Jaren van het Immaterieel Erfgoed

jaargang 6, najaar 2010

ed

N

Volkscultuurberichten 8

vo o r

er

u lan ntr Vo d s C e lks cultuur

m

Foto: De Fabrique

Jaren van het Immaterieel Erfgoed In 2011 en 2012 ligt onze aandacht op de Jaren van het Immaterieel Erfgoed. Hiermee willen wij een goede basis leggen voor de uitvoering van de conventie immaterieel erfgoed. Naast de gebruikelijke producten die wij ontwikkelen voor een themajaar – website, tentoonstelling, lesmateriaal, handleiding en studiedagen – willen wij nu extra voorbeeldprojecten opzet­ ten om te kijken hoe je de erfgoedzorg voor immaterieel erfgoed handen en voeten kunt geven. Een van de voorwaarden van UNESCO is immers dat er een plan van aanpak komt om ­immaterieel erfgoed levend te houden en door te geven aan ­volgende generaties. In onze tijdschriften zullen wij u op de hoogte houden van al deze ontwikkelingen en activiteiten. Maar wie weet zien wij elkaar op 15 oktober!

Op 15 oktober organiseren wij het symposium over Immaterieel Erfgoed in de praktijk. Nu bekend is dat Nederland op korte ­termijn de UNESCO Conventie Immaterieel Erfgoed gaat onder­ tekenen, wordt het tijd om na te denken over hoe wij die conven­ tie gaan implementeren en in praktijk gaan brengen. Tot nu toe was de discussie over het immaterieel erfgoed vooral een zaak van beleidsmakers, op 15 oktober worden ook de organisaties en mensen die allerlei vormen van immaterieel erfgoed in stand houden er bij betrokken. Meer over dit symposium leest u in deze Volkscultuurberichten. Op 15 oktober wordt ook het Jaar van de Tradities officieel ­afgesloten en de Jaren van het Immaterieel Erfgoed 2011-2012 geopend. Het Jaar van de Tradities was een heel groot succes. Alleen al in 2009 deden 693 organisaties mee en waren er meer dan tienduizend mensen betrokken bij de organisatie van ruim duizend activiteiten. Het publiek wordt geschat op ongeveer 1.100.000 bezoekers. Nog steeds krijgen wij aanmeldingen in het kader van het Jaar van de Tradities.

Ineke Strouken Directeur Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Voor nieuws, adressen en ­kennis over de (historische) achtergronden van alledaagse dingen, tradities en rituelen kijk op www.volkscultuur.nl

1

Symposium Immaterieel Erfgoed op vrijdag 15 oktober 2010 in Maarssen

Waarborgen voor de toekomst

Immaterieel erfgoed in de praktijk

Foto’s: De Fabrique

Immaterieel erfgoed is een term die de laatste jaren snel opgang heeft gemaakt sinds UNESCO in 2003 een conventie aannam om de orale tradities, rituelen, sociale gewoonten en traditionele vaardigheden te gaan beschermen. Sinds de conventie in 2006 in werking trad hebben honderdzestien landen zich bij deze conventie aangesloten. De Nederlandse regering heeft inmiddels aangekondigd de conventie over het immaterieel erfgoed op korte termijn te zullen ondertekenen, zodat ook in Nederland een begin gemaakt kan worden met het in praktijk brengen van de immaterieel erfgoed conventie. Maar wat wordt precies verstaan onder immaterieel erfgoed en hoe kunnen organisaties, die zich inzetten voor het in stand houden van tradities, helpen om invulling te geven aan dit nieuwe beleidsterrein? 2

Op vrijdag 15 oktober 2010 organiseert het Nederlands Centrum voor Volks­ cultuur in congreslocatie De Fabrique in Maarssen (bij Utrecht) een symposium over immaterieel erfgoed. De dag is bedoeld voor mensen en organisaties die op (plaatselijk) niveau als onderzoeker, organisator of beleidsmaker betrokken zijn bij immaterieel erfgoed.

Belangrijke rol voor ­gemeenschappen In de conventie ruimt UNESCO een cen­ trale plaats in voor de (lokale) gemeen­ schap­pen bij het beheer van het eigen ­erfgoed. In de woorden van UNESCO: ‘Binnen het kader van zijn beschermings­ activiteiten van het immaterieel cultureel erfgoed probeert iedere lidstaat de breedst

­ ogelijke participatie te verzekeren van m gemeenschappen, groepen en, als dat wenselijk is, individuen, die dat erfgoed creëren, in stand houden en doorgeven.’ Het gaat dus om de gemeenschappen zelf en hoe die het best bij de zorg voor het immaterieel erfgoed betrokken kunnen worden. In Nederland houden heel wat organisaties en mensen – zonder dat zij misschien de term gebruiken – zich bezig met immaterieel erfgoed. Het symposium op 15 oktober is bedoeld ter voorbereiding van de vraag: ‘Hoe gaan wij in Nederland de UNESCO conventie immaterieel erfgoed in praktijk brengen?’ Het symposium bestaat uit een plenair gedeelte, workshops en een informatie­ markt. Met het symposium wordt het Jaar van de Tradities afgesloten en het Jaar van het Immaterieel Erfgoed geopend.

Programma a. Plenaire lezingen In het ochtendprogramma komen beleidsmakers uit Nederland, België en de voormalige Nederlandse Antillen aan het woord. Als sprekers zullen optreden: – Els Jacobs, voorzitter van de Nationale UNESCO Commissie, over UNESCO en de Conventie van het Immaterieel Erfgoed – Riet de Leeuw, senior beleidsmede­ werker Directie Cultureel Erfgoed Ministerie van OCW, over de Nederlandse ratificatie van de UNESCO Conventie van het Immaterieel Erfgoed – Arlette Thys, Agentschap Kunsten en Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap, over de aanpak van het immaterieel erfgoedbeleid in Vlaanderen – Ineke Strouken, directeur Nederlands Centrum voor Volkscultuur, over het stimuleren, ondersteunen en organi­ seren van de betrokkenheid van het veld dat zich met immaterieel erfgoed bezig houdt – Hans Bennis, directeur Meertens Instituut, over de documentatie van

en wetenschappelijk onderzoek naar immaterieel erfgoed – Ieteke Witteveen, directeur NAAM in Curaçao, over het Antilliaans imma­ terieel erfgoed en de mogelijkheden om samen te werken bij het in praktijk brengen van het immaterieel erfgoed

Erfgoed), Volkskunde Vlaan­deren (het Huis van het Immaterieel Erfgoed) en Tapis Plein (Projecthuis Actueel Erfgoed). Welke ondersteuning hebben gemeen­ schappen nodig als zij willen komen tot plaatsing op een lijst? Wat wordt van gemeenten verwacht?

b. Workshops

Workshop 2

Het symposium over immaterieel erfgoed is gericht op de praktijk. Deelnemers kunnen participeren in verschillende workshops. In de workshops wordt in kleiner verband kennis en ervaring uitge­ wisseld. Elke workshop begint met twee of drie inleidingen, waarna er gelegenheid is tot vragen stellen en discussie.

Op de nationale immaterieel erfgoed lijst van Vlaanderen staan inmiddels achttien tradities, zoals de Virga Jesse­feesten in Hasselt, de bloedprocessies in Hoog­ straten en Brugge, en Sinterklaas en Sint Maarten in Sint Nicolaas. In Vlaan­deren moeten de aanvragen voor plaatsing op de lijst uitgaan van lokale gemeenschap­ pen. Hoe gaat dit concreet in zijn werk? Aan welke vereisten moet een voordracht voldoen? Eén van de punten die in de aanvraag behandeld dient te worden, is een plan met maatregelen die getroffen worden om het immaterieel erfgoed levend te houden en door te geven aan volgende generaties. Vertegenwoordigers van een aantal Vlaamse erfgoedorganisa­ ties komen vertellen hoe zij de aanvraag om op de lijst te komen en het plan voor erfgoedzorg concreet hebben aangepakt.

Workshop 1 België was één van de eerste landen die de conventie immaterieel erfgoed onderte­ kende. Inmiddels is men daar met plaat­ sing op de nationale en internationale lijst begonnen. Hoe is Vlaanderen begonnen met het in praktijk brengen van de con­ ventie. Het Agentschap Kunsten en Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap heeft hierin een grote rol gespeeld. Er is een formulier opgesteld en er is een com­ missie ingesteld die de minister adviseert. Wat zijn de ervaringen en wat zou men nu anders doen? Wat is concreet de rol van FARO (Vlaams steunpunt voor Cultureel

Workshop 3 UNESCO hecht veel waarde aan de rol van de gemeenschappen bij de zorg voor hun

De perserij in de Fabrique waar het symposium plaats vindt.

3

recessie in Nederland in de jaren vijftig zorgde voor een omslag van plantaardige olieslagerij naar mengvoederfabrikant. In 1963 ontstond door een fusie de meng­ voederfabriek UTD. In 1996 is de produc­ tie in de fabriek stilgelegd. De huidige eigenaren Jan en Krijnie van Eck zagen in dit terrein met de sfeervolle gebouwen de kans om industrieel erfgoed te behouden. Voor meer informatie en een route­ beschrijving: www.defabrique.nl

Inschrijving Het symposium wordt georganiseerd door het Nederlands Centrum voor Volks­cultuur met medewerking van de Nationale UNESCO Commissie, het Ministerie van OCW, het Meertens Instituut en het Fonds voor Cultuur­ participatie.

De kalvermelkfebriek

immaterieel erfgoed. Anders dan bij materieel erfgoed kan immaterieel erf­ goed niet geconserveerd worden. Als een gebruik niet meer leeft, als mensen het belang er niet meer van inzien en als ze het niet meer willen uitvoeren, dan ver­ dwijnt het gebruik. Immaterieel erfgoed is immers levend erfgoed. Daarom is het van wezenlijk belang dat de dragers van immaterieel erfgoed de kennis over en de liefde voor doorgeven aan volgende gene­ raties. Als een traditie op een lijst komt te staan, dan moet hierover goed nagedacht worden en moet er een plan van aanpak gemaakt worden. Het vergroten van de participatie is dus een belangrijk punt voor immaterieel erfgoed organisaties. Hoe pak je dat aan?

Workshop 4 Immaterieel erfgoed is levend en mobieler dan materieel erfgoed, mensen nemen het immers mee in hun culturele bagage. Gezien de aard van het immaterieel erf­ goed is samenwerking met de verant­ woordelijke organisaties op de An­til­len en Suriname van groot belang. Het gaat hier immers om gedeeld erfgoed. Hoe is men op de Antillen en Suriname bezig met het in praktijk brengen van de conventie? Hoe kan samenwerking het beste vorm krijgen? Heeft Nederland een bijzondere taak op het terrein van het Antilliaans en

Surinaams erfgoed en zo ja, hoe zou Nederland die invulling moeten geven? Voor deze workshop zijn inleiders uit de Antillen en Suriname uitgenodigd.

Informatiemarkt In de conventie kent UNESCO een centrale rol toe aan de plaatselijke gemeenschap­ pen als dragers van het immaterieel erf­ goed. Gemeenschappen, groepen en indi­ viduen, die zorg dragen voor het in stand houden een bepaalde traditie, moeten bij het in praktijk brengen van de conventie worden betrokken. Maar door wie wordt het immaterieel erfgoed in Neder­land gedragen? Om wat voor organisaties gaat het? Vaak wordt gedacht dat immaterieel erfgoed vanzelf tot stand komt, maar in werkelijkheid zitten er organisaties en mensen achter die het erfgoed beoefenen en organiseren. Tijdens het symposium presenteren een aantal organisaties en beoefenaars zich op de informatiemarkt.

De Fabrique Congreslocatie De Fabrique – waar het symposium plaats vindt – herinnert met zijn oude silo’s aan het gerenommeerde mengvoederbedrijf UTD, dat vanaf de jaren twintig aan het Amsterdam Rijnkanaal was gevestigd. Aanvankelijk was het vooral de oliefabricage waar het bedrijf op dreef, maar de economische 4

Het symposium begint om half elf en sluit om half vijf af met een borrel. De Fabrique is goed te bereiken met het openbaar vervoer en er zijn voldoende parkeerplaatsen op het terrein. Er bestaat een mogelijkheid om in de buurt te over­ nachten. De inschrijfkosten bedragen € 55,– en zijn inclusief koffie, thee, lunch, borrel, congresdocumentatie. Bel of mail voor meer informatie met 030-2760244 of [email protected].

Inschrijfformulier U kunt zich opgeven door een e-mail te sturen naar: [email protected]. Vermeld uw naam, organisatie waartoe u behoort, adres en het aantal personen dat het symposium komt bijwonen. De inschrijving is definitief zodra het ­verschuldigde bedrag is overgemaakt op gironummer 810806 van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur te Utrecht. n

Op het symposium wordt ook het eerste exemplaar van het boek ‘DIT ZIJN WIJ’, over de honderd belangrijkste tradities in Nederland aangeboden.

N

ed er m vo o r l a n d s C e n t r u Vo lks r cultuu

Nederlanders vieren feest

Colofon

krijgen en verjaardag vieren. Rijk geïllus­ treerd en helder en begrijpelijk verwoord door experts op het gebied van Nederlandse feestcultuur. Om van kaft tot kaft te lezen. En om elke keer weer door te bladeren!

Volkscultuurberichten 8 jaargang 6, najaar 2010 Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur is het ­landelijk instituut voor de cultuur van het dagelijks leven en het immate­rieel ­erfgoed. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft als doel het zichtbaar en toe­ gankelijk maken van de ­(historische) achter­gronden van onze alledaagse ­dingen, tradities en rituelen en het ondersteunen van organisa­ ties op het terrein van volks­ cultuur, ­regio­nale geschiede­ nis, l­evende geschiedenis, folklore en ­erfgoedkunst. Nederlands Centrum voor Volkscultuur F.C. Dondersstraat 1 3572 JA Utrecht tel. 030-2760244 email: [email protected] www.volkscultuur.nl Teksten: Ineke Strouken Opmaak: www.icarusontwerp.nl Druk: www.libertas.nl Alles uit deze uitgave mag ­worden overgenomen mits de bron wordt ­vermeld en wij een bewijsnummer ­ontvangen. ISSN: 0169-5614

2009

Jaar va

n

de

Tradi

tie

s

Onder redactie van Johan de Bruijn, Cor van der Heijden, Stijn Reijnders en Ineke Strouken Alles wat u altijd wilde weten over onze belangrijkste feestdagen vindt u in Neder­ landers vieren feest. Grote nationale feesten, bijvoorbeeld Sinterklaas (de meest populaire traditie in Nederland) en koninginnedag. Lokale feesten, denk aan Pinksterbloem, pro­ cessiefeesten en Luilak. Maar ook persoon­ lijke hoogtij­dagen, zoals trouwen, kinderen

Het boek is een uitgave van Uitgeverij Waanders en het Nederlands Centrum voor Volkscultuur m.m.v. het Nederlands Open­ luchtmuseum en het Meertens Instituut 224 pagina’s | ISBN 978 90 400 7734 7 Verschijnt oktober 2010 | € 29,95 Bestellen door € 29,95 (boek inclusief porti­ kosten) over te maken op giro 810806 ten name van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur te Utrecht, o.v.v. ‘Nederlanders vieren feest’. www.waanders.nl www.volkscultuur.nl

Typisch Nederlands Onder redactie van Johan de Bruijn, Cor van der Heijden, Stijn Reijnders en Ineke Strouken Wat maakt ons nu precies typisch Neder­ lands? Die vraag heeft in de loop van de geschiedenis al velen bezig gehouden. Nog niet zo lang geleden werd gedacht dat alleen bij boeren en vissers authentieke Nederlandse kenmerken te vinden waren. Maar de tijd had zelfs op het platteland en langs de kust niet stilgestaan. Wat wij typisch Nederlands vinden, verandert voortdurend. Gezelligheid en uitbundigheid zijn even ‘Nederlands’ als privacy en ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. De auteurs van dit boek beschrijven telkens actuele, herkenbare voorbeelden, die ver­ volgens historisch worden uitgesponnen. Dit boek geeft een veelkleurig en verrassend beeld van ‘typisch Nederlandse’ zaken. Het boek is een uitgave van Uitgeverij Waanders en het Neder­lands Centrum voor

Volkscultuur m.m.v. het Nederlands Open­ lucht­museum en het Meertens Instituut 352 pagina’s | ISBN 978 90 400 7739 5 Verschijnt november 2010 | € 39,95 Bestellen door € 39,95 (boek inclusief porti­ kosten) over te maken op giro 810806 ten name van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur te Utrecht, o.v.v. ‘Typisch Nederlands’. www.waanders.nl www.volkscultuur.nl

Bent u geïnteresseerd in onze tijdschriften, vraag dan een informatiepakket aan.

5

Boek over de 100 belangrijkste tradities in Nederland Tradities zijn de weerspiegeling van de ­identiteit van een land, het bindweefsel van een samenleving. Het is belangrijk ons daarvan bewust te zijn. Om dat belang nog eens te onderstrepen heeft het Nederlands Centrum voor Volks­cultuur in 2008 onderzoek gedaan naar de meest dierbare tradities van Nederlanders. De respons op dit onderzoek overtrof de ­stoutste verwachtingen. Op basis van die ­resultaten is een top 100 van Nederlandse t­ radities samengesteld.

Het boek is een uitgave van uitgeverij Pharos en het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. De auteur is Ineke Strouken.

DIT ZIJN WIJ – – – – –

een boek voor het hele gezin historische achtergronden en anekdotes 288 pagina’s geheel in kleur uitgevoerd in een kloek formaat de complete top 100 van Nederlandse ­tradities – meer dan 200 prachtige afbeeldingen

In het boek DIT ZIJN WIJ worden alle 100 ­tradities beschreven, compleet met historische achtergronden en een schat aan fotomateriaal.

Verkoopprijs € 22,50

Lezers van Volkscultuurberichten kunnen tot 15 oktober 2010 met korting intekenen door € 20,50 over te maken op giro 810806 t.n.v. het Nederlands Centrum voor Volkscultuur o.v.v. DIT ZIJN WIJ en het adres waar de boeken naar toe gestuurd moeten worden. 6