Kernenergie maakt deel uit van de oplossing in de strijd tegen de klimaatverandering

BELGISCH NUCLEAIR FORUM STANDPUNT

Kernenergie maakt deel uit van de oplossing in de strijd tegen de klimaatverandering De vraag naar elektriciteit blijft toenemen. Tussen 1965 en 2013 zijn de productie en het verbruik van energie verviervoudigd1, grotendeels dankzij fossiele energiebronnen, die CO2 uitstoten. In de komende decennia zal de wereldwijde vraag naar elektriciteit alleen maar stijgen. De landen die het Kyoto-protocol (1997) hebben ondertekend, hebben zich geëngageerd om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen om de gemiddelde temperatuurstijging tegen 2050 tot 2°C te beperken, omdat anders de gevolgen voor milieu en samenleving onomkeerbaar zouden zijn. Het Belgisch Nucleair Forum is van oordeel dat, om dit doel te bereiken: 1. Rekening houdend met de omvang van de uitdaging, moet de wereld alle koolstofarme energieën gebruiken, met inbegrip van kernenergie. Om de klimaatverandering in te dijken, zal volgens het IPCC2 over 35 jaar 80 % van de elektriciteit ter wereld koolstofarm moeten zijn (vandaag is dat 30 %). De wereldwijde vraag naar elektriciteit zal tegelijkertijd verdubbelen. Een dergelijke uitdaging vereist het gebruik van alle koolstofarme technologieën: hernieuwbaar, nucleair en CCS (CO2-opvang en -opslag). 2. We moeten dringend onze toevlucht nemen tot beschikbare koolstofarme technologieën. Op dit ogenblik heeft de planeet reeds twee derde van haar koolstofvoorraad opgebruikt. Om de klimaatverandering in te dijken, zullen we de CO2-uitstoot moeten terugdringen, in afwachting van toekomstige technologieën. Kernenergie maakt deel uit van de industriële oplossingen die onmiddellijk op grote schaal inzetbaar zijn. 3. Elk land moet over een zo uitgebreid mogelijk keuzepakket aan koolstofarme technologieën kunnen beschikken. Heel weinig scenario’s (8 op 1200)3 slagen erin om de temperatuurstijging tot 2°C terug te dringen zonder een beroep te doen op kernenergie. De protocollen van de UNCCC (klimaatconferentie van de Verenigde Naties) moeten ervoor zorgen dat de landen die het wensen, toegang kunnen krijgen tot kernenergie en klimaatfinancieringen, net zoals dat voor andere koolstofarme energieën het geval is.

1 2 3

BP Statistical Review 2014 Rapport van Groep I van het IPCC : http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_SummaryVolume_FINAL_FRENCH.pdf Rapport van Groep III van het IPCC : http://ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_full.pdf

1

1. De wereld moet, rekening houdend met de omvang van de uitdaging, alle koolstofarme energieën gebruiken, met inbegrip van kernenergie A. Een historische uitdaging: over 35 jaar moet 80 % van de elektriciteit koolstofarm4 zijn Vandaag de dag is 70 % van de wereldwijde elektriciteitsproductie afkomstig van fossiele brandstoffen (steenkool, gas, petroleum). Elektriciteitsproductie is de belangrijkste oorzaak van CO2-uitstoot. Koolstofarme energieën daarentegen vertegenwoordigen slechts 30 % van de energiemix. Om het tij te keren, zullen belangrijke inspanningen nodig zijn, temeer omdat het aandeel fossiele energieën niet afneemt: sinds 2010 is de toename van steenkool hoger dan die van alle niet-fossiele energieën samen5. Sinds 1990 (referentiejaar van het Kyoto-protocol) is de CO2-uitstoot in plaats van te dalen alsmaar toegenomen (+ 60 %) 6. Als fossiele energieën de energiemix blijven overheersen, zal de temperatuur op aarde gemiddeld met 6° C7 stijgen, wat ver boven het streefdoel van 2°C ligt. B. Een broos evenwicht: de CO2-uitstoot terugdringen én tegemoet komen aan de basisbehoeften van de mens In 2050 zal de wereldbevolking uit 9,6 miljard mensen bestaan8. De vooruitgang op vlak van energie-efficiëntie, hoe veelbetekenend ook, zal niet kunnen voldoen aan de toenemende vraag naar elektriciteit. De scenario’s van het IEA9, die op vlak van energie-efficiëntie van de nodige ambitie getuigen, voorzien tegen 2050 een toename van de vraag naar elektriciteit, gaande van 80 % (opwarming tot 2°C, scenario 2DS) tot 130 % (opwarming tot 6 °C, scenario 6DS), voornamelijk te wijten aan de opkomende economieën. De strijd tegen de klimaatverandering hoeft de ontwikkeling van de opkomende landen niet in de weg te staan: 1,2 miljard10 mensen – evenveel als de bevolking van India of Afrika – hebben nog geen toegang tot elektriciteit. Daarbovenop gebruiken 2,8 miljard mensen hout of andere natuurlijke grondstoffen om te koken en zich te verwarmen, wat op zich ook weer schadelijk is voor de gezondheid. De landen met de grootste CO2-uitstoot op aarde zijn toevallig ook de opkomende economieën: China en India. Steenkool vertegenwoordigt er respectievelijk 70 en 80 % van de elektriciteitsproductie. Deze landen beheersen de kerntechnologie. Het is raadzaam om hen aan te moedigen hun nucleair park te ontwikkelen om de klimaatdoelstellingen te bereiken.

4

Rapport van Groep III van de IPCC : http://ipcc.ch/pdf/assessmentreport/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_full.pdf Energy Technology Perspectives 2014, IEA http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/EnergyTechnologyPerspectives_ES.pdf 6 Carbon brief http://www.globalcarbonproject.org/carbonbudget/14/hl-compact.htm 7 Energy Technology Perspectives 2014, IEA http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/EnergyTechnologyPerspectives_ES.pdf 8 Verenigde Naties http://esa.un.org/wpp/documentation/pdf/wpp2012_press_release.pdf 9 Technology Roadmap 2014, AIE http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/technology-roadmap-nuclear-energy1.html 10 Wereldbank http://documents.banquemondiale.org/curated/fr/2013/01/17747859/global-tracking-framework-vol-1-3-resume-general 5

2

C. Het IPCC spreekt van drie soorten koolstofarme elektriciteit: hernieuwbaar, nucleair en CCS Kernenergie is koolstofarm: over haar hele levenscyclus (bouw, exploitatie, ontmanteling) is de uitstoot vergelijkbaar met die van hernieuwbare energieën. Kernenergie stoot gemiddeld 16g CO2/kWh11 uit, dertig keer minder dan gas (469g/kWh) en 60 keer minder dan steenkool (1001g/kWh), iets meer als wind- (12g/kWh) en 1,5 keer minder dan zonne-energie (22g/kWh). D. Elektrische toepassingen banen hun weg naar een koolstofarme omgeving12 Elektriciteit neemt in talrijke sectoren (wonen en transport) stilaan de plaats in van fossiele brandstoffen, waardoor de CO2-uitstoot steeds verder daalt. Om de klimaatdoelstellingen te bereiken, stelt het IEA dat het aandeel van elektriciteit in de energiemix tegen 2050 25 % zou moeten bedragen (tegen 17 % vandaag)13.

11

IPCC, “Vergelijkende studie van de CO2-uitstoot van de verschillende energiebronnen tijdens hun volledige levenscyclus” en WNA Energy Technology Perspectives 2014, IEA http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/EnergyTechnologyPerspectives_ES.pdf 13 2DS-scenario van het IEA 12

3

2. We moeten dringend onze toevlucht nemen tot beschikbare koolstofarme energieën A. 70 % van de koolstofvoorraad werd reeds opgebruikt Na zijn uitstoot, blijft CO2 nog lange tijd in de atmosfeer aanwezig. Om de opwarming tot gemiddeld 2°C terug te dringen, heeft het IPCC een gecumuleerd « CO2-emissieplafond»14 vastgelegd dat niet mag worden overschreden. De uitstoot wordt geschat op 2 900 miljard ton tussen het begin van het pre-industriële tijdperk en 2050. 2 000 miljard ton kwamen al in de atmosfeer terecht met een sterke toename tijdens de laatste jaren (1 000 miljard sedert 40 jaar). Het is dus raadzaam om onmiddellijk de uitstoot te reduceren, en niet te wachten op nieuwe technologieën, die pas vruchten zullen afwerpen naargelang hun beschikbaarheid tijdens de volgende decennia. B. Kernenergie is een beschikbare, koolstofarme en doelgerichte industriële oplossing Met 43815 actieve kernreactoren, is kernenergie in 30 landen aanwezig. De nucleaire sector heeft zijn doeltreffendheid bewezen. Vandaag de dag volgen of evenaren slechts 6 landen de aanbevelingen van het IPCC op vlak van de energiemix (80 % koolstofarme elektriciteit). Vier onder hen – Zwitserland, Zweden, Frankrijk en Brazilië – beschikken over kerncentrales. Zwitserland en Zweden putten 40 % van hun elektriciteit uit kernenergie, terwijl Frankrijk16 nog beter scoort met 77 %. Brazilië van zijn kant beschikt over twee kernreactoren. In België wordt tussen 40 en 50 % van de elektriciteit opgewekt in kerncentrales, waardoor 75% van de geproduceerde elektriciteit in België17 koolstofarm is. C. In de landen van de OESO is kernenergie de eerste bron van koolstofarme elektriciteit: we moeten deze troef uitspelen om de klimaatdoelstellingen te bereiken In de Verenigde Staten vertegenwoordigt kernenergie twee derde van de koolstofarme elektriciteit. 75 van de 100 actieve reactoren verkregen toestemming om nog 60 jaar te blijven functioneren. In de Europese Unie neemt kernenergie meer dan de helft van de koolstofarme elektriciteit voor haar rekening. Finland, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland hebben programma’s aangenomen die de exploitatieduur van hun reactoren moeten verlengen. In Frankrijk plant EDF een renovatieproject, waardoor de 58 reactoren nog gedurende meer dan 40 jaar in alle veiligheid geëxploiteerd kunnen worden. In België werd de verlenging met 10 jaar van de kerncentrales Doel 1 en 2 heel recent goedgekeurd door het Parlement. De centrale van Tihange verkreeg reeds in 2014 een verlenging met 10 jaar. De verlenging van de exploitatieduur van een bestaand nucleair park biedt onweerlegbare voordelen: ze maakt het gebruik van een performant en rendabele productiebron mogelijk en draagt ertoe bij om de CO2-uitstoot door fossiele bronnen terug te dringen.

14

Carbon Brief volgens de gegevens van de IPCC : http://www.carbonbrief.org/blog/2014/11/six-years-worth-of-current-emissions-wouldblow-the-carbon-budget-for-1-point-5-degrees/ 15 IAEA, 2014 http://www.iaea.org/About/Policy/GC/GC58/GC58InfDocuments/English/gc58inf-6_en.pdf 16 RTE, 2014 http://www.rte-france.com/sites/default/files/bilan_electrique_2014.pdf 17 Rapport EurObserv’ER + cijfers Elia

4

De CO2-uitstoot in Japan is in 2012 met 6 % gestegen: het land kan de door het Kyoto-protocol vastgelegde doelstellingen niet naleven. De heropstart van een deel van de reactoren zou het in staat kunnen stellen om de CO2-uitstoot terug te dringen. D. Kernenergie blijft een troef om de CO2-uitstoot terug te dringen Sedert 1971 is kernenergie, volgens het IEA18, erin geslaagd om het equivalent van twee jaar CO2uitstoot te vermijden. Het is op dit ogenblik de belangrijkste koolstofarme energiebron19. Tegen 2040 zou kernenergie het equivalent van vier jaar CO2-uitstoot kunnen besparen. Kernenergie stelt Europa in staat om elk jaar de CO2-uitstoot, gelijk aan de uitstoot van het jaarlijkse autoverkeer van Duitsland, Spanje, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Italië20 samen, te besparen.

18

World Energy Outlook, AIE, 2014 http://www.iea.org/newsroomandevents/pressreleases/2014/november/signs-of-stress-must-not-beignored-iea-warns-in-its-new-world-energy-outlook.html 19 World Energy Outlook, AIE, 2014 http://www.iea.org/newsroomandevents/pressreleases/2014/november/signs-of-stress-must-not-beignored-iea-warns-in-its-new-world-energy-outlook.html 20 Eurostat, 2014

5

3. Elk land moet over een zo uitgebreid mogelijk keuzepakket aan koolstoofarme

technologieën kunnen beschikken A. Zonder kernenergie slagen er maar heel weinig scenario’s in om onder de drempel van 2 °C te blijven Slechts 8 van de 1 20021 door het IPCC geregistreerde en geanalyseerde scenario’s dragen op gelijktijdige wijze bij tot een indijking van de opwarming tot 2 °C en een kernuitstap. In een open brief 22 van eind 2013 verklaarden vier vooraanstaande klimatologen: «er bestaat geen enkele geloofwaardige weg naar de stabilisering van het klimaat, waarin kernenergie geen belangrijke rol speelt», «we mogen geen enkele technologie uitsluiten». In het 2DS-scenario, beschouwd als de meest doelgerichte visie om de doelstelling van 2 °C te bereiken, gaat het IEA ervan uit dat de nucleaire brutocapaciteit tegen 2050 zal verdubbelen van het huidige niveau van ongeveer 400 GW naar 930 GW. Dit stemt overeen met een stijging van het nucleaire aandeel in de energiemix van 11 tot 17% 23. B. Opdat elk land kan deelnemen aan de strijd tegen de klimaatverandering, moeten alle andere doelstellingen en nationale eigenheden opgenomen worden Op de klimaatconferentie van Parijs (COP21) moet elk land zijn nationale bijdrage ter vermindering van de globale CO2-uitstoot voorleggen. Om in dit opzet te slagen, moet elk land over een zo uitgebreid mogelijk keuzepakket aan koolstofarme opties kunnen beschikken. Dit biedt hen een maximale soepelheid om te werken aan hun nationale uitdagingen en bij te dragen tot de globale doelstelling. C. Kernenergie stelt ons in staat de CO2-uitstoot terug te dringen en draagt gelijktijdig bij tot een versterking van de bevoorradingszekerheid en de welvaart Kernenergie kan een belangrijke rol spelen in de energiezekerheid van de landen, omdat ze daardoor minder steenkool en gas moeten invoeren. In tegenstelling tot de fossiele energieën, waarvan de prijzen onderhevig zijn aan belangrijke schommelingen, staat de productie van kernenergie gedurende lange tijd garant voor stabiele kosten: dit brengt een reële welvaart voor de staten en economische actoren met zich mee. D. In de elektrische systemen vullen de productieprofielen van nucleaire en hernieuwbare energieën elkaar aan De toevlucht tot hernieuwbare energie, waaronder waterkracht, biedt landen een graduele oplossing, naargelang hun beschikbare grondstoffen. Voor kernenergie ziet de situatie er helemaal anders uit. Intermittente systemen (zonne- en windenergie) en steeds beschikbare energiebronnen vullen elkaar aan, en verzekeren de optimalisering en het evenwicht van de elektrische systemen.

21

Rapport van Groep III van de IPCC: http://ipcc.ch/pdf/assessmentreport/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_full.pdf Washington Post, 2013 http://www.columbia.edu/~jeh1/NuclearPowerInClimateBattle.WashingtonPost_2013.11.03.pdf 23 World Energy Investment Outlook, AIE, 2014 http://www.iea.org/newsroomandevents/pressreleases/2014/june/name,72035,en.html 22

6

Kernenergie is dus compatibel met hernieuwbare energie om de elektriciteitsbehoefte in België in te vullen zonder explosie van de CO2-uitstoot. Het behoud of de verlenging van kernenergie hoeft de verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie niet in de weg te staan. Een studie van PwC Enterprise Advisory toont aan dat het potentiële aandeel van hernieuwbare energie in de Belgische energiemix te klein is om kernenergie volledig te vervangen (tegen 2030 maximum 22 % van de totale energiemix innemen bij een volledige kernuitstap)24. Over 15 tot 20 jaar zullen innoverende multi-energiesystemen, waaronder hernieuwbare en kernenergie, dankzij nieuwe toepassingen (zoals warmtekracht- en microwarmtekrachtkoppeling) uitdraaien op een uitgebreid gebruik van koolstofarme elektriciteit: koolstofarme warmte, biobrandstoffen, elektrische en waterstofmobiliteit, (bio)gasnetten, opslagdiensten, … E. Over 35 jaar zal het technologieaanbod er ruimer uitzien: opslag, hernieuwbare energieën, reactoren van de 4de generatie Net zoals we vandaag over een zo uitgebreid mogelijk keuzepakket aan koolstofarme oplossingen moeten kunnen beschikken, zullen we in 2050 gebruik kunnen maken van een ruim aanbod aan nieuwe technologieoplossingen: elektriciteitsopslag, nieuwe hernieuwbare energie en kernenergie. Het onderzoek bijvoorbeeld naar de reactoren van de 4de generatie is reeds aardig opgeschoten. Talrijke onderzoekscentra, universiteiten en industrieën leggen zich erop toe en investeren volop. Van COP21 wordt onder andere verwacht dat de kernsector een serene omgeving krijgt aangereikt om de innovatie in de hand te werken en grondstofzuinigere, steeds veiligere en minder afvalproducerende oplossingen voor te stellen. Kernenergie maakt deel uit van de oplossing in de strijd tegen de klimaatverandering. Zowel nu als in de toekomst blijft ze een rol spelen in een koolstofarme energiemix.

24

PwC Enterprise Advisory, Impactanalyse van de kernuitstap in België (2013)

7

4. Achtergrondinformatie Definities :     

Het 2DS-scenario van het IEA (Internationaal Energieagentschap) beschrijft de energieopties met het oog op een indijking van de gemiddelde temperatuurstijging op aarde met 2 °C. Het 6DS-scenario van het IEA schetst het energieverloop indien er geen inspanning wordt geleverd om de CO2-uitstoot terug te dringen. Werkgroep I van het IPCC evalueert de klimaatveranderingen. Werkgroep III van het IPCC evalueert de technologische opties die de klimaatverandering kunnen afremmen door de CO2-uitstoot te beperken of te verhinderen. Om de opwarming tot gemiddeld 2°C terug te dringen, heeft het IPCC een gecumuleerd CO2emissieplafond25 vastgelegd dat niet mag worden overschreden. De uitstoot wordt geschat op 2 900 miljard ton tussen het begin van het pre-industriële tijdperk en 2050.

################ Dit standpunt berust op het initiatief van «Nuclear for Climate». Dit initiatief groepeert industrieën en verenigingen van kernwetenschappers van over de hele wereld, met vertegenwoordigers van 60 regionale en nationale nucleaire verenigingen, waaronder het Belgisch Nucleair Forum. ################ Het Belgisch Nucleair Forum groepeert sinds 1972 het merendeel van de ondernemingen en instellingen die zich inzetten voor de toepassingen van kerntechnologie. Het Forum was oorspronkelijk een beroepsvereniging, die zich geleidelijk heeft toegelegd op het verstrekken van informatie en uitleg. Het Belgisch Nucleair Forum wil de referentie bij uitstek zijn over kernenergie en haar toepassingen, zowel voor de pers, voor de beleidsverantwoordelijken als voor het grote publiek. ################ Gelieve voor meer informatie contact op te nemen met: Marielle Rogie Director, woordvoerder FR GSM: 0477 71 72 43 Tel.: 02 761 94 51 [email protected]

Matthias Meersschaert PR & PA Manager, woordvoerder NL GSM: 0484 876 801 Tel.: 02 761 94 52 [email protected]

www.nucleairforum.be www.twitter.com/NucleairForum

25

Carbon Brief volgens de gegevens van het IPCC : http://www.carbonbrief.org/blog/2014/11/six-years-worth-of-current-emissions-wouldblow-the-carbon-budget-for-1-point-5-degrees/

8