Jouw bestemming, onze passie! Strategisch Beleidsplan 2012-2016
Vastgesteld in CMT 29 november 2011 Instemming GMR 1 februari 2012 Instemming Landelijk Bestuur 6 maart 2012
INHOUD
INLEIDING CONTEXT 1. IDENTITEIT 2. ONDERWIJS 3. ORGANISATIE & BESTUUR 4. PERSONEEL & CULTUUR 5. FINANCIËN 6. COMMUNICATIE 7. KWALITEIT 8. BEDRIJFSONDERSTEUNING
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
2
INLEIDING Gij geheel anders… In 1987 is door Herman ter Welle vanuit ‘In de Ruimte’ het initiatief genomen tot een school waar de Bijbel het totale leven, denken en werken doortrekt. Meer dan twaalf jaar later ziet de eerste Passie het levenslicht in Utrecht, onder het motto: ‘Gij geheel anders’. De school is ondanks groeipijnen - met passie uitgebouwd. Er ontstonden nieuwe scholen in Rotterdam (2003), Amsterdam (2005) en Wierden (2008). Veel is gaandeweg veranderd en herzien, maar de uitgangspunten van toen zijn nog altijd te zien en te herkennen in onze scholen en bij de medewerkers en de leerlingen. De Passie is dankbaar voor haar verleden, dat geloof, doorzettingsvermogen en kracht laat zien en ons gebracht heeft tot waar we nu staan. Daar bouwen we vol trots op verder. In dit strategisch beleidsplan staan de uitgangspunten, doelstellingen en te behalen resultaten van de Passie voor de komende vier jaar beschreven. Wij beschrijven hierin wat voor school wij willen zijn in 2016. Daarbij gaan we uit van onze overtuiging, van wat wij geloven en beloven. Dat vormt het bestaansrecht van de Passie, dat is wat ons drijft en dat bepaalt wat we doen en hoe we dat doen. Dit ‘identiteitsbewijs’ van de Passie is terug te vinden in hoofdstuk 1. Wat wij beloven aan onze leerlingen is leidend bij alles wat we doen en werkt dus ook door in elk element van de organisatie. Denk hierbij aan onze onderwijsvisie, kijk op personeel en besturing, omgang met (financiële) middelen, visie op kwaliteit, wijze van communiceren en de bedrijfsondersteuning die daarvoor nodig is. We houden daarbij rekening met de omgeving waarbinnen wij als Passie onze opdracht realiseren. Het strategisch beleidsplan is daarom als volgt opgebouwd:
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
3
Dit strategisch beleidsplan geeft richting en sturing aan de plannen voor de komende jaren. Op de verschillende scholen worden de doelen die in dit plan opgenomen zijn vertaald naar schoolplannen. De schoolplannen geven weer hoe en wanneer de doelen worden gerealiseerd. Het strategisch beleidsplan en de schoolplannen blijven systematisch onderwerp van gesprek. Het zal daarom ook door de bestuurder gebruikt worden als managementinstrument om de voortgang te borgen en zo koers te houden. Ons doel is dat in 2016, als de looptijd van dit strategisch beleidsplan is verstreken, op elke school zichtbaar is dat de Passie haar belofte aan de leerling waarmaakt. Daar kan per school op verschillende manieren en langs verschillende wegen invulling aan worden gegeven. Maar de horizon, ons einddoel, is in dit plan geschetst. Daar zijn we samen naar onderweg. We doen dat niet op eigen kracht maar staan open voor Gods leiding daarin: de wijsheid van Zijn Woord en de kracht van Zijn Geest.
Gerard Toonen Bestuurder
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
4
CONTEXT De Passie kent haar omgeving en gaat daar relaties mee aan, vanuit haar eigen identiteit zoals die is beschreven en uitgewerkt in dit beleidsplan. Dit hoofdstuk geeft een (globale) beschrijving van de achtergrond en het referentiekader waarin dat wat de Passie nastreeft en naleeft betekenis krijgt. Externe context Wet- en regelgeving De vrijheid van onderwijs, vastgelegd in artikel 23 van de grondwet, is een veelbesproken onderwerp in politiek en samenleving en staat onder druk. Op allerlei manieren en in combinatie met allerlei actuele onderwerpen komt het systeem van openbaar en bijzonder onderwijs ter sprake. Dit vraagt van de Passie alertheid op de ontwikkelingen en samenwerking met andere scholen van verschillende denominaties. De Passie wil vanuit haar identiteit de continuïteit van het Bijbelgetrouw onderwijs waarborgen. De Passie werkt conform de geldende wet- en regelgeving en volgt de landelijke ontwikkelingen op het gebied van onderwijs nauwkeurig. Zo heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het Actieplan Beter Presteren een aantal beleidsambities voor 2015 en 2018 uitgezet. Het draait in dit plan onder andere om een cultuur van opbrengstgericht werken: gericht op optimalisatie van de leerresultaten van alle leerlingen en het creëren van een ambitieuze leercultuur, met speciale aandacht voor topprestaties van de beste leerlingen. De Passie kiest binnen de ruimte die de plannen bieden haar eigen weg, die aansluit bij haar identiteit. We gaan zeker voor een optimalisatie van de kwaliteit van ons onderwijs. Niet in eerste instantie om daarmee de Nederlandse groeiambitie op economisch of sociaal gebied te stimuleren. Ons hoogste doel is het bieden van excellent onderwijs dat gericht is op de ontwikkeling van de leerling, omdat wij daarmee recht doen aan onze opdracht. De wetgeving rondom Passend Onderwijs geeft de scholen de plicht een passende onderwijsplek te bieden aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Dat heeft invloed op de zorgplicht van onze scholen, vraagt betrokken ouders en bekwame docenten en een goede samenwerking tussen scholen, jeugdzorg en gemeenten. Daar werkt de Passie van harte aan mee, omdat wij vanuit onze onderwijsvisie naar die manier van kennisoverdracht zoeken die het meest bijdraagt aan de ontwikkeling van de leerling. Bij alles vragen we ons af hoe onze leerlingen beter kunnen gaan leren en zichzelf ontwikkelen. Lokaal onderwijsbeleid De Passiescholen functioneren in een omgeving waar lokaal onderwijsbeleid wordt gevoerd en elke gemeente of stad een eigen onderwijsagenda heeft. Er zijn diverse terreinen waarop de gemeente samen met andere partners overleg voert en afspraken maakt (zoals zorg in en om de scholen, talentontwikkeling in het vmbo, professionalisering van het onderwijs). De plannen die hieruit voortvloeien hebben vanzelfsprekend invloed op het strategisch beleidsplan en op de schoolplannen. Scholen in de omgeving De Passiescholen staan in contact met een flink aantal basisscholen. We onderhouden een goede relatie met deze scholen, om leerlingen aan onze school te binden, maar ook om een bijdrage te leveren aan een succesvolle en veilige overstap van de basisschool naar het voortgezet onderwijs.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
5
Elke Passieschool wordt omringd door scholen voor voortgezet onderwijs van vrijwel alle denominaties. De Passie wil zich ten opzichte van deze scholen duidelijk onderscheiden door uit te gaan van haar eigen identiteit en de wijze waarop dat tot uiting komt in alle onderdelen van de organisatie. Dat is onze kracht en meerwaarde voor Nederland. We werken daarnaast samen met universiteiten, hogescholen en mbo’s. De Passie onderhoudt graag een nauwe relatie met het vervolgonderwijs , en met andere instellingen of organisaties die onze leerlingen kunnen begeleiden naar de volgende stap in een toekomst die bij hem of haar past. De vele scholen om ons heen vormen niet zozeer een bedreiging voor de Passie maar bieden juist heel veel kansen: zo kunnen we samenwerken, onze kennis delen en bouwen aan de versterking van het Bijbelgetrouw onderwijs. Interne context Leerlingen, ouders, personeel en bestuur zijn allemaal groepen die nauw betrokken zijn bij de Passie. Deze groepen hebben elk hun verwachtingen en behoeften, die onderling ook nog eens kunnen verschillen. Al deze betrokkenen werken nauw met elkaar samen aan hetzelfde doel, ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid. We geven elkaar daarin vertrouwen, werken opbrengstgericht en zijn aanspreekbaar op onze resultaten (hoofdstuk 3 en 4). In alle verscheidenheid dienen we als Passie één gezamenlijk doel, dat richting geeft en kaders stelt. Dat betekent dat verwachtingen en behoeften waargemaakt kunnen worden daar waar het doel van de Passie gediend wordt. Samen bepalen alle betrokkenen hoe de opdracht van de Passie gerealiseerd wordt en zo geven we gezamenlijk betekenis aan de opdracht.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
6
HOOFDSTUK 1 – IDENTITEIT De grondslag van onze school, onze identiteit, is vastgelegd in artikel 2, lid 2, van de statuten van de Passie: a.
b. c. d. e. f.
De overtuiging dat het christelijke geloof ontstaat door onderwijs uit Gods Woord, W dat leidt tot het maken van een zeer persoonlijke keuze tot Jezus Christus, waardoor wedergeboorte door de Heilige Geest wordt bewerkt en het christenleven zijn aanvang neemt. De overtuiging dat de Heilige Schrift in zijn geheel van Godswege is ge geïnspireerd ïnspireerd en dientengevolge absolute autoriteit heeft voor geloof en leven. Het mandaat hun geloof met anderen te delen, door persoonlijk getuigenis, evangelisatie en zending. Dit is een "must". Dagelijkse persoonlijke Bijbelstudie en gebed, de zogenaamde zoge ‘stille tijd’ is de hartslag van het geloofsleven en vindt zijn weerslag in de groepsuitwisseling in de zgn. kringen/celgroepen. De evangelische ethiek is gestoeld op de inwoning van Christus en de vervulling met de Heilige Geest die maken dat persoonlijke heiliging hoog in het vaandel staat. De verwachting van de spoedige persoonlijke wederkomst van Jezus Christus waardoor een duizendjarig vrederijk wordt gevestigd en een nieuwe hemel en een nieuwe aarde tot stand worden gebracht.
Onze grondslag is vertaald naar een ‘identiteitsbewijs’, dat gericht is aan leerlingen en medewerkers. Het geeft een beschrijving van onze overtuiging en is de basis voor de keuzes die we w maken. Onze identiteit bepaalt de plannen voor de toekomst en de prioriteiten die wij daarin stellen. stellen Het identiteitsbewijs is de e legitimatie voor alle hoofdstukken van dit strategisch beleidsplan. beleids Identiteitsbewijs de Passie Wat wij geloven …Gods Gods plan, jouw plaats Wij geloven dat God een plan met de wereld heeft. Hij heeft Zich aan Zijn schepping verbonden en wil dat heel de wereld vol wordt van Zijn Heerlijkheid. Hij heeft ons geschapen naar Zijn beeld. En Hij wil ons inschakelen om Zijn doel te bereiken. Gods doel is niet veranderd. Ook niet toen wij, mensen, voor onze eigen heerlijkheid kozen. Door Jezus’ offer kunnen wij verlost worden en ontvangen wij opnieuw een hoge positie in Gods plan. Hij wil ons herscheppen en gebruiken om Zijn doel met de schepping schep te realiseren. Zo wil God ook jou gebruiken. Hij heeft een plan met jou. Hij heeft zich aan jou verbonden. Hij wil dat jij vol bent van Zijn Heerlijkheid. Je mag op Hem lijken. Je mag Zijn medewerker zijn. Met de talenten die Hij je gaf. Met Zijn Geest die Hij je geeft.
Wat wij zien … Strijd We zien voortdurende strijd tussen Gods rijk en het rijk van Zijn tegenstander. We zien een samenleving, waarin steeds minder plaats is voor de Here God en wat Hij te zeggen heeft. We zien mensen die hun bestemming ming zoeken buiten God. Daarmee verheerlijken ze ten diepste zichzelf in plaats van hun Schepper. God krijgt niet de eer die Hem toekomt. En mensen komen niet tot hun bestemming. Dat doet God pijn. Het doet ook ons pijn.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
7
Wat wij ook zien … De Koning Tegelijkertijd zien we onze Koning aan het werk. We zien dat de Here God door Zijn Geest aan mensen kracht en vrijmoedigheid geeft, zodat ze Hem de eer geven die Hem toekomt. We zien dat mensen – ook jonge mensen – midden in deze eze maatschappij, Jezus volgen als hun Heer en Koning, in geloof, trouw, toewijding en gehoorzaamheid. Hun passie is ook de onze! Daar dragen we graag aan bij. Dat spreekt uit ons onderwijs en uit ons handelen.
pa Wat wij beloven … Jouw bestemming, onze passie Wij willen niets liever dan dat jij – leerling of medewerker - je talenten inzet voor Gods grote doel met Zijn Schepping. Dat je met alles wat Hij je geeft, aanbidt dient èn regeert. Wij beloven aan elkaar dat we samen steeds meer mee ontdekken van Gods grootheid. Want zo leren we aanbidden. We beloven dat we naar elkaar kijken, steeds op zoek naar hoe God ons heeft bedoeld. Zodat we elkaar waarderen zoals Hij ons heeft gemaakt. Zodat ieder van ons zichzelf waardeert zoals hij of zij is gemaakt. En wij helpen elpen elkaar om onze talenten te ontdekken en in te zetten voor de Koning. Zo leren we dienen. Wij helpen elkaar ook om ons heen te kijken met de ogen van Jezus. Wij helpen elkaar met Zijn mond te spreken en met Zijn handen het goede te doen. Zo leren we in i Gods kracht regeren.
Waarom wij dat kunnen … Onze kracht We kunnen dit doen omdat we groot denken van onze Heiland. We hebben geleerd het niet van onszelf te verwachten, maar open te staan voor Hem: de wijsheid van Zijn Woord en de kracht van Zijn Geest. Onze Heiland is ook onze Leermeester. Van Hem leren we aanbidden. Van Hem leren we dienen door onze talenten in te zetten. Van Hem leren we regeren. Want doordat we ons geliefd weten, gaan we liefdevol om met elkaar en strekken we ons uit naar mensen om ons heen. Al onze medewerkers zijn levende getuigen van het werk van die Heiland. In hun leven en in heel ons onderwijs klinkt de stem van onze Leermeester. Zijn liefde stempelt ons handelen.
Waar je ons aan herkent … Vurig, verbonden en vrij Vurig Gods Geest woont in ons. Wij laten ons voortdurend door die Geest aanvuren. Dat is merkbaar in de school en stempelt ons handelen. Met het vuur van Gods Geest willen wij aanstekelijk zijn voor anderen. Verbonden Betrokken zijn bij de Passie is a way of life. l . Wij zijn verbonden met de bestemming van de school en met de mensen van de school. Vrij Wij weten ons verlost en vrij in de liefde van Christus. Als geen ander hebben wij het vertrouwen om tegen de stroom in te roeien en te geloven in wat nog niet zichtbaar zichtbaar is. Pionieren zit in onze aard. Lef kenmerkt ons denken.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
8
2. ONDERWIJS Doel van ons onderwijs Het onderwijs op de Passie wil de leerling vormen en toerusten om tot zijn bestemming te kunnen komen. Dat betekent dat wij ons inspannen om zo goed mogelijke leerresultaten te bereiken en omstandigheden te creëren waarbinnen leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen. God geeft aan ieder mens creativiteit, nieuwsgierigheid en het vermogen om relaties aan te gaan. Het ontwikkelen en stimuleren van deze gaven helpt de Passieleerlingen hun bestemming in Gods wereld te ontdekken. We leren hen het leven: leven met God, met zichzelf, met anderen en in de samenleving. Voor zijn ontwikkeling is het nodig dat een leerling zijn1 kennis actief en flexibel leert gebruiken. Door de leerlingen te leren denken wordt hun zelfstandigheid bevorderd. Onderwijs moet leerlingen leren denken. Wij vinden het belangrijk dat we leerlingen op de Passie een op de Bijbel gefundeerd conceptueel kader overdragen, want wij erkennen de Bijbel als gezaghebbend voor ons denken en ons leven. In ons onderwijs is de Bijbel daarom het fundament. Visie op onderwijs Vanuit ons identiteitsbewijs (hoofdstuk 1) onderscheidt de Passie in haar onderwijs vier relaties. Allereerst de relatie met God en de opdracht aan de mens. Daarnaast de relatie met jezelf, met anderen en met de samenleving. Ons onderwijs, in welke vorm dan ook, is erop gericht dat leerlingen in al deze relaties leren wat God van hen vraagt. Leerlingen leren hun bestemming ontdekken door vanuit verschillende perspectieven over relaties na te denken. Relatie met God
Relatie met jezelf
Relatie met anderen
Relatie met de samenleving
Het ontdekken van de eigen identiteit in Christus, het ontwikkelen van discipelschap en het vormen van een Bijbelse denkwijze over (wetenschappelijke) onderwerpen. Het krijgen van een realistische kijk op eigen gaven en talenten. We willen leerlingen meegeven dat ze een zondige aard hebben, dat ze de verlossing door Jezus Christus nodig hebben, en dat ze in Christus in staat zijn om hun gaven en talenten te ontwikkelen zoals God het bedoeld heeft. In de relatie met anderen is het ontwikkelen van sociale vaardigheden belangrijk. Een leerling moet binnen een groep optimaal kunnen functioneren en de gevolgen van zijn gedrag voor anderen kunnen overzien. Het ontwikkelen van actief burgerschap en oog krijgen voor (de noden van) de samenleving, in het licht van het Koninkrijk van God.
1
Uiteraard geldt dit voor mannelijke én vrouwelijke leerlingen, maar om de leesbaarheid te bevorderen, gebruiken wij in dit beleidsplan de mannelijke vorm.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
9
Het onderwijs op de Passie beoogt de ontwikkeling van de leerling. De Passie biedt leerlingen daarom een pedagogisch klimaat dat is afgestemd op hun basisbehoeften en dat het didactisch, organisatorisch en pedagogisch handelen van de docenten bepaalt. Daarbij gaan we uit van drie basisbehoeften: relatie, competentie en autonomie.2 Elk van de drie basisbehoeften is concreet te maken in het praktisch handelen: •
•
•
Aandacht voor relatie betekent bijvoorbeeld dat docenten hun leerlingen laten weten dat ze beschikbaar zijn en naar hen willen luisteren. Dat ze belangstelling tonen voor de achtergrond van de leerlingen, afspraken met leerlingen nakomen en discreet omgaan met vertrouwelijke informatie. Omdat het in een goede relatie van twee kanten moet komen, verwachten wij ook van de leerlingen dat zij respect hebben voor docenten en ondersteunend personeel, actief participeren in de les, aanwijzingen opvolgen en afspraken nakomen. Aandacht voor competentie betekent bijvoorbeeld dat docenten actief beurten geven aan alle leerlingen, ruimte geven aan verschillen in werk- en leerstijl, blijk geven van hoge verwachtingen die aansluiten bij het niveau en de mogelijkheden en talenten van de leerlingen en vragen stellen die tot reflectie uitnodigen. Aandacht voor autonomie betekent dat docenten initiatieven van leerlingen honoreren, ideeën van leerlingen waarderen, leerlingen uitdagen eigen oplossingen te bedenken en bevorderen dat leerlingen zelfstandig leren denken en zelf verantwoordelijk leren zijn voor het eigen leerproces.
Uitgangspunten van ons onderwijs Onze visie op onderwijs is vertaald in vier uitgangspunten: Op de Passie leren leerlingen Bijbels denken Omdat we vinden dat de Bijbel richtinggevend is voor ons denken en ons leven, neemt de Bijbel een centrale plaats in het curriculum in. De leerling leert en ontdekt dat de schepping één geheel is en dat de diverse vakken verschillende invalshoeken vormen waardoor we (op systematische wijze) de wereld, de mens en het menselijk denken en handelen kunnen bestuderen. Daarnaast willen we de komende jaren extra leerlijnen ontwikkelen op het gebied van: -
Bijbels denken Liefde, relatie en seksualiteit Ontwikkelingssamenwerking Burgerschap en mediawijsheid Leiderschap
•
Op de Passie krijgen leerlingen kwalitatief goed onderwijs
De Passie staat voor goed onderwijs dat zich vertaalt in goede examenresultaten en hoge slagingspercentages op alle niveaus. De rol van de docenten is daarbij cruciaal; zij geven richting en sturing aan het onderwijs, dagen leerlingen uit met activerende didactiek en begeleiden de leerlingen in hun ontwikkeling.
2
Luc Stevens (1994), Adaptief onderwijs
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
10
De docenten op de Passie zijn echte leermeesters: deskundig in hun vak en bekwaam in het creëren van een goed pedagogisch klimaat. Naast overdracht van kennis, vinden wij het belangrijk dat leerlingen begeleid worden in het zelfstandig werken en leren. Daarom stimuleren wij onze docenten zich op didactisch gebied breed te ontwikkelen. Docenten geven in hun werk invulling aan diverse rollen: opvoeder, pedagoog, vakman, organisator, teamspeler, kennismakelaar en lerende professional en dat alles op een Bijbelgetrouwe en integere manier. Deze rollen zijn beschreven in het competentieprofiel voor docenten. Onze docenten bekwamen zich in de onderwijsvisie van de Passie, in Bijbels denken en in hun vak. De Passie biedt haar docenten daarvoor passende scholing aan. Waar dat zinvol en mogelijk is, benutten wij in ons onderwijs de ICT (denk bijvoorbeeld aan een elektronische leeromgeving en mediatheekgebruik). Zo willen wij leerlingen mediawijs maken. In een tijd waarin moderne media een steeds grotere rol lijken te gaan spelen, is het van groot belang om daar op een zorgvuldige wijze mee te leren omgaan. •
Leren doen we samen
De Passie is een gemeenschap: een samenzijn van unieke personen. Voor het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid is een veilige en betrouwbare leeromgeving een belangrijke voorwaarde. De docenten hebben aandacht voor de relatie met de leerlingen. Ze stimuleren een pedagogisch klimaat waarin leerlingen zich geaccepteerd weten en zich veilig voelen. De mentor ziet erop toe dat de leerling zich veilig en vertrouwd voelt in de klas en op school. Hij helpt hem in het maken van keuzes, bij het leren studeren en het omgaan met anderen. De mentor bespreekt de persoonlijke ontwikkeling, de resultaten en het gedrag met de leerling. Op de Passie leren leerlingen wat zij voor anderen betekenen. Daarvoor en daardoor ontdekken zij ook wie zij zelf zijn. De leerlingen ontdekken wat zij goed kunnen en wat zij leuk vinden om te doen. Ze leren ook om dat met anderen te delen. Leerlingen zijn daarom ook actief in en buiten de school, bijvoorbeeld in de leerlingenraad of in een techniek- of ministryteam. Ook begeleiden zij andere leerlingen of zijn actief tijdens excursies of stages. •
Onderwijs dat bij je past
Op de Passie is aandacht voor iedere leerling. Docenten scheppen een pedagogisch klimaat waarin alle leerlingen tot hun bestemming kunnen komen. Toch kan een leerling door allerlei oorzaken belemmerd worden in het leren. Samen met de leerling en zijn ouders zoeken we dan naar oplossingen. Dat kan betekenen dat de leerling gaat deelnemen aan een plusprogramma, of dat er extra begeleiding wordt georganiseerd. Iedereen is uniek en op zoek naar een eigen bestemming. Bij ons krijgt de leerling de ruimte om zelf keuzes te maken. Ons onderwijs biedt mogelijkheden om kennis te verdiepen of eigen accenten te leggen. Zo houden we rekening met wat de leerlingen goed kunnen, waardoor zij ontdekken wat hun (volgende) bestemming is.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
11
We beloven leerlingen toe te rusten en te helpen om tot hun bestemming te komen. Dat doen we niet alleen door hun ontwikkeling uit te drukken in cijfers en te bespreken in rapporten. Ook de (systematische) persoonlijke reflectie van leerlingen wordt door ons gestimuleerd en gefaciliteerd. Daarvoor zal in samenspraak met docenten en leerlingen een instrument ontwikkeld worden.
Doelstellingen en acties Doelstellingen
Acties
Kwalitatief goed onderwijs
Goede onderwijsresultaten en hoge slagingspercentages Docenten zijn leermeesters
Onderwijs gegeven door docenten die thuis zijn in onze onderwijsvisie Onderwijs gericht op de ontwikkeling van de leerlingen binnen de vakken en via vakoverstijgende leerlijnen.
Een leerling ontdekt zijn (volgende) bestemming door het volgen van ons onderwijs
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
Scholingsmogelijkheden voor docenten om zich te bekwamen in onderwijsvisie, Bijbels denken en het eigen vak Ontwikkelen van vijf leerlijnen: Bijbels denken Liefde, relatie en seksualiteit Ontwikkelingssamenwerking Burgerschap en mediawijsheid Leiderschap Effectieve determinatie Profielen van de vmbo-, havo-, en vwo-leerling, inclusief de vertaling naar leerstijlen en klassenmanagement Plusprogramma’s op alle niveaus Ontwikkelen van leerlijnen met verdiepingsmogelijkheden Ontwikkelen van een instrument dat leerlingen stimuleert en faciliteert in het reflecteren op de persoonlijk ontwikkeling.
12
3. ORGANISATIE & BESTUUR De Passie is een organisatie waarin professionaliteit en kwaliteit hoog worden gewaardeerd en waarin leidinggevenden en medewerkers de ruimte hebben om invulling aan hun eigen verantwoordelijkheid te geven. De inrichting van de organisatie en wijze waarop invulling wordt gegeven aan het besturen van de Passie is erop gericht onze opdracht optimaal uit te voeren. Goed onderwijsbestuur
Uitgangspunten voor de besturing
Om het professioneel handelen te bevorderen leeft de Passie de Code Goed Onderwijsbestuur3 na. Deze code geldt per 1 augustus 2011 en geeft een aantal besturingsprincipes die zijn geformuleerd door de onderwijssector zelf. In de code staan afspraken over (horizontale) verantwoording, openheid over beleid, integriteit en verantwoordelijkheden binnen de school (strikte scheiding van taken van bestuur en toezichthouder).
De Passie draagt, binnen de grenzen van de haar mogelijkheden, er verantwoordelijkheid voor dat:
De Passie wil in samenspraak met alle belanghebbenden het beleid bepalen en daar ook verantwoording over afleggen (zie hoofdstuk 7). Dat betekent dat duidelijk moet zijn wie het beleid en de beleidsdoelen bepaalt en wie daarover aan wie verantwoording aflegt.
• het best mogelijke onderwijs wordt geleverd, zodat elke leerling zoveel mogelijk in de gelegenheid is zijn of haar mogelijkheden optimaal te ontwikkelen; • zij zich inspant om zo goed mogelijke leerresultaten te bereiken; • de omstandigheden aanwezig zijn waarbinnen leerlingen zich optimaal tot een volwassen burger kunnen ontwikkelen (burgerschapszin); • voor de medewerkers optimale omstandigheden worden gecreëerd om hun bijdrage aan deze processen te leveren (goed werkgeverschap); • er structuren zijn die maximaal garanderen dat de taakstellingen worden gerealiseerd en dat (op transparante wijze) verantwoording wordt afgelegd over de prestaties.
De bestuurder is verantwoordelijk voor de naleving van de Code Goed Onderwijsbestuur, voor het naleven van de wet- en regelgeving en de uitvoering van de missie en concrete doelstellingen van de Passie, en draagt zorg voor (de aanstelling van) een professioneel management. Dit strategisch beleidsplan en de daarin opgenomen (Bron: Code Goed Onderwijsbestuur) strategische doelen vormen het uitgangspunt voor het handelen van de bestuurder. Jaarlijks legt hij verantwoording af aan alle belanghebbenden over het gevoerde beleid en de behaalde resultaten, op basis van de doelstellingen die in dit strategisch beleidsplan zijn geformuleerd.
Aan elke school wordt leiding gegeven door een directeur. De directeur is integraal verantwoordelijk voor zijn school; hij geeft leiding en sturing aan het onderwijs en de onderwijsondersteunende processen. Ook draagt hij zorg voor de bedrijfsprocessen op de school en levert een bijdrage aan de ontwikkeling van het centrale beleid van de Passie. De consequenties van de doelen uit dit strategisch beleidsplan voor de school, worden uitgewerkt en vastgelegd in het schoolplan. Elke school kan, binnen de kaders die het strategisch beleidsplan geeft, een eigen invulling en kleur geven aan het bereiken van de gezamenlijke doelen. 3
Zie voor meer informatie: Joint-venture (W: )/03 schoolplannen/2011
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
13
Jaarlijks wordt door de directeur verantwoording afgelegd aan de bestuurder over het gevoerde beleid en de behaalde resultaten, op basis van de doelstellingen die in het schoolplan zijn geformuleerd. Deze manier van werken vormt het uitgangspunt voor de inrichting van de school en de wijze waarop de taken en verantwoordelijkheden binnen de school zijn verdeeld. De sectormanager, die verantwoordelijk is voor zijn onderwijseenheid, legt zijn plannen in een sectorplan vast en legt hierover jaarlijks verantwoording af aan de directeur. Dat geldt vervolgens ook voor de docenten en het ondersteunend personeel, die op basis van een persoonlijk jaarplan (zie hoofdstuk 4) elk jaar verantwoording afleggen aan de leidinggevende. Deze besturingsstructuur geeft de mogelijkheid om doelgericht en in verbinding met elkaar eigen kleur en inhoud te geven aan onze opdracht. Daarbij mag van iedereen verwacht worden dat hij verantwoordelijkheid neemt voor het eigen handelen en voor de resultaten die daaruit zijn voortgekomen. Daarop mogen en kunnen we elkaar aanspreken. Leiderschap op de Passie De wijze waarop inhoud wordt gegeven aan het besturen van de organisatie is een van de belangrijkste succesfactoren bij het verwezenlijken van onze opdracht. Leiderschap tonen betekent: verantwoordelijkheid nemen en geven, zien wat gedaan moet en kan worden, initiatief nemen en stimuleren bij anderen. Leiderschap heeft alles te maken met de wil om jezelf in dienst te stellen van anderen en van het grotere geheel, om elkaar te dienen. Leiderschap is streven naar een gemeenschappelijk einddoel vanuit een onderlinge relatie, met respect voor elkaars capaciteiten en persoonlijkheid. Dit dienend leiderschap is daarmee onderdeel van de ‘way of life’ van de Passie en is van toepassing op de bestuurder, de directeur, de docent, de conciërge en kijkend naar onze belofte: ook zeker op de leerling! Een schoolorganisatie als de Passie heeft leiders nodig, leiders die de verantwoordelijkheid nemen om de organisatie (of een deel daarvan) de weg te wijzen en mensen te stimuleren om die weg ook te bewandelen. Dat leiderschap is geïnspireerd door de manier waarop Jezus Zijn leven leefde. De aanpak die Jezus gebruikte om Zijn volgelingen tot zelfbewuste en toegewijde leiders te vormen, laat zien dat Hij een veelheid van leiderschapsstijlen toepaste. Er bestaat niet één juiste leiderschapsstijl. Jezus leert ons een gezindheid; een ‘houding in Christus’. Kenmerkend aan deze houding is: 1. Zelfbewust. Het is van het grootste belang dat iedereen die werkzaam is bij de Passie het eigen gedrag weet te spiegelen aan het gedrag van Jezus. Dat vereist een kwetsbare en open houding, gericht op zelfreflectie. Het levert een dienende houding op. 2. Toegewijd aan/gericht op de ander. Omdat het leiderschap op de Passie dienend is, is het per definitie gericht op de ander. Zelfreflectie en zelfinzicht zijn geen doelen op zich, maar zijn voorwaarden om gericht te zijn op elkaar. Het stelt leiders beter in staat om de ander van dienst te zijn bij het vinden en uitwerken van zijn opdracht. Leiderschap is erop gericht de ander te laten groeien.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
14
Leiderschapsontwikkeling Leiderschap kan alleen groeien vanuit een proces van bewustwording bij iedereen in de organisatie. Daarin gaan de ‘hiërarchische’ leiders van de organisatie wel voorop: bestuurder, directeuren en sectormanagers leggen zich nadrukkelijk toe op het voorbeeldgedrag. Dat vereist leiders die zich bewust zijn van hun betekenis en de houding die daarbij past, en niet alleen ‘leiding geven’ maar ‘leider zijn’. De komende jaren wordt daarom ingezet op het versterken van deze leiderschapshouding. Daarom worden met alle leidinggevenden leiderschapstrajecten gestart. Op basis van het strategisch beleidsplan, worden de vereiste kwaliteiten voor leidinggevenden in kaart gebracht. Vervolgens worden zowel collectieve als individuele ontwikkel- en scholingstrajecten gestart. De wijze waarop de school de komende jaren aandacht geeft aan het thema ‘leiderschap’ voor leerlingen en medewerkers is nader uitgewerkt in hoofdstuk 2 en 4 van dit strategisch beleidsplan. Doelstellingen en Acties Doelstellingen
Acties
De Passie werkt conform de Code Goed Onderwijsbestuur
Afspraken uit de Code Goed Onderwijsbestuur zijn geïmplementeerd. Deze worden jaarlijks getoetst en er wordt verantwoording over afgelegd. De scholen formuleren hun bijdrage aan de doelstellingen van het strategisch beleidsplan in schoolplannen. De sectoren en afdelingen formuleren hun bijdrage aan de doelstellingen van het schoolplan in sector- en/of afdelingsplannen. De medewerkers formuleren hun bijdrage aan de doelstellingen van het sector- of afdelingsplan in een persoonlijk jaarplan. Uitzetten van leiderschaps-ontwikkeltrajecten voor leidinggevenden.
Leiders zijn zelfbewust en toegewijd
Voor leerlingen zie hoofdstuk 2. Voor medewerkers zie hoofdstuk 4.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
15
4. PERSONEEL & CULTUUR Wij geloven dat God onze medewerkers inschakelt om van betekenis te zijn voor onze leerlingen. Onze medewerkers leren de leerlingen om zich heen te kijken met de ogen van Jezus, hun talenten te ontdekken en hun plaats te vinden in Zijn plan. De medewerker als identiteitsdrager Wij vragen van medewerkers minimaal wat wij ook van leerlingen verwachten. Medewerkers kennen hun bestemming bij de Passie en werken daaruit. Op die manier kan de medewerker van grote betekenis zijn voor de leerlingen. Wij vinden het belangrijk dat medewerkers zich bewust zijn van hun rol als identiteitsdrager van de school (hoofdstuk 1). De Passie biedt haar docenten daarom handvatten om hierover in gesprek te gaan. Tijdens het werving & selectie-traject, in de inwerkperiode en in de gesprekscyclus wordt gesproken over de waarden van waaruit de medewerker handelt. In die gesprekken komen vragen aan de orde als: Wat is jouw motivatie om op de Passie te werken? Wat drijft jou, wat is jouw opdracht op deze school? Wat beteken jij in jouw dagelijks werk, in jouw klas, voor jouw mentorleerling? Het kennen van de eigen bestemming in de school en de impact die dit heeft op het eigen functioneren komt tot uiting op de jaarlijkse identiteitsdag, in de vorm van spreekbeurten, workshops, intervisiemomenten, etc. Professionele houding De Passie stelt haar medewerkers in staat de professionele houding te versterken. Dat betekent dat elke medewerker zijn4 rol als ‘leider’ oppakt (zie hoofdstuk 3) en dus vanuit zijn functie en vakkennis, zelfbewust en toegewijd/gericht op de ander is. Dit vraagt een medewerker die vanuit de gedrevenheid voor de leerling, kan en wil reflecteren op eigen zijn eigen resultaten, kwaliteiten en gedrag. Daarom legt elke medewerker jaarlijks verantwoording af over de behaalde resultaten die zijn opgenomen in een persoonlijk jaarplan (hoofdstuk 3 en hoofdstuk 7). Gericht op elkaar, gericht op leren Gerichtheid op de ander, vanuit een dienende houding, veronderstelt een lerende cultuur, waarin de medewerkers elkaars kwaliteiten willen benutten. Het is dan ook vanzelfsprekend dat docenten bij elkaar in de les kijken, feedback geven op elkaars functioneren, intervisie volgen, elkaar coachen, etc. Daarom ontwikkelt de Passie een duidelijke beleid op scholing voor docenten en faciliteert ze hen om bekwame leermeesters te worden. Op de Passie zijn studenten (van het MBO, HBO of WO) van buiten de school van harte welkom. Studenten brengen nieuwe inzichten mee en bevorderen een cultuur van samen leren. Daarnaast kunnen studenten de docenten te ondersteunen in hun dagelijkse werk en creëren we, door het begeleiden en opleiden van studenten, onze eigen ‘kweekvijver’ van toekomstige Passie-professionals.
4
Uiteraard geldt dit voor mannelijke én vrouwelijke medewerker. Om de leesbaarheid te bevorderen gebruiken wij in dit beleidsplan de mannelijke vorm.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
16
Doorbouwen op de basis Voor de Passie zijn de medewerkers het kapitaal van de school: zij geven tenslotte vorm en inhoud aan de identiteit en de opdracht van de scholen en zijn bepalend voor de kwaliteit van het onderwijs. De Passie wil dan ook een goede werkgever zijn die de inzetbaarheid van de werknemers stimuleert, inspirerend leiding geeft, informatie biedt, onbalans in werk-privé bij werknemers probeert te voorkomen, autonomie op individueel en teamniveau aanmoedigt, en uitdagend werk, scholing en loopbaanbegeleiding biedt. Het Integraal Personeelsbeleid (IPB) 2008-2010 vormt het uitgangspunt van waaruit de afgelopen jaren is gewerkt en heeft als doel om de kwaliteiten van het personeel zo goed mogelijk af te stemmen op de doelen die de Passie nastreeft. De Passie maakt daarvoor gebruik van een samenhangend geheel van personeelsinstrumenten, zoals een arbobeleid, werving & selectie-procedure, verzuimbeleid, gesprekscylus, etc. Onze school wil de verschillende instrumenten van het personeelsbeleid de komende jaren herzien. Daarbij wordt in alle gevallen de vraag gesteld: helpt dit beleid, deze procedure, dit instrumentarium de medewerker bij het ontdekken van zijn opdracht, versterkt het de professionele houding van de medewerkers en bevordert het een cultuur die gericht is op elkaar, waarin we van elkaar kunnen leren?
Doelstellingen en Acties Doelstellingen
Acties
Passie-medewerkers zijn identiteitsdragers
Elke medewerker op de Passie (directeur, docenten, onderwijsondersteunende medewerkers) weet vanuit welke waarden hij werkt en kan dit uitdragen. Er is instrumentarium en begeleiding voor de medewerker om op eigen functioneren te reflecteren, bestemming te vinden en persoonlijke ontwikkeling inzichtelijk te maken. Elke medewerker van de Passie legt jaarlijks verantwoording af over zijn handelen en resultaten in een persoonlijk jaarplan (hoofdstuk 3 en 4). Duidelijke visie op en infrastructuur en facilitering voor scholing en loopbaanbegeleiding van werknemers
Passie-medewerkers zijn professionals De Passie heeft een cultuur van leren
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
17
5. FINANCIËN Het financieel beleid geeft de financiële basis aan op grond waarvan de opdracht van de school kan worden gerealiseerd. Hoofddoelstelling is dat de Passie een gezonde bedrijfsvoering en financiële positie heeft waarmee het voortbestaan van de school wordt gewaarborgd. Het herstel van een positief eigen vermogen heeft de hoogste prioriteit. Dit betekent dat er de komende jaren wordt gewerkt aan het versterken van het ‘bedrijfseconomisch bewustzijn’, met name onder de directie, die integraal verantwoordelijk is voor de kwaliteit, inzet van het personeel en de financiën. De directeur is eigenaar van de begroting van de school en verantwoordelijk voor de opstelling daarvan. De begroting wordt direct gekoppeld aan de doelen die zijn opgenomen in het schoolplan. De directeur legt maandelijks verantwoording af over de behaalde financiële resultaten. De bestuurder en de directeuren realiseren zich dat de Passie twee scholen heeft die onder de opheffingsnorm zitten; daarnaast is het beleid rondom de financiële middelen van de overheid onzeker. Om een positief eigen vermogen te krijgen moeten de scholen de komende jaren de financiële risico’s inzichtelijk maken, om te kunnen anticiperen op verschillende scenario’s die van toepassing kunnen zijn op de scholen. Ook komt er een meerjarenprognose waarop de begroting wordt gebaseerd, en zal er een meerjareninvesteringsplan voor ICT en een plan ten behoeve van het onderhoud van de gebouwen worden opgesteld om financieel verantwoorde prioriteiten te stellen. De school ontvangt financiële middelen van de overheid, gebaseerd op het aantal leerlingen dat we opleiden. Dat aantal is van ‘levensbelang’ en daarom is inzet op het werven van meer leerlingen een cruciaal punt (hoofdstuk 6). Maar de overheid is niet onze enige geldverstrekker. Komende jaren zal actief onderzoek worden gedaan naar alternatieve geldstromen (zoals subsidies voor bijzondere projecten). Doelstelling en acties Doelstelling
Acties
Gezonde bedrijfsvoering
Versterken van bedrijfseconomisch bewustzijn door: Periodiek verantwoorden van financiële resultaten Financiële risico’s in kaart brengen Opstellen meerjarenprognose Opstellen meerjareninvesteringsplan Alternatieve inkomsten genereren
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
18
6. COMMUNICATIE De opdracht van de Passie is leidend voor ons handelen en voor onze communicatie. Daarbij is het niet alleen belangrijk dat de inhoud van onze communicatie overeenstemt met onze opdracht, maar ook de vorm moet daarmee in lijn zijn. Zo kunnen we anderen kennis laten maken met onze belofte. De Passie wil groeien, maar meer leerlingen krijgen is niet een doel op zich. De Passie wil meer leerlingen hun bestemming laten vinden, dat is wat ons drijft. Dat alles betekent meer dan het uitvoeren van een communicatieplan. Wij willen expliciet en impliciet drager zijn van wat we geloven en beloven. Daarmee communiceren we op een manier waaraan mensen kunnen merken wie we zijn als Passie: Live what you preach! In onze communicatie houden we rekening met drie doelgroepen: -
-
-
Medewerkers – Bij het realiseren van onze opdracht is het van belang dat de interne communicatie goed is, zodat elke medewerker op een betrokken manier zijn bijdrage kan leveren (hoofdstuk 3 en 4). Leerlingen en ouders van de school – De Passie hecht grote waarde aan betrokken leerlingen en betrokken ouders; daarom worden leerlingen en ouders regelmatig geïnformeerd over relevante organisatieontwikkelingen, de doelen van het onderwijs, de persoonlijke voortgang en ontwikkeling van de leerling. Potentiële nieuwe leerlingen en hun ouders, basisscholen, kerken, overheid, etc - We willen nieuwe leerlingen werven en naamsbekendheid krijgen door de kracht van onze belofte. We willen mensen laten ervaren wat de Passie teweegbrengt bij onze leerlingen.
De Passie heeft haar communicatiedoelstellingen uitgewerkt in een communicatieplan. Daarnaast wordt in het schoolplan van elke school per doelgroep uitgewerkt welke keuzes worden gemaakt t.a.v. de middelen, de kanalen, de stijl/vormgeving en de inhoud van de communicatie. Doelstellingen en acties Doelstellingen
Acties
Wij communiceren wat we beloven
In schoolplannen is, op basis van het communicatieplan, per doelgroep vastgesteld wat gecommuniceerd wordt en welke communicatiemiddelen daarvoor worden ingezet.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
19
7. KWALITEIT Kwaliteitszorg is voor ons het geheel van activiteiten gericht op de opbrengsten die de organisatie op het gewenste kwaliteitsniveau brengen of houden. In dit strategisch beleidsplan is, vanuit onze identiteit, vastgelegd wat de opbrengsten moeten zijn en wat het niveau is dat behaald moet worden. Voor de Passie wordt de kwaliteit bepaald door de mate waarin de in dit plan gestelde doelen worden gerealiseerd en de mate waarin alle medewerkers zich verantwoordelijk voelen voor de resultaten. Omdat wij onze opdracht willen vervullen is de kwaliteit van ons handelen belangrijk voor de Passie: zo laten wij zien dat wij onze belofte aan huidige en toekomstige ouders en leerlingen nakomen. Vanuit de uitgangspunten van Goed Onderwijsbestuur en de visie van de Passie op leiderschap (zie hoofdstuk 3 en 4) is iedere betrokkene bij de Passie op de hoogte van zijn of haar eigen resultaten en de kwaliteit daarvan en legt daarover verantwoording af. De te behalen resultaten zijn vastgelegd in het strategisch beleidsplan, de schoolplannen, sectorplannen en persoonlijke jaarplannen. De Passie gaat, wat betreft zowel de collectieve- als de individuele kwaliteit, na of de doelen uit dit strategisch beleidsplan bereikt worden. Dit gebeurt in een cyclisch proces (PlanDoCheckAct-cyclus), waarbij het bepalen, bewaken, verbeteren en borgen van de kwaliteit centraal staan. Gedurende de uitvoering van dit plan worden de verschillende kwaliteitsgebieden steeds meer van meetbare indicatoren voorzien. Door het gebruik van indicatoren kan het informatieniveau en het kwaliteitsniveau steeds beter gemonitord worden. Ons kwaliteitszorgsysteem helpt het bestuur, de directie van onze scholen en medewerkers bij het werken aan kwaliteitsonderwijs. Over onze resultaten zijn wij transparant naar onze omgeving (zie bijvoorbeeld: Vensters voor verantwoording). Doelstellingen en acties Doelstellingen
Acties
Iedere leidinggevende is in staat om de kwaliteit van de eigen school of sector te monitoren en te beoordelen. Iedere medewerker is in staat de eigen kwaliteit te monitoren en te beoordelen.
Op ieder deelgebied zijn meetbare indicatoren vastgesteld en zijn instrumenten voorhanden om deze in kaart te brengen.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
Voor medewerkers zijn resultaatgebieden vastgesteld en zijn instrumenten voorhanden waarmee resultaten in kaart gebracht worden
20
8. BEDRIJFSONDERSTEUNING De bedrijfsondersteuning is zodanig ingericht dat er maximaal uitvoering kan worden gegeven aan de opdracht van de Passie. Daarbij vormen de doelstellingen die opgenomen zijn in het strategisch beleidsplan en de schoolplannen het uitgangspunt. Op basis van deze doelen worden de basisbehoeften vastgelegd en bepaald op welk vlak ondersteuning wordt ingezet. Ondersteuning wordt bij de Passie zowel op de scholen (decentraal) als vanuit een stafbureau (centraal) geboden. Decentrale ondersteuning Ondersteuning binnen de school. Werkzaamheden die hier zijn neergelegd vallen onder bedrijfsmatige ondersteuning (administratief, facilitair) of onderwijsondersteuning (onderwijsassistentie, mediatheek, zorgcoördinatie). Centrale ondersteuning Ondersteuning omdat er binnen de school geen capaciteit of expertise is en/of de ondersteuning in het belang is van de Passie als geheel. Werkzaamheden die hier zijn neergelegd bieden ondersteuning aan de bestuurder en directeuren (kwaliteit & identiteit, personeel, financiën). Naast deze kerntaken is een aantal taken bij de centrale staf ondergebracht die ten dienste staan van de algehele bedrijfsvoering van de Passie (centrale roostermaker, communicatie, personeelsadministratie, ICT, inkoop). Hierbij moet met name gedacht worden aan taken die voor de Passie als scholen van belang zijn en waarbij het efficiënter en financieel aantrekkelijker is om deze taken op centraal niveau neer te leggen. Kwalitatieve ondersteuning Wij vinden het belangrijk dat de bedrijfsondersteuning servicegericht is en altijd aansluit op de behoefte vanuit de organisatie, zodat er op de scholen maximaal uitvoering kan worden gegeven aan de opdracht van de Passie. Dat betekent dat het belangrijk is dat de bestuurder en de directeuren inzichtelijk hebben welke ondersteuning waarvoor nodig is en aan welke kwaliteiten de dienstverlening moet voldoen. Om de doelmatigheid en kwaliteit van de ondersteuning in kaart te krijgen, worden de komende jaren op elk ondersteuningsgebied de resultaten in kaart gebracht en geëvalueerd met de bestuurder en de directeuren. Doelstelling en acties Doelstelling
Acties
Bedrijfsondersteuning sluit aan bij de behoefte en is servicegericht.
Doelmatigheid en kwaliteit van de ondersteunende diensten is in kaart gebracht en wordt regelmatig geëvalueerd.
Strategisch Beleidsplan 2012-2016 de Passie
21