Kijk op
Kansen voor West 2012
Operationeel Programma Kansen voor West
Bevorderen van bottom-up regionale innovatie in West Nederland
Inhoudsopgave Colofon
Operationeel Programma Landsdeel West “Kansen voor West”
Doelstelling 2 Voor structurele bijstandsverlening van de Gemeenschap uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling onder de doelstelling regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid” in West Nederland.
Jaarlijks verslag over de uitvoering:
Subsidiabel gebied: Landsdeel West (Provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht, Flevoland). Programmeringperiode: 2007-2013 Programmanummer: CCI 2007NL162PO002 Programmatitel: Operationeel programma Landsdeel West Kansen voor West) Beschikkingsnummer: C(2007) 3949 Datum beschikking: 13 augustus 2008 Verslagjaar: 2012 Datum van goedkeuring van het jaarverslag door het Comité van Toezicht: 12 juni 2013
Opgesteld door: Managementautoriteit Kansen voor West (College van B&W Rotterdam). Postbus 6575, 3002 AN Rotterdam. www.kansenvoorwest.nl
Colofon 2
Voorwoord 4 Ruud van Raak, programmamanager Kansen voor West Kansen voor West in grafieken
5
‘We zijn nu op ons maximum’
6
Samenvatting jaarverslag 2012 Technofonds Flevoland is zijn geld dubbel en dwars waard
8
Provincie Flevoland Maritime Campus Nederland maakt er werk van
13
Provincie Noord-Holland
Dit is een uitgave van de managementautoriteit van Kansen voor West. De redactie heeft dit boek met uiterste zorgvuldigheid samengensteld, maar aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid. Ook kunnen aan deze uitgavegeen rechten worden ontleend. Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van
Taskforce Innovatie Regio Utrecht zet grote stap voorwaarts
18
Provincie Utrecht
druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de managmentautoriteit van Kansen voor West. Copyrights 2012 Redactie:
Adri Hartkoorn, Ruud van Raak.
Eindredactie:
Mieke Cornet
Fotografie:
de acht partners van Kansen voor West,
vertegenwoordigers van de 200 projecten.
Opmaak:
Hans Langstraat (www.ph-ontwerp.nl)
Druk:
Robedrijf Diensten
Duurzaamheidsfabriek, dé motor in technisch beroepsonderwijs
22
Provincie Zuid-Holland Kansen voor West II
27
2014 - 2020
Europa investeert in de toekomst. Deze uitgave en alle projecten komen tot stand met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie. 3
Voorwoord - Topdrukte Voor u ligt alweer de derde uitgave van ons
Tenslotte werd de druk veroorzaakt doordat
magazine Kijk op Kansen voor West.
Kansen voor West dit jaar gastheer was voor de
Net als de vorige jaren bevat dit magazine een
jaarvergadering van het EFRO in Nederland. De
samenvatting van het jaarverslag, aangevuld
ruim 60 deelnemers hebben met twee dagen
met een aantal interviews. Het doel van dit alles
projectbezoek en vergaderen kunnen zien waar
is u op de hoogte te brengen van de voortgang
Kansen voor West voor staat, hun contacten
van het programma als geheel en van enkele
kunnen aanhalen en kennis kunnen uitwisselen.
Kansen voor West in grafieken
specifieke aspecten in het bijzonder. Dit keer hebben we gekozen voor de effecten
De interviews in dit magazine stellen vier pro-
van EFRO op de regionale ontwikkeling. Maar
vinciale projecten centraal. De projectleiders
daarover later meer.
van het Technofonds in Flevoland, de Martime Campus in Noord-Holland, Utrecht Innoveert in
Het jaar 2012 is het jaar van de topdrukte. We
Utrecht en de Duurzaamheidsfabriek in Zuid-
zijn aangekomen op het maximum aan output
Holland willen u laten zien hoe hun projecten de
en productie, met 17 herbeschikte, 29 nieuwe
regionale innovatie bevordert en zo bijdragen
en 14 vastgestelde projecten. Ca. 97% van het
aan de economische slagkracht van de Rand-
budget is vastgelegd. De verwachting is dat
stad.
medio 2013 het beschikbare budget uitgeput zal zijn. Opmerkelijk is het grote percentage 23%
Terugkijkend kunnen we constateren dat we
private cofinanciering. Dat is veel meer dan bij
opnieuw een boeiend jaar achter de rug hebben,
de start van Kansen voor West verwacht werd
dat ons inspireert om ons werk in 2013 met de
èn een teken dat het Programma werkt. Daar-
zelfde energie voort te zetten.
naast heeft iedere EFRO euro, drie euro aan cofinanciering uitgelokt. En dat is een duidelijke steun in de rug voor de locale en regionale economie. De druk werd ook veroorzaakt door de voorbereidingen voor het nieuwe programma Kansen voor West II. Naar het zich laat aanzien wordt het EFRO-bedrag voor Nederland met een derde teruggebracht. Terwijl de eisen waaraan en hoe dit geld besteed moet worden, zijn aangescherpt. Ook aan de onderlinge samenwerking tussen de vier Operationele Programma’s in Nederland worden stevige eisen gesteld. Dit alles vraagt veel overleg en een zorgvuldige voorbereiding.
Ruud van Raak programmamanager
5
Samenvatting jaarverslag 2012
“We zijn nu op ons maximum” Kansen voor West is een samenwerkingsverband
schap; het vergroten van de attractiviteit van de
twee maal hoger dan verwacht. Dat komt vooral
ook bijna alle partners binnen Kansen voor West
van de vier Randstadprovincies en de vier grote
regio en het vergroten van de attractiviteit van
doordat de projecten die het MKB ondersteuning
besloten om (tijdelijk) overcommitteren mogelijk te
steden. Toen het programma in 2007 van start
de steden. Kansen voor West heeft zich tot doel
bieden, veel meer bedrijven bereikt hebben, dan
maken.
ging, stonden wel de uitgangspunten en de
gesteld 63% van de subsidie aan de Lissabon-
aanvankelijk gedacht. In drie gevallen blijft de
doelstellingen vast, maar of het ook zo zou gaan
doelstellingen te besteden. Uit de cijfers blijkt
committering achter en is het ook niet meer te
In 2012 zijn 14 projecten vastgesteld. Het totaal
werken, was nog maar de vraag.
dat eind 2012 dit percentage zelfs op 65% uit-
verwachten dat de doelen nog behaald zullen
staat nu op 19 projecten. Voor 17 projecten is
Inmiddels blijkt dat het programma qua onder-
komt. Investeringen in Onderzoek en Technolo-
worden. De belangrijkste oorzaak hiervan is dat
de vaststellingsprocedure gestart of nagenoeg
linge samenwerking en financiën heel goed in de
gische Ontwikkeling kent de hoogste investering
een project moet kiezen voor een prioriteit, terwijl
voltooid.
pas loopt en wat het behalen van de doelstellin-
van het programma en heeft nu al 117% van de
er soms meerdere van toepassing zijn. En dat pro-
gen betreft slechts op onderdelen afwijkt.
geplande bijdrage bereikt. Daar staat tegenover
jecten substantieel groter zijn dan verwacht.
Naar verwachting heeft het programma in 2012
dat er geen investeringen gedaan zijn op de
het maximum bereikt, zowel qua lopende projec-
thema’s Gender en Participatie migranten op de arbeidsmarkt. Dat wordt mede veroorzaakt door
Kansen voor West in sociaaleconomische context
vaandel staan. Daarom organiseert de manage-
ten, als qua capaciteit en zullen de komende jaren in het teken staan van afronding en overgang
de complexiteit om ESF-achtige uitgaven te
Hoewel de crisis ook in de Randstad voelbaar is,
(startende) projecten. Een nieuw fenomeen zijn de
naar de nieuwe programmaperiode.
kunnen doen onder de EFRO-vlag.
heeft de voortgang van het Programma daar ook
zogeheten ‘exitgesprekken’, waarvan de eerste in
in 2012 niet zwaar onder te lijden gehad. Het feit
2012 gevoerd zijn.
Communicatie Kansen voor West heeft communicatie hoog in het mentautoriteit al een paar jaar bijeenkomsten voor
Kansen voor West is een van de vier Operatio-
Er zijn ook projecten die niet vallen onder de
dat ruim 95% van de EFRO gelden een bestem-
nele Programma’s in Nederlanden en maakt deel
Lissabonagenda. 14% van alle committeringen
ming heeft gekregen laat zien dat andere partijen
Ook was er weer interactie met het grote publiek.
uit van de Europese Structuurfondsen. Voor de
wordt besteed aan projecten in categorie drie
nog steeds in staat zijn om de benodigde cofi-
Voor de derde keer op rij hebben dit keer bijna
huidige programmaperiode die loopt van 2007
die daarmee duidelijk in een behoefte voorziet.
nanciering beschikbaar te stellen. Dit is opmer-
170 projecten in Nederland weer hun deuren open
t/m 2013 is de Lissabonstrategie leidend. Het
Het zijn projecten die zich bezighouden met het
kelijk omdat ook in de Randstad de werkloosheid
gezet voor het publiek.
uitgangspunt is dat wat in een regio al econo-
verbeteren van de publieke ruimte in brede zin,
toeneemt en de regionale groei met ongeveer een
misch sterk is, nog verder versterk moet worden
om daarmee de economische ontwikkeling te
procent afneemt.
omdat dit economische groei en meer en betere
versterken. In categorie twee doen de catego-
banen in de Europese Unie oplevert. Voor de
riën Bescherming en ontwikkeling Natuurlijk en
Voortgang van het programma
Randstad betekent dit de concurrentiekracht
Cultureel Erfgoed het opvallend goed.
In 2012 waren 194 projecten in uitvoering (165 in 2011 en 125 in 2010) en was 97% van het budget
versterken door te investeren in thema’s als innovatie, onderzoek & ontwikkeling, kennisuit-
Indicatoren
vastgelegd (85% in 2011 en 68% in 2010). De
wisseling, aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt,
De materiële voortgang van het programma is te
verwachting dat in 2012 alle inspanningsplafonds
menselijk kapitaal en duurzame energie. Kansen
meten via de realisatie van de begrote indica-
bereikt zouden zijn, is daarmee niet helemaal
voor West heeft zich drie prioriteiten gesteld: het
toren. De onderstaande tabel laat een uiteenlo-
uitgekomen.
vergroten van innovatie, kennis en ondernemer-
pend beeld zien. Zes indicatoren scoren in lijn of In de meeste subsidieprogramma’s is er vrijwel
Overzicht indicatoren – cumulatieve committering en realisatie – per 31 december 2012
altijd sprake van vrijval van gelden. De managementautoriteit houdt rekening met extra vrijval, waarbij als gevolg van de huidige economische situatie, een aantal projecten voortijdig stopt of in afgeslankte vorm wordt uitgevoerd. Om te voorkomen dat het EFRO geen bestemming krijgt en terugbetaald moet worden aan Brussel, hebben
7
Provincie Flevoland
Technofonds Flevoland is zijn geld dubbel en dwars waard afbetaald en is het kapitaalkrachtig genoeg om “We komen bij zeer uiteenlopende bedrijven over de vloer.
ons uit te kopen. Ook kan zich een andere koper
Wat is er nu mooier dan jonge bedrijven fi-
vernieuwende ‘technostarters’ in onder meer
Enkele voorbeelden zijn een algenkwekerij, kartonnagefa-
aandienen. Soms moeten we wachten met de
nancieel te steunen, ze mede daardoor te zien
de ICT sector, life-science en in de medische
briek en woonarkenbouwer. En we nemen bijvoorbeeld ook
aandelenverkoop, zoals bij twee life science
groeien, die inleg met winst te verzilveren om dat
en biotechnologie. Een belangrijke voorwaarde
deel aan een Masterplan Duurzame Visserij, waarbij het gaat
bedrijven waarin we nu al minstens tien jaar
verdiende geld vervolgens weer in te zetten voor
is dat een bedrijf een echt innovatief element in
om het ontwikkelen van duurzame vistechnieken. Dat is het
participeren. Een van die twee ontwikkelt een
nieuwe starters en doorstarters. René Krijger, di-
zich heeft. Of dat nu om een proces, product of
leuke van dit vak. En voor al deze starters geldt: er moet een
nieuw medicijn. Dat is een lang traject, maar als
recteur van het Technofonds Flevoland BV vertelt
techniek gaat.
markt voor zijn. Anders doen we niet mee.”
dit middel uiteindelijk op de markt mag komen,
over de werking van dit participatiefonds. Het
spreken we toch al snel over een toegenomen bedrijfswaarde die in de honderden miljoenen
vrijkomt bij de verkoop van participaties én de
Geen aanspraken, maximale inzetbaarheid
aflossing op verstrekte leningen opnieuw wordt
Technofonds Flevoland BV is in 2000 opgericht.
ook al kan er nog heel veel mis gaan in deze tak
uitgezet bij weer andere veelbelovende jonge
De aandeelhouders zijn de gemeenten Almere,
bedrijven. “We werken aan het bevorderen van
Dronten, Lelystad, Noordoostpolder en sinds
ongeveer vijfentwintig bedrijven over waar-
technologisch innovatief ondernemerschap in
kort ook Urk, evenals de Ontwikkelingsmaat-
mee we een serieus gesprek aangaan. Na een
Van nul tot revolverend
de provincie Flevoland. Dat is goed voor de re-
schappij Flevoland BV (OMFL). Rijk, provincie
beoordeling op onder meer financiële haalbaar-
EFRO heeft het fonds vanaf het eerste uur
gionale uitstraling, maar het draait vooral om het
Flevoland en EFRO leverden financiële bijdra-
heid, werkgelegenheid, groeimogelijkheden en
financieel bijgestaan. “We hadden het geld
vergroten van het aantal arbeidsplaatsen in de
gen. In het kader van Kansen voor West kwam
managementkwaliteiten gaan we met gemiddeld
zeker in het begin ook hard nodig om bekend-
provincie.” Het fonds startte in 2000 met over-
hierdoor 5,5 miljoen euro participatiekapitaal
zes bedrijven per jaar in zee. Zij zijn voor ons de
heid te verwerven en ons apparaat op te tuigen.
heidsgeld inclusief EFRO-steun. Het heeft even
beschikbaar. In totaal is er 10 miljoen euro aan-
krenten in de pap, omdat ze ons het meest inte-
In die tijd konden we onze eigen broek nog niet
geduurd, maar nu verdient Technofonds zichzelf
delenkapitaal.
ressant en veelbelovend lijken. We kopen aan-
ophouden, terwijl ons bureau nu volledig kan
dubbel en dwars terug en zijn er meer dan 1000
De aandeelhouders spreken de financieringsbuf-
delen, verstrekken een (achtergestelde) lening
draaien op de inkomsten uit rente- en dividend-
arbeidsplaatsen bijgekomen in Flevoland in com-
fer niet aan om de kans op nieuwe arbeidsplaat-
en sluiten een contract met deze bedrijven af.
uitkeringen. Daar komt geen cent subsidie meer
binatie met MKB Fonds Flevoland.
sen zo groot mogelijk te houden. Daarom zien
Ook al kiezen we voor een minderheidspositie
aan te pas. We plaatsten advertenties, maakten
de vennoten af van rente- en dividenduitkerin-
in de bedrijfjes, we zorgen wel dat zo’n contract
publicatiemateriaal, een website, gaven veel
Innovatieve technostarters als doelgroep
gen en willen ze ook geen aanspraak maken op
voorkomt dat we bij het minste geringste weg-
interviews en werkten hard aan ons netwerk.”
Door de economische crisis is het voor starten-
een deel van de winst uit de aandelenverkoop
gestemd kunnen worden in een aandeelhou-
Het duurde even voordat de organisatie rondom
de en snelgroeiende innovatieve bedrijven vaak
van bedrijven.
dersvergadering.” Krijger vervolgt dat het fonds
de ondersteuning van innovatieve bedrijven
moeilijk om financiering te vinden. Technofonds
De provincie Flevoland kent ook het MKB Fonds
de bedrijven volgt in hun ontwikkeling en dat
goed op de rails stond. “We hadden met zoveel
Flevoland BV verstrekt risicokapitaal aan innova-
Flevoland, dat volgens dezelfde principes werkt,
hij daarbij inzage heeft in alle stukken, zoals de
partijen en potjes te maken. Inmiddels loopt het
tieve, technologische bedrijven die hun finan-
maar gericht is op de meer traditionele bedrij-
kwartaalrapportages.
als een trein. We werken nog maar met één pot
ciering moeilijk rond kunnen krijgen. Het fonds
ven. Een management BV met vier commissa-
participeert in deze startende en doorstartende
rissen houdt toezicht op de fondsen, dat uit een
“We letten erop dat een bedrijf niet alleen winst
leggen aan onze Raad van Commissarissen en
bedrijven door – altijd in combinatie – aandelen
hecht samenwerkend driemanschap bestaat:
maakt, maar ook groeit zodat de werkgelegen-
aandeelhouders verantwoording af.”
te kopen en een marktconforme (achtergestelde)
René Krijger, Evert Hakvoort en Yvonne Her-
heid toeneemt. “En mocht het mis dreigen te
Krijger schaamt zich er niet voor dat Techno-
lening te verstrekken. Het werkgebied is heel
mans.
gaan, dan zetten we een bedrijf op het spoor
fonds in de beginjaren met flink verlies draaide.
is een ‘revolverend fonds’, omdat het geld dat
Flevoland, met uitzondering van de gemeente
kan gaan lopen. Dat is het wachten wel waard, van sport…”
geld voor de vijf deelnemende gemeenten en
van hulptroepen uit ons netwerk.”
Hij spreekt over afboekingen in die tijd van vijf
Zeewolde. Om in aanmerking te komen moet
Hoe werkt het Technofonds?
“We gaan ervan uit dat we onze aandelen na
tot zes ton per jaar. “Daar werden sommige
een bedrijf ten minste in Flevoland gevestigd zijn
“Per jaar kloppen tussen de zeventig en tachtig
vijf tot zes jaar met winst kunnen verkopen. Op
mensen toch wel zenuwachtig van.” Sinds 2010
of zich er willen vestigen. Technofonds zoekt de
bedrijven bij ons aan. Van dat aantal blijven
zo’n moment heeft het bedrijf zijn lening aan ons
is het fonds voor het eerst uit de rode cijfers.
9
5% maakt rest investeringen goed
Multiplier effect De starters waarmee Technofonds in zee gaat zitten doorgaans in de eerste drie jaar van
Bedrijven naar Flevoland halen
Doorstarter rekent nu Airbus en Boeing tot klant
Krijger vindt het mooi als het fonds ook bedrijven van elders aantrekt. Hij noemt twee
“De ervaring leert dat een derde van de starters omvalt, we
hun ondernemerschap. “Het is een risicovolle
aan tien procent van de bedrijven wel iets verdienen, maar dat
doelgroep, waarmee de banken niet zomaar in
Dat Technofonds als een vliegwiel kan werken ondervond
in Almere neerstreken. “Beide zijn na twee jaar
we het moeten hebben van die 5% die dusdanig goed pres-
zee gaan. De grote participatiemaatschappijen
DTC (Dutch Thermoplastic Components), een bedrijf uit
overgenomen door buitenlandse beursfondsen.
teert dat het alles goedmaakt wat we bij andere bedrijven niet
geven al helemaal niet thuis. Die opereren niet
Almere met een jonge ingenieur uit Delft aan het roer. DTC
Dat is prima, want wij hebben de winst op hun
kunnen terugverdienen.”
aan de onderkant van hun markt en komen pas
ontwikkelt lichtgewicht maar supersterke onderdelen aan
aandelen geïnd en de werkgelegenheid blijft in
in beweging als het om een paar miljoen euro
de vliegtuigindustrie. “DTC had een groter bedrijfsgebouw
Almere. Overigens verkopen we de aandelen
gaat.” Een bedrijf dat de financiering geheel
nodig om te kunnen groeien. We geloofden in de vernieu-
alleen als de achtergestelde lening is afgelost.”
via de bank kan krijgen heeft ons niet nodig.
wende programma’s van dit bedrijf en sprongen financieel
Flevoland kan ook pech hebben. “Eén van onze
softwarebedrijven die dankzij het Technofonds
Technofonds is juist in het leven geroepen om
bij, samen met een private investeerder met wie we regel-
grootste groeiers – het bedrijf ging van 5 naar
Krijger vindt die aanlooptijd van tien jaar niet
‘durfinvesteringen’ te doen, om het gat te dich-
matig samenwerken. Met als gevolg dat er ook weer met de
250 arbeidsplaatsen – vertrok na een fusie naar
uitzonderlijk, “want we participeren immers
ten tussen de 0 en 1 miljoen euro. “Wij zijn nooit
bank te praten viel.” Inmiddels is DTC gecertificeerd en zeer
Woerden.”
met risicokapitaal in een risicovol segment van
de enige die investeert, omdat wij voor de eerste
succesvol.
startende bedrijven. Bij de start in 2000 had
financiering niet verder gaan dan 300.000 euro.
Het bedrijf groeide in korte tijd en heeft nu met 25 arbeids-
Technofonds helpt nieuwe bedrijven verder te
ik al gezegd: mensen, geef me tien jaar….”
Dat vraagt veelal om meerdere investeerders
plaatsen onder meer Airbus en Boeing tot klant. “Het leuke
groeien en stapt in principe niet in bedrijven
En die bleek hij nodig te hebben, maar nu is
en dan kan onze toezegging als een vliegwiel
daarbij is, dat ze ook nog eens vijf stageplekken beschikbaar
die in de financiële problemen zitten. “Tenzij we
Technofonds écht ‘revolverend’ omdat er over
werken. Onze investeringsbereidheid biedt geen
stellen en dat is geen overbodige luxe in deze tijd.”
goede toekomstperspectieven zien.” Dat was
de gehele linie genomen winst wordt geboekt
garantie, maar geeft wel vertrouwen. Recent zat
het geval met een bedrijf dat digitale producten
op de totale inleg. Met dat geld kunnen andere
ik bij een bedrijf waarin wij een ton inbrengen.
ontwikkelt, maar een aanzienlijk negatief vermo-
bedrijven weer gefinancierd worden. Op dit
Het is dan heel mooi om te zien dat zo’n
gen had. “Toch zijn we met ze in zee gegaan,
moment hebben we zelfs meer vermogen dan
bedrijf uiteindelijk zes ton te verspijkeren krijgt.
omdat contracten met belangrijke afnemers in
de 10 miljoen euro die ooit is ingelegd.”
Een uitzonderlijk mooi multipliereffect,
de pen zaten. Dat gaf ons vertrouwen in een
maar gemiddeld gaat het tegenwoordig om een
goede afloop.” Maar sommige starters heb-
verdrievoudiging.”
ben geen toekomst. Krijger komt ze regelmatig
Slim geld uitzetten en verdienen Krijger vindt dat juist in tijden van economische
tegen, de eigenaren van bedrijfjes die welis-
schaarste een revolverend fonds een slimme
waar creatief zijn en een groot technisch inzicht
financieringswijze is voor vooral innovatieve be-
hebben, maar die vergeten dat ze hun bedrijf
drijven. Dat geldt zeker in een tijd dat er minder
goed in de markt moeten zetten. Zoals hij het
subsidies beschikbaar zijn en bancaire krediet-
pleegt te zeggen: ‘een beginnend, bevlogen
verlening aan de kleinere bedrijven niet mogelijk
ondernemer mag best een beetje eigenwijs zijn,
is. Krijger: “Een revolverend fonds is een heel
maar moet wel open staan voor adviezen van
goed alternatief. We moeten van het idee af dat
anderen.’
subsidies zaligmakend zijn. Aanvullend komen subsidies van pas, maar in de wereld van innovatieve ondernemers zijn ‘durfinvesteringen’ zo gek nog niet. We geven risicokapitaal uit, met kans op verlies, maar als we een goede inschatting hebben gemaakt en een bedrijf heeft succes, dan komt het geld weer terug. En het vermenigvuldigt zich ook nog eens, terwijl je subsidie gewoon kwijt bent.”
11
Provincie Noord-Holland
Softwarebedrijf gooit hoge ogen
De jackpot kan zomaar vallen… Technofonds kan afboekingen alleen terugverdienen door winst op aandelen. “Op dat vlak
Maritime Campus Netherlands maakt er werk van
Flevoland is trots op het voor Nederland toonaangevende
was ons eerste echt grote succes de lucratieve
Griffid uit Almere, die onder meer slimme elektronische bevei-
verkoop van onze aandelen in het bekend ge-
Werkloosheid? De banen liggen voor het opra-
personeel te vinden en op te leiden. Daarnaast
ligingssystemen levert. Zo heeft Griffid het Erasmus Medisch
worden telecombedrijf Simpel. Deze opbrengst
pen in de maritieme wereld. Legio kansen! Maar
is de windenergie een opkomende en vooral ook
Centrum als klant waarbij het bedrijf – zeer innovatief – came-
maakte direct enkele afboekingen goed.” Krijger
om ze te benutten moeten de handen ineen
‘booming business’. En dat betekent dat er een
ratoezicht, toegangsbeheer en intercom in één centrale kamer
vervolgt dat het fonds altijd een dusdanige klap-
geslagen worden. Daarvoor is in 2008 in Den
grote vraag naar gekwalificeerd personeel gaat
integreerde. Griffid ontwikkelde daarvoor zelf de software,
per kan maken, dat er miljoenen aan verdiend
Helder de Maritime Campus Netherlands (MCN)
ontstaan. Alleen al in de ‘offshore wind’ zijn er in
die niet hardware afhankelijk is. Technofonds hielp het bedrijf
kunnen worden. “Dan ben je wel voor een aantal
opgericht. Dit samenwerkingsverband verenigt
2030 in Europa circa 200.000 personen nodig.
met een doorstart. Het softwarebedrijf heeft nu wereldwijde
jaren verzekerd van voldoende liquide middelen.
de vier O’s: ondernemers, onderwijs, onder-
Doedens: “Dit komt voor Nederland voor de ko-
partnerships met resellers en installateurs en een distributie
“Het is vrijwel zeker dat binnenkort de jackpot
zoeksinstellingen en overheid. Die samenstelling
mende jaren neer op tussen de 8.000 en 10.000
verkoopkantoor in de Verenigde Staten.
bij ons valt, dankzij de ijzers die we op het vuur
waarborgt een integrale aanpak en vergroot
banen. Waar moeten we al die mensen in he-
hebben staan…”
daarmee de kans op economisch succes in
melsnaam vandaan halen?” Met deze prangende
vooral de offshore industrie. Alles draait om in-
vraag legt ze de vinger op de zere plek, want
novatie, kennisdeling en kennisvermeerdering.
“met zoveel banen in het verschiet in de offshore
Technofonds Flevoland BV Totale projectkosten:
e 5.500.000
En niet in de laatste plaats om een naadloze
industrie moeten we helaas constateren dat het
Bijdrage KvW:
e 1.680.000
aansluiting van het technisch beroepsonderwijs
reguliere technische beroepsonderwijs abso-
op de personele wensen van het bedrijfsleven.
luut geen passend antwoord heeft. De mensen
MCN maakt daar werk van, neemt vele initiatie-
worden niet voor de juiste dingen opgeleid en
ven en boekt al de eerste successen. Directeur
jammer genoeg wordt dat gat tussen onderwijs
Marja Doedens vertelt over dit EFRO-project,
enerzijds en bedrijfsleven en kennisinstellingen
waardoor MCN mede door het aanhaken van
anderzijds alleen maar groter.”
andere (overheids)financiers een vliegende start kon maken.
Twee voor twaalf Het kan Doedens niet snel genoeg gaan, omdat
Maritime Campus Netherlands (MCN) groeit
de economische kansen voor het grijpen liggen.
het komend decennium uit tot een instituut van
“We staan wereldwijd bekend om onze Delta-
formaat en is bedoeld voor alle sectoren die de
werken. Met windenergie kunnen we ook hoge
zee op duurzame wijze willen exploiteren en
ogen gooien en dan vooral wat de maritieme
beheren. De spelregels zijn duidelijk voor de
kant ervan betreft in de offshore. Ik vind het
veertien consortiumpartners: partijen werken ge-
een gemiste kans dat de overheid dit nog niet
richt samen, nemen open innovatie als uitgangs-
heeft waargemaakt. Gelukkig begint het tij te
punt en zorgen ervoor dat economie en ecologie
keren, maar het is wel twee voor twaalf…” Ze
in balans zijn.
vervolgt dat het een kwestie van gezamenlijk de schouders eronder zetten is. “We zitten in Den
Olie, gas en wind schreeuwen om personeel
Helder op een geweldige plek. Met veel ken-
De olie- en gasindustrie vertegenwoordigen een
maritieme bezighouden en ook het technisch
volwassen markt, maar stevenen af op een grote
beroepsonderwijs is goed vertegenwoordigd.
vervangingsvraag. In deze sector werken nu circa
Onze consortiumpartners vormen een mooie
15.000 mensen, het merendeel van hen is 55+.
doorsnede van de organisaties, instellingen en
Binnenkort verlaten zij de arbeidsmarkt en staat
bedrijven waarmee we de maritieme industriële
Nederland voor de enorme uitdaging om nieuw
bedrijvigheid een enorme boost willen geven.”
nis- en onderzoeksinstituten die zich met het
13
Samenwerken moet je durven
project Gender zich specifiek op het enthousias-
Doedens legt uit dat het bundelen van krachten
meren van meisjes voor een ‘maritiem beroep’
tijd kost. Bedrijven lenen zich niet zomaar voor
en de daarvoor geschikte opleiding. Ook dit
de open innovatiemethodiek, waarbij onder-
gat moet gedicht worden, want deze doelgroep
“Als studenten mij vragen of ze straks ook aan het werk
en het spreiden van het bedje voor de studen-
zoeksvragen gedeeld worden en volledige open-
is nu nog ondervertegenwoordigd binnen de
kunnen in ‘olie en gas’ dan is mijn antwoord: ‘je moet wel een
ten. Dat laatste kunnen we letterlijk opvatten,
heid van zaken wordt gegeven. “Samenwerken
technische beroepsopleidingen. “We hopen
ongelooflijke sukkel zijn wil je na je ‘Minor Oil & Gas’ niet min-
“want Den Helder biedt kant-en-klare studen-
moet je durven en daarvoor is eerst vertrouwen
meer succes te hebben als we onze voorlichting
stens met twee of drie aanbiedingen thuis komen’. En dat is
tenkamers aan voor het half jaar dat ze hier
nodig. Dat hebben we langzaam opgebouwd.
specifiek op hun belevingswereld afstemmen.
geen verkooppraatje, want de vraag uit het bedrijfsleven wordt
‘ons vak’ volgen. We hebben studenten vanuit
In de beginfase hebben we ons uitgebreide
Overigens hebben jongeren vaak een verkeerd
alleen maar groter. Het is mooi dat nu ook het bedrijfsleven in
het hele land, die we ook wegwijs maken in de
netwerk aangesproken en op de bedrijven inge-
beeld van technische beroepen. En van de
deze Minor meefinanciert, zodat continuïteit verzekerd is op
Helderse regio.” Doedens is ervan overtuigd dat
praat. Welk kennis ontberen jullie en welk type
offshore industrie weten ze al helemaal wei-
het moment dat tijdelijke subsidietrajecten aflopen.”
als je studenten op deze manier begeleidt, je in
personeel is straks nodig? We zitten in principe
nig. Techniek is niet alleen maar ‘vieze handen
de toekomst 20 tot 30% meer studenten kan
bij de ‘decision makers’ aan tafel, bij degenen
krijgen’ en werken in de offshore betekent niet je
binnenhalen. “We verwachten de grotere aantal-
die de bedrijfsmiljarden investeren en verder
leven lang op zee doorbrengen.”
len studenten pas als de EFRO-looptijd in 2014
kijken dan hun personeelsbehoefte voor het
Direct een baan
Nog maar het begin… Een deel van de EFRO-looptijd is opgegaan aan het ontwikkelen van de verschillende leergangen
is afgelopen, maar daar is niets mis mee want
eerstkomende jaar. Je ziet in zo’n gesprek het
Direct in het diepe
het oogsten komt eraan.” Toch is zij zeker al
besef groeien dat het faliekant misgaat als we
“Onze rode draad bij alle onderwijsinspannin-
trots op de 300 studenten die sinds het leerjaar
vraag en aanbod niet beter op elkaar aansluiten.
gen is ‘het geven van reële, tot de verbeelding
2010-2011 zijn ingestroomd. Zowel op HBO- als
De tijd is voorbij dat het juiste personeel vanzelf
sprekende voorbeelden. Direct al heel actueel
op MBO-niveau. Ruim 60% daarvan heeft de
naar de bedrijven toekomt…”
en praktisch gericht met bij voorkeur veel gast-
maritieme specialisatie al met succes afgerond
docenten uit het bedrijfsleven. Dat maakt het
en van vroegtijdige uitval is geen sprake.
Goed voorbeeld doet goed volgen
verschil en zorgt ervoor dat jongeren een eerlijke
In 2009 startte het EFRO-MCN-programma dat
afweging kunnen maken voor welke industrie
tot eind 2014 loopt en verdeeld is over zestien
en carrière ze kunnen kiezen.” Doedens geeft
werkpakketten. Het Rijk, de provincie Noord-
als voorbeeld de HBO Minor Oil & Gas’, die
Holland en de gemeente Den Helder leverden
in september 2011 startte. Deze wordt in het
hieraan eveneens een substantiële financiële
Engels gegeven, zodat internationale studenten
bijdrage en de private partners maakten de be-
makkelijk kunnen aanhaken. “We leren daar
groting voor het opstarten van de verschillende
de jongeren vanuit de vraaggestuurde aanpak
projecten rond. Naast het opzetten van een pro-
hele praktische zaken, zoals in het kader van de
jectbureau is een aantal onderzoeksprojecten
calamiteitenbestrijding diverse overlevingstech-
uitgezet. Een belangrijk deel van het programma
nieken. Het mooie is dat de studenten al direct
is gericht op het opzetten van vraaggestuurd
de eerste week in het water belanden waarbij
onderwijs. Het is de tegenhanger van het regu-
ook direct aan teambuilding wordt gedaan om
liere onderwijs en een aanpak waarbij het be-
het ‘vege lijf’ te redden. In het reguliere onder-
drijfsleven een belangrijke, directieve rol speelt.
wijs kom je dit niet tegen terwijl het essentieel is
In de diverse projecten ontwikkelt MCN ‘leerlij-
voor het offshore werken. Je kunt de jongeren er
nen’ voor MBO, HBO en VWO met als invals-
dan maar beter vroeg mee in contact brengen.”
hoeken Olie & Gas, Windenergie, Mechatronica
Voor het MBO-niveau hebben diverse samen-
en Calamiteitenbestrijding. “We hebben ook het
werkende onderwijsinstellingen een Leerdock
project ‘Rondje Techniek’ opgetuigd, waarbij on-
Techniek ingericht als campus waar bedrijven en
derwijsinstellingen en bedrijven samen de ronde
onderwijs samenwerken. De jongeren kunnen
doen in Noord-Holland langs leerlingen en do-
oefenen op zeer moderne apparatuur, soms nog
centen van VMBO en VO.” Aansluitend richt het
moderner dan in de bedrijven zelf.”
15
Duurzaam sneeuwbaleffect Maritieme Milieubalans
Het EFRO-effect “Door die Europese ondersteuning hebben we meer armslag. Zoiets werkt als een vliegwiel,
Minor Windenergie tot voor kort ondenkbaar
omdat het vertrouwen wekt en meer deuren Het EFRO-MCN onderzoeksproject Maritieme Milieubalans
voor ons opent. Zo startten we onze onder-
“Ik ben er trots op dat we in september 2011 zijn gestart met
gaat over ‘Duurzaam ondernemen op zee’. Het onderzoeks-
zoeksprojecten met alleen onderzoeksinstellin-
de afstudeerrichting Windenergie en dat we nu al 170 stu-
instituut IMARES brengt de ecologische gevolgen van de
gen, maar ook op onderzoeksterrein financieren
denten hebben. Toen wij drie jaar geleden aankondigden dat
offshore industrie in kaart. Wat doen emissies? Welke ecologi-
al heel veel bedrijven mee. De concrete onder-
we een afstudeerrichting – en een Minor Windenergie gingen
sche effecten heeft bijvoorbeeld de algengroei op onze wind-
zoeken leiden tot weer nieuwe onderzoeksvra-
opzetten, verklaarde iedereen ons voor gek. Nu bellen de
turbines en boortorens…? Doedens: “De timing van dit project
gen. En dat betekent automatisch weer een
bedrijven ons allemaal op waar de eerste studenten van deze
kon niet beter, want het heeft de boel in beweging gezet.
stroom nieuwe opdrachten.”
HBO-afstudeerrichting blijven… In maart dit jaar studeerde de
Steeds meer partijen haken aan en werken mee aan duurzame
eerste af.”
alternatieven.” Zo werken IMARES en Marin inmiddels samen
Kenniscentrum Offshore Windenergie
met de Canadese en Zweedse marine aan ‘The Arctic Hand-
Dat windenergie een sterke nieuwe economi-
book’, met milieurichtlijnen voor de in het Noordpoolgebied
sche activiteit wordt bleek ook uit het KIA Wind
actieve Nederlandse offshore industrie.”
op Zee-rapport, dat MCN in 2010 in samenwerking met diverse partners heeft opgesteld. Dit
Natuurlijk is er voortschrijdend inzicht, waardoor
heeft onder andere geleid tot het oprichten van
we weer nieuwe uitdagingen willen aangaan
een ‘Kenniscentrum Wind op Zee’, waarvoor nu
die alle mogelijke steun kunnen gebruiken.” Ze
ook aan een ‘Green deal’ wordt gewerkt met het
voegt daaraan gekscherend toe dat MCN de
ministerie van Economische Zaken in het kader
gewenste periodieke, cijfermatige onderbouwing
van het topsectorenbeleid van het Rijk. “Op ter-
voor de EFRO-rapportages nu zo goed onder
mijn komt er ook een fysiek onderkomen, maar
de knie heeft, dat het zonde zou zijn om volgend
de activiteiten die we voorstaan zijn inmiddels
jaar een punt achter EFRO te zetten…
al in volle gang. Het doel van het centrum is het
Doedens besluit haar uitleg met de stellige over-
vraaggestuurde onderwijs op alle niveaus te bor-
tuiging dat de vraaggestuurde, integrale aanpak
gen, zowel op MBO-, HBO- als WO-niveau. Ook
beslist navolging verdient. En dat het concept
moeten de opleidingen goed op elkaar en op
dat MCN daarvoor ontwikkelde zo door andere
de vraag uit het veld aansluiten en geen overlap
sectoren kan worden toegepast, zoals voor de
vertonen. Het centrum stimuleert Nederlandse
‘groene’ biomassa vergassing “ Dat is niet alleen
opleidingsinstituten om diverse offshore wind-
goed voor BV Nederland, maar ook voor BV
energieopleidingen aan te bieden, MCN nam al
Europa.”
de aftrap met het opzetten van de afstudeerrichting Windenergie en een Minor Windenergie.
Maritime Campus Netherlands
Doedens hecht ook veel waarde aan de ‘talent
Totale projectkosten:
e 7.320.000
pool’ die vanuit het Kenniscentrum is opgezet
Bijdrage KvW:
e 3.625.000
en die de opleidingsinstituten de komende vier jaar verzekert van een vast aantal stageplaatsen, onderzoeks- en afstudeerprojecten. “Eneco, Siemens en Ballast Nedam zijn enkele van de bedrijven waar studenten terecht kunnen.” Nog nieuwe EFRO-aanvragen in de maak voor na 2014? “We zijn met het EFRO-programma op de goede weg, Dat loopt allemaal.
17
Provincie Utrecht
Taskforce Innovatie Regio Utrecht zet grote stap voorwaarts
Virtuele fysiotherapie
Vernetwerking en ‘cross-overs’ Het onderzoek gaf ook inzicht in mogelijke samenwerkingsverbanden, investeringsopties en
Mijnheer Jansen heeft veel baat bij een ‘applied game for he-
opschalingspotenties voor de regio. Van Mil bena-
Sinds 2005 stimuleert en coördineert de
alth’. Daarmee houdt hij zijn ‘grote motoriek’ op peil. Hij doet
drukt dat daarbij ‘vernetwerking’ onmisbaar is.
Taskforce Innovatie Regio Utrecht (TFI) duur-
aan virtuele fysiotherapie en volgt via zijn televisie specifiek
Organisaties worden schakels in dynamische
zame vernieuwingen. Voor de vele succesvolle
op hem gerichte bewegingsopdrachten uit. Daar komt geen
ketens binnen de netwerkeconomie. Dit leidt tot
De Dutch Game Garden (DGG) is een project waarin TFI
innovatieve projecten van Utrechtse bodem blijkt
fysiotherapeut meer aan te pas. “Zulke creatieve oplossingen
nieuwe coalities en dwarsverbanden en opent
talentvolle game ontwikkelaars stimuleert en ondersteunt om
de afzetmarkt vooral buiten de eigen regio te
nemen een enorme vlucht en dragen bij aan een betaalbare
deuren die anders gesloten zouden blijven. De
uit te groeien tot professionals op hun vakgebied. TFI facili-
liggen. Dit was de verrassende conclusie van
gezondheidszorg”, aldus Van Mil. “De regio Utrecht heeft de
kracht van TFI ligt nu vooral op het sturen van
teert onder meer een bedrijfsverzamelgebouw voor 50 game
een in 2011 uitgevoerd alternatief economisch
skills om aan die vraag tegemoet te komen.”
ondernemers op ‘cross-overs’, waarbij de innova-
bedrijven en zoekt naar beloftevolle toepassingen in de markt.
onderzoek. Sindsdien is het niet meer ‘Utrecht
tieve oplossingen de eigen sector of bedrijfskolom
Uit de Gamesmonitor 2012, een initiatief van TFI, blijkt dat de
voor Utrecht’, maar Utrecht voor de rest van de
overstijgen. De samenwerking tussen game indu-
Nederlandse gamesindustrie booming business is.
wereld, te beginnen bij Nederland. Ton van Mil,
strie en gezondheidszorg is daarvan een voor-
Van Mil: “Onze aanpak wordt meer productie georiënteerd
directeur van de TFI, vertelt over deze kante-
waarvoor we het programma Growing Games toepassen. Zo
ling en over de grote stap voorwaarts als gevolg
de kraamkamer ontgroeid en maken nu deel uit
straatje is TFI niet echt nodig. Wij zien vooral een
gaan we het concept Dutch Game Garden verder vermarkten
daarvan. ‘Vernetwerking’ en ‘cross-overs’ maken
van een groter plan.” Dat gaat bijvoorbeeld op
rol weggelegd bij het ontstaan van nieuwe mark-
door het in licentie uit te geven. “Zet een DGG neer in Am-
het verschil. De zakelijke symbiose tussen de
voor de Dutch Game Garden. Dit project van het
ten op de breukvlakken van de oude sectoren. De
sterdam, Rotterdam en Eindhoven en laat ze aanhaken bij de
game industrie en de gezondheidszorg is zo’n
eerste uur is een succesvolle kweekvijver voor be-
kunst is nu om de juiste verbindingen tot stand te
industrieën die er daar toe doen. Zo professionaliseren we de
cross-over. De serieuze en toegepaste compu-
drijfjes in de explosief groeiende game industrie.
brengen, waarbij we de creatieve industrie (design
markt.” De zorgsector is zo’n afzetgebied, met veel behoefte
terspellen die dit oplevert zullen al snel onmis-
Dit bracht TFI ertoe het concept achter dit project
en gaming) en de ICT als een soort smeermiddel
aan applied games for health, vaak Nintendo-achtige oplos-
baar zijn voor de volksgezondheid.
verder te gaan vermarkten in Nederland (zie ook
gebruiken om in de andere sectoren tot innovatie
kader).
te komen.”
Economische grenzen bestaan niet Van Mil: “Tot voor kort concentreerden onze
Marktpartijen leidend in Economic Board Utrecht
economische studies zich hoofdzakelijk op de
Waar voorheen de uitvindingen te weinig ver-
eigen regio. In 2011 trokken we het veel breder
binding met de markt hadden, laat TFI de markt
en stelden we nieuwe onderzoeksvragen. Wie
nu veel meer leidend worden. “We hebben wel
zijn onze potentiële afnemers nu eigenlijk precies,
400 bedrijven en maatschappelijke organisaties
waar zitten ze en welke kansen bieden ze ons?”
geconsulteerd en ze gevraagd ons structureel te
De uitkomst bleek een eyeopener, want het afzet-
willen steunen in onze integrale en innovatieve
gebied van de regio bleek voornamelijk buiten de
aanpak.” De daarbij noodzakelijke vernetwerking
DUTCH GAME GARDEN, een growing game
singen om mensen letterlijk in beweging te houden. Het kan
beeld. “Voor het genereren van ideeën in je eigen
ook om ‘serious games’ gaan voor het zorgpersoneel en me-
In een moderne en gezonde economie is inno-
disch specialisten, waarmee ze zonder patiënten te belasten
vatie de belangrijkste motor achter de wel-
bepaalde vaardigheden kunnen oefenen. Daarvoor laat TFI for-
vaartsgroei. Met dat doel voor ogen is in 2005
mats ontwikkelen, die ook weer in licentie op de markt kunnen
de Taskforce Innovatie Regio Utrecht opgericht.
komen. “We richten daarvoor een financieringsfonds op met
Het is een initiatief van de Kamer van Koophan-
belanghebbende bedrijven. Ook dragen we richting onderwijs
del Utrecht, de provincie Utrecht, de gemeenten
uit dat het ontwikkelen van games veel kansen op de arbeids-
Utrecht en Amersfoort en het Bestuur Regio
markt geeft.” Van Mil noemt tot slot de inspanning binnen
Utrecht (BRU). TFI richt zich op versterking van
het Growing Games programma om samen met TNO tot een
het innovatieklimaat en vergroten van econo-
valideringssysteem van applied games te komen, zodat deze
misch succes voor bedrijven, overheden en
in de vergoedingensfeer als ‘medicijn’ worden gezien.
kennisinstellingen in de regio (provincie Utrecht
eigen regio te liggen. Slechts 8% van de inkom-
leidde tot een nieuwe bestuurlijke structuur in
en het Gooi). De eerste zorg voor TFI was om
sten kwam voor rekening van Utrechtse afne-
de vorm van de eind 2012 opgerichte Economic
branches te stimuleren tot innovatie en ze daarin
mers, tegen Amsterdam (24%), Rotterdam (20%)
Board Utrecht (EBU). Daarin zijn de krachten
verder te ondersteunen. Hieruit ontstonden vele
en Eindhoven (24%). “En ook al is onze directe
opnieuw gebundeld en zijn bestaande netwerken
succesvolle innovatieve projecten, ondersteund
export naar het buitenland met 15% niet spraak-
opgeschaald. “Nu hebben de marktpartijen het
door EFRO. In 2011 zette TFI een cruciale stap
makend, we hebben wel een groot aandeel als
voortouw, zo nodig bijgestaan door de overheden.
voorwaarts en groeide de organisatie uit tot
toeleverancier in de export van andere regio’s. Dat
Hun commitment verhoogt de slaagkans van ons
dé motor van het innovatieproces zelf, die de
betekent dat voor ons bij wijze van spreken een
vernieuwingsbeleid.” Van Mil vervolgt dat met
regio stevig op de Nederlandse kaart zet. Van
handelsmissie naar Amsterdam net zo interessant
deze EBU de regio zich beter kan profileren en
Mil: “Alle activiteiten uit de beginfase van ons
kan zijn als één naar China”, aldus Van Mil.
als gelijkwaardige gesprekspartner kan optreden
bestaan zijn nog steeds opportuun, maar ze zijn
voor de Economic Boards van Amsterdam en
19
EFRO als vuurtjes stoker
Rotterdam. Ook is er een logischer aansluiting
uitgegroeid van een ‘projectenfabriek’ pur sang
bij onder meer Brainport in Eindhoven en Food
tot de belichaming van het innovatieproces zelf.
Valley in Wageningen. “Met deze netwerken
We zien TFI nu als de motor voor duurzame
voeren we nu verkennende gesprekken om op
innovatie, die verschillende formules hanteert
Waarom kiezen voor openbaar busvervoer dat milieutechnisch
houden. Volgens Van Mil mag EFRO nooit meer
een hoger schaalniveau meerwaarde te kun-
om innovatieprocessen op gang te brengen.
precies op de grens van het Europees toelaatbare is gaan
zijn dan een ondersteuner bij het starten en
nen meegeven aan de Nederlandse economie.
Ons economische analyses geven ons veel
zitten, terwijl zero emissie mogelijk is? TFI wil het systeem
opschalen van kansrijke innovatieve processen.
Een van de onderwerpen is het komen tot een
kennis en inspiratie, die er voor zorgen dat we
veranderen waarin regelgeving eerder belemmerend dan duur-
“Als we het goed aanpakken, moet het markt-
gestandaardiseerde economische analyse zoals
al weten of iets werkt en of er marktruimte is.”
zaam vernieuwend werkt. Vooruitlopend op de concessie voor
mechanisme uiteindelijk verder zijn werk doen.
wij die hebben uitgevoerd.”
TFI organiseert regelmatig ontmoetingen om
busvervoer in 2016 bedenken partijen aan de TFI-tafel met
De steun van EFRO is nu nog zeer welkom om
Vergroenen openbaar vervoer
Met TFI is de regio Utrecht op weg om op het gebied van innovatie de eigen broek op te
nieuwe ketens van partijen te laten ontstaan, die
elkaar alternatieve verdienmodellen. Het zou zomaar tenderen
het vuurtje op te stoken, wél met het besef dat
Richten op maatschappelijk relevantie innovaties
weer tot vruchtbare en succesvolle initiatieven
‘aan de voorkant’ kunnen worden, waarbij milieuvriendelijkheid
we dat vuurtje straks zelf brandende moeten
leiden. Daarbij worden regelmatig succesvolle,
voorop staat…
houden. De winst van EFRO zit hem in het feit
“We hebben ook de stap gezet naar een duurza-
bevlogen ondernemers uitgenodigd, wat de
dat je de ruimte en de tijd hebt om verkenningen
me en vooral ook maatschappelijke verankering
geloofwaardigheid in wat wij brengen voor de
uit te voeren, vruchtbare nieuwe inzichten op te
van innovaties.” Het draait niet meer alleen om
toehoorders flink doet verhogen. “Soms is de
doen en voorheen ondenkbare kansen te benut-
economisch beleid, maar om welke maatschap-
vraag uit het veld nog latent en moeten wij
ten. Daardoor kunnen wij een echte systeemver-
pelijke vraagstukken de meeste behoefte aan in-
hem expliciet maken. Belangrijk is dat we met
andering doorvoeren.”
novaties hebben. Zo voorkomen we dat we met
elkaar coalities vormen in de uitwerking.” Van
EFRO-geld eendagsvliegen blijken te steunen,
Mil vertelt over hun ‘Inspiration Days’. Hierbij
Taskforce Innovatie Regio Utrecht
die het zonder die steun niet blijken te redden.
houdt het niet op bij het contact leggen en ken-
Totale projectkosten:
e 7.103.670
Bovendien is het zinnig om vooral die initiatieven
nis uitwisselen. “We brengen bewust thema’s in
Bijdrage KvW:
e 4.133.230
te omarmen die zich richten op aandachtsvel-
die innovatieve potentie hebben. Zo kunnen we
den waarop het economisch stimuleringsbeleid
met een bepaalde beroepsgroep aan tafel zitten
van de overheid zich richt. Daar zit het geld en
en daar de creatieve sector op loslaten. Een
daar liggen de kansen.” Van Mil noemt de duur-
van de vele oplossingen die dat kan opleve-
zaamheidsindustrie en de zorg- en medische
ren is een ‘app’, waarmee uit het oogpunt van
sector. Deze zijn beide focusgebieden voor TFI,
patientveiligheid (aankomende) artsen oefenen
net als life sciences, creatieve industrie (design
met het snel nemen van de juiste beslissingen
en gaming) en het innovatief ondernemerschap
bij complexe medische handelingen. Of we gaan
binnen de zakelijke dienstverlening en het mid-
strategisch aan de slag binnen ons ‘Get Con-
den- en kleinbedrijf.
nected netwerk’, waarbij we fundamenteel het systeem onder de loep nemen en gezamenlijk
TFI, de motor voor duurzame innovatie
vernieuwende ideeën bedenken. (Zie kader op
Van Mil: “Door alle verkregen inzichten zijn we
pagina 21 vergroening.)
21
Provincie Zuid-Holland
Duurzaamheidsfabriek, dé innovator in technisch beroepsonderwijs
Meerwaarde voor de regionale economie
schoolleerlingen op initiatief van het bedrijfsle-
De Duurzaamheidsfabriek richt zich binnen de
ven (Technet) een voorlichtingsprogramma aan.
regio Rijnmond/Drechtsteden op de ontwik-
Zo zien zij de studenten in de fabriekshallen
keling en loopbaan van jongeren, vakmensen
‘aan het werk’ en we brengen ze op een speelse
‘Zorg voor een zodanige inspirerende leer- en
en zij-instromers. Het is de plek waar (toekom-
manier in aanraking met techniek.”
werkomgeving, dat het technisch beroepsonder-
stige) beroepsbeoefenaren de waarde van een
wijs perfect aansluit op de behoeften van de (re-
technisch beroep ervaren en waar vooral het
Duurzaamheid is het parool
gionale) arbeidsmarkt. Maak technisch leren voor
midden- en kleinbedrijf, mogelijkheden tot (inno-
Binnen de Duurzaamheidsfabriek draait alles
de jeugd écht aantrekkelijk en haal de praktijk
vatief) samenwerken ziet. Meester: “We hebben
om ‘duurzame, innovatieve technologie’. Dit
letterlijk binnen de ‘schoolmuren’. De Duurzaam-
hier bijvoorbeeld het nieuwste model van een
thema is een belangrijk speerpunt geworden
heidsfabriek in Dordrecht hanteert deze onder-
ICT-gestuurde lasrobot staan van het bedrijf Valk
in de bedrijfsvoering van veel organisaties. Het
wijsformule en werkt daarvoor nauw samen met
Welding. Daarmee wordt de overstap gemaakt
bedrijfsleven zat al te springen om vakbekwame
het bedrijfsleven en de diverse onderwijs- en
van hand- naar computergestuurd lassen, wat
technici, het milieu nu ook! “Deze ontwikke-
kennisinstituten. In het volle besef dat duur-
heel interessant is voor onze leerlingen en hun
ling zorgt voor nieuwe kansen op de arbeids-
zaamheid dé economische groeibriljant is,
docenten, maar ook voor bedrijven. Zo zijn we
markt, omdat nieuwe vaardigheden nodig zijn.
hanteert de Duurzaamheidsfabriek de duurzame
in gesprek met een scheepswerf uit de regio
Want wie repareert straks onze windmolens en
technologie als leidraad. “Volgens die lijn is het
die zeer geïnteresseerd is in de lasrobot, die ze
elektrische auto’s? En is er straks voldoende
kostje gekocht voor onze toekomstige generatie
een enorme tijdwinst kan opleveren bij hun fijne
personeel om zonneboilers te installeren, om
technisch getalenteerde jongeren.” Dat zegt Rein
mechanische laswerk. En dat is nu precies wat
technieken voor hergebruik van grondstoffen
Meester, voorzitter van de Coöperatie Ontwikke-
we willen bereiken: dusdanig samenwerken dat
te ontwikkelen of om de zorgsector met behulp
ling Leerpark en tevens directeur Duurzaamheid
de regionale economie er wel bij vaart.”
van domotica het werken te vergemakkelijken?”
van de gemeente Dordrecht. In de coöperatie zijn de gemeente Dordrecht en ROC Da Vinci College beide voor 50% vertegenwoordigd.
De vraag naar creativiteit om allerlei producten
Passend antwoord op een arbeidsmarktprobleem
en productieprocessen duurzamer te maken zal alleen maar toenemen.
Door de vergrijzing gaan grote aantallen werkneDe Duurzaamheidsfabriek is in september 2012
mers van de babyboomgeneratie met pensioen.
“Binnen de duurzame technologie richten we
opgeleverd en in gebruik genomen. Op 4 ok-
Maar waar blijven de vervangers voor deze na-
ons op twee focusgebieden: de maritieme tech-
tober 2013 vindt de feestelijke opening plaats.
oorlogse generatie? Het probleem is dat zich te
nologie en duurzame energietechnologie. De
Dan is de papieren droom in al zijn facetten
weinig jongeren aandienen voor een technische
keuze voor de (toeleverende) maritieme sector
zichtbare werkelijkheid geworden. Meester: “De
beroepsopleiding. Overheid en bedrijven besef-
is geen toevallige, want de regio Drechtsteden
term fabriek is bewust gekozen, omdat we tech-
fen dat ze de technische beroepen meer moeten
vormt het derde maritieme knooppunt van
nologie, innovatie, onderzoek en ‘maakindustrie’
promoten. “Nog te veel jongeren denken dat
Nederland, direct na Rotterdam en Amsterdam.
bundelen. Het is een creatieve broedplaats, als
een technische (MBO/HBO-)opleiding per
“In onze regio is 70% van de bedrijven maritiem
voorportaal voor de beroepspraktijk. Jongeren
definitie opleidt tot ‘vies werk’ en dat je binnen
gerelateerd, waarbij hoge, specialistische eisen
leren niet alleen een vak, maar ook hoe je met
het voortgezet onderwijs (AVO/VWO) beter kunt
aan de toeleveringsindustrie worden gesteld
opdrachtgevers moet omgaan en hoe je samen-
scoren. Terwijl het tegenwoordig juist zo is dat
omdat schepen tegenwoordig net drijvende high
werkt aan een eindproduct, van MBO-niveau tot
je met een technische MBO-opleiding een grote
tech fabrieken zijn.” Vanuit de opgezette mari-
TU-niveau. Natuurlijk speelt ICT daarbij een be-
kans op een baan hebt, met bovendien ook nog
tiem technische leerroute vinden veel leerlingen
langrijke rol, maar er wordt net zo goed gelast,
de nodige carrièreperspectieven.” Meester ver-
van het Da Vinci College hun leer-werkplek in de
gedraaid en geschaafd.”
volgt dat het heel belangrijk is dat de kinderen al
maritieme sector met grote kans dat ze hierin
op de basisschool – én hun ouders en leer-
ook een baan vinden. De tweede onderwijspijler
krachten – meer doordrongen worden van de
is de duurzame energie, met alle aandacht de
voordelen en mogelijkheden van een technische
innovatieve toepassing van duurzame energie-
beroepsopleiding. “Daarom bieden we de basis-
bronnen als wind, water en zon. Beide pijlers
23
vinden elkaar in het gezamenlijke speerpunt:
van de Duurzaamheidsfabriek mee te gaan en
van (V)MBO tot WO. Meester: “De beste aanpak
stoffen eigendom blijven van de producenten.
de duurzame productietechnologie en –automa-
een deel van het onderwijsprogramma in te vul-
vinden wij het ‘praktisch, explorerend leren’. Wat
Rau gaat van het principe uit dat je niet moet
tisering. “Omdat wij hier een heel machinepark
len. “Met de aantekening”, aldus Meester, “dat
is er bijvoorbeeld leuker dan voor een werkstuk
verbruiken, maar gebruiken. Dat betekent dat al-
hebben staan, kan er echt multidisciplinair aan
we dankzij de EFRO-bijdrage investeringen in
sleutelen aan een robotje. Technologie leer je
leen prestaties van een product worden gekocht
de productie worden gewerkt. Dit kan zowel
het gebouw en de installaties hebben kunnen
vooral in de praktijk, door te kijken, te doen en
volgens het principe van de circulaire economie.
voor de maritieme als de energiesector zijn of
doen die we anders zeker op de lange baan
te ontdekken.”
Zo neemt de Duurzaamheidsfabriek lichturen af,
bijvoorbeeld voor de zorgsector.”
hadden moeten schuiven.”
Gebouw toonbeeld van duurzaamheid
XCalibur, een getrouwe miniversie van de werkelijkheid
En stel dat het meubilair versleten is, dan neemt
Op zijn plek in duurzame stadswijk De Duurzaamheidsfabriek maakt deel uit van
Voor het ontwerp van het gebouw is Thomas
Op de begane grond staat een van de para-
en hergebruikt de grondstoffen uit het ‘oude’
de nieuwe, duurzame stadswijk ‘Leerpark
Rau aangetrokken. Deze als ‘groene architect’
depaardjes van de Duurzaamheidsfabriek, de
meubilair (cradle to cradle). De grondstoffen
Dordrecht’, die direct grenst aan het centrum
bekend staande architect ontwierp onder meer
test- en oefeninstallatie van de meetindustrie,
blijven gegarandeerd behouden in een grond-
van de stad. Het Leerpark is een mooi voor-
ook de gebouwen van de Triodosbank en het
de XCalibur. Het is een miniatuurversie van de
stoffenbank die wordt beheerd door Turntoo.
beeld van multifunctionele gebiedsontwikkeling,
Wereld Natuur Fonds. In het ontwerp ligt de
Euroloop van het bedrijf Krohne Altometer en
Meester: “Wij betalen alleen de gebruiksrechten.
waarbij ecologisch bewust wordt omgegaan
focus op het integraal verduurzamen van het
van het Nederlands Meetinstituut (NMI), die in
Zo dwing je producenten om hun producten zo
met natuur, milieu en energie. De Coöperatie
gebouw. Door te letten op de oriëntatie van het
het Rotterdamse Botlekgebied staat. Dit is ’s
duurzaam mogelijk te maken.”
Ontwikkeling Leerpark is opdrachtgever voor
gebouw en andere bouwfysische parameters is
werelds grootste en nauwkeurigste testfaciliteit
Op de vierde verdieping bevindt zich ook het
de invulling van het totale Leerpark gebied. De
de energiebehoefte geminimaliseerd. De inrich-
voor gas- en vloeistofmeters voor de petroche-
experimenteer-lab LeX, een afkorting van Leo-
fabriek staat in deze wijk te midden van scholen,
ting zoals met het machinepark is flexibel, om
mische industrie. De XCalibur is een getrouwe
nardo Experience. Daar kunnen leerlingen van
woningen, leerwerkbedrijven, een brandweerka-
nieuwe ontwikkelingen een kans te geven. Wat
kopie, met dat verschil dat deze uit veiligheids-
het primaire en voortgezette onderwijs techniek-
zerne, detailhandel, sportgebouwen en allerlei
we vandaag nog niet weten, kan morgen realiteit
overwegingen op water draait. Studenten van
workshops volgen, waarbij ze zelf aan de gang
andere organisaties en voorzieningen. Meester:
zijn. Uit educatief oogpunt zijn de technische
technische opleidingen (MBO/HBO/TU) kunnen
mogen met het uitwerken van hun computeridee
“Beroepsmatig onderwijs vergt juist een goede
gebouwinstallaties heel bewust in het zicht
hier in de praktijk oefenen met het doen van me-
tot een 3d-vorm. Daarvoor gebruiken ze onze
verbinding met de samenleving en het Leerpark
gelaten en niet weggewerkt in kasten of achter
tingen en het interpreteren van meetgegevens.
moderne 3d printers, laser- of vinylsnijder.” In
biedt daarvoor de perfecte omgeving. Studen-
muren. Zo heeft de luchtbehandelingskast een
Wat gebeurt er als je een klep (half) open zet?
het LeX werken studenten MBO, HBO en TU
ten doen in de praktijk werkervaring op bij tal
glazen paneel en kunnen leerlingen de werking
Of de druk opvoert, de temperatuur verandert?
ook (samen) aan innovatieprojecten van be-
van gemotiveerde bedrijven en instellingen in de
van de installaties van de fabriek ervaren dankzij
In dit unieke test- en oefencentrum, is zo’n twee
drijven. Deze zien in de Duurzaamheidsfabriek
nieuwe wijk.”
een door de installatiebedrijven Wolter&Dross,
miljoen euro geïnvesteerd en zijn niet alleen initi-
de perfecte omgeving om prototypes te laten
Mampay en Verkerk dubbel uitgevoerde in-
atiefnemer Krohne Altometer en NMI betrokken,
ontwikkelen en testen, waarbij ze leerlingen con-
De Coöperatie Ontwikkeling Leerpark heeft de
stallatiepanelen. Ook is door het energie- en
maar ook diverse bedrijven uit de regio. Die be-
crete opdrachten kunnen geven op basis van
Duurzaamheidsfabriek gerealiseerd met steun
grondstoffennutsbedrijf HVC een kleine warm-
drijven gebruiken dit leerstation zélf ook voor het
een innovatief idee.” Ook kunnen bedrijven en
van onder meer de provincie Zuid-Holland,
koude-installatie gebouwd waarop kan worden
testen van nieuwe meters én voor het trainen
particulieren opdracht geven tot het maken van
EFRO en een lening van de Triodos. Veel bedrij-
geoefend en getest.
en bijscholen van hun werknemers. Zij hoeven
3d-modellen, bijvoorbeeld een maquette voor
daarvoor nu niet meer naar het buitenland.
een architectenbureau, een dwarsdoorsnede
ven hebben geïnvesteerd in de invulling van de
evenals onder meer stoel-, tafel- en loopuren. de producent deze terug, zorgt voor vervanging
fabriek, zowel met apparaten als met kennis.
Het gebouw oogt als een fabriek en zo werkt
Meester: “Uit duurzaamheidsoogpunt hadden
het ook echt. De onderste twee van de vier
Turntoo en LeX
derdeel van een installatie. “Dat soort voorbeel-
we liever een bestaand gebouw hergebruikt,
verdiepingen zijn volwaardige fabriekshallen.
De vierde verdieping van de Duurzaamheidsfa-
den spreekt jongeren heel erg aan.”
maar die mogelijkheid was jammer genoeg niet
Op het speciaal verzwaarde dak van de fabriek
briek is de plek waar mensen elkaar ontmoeten
voorhanden. De andere kant van de medaille is
kan worden geëxperimenteerd met installaties
om innovaties verder uit te denken. Daar bevindt
dat we nu veel van onze ideeën hebben kunnen
als zonnepanelen, windmolens e.d. Naast de
zich ook een aantal bedrijfsruimten voor aan
waarmaken en er geen enkele belemmering was
diverse bedrijfsruimten, herbergt het gebouw
het bedrijfsleven verbonden organisaties, zoals
om veel ICT in het gebouw te stoppen.”
laboratoria, werkplaatsen en ontmoetingsplek-
de Werkgevers Drechtsteden. De verdieping is
Het blijkt dat het bedrijfsleven zich maar al te
ken. We vinden er een volledig machinepark
geheel ingericht volgens het concept Turntoo
graag laat verleiden om in de onderwijsfilosofie
terug dat geschikt is voor alle onderwijsniveaus,
van Thomas Rau, waarbij materialen en grond-
van een machineonderdeel of een technisch on-
25
Wereldprimeur met 4D-gevel De Duurzaamheidsfabriek zorgde in november 2012 voor een wereldprimeur door de eerste
Kansen voor West II (2014-2020)
industriële 4D-gevel te onthullen, naar het idee van het Sliedrechtse bedrijf Sublean Group. De
De Europese Commissie stelt voor de Structuur-
Om die reden is de managementautoriteit van
4D-gevel bestaat uit roterende panelen, die op
fondsen steeds voor zeven jaar een subsidie-
Kansen voor West in 2012 gestart grotere en
de gevel zijn gemonteerd. De panelen kunnen -
periode vast. Dat biedt enerzijds de Commissie
kleinere consultaties. Vertegenwoordigers van
afhankelijk van de (weers)omstandigheden – à
de mogelijkheid om van koers te veranderen of
onder andere werkgevers en werknemers, het
la minute van functie veranderen. “Deze kunnen
eisen aan te scherpen. Anderzijds biedt het ze-
(wetenschappelijk) onderwijs en projectleiders
energie opwekken, CO2 reduceren, regenwater
kerheid omdat Lidstaten weten waar ze langere
van lopende projecten hebben de kans gekre-
afvangen en bufferen, hittestress tegengaan
tijd rekening mee kunnen en moeten houden. De
gen en genomen om tijdens bijeenkomsten de
door warmte te reflecteren, maar ze kunnen ook
overgang naar een nieuwe periode is daarmee
nieuwe Europese prioriteiten te bediscussiëren
reclame maken.” Volgens Meester kan hiermee
voor alle partijen een belangrijk moment.
en voorstellen te doen voor de accenten die
elk oppervlak 24 uur per dag rendabel gemaakt
Kansen voor West II zou moeten leggen.
worden. “Zo werken we mee aan een onderzoek
Hoewel de Rijksoverheid van mening is dat
naar de inzetbaarheid van voetbalvelden, samen
Nederland geen bijdrage uit de Structuurfond-
De resultaten van deze bijeenkomsten zijn
met onder meer Innosport (IOC*NSF), TNO en
sen zou moeten krijgen (Structuurfondsen zijn
doormiddel van internetconsultaties weer terug-
de TU Delft om op voetbalvelden draaibare
bedoeld voor de armere lidstaten en Nederland
gelegd en getoetst bij de deelnemers.
graspanelen te maken, die – als er niet gevoet-
zou beter af zijn met een lagere EU-afdracht),
bald wordt – tot zonnepanelen kunnen worden
zijn de provincie en de steden wel erg blij met
Het ministerie van Economische Zaken stelt
omgetoverd. “En reken maar dat de leerlingen
EFRO-geld. Zij stellen dat het initiatieven moge-
als eis dat in de herfst van 2013 het nieuwe
dan gemotiveerd zijn om mee te denken. Je
lijk maakt die anders niet, of veel moeilijker ge-
operationele programma af is. Daar komt bij dat
moet ze dan ’s avonds bij sluitingstijd echt naar
realiseerd kunnen worden. En dat deze initiatie-
vier operationele programma’s in Nederland in
huis sturen, zo leuk vinden ze het.”
ven daadwerkelijk bijdragen aan het verstevigen
de volgende periode veel nauwer moeten gaan
van de regionale economie.
samenwerken dan voorheen het geval was en ook hun programma’s op elkaar moeten afstem-
Juist omdat de effecten van Europees geld op
men. Hoewel dit de tijdsdruk hoog maakt, ligt
het niveau van de dagelijkse praktijk het sterkst
Kansen voor West op schema. Zodra de stuk-
gevoeld worden, is het de vertegenwoordigers
ken formeel zijn goedgekeurd, zullen ze onder
van deze partijen er ook veel aan gelegen om
andere op de website van Kansen voor West
tijdig gehoord te worden bij het tot stand komen
gepubliceerd worden.
van een operationeel programma voor een nieuwe subsidieperiode. Managementautoriteiten hebben een zelfde belang. Hoe beter een operationeel programma aansluit bij de behoefDuurzaamheidsfabriek
ten van de (gewenste) doelgroepen, hoe groter
Projectkosten:
e 9.610.400
Bijdrage KvW:
e 1.609.600
de kans op goede en effectieve projecten.
27
Europa investeert in de toekomst. Deze uitgave en alle projecten komen tot stand met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.
