Kadernotitie Raamwerk Patiëntveiligheid in opleiding en onderwijs

Kadernotitie Raamwerk Patiëntveiligheid in opleiding en onderwijs Visie Alle werkers in de zorg moeten adequaat worden toegerust om risicobewust te zijn en patiëntveilig te kunnen denken en handelen in de praktijk, zodat (de kans op) aan de patient (consument, cliënt) toegebrachte vermijdbare schade door handelen en/of nalaten van medewerkers of tekortkomingen van het zorgsysteem (nagenoeg) ontbreken. Doel Raamwerk Patiëntveiligheid optimaliseren door het identificeren van de voor alle werkers in de gezondheidszorg benodigde competenties (basis kennis, vaardigheden en houdingen) ten aanzien van patiëntveiligheid in de vorm van een raamwerk (basiseis). Hiermee kunnen opleiding, onderwijs en organisatieleren worden verrijkt en kan samenhang en structuur worden aangebracht in ‘patiëntveiligheidsleren’, zodat studenten en zittend personeel leren risicobewust te zijn en patiëntveilig te denken en te handelen in de beroepsuitoefening. Door: • gezamenlijk op landelijk niveau eenduidige leerinhoud (content, competenties) en bijbehorende doelen en leeruitkomsten (eindtermen, leerdoelen) voor patiëntveiligheidsleren zichtbaar en begrijpelijk maken en vastleggen. • •

het belang van standaardisering voor de verschillende disciplines aan te geven. het ontwikkelen van een simpel, flexibel raamwerk dat als ‘benchmark’ en hulpmiddel kan fungeren voor het contextueel verwerken van patiëntveiligheid in onderwijs, opleiding, organisatie- en levenslang leren en toetsing van medewerkers in de zorg.

•

structuur en samenhang aan te brengen in patiëntveiligheidsleren, door het zichtbaar maken en intensiveren van het thema patiëntveiligheid gedurende het gehele curriculum

Vragen:

- Is bovenbeschreven visie inderdaad de visie van waaruit we moeten werken? - Kunt u zich vinden in de doelbeschrijving? Onderwerp en toepassingsgebied Het raamwerk is een beschrijving van competenties (kennis, vaardigheden, gedrag en houdingen), die nodig zijn om patiëntveilig te kunnen werken in de praktijk en daarmee schade te voorkomen. Binnen competenties worden gedragselementen benadrukt. De competenties uit het raamwerk kunnen vervolgens worden vertaald naar eindtermen en leerdoelen voor onderwijs en opleiding. Het raamwerk is van toepassing voor onderwijs, opleiding en organisatieleren in het medisch (ondersteunend) en verpleegkundig domein. Te weten: • Opleidingen geneeskunde • Medisch ondersteunende opleidingen • Medische vervolgopleidingen • Medisch ondersteunende • Levenslang leren aanbod gediplomeerde vervolgopleidingen artsen en specialisten • Medisch ondersteunende • Opleidingen verpleegkunde (mbo en hbo) specialistenopleidingen • Verpleegkundige vervolgopleidingen • Levenslang leren aanbod medisch • Opleidingen specialistisch ondersteuners verpleegkundigen • Leeraanbod in het kader van • Levenslang leren aanbod gediplomeerde organisatieleren verpleegkundigen

Relatie met andere projecten De ontwikkeling van het raamwerk staat niet op zichzelf. Het project sluit aan bij en maakt gebruik van in gang zijnde ontwikkelingsactiviteiten rondom het formuleren van opleidingseisen Kadernotitie Raamwerk patiëntveiligheid in opleiding, onderwijs en organisatieleren Werkgroep Ontwikkeling raamwerk O&O/ VMS Veiligheidsprogramma/ september 2012

1

patiëntveiligheid. Hieronder worden deze projecten en de meerwaarde van samenwerking aangegeven. Project

Meerwaarde samenwerking

VMS Veiligheidsprogramma, inclusief ontwikkelde trainingen

Aansluiten bij en voortbouwen op het proces dat in gang is gezet en inhoud/training die al zijn ontwikkeld. Operationalisering kwaliteit van zorg en competenties kwaliteitsverbetering door uitwerking veiligheidscompetenties, te gebruiken in Master. Voorbeelduitwerking van het thema ‘patiëntveiligheid’ in veiligheidscompetenties (en daarna bijbehorend onderwijs) voor de opleiding geneeskunde en medische vervolgopleidingen. Uitwerking veiligheidscompetenties t.b.v. vertaling van beroeps- naar opleidingsprofielen en kwalificatiedossiers. Reeds ontwikkelde competenties/eindtermen gebruiken als input voor landelijke competenties.

Ontwikkeling Masterprogramma ‘Quality and Safety of Patient Care’

Project ‘CanBetter’: algemene competenties op de kaart zetten (o.b.v. thema’s) t.b.v. optimale inzet in opleiding en zorg. De nieuwe competentieprofielen voor verpleeg- en zorgkundigen Reeds in gang gezette ontwikkeling van cursussen/ disciplineoverstijgend onderwijs met leerlijnen patiëntveiligheid/ kwaliteit van zorg voor aios (diverse UMC’s bijvoorbeeld VUMC)

Feedback ontvangen op en toetsen van landelijk ontwikkelde competenties. Gelijk diversiteit kunnen aanbrengen o.b.v. verschil in verantwoordelijkheidsniveaus groepen zorgverleners.

Focus: patiëntveiligheid als start operationalisering kwaliteit van zorg Het thema van dit Raamwerk is ‘patiëntveiligheid’. Het project is immers geïnitieerd door het VMSveiligheidsprogramma. Patiëntveiligheid is echter onderdeel van het domein ‘kwaliteit van zorg’. (Patiënt)veiligheid wordt gezien als één van de aspecten van zorg die de kwaliteit (causaal) beïnvloeden (determinant van kwaliteit). Hiermee is het een concreet aangrijpingspunt om te beginnen het begrip kwaliteit te operationaliseren. Veiligheid is onderdeel van de dimensie ‘betrouwbaarheid’. Betrouwbaarheid van de zorgverlening is een resultante van veiligheid en omgekeerd evenredig met het maken van fouten (Harteloh en Casparie, 1998).

Figuur 1: Determinanten van de kwaliteit van zorgverlening

Door in het raamwerk patiëntveiligheid in termen van benodigde competenties uit te werken, starten we tegelijkertijd met het operationaliseren van competenties ten aanzien van het verbeteren van de kwaliteit van zorg. We gaan immers gewenst gedrag formuleren dat ervoor moet zorgen dat veiligheid vergroot en daarmee wordt de kwaliteit van zorg positief beïnvloed. Starten met patiëntveiligheid in het kader van kwaliteit van zorg heeft voordelen. Patiëntveiligheid kan worden gezien als een soort van ‘ondergrens’. Niemand wil immers ‘onveilig’ werken, wat maak dat dit thema aanspreekt.

Kadernotitie Raamwerk patiëntveiligheid in opleiding, onderwijs en organisatieleren Werkgroep Ontwikkeling raamwerk O&O/ VMS Veiligheidsprogramma/ september 2012

2

Doelgroep: je werkt hier veilig of je werkt hier niet; veiligheid is een taak van iedereen Er zijn veiligheidscompetenties te benoemen die voor alle werkers in de zorg gelden: ‘je werkt hier veilig of je werkt hier niet’. Deze zijn generiek en hiervoor draagt elke medewerker en specialist eigen verantwoordelijk: ‘veiligheid is een taak van iedereen’. Deze vormen het basisniveau van het raamwerk. Verder zijn in zorginstellingen groepen werkers te onderscheiden die op basis van hun verantwoordelijkheidsniveau uitgebreidere en/of aanvullende veiligheidscompetenties moeten beheersen. Voorgesteld wordt in het raamwerk op hoofdlijnen onderscheid te maken tussen categorieën werkers. Ter illustratie: in Australië worden de volgende categorieën onderscheiden: 1) ondersteunende diensten, 2) die direct klinische zorg verlenen aan patiënten onder supervisie, 3) met management, teamleider en/of gevorderde klinische verantwoordelijkheid en 4) klinische en bestuurlijke leiders met verantwoordelijkheid voor de categorieën 1 t/m 3. Hiermee zijn vervolgens vier niveaus in veiligheidscompetenties zijn aangebracht: niveau 1) ‘foundation’, geldend voor alle categorieën, niveau 2) voor de categorieën 2 en 3, niveau 3) voor categorie 3 en niveau 4) ‘organizational’, voor categorie 4 (Australian Council for Safety and Quality in Health Care, 2005). Na het formuleren van ‘generieke’ competenties (fundament) kunnen deze worden doorvertaald naar verantwoordelijkheidsniveaus. Vervolgens kan na het project een doorvertaling plaatsvinden naar de diverse beroepen en disciplines (artsen, verpleegkundigen, ondersteuners etcetera). Vragen:

- Bent u het met ons eens dat er generieke competenties zijn die gelden voor iedereen en dat daarmee het raamwerk geldt voor alle opleidingen? - Vindt u het voor het Nederlandse raamwerk ook een goed idee onderscheid te maken in competenties naar verantwoordelijkheidsniveau? - Zo ja, welke niveaus zouden we in Nederland moeten onderscheiden? Inhoudelijke uitgangspunten CanMeds rolbeschrijvingen Beroeps(competentie)profielen van zorgprofessionals in Nederland zijn beschreven vanuit de ‘CanMeds rolbeschrijvingen’:

Figuur 2: Competentiegebieden Medisch Specialist

Het CanMeds-model vormt daarmee de ‘gemeenschappelijke deler’ voor de beschrijving van competenties en doelen en eindtermen van opleidingen van de diverse werkers in de zorg. De rolbeschrijvingen in de profielen van zowel specialisten, artsen als de toekomstige verpleegkundigen vertonen dusdanige overeenkomsten dat we deze rollen ook als uitgangspunt nemen voor het beschrijven van veiligheidscompetenties. In elk van deze rollen van zorgprofessionals speelt patiëntveilig denken en handelen (expliciet en/of impliciet) een rol.


3

Domeinen De inhoud van veiligheidscompetenties wordt bepaald door deze beroeps(competentie)profielen c.q. de beroepspraktijk. Patiëntveilig denken en handelen gaat veelal over gedrag en houding. Gedrag en houding zijn daarmee uitgangspunt voor het raamwerk. Veiligheidscompetenties zijn thematisch te categoriseren in een aantal domeinen waarin werkers in de zorg zich moeten bekwamen (bijvoorbeeld ‘samenwerken in inter-professionele teams’). De domeinen (c.q. leergebieden) van logisch bij elkaar horende competenties zijn synergetisch en gerelateerd, maar onderscheidend genoeg voor (praktijk)leren en onderzoek. Om te komen tot domeinen zal onder ander gebruik worden gemaakt van de ‘topics’, zoals de WHO deze heeft geformuleerd in haar ‘Patient Safety Curriculum Guide’ (WHO, 2011). Overige inhoudelijke uitgangspunten zijn: het raamwerk • is patiëntgericht, de patient (cliënt, consument) staat centraal. • benadrukt het belang van de kwaliteit van de gezondheidszorg. • is gebaseerd op evidence of identificeerbare best practice. Vragen:

- Kunt u zich vinden in de bovenbeschreven uitgangspunten, met name CanMeds-rolbeschrijvingen en domeinen? - Welke domeinen (c.q. leergebieden) zijn er in uw beroep c.q. discipline te onderscheiden als het gaat om patiëntveilig gedrag en handelen?

Bronnen Voor de ontwikkeling van het raamwerk wordt een aantal (inter)nationaal erkende bronnen gebruikt, waaronder: • Australian Council for Safety and Quality in Health Care. National Patient Safety Education Framework. Sydney, 2005. • Canadian Patient Safety Institute (CPSI). The Safety Competentencies. First edition; Revised August 2009. Ottawa, Ontario, 2009. • Competentieprofielen arts, (specialistisch) verpleegkundige, zorgkundige • VMS Veiligheidsprogramma. NTA 8009 (nl); Veiligheidsmanagementsysteem voor ziekenhuizen en instellingen die ziekenhuiszorg verlenen. Delft, 2011. • WHO. WHO Patient Safety Curriculum Guide. Multi-professional edition. Geneva, Switzerland 2011. Om het raamwerk verder aan te scherpen en in te vullen wordt gebruik gemaakt van in Nederland ontwikkelde beroepsprofielen, curriculumvoorstellen en leerboeken. Vragen:

Mist u belangrijke bronnen? Onderwijskundige uitgangspunten en ontwerpcriteria Leerdoelen en inhoud van formeel onderwijs en opleiding is gebaseerd op beroeps(competentie)profielen, die aangeven wat van een bepaalde beroepsbeoefenaar in de praktijk wordt verwacht aan competenties. Formeel onderwijs komt op deze wijze tot stand:

Beroeps(competentie)profiel

Raamplan/Landelijk opleidingsprofiel/Kwalificatiedossier Lokaal opleidingsprofiel/ lokale curricula

Wat?

Door wie?

Rollen en competenties, prestatie-indicatoren, context Competenties en eindtermen

Landelijk door beroeps-/ wetenschappelijke verenigingen Landelijk door onderwijskoepelorganisaties / kenniscentra Regionaal/lokaal door onderwijsinstellingen

Eindtermen en leerdoelen Leerinhoud: topics, thema’s, leerlijnen


4

De bovenbeschreven reguliere ontwikkelwijze van (landelijke) opleidingsprofielen, maakt dat de ontwikkeling van dit raamwerk:

• is gebaseerd op de input van een voor het werkveld representatief aantal partijen • is vastgesteld door een gezaghebbende organisatie c.q. gezaghebbend samenwerkingsverband. Zo kan de inhoud van het raamwerk uiteindelijk worden opgenomen in de formele raamplannen, opleidingsprofielen en kwalificatiedossiers. Overige onderwijskundige ontwerpcriteria: • Simpel en gemakkelijk toepasbaar • Flexibel • Toegankelijk • Is geschreven in gestandaardiseerde en begrijpelijke taal. • Te gebruiken voor het ontwikkelen en toetsen van curricula, competentiegerichte trainingen en andere veiligheidsinitiatieven • Is een format voor zowel werkplek als geïnstitutionaliseerd leren

•

• •

is vertaalbaar c.q. vertaald naar de verschillende onderwijs- en opleidingssituaties/-sectoren, zodat deze kan worden gebruikt voor het zichtbaar maken en/of ontwikkelen van ‘doorlopende leerlijnen’ gaat uit van leerprincipes van volwassenen gaat uit van een geïntegreerde benadering van het curriculum (koppelen aan vakinhoudelijke thema’s)

Werkwijze Wat is er al gedaan? 1. Kaders project bepaald (zie kadernotitie). 2. Inventarisatie huidige ontwikkelingen en omschrijvingen competentie- en opleidingsprofielen en (internationaal) bestaande beschrijvingen van veiligheidscompetenties/-onderwijs. 3. Bepalen gemeenschappelijke deler / beschrijvingsconcept en –format Raamwerk. 4. Analyse huidige competentie- en opleidingsprofielen op ‘veiligheidscompetenties, eindtermen en leerdoelen’: waar aan te sluiten bij huidige profielen en/of nieuwe competenties ontwikkelen? 5. Inventariseren mogelijke ‘domeinen patiëntveiligheid’ t.b.v. raamwerk. Te doen: 6. Consulteren projectkaders middels kadernotitie. 7. (Her)definiëren generieke domeinen. 8. (Her)definiëren generieke kerncompetenties per domein. 9. Definiëren niveauonderscheid in kerncompetenties op basis van verantwoordelijkheidsniveaus. 10.Ontwikkelen/vaststellen raamwerk patiëntveiligheid voor onderwijs en opleiding. Vervolg: te doen NA project 11.Verfijning kerncompetenties: beschrijven bijbehorende subcompetenties, kennis, vaardigheden en houdingen 12.Vertaling competentieprofiel naar de diverse opleidingsprofielen (eindtermen, leerdoelen) per onderwijsniveau: scannen curricula op basis van raamwerk, leerlijnen patiëntveiligheid formuleren, eventueel aanvullend onderwijs ontwikkelen 13.Ontwikkelen onderwijsmateriaal 14.Bijscholen docenten en praktijkopleiders 15.Formeel verankeren veiligheidscompetenties in raamplannen, opleidingsprofielen en kwalificatiedossiers


5

Bijlage: Termen en definities NB. Deze lijst is een ‘groeidocument’, dat in de loop van project zal worden bijgewerkt en aangevuld. Term

Definitie

Calamiteit

Iedere niet-beoogde of onverwachte gebeurtenis die betrekking heeft op de kwaliteit van zorg en die heeft geleid tot de dood van of een ernstig schadelijk gevolg voor een patient of cliënt Een competentie kan worden beschouwd als de bekwaamheid om een professionele activiteit in een specifieke authentieke context adequaat uit te voeren door de geïntegreerde aanwezigheid van kennis, vaardigheden en professioneel gedrag (NFU, 2008). onbedoelde en ongewenste uitkomst tijdens of volgend op het handelen van een zorgverlener, die voor de gezondheid van de patiënt zodanig nadelig is dat aanpassing van het (be)handelen noodzakelijk is dan wel dat sprake is van onherstelbare schade De beschrijving (geformaliseerd en gestandaardiseerd) van het beroep en de competenties van een vakvolwassen beroepsbeoefenaar. Daar horen bij: kerntaken, kernopgaven (kritische beroepssituaties) en beroepscompetenties met succescriteria. Een BCP komt tot stand door onderzoek te doen in de beroepspraktijk. personen van buiten het ziekenhuis die, al dan niet via schriftelijke overeenkomsten, bepaalde werkzaamheden in het ziekenhuis verrichten Het gedrag dat de lerende moet kunnen vertonen bij afronding van het leermiddel in zijn geheel. Eindtermen worden vaak gebruikt om te beoordelen of de lerende geschikt is voor het functioneren in de praktijk en worden direct van het gewenste gedrag afgeleid. Bijvoorbeeld: wat moet iemand kunnen na het volgen van de hele opleiding (Hoobroeckx&Haak, 2002). de best beschikbare (wetenschappelijke) informatie over doelmatigheid en doeltreffendheid. onbedoelde gebeurtenis tijdens het zorgproces die tot schade aan de patiënt heeft geleid, had kunnen leiden of (nog) kan leiden OPMERKING Het gaat niet alleen om gebeurtenissen die daadwerkelijk tot schade voor patiënten hebben geleid, maar ook om ‘bijna-incidenten’. elk naar voren gebracht bezwaar tegen het handelen of functioneren van een zorgaanbieder 2), komende van de gebruiker van de zorgaanbieder Het gedrag dat een lerende moet kunnen vertonen bij afronding van een leersituatie. Leerdoelen worden afgeleid van het gewenste gedrag of van hogere doelen, zoals eindtermen of competenties. De inhoud van een leerdoel is bij voorkeur zo eenduidig mogelijk (Hoobroeckx&Haak, 2002). De kleinste afzonderlijke eenheid van een leermiddel. Bijvoorbeeld: een cursusdagdeel, of een les uit een leerboek (Hoobroeckx&Haak, 2002).. personen die een leidinggevende functie vervullen OPMERKING In het kader van deze NTA verstaan we onder management alle personen aan wie in het patiëntveiligheidsbeleid verantwoordelijkheden zijn toebedeeld. elke direct dan wel indirect bij de zorgverlening betrokken persoon, ongeacht of deze toegelaten dan wel in dienst van de instelling is Het proces van open communicatie met een patient en/of zijn familie/ mantelzorgers, dat volgt op een onbedoelde gebeurtenis/incident dat mogelijk resulteert in schade voor de patient. nagenoeg) ontbreken van (de kans op) aan de patiënt toegebrachte vermijdbare schade door handelen en/of nalaten van medewerkers of door tekortkomingen van het zorgsysteem Het raamwerk is een beschrijving van competenties (kennis, vaardigheden, gedrag en houdingen), die nodig zijn om patiëntveilig te kunnen werken in de praktijk en daarmee schade te voorkomen. Binnen competenties worden gedragselementen benadrukt. De competenties uit het raamwerk kunnen vervolgens worden vertaald naar eindtermen en leerdoelen voor onderwijs en opleiding. functie van de kans op een incident en de mogelijke gevolgen daarvan

Competentie

Complicatie

(Beroeps) Competentieprofiel

Derden Eindterm

Evidence Incident/ Adverse event

Klacht Leerdoel

Leersituatie Management

Medewerker Open disclosure

Patiëntveiligheid

Raamwerk patiëntveiligheid voor onderwijs en opleiding

Risico


6

Risicoanalyse Risicobeoordeling Risico-evaluatie

Risico-identificatie Schade

Veiligheidscultuur/ patientveiligheidscultuur

Veiligheidsmanagmentsysteem

Zorgaanbieder

proces dat tot doel heeft de aard van het risico te begrijpen en het risiconiveau vast te stellen gehele proces van risico-identificatie, risicoanalyse en risico-evaluatie proces waarin de resultaten van een risicoanalyse worden vergeleken met risicocriteria om vast te stellen of het risico en/of de omvang ervan aanvaardbaar of tolereerbaar is proces waarmee risico’s worden opgespoord, herkend en beschreven nadeel voor de patiënt dat door zijn ernst leidt tot verlenging of verzwaring van de behandeling, tijdelijk of blijvend lichamelijk, psychisch en/of sociaal functieverlies, of tot overlijden A culture that exhibits the following five high-level attributes that health-care professionals strive to operationalize through the implementation of strong safety management-systems: (1) a culture where all health-care workers (including front-line staff, physicians, and administrators) accept responsibililty for the safety of themselves, their coworkers, patient and visitors; (2) a culture that prioritizes safety above financial and operational goals; (3) a culture that encourages and rewards the identification, communication, and resolution of safety issues; (4) a culture that provides for organizational learning form accidents; (5) a culture that provides appropriate resources, structure, and accountability to maintain effective safety systems (Forum and End Stage Renal Disease Networks et al. 2001). onderdeel van het algehele managementsysteem van een ziekenhuis om het beleid op het gebied van patiëntveiligheid te verwezenlijken, door systematische inventarisatie en beheersing van risico’s teneinde deze zoveel mogelijk te verminderen of te elimineren - natuurlijke of de rechtspersoon, die een instelling in stand houdt - natuurlijke personen of rechtspersonen, die gezamenlijk een instelling vormen


7

Kadernotitie Raamwerk Patiëntveiligheid in opleiding en onderwijs

Recommend Documents