Sociale klimaatprojecten: 13 pioniers. Kwetsbare groepen betrekken bij de strijd tegen de klimaatverandering in België

Sociale klimaatprojecten: 13 pioniers Kwetsbare groepen betrekken bij de strijd tegen de klimaatverandering in België


COLOFON

Sociale klimaatprojecten: 13 pioniers Kwetsbare groepen betrekken bij de strijd tegen de klimaatverandering in België Cette publication est également disponible en français: Changement climatique et justice sociale : 13 projets pionniers. Impliquer les personnes défavorisées dans la lutte contre le changement climatique en Belgique Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel AUTEUR Foto’s COÖRDINATIE VOOR DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING GRAFISCH CONCEPT VORMGEVING PRINT ON DEMAND

Antoine Pennewaert, Foliant Projectmedewerkers Françoise Pissart, directeur Pascale Taminiaux, projectverantwoordelijke Johan Alleman, projectverantwoordelijke Michèle Duesberg, assistente PuPiL Tilt Factory Manufast-ABP vzw, een bedrijf voor aangepaste arbeid Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website www.kbs-frb.be Een afdruk van deze elektronische publicatie kan gratis besteld worden via onze website www.kbs-frb.be, per e-mail op het adres [email protected] of via ons contactcentrum, tel. + 32 70 233 728, fax + 32 70 233 727. De Stichting heeft geprobeerd om contact op te nemen met allen die copyright hebben op de illustraties in deze publicatie. Indien er foto’s of illustraties werden afgedrukt zonder voorkennis van de rechthebbenden, dan kunnen ze zich wenden tot de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, 1000 Brussel.

Wettelijk depot: ISBN-13: EAN: BESTELNUMMER:

D/2893/2013/03 978-90-5130-803-7 9789051308037 3127 maart 2013 Met de steun van de Nationale Loterij

Koning Boudewijnstichting

S o c i a l e k l i m a at p r o j e c t e n : 13 p i o n i e r s

4

Voorwoord Wat denken mensen die sociaal uitgesloten zijn en moeten rondkomen met een erg laag inkomen over de opwarming van de planeet? Denken ze dat het nodig is om de gevolgen daarvan te beperken via klimaatmaatregelen? Hebben die klimaatmaatregelen een positieve of een negatieve impact op hen? Willen en kunnen ze eraan meewerken? Voelen ze zich aangesproken? Vanuit deze vragen lanceerde de Koning Boudewijnstichting in 2009 een uniek sociaal klimaatproject. Ze organiseerde een dialoog tussen klimaatexperts en experts inzake sociale rechtvaardigheid. Voor het eerst in de geschiedenis gingen niet minder dan tweehonderd Europese en Belgische experts uit twee volledig gescheiden vakgebieden samen nadenken over sociaal rechtvaardige klimaatmaatregelen. Zes maanden lang debatteerden ze met elkaar op conferenties, maar nog meer online. Hun werk leverde een pak beleidsaanbevelingen voor België1 en Europa2 op die vandaag nog steeds doorwerken in de praktijk. Via de projectoproep die de Stichting in 2011 lanceerde, wilde ze deze dialoog absoluut voortzetten op het terrein in België. Ze vroeg aan sociale en aan milieuverenigingen om met sociaal kwetsbare bevolkingsgroepen baanbrekende klimaatprojecten op te zetten. Een hele uitdaging waarvoor de Stichting 100.000 euro ter beschikking stelde. Een bedrag dat werd verdeeld onder dertien projecten uit Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Ondertussen zijn de meeste van deze projecten afgesloten. Dankzij de samenwerking tussen de sociale en de klimaatsector én de doelgroep weten we nu beter wat sociaal kwetsbare gezinnen denken over de klimaatuitdaging en wat ze daar vooral via klimaatvriendelijk gedrag kunnen en willen aan doen. Vaak stonden ze zelf versteld van de positieve resultaten van hun acties. In de Brusselse Marollen amuseerden jongeren van het jeugdhuis zich onder meer met het maken van een fotoboekje over de levenscyclus van een blikje. De kans is groot dat ze in de toekomst zelf geen blikjes meer op de grond zullen gooien en er andere jongeren zullen op aanspreken als het wel gebeurt. In Leuven deden de bezoekers van een buurthuis enthousiast mee aan een klimaatspel dat hen inzicht gaf in de gevolgen van de opwarming van de planeet. In Luik leerden kwetsbare nieuwkomers en eenoudergezinnen hun energiemeters aflezen en bijhouden, en slaagden ze er via maandelijkse bijeenkomsten in om energiebesparingstips uit te wisselen en hun energiefactuur te doen dalen.

1 Matigingsbeleid inzake klimaatverandering en sociale rechtvaardigheid in België. Analyses van drie maatregelen en aanbevelingen. 2 Climate Change and Social Justice in Europe:Recommendations for three EU policy areas.



5

Voorwoord

In Oostende en Kortrijk werd vooral gezocht naar innovatieve financiële en collectieve instrumenten om woningen van kwetsbare groepen klimaatvriendelijk te renoveren, te beginnen met een goed geïsoleerd dak. Daardoor zijn de bewoners er sterker van overtuigd dat het nuttig is om hun klimaatverantwoordelijkheid op te nemen en om dagelijks te blijven werken aan de vermindering van hun energiefactuur en hun CO2uitstoot. Allemaal erg concrete projecten die steunen op een directe betrokkenheid van kwetsbare personen en die elders reproduceerbaar zijn. Op twee intervisiemomenten kregen de verschillende projectmedewerkers de gelegenheid om hun verhaal te doen en te luisteren naar elkaars ervaringen. Hun bedenkingen, adviezen, tips en fijne kneepjes werden verwerkt in deze brochure: als blijvend spoor van het traject dat ze samen hebben afgelegd, maar vooral ook als een basis waarop nieuwe initiatiefnemers kunnen voortbouwen. Koning Boudewijnstichting



6

INHOUD COLOFON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Sociale klimaatprojecten. Een overzicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Sociale ongelijkheden en klimaat-verandering . . . . . . . . . 15 13 sociale klimaatprojecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Habitat-Service uit Luik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Couleur Café uit Malmedy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Empreintes uit Namen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Foyer des Jeunes des Marolles, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Monceau-Fontaines vzw uit Charleroi - Monceau-sur-Sambre. . . . . . . . . . . . . . . 25 Platform Jongeren voor de Samenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Groupement d’Achat Commun uit Dour-Élouges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Autonoom Gemeentebedrijf Energiebesparing Oostende. . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Buurt- en Nabijheidsdienst Kortrijk vzw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Centrum Informatieve Spelen uit Leuven-Heverlee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen uit Roeselaere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Steunpunt Opbouwwerk Meetjesland uit Eeklo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Ecolife uit Leuven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 De pioniers en hun doelgroep: wat werkt en wat werkt niet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Wat werkt?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Wat werkt niet?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Slimme projecttips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49



7

Sociale klimaatprojecten. Een overzicht

[Blz. 17]

[Blz. 19]

Habitat-Service uit Luik

Couleur Café uit Malmedy

15 slimme tips om mijn energiefactuur lichter te maken en om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Organiseren van maandelijkse bijeenkomsten rond energiebesparing.

Alternatieve mobiliteit, duurzaam verbruiken... dat is goed voor de planeet, en voor de levenskwaliteit en de portefeuille van de sociaaleconomisch kwetsbaarste bevolkingsgroepen.

Uitgangspunt In Luik zijn er heel wat kwetsbare gezinnen die geen geschikte woning hebben. Het gaat meestal om personen die moeten rondkomen met een vervangingsinkomen. De helft van hen heeft schulden. In 2011 gingen meer dan tweehonderd van hen, zowel Belgen als personen van vreemde afkomst, aankloppen bij Habitat-Service, een vereniging die huurders sociaal begeleidt en in veel gevallen ook een woning kan verhuren. Deze mensen weten vaak niet hoe ze hun energiefactuur kunnen verkleinen. Habitat-Service neemt hen collectief en individueel bij de hand.

Uitgangspunt In en om Malmedy wonen heel wat mensen met een ecologische voetafdruk die lager ligt dan het gemiddelde! Toch zijn ze niet te benijden! Ze wonen in een ruraal gebied met nauwelijks openbaar vervoer en beschikken niet over eigen verplaatsingsmiddelen. Ze hebben geen inkomen uit arbeid, eten vaak goedkoop en onevenwichtig, en worden daardoor snel zwaarlijvig en ziek. Ze hebben een heel hoge energiefactuur, maar kunnen zich toch niet verwarmen omdat hun huurwoning zo slecht geïsoleerd is. Het gaat om mensen die vaak met meerdere problemen tegelijk kampen: fysieke en mentale handicaps, langdurige werkloosheid, uitsluiting en verslaving. Nieuwkomers en autochtonen, alleenstaanden en gezinnen. Vaak zitten ze totaal aan de grond. Couleur Café vangt hen op en poogt hen via een alternatief mobiliteitsen voedingsproject te betrekken bij de bestrijding van de klimaatverandering.

Stephan Lux, David Cedrone Rue Chevaufosse 78, 4000 Liège, Tel. 04-226 20 55

Michel Bronlet Rue Jean-Hubert Cavens 49, 4960 Malmedy, Tel. 080-33 04 84 www.couleurcafe.info



9


[Blz. 21]

[Blz. 23]

Empreintes uit Namen

Foyer des Jeunes des Marolles uit Brussel

Sluit je aan bij klimaatacties! Videoclips maken in 2012 en 2013 met creatieve ideeën om het energieverbruik bij kwetsbare groepen te verminderen.

Voor een beter klimaat in de Marollen. Jongeren uit de Marollen bewust maken van hun ecologische voetafdruk en samen met hen zoeken naar mogelijkheden om die te verkleinen.

Uitgangspunt Een samenleving die mensen sociaal uitsluit, handelt in strijd met de menselijkheid, de sociale rechtvaardigheid en de democratie. Ze gaat ervan uit dat kwetsbare personen niet interessant zijn en geen positieve bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. Wie zoals Empreintes in Namen werkt met deze mensen, ervaart dat ze even creatief en positief kunnen zijn als andere mensen. In een participatieve aanpak krijgen ze daartoe de kans. Wat ze thuis al doen in de strijd tegen de klimaatverandering blijft meestal onzichtbaar, maar gestimuleerd door de groep formuleren ze vaak energiebesparingstips waar nog geen enkele deelnemer aan gedacht had. Stéphanie de Tiège, Mathieu Leclef Rue Nanon 98, 5000 Namur, Tel. 081-39 06 60 www.empreintesasbl.be


Uitgangspunt In het jeugdhuis van de Brusselse Marollen komen heel wat kwetsbare jongeren uit de sociale woningen in de volksbuurt. Hun ouders spreken vaak enkel een vreemde taal en velen van hen zijn werkloos. Er zijn ook veel gescheiden gezinnen en eenoudergezinnen. De meeste jongeren gaan nog naar school, maar er is ook sprake van absenteïsme en schooluitval. Veelbelovende perspectieven zien ze niet. Waarom zouden ze dan nadenken over de opwarming van het klimaat of over energiebesparing? Enkel het hier en nu telt ‘en dat is al ingewikkeld genoeg’! En dus verbruiken en verspillen ze zonder nadenken en gooien ze hun afval waar het vallen wil. Laat staan dat ze geïnteresseerd zouden zijn in de herkomst van de verbruikte

producten of de gevaren en de gevolgen van hun klimaatonvriendelijk gedrag. Toch doet het plaatselijke jeugdhuis er alles aan om hun positieve energie via projecten te activeren. Bilal Chuitar, Siham Bouchayoua, Carmen Gil Cabrera, Marie Philippart Rue de la Prévoyance 46, 1000 Brussel, Tel. 02-512 78 68 www.lesmarolles.eu


10


[Blz. 25]

[Blz. 27]

Monceau-Fontaines vzw uit Charleroi - Monceau-surSambre

Platform Jongeren voor de Samenleving uit Brussel

Stagiairs die een sociaalprofessioneel inschakelingstraject volgen, gevoelig maken voor de impact van de klimaatverandering. Uitgangspunt De sociale economiesite van Monceau-Fontaines wordt vooral bezocht door mensen die moeilijk aan de bak komen in onze maatschappij. Dat komt omdat ze laaggeschoold zijn, niet goed kunnen lezen of schrijven, geen toegang hebben tot internet, werkloos zijn, geen fatsoenlijke woning hebben en moeten zien rond te komen met een erg laag inkomen. In de supermarkt moeten ze spaarlampen laten liggen: ze hebben er geen geld voor. Als stagiair geven ze natuurlijk wel aan dat ze zich (opnieuw) sociaal en professioneel willen inschakelen in de maatschappij. Het project van Monceau-Fontaines ziet hierin een kans om hen te betrekken bij de strijd tegen de klimaatverandering, uitgaande van de vraag: welke energiebesparende oplossingen liggen in het bereik van deze stagiairs met een laag inkomen?


Bruno Carton Rue de Monceau-Fontaine 42/1, 6031 Charleroi - Monceau-surSambre, Tel. 071 33 46 01 www.monceau-fontaines.be

Mediaterre. Jongeren inzetten om kwetsbare gezinnen bewust te maken van de impact van hun energieverbruik op het klimaat. Uitgangspunt Grootschalige mediacampagnes rond de opwarming van het klimaat beroeren kwetsbare gezinnen niet of nauwelijks. Enkel via een persoonlijke aanpak en begeleiding is het mogelijk om met hen te werken aan een klimaatvriendelijke gedragsverandering. Kwetsbare gezinnen thuis laten begeleiden door een duo van jonge vrijwilligers leek dan ook een mooie optie. De praktische uitvoering werd echter problematisch: de kloof tussen de wensen en verwachtingen van de jongeren en de sociale werkelijkheid van kwetsbare gezinnen bleek heel diep te zijn. François Ronveaux Rue du Marteau 19, 1000 Brussel, Tel. 02-256 32 44 www.service-citoyen.be


11


[Blz. 29]

[Blz. 31]

[Blz. 34]

Groupement d’Achat Commun uit Dour - Élouges

Autonoom Gemeentebedrijf Energiebesparing Oostende (AG EOS)

Buurt- en Nabijheidsdienst Kortrijk vzw

Doe iets aan het broeikaseffect! Concrete acties met kwetsbare mensen om de ecologische impact van hun consumptie te verminderen.

Pilootproject: integrale doorlichting van het energieverbruik, trajectbegeleiding en financiering als ESCO voor kansengroepen. Dakisolatie aanbrengen en financieren. Trajectbegeleiding organiseren om de energiekosten zo laag mogelijk te houden.

Een achtergestelde buurt in Kortrijk renoveren via een woonscan op maat. Eigenaars en huurders via renovatiebegeleiding stimuleren om hun woning energievriendelijk te verbouwen.

Uitgangspunt Op enkele kilometers van Dour ligt de landelijke kern Elouges waar een tweehonderdtal kwetsbare personen, onder wie veel ouderen, dichtbij elkaar woont. De klimaatproblematiek zegt hen niet veel, maar ze voelen het natuurlijk wel als de energie- of voedselprijzen stijgen. Vanuit die optiek brengt de vereniging GAC hen samen voor allerlei activiteiten. En quasi terloops werkt iedereen uiteindelijk gezellig mee aan de bestrijding van de klimaatverandering. Jacquy Detrain, Yolande Dagrain Rue d’Italie 5, 7370 Dour – Élouges

Uitgangspunt Eigenaars met een laag inkomen hebben het vaak moeilijk om te investeren in energiebesparende oplossingen voor hun woning. Vaak moeten ze eerst overtuigd worden van het besparend effect van bijvoorbeeld dakisolatie. Vervolgens moeten ze een lening zien te pakken te krijgen die ze al na een maand moeten beginnen af te betalen, hoewel de vermindering van de energiekosten pas na een aantal maanden zichtbaar wordt in de energiefactuur. AG EOS wil dit probleem verhelpen via een uniek opbrengstgarantiesysteem. Bart Van Camp Karel Janssenslaan 25, 8400 Oostende, Tel. 059-33 91 37 www.oostende.be/eos


Uitgangspunt Huurders van bescheiden woningen en eigenaars met weinig middelen kunnen heel vaak geen gebruik maken van premies, goedkope leningen en fiscale stimuli die overheden toekennen om energiebesparende maatregelen te bevorderen. De huurders zijn sterk afhankelijk van de goodwill van de eigenaars en sommige eigenaars zijn al lang blij als ze de hypotheek kunnen aflossen. In zo’n context is het moeilijk om energie te besparen. Toch proberen de energiesnoeiers van Kortrijk, samen met Akzie, een vereniging waar armen het woord nemen, via verbouwingswerken die afgestemd zijn op de specifieke woonbehoeften van 70 kansarme gezinnen, een achtergestelde buurt in de stad te renoveren. Jan Gryspeerd, Romain Coussement, Valerie Vanhoutte, Damastweversstraat 1, 8500 Kortrijk, Tel. 056-28 27 76 www.bndkortrijk.be


12


[Blz. 36]

[Blz. 38]

[Blz. 41]

Centrum Informatieve Spelen uit Leuven-Heverlee

Samenlevingsopbouw WestVlaanderen uit Roeselaere

Steunpunt Opbouwwerk Meetjesland uit Eeklo

Ecomillions: Klimaat op het spel. Een informatief spel ontwikkelen en produceren voor en met sociaal kwetsbare mensen waarbij concrete stappen op het vlak van energiebesparing gelinkt worden aan de klimaatverandering.

Lokale aanpak energiearmoede in de Westhoek. Een lokaal actieplan uitwerken om OCMW-klanten met hoge energie-uitgaven en -schulden te begeleiden.

De klimaatclub: een sociale schakel om kansarme personen met hoge energie-uitgaven te blijven sensibiliseren en begeleiden.

Uitgangspunt De energiearmoede neemt ook toe in de Westhoek. Steeds meer mensen kunnen hun rekening niet meer betalen, het aantal budgetmeters stijgt en er zijn meer mensen die een beroep doen op schuldbemiddeling en -beheer. Bovendien wonen deze mensen in de kwalitatief slechtste huizen waardoor hun energiefactuur extra hoog is. Tegelijk stelt men vast dat mensen in een erg precaire situatie vaak de neiging hebben om zich sociaal te isoleren. Van de buitenwereld verwachten ze niet veel goeds en al zeker niet van overheidsinstanties zoals het OCMW. Een vraag om informatie of hulp zou wel eens kunnen leiden tot meer controles en sancties. En dus proberen ze hun boontjes zoveel mogelijk zelf te doppen. De energiebuddy van Samenlevingsopbouw WestVlaanderen staat dan ook vaak voor een gesloten deur. Maar hij blijft terugkomen in de hoop dat ze ooit eens zullen opendoen.

Uitgangspunt In Eeklo worden er heel wat gezinnen op vraag van het OCMW tijdelijk professioneel begeleid bij het terugdringen van hun energieverbruik. Het gaat om gezinnen met een hoog energieverbruik die bv. kampen met een betaalachterstand of bij wie een budgetmeter geïnstalleerd is. Maar daarnaast gaat het ook om gezinnen die dringend problemen moeten zien te vermijden: ouderen met een stagnerend inkomen of kortgeschoolden die niet kunnen kiezen tussen energieleveranciers. Als de professionele begeleiding stopt, komt het erop aan te voorkomen dat de mensen hervallen in hun oude verbruiksgewoontes. Een vrijwilligerswerking met ervaringsdeskundige klimaatmeesters zou dit moeten verhelpen.

Uitgangspunt Sociaaleconomisch kwetsbare mensen wonen vaak in slecht geïsoleerde huizen en maken gebruik van goedkope, energieverslindende verwarmingstoestellen. Iets beters kunnen ze zich niet veroorloven en daaruit leiden ze vaak af dat ze helemaal niets kunnen doen om hun energieverbruik, en dus ook hun energiefactuur, te beperken. Bovendien zijn klimaatcampagnes niet afgestemd op hun leefwereld. Het ‘Ecomillions’-spel dat binnen het project van het CIS werd ontwikkeld, wil deze situatie keren. Steven Solia Naamsesteenweg 130, 3001 – Leuven-Heverlee, Tel. 016-22 25 17 www.spelinfo.be

Stefan Goemaere Hoogstraat 98/2, 8800 Roeselare, Tel. 051-24 29 28 www.samenlevingsopbouwwvl.be


Bert Seys, Isabelle Ruyssen, Liesbet Van Crombrugge Moeie 16a, 9900 Eeklo, Tel. 09-378 61 70 www.wooncentrummeetjesland.be


13


[Blz. 43] Ecolife uit Leuven Het klimaat verandert. Wat kan ik doen? Laaggeschoolde en laaggeletterde volwassenen sensibiliseren voor de klimaatverandering en hen aanzetten tot actie op het vlak van energie, mobiliteit en afval. Uitgangspunt Begin 2012 verscheen het Wablieft-boek ‘Het klimaat verandert, wat kan je zelf doen?’ met tips om thuis zelf energie én dus geld te besparen en om actief mee te werken aan de bestrijding van de klimaatverandering. Hoewel het klimaatboek specifiek geschreven is in een duidelijke taal voor laaggeschoolden en laaggeletterden bereikt het de volwassenen die een cursus basiseducatie, NT2 (Nederlands als 2de taal) of budgetbeheer volgen bij Vocvo (het Vlaams Ondersteuningscentrum voor het Volwassenenonderwijs) niet. Via het uitwerken van een didactische handleiding en methodiek willen Ecolife en Vocvo/Wablieft ervoor zorgen dat men in de klas op een leuke manier aan de slag kan gaan met de informatie uit het boek. Ingrid Pauwels, Valkerijgang 26, 3000 Leuven, 016-22 21 03 www.ecolife.be



14

Sociale ongelijkheden en klimaatverandering

De opwarming van het klimaat bedreigt de hele planeet. Als de gemiddelde temperatuur stijgt met zes graden is vrijwel iedere vorm van leven uitgesloten. De meeste wetenschappers en politici vinden een stijging tot twee graden nog net leefbaar. Volgens de ‘Ecomillions’klimaatmeter, die als antwoord op de projectoproep van de Koning Boudewijnstichting werd ontworpen door Ecolife en het Centrum voor Informatieve Spelen, zal zo’n ‘beperkte’ stijging echter al veel ellende met zich meebrengen vanwege een oprukkende woestijn, een smeltende Noordpool, hittegolven en zware stormen. Vijftig miljoen mensen zullen bedreigd worden door de stijgende zeespiegel. De oogst zal met 20% dalen en er zullen conflicten ontstaan rond voedsel en water. De opwarming van het klimaat kan worden beheerst door een drastische vermindering van de uitstoot van broeikasgassen (meer bepaald CO2). Vandaag bestaat er nog geen internationaal akkoord over de manier waarop alle landen willen meewerken aan die vermindering van de CO2-uitstoot. Wat de Europese Unie betreft, besliste de Europese Commissie enkele jaren geleden om haar CO2-uitstoot tegen 2020 met 20% te verminderen. Ze mikt daarbij vooral op een daling van het verbruik van fossiele brandstoffen (olie, aardgas en steenkool). Die daling moet worden gerealiseerd via een doorgedreven energieefficiëntie, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en een beperking van het energieverbruik. Als EU-lidstaat werkt België daaraan mee door het invoeren en plannen van specifieke klimaatinstrumenten zoals groenestroomcertificaten, energie- en isolatiepremies, EPBcertificaten, groene fiscale aftrekken en thermische renovaties per straat of wijk. In België staan alle armoede-indicatoren vandaag op rood. Uit recente statistische cijfers van de Europese Unie blijkt dat ongeveer 15,3% van de bevolking in ons land, hetzij 1.565.800 personen, leeft in armoede of een zeer groot risico loopt om in armoede terecht te komen. Het Centrum Oases van de Universiteit Antwerpen, dat het Armoedejaarboek uitbrengt, stelt vast dat de energiearmoede verder toeneemt. Energiearmoede is een realiteit. Vandaag kunnen 5,1% van de Belgen, zo een 550.000 personen, hun woning niet afdoende verwarmen omwille van financiële redenen (Europese enquête SILC 2009). De laagste inkomensgroepen hebben relatief hogere energiekosten dan het gemiddelde. Meer en meer sociaal zwakke groepen kampen met achterstallen inzake energiefacturen, vaak moet men schulden maken om de energiefactuur te kunnen betalen.



15

Sociale ongelijkheden en klimaat-verandering

Er zijn drie belangrijke oorzaken voor het probleem van energiearmoede: te lage inkomens, slechte huisvesting en stijgende energieprijzen3. In deze tijd van besparingen en stijgende energieprijzen kan de situatie alleen maar verergeren. In Vlaanderen worden er ook steeds meer budgetmeters geplaatst. Het aantal mensen dat een beroep moet doen op schuldhulpverlening groeit jaarlijks. In 2011 stonden 91.926 kandidaat-huurders op een wachtlijst voor een sociale woning. In 2010 leefde 17% van de Vlamingen in een woning met een lekkend dak, schimmels, vochtige muren, plafonds of vloeren, en rottend houtwerk. De situatie in het Brussel Gewest is kritiek. In dit Gewest is de grootste groep lage inkomens geconcentreerd. Het woonpatrimonium is verouderd (4 woningen op 10 zijn ouder dan 65 jaar), en het groot percentage huurders (60%) remt renovatie af. 41% van de energie wordt geconsumeerd in woningen in het Brussels Gewest4. In Wallonië is in 2011 is het aantal cliënten met achterstal en onbetaalde energierekeningen gestegen: 6191 cliënten werden afgesneden van electriciteit (+ 77% in vergelijking met 2008), en ook voor gas nam het aantal afsluitingen toe: 3.430, waarvan 959 tijdens de winter5. Wat kunnen deze kwetsbare mensen doen? Zijn de maatregelen ter bestrijding van de klimaatverandering afgestemd op hun noden en wensen? Zo nee, vergroten ze dan de sociale uitsluiting van deze mensen en kan dat gecompenseerd worden? En zo ja, zijn kwetsbare mensen op de hoogte van de steun die ze kunnen krijgen? Weten ze hoe ze die moeten aanvragen? Zijn er mensen die hen daarbij kunnen helpen? Het is immers algemeen geweten dat een te laag inkomen niet de enige reden is waarom kwetsbare bevolkingsgroepen vaak niet kunnen voorzien in hun basisbehoeften: armoede en sociale uitsluiting vreten aan het zelfvertrouwen. De mensen krijgen vaak het gevoel dat ze de greep op hun eigen leven verliezen en mislukt zijn. Ze leggen de schuld volledig bij zichzelf, schamen zich en keren zich af van de samenleving. Dat is de realiteit. Maar de Koning Boudewijnstichting vindt niet dat ze zich daarbij moet neerleggen. Twee jaar geleden formuleerde de Stichting, na debat met alle betrokken partijen, al vragen rond de impact van Belgische en Europese klimaatmaatregelen op sociaal kwetsbare mensen: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de kosten en baten van milieumaatregelen eerlijk verdeeld zijn over de samenleving in Europa en in Belgie? Hoe kunnen we voorkomen dat maatregelen ter bestrijding van de klimaatverandering de armste huisgezinnen het hardst treffen in hun geldbeugel?6 Als vervolgactie heeft de Koning Boudewijnstichting nadien beslist om 13 concrete projecten te ondersteunen. In wat volgt vindt u een uitvoerige beschrijving van deze projecten.

3 ULB-CEESE et UA-OASES La Précarité Energétique en Belgique , Rapport final , Décembre 2011 ; http://dev.ulb.ac.be/ceese/ CEESE/documents/Energiearmoede_La_Precarite_Energetique_en_Belgique_rapport_final.pdf 4 Le Soir, 12/11/2012, p. 6 5 Alter Echos, Des pistes contre la précarité énergétique, 03/12/12 6 Climate change mitigation and social justice in Europe: striking the right balance – Ideas for Action.



16

13 sociale klimaatprojecten Habitat-Service uit Luik 15 slimme tips om mijn energiefactuur lichter te maken en om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Organiseren van maandelijkse bijeenkomsten rond energiebesparing. Wie minder energie wil verbruiken en zo geld wil besparen, moet daar cijfers kunnen opplakken. Dat betekent in de eigen woning op zoek gaan naar de elektriciteits-, gas-, en watermeters en uitvissen hoeveel geld een verbruik van bv. 100 kWh/l/m3 vertegenwoordigt. Voor de deelnemers aan het project was dit vaak het begin van een echte ontdekkingsreis... Recht op wonen Habitat-Service vzw streeft naar het realiseren van het recht op duurzaam en fatsoenlijk wonen. De organisatie stelt daarom aangepaste woningen ter beschikking van kwetsbare bewoners en begeleidt hen administratief en sociaal. Ze maakt daarbij gebruik van instrumenten zoals workshops rond het zoeken van woningen, vormen van samenwonen en ‘glijdende’ huurcontracten die eerst op naam staan van Habitat-Service en vervolgens overgaan naar de huurder. Habitat-Service koopt ook woningen aan die door haar huurders worden opgeknapt. In het kader van de sociale begeleiding van huurders organiseert de vereniging participatieve workshops rond wonen (rechten, plichten, budgetbeheer, herstellingen). Een groepsdynamiek creëren Het project richt zich tot de kwetsbare huurders van Habitat-Service en omvat een reeks van 12 maandelijkse bijeenkomsten rond de verschillende aspecten van energiebesparing: verwarming, isolatie, koken, ventilatie, stookketel, wasmachine en droogkast, waterverbruik en warm water, toestellen in stand-by, verlichting, mobiliteit. Het is de bedoeling dat de maandelijkse bijeenkomsten tastbare resultaten opleveren bij de deelnemers thuis: een vermindering van de energiefactuur met 20% en 1 ton minder uitstoot van CO2 per gezin per jaar. Elke vergadering startte met een analyse van het huidige energieverbruik van elke deelnemer op basis van een schriftje waarin de deelnemers hun meterstanden maandelijks leerden noteren. Er werd ook een lijstje opgemaakt van de toestellen en apparaten die aanwezig zijn in de woning en er werd aangeduid of ze het hele jaar door in waakstand bleven staan (en dus nutteloos energie verbruiken en geld kosten). Maand na maand bleek uit het schriftje of de ondernomen acties effect opgeleverd hadden. Dat was het geval: het energieverbruik daalde. Het zichtbaar maken van het energieverbruik en de potentiële en gerealiseerde financiële winst droegen bij tot aanpassingen en responsabilisering, bv. tochtstrips gebruiken en verlichting niet nodeloos laten branden. De resultaten



17

13 Sociale klimaatprojecten

werden in groep geanalyseerd, uitgezet op een grafiek en vergeleken. Zowel de groepsleden als de begeleider konden dan oplossingen aanreiken. Dat droeg bij tot de vereiste gedragsverandering. In de loop van het project voerden de groepsleden een mini-audit uit bij geïnteresseerde leden. Soms staken de groepsleden op dat moment ook de handen uit de mouwen en hielpen ze de bewoner bij het indraaien van spaarlampen of het plaatsen van reflecterende schermen achter de radiators. De deelnemers werden op verschillende manieren gemotiveerd. Ze slaagden erin om energie te besparen en zagen welk financieel voordeel dat opleverde. Ze voelden zich bovendien gesteund door de groepsbegeleiding, maar ook door de groepsdynamiek en de persoonlijke aanpak. Toch haakten in die periode ook enkele deelnemers af, zij het omdat ze een job hadden gevonden of verhuisd waren. Enkele tegenvallers Tijdens de 12 maandelijkse bijeenkomsten was het de bedoeling dat de groep ook zou werken aan een tentoonstelling rond het project en aan een affichecampagne met als slogan ‘Energie besparen is gemakkelijk’, bestemd voor de buurtbewoners en alle huurders van Habitat-Service. Door de moeilijkheden rond de personeelswissels moest dit aspect worden afgevoerd. Ook het idee dat de deelnemers konden uitgroeien tot ‘energieschakels’ die in hun buurt zelf energiegroepen zouden opstarten, ging niet door: geen enkele deelnemer voelde zich daartoe geroepen. Het abc van de energiebesparing is verworven Habitat-Service richt zich tot de kwetsbare huurders van de vzw die correct willen investeren in energiebesparing maar die dat niet kunnen. Het project wilde hen zelfredzaam maken zodat ze geen permanente begeleiding meer nodig hadden. Dat is grotendeels gelukt dankzij de positieve groepsdynamiek. Aan het einde van het project waren de meeste deelnemers in staat om hun energieverbruik te noteren en te beheersen dankzij de tips die ze tijdens de vergaderingen leerden kennen. De projectpromotoren hopen dat het energie- en geldbesparend gedrag na afloop zal blijven doorwerken, ook al vonden ze de link met de opwarming van het klimaat te abstract. De maandelijkse energiebesparingsbijeenkomsten die dankzij het project werden uitgewerkt, worden opgenomen in het reguliere aanbod van Habitat-Service. De kennis rond groepswerking die werd ingebracht door de projectpartner ‘Exposant d’ kan nu door de eigen medewerkers van Habitat-Service worden toegepast. Focus -Maandelijkse energiebesparingsbijeenkomsten met twee groepen van een tiental kwetsbare personen. -Concrete doelstelling: vermindering van de energiefactuur met 20% en 1 ton minder uitstoot van CO2 per gezin per jaar “Sedert de start van het project Energie-uitdaging, volg ik jullie raad en werd mijn elektriciteitsfactuur aangepast. Ik ben blij want ik ga geld terugkrijgen.” Huurster van Habitat-Service



18


Couleur Café uit Malmedy Alternatieve mobiliteit, duurzaam verbruiken... dat is goed voor de planeet, en voor de levenskwaliteit en de portefeuille van de sociaaleconomisch kwetsbaarste bevolkingsgroepen. Veel kwetsbare gezinnen in Malmedy moeten alles uit de kast halen om elke maand de eindjes aan elkaar te knopen. Vaak lukt dat niet en moeten ze schulden maken, ook al proberen ze om zo goedkoop mogelijk te leven. Maar in dit geval is goedkoop eigenlijk duur, want slecht voor de gezondheid, slecht voor de portefeuille en slecht voor de planeet. Couleur Café zet hen op het spoor van duurzame alternatieven. Permanente vorming Couleur Café vzw is een sociale organisatie die ijvert voor het actief burgerschap van alle plaatselijke bewoners in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Ze probeert het sociale weefsel te herstellen via interculturele en intergenerationele uitwisselingen en andere activiteiten die het samenleven bevorderen. Zo moet iedereen een rol en een plaats kunnen vinden in de maatschappij. De strijd tegen de klimaatverandering is een onderdeel van de permanente vorming die Couleur Café aanbiedt aan haar cliënten. Ze wordt georganiseerd in de vorm van participatieve conferenties en workshops rond voeding, consumptiegedrag en mobiliteit. Gekoppeld aan acties op lange termijn moet de bestrijding van de klimaatverandering op korte termijn leiden tot betere levensomstandigheden, een kwaliteitsvoller consumptiegedrag en een lagere uitstoot van broeikasgassen. Duurzame mobiliteit in een rurale omgeving Voor wie geen auto bezit zijn verplaatsingen in een ruraal gebied zoals Malmedy niet vanzelfsprekend. Samen met een twintigtal deelnemers zocht Couleur Café in het project naar een duurzame oplossing voor hun mobiliteitsprobleem. Concreet werden er drie rondetafels georganiseerd. De deelnemers kregen er de gelegenheid om hun problemen en verwachtingen aan te kaarten bij experts van Vie Féminine en de Fondation rurale de Wallonie. Uit die rondetafels bleek dat kwetsbare deelnemers minder mobiliteitsproblemen zouden hebben als er een systeem van carpooling zou bestaan en als ze zouden kunnen beschikken over fietsen. Beide oplossingen bleken haalbaar. Couleur Café kon immers zelf fietsen ter beschikking stellen omdat ze binnen haar bestaande activiteiten al fietsen recycleert en herstelt voor personen zonder verplaatsingsmiddelen. En eind 2012 werd duidelijk dat de gemeente bereid was om een carpoolingsysteem te organiseren. Voortaan geraken de lokale bewoners dankzij het project dus op een goedkope manier sneller en gemakkelijker waar ze willen zijn zonder dat dit leidt tot meer autoverkeer en meer verbruik van fossiele brandstoffen. Meteen dragen ze dus ook bij tot de vermindering van de CO2-uitstoot. Bovendien versterkt carpooling de sociale band en is wat beweging met de fiets goed voor de gezondheid. Moestuintjes Naast de mobiliteit besteedde het project van Couleur Café ook aandacht aan gezonde biologische voeding. De nadruk lag in dit geval eens te meer op de praktijk. De deelnemers konden onder meer aan de slag in volkstuintjes dankzij een specifieke opleiding en begeleiding zodat ze op termijn in staat zijn



19


om zelf biogroenten te kweken. Die concrete werkzaamheden werden aangevuld met workshops over gezonde, lokale voeding, het bewaren van groenten en lekker koken met lokale producten. Hierbij werd een beroep gedaan op de expertise van Li Cramignon, de afdeling gezondheidspromotie van de vereniging voor permanente vorming De Bouche à Oreille, die vooral actief is in het land van Herve. De deelnemers krijgen ook de kans om in te tekenen op een groentepakket. Dit onderdeel van het project maakt duidelijk dat je met weinig geld toch goed en gezond kan eten, als je toegang hebt tot de juiste informatie en een stukje grond. En wat de opwarming van het klimaat betreft: voor de deelnemers is dat nog altijd geen prioriteit, maar nu weten ze alvast wel dat hun negatieve impact daardoor vermindert. Overigens droomt Couleur Café er ook van om deze activiteiten rond biologisch tuinieren uit te bouwen tot een EFT-bedrijf, waar kwetsbare personen al werkend een beroep kunnen aanleren, maar daaromtrent werd nog geen beslissing genomen. Duurzame oplossingen In het project van Couleur Café is de sociale component enorm belangrijk. Het biedt kwetsbare mensen de kans om zich opnieuw te integreren in de maatschappij en om daar als volwaardig burger deel van uit te maken. Tegelijk speelt het project in op twee concrete noden van de kwetsbare deelnemers: betere verplaatsingsmogelijkheden en een gezonde, betaalbare voeding. Het gaat om duurzame oplossingen die zowel individuele als collectieve perspectieven openen: na afloop van het project lopen ze gewoon door én ze dragen bij tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Focus - Een twintigtal kwetsbare personen zoekt naar alternatieve mobiliteitsoplossingen in een rurale omgeving. - Actie biologisch tuinieren en groentepakketten. “We leerden lokaal produceren en consumeren én we doen aan autodelen: dat is goed voor onze portefeuille en voor de planeet!” Deelnemer aan het project



20


Empreintes uit Namen Sluit je aan bij klimaatacties! Videoclips maken in 2012 en 2013 met creatieve ideeën om het energieverbruik bij kwetsbare groepen te verminderen. Kwetsbare personen met een laag inkomen, een slechte behuizing en een hoge energiefactuur hebben er alle belang bij om zich aan te sluiten bij een EcoWatchersgroep. Milieusensibilisering Empreintes vzw is milieuvereniging die mikt op de milieu-educatie van kinderen, jongvolwassenen, kwetsbare doelgroepen én hun begeleiders. Voor de sensibilisering en voorlichting die ze organiseert, ontwikkelt ze eigen educatieve instrumenten zoals spelletjes en pedagogische dossiers. Als regionaal centrum voor milieu-initiatie is Empreintes onder meer gespecialiseerd in groepswerking. De EcoWatchersgroepen die Empreintes sedert 2007 organiseert rond rationeel energiegebruik (REG), passen in dit kader. Concreet komt het erop aan de eigen ervaringen en mogelijkheden van de deelnemers te gebruiken en in te zetten in de strijd tegen de klimaatverandering. De videoclips die Empreintes binnen het geselecteerde project wil maken, vormt een verlengstuk van de EcoWatcherswerking. Een kaartspel en een energieschriftje In het kader van het project startte Empreintes in 2012 met vier EcoWatchersgroepen die bestaan uit twaalf leden die een jaar lang maandelijks bijeenkomen om energiebesparingstips te verzamelen. Het is de bedoeling dat ze na afloop een lagere energiefactuur en een lagere uitstoot van broeikasgassen hebben. Centraal in de vergaderingen staan een kaartspel met afbeeldingen van elektrische huishoudelijke apparaten en een energieschriftje. Tijdens zo’n vergadering trekken de deelnemers een kaart uit het spel. Gedurende tien minuten krijgen ze de gelegenheid om na te denken over energiebesparingstips en -kneepjes die van toepassing zijn op het afgebeelde apparaat. Bijvoorbeeld: een wasmachine enkel opzetten als ze vol zit. Alles wat ze kunnen bedenken noteren ze, tekenen ze of vertellen ze aan hun buur. Na tien minuten stellen de deelnemers hun bedenkingen voor aan de groep die, net als de begeleider, aanvullingen kan voorstellen. Alles wordt samengevat op een flipchart en na de vergadering maakt de begeleider per besproken apparaat ook nog eens fiches met de aangebrachte tips. De begeleider treedt veeleer op als ondersteuner dan als expert. Op de volgende bijeenkomst worden de fiches uitgedeeld aan de deelnemers die ze in hun persoonlijk energieschriftje steken. Dit zogeheten energieschriftje wordt bij elke nieuwe bijeenkomst aangevuld en geeft aan het einde van het project een overzicht van alle tips die aan bod zijn gekomen. Bij het schriftje horen ook gekleurde stickers die de deelnemers naast een tip kunnen plakken. Groen staat voor ‘dit doe ik al’, oranje betekent ‘mijn actie van de maand’ en rood is gelijk aan ‘dit kan ik niet doen’ (omdat het niet van toepassing is in mijn woning). Een tip zonder sticker betekent ‘dit zou ik kunnen doen, maar doe ik nog niet’. Het schriftje is zo ontworpen dat het ter herinnering kan worden opengevouwen op bv. ‘mijn actie van de maand’ en rechtop op een aanrecht kan worden gezet.



21


Op die manier vormen het kaartspel en het energieschriftje uiteindelijk de rode draad in het project. Ze zorgen ervoor dat de bijeenkomsten vertrekken van de ervaring en de kennis van elke deelnemer en niet vanuit de lessen van een expert. Bovendien versterkt de wederzijdse uitwisseling de kracht van de klimaattips waardoor de deelnemers meer gemotiveerd zijn om ze dagelijks toe te passen. Videoclips In de loop van 2013 worden de klimaattips en de ervaringen van de EcoWatchersgroepen verwerkt in videoclips. Zo wordt er een extra instrument gecreëerd om de opgedane kennis beter toegankelijk te maken voor toekomstige EcoWatchersgroepen, maar ook voor andere geïnteresseerde verenigingen die op zoek zijn naar ideeën ter bestrijding van de klimaatverandering. De deelnemers aan de EcoWatchersgroepen krijgen ook de kans om creatief mee te werken aan het maken van de clips. Door videopartner RTA zullen ze immers participatief worden betrokken bij alle aspecten van het productieproces van deze expressievorm: de inhoudelijke invulling, het scenario, de selectie van de acteurs, het filmen, de locatie, het bekijken van de opnames, het goedkeuren van het resultaat tijdens de montage en de verspreiding. De deelnemers zullen zelfs worden betrokken bij de planning van de vergaderingen en het beheren van de financiële enveloppe. Hefboom De energiebesparingsacties binnen de EcoWatchersgroepen vormen een hefboom om te komen tot een betere maatschappij, met minder sociaal en milieu-onrecht ten gevolge van de klimaatverandering. Ze zijn het resultaat van een begeleide uitwisseling onder de groepsleden. Zo wordt er een collectieve kennis opgebouwd. Op die manier worden de gekozen initiatieven inzake energiebesparing dan ook gedragen door de hele groep en is de kans groter dat iedereen zich ten volle inzet voor besparingsacties. Tegelijk haalt de groepsdynamiek de deelnemers uit hun sociaal en maatschappelijk isolement. Door mee te werken aan de videoclips verruimen de deelnemers hun blikveld en kunnen ze hun uitwisseling rond energiebesparing delen met andere geïnteresseerden. Focus - Maandelijkse bijeenkomsten van vier EcoWatchersgroepen met twaalf leden. - Energieschriftje met alle energiebesparingsacties die aan bod gekomen zijn. “Iedereen kan leren om het eigen energieverbruik te verminderen en om zo de klimaatverandering te bestrijden”. Mathieu Leclef, medewerker Empreintes



22


Foyer des Jeunes des Marolles, Voor een beter klimaat in de Marollen. Jongeren uit de Marollen bewust maken van hun ecologische voetafdruk en samen met hen zoeken naar mogelijkheden om die te verkleinen. Jong geleerd is oud gedaan. Voor de jongeren uit het jeugdhuis van de Marollen komt het er dus op aan dat ze zich klimaatvriendelijk leren gedragen. Bovendien kunnen ze nu het consumptiegedrag van hun ouders al positief beïnvloeden. Dat is de uitdaging voor hun begeleiders. Basiseducatie De Foyer des Jeunes des Marolles mikt op de ontplooiing en de integratie van sociaal kwetsbare jongeren uit de Brusselse volksbuurt. Het jeugdhuis wil van hen verantwoordelijke, actieve, kritische en solidaire burgers maken. Via de jeugd is het de bedoeling om het samenleven en de cohesie tussen alle bewoners van de Marollen te verbeteren. Het jeugdhuis is gemengd, maar trekt meer jongens aan dan meisjes. Voor de kinderen van 6 tot 12 jaar vormt huistaakbegeleiding de hoofdactiviteit. Voor de jongeren van 12 tot 16 jaar is er een gevarieerder aanbod met sport- en creatieve workshops, culturele en educatieve projecten en inburgeringskampen. Hoe trek je jongeren over de streep? In het geselecteerde klimaatproject doet het jeugdhuis een beroep op de vereniging Réseau Idées voor algemene klimaatdocumentatie en het aanbod aan pedagogische instrumenten die de vereniging bezit. Maar daarnaast schakelt het jeugdhuis ook verschillende partners in vanuit het idee dat jongeren de boodschap gemakkelijker aanvaarden van externe experts. Werken met jongeren vergt immers een gediversifieerde aanpak. Meteen kunnen de jeugdmedewerkers zich ook beter concentreren op de algemene begeleiding en coördinatie. In die optiek was het dan ook logisch dat het jeugdhuis voor het klimaatproject in zee ging met de ngo Quinoa. Elke pedagoog weet dat gedragsverandering maar mogelijk is als de jongeren hun eigen gedrag in vraag gaan stellen, maar hoe pak je dat dan aan? Dat kan uiteraard op verschillende manieren, maar praten over concrete, dagelijkse zaken is zeker een must. Daarom koos de ngo voor het thema ‘zwerfvuil’? Om deze problematiek scherp te stellen kregen de tien deelnemende jongeren de opdracht om de levenscyclus van een blikje uit te beelden via het maken van een fotoboekje. Dat zagen ze meteen zitten. Samen met Quinoa werd er een scenario uitgewerkt en werd er informatie uitgewisseld over het verkleinen van hun ecologische voetafdruk. En dan echt aan de slag. Bij zo’n project voelen de deelnemers zich verantwoordelijk voor de goede afloop. Op dat moment handelen ze als verantwoordelijke burgers die een boodschap kunnen uitdragen. Het is meteen ook een mooi voorbeeld van het soort concrete, niet-belerende opdracht waaraan jongeren graag meewerken. Of de jongeren in het vervolg geen blikjes meer op straat zullen gooien, zal nog moeten blijken, maar die kans is alvast een stuk groter dan voordien. Onder de begeleiding van partner Rencontre de Continents vzw werkten de jongeren verder rond het opstellen van de tips over ecologisch verbruiken en energiebesparing. Daarbij bouwden ze onder meer voort op wat het jeugdhuis al goed doet op dit vlak: het sorteren van afval, het doven van lichten en het uitzetten van radiators. De vereniging Génération Rio zorgde voor bijkomende informatie.



23


Werken met kinderen en ouders Rencontre de Continents richtte zich ook specifiek tot de groep van kinderen tot 16 jaar. Via spelletjes zoals ‘Wie wil 400 euro verdienen?’ verwierven ze tien gedragstips waardoor de energiefactuur daalt en ze dus geld kunnen verdienen. Als aanmoediging krijgt wie wint alvast een ecologische besparingskit met energietips en een spaarlamp. Na afloop van deze workshops maakten de begeleiders uit verbale aanwijzingen (grapjes, positieve kritische opmerkingen) op dat de kinderen de klimaatboodschap begrepen hebben. Het project omvatte ook sensibilisering van de ouders door de jongeren. De ouders waren echter niet bereid om daaraan mee te werken. Ze wilden geen bezoek van jongeren die hun energiegedrag en de staat van hun woning zouden komen beoordelen. Daardoor viel de uitbreiding van het jeugdproject tot de gezinnen in de Marollen grotendeels weg. Geïnteresseerde jongeren Het klimaatproject van de Foyer des Jeunes des Marolles is erg ambitieus. Het richt zich in eerste instantie tot de niet bij voorbaat geïnteresseerde jongeren van het jeugdhuis. Het probeert hen mee te krijgen via workshops en ludieke activiteiten op hun maat, maar ook via een reisje naar het eiland Reunion in het kader van een uitwisselingsproject. Dat zijn activiteiten die de jongeren kunnen motiveren om hun vage ideeën over de opwarming van het klimaat bij te werken. Zo krijgen ze ook belangstelling voor de vele, complexe verbanden in de samenleving en voor de ecologische, economische en sociale gevolgen van hun handelen. Ook het werken rond het leven van een blikje in foto’s leverde unieke momenten en ideeën op. Het leverde bovendien een instrument op dat een inspiratiebron kan zijn voor andere jongeren. Het belangrijkste is echter dat de jongeren konden ervaren dat het klimaat een interessante uitdaging is, waarvoor ze zich kunnen inzetten. Misschien nemen ze dat wel hun hele leven mee. Focus - Educatief project met klimaatworkshops en tips rond ecologisch verantwoord verbruiken. - Ludiek project: uitwisselingsproject met La Reunion, fotoboekje en spelletjes. “Als de jongeren zich vragen beginnen te stellen over de impact van hun consumptiegedrag, dan is het project geslaagd!” Marie Philippart, projectmedewerker



24


Monceau-Fontaines vzw uit Charleroi - Monceau-sur-Sambre Stagiairs die een sociaal-professioneel inschakelingstraject volgen, gevoelig maken voor de impact van de klimaatverandering. De site van Monceau-Fontaines vormt een sociale en groene oase in Monceau-sur-Sambre, een grauwe voorstad van Charleroi. Zo’n 320 stagiairs werken er dagelijks aan hun inschakeling in de maatschappij. En sinds kort ook aan hun ecologische voetafdruk! Onderlinge dienstverlening De sociale economiesite van Monceau-Fontaines vzw speelt een voortrekkersrol in het Waals Gewest en in het bijzonder in de streek van Charleroi. Ze richt zich tot een tiental bedrijven die werken aan de opleiding en tewerkstelling van kwetsbare laaggeschoolden. Globaal streeft de site naar een meer rechtvaardige en solidaire maatschappij via alternatieve economische, sociale en culturele initiatieven. Als onderlinge dienstverlening biedt de vzw aan de bedrijven al langer ook jobcoaching aan voor alle stagiairs, evenals het beheer van groenzones, groepsaankopen, afval en energie. In het verlengde daarvan willen de verantwoordelijken de stagiairs nu meer betrekken bij de vermindering van de klimaatimpact. Het door de Koning Boudewijnstichting geselecteerde project moest daarvoor de aanzet geven. Een enquête als basis en als afsluiter De projectpromotor vond het belangrijk dat de klimaatsensibilisering zo precies mogelijk zou aansluiten bij de echte leefwereld van de stagiairs. Daarom stelde hij in samenspraak met de verantwoordelijken van de inschakelingsbedrijven op de site een vragenlijst op rond de dagelijkse verbruiksgewoonten van hun stagiairs. Hoewel de enquête hoofdzakelijk betrekking heeft op hun thuissituatie werd besloten om de vragen in de klas te beantwoorden. Als de stagiairs die klus thuis alleen hadden moeten klaren, had men wellicht onvoldoende representatieve gegevens kunnen verzamelen voor een optimale sensibilisering rond energiezuinig gedrag. Op basis van de resultaten van de enquête werd er op de site een tentoonstelling georganiseerd over het klimaat en klimaatvriendelijk gedrag. Daar lagen ook flyers, brochures en folders met besparingstips die de stagiairs konden meenemen. Er waren ook brochures voorhanden voor de maatschappelijk assistenten die de stagiairs dagelijks begeleiden. Zo kon er tijdens de inschakelingslessen verder worden ingegaan op het klimaatthema. Parallel aan de sensibilisering werd er ook een carpoolingplatform opgericht. Daardoor verminderen de stagiairs hun transportkosten en ook hun ecologische voetafdruk. Uit het evaluatieformulier dat de stagiairs na afloop van het project invulden, bleek dat ze erg enthousiast waren over het project en hun gedrag vrij snel aangepast hebben. Bovendien zijn ze ook gaan nadenken over hun verbruiksgedrag en stellen ze aan hun begeleiders nu vaak vragen over betaalbare mogelijkheden om hun woning te isoleren of om lokale bioproducten te kopen. Dat kan verrassend lijken omdat het project opgenomen was in het inschakelingstraject van de stagiairs en ze dus verplicht waren om eraan deel te nemen.



25


Overigens is het project niet alleen ten goede gekomen aan de stagiairs van de site, maar ook aan de huurders en de personen die sociaal worden begeleid door de vereniging Relogeas, die ook gehuisvest is op de site. De vereniging verdeelde de energiebesparingsbrochures immers ook onder haar cliënteel: in totaal dus aan een honderdvijftigtal extra gezinnen. Een nieuwe impuls De directie van Monceau-Fontaines meent dat het project een nieuwe dynamiek heeft gecreëerd op de sociale economiesite. De klimaatsensibilisering wordt zeker voortgezet. Enerzijds omdat de stagiairs jaarlijks wisselen en er dus telkens nieuwe mensen zijn die nog niet weten hoe ze zich klimaatvriendelijker kunnen gedragen. Anderzijds omdat een gedragsverandering tijd vraagt, en er geregeld moet worden teruggekomen op de thematiek om de motivatie erin te houden. In aansluiting daarop organiseert Monceau-Fontaines in 2013 ook vier conferenties over energiebesparing in de woning. Ook het afvalbeheer op de site wordt herbekeken, zodat de partnerbedrijven het goede voorbeeld geven aan de stagiairs. Focus -Sensibiliseringslessen uitgaande van een enquête bij zo’n 320 stagiairs. -Oprichting carpoolingplatform “Vandaag kan ik zelf mijn energiefactuur en mijn ecologische voetafdruk verkleinen”. Stagiaire Monceau-Fontaines



26


Platform Jongeren voor de Samenleving Mediaterre. Jongeren inzetten om kwetsbare gezinnen bewust te maken van de impact van hun energieverbruik op het klimaat. Als je als gezin met een laag inkomen op alles moet besparen om de maandelijkse energiefactuur te betalen, zou je dan twee jonge vrijwilligers die zich aanbieden om je te helpen, doorsturen? Misschien niet als je ze kent en vertrouwt. Zes maanden vrijwillig in dienst van de samenleving Het Platform Jongeren voor de Samenleving (PJS) organiseert naar buitenlands voorbeeld in België sedert enkele jaren een ‘vrijwillige burgerdienst’ voor jongeren van 18 tot 25 jaar. Vaak werken de jongeren in die hoedanigheid zes maanden voltijds mee in de onthaaldienst van allerlei organisaties zoals milieu-, jeugd- en hulpverenigingen, of centra voor asielzoekers van het Rode Kruis en OCMW’s. Het Platform hoopt dat de jongeren de sociale en solidaire competenties die ze op deze manier verwerven, ook later zullen blijven gebruiken. Een aantrekkelijk scenario Als voorbereiding op hun rol als ‘Mediaterre-klimaatbemiddelaar’ was het de bedoeling dat enkele jongeren zich, onder begeleiding van een tutor, verdiepten in de klimaatthematiek. Daarbij kregen ze de kans om in een testwoning zelf metingen uit te voeren zodat ze een realistisch idee kregen van het energieverbruik van koelkasten, vaatwassers en andere elektrische huishoudelijke apparaten. Tijdens de opleiding werd er ook aandacht besteed aan het belang van de relationele aanpak en het winnen van het vertrouwen van kwetsbare gezinnen. Verder werkten de kandidaten zich ook door een reeks pedagogische fiches met informatie over klimaatvriendelijke handelingen zoals het uitzetten van toestellen die onnodig in stand-by staan, het onderhouden van diepvriezers, het eten van seizoensgroenten en -fruit en het repareren van lekkende kraantjes. Daarnaast kregen ze ook een lijstje met de te halen doelstellingen: een verlaging van de energiefactuur (hoofdzakelijk elektriciteit) met 10 tot 15 euro per maand, een verhoging van het verbruik van seizoensfruit en -groenten met 50% wat niet alleen voordelig is voor de gezinnen, maar ook voor de producenten en het klimaat (minder transport, minder nood aan energie om voedsel te bewaren, minder watervervuiling en minder verpakkingsafval). Uiteraard moet er ook werk gemaakt van een betere isolatie van de woning, vooral vanuit het oogpunt van energieverliezen via kieren en spleten. Het verbruik van warm water zou met 50% moeten zakken. In de loop van het project moesten gegevens van de meterstanden en de facturen zorgvuldig worden ingevuld in een specifieke, geïnformatiseerde vragenlijst. In de evaluatiefase zou men dan op basis van objectieve gegevens kunnen vaststellen of de begeleide kwetsbare gezinnen erin geslaagd waren om hun energiefactuur en dus ook de ‘groene fractuur’ die hen scheidt van meer bemiddelde gezinnen, te verkleinen. Dat was het opzet. Met als extra optie het betrekken van andere buurtbewoners bij educatieve bezoeken en collectieve workshops (eenvoudige isolatieklussen, zonneoven, seizoensvoeding) die de vrijwilligersduo’s zouden organiseren.



27


Praktische bezwaren Het Mediaterre-project raakte echter niet echt uit de startblokken. Het plan om gelijktijdig te starten met duo’s in Verviers, Doornik en Brussel moest al vrij snel worden opgegeven wegens interne organisatieproblemen. Bovendien bleek het ook moeilijk om jongeren te vinden die zich voor een langere termijn wilden engageren voor dit klimaatproject. Enkel in Brussel vond men enkele jongeren die bereid waren om zich grondig in te werken in de sociale werkelijkheid van kwetsbare gezinnen. De anderen haakten af omdat ze vonden dat hun eigen plannen te ver af stonden van de doelstellingen van het project. Als klap op de vuurpijl bleek dat het erg moeilijk was om in contact te komen met gezinnen die wilden begeleid worden. Het project werd dan ook voorlopig ‘on hold’ gezet. Potentiële kracht Op papier ziet de klimaatsensibilisering via het Mediaterre-project er prachtig uit. Het vertrekt vanuit de reële thuissituatie van sociaal kwetsbare gezinnen en bereikt zo gezinnen die bij algemene klimaatcampagnes in de kou blijven staan. Het project onderscheidt zich ook door het inzetten van jonge, geëngageerde vrijwilligers, systematisch terugkerende bezoeken en een gedegen, geïnformatiseerde opvolging van de gerealiseerde maatregelen en resultaten. Verder mikt het op samenwerking met partners, voorbereiding en evaluatie. We kunnen dus alleen maar hopen dat het project een tweede adem vindt. Focus Opleiding van duo’s van jonge, geëngageerde vrijwilligers om kwetsbare gezinnen te sensibiliseren rond hun energiefactuur en -verbruik en hun CO2-uitstoot. “Het Mediaterre-project mikt op de positieve aandacht van klimaatbewuste jongeren voor een bepaalde sociale werkelijkheid”. François Ronveaux, projectleider



28


Groupement d’Achat Commun uit Dour-Élouges Doe iets aan je CO2-uitstoot! Concrete acties met kwetsbare mensen om de ecologische impact van hun consumptie te verminderen. Een feestje waar iedereen welkom is en dat wordt georganiseerd door GAC, de plaatselijke vereniging voor groepsaankopen, kan natuurlijk niet vrijblijvend zijn. De vermindering van de uitstoot van broeikasgassen loert altijd wel ergens om de hoek. Maar het blijft wel altijd supergezellig! ‘Auberge espagnole’ GAC Dour-Elouges, een lokale niet-gesubsidieerde vereniging voor groepsaankopen, streeft naar een gastvrije, warme samenleving waarin kwetsbare gezinnen, alleenstaanden en ouderen zich thuis voelen. De strijd tegen de klimaatverandering sluit daar voor GAC naadloos bij aan en ze laat dan ook niet na om dat voortdurend te benadrukken via de concrete collectieve en individuele activiteiten gaande van ecologisch tuinieren over het werken met ecologische onderhoudsproducten tot het herstellen van kleren. De aanpak van GAC vertrekt vanuit het idee van een ‘auberge espagnole’, een plek waar je alleen maar vindt wat je zelf hebt meegebracht. De mensen komen er naartoe om samen iets te doen. Wat dat precies zal zijn, moet blijken uit de thema’s die opduiken terwijl de mensen gezellig onder elkaar keuvelen. Als blijkt dat de mensen zich op zo’n bijeenkomst vooral opwinden over de energiefactuur die plots gestegen is, dan wordt dat het actiethema waaraan gewerkt zal worden. Lokale, seizoensgebonden groepsaankopen Via het geselecteerde project wil GAC Dour-Elouges zo’n 220 kwetsbare buurtbewoners actief betrekken bij de bestrijding van het broeikaseffect. Zoals gebruikelijk bij GAC komt dit voornemen op de eerste projectvergadering niet rechtstreeks aan bod. Wel wordt er gepraat en geklaagd over allerlei thema’s zoals de dure voedselprijzen, junkfood, de lage omzet van lokale producenten, de hoge dieselprijs en voorverpakte voedingsproducten. Vervolgens bekijken de deelnemers wat ze hieraan eventueel zelf kunnen doen. Zo komen ze uit bij oplossingen zoals het verbruiken van seizoensgebonden lokale producten en het organiseren van een groepsaankoop om de prijs te drukken. Blijkt dat dit ook in het voordeel is van lokale producenten omdat het vrijwel automatisch leidt tot een hogere omzet. Bovendien kan de keten tussen producent en verbruiker aanzienlijk worden ingekort, met als gevolg minder transport-, diesel-, verpakkings- en bewaringskosten. En aan het einde van het verhaal blijkt dat dit ook het middel bij uitstek is om de fossiele energiereserves te beschermen en om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Tijd dus om te gaan nadenken over een manier om dat concreet te organiseren. Wat is er nodig om zo’n groepsaankoop vlot te laten verlopen? Welke deelnemers zijn kandidaat om contacten te leggen en eventueel een ontmoeting te organiseren met de lokale landbouwers en producenten? Wie zal kunnen deelnemen aan de groepsaankoop? Veel zaken moeten worden uitgeklaard vooraleer de lokale voeding op het bord van de deelnemers ligt. Maar zoals gezegd, het loont de moeite! Voor iedereen! GAC Dour is uiteraard extra gelukkig als zo’n collectieve actie de deelnemers ook aanzet om na te denken over hun eigen energiegebruik en afvalproductie. Als blijkt dat die nood bestaat, organiseert de



29


vereniging dan ook graag workshops om mensen te leren hun energiefacturen en energiemeters goed te lezen en te begrijpen. Op dat moment zijn ook energiebesparingstips meer dan welkom en wordt de basis gelegd voor een lagere energiefactuur. Tenzij de energieprijzen gaan stijgen natuurlijk, maar dan blijft het verlies wel beperkter. Op vraag van de deelnemers volgen de vrijwilligers van GAC Dour het energieverbruik en de afvalproductie per deelnemer zelfs op zodat er een objectieve vergelijkingsbasis ontstaat. Een intergenerationele reflex Bij GAC wordt er ook nog echt geluisterd naar ouderen. Al was het maar omdat mensen die als kind tijdens en na de oorlog 1940-45 werden geconfronteerd met schaarste op alle mogelijke gebieden, vandaag vaak nog de reflex hebben om energiezuinig te leven. Hun woning heeft misschien nog enkel glas, maar met zware gordijnen kunnen ze hun energiefactuur vaak nog betaalbaar houden. Alle mogelijke thema’s kunnen bij GAC aan bod komen: ecologische onderhoudsproducten, koken met lokale producten, bewaren van voedsel, confituur en soep, en het uitwerken van recepten. GAC koestert de uitwisseling van dergelijke kennis tussen de generaties. Zo versterk je immers de solidariteit en creëer je tegelijk een sneeuwbaleffect. Een onzichtbare hand Met een onzichtbare hand begeleidt GAC Dour-Elouges kwetsbare personen dus bij de bestrijding van het broeikaseffect. De vereniging kan daarbij een beroep doen op verschillende partners zoals het OCMW (sensibilisering leefloners), het Plan de Cohésion sociale (huurkosten en begeleiding) en Logis dourois (vergaderlokaal), maar ook op eigen enthousiaste vrijwilligers die het beste van zichzelf geven. Welke actie ook wordt ondernomen, de winnaars staan al bij voorbaat vast: de kwetsbare gezinnen, en bij uitbreidingen alle buurtbewoners, jong en oud, de lokale producenten en het klimaat. Momenteel zit de vereniging aan haar maximum: dat lijkt een erg goed teken te zijn. Focus -Lokale, seizoensgebonden groepsaankopen die openstaan voor zo’n 220 kwetsbare buurtbewoners. -Bevorderen van participatieve energiebesparingsacties. “In een open, rechtvaardige samenleving dragen kwetsbare personen en ouderen graag bij tot de strijd tegen de klimaatverandering.” Jacquy Detrain, projectleider



30


Autonoom Gemeentebedrijf Energiebesparing Oostende Pilootproject: integrale doorlichting van het energieverbruik, trajectbegeleiding en financiering als ESCO voor kansengroepen. Dakisolatie aanbrengen en financieren én trajectbegeleiding organiseren om de energiekosten zo laag mogelijk te houden. Nog voor het ‘opbrengstgarantieproject’ van AG EOS goed en wel afgerond was, won de stad Oostende op basis van het project al de Belgische energie- en milieuprijs 2012 (categorie steden en gemeenten) en werd ze genomineerd voor duurzaamste gemeente van België. Dat bewijst alvast het potentieel van het unieke systeem dat EOS via het project heeft ontwikkeld. Het systeem gaat uit van het principe: groene investeringen mogen niet wegen op het maandelijks budget van kwetsbare gezinnen. Lokale entiteit promoot energiebesparing Het autonoom gemeentebedrijf EOS ontwikkelt lokale initiatieven om het energiegebruik van de stad Oostende en haar 70.000 bewoners op een duurzame wijze te verminderen. Het promoot daarbij twee sporen: energievriendelijke gedragsverandering en energiebesparende investeringen in het gebouwenpark. Op die manier wil de stad het energieverbruik van de mensen beperken en hun CO2uitstoot verlagen. Op vijf jaar tijd voerde het gemeentebedrijf meer dan 3000 gratis energiescans uit, gekoppeld aan tips en advies m.b.t. energiebesparing. Het organiseerde ook verschillende groepsaankopen voor gas en elektriciteit. Als zogeheten ‘lokale entiteit’ of dochterbank van het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) kan het gemeentebedrijf aan eigenaars, die de energiekosten in hun woning willen verminderen en structurele energiebesparende maatregelen willen uitvoeren, goedkope leningen toestaan. De betrokkenen hebben vijf jaar om die lening terug te betalen. In 2011 financierde AG EOS aldus als eerste lokale entiteit in België 400 woningen in Oostende. Het gaat steeds om woningen waaraan het gemeentebedrijf als ‘energy service company’ (ESCO) energiebesparende werken uitvoert. Opbrengstgarantie Het project van AG EOS richt zich tot vijf eigenaars uit de laagste inkomensgroep. Het project omvat een grondige doorlichting van het energieverbruik van de woning, dakisolatie en energieadvies op maat om de energiekosten zo laag mogelijk te houden. Uniek aan dit project is de financiering van de isolatiewerken, in het bijzonder van de dakisolatie. AG EOS spreekt in dit verband over een opbrengstgarantie. Het houdt in dat het gemeentebedrijf deze groene investering op zich neemt zodat ze niet weegt niet op het maandelijks gezinsbudget. De gezinnen beginnen ze pas terug te betalen na enkele maanden, op het moment dat hun energiefactuur effectief gedaald is. Vijf jaar later beschikken de bewoners niet alleen over een beter geïsoleerd huis, maar gaat de winst die ze realiseren op de energiefactuur niet langer naar de terugbetaling, maar kunnen ze daar zelf over beschikken. Globaal gezien moet dit opbrengstgarantiesysteem voor AG EOS echter budgetneutraal zijn. Het gemeentebedrijf heeft er dus alle belang bij dat de noodzakelijke werken, waaronder dakisolatie, perfect worden uitgevoerd. Maar daarnaast moet het ook kunnen rekenen op het energiebesparend bedrag van de bewoners en op hun bereidheid om het energieverbruik geregeld te evalueren met de gemeentelijke energiecoach. Om ervoor te zorgen dat dit innovatieve financieringssysteem structureel werkbaar blijft,



31


moesten de rechten en plichten van AG EOS en van de betrokken eigenaars dus in een juridisch sluitend én leesbaar contract worden gegoten. In het project kreeg het uitwerken van een typecontract rond de opbrengstgarantie dan ook de hoogste prioriteit. Intensieve begeleiding door een energiecoach AG EOS zocht naar gezinnen die tot de doelgroep van het FRGE behoorden, die eigenaar waren van hun woning, in een nieuw project wilden stappen en die nog geen dakisolatie hadden. Ze werden geselecteerd in samenwerking met het OCMW, CAW en de sociale huisvestingsmaatschappijen van Oostende. Aangezien het concept niet echt eenvoudig is om te begrijpen en om uit te leggen, vreesde EOS wat terughoudendheid, maar dat bleek niet het geval te zijn. Wellicht omdat de energiecoach (maatschappelijk assistent) de zaken duidelijk en langzaam had uitgelegd aan de doelgroep. Het Oostendse gemeentebedrijf lichtte de energiesituatie van de woningen grondig door via een energiescan waarbij ook de luchtdichtheid wordt gemeten en de energieverliezen in kaart worden gebracht. Op die manier werd onderzocht welke investeringen mogelijk en noodzakelijk waren. De werken werden uitgevoerd door het sociale economiebedrijf ‘De Duinenwacht’. Het gemeentebedrijf onderzocht ook welke premies en subsidies (lokaal, regionaal, federaal) daarvoor beschikbaar zijn. Op aanraden van de energiecoach stapten de gezinnen via de groepsaankoop van het gemeentebedrijf intussen over naar een groene en goedkope energieleverancier (indien geen sociaal tarief). De terugbetaling van de investering is begin 2013 gestart en loopt vijf jaar. Als na verloop van tijd zou blijken dat de energiewinst niet hoog genoeg zou zijn, zal de energiecoach de gezinnen intensiever moeten begeleiden. De projectsubsidie van de KBS werd onder meer gebruikt voor het ontwerpen van het zogeheten opbrengstgarantie- of ESCO-contract voor particulieren, het testen van de luchtdichtheid en het renteverschil dat EOS moet overbruggen (tussen de werkelijke terugverdientijd van de investering en de terugbetaling van de lening aan het FRGE). Voortrekkersfunctie voor publiek en lokale overheden Dankzij het project verbeteren de levensomstandigheden van de betrokken gezinnen gevoelig. Hun gezinsbudget zal stijgen. Na 5 jaar is de investering immers terugbetaald met de gerealiseerde energiewinsten. Vanaf jaar 6 verlichten de gerealiseerde energiewinsten dus het maandelijks gezinsbudget. Het comfortniveau is toegenomen. Door het plaatsen van dakisolatie neemt de circulatie van warme en koude lucht in de woonruimtes immers af en zijn de ruimtes allemaal ongeveer even warm, wat een behaaglijker gevoel geeft. Tot slot is er ook een beter binnenklimaat. De energiecoach heeft de burgers immers geleerd om correct te ventileren en daardoor verbetert de luchtkwaliteit in de woning (en verlaagt de energiefactuur aangezien droge lucht sneller opwarmt). Voorlopig is de opbrengstgarantie die AG EOS geeft, uniek in de Benelux (en waarschijnlijk ook daarbuiten). Het democratiseert klimaatinvesteringen en scherpt de effectiviteit van het FRGE aan via leningen aan het tarief van de energiebesparing. Als blijkt dat het systeem voor lokale entiteiten globaal budgettair neutraal is en zichzelf terugbetaalt, dan zal Oostende het zeker verder uitrollen. In dat geval moeten er enkel nog middelen worden gevonden om de (intensieve) begeleiding van meerdere gezinnen te financieren. EOS hoopt alvast dat dit project op termijn gefinancierd zal worden voor alle steden en gemeenten via een Vlaamse of federale subsidie. Bovendien gaat AG EOS er bij het FRGE op aandringen om de looptijd van de leningen uit te breiden tot 10 jaar zodat naast de dakisolatie ook condensatieketels gefinancierd kunnen worden.



32


Focus - Opbrengstgarantiecontract waardoor vijf kwetsbare gezinnen na vijf à zes jaar de energierenovatie van hun woning hebben terugbetaald met de energiewinst die blijkt uit hun gedaalde energiefactuur - Intensieve begeleiding van deze vijf kwetsbare gezinnen door een energiecoach “Bewoners betalen groene investering enkel terug wanneer ze effectief cash gerealiseerde energiewinst geboekt hebben. Dat is uniek in België!” Bart Van Camp, projectleider



33


Buurt- en Nabijheidsdienst Kortrijk vzw Een achtergestelde buurt in Kortrijk renoveren op basis van een woonscan op maat. Eigenaars en huurders via renovatiebegeleiding stimuleren om hun woning energievriendelijk te verbouwen. In de buurt ‘Oude Overleie’, die werd gebouwd in de negentiende eeuw, staan 5 beluikjes met 53 typische kleine woningen. Het zou een idyllisch plekje kunnen zijn, maar de meeste huisjes bieden weinig comfort en ruimte en zijn slecht onderhouden. De buurt telt bovendien 50 OCMW-cliënten: kwetsbare huurders en zogeheten noodkopers, eigenaars met een laag inkomen. Tijd voor renovatie dus. Energiesnoeiers aan de slag De Buurt- en Nabijheidsdienst Kortrijk vzw is een bedrijf dat wordt ingedeeld bij de lokale diensteneconomie. Via projecten zoals de ‘Energiesnoeiers Zuid-West-Vlaanderen’ richt BND Kortrijk zich voornamelijk tot kansengroepen en biedt ze hen via een duurzame en kwaliteitsvolle tewerkstelling een laagdrempelige dienstverlening aan die inspeelt op lokale en maatschappelijke behoeften. Het energiesnoeiersteam telt zeven leden, van wie vijf doelgroepmedewerkers. Jaarlijks voeren ze meer dan duizend energiescans uit, vooral bij mensen met een laag inkomen. Tijdens de energiescans geven ze ook eenvoudige energietips aan de bewoners en doen ze gratis een aantal energiebesparende ingrepen zoals buisisolatie, een spaardoucheknop, spaarlampen en radiatorfolie. De energiesnoeiers geven vooral advies betreffende kleine maatregelen en gedragsverandering. Brede woonscans koppelen woon- en levenskwaliteit In het door de Koning Boudewijnstichting geselecteerde project ontwikkelden de energiesnoeiers, samen met Akzie, OCMW Kortrijk en de Stad Kortrijk, in de buurt ‘Overleie’ een brede woonscan die een grondige energieanalyse van de woning koppelt aan het meten van de levenskwaliteit van de bewoners. Het project vertrekt immers vanuit de vaststelling dat er in woningen waar mensen met een laag inkomen wonen vaak voorbereidende werkzaamheden nodig zijn vooraleer er energie kan worden bespaard. Het heeft immers geen zin om een dak te isoleren als het structurele gebreken vertoont. Daarnaast moesten de werken ook worden afgestemd op specifieke behoeften van de bewoners zoals valpreventie, gezondheid en levenslang wonen bij ouderen of een kinderwens bij jonge gezinnen. De brede woonscan vormt aldus de basis voor een verbouwing op maat. Via Akzie werden de buurtbewoners van in het begin betrokken bij het project. De vereniging organiseerde ook voorlichtingsmomenten rond energiebesparende maatregelen. Daarbij werd op aangeven van de bewoners zelf ingegaan op de organisatie van de energiemarkt, en op het individueel en globaal belang van energiebesparing. Tegelijk was het de bedoeling om de mensen warm te maken voor het project. Daarnaast hielp Akzie de energiesnoeiers bij het opmaken, uitvoeren en evalueren van de woonscans. De doelgroepmedewerkers die als energiesnoeiers voor het project werden aangetrokken kregen een technische opleiding en leerden ook hoe ze goed konden omgaan met de gezinnen. Zestig van de zeventig geplande woonscans waren eind 2012 al achter de rug. Negenentwintig eigenaars (zowel bewoners als verhuurders) ondertekenden een contract voor 9 jaar om renovatiewerken te laten doen. Voorlopig zijn er twee werven afgewerkt.



34


Ondanks de inspanningen van de energiesnoeiers en Akzie wilden ongeveer 20% van de eigenaars niet meestappen in het project. Mogelijk zitten daar huisjesmelkers tussen die sowieso niet in aanmerking komen voor steun. In sommige gevallen blijft de renovatie vrij beperkt omdat de verhuurder niet al de nodige investeringen wil doen. De sensibilisering rond de opwarming van het klimaat blijkt vooralsnog geen projectprioriteit te zijn. Renovatiebegeleiding en projectpremie De vrijwillige renovatiebegeleiders die moeten zorgen voor een vlot verloop van het renovatieproces kwamen in 2012 nog maar twee keer in actie. Het is de bedoeling dat ze bij kwetsbare huurders vooral werken met de eigenaars. Een extra projectpremie van de stad gekoppeld aan huurafspraken wordt dan gebruikt als hefboom om de eigenaars aan te zetten om een deel van de renovatie te betalen. De stad maakte trouwens ook middelen vrij voor een halftijdse renovatiebegeleider. Bij kwetsbare eigenaars treden de renovatiebegeleiders op als vertrouwenspersoon en houvast en helpen ze bij het aanvragen van prijsoffertes en de opvolging van de werken. Het OCMW helpt hen op zijn beurt bij het zoeken naar geschikte financiering via het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE), via een bijdrage van het lokale energiefonds en via de voorfinanciering van renovatiepremies. Bij erg ingrijpende werken kan het OCMW zelfs een tijdelijke ‘bufferwoning’ ter beschikking stellen. Het OCMW zet ook een maatschappelijk werker in die zowel de gezinnen als de renovatiebegeleiding moet ondersteunen. Ingrijpen in het private huurpatrimonium De stijgende energiekosten zijn een belangrijk thema voor al wie moet leven met een beperkt inkomen. Het project maakt duidelijk dat het mogelijk is om het private huurpatrimonium in een achtergestelde buurt te verbeteren als het actief wordt gesteund door de stad en het OCMW en als de doelgroep persoonlijk wordt benaderd door een vereniging waar armen het woord nemen, door energiesnoeiers die de woonscan uitvoeren en energietips geven en door renovatiebegeleiders die kwetsbare eigenaars helpen om het renovatieproces vlot door te komen. De kwetsbare bewoners worden er alvast beter van: hun energiefactuur daalt en hun levenskwaliteit neemt toe. En het is ook een stapje in de strijd tegen de klimaatverandering. De resultaten van het project zullen ruim worden gecommuniceerd via de websites van de partners en de plaatselijke pers. Samen met de woonscan en de opgebouwde knowhow over de werking met vrijwillige renovatiebegeleiders, zullen ze ook ter beschikking worden gesteld van andere organisaties die een gelijkaardig project willen uitvoeren. Focus - Een vijftigtal eigenaars van woningen in een achtergestelde buurt in Kortrijk via woonscans, adviezen en groepsaankopen aansporen om energievriendelijke renovatiewerken te laten uitvoeren - In 2012 werden een zestigtal brede woonscans uitgevoerd en een dertigtal renovatiewerven gepland. “Voor mensen die in armoede leven is het belangrijk dat ze hun energiekosten onder controle kunnen houden. Vaak is dat onmogelijk zonder een aantal isolatiewerken uit te voeren.” Jan Gryspeerdt, projectmedewerker



35


Centrum Informatieve Spelen uit Leuven-Heverlee Ecomillions: Klimaat op het spel. Een informatief spel ontwikkelen en produceren voor en met sociaal kwetsbare mensen waarbij concrete stappen op het vlak van energiebesparing gelinkt worden aan de klimaatverandering. Een temperatuurstijging van zo’n 6° Celsius. Is dat het einde van de wereld? Als het gaat over de opwarming van de aarde wellicht wel. Samen met de bezoekers van buurthuis ’t Lampeke in Leuven, heeft het CIS een ‘Ecomillions-spel met klimaatmeter’ ontworpen die kansarmen via het spelen van dat spel moet informeren en overtuigen van de ernst van de klimaatverandering. De testsessies werden alvast enthousiast onthaald. Spelen in groep Het Centrum Informatieve Spelen (CIS) ontwerpt spelen voor kinderen in het onderwijs, jongeren in het jeugdwerk en volwassenen in de sociaal-culturele, profit- en nonprofitsector. Voor het CIS gaat het om het spel als methode en als product. De organisatie staat in voor de ontwikkeling van nieuwe spelconcepten, het verzorgen van de productie en het verlenen van productieadvies, het begeleiden en verspreiden van de ontworpen spelen, en het geven van vorming over het spel als methode. Via informatieve spelen nodigen spelbegeleiders de deelnemers uit om al handelend een thema te verkennen. Zo’n spel kan uiteraard maar aanslaan, als het aansluit bij de leefwereld van de deelnemersgroep en als de informatie wordt overgebracht op een leuke, speelse en laagdrempelige manier. Het centrum gelooft in de kracht van groepen en kiest daarom bewust voor spelen die voor groepen bestemd zijn. Een participatief productieproces Het CIS-project dat werd geselecteerd via de projectoproep van de Koning Boudewijnstichting, wilde een informatief klimaatspel ontwerpen dat zich richt tot kleine groepen sociaal kwetsbare en/of taalarme individuen. Voor het bedenken van het spelconcept gingen de CIS-medewerkers in eerste instantie samenzitten met hun collega’s van buurthuis ’t Lampeke, een vereniging waar armen het woord nemen. Later werden ook Wablieft, Vocvo en Ecolife betrokken bij de besprekingen zodat het opzet kon worden verbreed en uitgediept. De partners zorgden ook voor taaladvies, cijfermateriaal, foto’s en teksten. Zo ontstond het ‘Ecomillions’-spel. Het ‘Ecomillions’-spel steunt op een ervaringsgerichte niet-belerende methode onder het moto: ‘zelf ervaren is niet te evenaren’. De spelers worden al spelend geïnformeerd over concrete, dagelijks toepasbare energiebesparende tips die ook een financieel voordeel opleveren. Het spel sluit aan bij hun dagelijkse leefwereld en legt de nadruk op informatie die voor mensen met een laag inkomen relevant en bruikbaar is. Bij elke tip wordt niet alleen de concrete besparing in euro berekend maar wordt ook stelselmatig de link gelegd met de verschillende fasen van de opwarming van het klimaat. Het individuele doel wordt dus gekoppeld aan het gemeenschappelijke doel. Verspillers en verkwisters worden zo zonder pardon ontmaskerd. Vervolgens werden er drie speltesten georganiseerd met de bezoekers van buurthuis ‘t Lampeke en laaggeletterden uit het volwassenenonderwijs (in totaal 50 tot 70 personen) die tot de doelgroep



36


behoren. Tijdens de nabespreking werd gepeild naar de positieve en negatieve gevoelens, frustraties en ervaringen van de deelnemers. Op die manier betrekt CIS de doelgroep bij het maken van het spel. Hun opmerkingen en feedback boden de ontwerpers de gelegenheid om het spel te verbeteren. Na het positief advies van de partners en de doelgroep ging CIS over tot de productie van het spel en het uitschrijven van de speluitleg. Het CIS beklemtoont dat dit project niet mogelijk was geweest zonder de steun van de Koning Boudewijnstichting: door de beperkte oplage van het spel is het moeilijk om de hoge vormgevingskosten terug te verdienen. Promotie en impact Zodra het spel klaar was, organiseerde het CIS een ‘train the trainer’-sessie rond de spelregels en -achtergrond voor begeleiders of buurtwerkers die met het spel aan de slag zullen gaan. Voor de promotie werden afspraken gemaakt met de verenigingen waar armen het woord nemen en de OCMW’s in de streek van Leuven. Het spel wordt ook bekend gemaakt via de eigen CIS-kanalen (catalogus, website, facebookpagina) en die van de projectpartners. De impact is afhankelijk van het aantal begeleidingen van het informatief spel (professionele trainers van CIS) en van het vierdelig lessenpakket van Ecolife/Vocvo/Wablieft waarvan het informatief spel een onderdeel is. Op dit ogenblik is het dus nog onduidelijk wat de impact zal zijn op het concrete energieverbruik en de CO2-uitstoot van de deelnemers. Optimale afstemming en flexibiliteit Door de uitwisseling met de partners en de deelnemers aan de testgroepen werd het oorspronkelijk spelsysteem van het CIS aangepast en werd gekozen voor eenvoudige en laagdrempelige spelacties die geen voorkennis van de methode ‘spel’ vereisen. De bezoekers en de medewerkers van buurthuis ’t Lampeke evalueerden welke tips voor de deelnemers haalbaar zijn zodat ze die zelf kunnen toepassen Op die manier geeft het CIS iedereen de kans om deel te nemen aan het spel en om die ervaring mee te nemen naar huis. Aangezien dit spel ontwikkeld werd voor mensen met een taalarme achtergrond werd er op aanraden van partner Wablieft zoveel mogelijk voor gekozen om met beelden en zo weinig mogelijk met tekst te werken, zowel met betrekking tot het spel als tot de spelregels. De spelbegeleiders zorgen uiteindelijk voor de optimale afstemming op elke specifieke doelgroep. Focus - Ontwerpen van het ‘Ecomillions’-spel met energiebesparingstips en klimaatinformatie die aansluiten bij de leefwereld van kwetsbare personen met een laag inkomen. - Het spel werd participatief ontworpen en getest met de medewerking van een zeventigtal kwetsbare en taalarme personen. “De deelnemers stonden versteld van de financiële opbrengst van eenvoudig toepasbare klimaattips” Steven Solia, spelontwerper CIS



37


Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen uit Roeselaere Lokale aanpak energiearmoede in de Westhoek. Een lokaal actieplan uitwerken om OCMWklanten met hoge energie-uitgaven en -schulden te begeleiden. De Westhoek is een landelijk gebied met verspreide bewoning. De opbouwwerkers moeten dan ook heel wat kilometers afleggen om iedereen thuis op te zoeken. Ook om mensen op activiteiten te krijgen moet er soms vervoer georganiseerd worden. Toch bereikte Samenlevingsopbouw in de drie projectgemeenten in 2012 164 mensen en gaf de vzw een antwoord op 781 hulpvragen over energiearmoede en energiebesparende ingrepen. Opkomen voor basisrechten Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen richt zich tot mensen die het maatschappelijk moeilijk hebben en zelf niet gemakkelijk opkomen voor hun rechten. De vzw werkt samen met hen tastbare en structurele oplossingen uit voor gemeenschappelijke problemen, bv. rond het vinden van betaalbare en kwaliteitsvolle woningen voor kwetsbare huurders of rond de toegankelijkheid van sociale huisvestingsmaatschappijen. Samenlevingsopbouw werkt daartoe samen met alle nuttige sociale krachten en het lokaal beleid. De vzw wil zo bijdragen tot een leefbare en duurzame samenleving. Het project rond de lokale aanpak van de energiearmoede in de Westhoek, dat werd geselecteerd door de Koning Boudewijnstichting, sluit aan bij het bestaande meerjarenplan van de vzw. Dat wil onder meer de competenties van kwetsbare bewoners in minstens 3 aandachtsgebieden in West-Vlaanderen versterken om hun maatschappelijke participatie te bevorderen. Dat is immers een basisrecht. Werken met een energiebuddy Centraal in het project staat de medewerker van Samenlevingsopbouw: als energiebuddy klopte hij in Koksijde, Koekelaere en Poperinge aan bij OCMW-klanten met hoge energie-uitgaven en schulden. Hij bekeek samen met hen wat er gedaan kon worden om die uitgaven drastisch te verminderen. Meestal wisten deze mensen nauwelijks waarom ze zoveel verbruiken en betalen. Een energiescan kon dan snel een objectief beeld geven van hun gedrag en de staat van hun woning. Zo’n scan werd uitgevoerd door de energiesnoeiers van de gemeente. In het bijzijn van de energiebuddy controleerden ze de kwaliteit van de woning, inspecteerden ze het dak en stelden ze energiebesparende maatregelen voor die zowel betrekking hadden op het gedrag als op de aanpassing van de woning. In 2012 werden er 50 woningen gescand. Als incentive werden aan de bewoners spaarlampen en een spaardouchekop gegeven. In het kader van de ‘energiejacht op maat’ ging de opbouwwerker een half jaar lang, wekelijks langs bij de betrokkene om het meterverbruik bij te houden. Daarnaast werd ook gebruik gemaakt van een speciale energiemeter om het verbruik van toestellen te meten en de kostprijs daarvan te berekenen. Via premies en groepsaankopen konden energieverslindende toestellen soms goedkoop worden vervangen door energiearme modellen. In beide gevallen werd tegelijk individueel en in groep gewerkt. De steekkaarten met tips van Ecolife waren hier nooit ver weg. Tot slot werden er ook collectieve workshops en energiecafés georganiseerd. Daar werd de link gelegd tussen de vermindering van het energieverbruik, de CO2-uitstoot en de opwarming van het klimaat. Zo werd er met de (moeilijke) doelgroep van de bewoners van het lokaal opvanginitiatief Koksijde gewerkt



38


rond bewust omgaan met energie. Het hoogtepunt van de vormingsinspanningen was een opvoering van de Low Impact Man Show, een zogeheten infotainment ecocomedy van en met Steven Vromman, die opgebouwd is met veel humor, sprekende beelden, confronterende cijfers en interactieve momenten met het publiek. Vooral in Koekelare was het evenement een groot succes. Zo’n 70 mensen kwamen in de namiddag langs om kennis te maken met de energiebeurs. In de namiddag genoten 340 leerlingen van de show van de Low Impact Man en ’s avonds nog eens 200 volwassenen. Gedragsverandering is nodig, maar kan niet alles oplossen. In sommige gevallen werden de energiesnoeiers ook ingezet voor de plaatsing van dubbele beglazing en zelfs dakisolatie. Voor vier zogenaamde beschermde eigenaars kon dit vrijwel gratis gebeuren (23 euro premie per m2) dankzij de Vlaamse campagne ‘sociale dakisolatie’. Dat gebeurde op aangeven van de energiebuddy die was gaan praten met de eigenaars/verhuurders van een woning om een regeling uit te werken rond premies voor renovatiewerken en rond woonzekerheid en huurprijsgarantie. Dat past in zijn opdracht om zijn cliënt bij te staan, om hem te helpen bij de opvolging en het in orde brengen van de papieren. De energiebuddy werkte ook mee aan een meer toegankelijke werking van de lokale adviescommissie energieschulden die o.m. beslist over het plaatsen van een budgetmeter. Uit huisbezoeken was immers gebleken dat de mensen de brieven die het OCMW daar rond verstuurd had, niet verstonden en dus zonder gevolg weggooiden. Werken aan een gezamenlijke lokale aanpak Het inzetten van een energiebuddy paste in een vernieuwde, gezamenlijke aanpak van de energiearmoede in de drie betrokken gemeenten. Samenlevingsopbouw zette daarvoor een traject van een jaar op met de drie betrokken OCMW’s. In elke gemeente zocht men naar partners die konden ondersteunen in de opdracht zoals de woonwinkel, de energiesnoeiers, de milieuraad en de dienst voor schuldpreventie. Op dit moment werkt Samenlevingsopbouw aan concrete beleidsaanbevelingen voor de OCMW’s van deze drie gemeenten. Om het project (en het aanpakken van energiearmoede) breder uit te dragen naar de regio richtte Samenlevingsopbouw, samen met het Westhoekoverleg, een overlegplatform op. Dat platform organiseerde in 2012 vier overlegtafels rond energiearmoede en energiebesparingen in de Westhoek met actoren zoals de lokale besturen, de OCMW’s en de ziekenfondsen. Zo werden ook de lokale en regionale partners die werken rond energiearmoede dichter bij elkaar gebracht en streeft Samenlevingsopbouw naar een zo integraal mogelijke werking. De steun van de Koning Boudewijnstichting zorgde er zeker voor dat het project ook door lokale overheden nog meer au serieux werd genomen. Een vernieuwend experiment De promotoren van het project wilden uitdrukkelijk experimenteren met manieren om mensen in (energie)armoede vooruit te kunnen helpen. De thuisbegeleiding op maat door de energiebuddy vormde zeker een meerwaarde. De energiebuddy is het aanspreekpunt voor alles op het vlak van energie. Het is een heel persoonlijke en intensieve aanpak die loont. Ze zorgde ervoor dat mensen in (energie)armoede hun energiefactuur effectief verminderden en dat ze ondersteuning kregen bij het aanvragen van premies en zaken waar ze recht op hebben (sociaal tarief, gratis kWh). Dat zijn tastbare resultaten die de OCMW’s kunnen aanzetten om de energiearmoede effectiever aan te pakken.



39


Daarnaast bracht het project de energiearmoede in de gemeente ook in kaart: over wie gaat het? Wat zijn oorzaken en mechanismen waardoor mensen in energiearmoede terecht komen? Wat gebeurt er reeds? In dit verband bood het project ook een antwoord op de specifieke situatie van de Westhoek: een landelijk gebied, met beperkte bestuurlijke draagkracht, een beperkte aanwezigheid van diensten en een letterlijk verspreide problematiek. Tot slot formuleert Samenlevingsopbouw vanuit de opgebouwde ervaringen en in overleg met alle actoren structurele verbeterpunten voor de aanpak in de gemeente. Focus - Energiebuddy klopt thuis aan bij OCMW-cliënten in drie Westhoekgemeenten en helpt hen bij het zoeken naar manieren om hun energiefactuur te verlagen. - Voor de klimaatsensibilisering werd een beroep gedaan op de knowhow van Ecolife en werd Steven Vromman uitgenodigd met zijn ‘Low Impact Man Show’. “Via premies en groepsaankopen konden energieverslindende toestellen soms goedkoop worden vervangen door energiearme modellen.” Stefan Goemaere, energiebuddy Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen



40


Steunpunt Opbouwwerk Meetjesland uit Eeklo De klimaatclub: een sociale schakel om kansarme personen met hoge energie-uitgaven te blijven sensibiliseren en begeleiden. Zoek je een leuke vrijetijdsbesteding? Heb je interesse in energie? Wil je graag je kennis doorgeven aan andere gezinnen? Dan word jij misschien een van onze nieuwe ‘vrijwillige klimaatmeesters’. Een zeventiental enthousiaste kandidaten pikte in op deze wervende oproep in opdracht van SOM vzw. De start van een mooi project met ervaringsdeskundigen! Duurzaam leven en wonen Steunpunt Opbouwwerk Meetjesland (SOM vzw) streeft, in nauwe samenwerking met de mensen, naar het verbeteren van de levensomstandigheden en het samenleven van de plaatselijke bewoners. Via de deelwerking Wooncentrum Meetjesland wil het Steunpunt een impuls geven aan kwaliteitsvol en duurzaam wonen. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar gezinnen die het moeilijker hebben om hun rechten te doen gelden op de woon- en/of energiemarkt. In Eeklo staat Wooncentrum Meetjesland ook in voor de professionele begeleiding van OCMW-cliënten met hoge energiefacturen, energieschulden of andere signalen van (dreigende) energiearmoede. Die begeleiding omvat een energieaudit van de woning en drie persoonlijke contacten waarin de cliënt leert hoe hij/zij, vooral via het verbruiksgedrag, energie kan besparen. Klimaatmeesters gezocht Hoe zorg je ervoor dat gezinnen die professioneel werden begeleid bij het verkleinen van hun energiefactuur, ook nadien energie blijven besparen? Door te zorgen voor sociale controle en druk. Dat is alvast het uitgangspunt van het ‘klimaatmeesters’-vrijwilligersproject van SOM vzw. De wervingscampagne van het project leverde een 15-tal kandidaatvrijwilligers op die uit dezelfde sociale omgeving komen als de doelgroep. Men gaat ervan uit dat de goede raad van ervaringsdeskundigen de drempel voor de doelgroep aanzienlijk verlaagt: de informatie is beter afgestemd op hun leefwereld, komt minder belerend over en kan dus een sterkere impact opleveren. Ook voor de toekomstige klimaatmeesters is dit een interessant initiatief: op vormingsbijeenkomsten doen ze heel wat parate klimaatkennis op en ze voelen zich nuttig omdat ze die kennis kunnen delen met mensen uit hun omgeving. Eind 2012 waren er vijf klimaatmeesters aan de slag. Voor de doelgroep zijn de energiebesparende tips natuurlijk niet nieuw. Door de professionele energiebegeleiding weten ze immers hoe ze hun energiefactuur kunnen verkleinen. Voor de klimaatmeesters komt het er dus op aan om die kennis fris te houden, eventueel aan te vullen, te luisteren naar suggesties en ervaringen, en in te spelen op nieuwe vragen. Zo dragen ze bij tot een blijvend klimaatvriendelijk gedrag. Overigens is energiebesparing niet alleen voordelig voor het huishoudelijk budget en de CO2-uitstoot. In de praktijk zorgt zo’n besparingsactie ook voor een psychologisch effect op het gezinsleven en kan ze het zelfbeeld van de mensen opkrikken. Een verhoogde kennis van de klimaat- en energieproblematiek versterkt immers het ecologisch bewustzijn in andere levensdomeinen.



41

Vrijwilligerswerking Het ‘klimaatmeesters’-vrijwilligersproject steunde sterk op de lokale werken bewonersgroepen die inhoudelijk worden gesteund door SOM vzw en Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen. Onder leiding van de projectmedewerker stonden zij in voor de voorbereiding en uitvoering van het project. Op die manier vormden ze een cruciale schakel in de oprichting van de vrijwilligerswerking. Zij waren actief betrokken bij de werving van de vrijwilligers, het samenstellen van de vormingspakketten en het bijsturen van het project. Daarnaast stonden ze garant voor de deontologie van de vrijwilligers/ klimaatmeesters en bewaakten ze aldus de privacy van de gezinnen uit de doelgroep. Ze luisterden via de klimaatmeesters ook naar de drempels die kwetsbare gezinnen ervaren in hun strijd tegen de klimaatverandering en formuleerden op basis daarvan concrete oplossingen en beleidsaanbevelingen. Ze ondersteunden ook de klimaatmeesters zelf: doelgroepvrijwilligers hebben immers doorgaans nood aan een intensieve begeleiding. De ervaring leert dat een vrijwilligerswerking vooral in de opstartfase erg arbeidsintensief en tijdrovend is. In die zin was de projectsteun van de Koning Boudewijnstichting dan ook bijzonder welkom. Nu wordt de opvolging van het project verzekerd binnen een convenant tussen OCMW Eeklo en Woonwijzer Meetjesland (Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen). Ervaringsdeskundigheid inzetten als troef De vrijwillige klimaatmeesters moeten ervoor zorgen dat de tijdelijke professionele energiebegeleiding ook na afloop ervan blijft doorwerken. De klimaatmeesters hebben als ervaringsdeskundigen een goed inzicht in de wereld van het klimaat en de energiebesparing, en zorgen voor de sociale druk die doelgroep nodig heeft om energiezuinig bezig te blijven. Ze houden de vinger aan de pols van de gezinnen zonder dat er professionals nodig zijn, maar ze kunnen wel doorverwijzen naar professionele hulp indien wenselijk. Zo blijven de gezinnen ook meewerken aan de bestrijding van de klimaatverandering. Focus - Vijf ervaringsdeskundige klimaatmeesters begeleiden kwetsbare gezinnen na afloop van een professionele energiebegeleiding - Lokale werken bewonersgroepen vormen het klankbord van de klimaatmeesters “Energiebesparing maakt van de strijd tegen de opwarming van het klimaat een meer persoonlijke aangelegenheid voor het gezin.” Liesbet Van Crombrugge, stafmedewerker Energie



42

Ecolife uit Leuven, Het klimaat verandert. Wat kan ik doen? Laaggeschoolde en laaggeletterde volwassenen sensibiliseren voor de klimaatverandering en hen aanzetten tot actie op het vlak van energie, mobiliteit en afval. De energiefactuur stijgt voor iedereen en iedereen kan er iets aan doen door zijn gedrag aan te passen. Bij Ecolife ligt de nadruk op de positieve kant van de zaak: duurzaam leven en comfort gaan perfect samen. De low impact man bewijst het al vier jaar lang. Ecologische gedragsverandering Ecolife streeft naar ecologische gedragsverandering bij diverse doelgroepen uit alle lagen van de maatschappij aan de hand van verschillende projecten, campagnes en workshops. De vzw ontwikkelde precieze calculators om de ecologische voetafdruk te meten, ecodriving workshops, ecoteams op het werk, Kyotoclubs enzovoort. In de afgelopen tien jaar ontwikkelde Ecolife ook ‘milieu’-lespakketten voor verschillende sociaalculturele verenigingen zoals KVLV, OKRA, KAV en KWB. Specifiek voor mensen in kansarmoede organiseerde de vzw in 2006 interactieve, laagdrempelige workshops rond de thema’s energie en afval. Bij de begeleiding van groepen gaat Ecolife telkens uit van de kracht van de deelnemers en stimuleert ze hen om zelf het verschil te maken. Een lespakket op basis van het klimaatboek Binnen het project dat Ecolife samen met Vocvo/Wablieft indiende bij de Koning Boudewijnstichting werd er een lespakket met spel ontwikkeld. Dit lespakket omvat 4 modules die werden uitgewerkt rond het boek ‘Het klimaat verandert, wat kan je zelf doen?’ dat verscheen in 2011 en werd geschreven door Steven Vromman, de vroegere baas van Ecolife die er sedert 2008 als low impact man in slaagt om aangenaam en duurzaam te leven met een ecologische voetafdruk van amper 1,67 hectare. Op vraag van de Koning Boudewijnstichting werkte het partnerschap rond Ecolife ook mee aan het ‘Ecomillions’-spel, het project dat was ingediend door het Centrum voor Informatieve Spelen en buurthuis ’t Lampeke, en werd dit spel, op basis van de informatie uit het klimaatboek, opgenomen in het lespakket. De rest van het lespakket maakt de hoofdstukken over het klimaat, het huishoudelijk energieverbruik, seizoensgebonden groenten en vleesconsumptie, mobiliteit en duurzaam leven aantrekkelijker voor de cursisten aan de hand van een specifieke, laagdrempelige handleiding. De handleiding omvat een luistercd, doe-opdrachten, werkbladen, uitwisselingen, lessuggesties en verdiepingsmateriaal. Via een powerpointpresentatie kan bv. dieper worden ingegaan over wat klimaatverandering voor de deelnemers betekent: wat merk je, je persoonlijk verhaal en de interactie tussen de deelnemers. Dit lespakket wordt aangeboden in de 25 Vocvo-centra en in organisaties die met de doelgroep ‘laaggeletterden of kansengroepen’ aan de slag gaan. Geïnteresseerde welzijnsorganisaties, buurtorganisaties, verenigingen waar armen het woord nemen, OCMW’s en scholen uit het secundair onderwijs kunnen een beroep doen op de lesgevers van Ecolife om met het lespakket, inclusief het ‘Ecomillions’-spel, aan de slag te gaan binnen deze organisaties. Inhoudelijke invulling ‘Ecomillions’-spel en afstemming op taalarme doelgroep Voor Ecolife kwam het er bij het ontwerpen van het ‘Ecomillions’-spel vooral op aan om de complexe



43

De pioniers en hun doelgroep: wat werkt en wat werkt niet?

klimaatboodschappen zonder eigen interpretaties te vertalen naar de leefwereld van een taalarme doelgroep. Via de cursisten van Vocvo/Wablieft en de bezoekers van buurthuis ’t Lampeke werd daarop toegezien. Deze mensen uit de doelgroep werden ook tot het einde toe betrokken bij het spelconcept, inclusief de lay-out. De terugkoppeling tussen de partners over het vinden van een methodiek om het spel tegelijk geschikt te maken voor verschillende niveaus van doelgroepen met verschillende capaciteiten (anderstaligen bv.) stond voortdurend onder tijdsdruk. Er werden 36 begeleiders opgeleid. Sommige van hen vroegen extra tijd om het ‘Ecomillions’-spel beter te kunnen leiden. Iedereen vaart er wel bij Het lespakket breidt de doelgroep van het klimaatboek aanzienlijk uit tot vrijwel alle kansarmen die bereid zijn om deel te nemen aan het ‘Ecomillions’-spel. De bestaande structurele samenwerking met de mensen van Vocvo/Wablieft vormde daarbij een pluspunt. Zowel in buurthuis ’t Lampeke als bij de cursisten van Vocvo waren de deelnemers aan de testsessies erg enthousiast. Ze gaven aan dat het spel luchtig is: leerrijk en leuk tegelijk. Ze waren heel geïnteresseerd in de win-winbenadering van hun energieverbruik en hun CO2-uitstoot. Ook de lesgevers reageerden positief op het lesmateriaal bij het boek, dat gratis ter beschikking staat via de websites van Vocvo en Wablieft. Focus - Samenstellen van een lespakket voor taalarme volwassenen op basis van het Klimaatboek van Steven Vromman en Wablieft. - Doelgroep participeert aan het ontwerp. “De deelnemers aan de testsessies bleken wel al veel te weten over de klimaatverandering, maar waren zich minder bewust van de concrete impact op hun eigen leven.” Ingrid Pauwels, Ecolife.



44



De projecten richten zich allemaal tot sociaaleconomisch kwetsbare bevolkingsgroepen die klimaatmaatregelen zelden zien als een aanmoediging om te participeren aan de strijd tegen de opwarming van de aarde. Deze groepen vormen echter geen homogeen blok. Het gaat om personen met een hoge energiefactuur en schulden, sociale huurders of eigenaars op de rand van energiearmoede, laaggeletterden in het volwassenenonderwijs of stagiairs uit inschakelingsbedrijven, kwetsbare jongeren, actieven en ouderen uit stads- en landelijke buurten, nieuwkomers en kansarme Belgen. Deze diversiteit vereist een aanpak op maat én het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Sommige projecten boeken resultaat via een collectieve benadering, andere steunen op een erg intensieve individuele begeleiding. Enkele projecten verlagen de energiefactuur en de CO2-uitstoot van de betrokkenen via een combinatie van beide benaderingen. Op het terrein stelden de pioniers echter ook vast dat mensen met sociaaleconomische problemen niet echt wakker liggen van een complex klimaatverhaal: vaak zien ze geen verband met hun dagelijkse leven. Bovendien zijn velen laaggeletterd of kunnen ze zich enkel goed uitdrukken in hun eigen vreemde moedertaal. En soms zijn ze ook te trots om in een project te stappen. De projectleiders klagen ook over ondoeltreffende wetten en premies en een gebrekkig lokaal armoedebeleid. En sommige projecten steken ook de hand in eigen boezem: was onze communicatie en onze planning wel optimaal?

Wat werkt? 1.Een sterke groepsdynamiek > Een gemoedelijke sfeer: Deelnemers aan energiebesparings- en/of klimaatgroepen moeten eerst de gelegenheid krijgen om elkaar te leren te kennen. Zodra ze het gevoel hebben dat ze bij elkaar horen, staan ze open voor sensibilisering en uitwisseling, en gaan ze elkaar spontaan steunen bij de energiebesparingsacties die ze ondernemen. Deze benadering motiveert onder meer de deelnemers aan de maandelijkse energiebesparingsbijeenkomsten van Habitat-Service, een organisatie uit Luik die zich richt tot kwetsbare sociale huurders. Het samenhorigheidsgevoel draagt er ook toe bij dat de deelnemers, zowel Belgen als nieuwkomers, graag naar de bijeenkomsten komen, waardoor de continuïteit wordt verzekerd. Ook de deelnemers aan het project van GAC uit de landelijke buurt Dour-Elouges voelen zich goed bij de relationele, intergenerationele aanpak van het energiebesparingsproject.



45


>Een begeleider die stuurt vanop de achtergrond: Binnen de groep is gelijkwaardig troef, wat inhoudt dat ook de begeleider zijn plaats moet kennen. Hij brengt de mensen rond de tafel, bewaakt de gelijkheid en neemt ‘low profile’ deel aan het proces. Als facilitator voegt hij af en toe iets toe zodat de groep samen nieuwe inzichten kan ontwikkelen. Bij Empreintes uit Namen krijgen de deelnemers aan de EcoWatchersgroepen als actor en expert van hun eigen leven de gelegenheid om via uitwisseling bij te leren van elkaar. De begeleider stuurt vanop de achtergrond. >De begeleider is een leerkracht: In Monceau-Fontaines waar de klimaatsensibilisering deel uitmaakt van het inschakelingstraject van de stagiairs treedt de begeleider op als leerkracht. Hij gaat daarbij wel uit van de noden van de stagiairs en schakelt af en toe klimaatspecialisten in. >De begeleider is een expert: Het jongerenproject in de Brusselse Marollen huldigt het principe dat de deelnemers wel eens graag nieuwe gezichten willen zien, en steunt voor de klimaatsensibilisering vrijwel helemaal op gespecialiseerde partners: Rencontres des continents (groepsanimatie), Réseau Idée (pedagogische koffer), Quinoa (groepsanimatie), Génération Rio (klimaatinformatie). >Een financieel en inhoudelijk lage drempel: Een organisatie zoals GAC uit Dour, die geen enkele structurele subsidie ontvangt, beklemtoont dat ze haar activiteiten gratis kon aanbieden dankzij de projectsteun van de KBS. Het Centrum voor Informatieve Spelen en Ecolife uit Leuven zetten met ‘Ecomillions’ in op het spelelement. Een ludieke activiteit helpt om de klimaatinteresse te wekken van de bezoekers van buurthuis ’t Lampeke en van de cursisten die volwassenenonderwijs volgen. En bovendien blijven ervaringen uit een spel beter plakken! 2. Uitgaan van de concrete noden van de deelnemers >Beklemtonen van relationele gelijkwaardigheid met cliënten: Organisaties beklemtonen de relationele en geografische nabijheid en hun onafhankelijkheid tegenover een meer afstandelijk OCMW dat zou kunnen dreigen met sancties. Hun aanpak: luisteren naar de noden van de deelnemers aan het project en samen met hen naar een klimaatvriendelijke oplossing zoeken. - In Eeklo gaan enkele klimaatmeesters, ervaringsdeskundigen in de armoede die een klimaatopleiding kregen, aankloppen bij andere kansarme bewoners uit hun buurt. - In het project van Couleur Café zochten de projectleiders via rondetafels op vraag en op maat van de doelgroep naar alternatieve verplaatsingsmogelijkheden voor de deelnemers uit het rurale gebied rond Malmedy die niet over een auto beschikken. - In Monceau-Fontaines peilde de projectpromotor via een schriftelijke enquête naar de noden van de stagiairs die de klimaatsensibilisering gingen volgen. Zo kon hij hen tijdens de lessen duidelijk maken dat een beter geïsoleerde woning een lagere energiefactuur oplevert. - GAC Dour bracht buurtbewoners samen in een ‘verbruikersklas’: de thema’s werden bepaald door de actuele bezorgdheden van de groep, bv. een plotse stijging van hun energiefactuur. Geen enkele deelnemer hoefde bang te zijn dat het OCMW in het kader van deze projecten bij hen thuis een controle zou gaan uitvoeren. - De opbouwwerkers in de Westhoek vertrekken vanuit eenzelfde relationele gelijkwaardigheid, maar richten zich specifiek op personen met een hoge energiefactuur en schulden. Hoewel het OCMW de eigenlijke opdrachtgever is, aanvaarden de getroffen personen gemakkelijker het energieadvies en de



46


tips van de opbouwwerkers. Het is dan ook belangrijk dat de hulpverleners zo dicht mogelijk bij de leefwereld van de doelgroep staan. >Helpen met adviezen en tegelijk wijzen op plichten: Bij de Buurt- en Nabijheidsdienst (BND) van Kortrijk liggen de zaken iets moeilijker. Zij voeren brede woonscans uit bij huurders uit eenzelfde buurt, maar ze proberen ook de eigenaars van die woningen aan te zetten om deze woningen structureel energiezuiniger te maken. Hun aanpak: slaan en zalven. Ze adviseren de eigenaars echter niet alleen over premies, maar wijzen hen tegelijk ook op de verplichtingen die vastgelegd zijn in de wooncode. Als de verhuurders/eigenaars niet meteen toehappen, blijven de BND-medewerkers geregeld teruggaan om de eigenaars alsnog te overtuigen. Door buurtgericht te werken, mikken ze bovendien op een breder draagvlak voor klimaatvriendelijke renovaties via mond-tot-mondreclame. Enthousiasme werkt aanstekelijk en verbetert de voorwaarden voor groepsaankopen van renovatiemateriaal. >Financiële zorgen wegnemen via een opbrengstgarantiecontract: Financiële beslommeringen mogen de klimaatvriendelijke renovatie van woningen niet belemmeren. Dat is het opzet van AG EOS in Oostende. Het gemeentebedrijf stelde aan enkele kansarme huiseigenaars voor om hun woning zo efficiënt mogelijk te isoleren zonder dat dit weegt op hun gezinsbudget. De gezinnen betalen de werken af op basis van de gerealiseerde besparing (het verschil tussen de oude en de nieuwe energiefactuur). Een energiecoach van het gemeentebedrijf helpt deze kwetsbare burgers ook met adviezen om hun energieverbruik en -factuur en dus ook hun impact op het klimaat te verkleinen. Als blijkt dat deze vorm van outreachend werken financieel haalbaar is voor ‘lokale entiteiten’, zal dit project zeker school maken! >Sensibilisering koppelen aan aantrekkelijke perspectieven: De meeste projecten proberen kwetsbare personen te lokken door in te spelen op wat hen stimuleert, een motor om het project op gang te trekken. - Het jongerenproject in de Marollen probeert de deelnemers te verleiden via een uitwisselingsproject met jongeren van het eiland Reunion. - Empreintes uit Namen laat hen een videoclip maken - De promotor van Mediaterre koppelt klimaatlessen aan ludieke metingen van het energieverbruik in gesimuleerde situaties, maar probeert de jongeren vooral aan te trekken via contactmogelijkheden met jongeren die hun ‘vrijwillige burgerdienst’ doen via andere projecten. - GAC Dour overtuigde de zanger van de groep Sopranos om een uur lang 60 jongeren uit de buurt te komen gevoelig maken voor de klimaatuitdaging. - Bij AG EOS uit Oostende ligt de wervende kracht niet prioritair op de ‘global warming’, maar wel op de lagere energiefactuur, het comfortabele binnenklimaat en de betere gezondheid dankzij een betere luchtkwaliteit en ventilatie. >Op alles een concreet bedrag in euro plakken: Financiële en klimaatwinst wordt bij voorkeur gemeten en uitgedrukt in euro’s. Geld is een sterke motivator. De meeste projecten hanteren dit principe. AG EOS in Oostende plaatst bv. een energiemeter op de koelkast, vergelijkt het resultaat vervolgens met het verbruik in kWh van een nieuwe koelkast, zet alles om in euro en maakt de bewoners op die manier duidelijk of ze er al dan niet goed aan doen om een nieuwe koelkast te plaatsen.



47


Wat werkt niet? 1. Complexiteit en kortetermijndenken >Inhoudelijke complexiteit van de boodschap: De balans tussen de concrete energiebesparing en de bredere klimaatboodschap is moeilijk in eenzelfde project te verenigen. Misschien moeten projecten op dit vlak meer samenwerken: de concrete renovatiewerken van de buurten nabijheidsdienst in Kortrijk zouden dan mooi gecombineerd kunnen worden met het Ecomillions-spel van het Centrum voor Informatieve Spelen dat specifiek mikt op het globale klimaatplaatje. >Uitsluitend verbaal werken: De taal kan een probleem vormen, bijvoorbeeld bij nieuwkomers die de voertaal van het project niet verstaan. - Habitat Service uit Luik werkt daarom vaak met beelden om moeilijkheden bij het aflezen en de werking van meterstanden uit te leggen of met videodocumentaires voor kinderen om het verband te leggen met de klimaatverandering. - De klimaatmeesters in Eeklo spreken de mensen aan in het eigen dialect. >Verkokering en versnippering van middelen: privéverenigingen en sociale overheidsactoren stemmen hun werkzaamheden vaak niet op elkaar af. GAC organiseert in Dour een ‘verbruikersklas’, maar stelt vast dat het OCMW in het lokaal ernaast ongeveer hetzelfde doet. >Ondoeltreffende wetten en premies: De wetgeving rond het gemeentelijk gas- en elektriciteitsfonds zet te weinig in op structurele, preventieve maatregelen en begeleidende initiatieven op lange termijn. Daardoor komen toekomstgerichte projecten voortdurend in een go/stop-situatie terecht en is er geen zekerheid op lange termijn. Bovendien valt het op dat premies niet afgestemd zijn op een doelgroep die geconfronteerd wordt met energiearmoede. >Een ondoeltreffend lokaal armoedebeleid: Budgetten worden te veel eenmalig en op korte termijn toegekend. Zo heeft het OCMW in Malmedy wel geld om het mobiliteitsproject van Couleur Café verder te zetten, maar niet om woningen te isoleren noch om kwetsbare energiearmen systematisch verder te begeleiden. De lokale energiearmoedestrategie schiet dus tekort. 2.Gevoeligheden, andere prioriteiten en gebrekkige communicatie >Frustraties van de doelgroep: Gezinnen in armoede zitten niet te wachten op klimaatsensibilisering, maar als het financieel opbrengt willen ze wel eens een inspanning doen. In Malmedy stellen ze echter vast dat hun publiek erg gefrustreerd is omdat het niet over de nodige financiële middelen beschikt om bijvoorbeeld zonnepanelen te plaatsen. Voor velen is dat een onoverkomelijk obstakel om zich in te zetten voor het klimaat. >Schaamtegevoelens bij de doelgroep: Schaamte over hun levensomstandigheden kan voor buurtbewoners een reden zijn om niet deel te nemen aan een energiebesparings- en klimaatproject. Zo had het jongerenproject in de Marollen het moeilijk om de ouders van diezelfde jongeren te



48

sensibiliseren omdat ze niet wilden dat iedereen op de hoogte zou zijn van hun woon- en energiesituatie. >Uitval en verloop: Projecten verzeilen soms in moeilijkheden door persoonlijke omstandigheden of andere prioriteiten van begeleiders of deelnemers. Habitat-Service uit Luik maakte het mee dat twee begeleiders uitvielen wegens zwangerschap en dat enkele deelnemers afhaakten omdat ze plots een job vonden of geen zin hadden in een doorstart. Elk project kan te maken krijgen met uitval en verloop. De deelnemers moeten er zelf zin in hebben, anders werkt het niet! >Overbodige tussenschakels: Werken via tussenpersonen belemmert soms de voortgang van een klimaatproject. De buurten nabijheidsdienst van Kortrijk stelt bijvoorbeeld vast dat ze beter zelf op zoek gaat naar financiële middelen voor woonscans en dakisolaties, dan dat ze een beroep doet op de diensten van het OCMW die daar niet direct genoeg bij betrokken zijn. >Ondoeltreffende communicatie: Jongeren op langere termijn als vrijwilligers inzetten in een vreemde omgeving is niet vanzelfsprekend. Het overkwam het Mediaterre-project in Brussel: slechts enkele jongeren waren bereid om zich in te werken in een kansarme buurt waarmee ze geen sociologische affiniteit hadden. Bovendien kostte het moeite om buurtbewoners aan te spreken.

Slimme projecttips Alle projecten hebben één gemeenschappelijke grote uitdaging: hoe kwestbare groepen bereiken en betrekken bij deze problematiek? Daarnaast is ook het grote belang gebleken van partnerschappen met andere sectoren (technische kennis van de problematiek en ervaringen en vaardigheden in het werken met de doelgroep). In wat volgt worden een aantal do’s en don’ts opgesomd, voor iedereen die rond deze thematiek iets wil doen. Doelgroep 1. Ga ervan uit dat de doelgroep geïnteresseerd is in zijn portemonnee, gezondheid en wooncomfort. Dat is ook goed voor Kyoto! 2. Activeer de doelgroep met concrete argumenten: druk winst uit in euro; garandeer korte terugverdientijden; toon aan dat een energiebesparende investering rendabel is, die geen of slechts een beperkte impact heeft op het gezinsbudget en nadien winst oplevert; geef niet enkel tips, maar voer indien nodig zelf een aantal ingrepen uit, bv. instellingen van de kamerthermostaat veranderen. 3. Maak het concrete energieverbruik zichtbaar via metingen in gesimuleerde situaties, experimenten, getuigenissen, pedagogische procedés. 4. Speel in op concrete noden die objectief blijken uit energie- en woonscans. Breng de doelgroep samen in een gemoedelijke sfeer, vraag hen wat hun grootste probleem is inzake energieverbruik, vertrek van dat concreet gegeven, bv. een plotse verhoging van de energiefactuur van de doelgroep, en streef naar een meetbaar doel (besparing van 5 euro en van 1 ton CO2); organiseer klimaatavonden volgens het concept van de Tupperware homeparty. 5. Zet in op een collectieve dynamiek om gedragsverandering te bevorderen en te verankeren: maak gebruik van de ideeën van de individuen; bevorder de sociale controle (Werden de uitgedeelde spaarlampen geïnstalleerd? Wie vermindert zijn energieverbruik het meest?); evalueer of de



49

besparingsacties beantwoorden aan de noden, werk op lange termijn en organiseer steun bij de groep om de gedragsverandering vol te houden. 6. Wacht met het doorgeven van de klimaatboodschap tot de groep er klaar voor is: eerst moet de kwaliteit van de relatie met de doelgroep goed zitten. Daarna is er ruimte voor adviezen, pedagogische fiches, instrumenten energiebesparingsinstrumenten, tips voor ecologisch gedrag. Vermijd een ideologisch discours. 7. Organiseer twee enquêtes: één vooraf om de problematiek (energienoden) in kaart te brengen en een andere achteraf om de impact (op het energieverbruik) te meten. 8. Sensibiliseer mensen met tips rond klimaatvriendelijk gedrag, maar bevorder ook structurele ingrepen in de woning en steunmaatregelen op lange termijn. Zo help je mensen! Partnerschappen 1. Zoek goede partners om de doelgroep beter te bereiken: OCMW, armoedeverenigingen die de mensen uit de doelgroep goed kennen, (het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost), stadsdiensten. Ideaal profiel van de intermediair: een sociaal werker met specialisatie expertise in energie. 2. Streef naar samenwerking met complementaire partners: het Waals Gewest beschikt over heel wat bruikbare affiches, brochures en ondersteuningsmiddelen voor klimaatsensibilisering; in Brussel vind je interessante info en begeleiding bij het energieloket Réseau Idée, Rencontre des Continents, Quinoa; met het OCMW kan worden onderhandeld over basiseducatie. 3. Werk aan het voorbestaan van projecten via het zoeken naar solide en duurzame partnerschappen en financiering met actoren die gespecialiseerd zijn in sociale en/of in klimaataangelegenheden zoals energiesnoeiers, sociale partners...



50

www.kbs-frb.be De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische stichting in dienst van de samenleving. We willen op een duurzame manier bijdragen tot meer rechtvaardigheid, democratie en respect voor diversiteit. De Stichting werd opgericht in 1976 toen Koning Boudewijn 25 jaar koning was. Meer info over onze projecten, evenementen en publicaties vindt u op

Om meer impact te hebben, combineren we verschillende werkmethodes.

www.kbs-frb.be.

Jaarlijks steunt de Stichting zo’n 1.500 projecten en burgers die zich engageren voor een betere samenleving. We organiseren debatten over maatschappelijk

Een e-news houdt u op de hoogte.

belangrijke thema’s, delen kennis en onderzoeksresultaten via (gratis)

Met vragen kunt u terecht op

publicaties en stimuleren filantropie. We gaan partnerschappen aan met

[email protected] of 070-233 728

ngo’s, onderzoekscentra, ondernemingen en andere stichtingen. En we voeren

Volg ons op Facebook | Twitter | YouTube

opdrachten uit op vraag van overheden.

Koning Boudewijnstichting,

In 2011 werkte de Koning Boudewijnstichting met een startbudget van 30

Brederodestraat 21, B-1000 Brussel

miljoen euro. Naast ons eigen kapitaal en de belangrijke dotatie van de Nationale

02-511 18 40,

Loterij, zijn er de Fondsen van individuen, verenigingen en bedrijven. De Koning

fax 02-511 52 21

Boudewijnstichting ontvangt ook giften en legaten.

Giften op onze rekening

De Raad van Bestuur van de Koning Boudewijnstichting tekent de krachtlijnen

IBAN: BE10 0000 0000 0404

uit en zorgt voor een transparant beleid. Voor de realisatie doet ze een beroep

BIC: BPOTBEB1

op een 75 medewerkers. De Stichting werkt vanuit Brussel, maar is actief op

zijn fiscaal aftrekbaar

Belgisch, Europees en internationaal niveau. In België heeft de Stichting zowel

vanaf 40 euro.

lokale, regionale als federale projecten lopen.

pub n° 3127


Volg ons op:

www.kbs-frb.be

Sociale klimaatprojecten: 13 pioniers. Kwetsbare groepen betrekken bij de strijd tegen de klimaatverandering in België

Recommend Documents