KIND IN ZICHT RESULTATENBOEKJE
2
INHOUD
1.
Voorwoord
2.
Motieven voor KIZ
3.
De KIZ cursus
4.
Resultaten
5.
•
Deelnemers
•
Enkele onderwerpen nader belicht
•
Sectorspecifieke thema’s rond arbeid en zorg
Adviezen voor leidinggevenden
3
1
Voorwoord
Met het project Kind in Zicht wil Expertisecentrum LEEFtijd bijdragen aan een goede arbeidsparticipatie van vrouwen en mannen door hun onderhandelingspositie te versterken en hen aan te moedigen bewust stil te staan bij hun keuzes. We streven naar een betere benutting van talenten van vrouwen en mannen in de drukke middenfase van het leven, door de combinatie van baan en kind zowel op de werkvloer als thuis bespreekbaar te maken. De cursus Kind in Zicht beoogt de combinatie van werk en gezin te ondersteunen door: •
prille en aanstaande ouders te informeren, inspireren en uitwisseling te faciliteren.
4
•
werkgevers te informeren over de verbetermogelijkheden in de eigen organisatiecultuur.
Het afgelopen jaar zijn in de sectoren Rijksoverheid, Algemene Ziekenhuizen en Universiteiten negen pilot cursussen Kind in Zicht gehouden. Vijftien organisaties en 91 medewerkers hebben deelgenomen. De opbrengsten voor deelnemers en adviezen naar organisaties zijn zeer interessant, juist ook voor andere sectoren. De pilotbedrijven hebben enthousiast en met grote betrokkenheid meegewerkt en daar wil ik hen hartelijk voor bedanken. We hopen dat de opbrengsten van deze pilots u inspireren.
Carry Goedhart Directeur Expertisecentrum LEEFtijd
5
2
Motieven voor KIZ Fondsen en ministerie Het A+O fonds Rijk, de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen (StAZ), SoFoKles en de Directie Emancipatie van het Ministerie van OCW hebben de ontwikkeling van de pilot KIZ inhoudelijk en financieel
KIZ: een nieuw element in de benadering van duurzame inzetbaarheid
ondersteund. Motieven voor ondersteuning zijn benutting van talent in alle levensfasen, arbeidsmarktkrapte en ondersteuning van de arbeidsmarktpositie van vrouwen. De cursus bevordert dat ouders-in-spé een goede balans vinden tussen de zorg voor kinderen en de tijd en aandacht die hun werk ook van ze vraagt. De verwachting is dat vooral vrouwen door een goede bezinning op die balans (meer) aan het werk blijven. Dat is nodig om de verwachte personeelstekorten op te vangen die ontstaan door onder meer de vergrijzing van de bevolking.
6
Deelnemende organisaties Organisaties zien in de cursus KIZ een manier om beleid duurzame inzetbaarheid of levensfasebeleid handen en voeten te geven voor prille Aantrekkelijk werkgever zijn voor jonge mensen
ouders. Veelal is er al wel specifieke aandacht voor senioren, maar minder voor medewerkers in deze levensfase. Aantrekkelijk werkgever zijn voor jonge mensen speelt daarin ook een rol. Onze contactpersonen - veelal van de afdeling P&O - herkennen de spanning die de combinatie van werken en gezin met zich meebrengt en zien in de cursus KIZ een mogelijkheid om medewerkers te faciliteren in het vinden van balans. KIZ kan bijdragen aan verminderde uitval wegens overbelasting en daarmee aan het behouden van medewerkers voor de organisatie. De deelnemende organisaties zijn dan ook zeer geïnteresseerd in de verbeteringen die in dit verband binnen de organisatie mogelijk zijn.
7
Deelnemende medewerkers In of rond de tijd van gezinsuitbreiding komt er veel op deelnemers af. Er is Gretig om uit te wisselen
veel belangstelling voor hoe anderen het regelen met opvang van kinderen, op het werk en thuis. Ook goed geïnformeerd willen zijn over arbeidsvoorwaarden, regelgeving en (financiële) consequenties maakt dat deelnemers aan de cursus deelnemen. Tenslotte is de wens om stil te staan bij hoe een carrière kan samengaan met een gezin een motief om deel te nemen. De KIZ cursus besteedt aan al deze onderdelen aandacht. Uitwisseling en elkaar op ideeën brengen keren bij meerdere onderdelen terug. Op het progamma van de cursus wordt hierna ingegaan.
8
3
De cursus KIZ Het programma omvat 3 dagdelen. Het eerste dagdeel gaat over rolopvattingen en de ideale moeder/vader. Inspirerende voorbeelden van combinaties van werken en zorgen komen aan bod alsmede het betrekken
Over de Moederschapsmythe en het delen van ouderschap
van derden (bijvoorbeeld crèche, gastouder, familie)bij het zorgen voor kinderen. Tijdens de cursus blijkt dat ‘loslaten’ van het idee dat je het als moeder het beste weet een issue is. Veel deelnemers vinden verder dat een boeiende baan een belangrijk element is in ‘goede ouder’ zijn. De deelnemers die in verwachting zijn van hun eerste kindje zijn gretig om de ervaringen met kinderopvang te horen van de andere ouders. Voor prille ouders is balanceren tussen werk en gezin een belangrijk item. Menig deelnemer geeft aan erg veel zin te hebben in een nacht lekker doorslapen.
9
Het tweede dagdeel ‘BV Gezinsplan’ gaat in op de financiële situatie, wet en regelgeving, arbeidsvoorwaarden en economische (on)afhankelijkheid. Via digitale rekentools hebben deelnemers zich kunnen voorbereiden. Op het tweede dagdeel - dat op een avond is gepland - zijn ook de partners uitgenodigd. Sommige onderdelen van de Wet Arbeid en Zorg blijken goed bekend zoals ouderschapsverlof en het recht op werken in deeltijd. Andere aspecten zoals spreidingsmogelijkheden van ouderschapsverlof en de voordelen om ouderschapsverlof via de levensloopregeling op te nemen zijn veel minder bekend. De aanwezigheid van de partners op het tweede dagdeel – veelal op een avond gepland – wordt door de een wel en door de ander minder gewaardeerd.
Het derde dagdeel gaat over ‘Mijn favoriete combinatie realiseren’. Deelnemers beoordelen via de cultuurmeter in welke mate de
10
organisatie de combinatie van werken en zorgen ondersteunt, staan stil bij hun eigen loopbaan over 5 jaar en krijgen een mini-college over onderhandelen. Tijdens dit dagdeel blijkt het interessant uit te wisselen hoe leidinggevenden omgaan met prille ouders. Als het gaat om de eigen loopbaan gaat vindt een aantal deelnemers het een optie om deze nu voor een paar jaar op een zachter pitje te zetten, maar wel tijdig weer te gaan investeren. Het item onderhandelen blijkt niet overbodig: het komt regelmatig voor dat er wel afspraken gemaakt worden over korter werken zonder dat er bijbehorende afspraken over prestaties worden gemaakt.
11
4
Resultaten De pilot mag als zeer geslaagd beschouwd worden. De deelnemers vinden daadwerkelijk dat de cursus KIZ ondersteunt in het combineren van arbeid en zorg. Het scoren met behulp van de ‘cultuurmeter’ levert voldoende stof voor terugkoppeling naar organisaties, waarmee ook de tweede doelstelling is gerealiseerd. De deelnemers aan de cursus KIZ Keuzes in de beginperiode van gezinsuitbreiding - zo weten we uit onderzoek - blijven lange tijd staan. En in zo’n periode dat er veel op prille ouders afkomt kiest men vaak voor reeds betreden paden. Dat wil niet altijd zeggen dat deze keuzes ook daadwerkelijk passen bij de betreffende ouders, met alle gevolgen van dien. Het overzien van de impact van keuzes is dan ook een belangrijke deeldoelstelling van de cursus KIZ. 12
“Door de cursus ben ik me meer bewust geworden van wat ik belangrijk vind in het combineren van mijn rollen als ouder en medewerker. Ik ben ook met mijn leidinggevende in gesprek gegaan over de combinatie werk en zorg.”
Deelnemers vinden in grote meerderheid dat de cursus Kind in Zicht daadwerkelijk de combinatie van werken
en ouderschap positief ondersteunt door informatie, inspiratie en uitwisseling. De gemiddelde waardering voor de cursus is een ruime 7,6. Ruim 75% van de deelnemers geeft aan geïnspireerd zijn over combinaties van werken en zorgen. En ruim 86% geeft aan (deels) meer zicht te hebben op impact van keuzes op de loopbaan. Deelnemers bevelen de cursus in grote meerderheid (ruim 84%) aan collega prille ouders aan.
“Discussie met andere cursisten geeft meer vertrouwen in de eigen keuzes.”
13
Deelnemende organisaties
In de spitsuurfase van het leven is het
Bekend is dat werkgevers ouders faciliteren in het combineren van arbeid en gezin door te zorgen:
belangrijk prille
•
voor flexibiliteit in werktijden, arbeidsduur en werkplek;
ouders te faciliteren in
•
dat managers en collega’s werkende ouders positief benaderen;
het combineren van
•
voor een transparante dialoog met werknemers over de werk - privé
werken en zorgen
balans en loopbaaninvesteringen in relatie tot doorgroei. Tijdens de cursus hebben de deelnemers via de cultuurmeter gescoord hoe ondersteunend zij de eigen organisatie ervaren. Deze meting is - vergezeld van verbetermogelijkheden en adviezen - teruggekoppeld.
14
Enkele onderwerpen nader belicht Arbeidsparticipatie van vrouwen In het eindrapport van de Taskforce DeeltijdPlus is te lezen dat deeltijd in ons land wordt gezien als de ideale manier voor vrouwen om arbeid en zorg te combineren. Zij doen dat in groten getale in – in doorsnee – kleine deeltijddienstverbanden van minder dan 24 uur per week. Vanuit economisch perspectief is het wenselijk dat werkende vrouwen in grotere deeltijdbanen gaan werken en ook economische zelfstandigheid lijkt in een land – waar één op de 3 huwelijken in echtscheiding eindigt – voor vrouwen Bron: stats.oecd.org/wbos
belangrijk.
15
90% van de mannen daarentegen blijft – zo blijkt uit de Emancipatiemonitor 2008 - bij de komst van een kind hetzelfde aantal uren werken of gaat juist meer uren werken. Tijdens de cursussen blijkt dat menig deelnemer vindt dat economische Economische (on)afhankelijkheid?
zelfstandigheid voor geen van beide partners aan de orde is. Noch de werkende vader noch de werkende moeder kan het in de huidige gezinssetting economisch alleen redden. De meeste deelnemers vinden dit overigens niet erg problematisch. Komt de nood aan de man (of aan de vrouw natuurlijk) dan denken deelnemers dat zij de situatie kunnen oplossen door meer uren te gaan werken. Men is niet bang onvoldoende aan de slag te komen gegeven de hoge(re) opleiding danwel arbeidsmarktkrapte. Een aantal deelnemers binnen het Rijk ziet dit vanwege de krimp in personeel wat anders. Zij overwegen dan ook vaker deeltijdwerken maar even uit te stellen en eerst ouderschapsverlof op te nemen.
16
Uit de publicatie van de Taskforce DeeltijdPlus blijkt ook dat vrouwen bij het Rijk veel vaker in grote deeltijdbanen werken dan bijvoorbeeld in de Zorg of het Onderwijs. De prille moeders (45 deelnemers aan de KiZ cursus) bij het Boeiend werkt leidt tot grotere deeltijdbanen
Rijk blijken daarop geen uitzondering. Bijna allen wensen een grote (circa 32 uur) deeltijdbaan. Desgevraagd geven deelnemers aan dat er een breekpunt ligt bij 3,5 à 4 dagen werken. Beneden dit breekpunt is het veel lastiger om interessant werk houden. En ook al vinden prille moeders een wat kortere werkweek ook aantrekkelijk, toch slaat de weegschaal dan door naar een grotere baan. Uit de cursussen en evaluaties blijkt dat verder een slechte locale arbeidsmarkt voor de partner of een krimpende personeelsformatie in de eigen organisatie grotere dienstverbanden bevorderen.
17
Redenen om het deeltijddienstverband klein te houden of te verminderen Snoeien in de bijdrage
zijn:
kinderopvang zal tot
•
loonderving in relatie tot vergoeding kinderopvang
kleinere banen leiden
•
verschil in salarishoogte van deelnemer en diens partner
•
persoonlijke voorkeuren met betrekking tot ouderschap en opvang
KIZ zal niet rechtstreeks van invloed zijn op vergroting van arbeidsparticipatie door vrouwen. Daar moet meer voor gebeuren. De cursus KIZ helpt wel om bewuster stil te staan bij afwegingen en mogelijkheden, zowel voor de deelnemers als voor de leidinggevenden. Daarmee kan een cursus KIZ een belangrijk element zijn in het beter faciliteren van arbeid en zorg zowel op het niveau van de organisatie als van de individuele ouder.
18
Opvallend veel mannelijke deelnemers in de pilot Rijk gaan minder uren werken bij de komst van kinderen; dit in contrast met de 90% mannen in Emancipeert betaald ouderschapsverlof?
Nederland die dan hetzelfde aantal of meer uren gaan werken. Bij de Universiteiten zien we – in afgezwakte vorm vanwege de arbeidsmarkt – een vergelijkbaar patroon. Beide CAO’s voorzien in een (gedeeltelijke) doorbetaling van ouderschapsverlof, hetgeen het aantrekkelijker maakt om verlof op te nemen. Misschien helpt dat nu juist in het begin een andere toon te zetten, waardoor beide ouders meer gelijk optrekken in zorgen en werken.
19
Sectorspecifieke thema’s rond arbeid en zorg De deelnemers afkomstig van het Rijk zijn het meest positief over de flexibiliteit in werktijden en –uren. Met uitzondering van het thuiswerken vindt men dat er veel mogelijk is. Deelnemers van de universiteiten delen het aandachtspunt
“Mijn keuze om bij SZW te werken is wel een bewuste vanwege de goede naam t.o.v. deeltijdwerk en het combineren van zorg en arbeid.”
thuiswerken. Deelnemers uit beide sectoren vinden dat
daarin veel meer mogelijk is dan nu wordt toegestaan of gefaciliteerd. Bij de ziekenhuizen speelt dit item vanwege het locatiegebonden werk een veel minder grote rol. Hoewel het af en toe een medewerker met leidinggevende taken net in de gelegenheid stelt een paar uur extra te werken.
20
Personeelskrapte speelt bij ziekenhuizen en universiteiten een rol. Bij de ziekenhuizen gaat het vooral om te weinig mensen. Vanwege de aard van het werk en de betrokkenheid is het soms lastig voor deelnemers om ruimte te vragen voor een eigen calamiteit of de tijd te nemen om even extra te pauzeren bij zwangerschap. Een negatieve spiraal ligt op de loer. Bij de universiteiten gaat het meer om de mate van specialisatie die vervanging lastig maakt en het gebrek aan zicht op alternatieve oplossingen om een roosterprobleem op te lossen. De deelnemers van ziekenhuizen echter kunnen – ondanks lang van tevoren vaststaande roosters – juist makkelijk met elkaar ruilen, waardoor er toch veel opgelost kan worden.
Er kan goed worden geruild met een collega als dat nodig is. Er is altijd wel iemand te vinden.
21
Nu even de loopbaan
Korter werken bij universiteiten lijkt – in de perceptie van de deelnemers -
op een zachter pitje?
een wetenschappelijke carrière flink in de weg te kunnen zitten. Voldoende
Over een paar jaar weer knallen
publiceren en profileren is lastig in minder uren. Enkele deelnemers waarderen het kunnen stilstaan bij afwegingen tijdens de cursus. “Is het nu zo erg om de carrière een paar jaar op een lager pitje te hebben en dan weer te knallen?”
De sleutelpositie van de leidinggevende
Vaker met de leidinggevende stilstaan (en dit geldt voor alle drie de sectoren) bij de loopbaan en wederzijdse investeringen helpt om goede keuzes te maken en voorkomt het zogenaamde ‘gijzelen’ van elkaar. De leidinggevende denkt “ze wil toch niet gezien haar….”; de medewerker denkt “dat is toch niet te realiseren…”
22
5
Adviezen voor leidinggevenden Zes aandachtspunten voor leidinggevenden om de combinatie van arbeid en zorg te ondersteunen: 1. Reik actief kennis over regels, beleid en mogelijkheden aan Prille ouders waarderen het zeer als hun leidinggevende parate kennis heeft over zorg- en calamiteitenverlof. 2. Overleg regelmatig over de balans tussen werk en privé Veel ouders vinden dat ze een leukere en betere ouder zijn als ze ouderschap combineren met een interessante baan. Het is de belangrijkste reden om een grote deeltijdbaan te houden. In het begin en in bijzondere situaties kan de balans werk/privé onder druk komen te staan. Een regelmatig overleg met de leidinggevende over arbeidspatroon, (tijdelijke
23
aanpassingen in de) omvang van de werkweek, prestaties en loopbaandoelen werkt ondersteunend. 3. Stem te werken uren en werkresultaten op elkaar af Als besloten wordt tot een (tijdelijke) teruggang in de omvang van de werkweek, pas dan de afspraken over werkprestaties naar evenredigheid aan. Onduidelijkheid over of onevenwichtigheid in de taakomvang zijn oorzaken van te hoge werkdruk. Die kan ook verminderd worden door bijvoorbeeld het verschuiven van deadlines of minder deelname aan overleg. 4. Wees flexibel in tijd en locatie Afstemming van werktijden op persoonlijke wensen is in de praktijk vaak al voldoende mogelijk. En denk ook eens aan thuiswerken als de aard van het werk dat toestaat. Dat geeft de ouder de gelegenheid dicht in de buurt van het kind te werken en kan al net voldoende lucht geven. Als (ICT-)faciliteiten op orde zijn en goede afspraken over bereikbaarheid en
24
resultaten gemaakt kunnen worden, is een proefperiode een goede mogelijkheid om te onderzoeken of thuiswerken een optie is. 5. Vergroot doorgroeimogelijkheid voor deeltijders Talent wordt onbenut als deeltijders voor eventuele doorgroei bij voorbaat buiten beschouwing worden gelaten. Juist interessant werk geeft energie en maakt meer mogelijk. Aan de andere kant vragen veel interessante banen een werkweek van enige omvang. Probeer in overleg, met oog voor realiteit en creativiteit, tot een voor beide partijen passende oplossing te komen. 6. Creëer een zorgvriendelijke werkomgeving Begrip van collega’s en manager voor de combinatie van zorgen en werken helpt. Flexibiliteit over en weer ook. Zorg voor maatwerk wanneer de situatie daarom vraagt. En leg uit waarom wat nodig is. Met wederzijds begrip voor elkaars positie kom je samen een heel eind.
25
Meer informatie over het project, de pilots en meningen van deelnemers is te vinden op de website: www.kindinzicht.nl
26
27
Expertisecentrum LEEFtijd Postbus 19238 3501 DE Utrecht www.leeftijd.nl Dit resultatenboekje is de afronding van het project Kind in Zicht, gefinancierd door Directie Emancipatie van het Ministerie van OCW, Stichting Arbeidsmarktfonds Ziekenhuizen (StAZ), het A+O fonds Rijk en SoFoKleS. De tekst in dit boekje valt onder de volledige verantwoordelijkheid van Mieke Verbaarschot en Dorinde Brands, Expertisecentrum LEEFtijd. December 2010
28
