service

Kunstkijkuren Amsterdam

schillende museummenu’s wel op.

aanbod of vraaggestuurde bemid-

Erfgoedspoor Zuid-Holland

Intermediairs hanteren uiteenlo-

deling. In het full service aanbod-

Museum en School Leiden

pende concepten voor de museum-

model biedt het museummenu

Cultuurmenu Den Haag

menu’s, die allemaal succesvol kun-

een volledig traject aan, inclusief

nen zijn. Ze nemen scholen zaken

lesstof, planning, organisatie en

Museumschatjes Brabant

>>

Cultuurkaartje OV Limburg

45

Het full service model subsidieverstrekker e/o fondsen 0

projectnaam en plaats

musea 6

3

scholen

6

6

Verschillende prijskaartjes

een bijdrage in de kosten aan de

Gezien het uiteenlopende aanbod

intermediair.

verbaast het niet dat er prijsverschillen zijn tussen de verschillende

2

1

vervoer. De school betaalt direct

5

4

vervoersorganisatie geld informatie organisatie De cijfers geven de volgorde in tijd aan.

Vraaggestuurde bemiddeling subsidieverstrekker e/o fondsen 0

Het model van vraaggestuurde

­museummenu’s. De kosten per be-

bemiddeling beperkt zijn rol tot

zoek per kind variëren van € 2,- tot

informatie en bemiddeling. De

€ 25,-. Voor een paar euro per kind

school betaalt dan rechtstreeks aan

per bezoek realiseren de intermedi-

het museum en indien van toepas-

airs die langer bestaan al een bereik

sing aan de vervoersmaatschappij.

tot het maximum dat de deelnemende

In sommige regio’s en steden

musea wensen te ontvangen.

bestaat het ene model, in andere

Ook de museummenu’s van € 15,-

regio’s en steden het andere model.

tot ­€ 25,- per bezoek per kind zijn

In die zin heeft de school zelf geen

vaak volgeboekt. Dure en goedkope

keuze als deze gebruik maakt van

museummenu’s kunnen dus beide

de diensten van een intermediair.

leiden tot hoge marktpenetratie en hoge waardering.

Hoge waardering De gezamenlijke museummenu’s

Het wel of niet organiseren van bus-

vertegenwoordigen met 155.000

vervoer bepaalt voor een groot deel

kinderen een marktpenetratie van

het verschil in kosten. Zoals ook al

ongeveer 10%. Er is geen verband

eerder naar voren kwam, blijkt geor-

tussen het aantal leerlingen dat be-

ganiseerd busvervoer niet te leiden

reikt wordt en het gekozen model.

tot meer museumbezoek. Scholen

Full service en vraaggestuurde be-

maken veruit het meest gebruik van

middeling kunnen beide even suc-

eigen vervoer door ouders (43%),

cesvol zijn. Ook de waardering van

gevolgd door lopen of fietsen (23%). >>

beide modellen is hetzelfde: meer

musea

dan 80% van de leerkrachten waar-

2

1

projectnaam en plaats

scholen

3

deert de museummenu’s met een gemiddeld rapportcijfer van rond de 8. Uit het oogpunt van het aantal deelnemers of waardering is er dus

6 4

5

geen voorkeur voor een van de modellen. Wel kunnen we vaststellen dat er sprake is van een groeimodel.

vervoersorganisatie

Intermediairs die al langer opereren bereiken meer leerlingen dan initia-

Bron: PPMC (2011)

46

tieven die recent zijn gestart. 47

Geen nationaal museummenu

Succesfactoren museummenu’s

Zou het efficiënter -en dus goedko-

Hoe kun je zekerstellen dat ook in

per- zijn de museummenu’s lande-

de toekomst zoveel mogelijk klas-

lijk aan te bieden? Twee redenen

sen naar het museum gaan? Bij het

maken dat onwaarschijnlijk.

opstarten van een nieuw museum-

In de eerste plaats zijn museum­

menu of bij het aanpassen van een

menu’s met lokale kennis van

bestaand menu zijn dit de succes-

zaken juist lokaal succesvol. Ze

factoren:

hebben dus een sterke regionale

• Kies voor een thema dat niet

binding.

afhankelijk is van een collectie,

In de tweede plaats wordt negen

zodat alle musea mee kunnen

van de tien intermediairs door de

doen.

gemeente of provincie gesubsidi­ Basisschoolleerlingen tijdens het Museum & School programma over Midden- en Zuid- Amerika, Museum Volkenkunde, Leiden. Foto: Peter Hilz/Museum Volkenkunde.

Museummenu’s

eerd. Bij landelijke coördinatie bestaat het risico dat de kracht van Bovendien zijn plaatselijke en regio­

programma binnen een dagdeel

nale subsidies in dit model niet of

past.

nauwelijks inpasbaar. Los daarvan ook zijn georganiseerd, succesvol.

• Bied een aanbod voor groep 1 tot en met 8.

• Betrek lokale en regionale ­intermediairs bij de opzet.

Intermediairs werken Uit het onderzoek blijkt dat de

20 Kosten per kind in euro

• Zorg dat de maximale reistijd een half uur is en dat het totale

25

regionale intermediairs succesvol zijn in het bij elkaar brengen van

15 10 5 0

manier leren.

de lokale binding verloren gaat.

zijn bestaande initiatieven, hoe ze

30

• Laat leerlingen op een actieve

0 10 20 30 40 50 60 70 Bereik basisgroep 1-8 in %

• Zet marketingcommunicatie­ kanalen op een resultaatgerichte manier in.

• Haal opbrengsten uit verschil-

het aanbod van musea en de vraag

lende bronnen en vraag ook een

van scholen. Ze slagen er goed in

bijdrage van de scholen.

om veel kinderen een museum te

• Ga uit van een vraaggestuurd

laten bezoeken tegen acceptabele

model als er weinig middelen

kosten. Als gemeenten en provin-

zijn en breng vraag en aanbod

cies het bezoek van kinderen aan

bij elkaar; overweeg alleen

musea willen stimuleren is subsi-

vervoer en centrale planning als

diëren van intermediairs een goede

daar additioneel middelen voor

investering.

beschikbaar zijn.

Elk markering staat voor een van de 10 onderzochte museummenu’s. Bron: APE/PPMC

48

49

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Lesstofvervangend canonprogramma voor het primair onderwijs

Jij & de Gouden Eeuw Jij & de Gouden Eeuw is een nieuw en innovatief lesstofvervangend geschiedenisprogramma voor groep 6, 7 en 8. Het Rijksmuseum heeft dit ontwikkeld vanuit de Canon van Nederland in samenwerking met het jeugdtheatergezelschap De Toneelmakerij. Het programma behandelt alle verplichte kernbegrippen van het tijdvak ‘Regenten en vorsten’. Het programma start in de klas met de game ‘Ranking the class’ waarbij de leerlingen elkaar casten op karaktereigenschappen voor een personage uit de 17de eeuw. Elk van de 21 personages valt vervolgens in een historisch verhaal, dat de leerlingen in de volgende lessen als script in de klas lezen. De leerlingen beleven de geschiedenis vanuit een personage waar ze een raakvlak mee hebben, zodat de stof echt binnenkomt. De scripts vormen de kern van de geschiedenisles. Daarna volgt een bezoek van een halve dag aan het Rijksmuseum. Tijdens een museum­ missie moeten de leerlingen zelfstandig opdrachten uitvoeren die samenhangen met hun personage. In de theaterworkshop die daarna volgt kruipen de leerlingen in de huid van hun personage. Ze studeren de slotscènes van de scripts in onder begeleiding van de ervaren theaterdocenten van de Toneelmakerij. Daarna voeren ze het voor de hele klas op met behulp van een eenvoudig decor en rekwisieten. Terug op school volgt de verwerking van het hele programma, gebaseerd op de verschillende leerstijlen van de leerlingen en passend bij hun personage.

Museum

Rijksmuseum (Amsterdam).

Doelgroep

Groep 6, 7 en 8 van het primair onderwijs. Ook geschikt voor speciaal basisonderwijs.

Bestaat sinds

September 2010.

Investering

Niet beschikbaar gesteld.

Kinderbezoek

Eerste schooljaar (2010-2011) 750 kinderen (25 boekingen). Prognose is minstens een verdubbeling voor 2011-2012 tot een maximum van 270 groepen per jaar (6.000 leerlingen).

50

Rijksmuseum, Amsterdam. Foto: Myra May.

51

Schoolbezoek: Museumklas van het Jaar Is het mogelijk met een jaarlijks evenement nationaal aandacht te trekken voor museumbezoek door kinderen in schoolverband, met een zodanige uitstraling dat ook buiten deze aandachtsperiode meer kinderen musea bezoeken? Kinderen voelen zich even astronaut bij Space Expo in Noordwijk. Foto: Dick Hogewoning.

e Ft

s er A an de ta el l ne m

d tij op Lo

Naam event

W aa t/ rva m n 12 ja ar O ut ko of st po en c ke

ds

t

Vergelijking van verschillende evenementen sin

Er bestaat al heel lang een Kinderboekenweek, waarom dan geen Kindermuseumweek? Of werkt dit concept voor musea juist niet en moet je aan iets heel anders denken? Is een jaarlijks terugkerend nationaal evenement om kinderen via de school naar het museum te trekken levensvatbaar? Het is de moeite waard dit eens goed uit te zoeken.

Waarom geen Kinder­ museumweek?

Verder is het voor de nationale am-



bitie van een dergelijk evenement

Museumweekend

1981 1.000.000

nb

E100.000 0,5

Het concept van de Kinderboeken-

noodzakelijk om vanaf het begin

Kinderboekenweek

1954

nb

nb

nb

week is niet zomaar te vertalen

een krachtige partner te hebben.



krijgt lespakket

Voorleesdagen

95% basisscholen

nb

nb

nb

540.000 nb

nb

naar een Kindermuseumweek. De

2003

95% basisscholen

zakelijke belangen liggen bij boe-

Expertmeeting



krijgt lespakket

ken en uitgevers volstrekt anders

Om te leren van ervaringen van

Nationaal schoolontbijt 2003

2.500 scholen

dan bij musea. Wel kunnen we van

vergelijkbare evenementen is



540.000 ontbijt

de succesvolle Kinderboekenweek

onder leiding van Tom Kok en Paul

Nationaal kinder-

200 kinder-

iets leren. De Kinderboekenweek

Postma een expertmeeting gehouden

boerderijenweekend

boerderijen

bestaat al sinds 1954 en is een

met organisatoren van bestaande



250.000 bezoekers

succes. Wie aan een evenement

succesvolle evenementen. Deze

Nationale sportweek

± 7 miljoen

112.000 E860.000 4

begint, moet dus rekening houden

sessie leverde waardevolle bouw-

Museumn8 Amsterdam 2000

26.000/40 musea

nb

nb

nb

met jaren van ontwikkeling en

stenen op die hebben geleid tot

Museumprijs België:

3.200

3.200

nb

0,5

groei om er een landelijk succes

een concept voor een jaarlijks

kindermuseum v/h jaar

van te maken.

museum­evenement voor kinderen. >>

1993

2003 2008

150.000 E12.000 1

Vergelijk van verschillende evenementen als onderbouwing voor een meerjarig evenement met schaalgrootte na enkele jaren.

52

53

De uitgangspunten

krachtige partners nodig, die vanaf

Een jaarlijks nationaal museum­

het begin meedoen en zich voor een

evenement voor kinderen bestaat

langere tijd committeren.

uit twee trajecten: voor kinderen in schoolverband en kinderen in

Intermediairs als partner

gezinsverband. We behandelen hier

Als partners voor dit project zijn

het traject via de scholen (de uit-

tien intermediairs benaderd. Zes

werking van het gezinstraject vindt

van hen willen direct meewerken

u in het hoofdstuk ‘Gezinsbezoek’).

aan het museum­evenement voor

De uitgangspunten voor het

kinderen in samenwerking met

schooltraject zijn:

scholen. De anderen zijn geïnteres-

• Loopt langere tijd, in ieder

seerd om in een later stadium in te

­geval tot en met schooljaar

stappen.

2012-2013.

Het belang voor de intermediairs is

• Heeft voldoende schaal: dit ­

dat door deelname aan het evene-



type evenement heeft alleen

ment hun eigen initiatieven in de

­effect als het tot nationaal ni-

belangstelling komen te staan en

veau kan worden opgebouwd.

zonder extra kosten aantrekkelijker

• Communiceert rechtstreeks ­

worden door de verkiezing en daar-

­­met de leerkrachten.

aan verbonden prijzen. Daarnaast

• Stimuleert kinderen actief te

hebben we het concept zo ontwik-



zijn en zelf dingen te doen

keld dat het iets toevoegt aan hun

en te ontdekken.

bestaande programma’s zonder die

• Draagt bij aan de kerndoel­

te wijzigen. Ook past het op ieder

stellingen van het primair

businessmodel.

onderwijs.

Met deze zes intermediairs b ­ ereiken we ongeveer 16% van de school­

Sterk concept voor lange termijn

kinderen in hun verzorgingsgebied.

Bij de concretisering van het

om het evenement landelijk uit te

­museumevenement voor kinderen

bouwen. Het schooltraject werkt toe

is het goed om scherp in beeld te

naar de verkiezing van de ‘Museum-

houden dat het niet gaat om het

klas van het Jaar’.

Daarmee is er voldoende fundament

bedenken van leuke dingen, maar om het ontwikkelen van een sterk

54

Kinderworkshop voor kinderen van 8-12 jaar in Foam, Amsterdam. Foto: Foam.

Museumklas van het Jaar

concept dat op langere termijn

Het museumevenement voor kinderen

kansen heeft. Gezien de ambitie

is een wedstrijd waaraan alle basis-

om er een nationaal evenement

schoolleerlingen mee kunnen doen.

van te maken zijn er bovendien

De winnende klas is ‘Museum­klas

>> 55

Tip 1: Jullie worden jonge meesters Maak een levensgroot kunstwerk van het museumbezoek. Een tekening van het mooiste – of juist het lelijkste! - kunstwerk, een knip-en-plakkunstwerk van een schilderij of maak precies hetzelfde schilderij… maar dan in klei. Of papier-maché. Of van wc-rollen!

Tip 2: En…actie! Maak je eigen YouTubefilmpje! Een echt straatinterview, bijvoorbeeld, waarin jullie allemaal vertellen wat je vond van de tentoonstelling. Of een nepinterview met een Oude Meester, of een videoclip met een blitse rap over een schilderij, of... bedenk het zelf, en filmen maar!

van het jaar :

eumbezoek

nieuws Maak iets ds! met iets ou

Bij het mus op:

Let er vooraf Informe feren in of fotograseum is het mu taan. toeges

Tip 3: Verslag in het museum Neem potlood, papier en – als het mag van het museum: - een fototoestel mee! Want ook in het museum kun je al iets maken. Een schets bijvoorbeeld, van een standbeeld. Of van een dino. Of een filmpje van een slapende bewaker!

Kijk voor meer tips op www.museumklasvanhetjaar.nl

2012 en n het jaar umklas va 3-Dakota! Word Muse t in een DC ch vlu nd ro win een

Schuttersworkshop in het Frans Hals Museum, Haarlem. Foto: Fred Ernst/Frans Hals Museum.

Doelstellingen Museumklas van het Jaar Museumklas van het Jaar is een initiatief van

museumklas-brochureA3-opzet2.indd 1

Jaar 1 Deelnemende kinderen intermediairs 1/3 deel Aantal klassen dat deelneemt Aantal Inzendingen Stemmers via mijnTIKKIT.nl

Aantal klassen dat deelneemt Aantal Inzendingen Stemmers via mijnTIKKIT.nl

van het Jaar’. De scholen die via

op de webpagina waar iedereen de

1 250

een programma van de regionale

werkstukken kan bekijken en erop

intermediairs een museum bezoe-

kan stemmen.

ken kunnen zich aanmelden voor

Het evenement start aan het begin

de wedstrijd via de speciale pagina

van het schooljaar in september

www.museumklasvanhetjaar.nl,

en werkt naar het hoogtepunt toe:

onderdeel van www.mijnTIKKIT.nl.

de prijsuitreiking.

400 15 000

33 000 2 000

Aantal klassen dat deelneemt Aantal inzendingen Stemmers mijnTIKKIT.nl

Het motto voor het eerste jaar is

650

‘Maak iets moderns met iets ouds!’.

Via de intermediairs, een brochure

25 000

De opdracht voor de kinderen is na

voor scholen en jonge museum-

te denken hoe ze een museumstuk

kaarthouders, mijnTIKKIT.nl en

uit het museum dat ze hebben be-

printmedia gericht op kinderen is

50 000

zocht kunnen gebruiken in de tijd

een geïntegreerde communicatie-

3 000

waarin ze nu leven. Ze mogen zelf

strategie opgezet die het evene-

1 000

een museumstuk uitzoeken, het

ment ‘Museumklas van het Jaar’

fotograferen, filmen of tekenen en

onder de aandacht brengt van de

maken daarvan een werkstukje. Dat

basisschoolleerlingen.

Optioneel jaar 3 Deelnemende kinderen intermediairs 1/3 deel

18-07-11 10:45

29 000

Jaar 2 Deelnemende kinderen intermediairs 1/3 deel

Website en brochure Museumklas van het Jaar 2011-2012.

Vlieg naar www.museumklasvanhetjaar.nl

37 500

kunnen ze vervolgens uploaden 56

57

Schoolbezoek: invloed van leerkrachten Gaan leerkrachten, die zelf een Museumkaart hebben, vaker met hun klas naar het museum dan leerkrachten die geen kaart hebben? In Frankrijk krijgen leerkrachten sinds 2009 een ‘Pass Éducation’ waarmee ze gratis de nationale musea en monumenten mogen bezoeken. De achterliggende gedachte is hen zo te motiveren vaker met hun schoolklas naar een museum te gaan. Zou zoiets in Nederland werken?

‘Foam in de Bijlmer’: leerlingen uit groep 8 van basisschool Crescendo brengen hun toekomstvisie en ideeën over de buurt in beeld en presenteren de foto’s in een tentoonstelling op hoge hekken langs verschillende bouwprojecten in Amsterdam Zuidoost. Foto: Foam.

Invloed van leerkrachten

een groep die geen kaart heeft en er

Het lijkt aannemelijk dat leerkrach-

ook geen krijgt. Een jaar lang wordt

ten die een Museumkaart hebben

geregistreerd hoe vaak leerkrachten

Sinds 1981 heeft Nederland de Museumkaart. Voor € 39,95 krijgen kaarthouders een

vaker met een schoolklas naar een

privé naar een museum zijn geweest

jaar lang gratis toegang tot meer dan 400 musea. Als branchevereniging heeft de Ne­-

museum gaan dan leerkrachten

en hoe vaak ze met een schoolklas

d­erlandse Museumvereniging twee belangrijke doelstellingen met de Museumkaart:

die geen kaart bezitten. Misschien

een museum hebben bezocht.

Het bevorderen van bezoeken aan musea.

nemen ze op school ook wel vaker

Museumkaart

Het versterken van de band tussen bezoekers en musea.

initiatieven voor museumbezoek.

Eerste resultaten

Als het bezit van een Museumkaart

Het onderzoek loopt nog. De eerste

Het gaat goed met de Museumkaart. Er zijn eind 2011 bijna 800.000 Museum-

van de leerkracht kan leiden tot

resultaten geven een wisselend

kaarthouders, goed voor 25% van het museumbezoek.

meer museumbezoek door school-

beeld. Uit de vervolgmetingen moet

De kaarthouders ontvangen vier keer per jaar een magazine en acht keer een

kinderen is het de moeite waard dit

blijken of het uitreiken van een

e-magazine met informatie over tentoonstellingen. De kaart leidt tot meer museum­

te onderzoeken.

Museumkaart aan leerkrachten, die

bezoek. Uit onderzoek blijkt dat de kaarthouders na aanschaf van de Museumkaart

deze niet hadden, leidt tot meer

bijna 35% meer museumbezoeken afleggen.

Gratis Museumkaart

museumbezoek met de klas. Of dat

In het onderzoek krijgt een groep

het feit dat ze de kaart niet hadden

Musea ontvangen van de Museumvereniging voor elk met de Museumkaart afgelegd

leerkrachten een gratis Museum­

een uiting is van minder belangstel-

bezoek een vergoeding, die gebaseerd is op een percentage van de gemiddelde

kaart. Daarnaast zijn er twee

ling voor musea en dat een kaart

toegangsprijs. In 2010 was dit percentage 70%.

controlegroepen: een groep die

daar niets aan verandert.

privé al een Museumkaart heeft en 58

59

Hoorcollege van wiskundige dr. ir. Ionica Smeets in Museum Boerhaave, Leiden.

Aan het eind van de collegereeks krijgen alle kinderen een MuseumJeugdUniversiteit diploma, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden. Foto’s: Judith Boogaardt.

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Zelfstandig programma voor kinderen het hele jaar door

MuseumJeugdUniversiteit Het Rijksmuseum van Oudheden zocht in 2009 naar een inhoudelijke activiteit voor

Shell, die de landelijke uitbreiding deels financierde. Voor de najaarsreeks zijn

kinderen; toegankelijk, maar niet te laagdrempelig. Niet de handen uit de mouwen,

landelijk meer dan 800 collegekaarten verkocht, en naar verwachting zal dit aantal,

maar ogen en oren open. Zo werd de MuseumJeugdUniversiteit geboren; een

samen met het aantal deelnemende musea, verder stijgen. De MuseumJeugdUniver-

halfjaarlijks programma van vijf colleges, waarbij de kinderen een uur hoorcollege

siteit maakt het museum tot plaats waar wetenschap en kinderen elkaar ontmoeten.

volgen over een interessant, spannend of grappig onderwerp, in het geval van het

Het museum draagt bij aan de culturele opvoeding van de jonge deelnemers.

Leidse museum gerelateerd aan de archeologische museumcollectie. Echte weten-

‘Meer weten dan je meester?’ – kom naar het museum!

schappers uit de museum- of universiteitsstaf geven colleges als ‘Waarom maakten de Egyptenaren mummies?’ en ‘Wie waren de Vikingen?’. Onder hen zijn prominente sprekers als de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb, historicus Fik Meijer en

Museum

Rijksmuseum van Oudheden Leiden en andere musea.

Robbert Dijkgraaf, president van de KNAW. De sprekers stellen zich na het hoor­

Doelgroep

Kinderen van 8 tot en met 12 jaar in gezinsverband.

college beschikbaar voor alle vragen die de kinderen hebben. De eerste college-

Bestaat sinds

2009. Nu ook in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Nijmegen.

reeks was binnen een mum van tijd uitverkocht – de formule bleek een succes.

Investering

Nihil: kosten voor spreker, drukwerk en een bijdrage aan de landelijke promotie.

Het museum besloot een franchise-format te ontwikkelen voor andere musea, die

Kinderbezoek

In het Rijksmuseum van Oudheden komen 160 kinderen per

hun educatief programma ook met de MuseumJeugdUniversiteit wilden verrijken.

college die het museum goed leren kennen. Neveneffect:

Nu, twee jaar na de start, geven 15 musea in 5 verschillende steden onder de vlag

positieve imagovorming, verhoging omzet winkel en restaurant.

van de MuseumJeugdUniversiteit hun kindercolleges. Dit is mede te danken aan 60

61

Gezinsbezoek

62

Hoe kunnen we gezinsbezoek bevorderen?

Museumplein Amsterdam. Foto: Paul van Riel/HH.

63

Gezinsbezoek: gratis toegang

Als de toegang gratis is, gaan kinderen in gezinsverband dan daadwerkelijk vaker naar het museum? Bij bezoek van kinderen aan musea in schoolverband speelt prijs nauwe­lijks een rol. Internationale studies geven een vergelijkbaar beeld. Maar wat gebeurt er als je kinderen uitnodigt voor een gratis bezoek?

Gratis en ook nog in de schoolvakantie

kinderen. In de ene variant moest

Als je kinderen aanbiedt dat ze in

de andere variant niet.

de volwassene gewoon betalen, in

hun schoolvakantie gratis naar een museum in hun eigen buurt mogen,

Geld speelt geen rol

dan komen ze vast wel. Aantrekke­

Gemakkelijker kun je het kinderen

lijker kun je het toch niet maken.

niet maken. De realiteit is dat 0,4 %

Na alle studies en rapporten orga-

van de kinderen die via een huis-

niseerden we de ultieme test in de

aan-huis-mailing zijn uitgenodigd

praktijk.

met een betalende begeleider ook echt komt. Als je de uitnodiging

64

Bij de interactieve tentoonstelling High Tech Romeinen in Museum Het Valkhof in Nijmegen verbaast jong en oud zich over de slimme technische snufjes uit de oudheid. Foto: Bart Nijs.

Kinderen in geselecteerde postco-

op naam stelt en een begeleidende

degebieden kregen een opvallende

­volwassene ook gratis mee mag,

folder in de brievenbus met een

dan komt 3,2% van de uitgenodigde

coupon voor een gratis bezoek aan

kinderen. Dat zijn gangbare per-

een museum in hun eigen buurt.

centages bij mailings. De test laat

Van een andere groep kinderen kre-

verder zien in welke variant je de

gen de ouders online via banners

laagste kosten per kind bereikt:

op Marktplaats.nl een uitnodiging.

­omstreeks E 20,-. Je ziet ook in

En een derde groep kreeg een e-mail

welke variant je de meeste kinderen

via Wij Special Media. Er moest een

op bezoek krijgt; dan zijn de kosten

volwassene mee per maximaal vier

ruim E 30,- per kind. Gek genoeg

>> 65

Bezoeken en kosten na een uitnodiging via printmedia Huis-aan-huis Gepersonaliseerd

Begeleider Begeleider

Respons Kosten per kind (E)

Begeleider Begeleider

betaalt gratis

betaalt

gratis

0,4% 2,1%

1,2%

3,2%

64 18

72

34

Bron: PPMC (2010) n=90.000

Moeder met kinderen in het Amsterdam Museum. Foto: Monique Vermeulen/Amsterdam Museum.

is het altijd het goedkoopst om de

deze online experimenten is alleen

enorme verschil tussen voorge-

Uiteindelijk bezoekt slechts een

begeleidende ouder gratis te laten

de variant waarbij de begeleider

nomen gedrag (‘zeg-gedrag’) en

paar procent van de mensen die

meegaan, inclusief de gederfde

gratis toegang heeft doorgetest.

feitelijk bezoek (‘doe-gedrag’). De

zich voornemen een museum te

inkomsten van het museum voor

In het e-mailexperiment zijn de

verhouding tussen voorgenomen

bezoeken in werkelijkheid een

die ouder. Dat komt door de hogere

kosten per bezoekend kind E 23,-.

gedrag en feitelijk bezoek valt af te

museum.

respons. Dit zijn interessante

Deze liggen in dezelfde orde van

lezen uit de online experimenten.

Bij de schattingen over het aantal

resultaten voor musea die iets spe-

grootte als de laagste kosten per

Van de ruim 14.000 mensen die

extra kinderen dat zegt een mu-

ciaals voor kinderen willen doen.

kind bij de printmedia (E 18,-). De

kennelijk geïnteresseerd zijn en

seum te bezoeken als de toegang

kosten per kind van de banners op

op de deelnemende musea klikken,

gratis is, moeten we ook rekening

Ook online experiment

Marktplaats.nl bleken hoger te zijn,

gaan er 560 (ofwel 4%) werkelijk

houden met dit voorgenomen en

Naast de mailingen in print is

maar de segmentatiemogelijkheden

naartoe. Beschouw je de link naar

feitelijk gedrag. Als 100.000 tot

ook een online experiment uitge-

bieden hier nog perspectief.

de uit te printen coupon als voor-

200.000 kinderen zeggen dat ze

voerd. Hierbij zijn 139.000 e-mails

genomen bezoek, dan komt dat

een museum bezoeken als het

neer op 12%. Bij het Marktplaats

­gratis is, blijven er op z’n best

Wij Special Media en zijn banners

Voorgenomen gedrag en feitelijk bezoek

experiment zijn de percentages

enkele tienduizenden over die dat

geplaatst op Marktplaats.nl. Bij

Interessant is het inzicht in het

respectievelijk 2% en 17%.

werkelijk doen.

verstuurd naar het bestand van

66

67

Bezoeken en kosten na een uitnodiging via online media

Marktplaats.nl

Wij / jonge ouders bestand

Impressies 20.968.339 Verzonden e-mailberichten

139.000

Geopende e-mailberichten

36.008 (26%)

26.837 (0,13%)

15.477 (42%)

Bezoek actiepagina Doorklikken deelnemende musea Geprinte coupons kind

5.099 626

Link coupon kind

4.543

Ingeleverde coupons kind Kosten per kind

108 E 277

560 E 23

E 277 is het overall gemiddelde van de impressies op Marktplaats.nl. De gunstigste selecties van rubriek (artikelen voor doelgroep kinderen) en bannerformaten kwamen uit rond de 90 euro. Bron: APE/PPMC (2010)

Chinees meisje draait aan een draaiorgel bij een tentoonstelling van Museum Speelklok, Utrecht. Foto: Museum Speelklok.

Tentoonstelling Alex van Warmerdam, Stedelijk Museum, Schiedam. Foto: Fred Ernst/Stedelijk Museum Schiedam.

Conclusies: • Als de toegang gratis is komt tussen de 0,4% en de 3,2% van de uitgenodigde

kinderen, afhankelijk van de gekozen variant.

• Een substantieel deel van de bezoekende kinderen (27%) komt door dit ­experiment voor het eerst in een museum.

• De leeftijd van de bezoekende kinderen ligt overwegend tussen de 6,5 en 8 jaar. • De kinderen waarderen hun bezoek zeer: ze geven het museum als gemiddeld ­rapportcijfer een 8.

• De hoogste respons bereik je door een gepersonaliseerde uitnodiging in ­combinatie met gratis toegang voor de begeleider.

• De laagste kosten per bezoekend kind bereik je door een huis-aan-huis-mailing in combinatie met gratis toegang voor de begeleider.

• De kosten per kind van de e-mailcampagne van Wij Special Media zijn vergelijkbaar met de beste ­printvariant.

• De begeleider laten betalen leidt altijd tot een lagere respons en hogere kosten per kind. • De respons gaat aanzienlijk omhoog als je zoveel mogelijk huisadressen en ­e-mailbestanden van kinderen in de relevante doelgroep benadert.

68

69

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Ondersteunend aanbod om collectie toegankelijker te maken voor kinderen

Familiespeurtocht Lieveheersbeestje op Solder Aan de hand van Kapoentje, het lieveheersbeestje in Ons’ Lieve Heer op Solder, gaan kinderen het museum met de vele trappen en de kerk op zolder verkennen. Via een spoor van lieveheersbeestjes en een prachtig boekje dwalen zij door de kamers, de kerk en de keukens van het museum. Kinderen mogen kastjes met een plaatje van Kapoentje openmaken en ontdekken zo spelenderwijs de verschillende thema’s van het museum. Wat is een altaar en wie was Maria? Hoe werkt een orgel? Hoe leefden Amsterdammers in de 17e eeuw en wat is biechten? Dit en nog veel meer komt aan bod tijdens deze familiespeurtocht die geschikt is voor kinderen van 5 tot en met 10 jaar. Tijdens de restauratie van Ons’ Lieve Heer op Solder zijn niet alle kastjes open en zijn de speurtocht en het boekje aangepast. Kapoentje heeft haar bouw-neef Sjors op bezoek, hij is herkenbaar aan zijn bouwhelmpje. Samen leiden zij de kinderen en hun begeleiders door het gebouw en langs de kastjes die tijdens de werkzaamheden wel open zijn. Dit boekje is te leen bij de receptiebalie. Na de restauratie wijst Kapoentje de kinderen weer de weg over de trappen, door de kamers en langs de kastjes en krijgen de kinderen het vernieuwde boekje als aandenken mee naar huis.

Museum

Ons’ Lieve Heer op Solder.

Doelgroep

Kinderen tot en met 10 jaar in gezinsverband.

Bestaat sinds

2003.

Investering

€ 10.000,-. Out-of-pocket maximaal € 2,- per kind aan drukkosten en een aandenken. Exclusief personele inzet.

Kinderbezoek

Stijging van 6.091 kinderen tot 18 jaar in 2005 naar 10.000 in 2009. Kinderbezoek wordt niet op leeftijd geregistreerd. De toename van het kinderbezoek is ook het effect van een breder educatief aanbod voor verschillende leeftijdsgroepen die zowel in familieverband als in schoolverband het museum bezoeken.

70

Lieveheersbeestje op Solder, museum Ons’ Lieve Heer op Solder, Amsterdam. Illustratie: Honorine van Citters en Derk-Jan Gerritsen.

71

Gezinsbezoek: sociale net­werken en games Kun je kinderen via sociale netwerken en gamesites verleiden om virtueel kennis te maken met het cultureel erfgoed? Kinderen zitten veel op internet. Dat is geen nieuws. Dus als je ze wilt bereiken, moet je ze misschien wel opzoeken op de plaatsen op internet waar ze vooral actief zijn: op hun eigen sociale netwerksites en op gamesites. Maar, zitten kinderen wel op musea te wachten die hen via Hyves en games proberen te benaderen?

Niet nóg een museum­ website

ze moeten opzoeken daar waar ze

Als je nu een museumwebsite spe-

op internet het meest actief zijn:

ciaal voor kinderen maakt, brengt

op sociale netwerk- en gamesites.

Als je kinderen wilt bereiken zul je

die het museum dan dichterbij en

72

kan dat zelfs leiden tot museum-

Gamend naar het museum

bezoek? Dat blijkt een stuk lastiger

In de leeftijdsgroep van 8 tot en

dan het op het eerste gezicht lijkt.

met 12 jaar gamen vrijwel alle jon-

Er zijn sites die kinderen vaak be-

gens en 90% van de meisjes (bron:

zoeken en er zijn sites van en over

TNS/Newzoo/Gamesindustry.com).

musea. Maar die twee categorieën

Gemiddeld zijn ze daar tussen de ­

zijn zo verschillend dat ze niet

4 en 6 uur per week mee bezig.

samenvallen. Met andere woorden:

Kinderen besteden zoveel tijd aan

kinderen zoeken de museumsites

gamen dat het de moeite waard

niet spontaan op. Ook niet als die

lijkt te proberen ze via deze media

museumsites heel leuk zijn voor

op het spoor te zetten van musea.

kinderen en zelfs niet als de site

Dat is een hele uitdaging, want

een prijs heeft gewonnen. Daarom

gamende kinderen zitten (volgens

heeft het niet zoveel zin om nóg

het SCP) bepaald niet te wachten

een website over musea te maken.

op musea. Het is daarom zaak zeer >> Bezoekers in de tentoonstelling Papiria van het Kinderboekenmuseum Den Haag. Foto: Mike Bink.

73

zorgvuldig te werk te gaan. Het

kinderen ervaren wat ze in musea

hoeft ook allemaal niet direct te

allemaal kunnen ontdekken. Zo

leiden tot grootschalig museum­

maken ze spelenderwijs kennis

bezoek, want ook kinderen virtueel

met de museumschatten en de

laten kennismaken met cultureel

musea waar deze zijn te vinden.

erfgoed en musea is een belangrijk

Op mijnTIKKIT.nl vergelijken ze

effect van dit project.

ook hun scores en discussiëren ze met elkaar. Een moderator van de

Een nieuw webconcept

Nederlandse Museumvereniging

Om kinderen via sociale netwerk­

volgt de discussie, moedigt deze

sites en games in contact te

aan en beantwoordt vragen. V ­ oor

brengen met musea is een nieuw

de kinderen is de moderator

webconcept opgezet. Via een link

gewoon TIKKIT.

op de bij de doelgroep zeer popuop verschillende gamesites kunnen

Meer jonge bezoekers op museumsites

kinderen games spelen en aan aller-

Het blijkt te werken: kinderen via

lei activiteiten meedoen. De games

hun sociale netwerken en games in

en activiteiten gaan bij nader inzien

contact brengen met cultureel erf-

over het cultureel erfgoed, over

goed en musea. Met museumgames

museumstukken en musea. Met de

die specifiek op jongens en meisjes

games verdienen ze punten, die ze

zijn gericht bereikt mijnTIKKIT.nl

via Hyves kunnen vergelijken met

nu al ruim 200.000 kinderen (dat is

hun vrienden. De games zorgen

20% van de kinderen van 8 tot en

voor bezoek aan de sites van de

met 12 jaar) die de museumgames

musea en bevatten een prikkel om

een of meer keren hebben gespeeld.

musea te bezoeken in de vorm van

Meer dan duizend kinderen zijn

onder andere een schatkaart en

naar een museum gegaan om de

een stickervel, die kinderen bij de

museumschatkaart op te halen.

laire sociale netwerksite Hyves en

AR-k

aartje

Tikkit-

fron1

7jan20

11_O

L.pdf

1 1/ 17

/201

1 10 :55:

53 AM

musea kunnen ophalen. Volgens plan zouden per thema

74

De webhub www.mijntikkit.nl

www.mijnTIKKIT.nl

zo’n 5 à 10 musea op de een of

www.mijnTIKKIT.nl is de centrale

andere manier een bijdrage leveren.

plek waarop kinderen via de

Dat zijn er intussen al 75. De be-

links terechtkomen. De mascotte

langstelling van de musea is groot.

TIKKIT is een gek monster dat alle

Ze leveren foto’s en objecten uit

elementen van de games met elkaar

hun collectie aan voor de games,

verbindt en zorgt voor herkenbaar-

plaatsen zelf een game op mijn-

heid voor de kinderen. TIKKIT laat

TIKKIT.nl en maken op hun eigen

>> 75

website een mijnTIKKIT-pagina aan.

verwerft. Wie virtueel niet aanwe-

Doelstellingen en resultaat van mijnTIKKIT.nl

Ze zien bij nieuwe toevoegingen

zig is, mist een aanzienlijk bereik

Testperiode 21 weken (7 februari 2011 t/m 3 juli 2011)

vrij snel het bezoek op hun eigen

onder kinderen. Daarin zit het

website toenemen.

belang van de museumwereld om

Doelstellingen Resultaat

virtueel nadrukkelijk aanwezig te

Veelbelovend concept

zijn op een manier die kinderen

Het concept van mijnTIKKIT.nl werkt

aanspreekt. En daarin zit het

en is levensvatbaar. Het project is

bestaansrecht van mijnTIKKIT.nl.

na een testperiode van 21 weken

Het nut van virtueel bereik is

­geëvalueerd: de verschillende doel-

daarmee niet beperkt tot een teaser

stellingen zijn ruimschoots gehaald

om fysiek bereik in musea te cre-

en enkele zijn zelfs overtroffen. ­

ëren. Virtueel bereik is een van de

Op grond van deze resultaten is

belangrijke methoden om kinderen

­besloten het concept verder uit te

in contact te brengen met ons

bouwen. Daarbij wordt sterker ge-

cultureel erfgoed en wat musea te

stuurd op het stimuleren van feite-

bieden hebben, ook zonder fysiek

lijk museumbezoek door kinderen

bezoek. Door gebruik te maken

en op kennisoverdracht via het web.

van hetzelfde virtuele platform mijnTIKKIT.nl koppelen we de

Interesse opwekken voor cultureel

virtuele kennisoverdracht aan de

erfgoed en musea via de media waar

fysieke via de evenementen voor

kinderen veel zijn te vinden blijkt

school- en gezinsbezoek.

300.000 kijkers

388.959 unieke kijkers

100.000 spelers

210.510 unieke spelers

10.000 accounts

9.539 Tikkit accounts 62.570 (alleen via) Hyves ingelogde spelers

1.000 bezoekers

1.298 bezoekers

Bron: APE/PPMC (2011)

Digiland is één van de zes landen in Het Rijk van Heen en Weer, de kindertentoonstelling van het Museum voor Communicatie in Den Haag. Door de combinatie van (digitale) interactives en RFID-techniek, is de tentoonstelling een persoonlijke beleving voor kinderen tot 12 jaar en hun (groot)ouders.

heel goed mogelijk. Belangrijk is wel om de games zeker drie à vier

Cijfers en resultaten

keer per jaar te vernieuwen met

De ontwikkeling van het concept

een nieuw thema. Vernieuwing leidt

mijnTIKKIT.nl heeft circa anderhalf

meetbaar direct tot meer actie en

jaar geduurd. Gezien het resultaat

meer bezoekers. Ook is het zaak het

kunnen we spreken van een levens-

concept zo in te richten, dat nog

vatbaar concept dat we in de toe-

meer musea mee kunnen doen.

komst met nieuwe thema’s kunnen uitbreiden. We schatten de kosten

De waarde van virtueel ­bezoek

van nieuwe thema’s en games op

Welk deel van hun kennis verwerven

tal unieke spelers van zo’n 200.000

kinderen fysiek en welk deel verwer-

en vier games per jaar, komt dit

ven ze virtueel? Zonder het antwoord

neer op ongeveer € 0,50 per kind

uit te rekenen, weten we dat de ‘digi­

dat online kennis neemt van het

tal born generation’ een groot deel

cultureel erfgoed.

ca. € 25.000 per game. Bij een aan-

van zijn kennis en ervaring virtueel 76

77

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Kindermuseum of kinderafdeling

Professor Plons Op de interactieve kinder-doe-tentoonstelling Professor Plons in het Maritiem Museum Rotterdam ontdekken kinderen van 4 tot en met 12 jaar spelenderwijs de Rotterdamse haven. Er zijn meer dan twintig dingen die zij kunnen doen. Spelenderwijs ontdekken kinderen alle facetten van de Rotterdamse haven. Ze koken hun maaltje in de kombuis en ontdekken de werking van een graanzuiger in de ballenbak. Per computer laden en lossen ze zelf de schepen en komen ze alles te weten over seinen op zee. Op het buitenterras staan containers klaar die ze met een vrachtwagen, trein of schip over een parcours moeten vervoeren. Daarbij mogen ze niet vergeten de inhoud van hun container te scannen voordat ze door de douane gaan; er kan maar zo smokkelwaar in zitten. Met deze expositie wil het museum kinderen al op jonge leeftijd kennis laten maken met een museum én de maritieme wereld. De insteek is om hen een leerzame en boeiende museumervaring te bieden en het gevoel te geven dat een museum niet saai is, maar een plek is waar veel te ontdekken valt. Het museum staat in de regio bekend als hét museum dat geschikt is voor een bezoek met kinderen en deze expositie is daar voor een groot gedeelte debet aan. Het is sinds de lancering van de eerste versie in 1991 (de vierde versie wordt in juni 2012 gelanceerd) één van de best bezochte tentoonstellingen van het Maritiem Museum Rotterdam.

Museum

Maritiem Museum (Rotterdam).

Doelgroep

Kinderen tot en met 12 jaar in gezins- en schoolverband.

Bestaat sinds

1991. Om de 7 jaar een geheel vernieuwde versie.

Investering

€ 1 miljoen. Out of pocket € 5.000,- per jaar, exclusief personele lasten.

Kinderbezoek

52.000 bezoeken per jaar, waarvan 10% jonger dan 4 jaar. Dit is 40% van het totaalbezoek.

78

Professor Plons in het Maritiem Museum, Rotterdam. Foto: Maritiem Museum.

79

Gezinsbezoek: Museum van het Jaar voor Kinderen Is er een jaarlijks museumevenement te bedenken waaraan kinderen in gezinsverband mee kunnen doen, met een zodanige uitstraling dat ook buiten dit evenement meer kinderen musea bezoeken? Naast de verkiezing tot ‘Museumklas van het Jaar’ voor scholen bedenken we een gezinsvariant in de vorm van een jaarlijks evenement dat gericht is op fysiek museumbezoek: de verkiezing tot ‘Museum van het Jaar voor Kinderen’.

De uitgangspunten

Sterk lange termijn concept

Een nationaal museumevenement,

Op basis van de input uit de expert-

waaraan kinderen in gezinsverband

meeting is bij de concretisering van

mee kunnen doen, moet in ieder

dit concept gekozen voor het ‘Muse-

geval voldoen aan de volgende

um van het Jaar voor Kinderen’. ­Ook

met dezelfde uitgangspunten als

Kinderen’ is. Via een gezamen­lijke

­uitgangspunten:

hier gaat het om het ontwikkelen

het nationaal museum­evenement

ANWB/Museumvereniging ­website

• Loopt langere tijd. • Heeft voldoende schaal: dit type

van een sterk concept dat op langere

voor kinderen. De ANWB heeft

kunnen kinderen zich aanmelden.

termijn kansen heeft met krachtige

ongeveer 250.000 Explorers.

De website is te bereiken via zowel

evenement heeft alleen effect

partners die vanaf het begin mee-

als het tot nationaal niveau kan

doen en zich voor een langere tijd

worden opgebouwd.

committeren.

• Communiceert rechtstreeks

met de kinderen zelf.

• Stimuleert kinderen actief te

80

Audiotour ingesproken door Ewout Genemans in het Rijksmuseum van Oudheden, Leiden. Foto: Rijksmuseum van Oudheden.

ANWB Explorers als via www.mijn-

Museum van het Jaar voor Kinderen

TIKKIT.nl. Kinderen gaan volgens vooraf uitgereikte criteria en voor-

ANWB Explorers, kinderen die bij

beelden zelf de musea ­beoordelen

ANWB als partner

mijnTIKKIT.nl zijn ingeschreven

op aantrekkelijkheid voor kinderen.

De gezinsvariant van het museum­

en Museumkaarthouders van 4 tot

Alle Nederlandse musea komen

zijn en zelf dingen te doen en

evenement voor kinderen heeft met

12 jaar krijgen een uitnodiging om

voor inspectie in aanmerking.

te ontdekken.

de ANWB een nationale partner

museuminspecteur te worden. Zij

In elke provincie wint het museum

• Werkt samen met een grote

gevonden. De ANWB heeft met ANWB

gaan de Nederlandse musea inspec-

met de hoogste score een prijs.



Explorers een grootschalig initiatief

teren om vast te stellen welk muse-

Van deze twaalf wint uiteindelijk

voor kinderen van leden gelanceerd

um het ‘Museum van het Jaar voor

één museum de nationale prijs.

nationale partner.

>> 81

Doelstellingen Museumklas van het Jaar Jaar 1 Bereik totaal

150 000

Bezoek museuminspecteurs

1 500

Inzending

1 500

Stemmers

10 000

Jaar 2 Bereik

250 000

Bezoek museuminspecteurs

3 000

Inzending

3 000

Stemmers

20 000

Optioneel jaar 3 Bereik

325 000

Bezoek museuminspecteurs

4 000

Inzending

4 000

Stemmers

25 000

De startdatum is gepland op eind 2011

ANWB Explorers bus. Foto: ANWB.

Kinderen doen mee aan een speurtocht en voeren daarbij opdrachten uit. Bij een Van Gogh moeten ze een emotie nadoen. Kröller-Müller Museum, Otterloo. Foto: Marcel van den Bergh/HH.

Het winnende ‘Museum van het

Om de doelstelling te realiseren

Jaar voor Kinderen’ wordt, samen

stellen we de volgende streefgetal-

met een selectie van de museum-

len vast:

inspecteurs, uitgenodigd voor de

• Het totale bereik van de

prijs­uitreiking. Dan wordt ook de ‘Museumklas van het Jaar’ in de bloemetjes gezet.

­museuminspecteurs.

• Het aantal bezoeken aan musea door de museuminspecteurs.

• Het aantal inzendingen van

Doelstellingen De doelstelling is kinderen het hele jaar door te interesseren voor

­testrapporten.

• Het aantal stemmers op de ­selectie van musea.

musea en museumbezoek. De museuminspecties zijn een voor het publiek herkenbaar beeldmerk. 82

83

Praktijkvoorbeeld kinderconcept Paraplu of combinatie van kindermaatregelen

Ridder Hoen Met de introductie van het karakter Ridder Hoen verbindt kasteel Hoensbroek de verschillende producten die het kasteel te bieden heeft voor gezinnen met jonge kinderen met elkaar. Zo ontstond onder andere het Sprookjeskasteel, het Ridder Hoen festijn, een maïsdoolhof, een riddertoernooi en een drakenkasteel met theatervoorstelling. Ridder Hoen is de eerste bewoner van Kasteel Hoensbroek. Hij ontvangt kinderen op zijn kasteel en leert hen over het leven op een kasteel. Ook in educatieve programma’s voor basisscholen. Voor de jongste kinderen vertelt hij het verhaal ‘De Waakdraak van Ridder Hoen’. Een leuk en spannend programma voor de kleuters waarbij ze tegelijk ‘kasteelwoorden’ leren. De groepen van de middenbouw leren over een waargebeurde familieruzie tussen twee ridderbroers die beiden aanspraak maken op Kasteel Hoensbroek. Een ruzie die vele jaren duurt en het kasteel met zijn bewoners in twee kampen verdeelt. Auteur Arend van Dam heeft er een boek over geschreven: ‘Ridder zonder kasteel’. In een speurtocht wijst Ridder Hoen leerlingen kamers en objecten in het kasteel aan die een belangrijke rol hebben gespeeld bij deze gebeurtenis. Het verhaal over de Bokkenrijders in Kasteel Hoensbroek vertelt Ridder Hoen aan de hoogste groepen van de basisschool. Met het boek ‘Het Wolvenpak’ van Ton van Reen leren zij alles over Kasteel Hoensbroek in de 18de eeuw, waarin het verschil tussen arm en rijk groot was.

Museum

Kasteel Hoensbroek.

Doelgroep

Jonge kinderen in gezinsverband.

Bestaat sinds

Vanaf 2005 met elk jaar nieuwe producten.

Investering

€ 5.000,- voor ontwikkeling karakter. Aanschaf productlijn merchandise € 30.000,-.

Kinderbezoek

Van 2004 tot 2005 is het aantal bezoeken gestegen van 69.000 naar 93.000. 2007 was een topjaar met bijna 106.000 bezoeken, waarvan 30% kinderen tot en met 12 jaar. Het totaalbezoek schommelt gemiddeld rond 94.000, waarvan 27.000 kinderen. 2010 was een tweede topjaar, het kasteel is dat jaar het best bezochte museum in Limburg. Ridder Hoen. Afbeelding: Kasteel Hoensbroek.

84

85

Slotconclusies en vervolg

86

Kinderen in de cockpit van een Boeing 747. Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op de luchthaven Lelystad. Foto: Aviodrome.

87

Slotconclusies

De onderzoeken en experimenten hebben inzicht opgeleverd in de maatregelen die succesvol en effectief zijn om kinderen te stimuleren vaker een museum te bezoeken. We zetten de belangrijkste conclusies op een rijtje.

Schattingen vooraf en cijfers achteraf

De feitelijke toename van het

Voordat de experimenten zijn uitge-

musea, zoals vastgesteld bij expe-

voerd werd geschat dat gratis toe-

rimenten met gratis toegang, bleek

gang tussen de 100.000 en 200.000

op jaarbasis nog veel lager uit te

extra bezoeken van ­kinderen per

komen dan de eerder geschatte

jaar zou opleveren.

toename van 100.000 tot 200.000.

De eerste kostenschatting bedroeg

Het besluit om de maatregel voor

€ 5,4 miljoen. Een nadere bereke-

gratis toegang niet door te laten

ning onder leden van de Nederland-

gaan was dus nog verstandiger dan

Over de kosten die daar tegenover

se Museumvereniging kwam hoger

toen werd verondersteld.

staan bestaat niet altijd duidelijk-

Museumbezoeken in schoolverband

aantal bezoeken door kinderen aan

heid. Berekeningen in kosten per

Scholen laten zich bij de keuze voor

extra bezoek van een kind zijn niet

een museum leiden door inhoude-

gevonden. Concepten en succes­

lijke overwegingen. Het museum

de regeling voor gratis toegang

Succesvolle initiatieven in binnen- en buitenland, maar weinig cijfers

factoren zijn wel duidelijk te on-

moet interessant zijn voor kinderen

niet te laten doorgaan. De minister

Zowel binnen als buiten Nederland

derscheiden.

en leuke, op kinderen gerichte

stelde de Nederlandse Museum-

bestaan talloze initiatieven van

vereniging de vraag wat dan wel

uiteenlopende aard om het bezoek

Ook in het buitenland blijkt dat de

vinden scholen een goede aanslui-

effectieve maatregelen zijn om het

van kinderen aan musea te stimu-

invloed van gratis toegang op het

ting van het museum op het eigen

bezoek door kinderen aan musea

leren. Initiatieven die aantrekkelijk

bezoek door kinderen beperkt is.

lesprogramma belangrijk.

te verhogen. En hij vroeg in het

zijn voor kinderen hebben inder-

Overigens wordt de doelgroep van

­bijzonder nog eens te kijken naar

daad als resultaat dat het aantal

4 tot 12 jaar buiten Nederland niet

Het meeste vervoer van school naar

de effecten van prijs en busvervoer.

bezoeken door kinderen toeneemt.

altijd onderscheiden.

museum gebeurt door ouders (43%), >>

uit. Op grond hiervan besloot de verantwoordelijke bewindspersoon, destijds minister Ronald Plasterk,

88

Prinses Maxima tijdens een bezoek aan de tentoonstelling Macht en Mystiek Egmond in de Middeleeuwen, Stedelijk Museum, Alkmaar. Foto: Koen van Weel/ANP.

activiteiten hebben. Daarnaast

89

Toppop paviljoen in Beeld en Geluid, Mediapark Hilversum. Foto: Beeld en Geluid.

Kinderen op de trein naar Bombay, tentoonstelling Ster in de Stad, Tropenmuseum Junior Amsterdam. Foto: Tropenmuseum.

gevolgd door lopen en fietsen

schoolkinderen. De plaatselijk of

gekozen concept anderzijds kun-

met iets ouds!’ De opdracht voor de

(23%). Openbaar vervoer en een

regionaal gebonden subsidies, de

nen niet worden vastgesteld. De

kinderen is om na te denken hoe ze

touringcar bij een schoolreisje

sterke lokale betrokkenheid en de

waardering is overwegend hoog.

een museumstuk uit het museum

komen daarna, en scoren elk ruim

uiteenlopende manier van werken

Wel is er een relatie tussen de

dat ze hebben bezocht kunnen

10%. Museumbus, ‘anders’ en

maken het niet waarschijnlijk dat

marktdekking van het aantal kinde-

gebruiken in de tijd waarin ze nu

cultuurkaartje komen tenslotte

landelijke coördinatie leidt tot

ren en de ervaring van de interme-

leven.

elk met enkele procenten voor.

meer schoolbezoeken voor minder

diaire organisatie. Intermediairs die

geld.

langer bestaan, hebben overwegend

Het effect op het museumbezoek

een hogere procentuele deelname.

van het uitreiken van een Museum-

Toegangsprijs en bereikbaarheid spelen een rol als dissatisfiers.

De kosten per kind per bezoek

Anders gezegd: een lage prijs en

variëren van € 2,- à € 3,- tot zo’n

Mede op grond van het enthousiasme

niet hebben, kunnen we nog niet

gemakkelijk vervoer bepalen nooit

€ 15,- tot € 25,-, afhankelijk van het

van de intermediairs, is besloten

vaststellen.

de keuze voor een museum, maar

door de betreffende intermediair

samen met hen een evenement te

als het museum al te duur en te

gekozen concept: vraaggestuurde

organiseren met als titel: ‘Museum­

moeilijk bereikbaar is kan dat er

bemiddeling versus full service

klas van het Jaar’. De scholen die

Museumbezoeken in gezinsverband

wel voor zorgen dat scholen afzien

aanbod. Het verschil in prijs wordt

via de regionale intermediairs een

Via verschillende offline en online

van het bezoek.

in hoofdzaak bepaald door het wel

museum bezoeken, kunnen dit

media is de doelgroep uitgenodigd

of niet inzetten van busvervoer.

bezoek gebruiken voor de wedstrijd.

voor een gratis bezoek aan een

Ze melden zich aan via www.muse-

museum in de buurt in de school-

mediairs (of cultuurkoepels) die

Relaties tussen het aantal deelne-

umklasvanhetjaar.nl, onderdeel van

vakantie. De resultaten lopen

zijn bestudeerd zijn verantwoorde-

mende kinderen en hun waardering

www.mijnTIKKIT.nl. Het motto voor

uiteen van een respons van 0,4% bij

lijk voor 10% van het totaal aantal

voor het bezoek enerzijds, en het

het eerste jaar is ‘Maak iets moderns

huis-aan-huis verspreiding tot 3,2% >>

De tien regionale en lokale inter-

90

kaart aan leerkrachten die deze nog

91

Door gebruik te maken van sociale

met ANWB Explorers een kinder­

netwerken en populaire spelletjes-

concept heeft ontwikkeld waaraan

sites, is in de proefperiode van 21

zo’n 250.000 kinderen van ANWB

weken in de doelgroep een bereik

ouders deelnemen. Het project is

van omstreeks 40% behaald. Het

geformuleerd als de museumvariant

aantal unieke spelers bedraagt 20%

voor ANWB Explorers.

van de doelgroep. Ook het aantal logins is aanzienlijk. De gang naar

De projecten ‘Museum van het Jaar

het museum is met ruim 10% van

voor Kinderen’ voor gezinnen

de via mijnTIKKIT.nl ingelogde

en ‘Museumklas van het Jaar’ voor

spelers beperkt.

scholen worden operationeel afge­handeld op het platform waar

Het Nederlands Watermuseum in Arnhem, een echt familiemuseum! Foto: Jurjen Poeles.

mijnTIKKIT.nl centraal staat. Mijn-

lijkt het concept zeer kansrijk. Wie

TIKKIT.nl is voor alle deelnemende

virtueel niet aanwezig is mist een

kinderen het virtuele museumplat-

aanzienlijk bereik onder kinderen.

form, waar ze informatie halen,

Daarin zit het belang van de muse-

hun werkstuk inleveren, dat van

umwereld om nadrukkelijk virtueel

anderen bekijken en beoordelen.

bij op naam gestelde uitnodigingen

een museum en de waardering was

aanwezig te zijn op een manier

Het bezoek aan mijnTIKKIT.nl zal

waarbij ook een volwassen begelei-

consequent hoog.

die kinderen aanspreekt. Het nut

daardoor naar verwachting toene-

van virtueel bereik is daarmee niet

men, waardoor ook meer kinderen

der gratis mee mag. De kosten per respondent zijn in de gunstigste

Hoewel er veel leuke museumweb-

beperkt tot een teaser om fysiek

zullen meedoen aan de museum-

varianten online en offline verge-

sites voor kinderen zijn, bezoeken

bereik in musea te creëren; virtueel

games. Op deze manier verwachten

lijkbaar en bedragen rond de € 20,-

kinderen deze weinig. Omdat

bereik is een van de belangrijkste

we synergie tussen de fysieke pro-

per respondent. Deze tests geven

kinderen een groot deel van hun

manieren om kinderen in contact te

jecten ‘Museumklas van het Jaar’ en

een vergelijkbaar beeld als direct

kennis opdoen via online media,

brengen met ons cultureel erfgoed.

de museuminspecteurs enerzijds,

marketingcampagnes bij andere

is een online mediumconcept voor

producten en diensten en vormen

musea ontwikkeld (www.mijnTIK-

Net als voor het schoolbezoek is

in die zin een bruikbaar instrument

KIT.nl) dat kinderen in de doel-

ook voor het gezinsbezoek een

voor musea om iets speciaals te

groep opzoekt op de plek waar ze

evenement ontwikkeld. Kinderen

Door deze synergie wordt een

doen om kinderen te trekken.

veel tijd doorbrengen: in games en

worden in dit concept museum­

blijvend concept in de markt gezet

en de virtuele museumwereld van mijnTIKKIT.nl anderzijds.

op Hyves. Kinderen krijgen hier

inspecteur en beoordelen musea

met landelijke omvang en één doel:

Projecteren we de resultaten van

games, wedstrijden en activiteiten

op aantrekkelijkheid voor kinderen.

kinderen dichter bij hun culturele

het gratis aanbod op de landelijke

aangeboden, waar ze spelenderwijs

De scores die ze uitdelen leiden

erfgoed en musea brengen, zowel

populatie in de doelgroep, dan ko-

kennis opdoen over het cultureel

jaarlijks tot een ‘Museum van het

virtueel als fysiek.

men de schattingen van het effect

erfgoed. En ze worden met triggers

Jaar voor Kinderen’ per provincie

van gratis toegang uit op 15.000

in de games uitgenodigd naar een

en tot één nationale winnaar.

tot 30.000 per jaar. Een kwart van

museum te gaan.

Dit project wordt ontwikkeld in

de kinderen kwam voor het eerst in 92

Voor virtuele kennisoverdracht

samenwerking met de ANWB, die 93

Vervolg: zo gaan kinderen vaker Kinderworkshop in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam. Foto: Sjef van Duin/Nederlands Fotomuseum.

Investeren in het publiek van de toekomst De onderzoeken en experimenten hebben een schat aan nieuwe inzichten en veelbelovende initiatieven opgeleverd. Het is nu zaak deze resultaten in de dagelijkse museumpraktijk te verzilveren. De Nederlandse Museum­ vereniging neemt hierbij het voortouw met een actief stimuleringsbeleid om kinderen te verleiden vaker een museum te bezoeken.

94

Fysiek en online museumbezoek stimuleren

Aansluiten op lesprogramma’s

Van de schoolklassen bezoekt nu

een belangrijke rol spelen in het

61% minimaal een keer per jaar een

stimuleren van museumbezoek.

museum. Dat zou eigenlijk 100%

Scholen gaan eerder met hun klassen

moeten zijn. De eerste doelstelling

naar een museum dat een aantrek­

van de Nederlandse Museumvereni-

kelijk educatief programma voor

ging is om daar 80% van te maken

kinderen heeft dat goed aansluit bij

in 2015.

de lesstof. De canon van Nederlandse

Uit de onderzoeken blijkt dat scholen

Uitwisselen van inspirerende ervaringen

keld om het bezoek aan musea in

Musea die aansprekende en goed

te stimuleren zijn succesvol en

Uit de onderzoeken en experimen-

verplichte kost op scholen.

doordachte kinderconcepten neer-

veelbelovend. De Nederlandse Mu-

ten blijkt dat je kinderen ook kunt

De Nederlandse Museumvereniging

zetten krijgen aanzienlijk meer

seumvereniging blijft de verkiezing

stimuleren om online kennis te

kijkt of er aansluitingen te maken

kinderen over de vloer dan een

tot Museumklas van het Jaar en tot

maken met musea. Door ze op te

zijn tussen de musea en de canon.

museum dat kinderen ‘er even bij

Museum van het Jaar voor Kinderen

zoeken op de plek waar ze veel tijd

doet’. Veel musea hebben al suc-

actief ondersteunen, verder uit-

doorbrengen: op sociale netwerk-

Succes door samenwerken

cesvolle kinderconcepten bedacht.

bouwen en musea faciliteren om

sites en op spelletjessites. Met

Dat kinderen vaker naar musea

De Nederlandse Museumvereniging

effectief bij de programma’s aan te

speciaal ontwikkelde games over

zouden moeten, daar is iedereen het

stimuleert en faciliteert de uitwis-

sluiten. De samenwerking met de

musea en cultureel erfgoed. Elke

over eens. De onderzoeken laten zien

seling van ervaringen met kinder-

ANWB en de regionale intermediairs

nieuwe game met museumschat-

hoe dat kan. Daarbij blijkt duidelijk

concepten tussen musea. Zo kunnen

blijkt een goed gekozen uitgangs-

ten brengt weer nieuwe kinderen

dat samenwerken een belangrijke

musea van elkaars ervaringen leren,

punt om een groot aantal kinderen

naar het platform www.mijnTIKKIT.

succesfactor is. De Nederlandse

kennis delen en elkaar inspireren

zowel in schoolverband als in

nl. Er doen intussen al 75 musea

Museumvereniging zal hierbij het

bij het ontwikkelen van nieuwe

gezinsverband te verleiden tot mu-

mee. De Nederlandse Museumver-

voortouw blijven nemen en de sa-

museum­concepten voor kinderen.

seumbezoek. De Museumvereniging

eniging bouwt dit veelbelovende

menwerking initiëren en stimuleren.

geschiedenis (www.entoen.nu) is

schoolverband en in gezinsverband

blijft zich inspannen om sterke

project verder uit, zodat de musea

Het is nu aan de sector, de overheden,

Landelijke programma’s voortzetten

partners bij beide programma’s te

het permanent kunnen inzetten om

het onderwijs en andere betrokken

betrekken, zodat deze een sterke

kinderen dichter bij het cultureel

partijen om samen te investeren in de

De programma’s die zijn ontwik-

positie krijgen.

erfgoed te brengen.

museumbezoekers van morgen. 95

Colofon Opdrachtgever: Bert Boer (Nederlandse Museumvereniging) Projectteam: Paul Postma, projectleider, directeur PPMC Richard Geukema, managing consultant PPMC Elias Bom, consultant PPMC Lies Boelrijk, LIES. Bureau voor cultuurmanagement Jessica van der Pluijm (tot 1 juni 2011) en Antoinette Beijen (vanaf 1 januari 2011), projectcoördinatie Nederlandse Museumvereniging Klankbordgroep: Annemies Broekgaarden (Rijksmuseum, Amsterdam) Fokelien Renckens-Stenneberg (Zaans Museum, Zaandam) Bas Kreuger (Het Nederlands Vestingmuseum, Naarden) Marieke van Bommel (Maritiem Museum, Rotterdam) Robert Verhoogt (Ministerie van OCW, Den Haag) René Goudriaan en Annelise Notenboom (APE, Den Haag) Siebe Weide (Nederlandse Museumvereniging, Amsterdam) Beeldredactie: Hans Tak en Janneke van Hardeveld Tekst: Ben Reef (Reef Communicatie) Vormgeving: Josta Bischoff Tulleken (jbt ontwerp+) Druk: Boom & van Ketel Grafimedia

ISBN/EAN: 978-90-807035-8-2 © Nederlandse Museumvereniging Amsterdam 2011 Eerste druk, november 2011

96