Jaarverslag Vereniging voor Milieurecht

Jaarverslag 2015 Vereniging voor Milieurecht

Artikel 2 van de statuten ‘De vereniging heeft ten doel het bevorderen van de belangstelling voor en de beoefening van het milieurecht in de ruimste zin des woords, alsmede van de studie van juridische en maatschappelijke vraagstukken en verschijnselen in het algemeen, voor zover die betrekking hebben op of van betekenis kunnen zijn voor de kennis en de ontwikkeling van het milieurecht.’

Bestuurssamenstelling van de Vereniging voor Milieurecht Mw. prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick - voorzitter hoogleraar Europees en nationaal waterrecht, Universiteit Utrecht Prof. mr. A.G.A. (Tonny) Nijmeijer - vice-voorzitter hoogleraar bestuursrecht, i.h.b. omgevingsrecht, Radboud Universiteit Nijmegen Prof. mr. K.J. (Kars) de Graaf – secretaris (per 31 augustus 2015) adjunct-hoogleraar bestuursrecht en duurzaamheid, Rijksuniversiteit Groningen Mr. dr. A.M.E. (Aster) Veldkamp – secretaris (afgetreden per 31 augustus 2015) senior juridisch adviseur, Royal HaskoningDHV Mr. drs. J. (Joost) Rutteman – penningmeester advocaat Habitat advocatenkantoor Mw. mr. drs. S. (Saskia) Bartel (bestuurslid per 21 april 2015) senior stafjurist, DCMR Milieudienst Rijnmond Mr. O. (Olaf) Kwast jurist wetgeving en bestuur/eigenaar van Wetgevingswerken Mw. mr. ing. M.K. Naeije – de Bruin (afgetreden per 21 april 2015) Programmamanager, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid Mw. mr. dr. V.M.Y. (Valerie) van 't Lam (bestuurslid per 21 april 2015) advocaat Stibbe, geassocieerd medewerker Universiteit Utrecht Mr. L.W. (Lucas) Oost Lievense eigenaar Digitale Checklisten Mw. mr. M.J.C. (Marjolein) Visser advocaat Jurza.nl en Centrum voor Milieurecht, Universiteit van Amsterdam Mr. H.W. (Wilco) de Vos coördinerend juridisch adviseur, Ministerie Infrastructuur en Milieu Bureau Op het bureau zijn twee personen werkzaam: Mr. N. (Natasja) Teesing – bureausecretaris E. (Els) Kolling – administratief medewerker Met dank Graag bedanken wij onderstaande organisaties voor hun financiële steun: Van der Feltz advocaten, Royal HaskoningDHV, Van den Biesen Kloostra advocaten, Stibbe.

Voorwoord

Net als het milieurecht zelf, is en blijft ook de Vereniging voor Milieurecht in ontwikkeling. De activiteiten van de vereniging waren er ook in 2015 op gericht om de belangstelling voor en de beoefening van het milieurecht in de ruimste zin des woords te bevorderen. Het bestuur van de Vereniging voor Milieurecht acht het daartoe allereerst van wezenlijk belang dat aandacht besteed wordt aan de actuele ontwikkelingen in wetgeving en jurisprudentie. Daarbij kiest het bestuur nadrukkelijk ook voor onderwerpen die van belang zijn voor de praktijk van de leden van de vereniging. Dit jaar organiseerde het bestuur hiertoe de VMR Actualiteitendag 2015 en de VMR Praktijkdag. Naast deze informerende bijeenkomsten streeft het bestuur ook naar bijeenkomsten ter verdieping van de kennis over het vakgebied of ter verbreding van de kijk van de milieujuristen. In april organiseerde de VMR een succesvolle bijeenkomst over de zorgplichten in het omgevingsrecht. Tijdens een Engelstalige studiemiddag in juni zijn de leden in gesprek gegaan met vertegenwoordigers van de Europese Commissie, het Ministerie van I en M, de rechterlijke macht en de wetenschap over de actuele Europese ontwikkelingen rondom Better Regulation en de gevolgen voor het milieurecht. De VMR bood ook in 2015 een platform voor recent gepromoveerden om met de VMR-leden over hun onderzoek geïnformeerd te worden en in discussie te gaan. Zo verzorgde Daan Korsse in mei een interessante middag over de juridische mogelijkheden en beperkingen van de instructieregels. In oktober gaf Dirk Sanderink een boeiende lezing over zijn onderzoek naar de verhouding tussen het EVRM en het omgevingsrecht. Ook in 2015 heeft de Vereniging voor Milieurecht met een aantal organisaties samengewerkt. Zo dacht het bestuur mee met de Vereniging voor Milieuprofessionals bij de totstandkoming van het programma voor de Dag van de Omgevingswet. Het secretariaat van de VMR heeft de praktische coördinatie en organisatie op zich genomen van het congres over het 15-jarig bestaan van de Kaderrichtlijn Water. Dit congres is georganiseerd in samenwerking met de Universiteit Utrecht, de Universiteit Gent en de Vlaamse Vereniging voor Omgevingsrecht. De Vereniging voor Milieurecht staat er gelet op dit jaarverslag niet alleen financieel, maar ook inhoudelijk en bestuurlijk, goed voor. Mei 2016 Kars de Graaf Secretaris van de VMR

Natasja Teesing Bureausecretaris van de VMR

Activiteiten in 2015 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------19 maart VMR Actualiteitendag 2015 De VMR organiseerde dit jaar voor de vijfde keer de VMR Actualiteitendag. Tijdens deze dag brachten 13 deskundigen de deelnemers op de hoogte van de actuele ontwikkelingen op het gebied van wetgeving en jurisprudentie binnen het milieu-, water- en natuurbeschermingsrecht. Actualiteiten bestuurs(proces)recht Prof. mr. K.J. (Kars) de Graaf, adjunct-hoogleraar Bestuursrecht en duurzaamheid, Rijksuniversiteit Groningen Wabo, uitvoering en jurisprudentie Mr. dr. V.M.Y. (Valérie) van ’t Lam, Advocaat bij Stibbe Omgevingsvergunning voor milieu Mr. dr. V.M.Y. (Valérie) van ’t Lam, Advocaat bij Stibbe Activiteitenbesluit Mr. G.C.W. (Godert) van der Feltz, Van der Feltz Advocaten Waterrecht Mr. dr. F.A.G. (Frank) Groothuijse, Utrecht Center for Water, Oceans and Sustainability Law, Universiteit Utrecht Ruimtelijke ordening Mr. dr. J. (Jan) Robbe, Universitair hoofddocent, Universiteit Leiden Jurisprudentie en actualiteiten handhaving Mr. T.E.P.A. (Tycho) Lam, Senior docent, Radboud Universiteit Nijmegen, Advocaat bij Hekkelman Advocaten & Notarissen Windmolenparken en energie op zee Mr. A. (Anita) Nijboer, Advocaat bij Ekelmans & Meijer Milieu-effectrapportage Mr. dr. M.A.A. (Marcel) Soppe, Advocaat bij Soppe Gundelach en Witbreuk Advocaten Overheidsaansprakelijkheid in het bijzonder m.b.t. gaswinning/gasopslag Mr. dr. R.D. (Rense) Lubach, Advocaat bij Houthoff Buruma Bodembescherming en Structuurvisie Ondergrond Prof. mr. G.A. (Gerrit) van der Veen, Advocaat bij AKD en Bijzonder hoogleraar milieurecht, Rijksuniversiteit Groningen Natuurbeschermingswet Mr. drs. M.M. (Marieke) Kaajan, Advocaat bij ENVIR Advocaten Doorkijk naar de verdere invulling van de Omgevingswet Mr. H.W. (Wilco) de Vos, Coördinerend juridisch adviseur, Ministerie van Infrastructuur en Milieu Dagvoorzitter was prof. mr. A.G.A. (Tonny) Nijmeijer, hoogleraar bestuursrecht, in het bijzonder omgevingsrecht, Universiteit Nijmegen en tevens vice-voorzitter van de Vereniging voor Milieurecht.

Uitreiking Piet Gilhuis Scriptieprijs 2014 Tijdens dit congres vond de uitreiking prijs van de VMR Scriptieprijs 2014. Meer informatie over de winnaar(s) leest u later in dit jaarverslag. Postersessie Gedurende de pauzes van de VMR Actualiteitendag gingen de deelnemers in gesprek met onderzoekers die hun onderzoek met behulp van een poster onder de aandacht brachten: * Europeesrechtelijke uitdagingen voor nieuwe vormen van water gerelateerde energieproductie S.R.M. van Hees LL.M., promovendus Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law Dit promotieonderzoek gaat over nieuwe vormen van energieproductie die aan water zijn gerelateerd. Voorbeelden van dit soort vormen van energieproductie zijn: getijdenenergie, golfenergie, blue energy en energie uit afvalwater. Het onderzoek richt zich op de eventuele Europeesrechtelijke barrières waar deze vormen van energieproductie mee te maken kunnen krijgen, wanneer deze op grote schaal energie zullen gaan produceren. De Europese natuurbeschermingsregels en de Europese interne markt regels vormen het uitgangspunt voor het onderzoek. Ook zal in kaart worden gebracht welke duurzame oplossingen voor deze juridische barrières kunnen worden aangedragen. * Transition in Chinese Water Resource Management—A Governance Analysis Liping Dai, postdoc Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law Liping Dai finished a comparative research of water law between China and the European Union, which involves eco-compensation mechanism (Payments for ecosystems), water agricultural pollution control, and water governance. Her PhD thesis focuses on transition in China’s water resources management. Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

19 maart 2015, 9.30 – 16.30 uur, Jaarbeurs Utrecht 200 deelnemers (waarvan 30 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------21 april

VMR Inspiratiesessie Zorgplichten in het omgevingsrecht. Over het nut, de toepassing en knelpunten bij de handhaving

Inleiding Naast de specifieke gedragsregels ter bescherming van milieucomponenten, bevat het omgevingsrecht in diverse wetten zorgplichten, zoals artikel 1.1a Wm, artikel 6.8 Waterwet en artikel 13 Wet bodembescherming. Ook het wetsvoorstel voor de Omgevingswet bevat in artikel 1.6 een zorgplichtbepaling: 'Een ieder draagt voldoende zorg voor de fysieke leefomgeving'. De beoogde reikwijdte van de zorgplicht is ruimer dan in de huidige wetgeving. De meningen zijn verdeeld over het nut, de toepassing en de knelpunten bij de handhaving van zorgplichten.

Tijdens deze themamiddag namen vier sprekers ieder vanuit een ander rechtsgebied zorgplichten onder de loep. Met praktijkvoorbeelden lichtten zij hun visie en ervaringen toe. Sprekers en onderwerpen De betekenis van zorgplichten in het omgevingsrecht Prof. mr. G.A. (Gerrit) van der Veen, advocaat bij AKD en bijzonder hoogleraar milieurecht Zorgplichten in het milieubestuursrecht: ‘ongewenst, overbodig of nuttig?’ Dr. A.R. (Richard) Neerhof, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht Zorgplichten en strafrecht Mr. S.M.L.M. (Sacha) Spoor, AG bij het Gerechtshof Amsterdam Zorgplichten in het milieuprivaatrecht Mr. dr. E.H.P. (Edward) Brans, advocaat bij Pels Rijcken Voorzitter van deze middag was mw. mr. dr. M.J.C. (Marjolein) Visser, bestuurslid VMR en universitair docent UvA. Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

21 april 2015, 14.00 – 17.00 uur, De Witte Vosch, Utrecht 48 deelnemers (waaronder 2 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------21 mei

VMR Verdiepingsbijeenkomst Beleidsdoorwerking via instructieregels

Inleiding Instructieregels bieden het Rijk en de provincies de mogelijkheid om de ruimtelijke ordening te sturen en de doorwerking in bestemmingsplannen te waarborgen. Ruimtelijke ordening is in Nederland primair een taak van het gemeentebestuur. Maar bij projecten zoals windmolens, natuurgebieden en bedrijventerreinen hebben ook het Rijk en de provincies verantwoordelijkheden. Met instructieregels kunnen Rijk en provincies de inhoud van de bestemmingsplannen beïnvloeden. In zijn proefschrift beschrijft Daan Korsse de juridische mogelijkheden en beperkingen van het instrument 'instructieregel'. In welke gevallen kan een instructieregel worden vastgesteld, welke verplichtingen mag zo’n regel in het leven roepen en welke rechtsbescherming staat open tegen die verplichtingen? Dergelijke vragen komen ook aan de orde naar aanleiding van de tekst van het wetsvoorstel Omgevingswet. In paragrafen 2.5.1 en 2.5.2 van het wetsvoorstel Omgevingswet zijn immers de regels opgenomen over de doorwerking van beleid via instructieregels en via instructies. In aflevering 4 van het Tijdschrift voor Milieu en Recht is een boekbespreking opgenomen van Hans Woldendorp over het proefschrift van Daan Korsse (M en R 2015/47). Spreker Mr. dr. D. (Daan) Korsse promoveerde op 9 januari 2015 bij de Universiteit Utrecht op zijn onderzoek naar de provinciale en nationale instructieregels op grond van hoofdstuk 4 van de Wro.

Voorzitter Prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht Universiteit Utrecht, voorzitter VMR Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

21 mei 2015, 14.00- 16.15 uur, VMR, Utrecht 9 deelnemers (allen lid VMR)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------25 juni

VMR Themamiddag De EU Agenda voor het milieurecht The EU Agenda for Environmental Law

Inleiding Het ontbreekt niet aan Europese initiatieven op het terrein van het milieurecht. Twee brede initiatieven springen in het oog: ‘Better Regulation’, onder leiding van Frans Timmermans, en ‘Make it Work’, een programma aangevoerd door Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Wat houden deze initiatieven in? Wat betekent het voor het Europese (milieu)recht? Welke lessen zijn er te trekken voor de toekomst van het nationale milieurecht? Sprekers 'Better Regulation' – Minder EU regels, betere EU regels? S. (Sara) Piller, Secretariat General, Evaluation, Regulatory Fitness and Performance Unit van de Europese Commissie 'Make it Work' – Naar milieurecht dat werkt Mr. J. (Jan) Teekens, Ministerie van Infrastructuur en Milieu Zijn de initiatieven goed voor de toekomst van het Europese (milieu)recht? En is die toekomst goed voor het nationale milieurecht? Prof. mr. H.H.B. (Hans) Vedder, Rijksuniversiteit Groningen, Dr. L. (Lorenzo) Squintani LL.M., Rijksuniversiteit Groningen Referenten Prof. mr. R. (Rosa) Uylenburg, Raad van State Mr. N.H. (Nicolien) van den Biggelaar, de Brauw Blackstone Westbroek Voorzitter Mr. O. (Olaf) Kwast, bestuurslid van de VMR en jurist wetgeving en eigenaar van Wetgevingswerken Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

25 juni 2015, 14-17 uur, New Babylon, Den Haag 38 deelnemers (waaronder 3 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------13 oktober

VMR Verdiepingsbijeenkomst De verhouding tussen het EVRM en het materiële omgevingsrecht

Inleiding In zijn onderzoek bekijkt Dirk Sanderink, promovendus bij de Radboud Universiteit Nijmegen, welke eisen uit het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) voortvloeien voor situaties die door het omgevingsrecht worden beheerst. Dirk Sanderink promoveerde op 30 juni 2015. In het bijzonder is onderzocht welke rechten voor burgers en welke (negatieve en positieve) verplichtingen voor de verdragsstaten voortvloeien uit art. 2 EVRM (het recht op leven), art. 8 EVRM (het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer) en art. 1 Eerste Protocol EVRM (recht op eigendom) in omgevingsrechtelijke situaties. Spreker: Mr. dr. D.G.J. (Dirk) Sanderink, Radboud Universiteit Nijmegen Voorzitter: Mw. mr. dr. V.M.Y. (Valerie) van 't Lam, VMR bestuurslid en werkzaam als advocaat bij Stibbe, Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

13 oktober 2015, 14-16.30 uur, Raadzaal, Pietershof, Utrecht 21 deelnemers (waaronder 2 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------26 november

VMR Praktijkdag 2015 Het Activiteitenbesluit in de juridische praktijk

Inleiding Tijdens de VMR Praktijkdag spraken dertien sprekers over de actuele ontwikkelingen rondom de juridische praktijk van het Activiteitenbesluit. Sprekers Toekomst van het Activiteitenbesluit – het nieuwe Besluit activiteiten leefomgeving Mr. dr. (Harm) Borgers, AT Osborne Legal IPPC, BBT en het Activiteitenbesluit Mr. drs. L.A.J. (Jochem) Spaans, Advocaat bij Allen&Overy en universitair docent VU Amsterdam Toezicht en handhaving Mr. C.J. (Jaap) IJdema, Advocaat bij Adriaanse van der Weel advocaten Rechtsbescherming Prof. mr. K.J. (Kars) de Graaf, adjunct hoogleraar Bestuursrecht en duurzaamheid, Rijksuniversiteit Groningen Informatie-uitwisseling milieu Mr. W.E.H. (Willem) Sloots, advies, juridica en procesmanagement Het internet der dingen Mr. L.W. (Lucas) Oost Lievense, Eigenaar Digitale Checklisten Windparken Mr. R.G.M. (Renske) van Ekdom, NUON Energy

Externe veiligheid Mr. drs. J.H.K.C. (Christiaan) Soer, Royal Haskoning DHV Geluidhinder Mr. J.A.M. (Jos) van der Velden, AKD Advocaten en Notarissen Energiebesparing Mr. E. (Esther)Beukenhorst, Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied Water (Lozingen) Mr. ir. M.J. (Ina) Kraak, Unie van Waterschappen, beleidsadviseur bestuurlijk-juridische zaken Agrarische inrichtingen en het Activiteitenbesluit Mr. P.P.A. (Paul) Bodden, Hekkelman Advocaten Afval(stoffen)recht en het Activiteitenbesluit Mr. E. (Erik) Dans, AKD Advocaten en Notarissen Dagvoorzitter: Prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht Universiteit Utrecht, voorzitter VMR en mr. H.W. (Wilco) de Vos, bestuurslid VMR en werkzaam bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu Datum, tijd, locatie: Deelnemers:

26 november 2015, 9.30-16.30 uur, Jaarbeurs, Utrecht 76 deelnemers (waaronder 4 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------4 december

Congres Waterbeheer in de Lage Landen Implementatie Kaderrichtlijn water: alles in goede toestand?

Inleiding De Europese Kaderrichtlijn Water is sinds 2000 van kracht. Het doel van de richtlijn is om de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa op peil te brengen. Tijdens dit interdisciplinaire congres werd gesproken over de implementatie van de Kaderrichtlijn in de Lage Landen. De richtlijn bestaat 15 jaar en moest eind december geïmplementeerd zijn. Naast de uitwisseling van kennis en ervaring, formuleren de inleiders ook beleidsaanbevelingen voor de toekomst. Tijdens de middag vonden vier interactieve workshops plaats over gespecialiseerde thema’s. Het congres werd georganiseerd door het Centre for Water, Oceans and Sustainability Law van de Universiteit Utrecht, het Centrum voor Milieurecht van de Universiteit Gent, de Nederlandse Vereniging voor Milieurecht en de Vlaamse Vereniging voor Omgevingsrecht. Sprekers tijdens het plenaire gedeelte Het implementatietraject: over vallen en weer opstaan, met speciale aandacht voor het arrest van het Hof van Justitie; Prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick (Universiteit Utrecht) P. (Peter) de Smedt (Universiteit Utrecht/Universiteit Gent)

Vlaams-Nederlandse samenwerking om op stroomgebiedniveau aan de KRW-doelen te voldoen: eerlijk zullen we alles delen? Mr. dr.ir. J.J.H.(Jasper) van Kempen (Rijkswaterstaat/Universiteit Utrecht) Dr. A. (Ann) Crabbé (Universiteit Antwerpen). Workshops Workshop 1 – Integratie: water(beleid) verankeren in andere delen van het omgevingsrecht; stuurt water (nog) voldoende? Mr. dr. F.A.G. (Frank) Groothuijse, werkzaam bij de Universiteit Utrecht, belichtte de Nederlandse kennis en ervaring. De Vlaamse visie op integratie is door B. (Bram) Vogels, werkzaam bij de Vlaamse Milieumaatschappij, voorzitter van de werkgroep watertoets van de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid, uiteengezet. E. (Erik) Grietens van de Vlaamse Bond Beter Leefmilieu en mr. W.J. (Willem) Wensink van de Nederlandse Unie van Waterschappen gaven hun reactie. Workshop 2 – Organisatie van het waterbeleid: twijfelvragen over centraliseren of decentraliseren Als inleiders traden op prof. mr. R. (Remco) Nehmelman, Universiteit Utrecht, en J. (John) Emery, Vlaamse Milieumaatschappij – dienst secretariaat Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid. De heer D. (Didier) Soens, directeur Dienst Integraal Waterbeleid provincie Antwerpen, en P.C.G. (Peter) Glas, watergraaf Waterschap De Dommel, reageerden op de inleidingen. Workshop 3 – Planmatige of programmatische aanpak: ter land en ter zee Mr. dr. L. (Lorenzo) Squintani, Rijksuniversiteit Groningen, en prof. mr. F. (Frank) Maes, Universiteit Gent, leidden het onderwerp in. Daarna volgde de reactie van T.(Tina) Mertens, Vlaams Instituut voor de Zee, en van mr. H. (Harm) Dotinga, Vogelbescherming Nederland. Workshop 4 – KRW-doelen en economische instrumenten: een onontgonnen terrein of kind van de rekening? Ir. M.H.A. (Michiel) Wind, Eco-consult Environmental Economics, belichtte de Nederlandse invalshoek en A. (Annick) Lamote, SociaalEconomische Raad Vlaanderen (SERV), belichtte de Vlaamse gedachten hierover. Daarna volgt een reactie van mr. I. (Isabelle) Larmuseau, advocaat bij LDR advocaten en werkzaam bij de Universiteit Gent. Dagvoorzitters:

Dagvoorzitters zijn prof. mr. F. (Frank) Maes, Universiteit Gent en prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht Universiteit Utrecht, voorzitter VMR Datum, tijd en locatie: Aantal deelnemers:

4 december 2015, 10-17 uur, Janskerkhof 3, Utrecht 99 deelnemers (waaronder 43 niet-leden)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------VMR Piet Gilhuis Scriptieprijs 2014 De tweejaarlijkse scriptieprijs van de Vereniging voor Milieurecht, de Piet Gilhuisscriptieprijs, werd voor de zevende keer uitgereikt. Deze keer hebben er acht scripties meegedongen naar de milieu(recht)scriptieprijs van de VMR. De kwaliteit van de ingezonden scripties was hoog. Winnaar Naar een Europees actierecht voor milieuorganisaties? De wenselijkheid van een handhavingsrol voor milieuorganisaties op Europees niveau beoordeeld aan de hand van Nederlandse en Amerikaanse ervaringen. Auteur: Miranda Geelhoed Deze scriptie is geschreven aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden, als Masterscriptie civiel recht, accent internationaal privaatrecht. Eervolle vermelding Shale gas extraction: in line with the general (environmental) principles of Union and Dutch law? Auteur: Anne Vos Deze scriptie is geschreven aan de Universiteit van Utrecht, als masterscriptie Staats- en bestuursrecht en Europees recht. Beide scripties en de beoordeling van de jury kunt u lezen op de website van de Vereniging voor Milieurecht. De JURY bestond uit de volgende bestuursleden: Prof. mr. K.J. de Graaf, adjunct hoogleraar Bestuursrecht en duurzaamheid (Rijksuniversiteit Groningen), lid VMR bestuur; Mr. O. Kwast , jurist wetgeving en bestuur/oprichter van Wetgevingswerken, lid VMR bestuur; Mw. mr. ing. M.K. Naeije-de Bruin, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, lid VMR bestuur. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Werkgroepen Werkgroep Jurisprudentie De werkgroep Jurisprudentie bespreekt actuele jurisprudentie. De commentaren van de werkgroep zijn te vinden in de VMR online Jurisprudentiedatabase. De werkgroep kan daarnaast een analyse maken van ontwikkelingen in de rechtspraak en die presenteren tijdens een studiemiddag. De werkgroep bestond in 2015 uit 8

deelnemers. De leden van de werkgroep discussiëren vanuit uiteenlopende juridische specialismen en onafhankelijk van de belangen van hun werkkring, met elkaar over de ontwikkelingen in de jurisprudentie. Leden De commentaren worden verzorgd door de leden van de werkgroep jurisprudentie:        

Mr. T.W.M. (Tim) Bot – zelfstandig juridisch adviseur Mw. mr. C.C. (Claar) de Brauw – VU Amsterdam, Vos&Vennoten Advocaten Mr. P.C. (Peter) Cup – Inspectie Leefomgeving en Transport Mr. T.C. (Taco) Leemans – voorzitter – Pot Jonker Seunke advocaten Mw. mr. C.M.M. (Chantal) van Mil – Boekel De Neree N.V. Mr. L.W. (Lucas) Oost Lievense – Eigenaar Digitale checklisten Mr. J.K.(Jelle) van de Poel – Rechtbank Midden-Nederland Mw.mr. drs. M. (Minou) Woestenenk – Boot Franken advocaten

Werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht De werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht richt zich op de vraag hoe het (milieu)recht een bijdrage kan leveren aan mondiale verduurzaming. Eind 2014 bracht de werkgroep onder auspiciën van de VMR een bundel uit met de titel ‘Duurzame handel in juridisch perspectief’. In 2015 orienteerde de werkgroep zich op de mogelijkheden voor een onderzoek naar de WTO en duurzame handel. Leden:  Mw. mr. M.A. (Marga) Robesin – Stichting Natuur en Milieu - voorzitter  Mw. mr.J.M. (Janneke) Bazelmans – Ecorecht  Mr.dr. W. Th. (Wybe) Douma – TMC Asser Instituut Werkgroep Vergunningverlening, toezicht en handhaving In de werkgroep Vergunningverlening, toezicht en handhaving bespreken de leden de ontwikkelingen op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving, met name in verband met de komst van de Omgevingswet. Uitgangspunt van de werkgroep is dat de bespreking van deze onderwerpen op de uitvoeringspraktijk is gericht. De werkgroep kwam in 2015 drie keer bij elkaar. Leden  Mw. mr. G.A.M. (Gerda) Bellomo-Dekker – Regionale uitvoeringsdienst Utrecht  Dhr. mr . A.H.P. (Toon) Bosmans – Omgevingsdienst Zuid-Oost Brabant  Mw. drs. A. (Anne-Marie) Burger – Omgevingsdienst West-Holland  Mw. mr. J. (Jacqueline) Jonkhout – Omgevingsdienst West-Holland  Dhr. G.H.C.M. (Gré) Renne – Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid  Mw. mr. P.W.T. (Petra) Rosendaal – Omgevingsdienst Regio Nijmegen  Dhr. mr. M. (Mustapha) Tekfaoui – Regio Utrecht  Mw. M. (Mia) Vogelzang – Omgevingsdienst Midden-Holland -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Publicaties/blogs In 2015 is geen publicatie in de VMR reeks uitgebracht. Korte verslagen in Milieu en Recht Mr. B. Beijen, Verslag van de VMR Themamiddag over ‘The EU-Agenda for Environmental Law’, in: Milieu en Recht 2015/8, p. 613. R. Wörner LL.B., Verslag van het congres Waterbeheer in de Lage Landen: Implementatie van de Kaderrichtlijn Water: alles in goede toestand?, in: Milieu en Recht 2016/2, p.132-135 . ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Website Op de website is algemene informatie over de VMR te vinden, over het bestuur en de geplande activiteiten, maar ook is er een archief met informatie over de in het verleden gehouden bijeenkomsten en activiteiten. Daarnaast publiceert de VMR regelmatig bundels en kunnen (bestuurs)leden via een blog aandacht vragen voor een speciaal onderwerp. In 2015 is ook een aantal maal gebruik gemaakt van de mogelijkheid om vacatures of aankondigingen onder de aandacht van de leden te brengen via de nieuwsbrief en de website. De website is ook in 2015 goed bezocht. De leden van de VMR kunnen zich via de website online inschrijven voor bijeenkomsten en ook hun eigen gegevens (adres, werkgever) bijhouden en toegankelijk maken voor andere leden. Via het besloten deel van de website kunnen leden zich aanmelden voor de VMR Jurisprudentiedatabase. Naast de eigen website maakt de VMR gebruik van de website vmr.tekstentoelichting.nl. Op deze website is de VMR Jurisprudentiedatabase te vinden. Het gemiddeld aantal unieke bezoekers in 2015 bedraagt 185 per dag. Het gemiddeld aantal hits per dag in 2015 bedroeg 1710. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ledenaantal Per 31 december 2015 bedroeg het totaal aantal leden: 671 (aantal leden met persoonlijk lidmaatschap: 637, studentleden: 18, gepensioneerden: 8 en gratis leden: 8). Het aantal organisaties met een collectief lidmaatschap bedroeg 43. Per 31 december 2014 bedroeg het totaal aantal leden: 687 (aantal leden met persoonlijk lidmaatschap: 654, studentleden: 18 en gepensioneerden: 9, gratis leden: 6). Het aantal organisaties met een collectief lidmaatschap bedroeg 48.

Ten opzichte van het jaar 2014 is derhalve sprake van een lichte daling van het aantal leden. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bureau In 2015 werkten op het bureau: Mw. mr. Natasja Teesing – bureausecretaris Mw. Els Kolling – administratief medewerker Dhr. Joost Heilbron – administratief medewerker Het bureau van de vereniging is gevestigd in het centrum van Utrecht. De vereniging huurt flexplekken in het kantoor van de Stichting Natuur en Milieu. Bezoekadres: Hamburgerstraat 28a, 2512 NS Utrecht Postadres: Postbus 522, 3500 AM Utrecht Telefoon: 030-2312221 E-mail: [email protected] Website: www.milieurecht.nl ING: NL17INGB0001966098 KvK: 40479669

Jaarrekening 2015 Voorwoord penningmeester Algemeen In 2015 organiseerde de VMR een groot aantal activiteiten voor haar leden. De eerste was de VMR Actualiteitendag 2015, met postersessies en een feestelijke uitreiking van de Piet Gilhuis Scriptieprijs 2014. Vervolgens vonden voor de zomer een VMR Inspiratiesessie, een VMR Verdiepingsbijeenkomst en een VMR Themamiddag plaats. Na de zomer organiseerde het bestuur een VMR Verdiepingsbijeenkomst, de VMR Praktijkdag 2015 en een congres in samenwerking met de Universiteiten van Utrecht en Gent en de Vlaamse Vereniging voor Omgevingsrecht. In 2015 waren drie werkgroepen actief. Het ledenaantal is min of meer stabiel ten opzichte van 2014. In 2015 zijn de bureau- en organisatiekosten lager uitgevallen dan begroot. Ook de kosten voor de organisatie van de activiteiten vielen lager uit. Het congres van december 2015 is grotendeels bekostigd door de Universiteit Utrecht. In 2015 was een budget opgenomen voor een VMR Publicatie; dit budget zal in 2016 besteed worden aan een publicatie. Vervolgens blijkt uit de de jaarrekening dat meer kosten zijn gemaakt voor de inhuur van derden op het bureau. Dit heeft te maken met tijdelijke vervanging van de administratief medewerker in verband met ziekteverzuim. Exploitatie jaar 2015 Het jaar 2015 wordt afgesloten met een batig saldo van €24.841. Per eind 2015 heeft de vereniging een eigen vermogen van €237.804. Met deze omvang van het eigen vermogen is de vereniging voldoende reserve opgebouwd om in haar bestaan te voorzien als subsidie-onafhankelijke organisatie. In 2016 beraadt het bestuur zich over de besteding van een deel van het vermogen, zodat de inkomsten terug kunnen vloeien in de vereniging en ten goede komen aan de leden van de vereniging in het bijzonder, maar ook aan de bevordering van de belangstelling voor en de beoefening van het milieurecht in de ruimste zin des woords in het algemeen. Financiële positie per 31 december 2015 Dit alles leidt er toe dat het jaar 2015 met een positief saldo wordt afgesloten van €24.841. Per eind 2015 heeft de vereniging een eigen vermogen van €237.804.

Mr. drs. J. Rutteman Penningmeester van de Vereniging voor Milieurecht

Doorkijk naar 2016

In 2016 heeft het bestuur van de VMR voor ogen een groot aantal activiteiten te organiseren. Op 2 februari vond reeds de eerste VMR Themamiddag plaats in samenwerking met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de Universiteit Utrecht. Deze themamiddag is gesproken over ‘Circulaire economie en recht: van afval naar grondstof’. De middag was goed bezocht. Op 17 maart vond de VMR Actualiteitendag 2016 plaats. Dit jaar organiseerde de VMR deze dag voor de zesde keer. Op 9 juni bespreekt een aantal experts tijdens een VMR Themamiddag de nieuwe Wet natuurbescherming. Tegen die tijd zal ook de uitvoeringsregelgeving bekend zijn. In het najaar organiseert het bestuur een VMR Themamiddag over ‘Milieubescherming via het omgevingsplan’, een VMR Speciaal over ‘Externe Veiligheid’ en een VMR Themamiddag over de ‘AMvB’s behorende bij de Omgevingswet’, waarbij de focus ligt op het Besluit kwaliteit leefomgeving en het Besluit activiteiten in de leefomgeving. Ook organiseert de VMR een deelsessie voor de Dag van de Omgevingswet. In 2016 worden door leden van de VMR twee publicaties tot stand gebracht. Een publicatie over circulaire economie en een preadvies over milieubescherming in het omgevingsplan. Beide publicaties zullen in 2017 verschijnen.

Bijlage 1 Overzicht publicaties VMR

Verschenen vanaf 1982: - De herziene Hinderwet (1982) - De aansprakelijkheid voor milieuschade (1983) - De evaluatie van de Wet algemene bepalingen Milieuhygiëne (1983) - Deregulering, toegespitst op de basisvergunning en de integrale vergunning (1983) - Bodembescherming in het landelijk gebied (1984-1) - Het EEG-milieurecht (1984-2) - De Wet chemische afvalstoffen (1984-3) - Rechtsbescherming in de milieuwetgeving (1985-1) - Grensoverschrijdende rechtsbescherming (1985-2) - WABM Algemene regels en vergunningenstelsel voor inrichtingen (1985-3) - Wet geluidhinder (1986-1) - De Wet bodembescherming (1986-2) - Waterbeheer en milieubeheer (1986-3) - Afvalstoffenwet (1987-1) - Voorontwerp Hoofdstukken Wet algemene bepalingen milieuhygiëne (1987-2) - Strafrechtelijke handhaving van milieurecht (1987-3) - Civielrechtelijke aansprakelijkheid voor milieuschade (1987-4) - AMvB’s op grond van artikel 2a van de Hinderwet (1988-1) - De uitvoering van EG-milieurichtlijnen, toegespitst op milieugevaarlijke stoffen (1988-2) - Grondwaterbeheer (1988-3) - De Natuurbeschermingswet (1988-4) - Kostenverhaal bij (water)bodemsanering (1989-1) - Juridische en bestuurlijke consequenties van het Nationaal Milieubeleidsplan (1989-2) - Grensoverschrijdende milieuwetgeving Europeesrechtelijke, internationaalrechtelijke en nationaalrechtelijke aspecten (1989-3) - Afvalstoffenbeleid (1990-1) - Vrijwillige of willekeurige sanering van (bedrijfs)terreinen? (1990-2) - Milieubescherming: privaatrecht of publiekrecht?, waarin opgenomen selectie milieujurisprudentie 1987-1990 (1990-3) - Het juridische en financiële instrumentarium van het NMP-plus (1990-4) - Artikel 21 Interimwet bodemsanering (1990-5) - Bedrijfsinterne milieuzorg (1991-1) - Het Plan van aanpak Schiphol (1991-2) - Risico-aansprakelijkheid voor milieuschade (1991-3) - Rechtsbescherming in het milieurecht (1991-4) - Gebiedsgericht milieubeleid (1992-1) - Bestrijdingsmiddelenwet (1992-2) - De rol van het recht bij een duurzame ontwikkeling (1992-3) - Inbouw hoofdstuk bodemsanering in de Wet bodembescherming (1992-4) - Het milieustrafrecht nader beschouwd (1993-1) - Gedoogrecht(spraak) (1993-2) - Flora- en Faunawet (1993-3) - Waste Prevention (1993-4) - Openbaarheid van milieurelevante bedrijfsgegevens (1993-5) - De Algemene wet bestuursrecht in haar betekenis voor het milieurecht (1994-1)

- Naar een nieuwe Natuurbeschermingswet (1994-2) - De terugtredende overheid (1994-3) - Ecotax en andere financiële instrumenten in het milieurecht (1994-4) - Produktgericht milieurecht (1995-1) - Deregulering (1995-2) - Strafrechtelijke aanpak van grensoverschrijdende milieucriminaliteit, cap. selecta (1995-3) - Bodemsanering (1995-4) - Europese milieurechtspraak (1996-1) - Europese milieurechtspraak, verslag ledenvergadering (1996-2) - Stad en Milieu (1996-3) - Afstemmingsregelingen in de Wet milieubeheer (1996-4) - Landbouw en milieu (1996-5) - Afval: provinciaal, landelijk of Europees probleem? (1997-1) - Gemeentelijk milieubeleid (1997-2) - Jurisprudentie Milieurecht 1996 (1997-3) - Bedrijfsinterne milieuzorg en vergunningverlening ‘Is het gras groener bij de buren?’(1997- 4) - Internationaal milieurecht in Nederland: De consequenties van het internationale milieurecht voor de nationale rechtspraktijk (1998-1) - Water: ontwikkelingen in (inter)nationale regelgeving en beleid (1998-2) - Jurisprudentie Milieurecht 1997 (1998-3) - (Nb. 1998-4 is niet verschenen). - Functiegerichte bodemsanering (1998-5) - Jurisprudentie milieurecht 1998 (1999-1) - Artikel 95 EG-Verdrag: De (on)mogelijkheden voor lidstaten om af te wijken van geharmoniseerd EG-beleid (2000-1) - Bouwstoffenbesluit (2000-2) - Interregionale handhavingssamenwerking (2000-3) - Gemeenten en de Vogel- en Habitatrichtlijn (2000-4) - Meldingenstelstel Wet milieubeheer (2000-5) - Europees en internationaal natuurbeschermingsrecht in Nederland (2001-1) - Landbouw en milieu (2001-2) - Bestrijdingsmiddelen (2001-3) - Duurzaam ondernemen en regelgeving (2001-4) - De positie van derden-belanghebbenden bij nieuwe instrumenten in het milieurecht (2001- 5) - Omgaan met risico’s in het milieu- en ruimtelijke ordeningsrecht (2001-6) - Europees en internationaal natuurbeschermingsrecht (verslag studiemiddag) (20017) - De beoordeling van milieugeschillen door de bestuursrechter (2002-1) Preadviezen - Lokale milieuhinder (2002-2) - Milieu en de fundamentele herziening van de WRO (2002-3) - De beoordeling van milieugeschillen door de bestuursrechter (verslag studiemiddag) (2002- 4) - Over de grenzen van het milieurecht (2003-1) - Milieuaansprakelijkheid (2003-2) - Handhaving van milieurecht vanuit Europees perspectief (2003-3) - Flora- en faunawet (2004-1) - Emissiehandel (2004-2) - De toekomst van de m.e.r. (2004-3)

- Ruimtelijke inrichting en handhaving op de Noordzee (2004-4) - Herijking milieuregelgeving (2005-1) - IPPC: in wetgeving en praktijk (2005-2) - Regeling inzake luchtkwaliteit; Nederland op slot? (2006-1) - Waarborgen in het milieurecht; actuele ontwikkelingen in besluitvormingsprocedures en rechtsbescherming (2006-2) - Externe veiligheid (2006-3) - Klimaatverandering en rechtsontwikkeling anno 2005 (2006-4) - De omgevingsvergunning; de toepassing in de praktijk (2006-5) - Modernisering algemene regels Wet milieubeheer (2006-6) - Milieu en Luchtvaart (2007-1) - De nieuwe Waterwet (2007-2) - Agrarisch milieurecht (2007-3) - Nederlandse milieurichtlijnen en beste beschikbare technieken (2007-4) - Aan de grenzen van de milieuvergunning (2007-5) - Klimaatverandering en de rol van het milieurecht (2007-6) - Ontwikkelingen in het Europees milieustrafrecht (2008-1) - Interbestuurlijk toezicht in het omgevingsrecht (2008-2) - Wie beschermt het natuurbeschermingsrecht? (2008-3) - De nieuwe Wet ruimtelijke ordening en de bescherming van natuur en milieu (20084) - Juridische aspecten van klimaatverandering (2009-1) - Europees milieurecht in de Lage Landen (2009-2) - Bij twijfel (niet) doen (2009-3) - Wabo: antwoorden op praktijkvragen (2010-1) - Natuur(lijk) met recht beschermd: bouwstenen voor een effectieve en hanteerbare natuurbescherming (2010-2) - Het dilemma van de Noordzee: intensief gebruik én het grootste natuurgebied van Nederland (2011-1) - Naar aansprakelijkheid voor (de gevolgen van) klimaatverandering? (2012-1) - Milieurecht in ontwikkeling; Jubileumbundel 30 jaar VMR (2012-2) - De toekomst van het milieurecht: eenvoudig beter (2012-3) - Duurzame gebiedsontwikkeling: over mogelijke vormen van regulering en de rol van aanbesteding (2013-1) - Duurzame handel in juridisch perspectief (2014-1)