Immaterieel erfgoed en dieren Stof voor reflectie
Chantal Bisschop (Centrum Agrarische Geschiedenis) Erik De Vroede (Sportimonium) Gent, 20 september 2013
Inhoudsopgave • Terugblik • Samenleven van mens en dier • Denken over dieren • Opkomen voor dieren
• Vandaag • Immaterieel erfgoed • Dieren en tradities
• Vooruitblik
Samenleven van mens en dier Historisch een constante Voortdurend in beweging Afstand en nabijheid Aantrekking en onbehagen Complex Bron: Ecomusée Du Viroin
ste 20
eeuw: snelle transformatie
Voedsel en gezelschapsdieren “hondenkar”
Bron: KADOC
Hondenkar
Transformatie landbouw
Bron: Landbouwleven
Vooral na 1945 Modernisering, intensivering, schaalvergroting, mechanisering, specialisering…
Paard versus tractor 200.000 180.000
160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000
40.000 20.000 0 1950
1959
1981
Grotere afstand dier-mens
Bron: KADOC
Grotere afstand dier-mens
Bron: KADOC Bron: VILT
Grotere afstand dier-mens
Bron: KADOC, collectie Boerenbond
Huisdieren
Huisdieren
‘huisdieren’ nuttig op de boerderij Sinds 17e eeuw (burgerlijke huiselijkheidscultus):
meer emotionele omgang
Sinds late 20ste eeuw:
volwaardig gezinslid commercialisering (speciaalzaken voor dierenvoeding, speeltjes, verzorgingsproducten, kapsalons, verzekeringen, hotels, artsen en klinieken) meer soorten
Huisdieren in België (2009)
WIE
WAT
2,4 miljoen gezinnen = 53% 5% hoger dan in 2006 Meer dan 1 miljoen honden Bijna 2 miljoen katten
MARKT van producten voor huisdieren: jaarlijkse omzet van 1,8 miljard euro
Voeding: 1,1 miljard Diverse: 350 miljoen Dierenarts en medicatie: 343 miljoen
Denken over dieren Antropocentrisme – mensgericht • instrumentele visie • geen intrinsieke waarde • belangrijk/nuttig/schadelijk…
Zoöcentrisme – diergericht • niet-instrumentele visie • wel intrinsieke waarde
Denken over dieren: zoöcentrisme Dierenbevrijdingsbeweging of Animal Liberation Movement Peter Singer (1975) Animal Liberation
Dierenrechtenbeweging of Animal Rights Movement Tom Regan (1983) The case for animal rights
Denken over dieren: zoöcentrisme Beiden: beschouwen scherpe dualisme tussen menselijk en nietmenselijk leven als speciësme of ras-sisme
Bentham (eind 18e eeuw) “The question is not, can they reason? Nor, can they talk? But can they suffer?”
-> pathocentrisme
Denken over dieren Antropocentrisme
gematigde tussenvormen
Zoöcentrisme
Opkomen voor dieren= niet nieuw
Klassieke dierenbeschermingsbewegingen (19e eeuw)
Bv. Britse Royal Society for the prevention of Cruelty to animals (1824) Belgische Koninklijke Maatschappij voor dierenbescherming (1863) Nederlandse Vegetariërsbond (1894) Nederlandse Bond ter bestrijding van de vivisectie (1897) Oprichting vogelreservaten Wetgeving in heel Europa gebruik van trekhonden aan banden Vzw Blauw Kruis België (1925)
Opkomen voor dieren
Klassieke dierenbeschermingsbewegingen (19e eeuw) Dierenrechtenorganisaties (laatste kwart 20ste eeuw)
Band milieubeweging, ecologisch bewustzijn, intensieve veehouderij… Wereldwijde bezorgdheid voortbestaan zeldzame diersoorten Zoöcentrisme Nationale en internationale netwerken in dierstudies, wetenschappelijke congressen en studiedagen, boeken en tijdschrifttitels Ook in geschiedenis ‘animal turn’
Opkomen voor dieren= niet nieuw
Klassieke dierenbeschermingsbewegingen (19e eeuw) Dierenrechtenorganisaties (laatste kwart 20ste eeuw)
PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) 1980 (VS) Gaia 1992 (België) Wakker Dier 1997 (Nederland) …
Wetgeving België
Belgisch Burgerlijk wetboek en Strafwetboek
Klassieke Romeinse normen: dier maakt deel uit van patrimonium van zijn meester Bescherming van dier gebonden aan economische waarde
Eerste dierenbeschermingswet 1929
Van eigendoms- naar dierenbescherming “buitensporige” mishandelingen
Wetgeving België Eerste dierenbeschermingswet 1929 Wet van 2 juli 1975 op dierenbescherming
Verschillende ontwerpen in loop van jaren 1960 Veel invloed dierenbeschermingsverenigingen Handelingen die lijden toebrengen aan dieren zonder dat zij getuigen van vrijwillige wreedheden Dus ook: onvoldoende zorg, hygiëne, huisvesting, voeding…
Wetgeving België Eerste dierenbeschermingswet 1929 Wet van 2 juli 1975 op dierenbescherming Wet op dierenbescherming en welzijn van dieren van 1986
Industrialisering landbouw Explosie aantal gezelschapsdieren Ontwikkeling dierproeven ‘welzijn’
Naar het heden
Immaterieel cultureel erfgoed (ICE)
Unesco-conventie 2003
ICE in Vlaanderen/België
Immaterieel cultureel erfgoed Niet tastbaar Door een bepaalde gemeenschap waardevol bevonden Wordt doorgegeven van generatie op generatie Dynamisch
Immaterieel cultureel Erfgoed Orale tradities Podiumkunsten Sociale gebruiken/festiviteiten Kennis en kunde op het vlak van de natuur Traditioneel vakmanschap Andere ! Niet exclusief
Dieren en ICE
Lijst Vlaanderen
Houtem jaarmarkt Vinkenzetten Hanenzetten Kunst van de valkerij Garnaalvissen te paard Waregem Koerse Feesten
Dieren en ICE
Processies en ommegangen
Paardenprocessie Hakendover Hanswijkcavalcade/ommegang Mechelen
© Stad Tienen
Dieren en ICE
Houden van dieren
Neerhofdieren Angorakonijnen Imkers …
Dieren en ICE
Sport en spel Menwedstrijden Dressuur Military Gehoorzaamheidswedstrijden Sleehondenrennen Greyhound races Agility ? ICE
© Filos
Dieren en ICE
Sport en spel
Duivensport Schapendrijven
© David Vanhauwera
© www.pitts.be
Dieren en ICE
Sport en spel
Gansrijden Hanenkappen Hondenzwemmen Varkenskoers
© David Vanhauwera
© Rosemie Coppens
Een maatschappij in evolutie
Verdwijnen
Aanpassen
Ganswerpen Ezelskoersen Vinkenzetten Gansrijden
Transformeren
Kattenknuppelen Klei(duif)schieten
© Toerisme Wervik
Vooruitblik Praktijkvoorbeeld Suskewiet Erfgoedvereniging Mendop ICE en dieren in vogelvlucht Praktijkuitwisseling Visie van Gaia Samen naar een ethische code?
www.HetVirtueleLand.be www.cagnet.be www.sportimonium.be
