Stadspanel Hoorn Immaterieel erfgoed
Gemeente Hoorn Juni 2012
Stadspanel Hoorn
Colofon Uitgave :
I&O Research BV Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel. (0229) 282555 www.ioresearch.nl
Rapportnummer :
2012-1877
Datum :
Juni 2012
Opdrachtgever :
Gemeente Hoorn
Auteurs :
drs. Marion Holzmann Tijmen Siermann, MSc
Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.
2
Immaterieel erfgoed
Stadspanel Hoorn
Inleiding
Raadpleging van het stadspanel
Achtergrond van het onderzoek
Het Stadspanel van de gemeente Hoorn is een instrument waarmee periodiek peilingen worden gedaan naar de mening van de inwoners over uiteenlopende onderwerpen. Het digitale panel is eind 2008 ontwikkeld en opgezet in samenwerking met I&O Research. Deze rapportage gaat in op de mening van de panelleden over immaterieel erfgoed. In totaal zijn 1.247 panelleden via de e-mail uitgenodigd om deel te nemen aan dit onderzoek. Er is na een week een rappel verstuurd. In totaal hebben 495 panelleden de vragenlijst volledig ingevuld, een respons van 40%.
Erfgoed is een breed begrip, dat staat voor alles dat is overgeleverd uit het verleden. Bij erfgoed wordt meestal gedacht aan materieel erfgoed, bijvoorbeeld een bijzonder historisch gebouw dat wij graag willen behouden voor de toekomst. Maar er kan ook gedacht worden aan tradities, evenementen en rituelen die van huis uit zijn meegegeven. UNESCO noemt het immaterieel erfgoed, maar het zou ook levend erfgoed genoemd kunnen worden. Met het Jaar van het Immaterieel Erfgoed 2012 wil het ministerie van OCW de Nederlandse bevolking laten nadenken over tradities die zij wil doorgeven aan toekomstige generaties. UNESCO heeft daarvoor een nationale en internationale lijst bedacht, waarvoor landen tradities kunnen aandragen die zij belangrijk vinden. Frankrijk heeft bijvoorbeeld de beroemde Franse keuken voorgedragen en Spanje de internationaal bekende Flamenco. Nederland heeft de Sinterklaasviering voorgedragen.
De vragenlijst is door de gemeente Hoorn opgesteld. Hierbij is geadviseerd door I&O Research.
De gemeente Hoorn wil een bijdrage leveren aan de lijst van immaterieel erfgoed van UNESCO en vraagt zich in dit verband af welke lokale tradities de inwoners van Hoorn zo belangrijk vinden dat ze die door willen geven aan volgende generaties. Om hier achter te komen is het Hoorns Stadspanel geraadpleegd.
3
Immaterieel erfgoed
Uitkomsten
Stadspanel Hoorn
Bekendheid en draagvlak Term immaterieel erfgoed bij meerderheid bekend
Veel draagvlak voor ontwikkelen nationale lijst immaterieel erfgoed
Twee op de drie inwoners van Hoorn kennen de term immaterieel erfgoed (zie kader). De term is bekender onder mannen (80%) dan onder vrouwen (60%). Daarnaast zijn inwoners onder de dertig jaar minder bekend met de term; de helft weet wat ermee bedoeld wordt. Onder inwoners ouder dan 50 jaar weet ongeveer driekwart wat de term inhoudt.
De meerderheid van de inwoners vindt het een goed idee om een nationale lijst met immaterieel erfgoed vast te stellen. Ongeveer één op de vijf spreekt zelfs van een zeer goed idee. Vijf procent steunt het plan niet. *
Figuur 1 Ben u bekend met de term immaterieel erfgoed?
Tabel 1 Wat vindt u van het idee om een nationale lijst met immaterieel erfgoed vast te stellen?
20%
goed bekend
47%
beetje bekend
onbekend
erg goed idee
19%
goed idee
76%
slecht idee
5%
33% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
Immaterieel erfgoed Erfgoed is een breed begrip, dat staat voor alles dat is overgeleverd uit het verleden. Bij erfgoed wordt meestal gedacht aan materieel erfgoed, bijvoorbeeld een bijzonder historisch gebouw dat wij graag willen behouden voor de toekomst. Maar er kan ook gedacht worden aan tradities, evenementen en rituelen die van huis uit zijn meegegeven. UNESCO noemt het immaterieel erfgoed, erfgoed maar het zou ook levend erfgoed genoemd kunnen worden.
5
Immaterieel erfgoed
* Er zijn geen opvallende verschillen op basis van leeftijd, wijk of geslacht te melden.
Belangrijkste Hoornse tradities
Stadspanel Hoorn
Inwoners vinden Kermis en Lappendag belangrijkste tradities
Kermis erfgoed vanwege omvang, unieke setting en historie
Inwoners kregen de keuze uit zeven tradities of evenementen, met de mogelijkheid eventueel andere opties aan te dragen. Ze vinden de Hoornse kermis en Lappendag de meest belangrijke tradities om door te geven aan volgende generaties. Op afstand volgen Hoornsche broeder, de Hoornse stadsfeesten en het Carnaval in Zwaag. Er zijn weinig spontane ideeën voor immaterieel erfgoed. Enkele genoemde opties zijn het vuurwerk boven het IJsselmeer en de Oude Botendag.
Inwoners vinden het vooral belangrijk dat de Hoornse kermis blijft bestaan, vanwege de omvang van het evenement. Hierdoor heeft het ook een regionale functie met landelijke bekendheid. Verder hecht men waarde aan de ligging in de binnenstad en de lange historie van de kermis.
“Omdat het een van de grootste kermissen van Nederland is en over het algemeen erg gezellig.” “Eén van de grootste binnenstad kermissen van Europa. Vooral dat het in de binnenstad zelf is vind ik belangrijk en moet zo blijven.” “Een unieke lintopstelling waardoor de hele binnenstad erbij wordt betrokken.” “De kermis trekt enorm veel bezoekers, ook van buitenaf.” “Goed voor de bekendheid en het toerisme van Hoorn.” “Het is een 'volksfeest' zoals de kermis goed voor het beeld wat van Hoorn naar buiten willen uitstralen. Hoorn staat er om bekend en is een enorme publiekstrekker.” “Deze kermis is een jaarlijkse traditie die al meer dan 400 jaar bestaat. Tien ontzettend gezellige dagen.” “Het is een heel oude traditie, mijn opa ging al naar Hoorn voor de kermis.” “Het is een terugkerend feest voor jong en oud en hoort bij de jeugdherinneringen.”
Figuur 2 Wat zijn belangrijke Hoornse tradities, rituelen of evenementen die u graag wilt doorgeven aan uw kinderen en kleinkinderen? 70%
Hoornse Kermis
63%
Lappendag Hoornsche Broeder
31%
Hoornse Stadsfeesten
30% 26%
Carnaval in Zwaag
19%
Koetaai Ferme Jonge uit Hoorn
1% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
6
Immaterieel erfgoed
Belangrijkste Hoornse tradities Lappendag erfgoed vanwege continuï continuïteit
Stadspanel Hoorn
Afbeelding 1 Lappendag in Hoorn
Inwoners vinden het vooral belangrijk dat de Lappendag blijft bestaan vanwege de historie van Lappendag. Enkele inwoners merken op dat Lappendag al decennia lang hetzelfde wordt gevierd. De lokale bevolking kijkt echt naar Lappendag uit en er is ook regionale interesse in het feest.
“De Hoornse Lappendag is een overblijfsel van een van de oudere jaarmarkten van het land. De kermis is ook zo’n historisch gegeven, maar is de loop der jaren veel commerciëler geworden. Lappendag is uitgegroeid tot lokale feestdag.” “Het is een begrip in de streek. Er komen altijd veel mensen op af.” “Voor zover mij bekend is lappendag onafscheidelijk verbonden met Hoorn en Westfriesland.” “Lappendag is typisch Hoorn.” Voor de lekkernij Hoornse Broeder gelden andere redenen om deze traditie voort te laten voortbestaan. Inwoners vinden dat deze lekkernij vooral gemaakt moet blijven worden, omdat het niet alleen iets typisch Hoorns is, maar ook een eenduidig positief imago heeft. Daarnaast kan volgens enkele inwoners dit soort traditionele voedsel wel een impuls gebruiken.
Afbeelding 2 Hoornsche Broeder
“Omdat het een echt Hoorns iets is, en iets positiefs. Het heeft geen dubieus karakter.” “Traditioneel eten verdwijnt anders in de massa van fastfood of verantwoord eten.” “Het zijn typische streekproducten met een mooie achterliggende ontstaansgeschiedenis.”
7
Immaterieel erfgoed
Belangrijkste Hoornse tradities Muziekliefhebbers benadrukken belang stadsfeesten
Ferme Jongen en Koetaai traditie met minder commercie
De Hoornse stadsfeesten worden vooral door muziekliefhebbers als belangrijke traditie gezien. Zij ervaren de stadsfeesten als gezellig en zijn daarnaast blij met de mogelijkheden voor lokaal en regionaal muzikaal talent om zich te ontwikkelen.
Koetaai en Ferme Jongen worden door enkele inwoners geopperd voor de lijst van immaterieel erfgoed, vooral omdat het minder commercieel is dan de alternatieven. Ook denken de voorstanders dat Koetaai iets blijvends is. Enkele andere voorstellen van inwoners zijn de Oude Botendag en het vuurwerk boven het IJsselmeer.
“Het is een goede traditie. Geeft reuring in de stad.” “Muziek is enorm belangrijk voor mensen. Het feit dat er zoveel muziek gratis te horen/zien is, is een hele leuke traditie om door te geven.” “Ik vind muziek erg belangrijk en het is een stimulans voor talent.”
“Koetaai is uniek en heeft een lange traditie en ook toekomst.” (Koetaai) “Ik merk aan mijn eigen volwassen en uitgezwermde kinderen dat ze hier nog elk jaar naar vragen” (Koetaai) “Koetaai is minder commercieel dan bijvoorbeeld de Kermis of de stadsfeesten.” (Koetaai) “Niet commercieel en iets met oude traditie” (Oude Botendag) “Is zo typisch Hoorns en een prachtig product, dat moet blijven.“ (Ferme Jonge)
Het carnaval in Zwaag wordt vooral gekoesterd vanwege de gezellige sfeer en de saamhorigheid die erdoor ontstaat. Daarnaast wijzen inwoners op het unieke karakter van een dergelijk grote carnavalsoptocht in de omgeving.
“Groots evenement waar de inwoners en ook veel jongeren het hele jaar mee bezig zijn. Het is altijd gezellig, zonder gerotzooi.” “Het enige dorp in Noord-Holland waar carnaval zo groots gevierd wordt.” “Groepen die meedoen zijn vaak vrienden groepen die samen iets opbouwen, dat vind ik waardevol. Daarbij komen er altijd vele mensen op af om naar het resultaat te kijken. Daarbij is het vrij uniek boven de rivieren.” “Het is een groot feest dat leidt tot veel verbroedering. Samenwerking, gezelligheid, tradities, alles heeft het in zich.”
Afbeelding 3 Carnaval in Zwaag
8
Immaterieel erfgoed
Stadspanel Hoorn
Belemmeringen Hoornse tradities
Stadspanel Hoorn
Recessie veelgenoemde bedreiging; kermis ook bedreigd door alcoholmisbruik alcoholmisbruik Aan de panelleden is gevraagd of er in de toekomst misschien problemen op de traditie of het evenement afkomen die hun voortbestaan in de weg staan. Bij meerdere evenementen noemt men de recessie als een bedreiging voor de voortgang van het evenement.
“Misschien wordt het te duur door de recessie.” (Kermis) “Wordt te duur voor de gemiddelde portemonnee. Het kan ook zijn dat kermisexploitanten op den duur het loodje leggen omdat ze veel kosten moeten maken waar te weinig inkomsten tegenover staan.” (Kermis) “De gemeente vraagt elk jaar absurd veel standplaatsgeld, waardoor de attracties duurder en duurder worden en mensen steeds minder zullen gaan.” (Kermis) “ Het wordt langzaamaan onbetaalbaar voor de organisatie.”(Carnaval in Zwaag) “Door bezuinigingen krijgt men de financiering straks niet meer rond.” (Stadsfeesten) Behalve de recessie noemt men in het geval van de kermis nog meer bedreigingen. Het alcoholmisbruik en de bijbehorende overlast wordt het meest genoemd. Aan de andere kant zijn sommige inwoners van mening dat het toenemende aantal regels uiteindelijk het evenement gaan aantasten. Verder noemt men onder meer de verkeersoverlast en de overlast voor omwonenden als bedreigingen voor de toekomst.
“Er wordt steeds meer gekeken of regels worden nageleefd. Ik weet dat veiligheid belangrijk is, maar de vele regels maken het niet leuker.” “Problemen met alcohol. De gevolgen van misbruik hiervan.” “Te veel drank en overlast, te weinig ouderwets vermaak.” “Bezwaren van omwonenden, geluidsoverlast, te veel drankmisbruik en geweld verpest de sfeer.” “De verkeersoverlast in de binnenstad. Deze zal nog erger worden met de aanleg van een tunnel.”
9
Immaterieel erfgoed
Bedreigingen Hoornse tradities Overige bedreigingen Hoornse tradities lopen uiteen
Afbeelding 4 Ferme Jonge
Bij de andere evenementen zijn er ook verschillende mogelijke bedreigingen genoemd. Deze lopen uiteen van een teruglopend aantal vrijwilligers en verzadiging van het aanbod (stadsfeesten Hoorn) tot het verdwijnen van de culinaire tradities zoals Hoornsche Broeder en Koetaai, omdat jongeren zich hiertoe minder aangetrokken voelen. In het geval van de Ferme Jonge denkt men dat de onbekendheid van het product uiteindelijk kan leiden tot het stoppen van de productie.
“Er zijn steeds minder vrijwilligers.” (Stadsfeesten) “Door andere festivals treedt er verzadiging op. Het wordt moeilijker je te onderscheiden.” (Stadsfeesten) “Wellicht de deelname moeilijkheden door een tekort aan bouwlocaties en de al maar drukker wordende agenda van iedereen.” (Carnaval in Zwaag) “De lokale wetgeving die de viering beperkt in de traditie.”(Lappendag) “Het gevaar bestaat dat het recept verloren gaat als een of meer bakkerijen ophouden te bestaan.” (Koetaai) “Jongere inwoners van Hoorn kunnen de smaak van Koetaai in het algemeen niet waarderen.” (Koetaai) “Kans dat de jeugd de Hoornsche Broeder niet meer lust, vanwege alle commerciële snacks.” (Hoornsche Broeder) “Onbekendheid, waardoor het niet loont om het te produceren.” (Ferme Jonge)
10
Immaterieel erfgoed
Stadspanel Hoorn
Belangrijkste Hoornse tradities
Stadspanel Hoorn
Figuur 3 Hoe belangrijk vindt u het dat deze Hoornse tradities, rituelen of evenementen blijven bestaan?
Inwoners hechten meest waarde aan voortbestaan kermis en lappendag Aan alle panelleden is gevraagd welk belang zij hechten aan het voortbestaan van bepaalde tradities of evenementen, ook als ze deze niet zelf hebben aangedragen als immaterieel erfgoed.
81%
Hoornse Kermis
73%
Lappendag
De Hoornse Kermis, Lappendag en de Hoornse stadsfeesten zijn voor inwoners de meest belangrijke tradities en evenementen die moeten blijven bestaan. Ook het voortbestaan van de Hoornsche Broeder en het carnaval in Zwaag vindt tenminste de helft van de inwoners van belang. Aan het carnaval hecht men vooral in Zwaag, Blokker en Bangert Oosterpolder veel waarde. Van minder belang zijn de Koetaai en de Ferme Jonge. Met name de laatste is relatief vaak als onbelangrijk aangeduid.
Hoornsche Broeder
53%
Carnaval in Zwaag
50%
11%
30%
20%
40% 56%
20%
14%
36%
15% 0%
12%
29%
43%
Koetaai Ferme Jonge uit Hoorn
40%
(zeer) belangrijk
Immaterieel erfgoed
15%
56%
Hoornse Stadsfeesten
11
13% 6%
17% 29%
60%
neutraal
80%
(zeer) onbelangrijk
100%
