Jaarverslag TETEM kunstruimte Jaarverslag

Jaarverslag 2013

TETEM kunstruimte Jaarverslag 2013 | 1

Jaarverslag 2013

Inhoudsopgave Voorwoord 5 1 | Artistiek en inhoudelijk beleid

6

1.1. Artistieke en inhoudelijke kwaliteit 1.2 Samenhang programma-aanbod 1.3 Regionale samenwerking 1.4. Netwerk 1.5. Binding met de samenleving

6 10 10 13 14

2 | Zakelijk beleid 2.1 Bestuur en Toezicht 2.2 Medewerkers 2.3 Communicatie 2.4 Financiële stabiliteit

3 | Programma Medialab

15 15 15 16 17

20

3.1 Medialab | tentoonstellingen 3.2 Medialab | lab-events 3.3 Maker Faire Twente

20 22 24

4 | Programma Vrije Ruimte

26

4.1 Vrije Ruimte | tentoonstellingen

26

5 | Educatie 5.1 Educatie | ontwikkelingen PO 5.2 Cultuureducatie met Kwaliteit 5.3 Educatie | ontwikkelingen VO 5.4 Art2Go 5.5 Educatieproject | Houtdorp 5.6 Educatieproject Techniek aan de kade

29 29 29 32 32 33 34

6 | Productie

36

7 | Tussentijd

37

7.1 Tussentijd panden 7.2 Tussentijd festivals

37 39

8 | Kentallen

40

9 | In de Media

43

Colofon | Mei 2014 Jaarverslag 2013 TETEM kunstruimte. Tekst: Wilja Jurg. Ontwerp en opmaak: Ontwerpstudio Swelheim 2 | Jaarverslag 2013 TETEM kunstruimte


Voorwoord Het jaar 2013 stond voor TETEM kunstruimte in het teken van kwaliteit en groei. De focus op kwaliteit binnen het tentoonstellingsprogramma heeft geresulteerd in een overweldigend programma aanbod. De peer-reviews van Gritta Ewald (kunsttijdschrift Kunstbeeld) en Jesse van Oosten (TENT Rotterdam) (zie § 1.1) onderschrijven dit. Een uitgebreid overzicht van het volledige tentoonstelling en lab-event programma is te vinden in hoofdstuk 3 en 4. De focus op stabilisering van de kwaliteit van het educatie programma en het opbouwen van een provinciale relaties met onderwijsinstellingen als cultuurinstellingen heeft geresulteerd tot een omvangrijk provincie breed cultuur educatief netwerk. De resultaten van de ingezette ontwikkelingen worden toegelicht in hoofdstuk 5. Binnen het productiehuis lag de focus op operationele kwaliteit en provinciale groei. De aanhoudende groei van het productiehuis maakte het noodzakelijk de in 2012 ingezette focus op operationele kwaliteit ook in 2013 door te zetten. De focus op operationele kwaliteit heeft bijgedragen aan het creëren van een basisstructuur die het mogelijk maakt positie in te nemen binnen de Provincie Overijssel. De resultaten van de ingezette ontwikkelingen worden toegelicht in hoofdstuk 6. De focus binnen het Tussentijd programma lag in 2013 bij het maken van de transitie van een intermediaire rol naar een initiërende en adviserende rol. De autonomie van de Tussentijd panden en haar gebruikers is daarmee aanzienlijk vergroot. In hoofdstuk 7 een overzicht van de Tussentijdlocaties en de activiteiten en festivals in deze panden. Ook in 2013 heeft TETEM binnen alle programma poten groei weten te realiseren. Groei in kwaliteit, groei in de omvang van haar netwerk, groei in omzet en groei in publiekscijfers. In hoofdstuk 8 een overzicht van de kengetallen. De activiteiten van de organisatie hebben bijgedragen aan de dynamiek en het culturele profiel van de stad Enschede. De organisatie heeft een bijdrage kunnen leveren aan stedelijke, provinciale en landelijke ontwikkelingen op het gebied van de relatie tussen kunst en de maatschappij, cultuurparticipatie, cultureel ondernemerschap, innovatie, cultuur en ruimte. Met dit jaarverslag wil TETEM kunstruimte inzicht geven in de gemaakte keuzes ten aanzien van artistiek, inhoudelijk en zakelijk beleid, het gevoerde programma en de behaalde resultaten. Wilja Jurg Directeur TETEM kunstruimte

4 | Jaarverslag 2013 TETEM kunstruimte


1 | Artistiek en inhoudelijk beleid

naast reviews en beeldverslagen verzorgd voor de Kunstbeeld website. Vanaf het najaar van 2013 is ze gaan werken bij het Trustfonds van de Rijksakademie van beeldende kunsten en is daarnaast bestuurslid van de Stichting MK Award. Gritta heeft de tentoonstelling ‘UNTITLED. Zimoun & Scheidler’ onderzocht en haar ervaringen beschreven. Deze tentoonstelling was in medialab te zien van 4 juli t/m 1 september 2013. De tentoonstelling was samengesteld in het kader van het wereldcongres Bridges dat plaatsvond op verschillende locaties in Enschede.

TETEM kunstruimte werkt vanuit een integrale cultuurbenadering en hecht er waarde aan een relatie aan te gaan met haar omgeving. De organisatie wil een actieve bijdrage leveren aan het culturele klimaat, zowel lokaal als op provinciaal niveau. Samenwerking, onderlinge samenhang en netwerken spelen hierin een grote rol. De organisatie kijkt daarbij bewust over de grenzen en kaders van de eigen discipline heen en zoekt actief de relatie met welzijn, stedelijke vernieuwing en economie. • Gabriel Lester (NL | deelnemer van Highlights & Chance Encounters) heeft in 2014 zijn de eerste solo tentoonstelling in Leo Xu Projects in Shanghai. • Zimoun (CH | deelnemer van UNTITLED. Zimoun & Scheidler) heeft geëxposeerd in o.a. Nam June Paik Art Museum in Korea, Kuandu Museum of Fine Arts, Taipei, Ringling Museum of Art, Florida. In 2014 heeft hij een solo in Centre d’Art Contemporain, Genève en is een van de deelnemers aan een tentoonstelling in National Art Museum of China, Beijing. • Bart Hess (NL | curator tentoonstelling Multi Solo ‘Wild Thing’) heeft in 2013 geexposeerd in The Institute of Contemporary Arts, Singapore en Pins and Needles, SHOWstudio, film, London.

TETEM kunstruimte heeft een aantal ambities geformuleerd zowel ten aanzien van de kwaliteit van haar programma als ten aanzien van de positie die zij binnen de stad Enschede als binnen de nationale kunstsector wil innemen. • TETEM medialab wil zich ontwikkelen tot een nationaal relevante en toonaangevende ontmoetingsplek voor beeldende kunst. • TETEM vrije ruimte wil een podium en publiek bieden aan lokale, regionale en nationale kunstenaars en initiatieven. • TETEM lab-events wil de samenwerking met kunstenaars, kunstinstellingen, het bedrijfsleven, de wetenschap en het onderwijs intensiveren met als doel culturele innovatie op gang te brengen en inzichtelijk te maken. • TETEM digit wil samen met de culturele partners uit de stad een samenhangend workshopaanbod creëren dat zowel inhoudelijk als thematisch aantrekkelijk is voor jongeren uit de regio. Dit aanbod dient één op één aan te sluiten bij de vraag vanuit het onderwijs en het wijk- en welzijnswerk. • TETEM productie wil een actieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van beeldende kunstenaars op het gebied van ondernemerschap, innovatie en het interveniëren in stedelijke en maatschappelijke vraagstukken en wil een actieve rol in de stad Enschede, daar waar het gaat om stedelijke en maatschappelijke vraagstukken.

De tweede peer-review is uitgevoerd door Jesse van Oosten, curator publiek programma bij TENT Rotterdam. Jesse heeft de tentoonstelling ‘Hybrid Skins’ onderzocht en haar ervaringen beschreven. De tentoonstelling was te zien van 10 oktober t/m 24 november 2013 in medialab. Hybrid Skins was samengesteld door Melissa Coleman, kunstenaar en curator van Pretty Smart Textiles.

Review tentoonstelling UNTITLED. Zimoun & Scheidler - 4 juli t/m 1 september 2013 Door: Gritta Ewald

Deze ambities hebben betrekking op een vijftal aandachtsgebieden: de artistieke en inhoudelijke kwaliteit, de samenhang van het programma-aanbod, samenwerking, netwerk en de binding met de samenleving.

1.1. Artistieke en inhoudelijke kwaliteit De organisatie heeft de wens haar positie als nationaal relevante en toonaangevende ontmoetingsplek voor beeldende kunst te versterken. Om dit te bereiken is het monitoren en aanscherpen van de artistieke kwaliteit noodzakelijk. Het meten van inhoudelijke en artistieke kwaliteit is echter een gecompliceerd onderwerp. Indicatoren die raken aan de artistieke kwaliteit zijn zaken als: • Curriculum, naamsbekendheid en ontwikkeling van de getoonde kunstenaar; • Curriculum en naamsbekendheid van de curator/samensteller van de tentoonstelling; • Recensies, reviews en verwijzingen; • De relevantie van het programma. Om de artistieke kwaliteit van het gevoerde programma in kaart te brengen zijn de bovengenoemde aspecten onderzocht. Door TETEM uitgenodigde kunstenaars en curatoren worden tot drie jaar na de tentoonstelling ‘gemonitord’ waarbij wordt onderzocht op welke wijze de kunstenaars en curatoren zich hebben ontwikkeld. Recensies en reviews zijn in beeld gebracht. Daarnaast heeft de organisatie in 2013 twee peer-reviews laten uitvoeren om daarmee een binnen de sector ervaren kwaliteitsoordeel op te halen. Aan de recensenten is gevraagd een oordeel over de tentoonstelling te vormen met betrekking tot de artistieke kwaliteit en de originaliteit van de tentoonstelling, de betekenis van de tentoonstelling voor de discipline en vakgenoten en de betekenis voor het publiek. Ook is gevraagd een oordeel te vormen over functionele aspecten zoals de uitstraling van de publiciteit, de kwaliteit van de marketing en publieksinformatie en de kwaliteit van de inrichting van de expositieruimte. De eerste peer-review is uitgevoerd door Gritta Ewald. Zij was tot het najaar van 2013 werkzaam bij het kunsttijdschrift Kunstbeeld van Veen Media en heeft daar-


Artistieke kwaliteit van de tentoonstelling en samenhang van de kunstwerken

De tentoonstelling is van hoge kwaliteit, haar inrichting en de plaatsing van de werken ‘in dialoog’ maken zowel de samenhang als ook het verschil duidelijk. Terwijl de grote installatie van Scheidler het werk van Zimoun visueel bijna parafraseert is de akoestische invulling totaal anders: hier lijkt de mechaniek voor de geluiden te zorgen terwijl Zimoun een ander, extern element toevoegt waaraan de akoestische ‘hoofdrol’ toekomt. De technische uitvoering van alle drie de exponaten is op hoog niveau.

is. Beide werken maken nieuwsgierig naar ander en eerder werk van Scheidler, wat alleen maar als positief aangemerkt kan worden. Betekenis voor de discipline en vakgenoten

Met het wegvallen van NIMK in Amsterdam en ook van haar navolger NASA is het misschien iets te veel gevraagd om te verwachten dat TETEM kunstruimte die leemte een-opeen opvult. Wel is het potentieel voorhanden en spreken uit de samenwerkingsverbanden die worden aangegaan een ambitie om mogelijk een vergelijkbare positie te verwerven. Brugfunctie publiek / betekenis voor publieksopbouw

Originaliteit tentoonstelling

De tentoonstelling brengt een mooie mix van een internationale en een regionale kunstenaar die beiden focussen op kinetische audiosculpturen. Interessant is dat de werken van beide kunstenaars de visuele en de auditieve ervaring in gelijke mate prikkelen. Oorspronkelijk sprak me het visuele citaat van Zimoun’s installatie door David Scheidler minder aan, te dicht op de inspiratiebron. Uiteindelijk heeft Scheidler’s werk een andere draai die minder in het oog springt maar wel essentieel

Het feit dat de tentoonstelling aanknoopt bij het wereldcongres Bridges en een directe link legt met de eindexamenexpo bij de AKI laat zien dat het project niet geïsoleerd plaats vindt maar juist verbanden legt met aanpalende instituten en relevante bijeenkomsten. De brugfunctie naar een breder en ook ander publiek komt hierbij door thematische aanknoping (wetenschap: Bridges) en door de timing (AKI) tot stand. In beide gevallen kan hier van een olievlekmechanisme gesproken worden: bezoekers vertellen over hun ervaring en ‘werven’ op die manier nieuw publiek. Het is


belangrijk om studenten van de AKI en ook bezoekers van de eindexamenexpositie kennis te laten maken met medialab en de andere faciliteiten die TETEM aanbiedt. Aanvullende opmerkingen

De mogelijkheid om een videocompilatie van eerdere/ andere werken van Zimoun te zien heb ik als verrijking ervaren die veel beter werkt dan afbeeldingen in een map: juist door het bewegende beeld en de akoestische mogelijkheden. Dit is m.i. ook van belang in de publieksopbouw: bezoekers krijgen achtergrondmateriaal aangereikt en kunnen de getoonde werken beter plaatsen. Bovendien wordt deze mogelijkheid doorlopend en vrijblijvend aangeboden wat dus geen extra tijdsplanning vraagt.

kondigt, treft voor mij niet helemaal de esthetiek van de tentoonstelling die minder is dan de visual van de flyer. De publiciteit via de website sluit wel goed aan bij de expositie, ook al door de videoclips van beide kunstenaars die online geplaatst zijn. Kwaliteit marketing / publiciteit / informatie publiek

Het beschikbare beeldmateriaal en de perstekst c.q. publieksinformatie ondersteunen het tentoonstellingsbezoek uitstekend en bieden goede achtergrondinformatie over beide kunstenaars. De tekst zet werken en kunstenaars goed in verhouding tot elkaar en weerspiegelt daarmee de tentoonstelling. Een webartikel bij mistermotley.nl geeft een behoorlijke indruk van de tentoonstelling met gebruik van sterk beeldmateriaal.

Bezoekersaantal in verhouding tot capaciteit zaal of locatie

Tijdens mijn bezoek waren er voor een maandagochtend behoorlijk wat andere bezoekers, het was niet leeg en ook geenszins vol. De zaal was geregeld bezocht. Ik had het idee dat mensen regelmatig de tentoonstellingen bezoeken om de ontwikkelingen te volgen. Reacties publiek

De bezoekers bekeken de installaties met interesse, er was interactie met een installatie van David Scheidler (platenspelers met draaiknop die het toerental en daarmee de toonhoogte veranderde). Ik hoorde positieve reacties, zowel op de ruimte als ook op de videocompilatie met werken van Zimoun. Deze compilatie werd bijna in zijn geheel bekeken wat vaak niet het geval is: het ritme en de variatie zijn zeer geschikt voor de concentratieperiode van de meeste mensen. Bij sommige clips werd ook gelachen.

Kwaliteit inrichting expositieruimte

De tentoonstelling is uitgebalanceerd ingericht en biedt bezoekers genoeg ruimte om vrij te bewegen en desgewenst het werk van dichtbij te zien (in het geval van Scheidlers’s grote installatie ook om de akoestische component waar te nemen). De ruimte is efficiënt en clean ingericht, zodat niets de toeschouwer van de werken afleidt. Scheidler’s installatie had misschien nog iets beter uitgelicht kunnen worden. Voor het overige is de ruimte optimaal benut. Aanvullende opmerkingen

Het is me wel opgevallen dat er weinig over de tentoonstelling wordt gecommuniceerd, wat wellicht te wijten is aan het feit dat het hier niet de Randstad betreft – een bekend fenomeen. Dat betekent dat er m.i. extra inspanning nodig is om aandacht voor de tentoonstellingen te genereren. Dat verdient deze expositie wel.

De samenhang tussen de werken vond ik goed. Naar mijn idee laat de tentoonstelling goed zien hoe een ethisch oordeel ook vaak samenhangt met een concept van esthetiek. Schoonheid kan ook heel wreed zijn. De werken in de tentoonstelling roepen dit soort vragen ook op. Wat mij ook opviel is de hoeveelheid videowerken, maar dit werd gelukkig meer dan genoeg afgewisseld door andere vormen. Naar mijn idee lieten de kunstenaars verschillende perspectieven zien, en wat dat betreft waren het dus goede keuzes van de curator. Originaliteit tentoonstelling

Er zijn op dit moment een aantal tentoonstellingen te zien die een vergelijkbaar onderwerp aansnijden: de tentoonstelling Biodesign in het Nieuwe Instituut in Rotterdam en De Gezonde Mens in het Designhuis in Eindhoven. Deze tentoonstellingen werken allemaal met thema’s die te maken hebben met kruisbestuiving tussen natuur, technologie en kunst / design. Deze tentoonstellingen, en ook Hybrid Skins, hebben met elkaar gemeen dat ze kunst en wetenschap op een bepaalde manier met elkaar combineren. Nu gebeurt dat voornamelijk binnen het domein van de kunst: kunstenaars of ontwerpers maken gebruik van wetenschappelijke kennis en methodes. Wat de kunstenaars geven is een ‘artistieke visie’ op dit onderwerp. Maar ik zou het wel interessant vinden als hun werkwijzen of interpretaties van ‘onderzoek’ ook echt in de wereld van de wetenschap zou worden gebracht. Wat zouden ‘artistieke’ methodes hen kunnen brengen? Maar dat is misschien een hele andere discussie. Het onderwerp of de manier van presenteren zijn niet per se nieuw, maar er is helemaal niks mis met de keuze van de kunstenaars en kunstwerken.

Klopt beeld / uitstraling publiciteit bij de tentoonstelling

Randprogrammering

De flyer, die zowel de expositie Untitled als Multi-Solo aan-

N.v.t., maar bijvoorbeeld een publieke discussie of debat met experts zou bij dit onderwerp wel goed gepast hebben! Betekenis voor de discipline en vakgenoten

Review tentoonstelling: Hybrid Skins 10 oktober t/m 24 november 2013 Door: Jesse van Oosten Artistieke kwaliteit van de tentoonstelling en samenhang van de kunstwerken

De meeste kunstenaars uit de tentoonstelling kende ik nog niet, maar ik was verrast door de kwaliteit van een aantal werken. Local Androids vond ik heel spannend. Het feit dat je het werk kan aanraken draagt zeker bij aan het effect ervan en roept bijna een lichamelijke reactie op. De video van Lucy McRae vond ik ook sterk: esthetisch heel aantrekkelijk maar tegelijkertijd ook afstotend door de manier waarop het lichaam wordt geprepareerd en opgegeten. Ik vind dat deze tentoonstelling goed laat zien hoe technologie en biologie bij elkaar komen en niet als een ingewikkeld of abstract gegeven maar juist heel toegankelijk. Het idee van ‘huid’ maakt dat heel voelbaar. We zijn nog niet zo ver dat we kogelwerende huid bij onszelf implanteren, of een magneet, maar werken in de tentoonstelling maken dat je je dat wel steeds meer kunt voorstellen, ook voor een leek wat betreft dit soort onderzoek als ikzelf. De sterke zintuiglijke aard van een aantal werken draagt daar zeker aan bij.


Aangezien ik zelf geen expert ben in de toegepaste kunst of nieuwe media, kan ik niet met zekerheid zeggen of deze tentoonstelling het denken in dit vakgebied verder pusht. Het lijkt mij voornamelijk een mooie weergave van wat er speelt hieromtrent, en geeft bezoekers zo een kijkje in de toekomst en een idee van wat er allemaal mogelijk is met ons lichaam als hier technologie bij komt kijken. De tentoonstelling gaat mee in de tendens om in tentoonstellingen morele vragen te stellen op een grensvlak van disciplines.

Beeld / uitstraling publiciteit

Wat betreft de flyer (vormgeving) vind ik de tentoonstelling aantrekkelijker dan de flyer uitstraalt. Ik snap dat er twee erg verschillende tentoonstellingen in dezelfde flyer moeten worden gepresenteerd, maar ik denk dat dat zeker voor deze tentoonstelling wel iets meer aantrekkelijk zou kunnen. Beeld en uitstraling op de website vind ik meer overeenkomen, leuk dat er wat filmpjes bekeken kunnen worden. Kwaliteit marketing / publiciteit / informatie publiek

De tentoonstelling wordt goed uitgelegd voor de bezoeker door de zaaltekst maar vooral door veel informatie over de verschillende werken (op de bordjes). Dat vind ik zeker een pluspunt. Gezien de goede ontvangst van de tentoonstelling in de pers lijkt het me dat de publiciteit goed aangepakt is. Kwaliteit inrichting

Voor het aantal werken dat gepresenteerd wordt is de ruimte redelijk klein. Bij binnenkomst moet je je dan ook even oriënteren waar te beginnen of hoe te lopen, maar dat is niet storend. Ik vind de opbouw goed, met een langere video op het eind waar de bezoeker even de tijd voor moet nemen. Wel vond ik dat de bordjes bij de werken redelijk aanwezig waren, hier staat veel informatie op, en dat is zeker goed, maar ik zou misschien gekozen hebben voor een hand-out of klein boekje. Aanvullend

TETEM lijkt me op de goede weg. De kunstenaars waar jullie mee werken zijn goed en maken nieuwsgierig, zoals ik ook kan zien op de website bij aankomende projecten. Jullie programmeren de twee ruimtes heel verschillend, het medialab en de ‘vrije’ ruimte. Ik vraag me af of het goed zou zijn daar meer een lijn in aan te brengen, of dat de ruimtes op de een of andere manier op elkaar aansluiten. De twee tentoonstellingen die ik nu in TETEM heb gezien (Hybrid Skins en The Act of Painting) vond ik heel erg van elkaar verschillen in stijl. Misschien was dat op dit moment zo en is het vaak anders, maar het zou misschien wel interessant kunnen zijn daarover na te denken.

Brugfunctie publiek / betekenis voor publieksopbouw

Er wordt veel informatie verstrekt bij de werken, dus er is zeker moeite gedaan om een opening te bieden en het idee achter de werken te begrijpen (als dit wordt bedoeld met brugfunctie). Ik kan me voorstellen dat het voor TETEM belangrijk is een breed publiek aan te spreken, zowel lokaal als nationaal, maar tegelijkertijd wel enige inhoud te bieden, en dat is goed gelukt krijg ik de indruk. Bezoekersaantallen en reacties publiek

Daar heb ik geen zicht op, maar het lijkt me dat de tentoonstelling goed ontvangen is gezien de recensies in dagbladen.


1.2 Samenhang programma-aanbod In 2013 is veel aandacht uitgegaan naar het intensiveren van de samenhang en synergie tussen de vijf programma poten.

Review by Maria Filatova (5th year student history and art management from SaintPetersburg, Russia.) Multi Solo ‘Wild Thing’ If you are a conservative person and do not want to be stressed, you’d better not to go out of your own room, your comfort-zone. But if want to be shocked, impressed, amazed, astonished and if you really want for your inner world to be disturbed, you need to see something, that won’t let you stay indifferent. One of the places you can do that is art-space TETEM with its exhibition Multi Solo ‘Wild Thing’. As a Russian tourist I found this exhibition interesting and curious. In the beginning of the 18th century Russian tsar Peter the Great brought from Europe an idea to create a ‘Kunstkamer’. It was a museum of curiosity and rarity. This association was the first to spring up in my mind. And I consider it nice to implement the same idea in a very different way after more than 300 years. The exhibition gives you the general, entire impression. It is very well planned and organised. I found the exposition logic, developing the idea of the exhibition.

Samenhang expositie en educatie Al sinds de oprichting gebruikt het cultuureducatieprogramma de tentoonstellingen als inspiratiebron en omgekeerd inspireert de aanwezigheid van een jeugdig bezoekerspotentieel de tentoonstellingsmakers tot het samenstellen van uitdagende en toegankelijke exposities. In 2013 is deze synergie versterkt door o.a. de inzet van maatschappelijke stagiaires. TETEM heeft in 2012 twee trajecten ontwikkeld voor de deelnemers: junior promotor en junior rondleider. Beide traject werden programma-overschrijdend ingevuld. De junior promotoren volgden workshops als recensies schrijven, marketing en enquêteren. In opvolging op de workshops brachten de jongeren de opgedane kennis in de praktijk en bezochten zij de tentoonstellingen, beschreven zij daarna hun ervaringen en indrukken en verzorgden zij de publieksenquêtes bij openingen. De junior rondleiders volgden workshops rond het gastheerschap en leerden rondleidingen geven en brachten aansluitend opgedane kennis in de praktijk. In 2013 hebben 35 maatschappelijke staigaires geparticipeerd binnen TETEM. Ook is TETEM in 2013 van start gegaan met het programma Art4Kids. Een programma op het raakvlak tussen expositie en educatie. Basisscholen uit de directe omgeving van TETEM kunnen kosteloos een rondleiding krijgen door de tentoonstelling. Tijdens deze rondleidingen worden de leerlingen geprikkeld deel te nemen aan het vrije-tijd-workshop-aanbod van TETEM. De relatie van TETEM kunstruimte als organisatie met haar sociale omgeving als de onderwijsinstellingen in haar omgeving is door de introductie van dit programma wezenlijk versterkt. Samenhang educatie en productie Het merendeel van de docenten van het educatieprogramma staat ingeschreven bij het productiehuis en ontvangt als zelfstandig kunstenaar de opdrachten van het productiehuis. Het gegeven dat deze kunstenaars naast het autonome kunstenaarschap ook gewend zijn om -binnen de kaders van het educatieprogramma- voor opdrachtgevers te werken, geeft deze kunstenaars een voorsprong daar waar het om kunstopdrachten gaat. Omgekeerd wisten de kunstenaars uit het educatieprogramma hun kwaliteiten op het gebied van vraagarticulatie richting onderwijs te verbeteren door de contacten met opdrachtgevers uit het productiehuis. Uitwisseling kennis en kunde Door de diversiteit van het gevoerde programma is er een brede mix van kennis en kunde aanwezig binnen TETEM. Educatie, expositie en tussentijd hebben frequent inhoudelijke en praktische afstemming over de inzet van de tentoonstellingen en tussentijdlocaties binnen het educatieprogramma. En productie en educatie hebben inhoudelijke en praktische afstemming over de inzet van educatie binnen het productieprogramma. De programmapoten hebben profijt van de binnen de verschillende programmapoten aanwezige kennis en kunde en weten elkaar te vinden om zo kennis en kunde te delen. Budgettair en programmatisch kent TETEM kunstruimte vijf programmapoten. In beeldvorming van het publiek en de bewoners van de stad, in de beleving van de medewerkers en in de bedrijfsvoering van de programmapoten, is TETEM kunstruimte één organisatie.

1.3 Regionale samenwerking Sinds de oprichting heeft TETEM kunstruimte oog voor samenwerkingsprojecten. Het gaat hierbij om aansluiting bij partners binnen Roombeek Cultuurpark alsook binnen het culturele speelveld, programmatische deelname aan lokale evenementen en het aangaan van contacten en relaties met nationale mediakunstorganisaties. Voor een relatief jong initiatief als TETEM kunstruimte is het aansluiting vinden met



Unfortunately there were no English signs. For sure, it did not prevent my own understanding of each artwork, but I wanted to know something about the author’s idea and his thoughts. I might have a wrong interpretation of the art piece and wrench the concept. It gives visitors the opportunity to experience a variety of art works and to choose which works appeal most to his or her own thoughts and feelings. Overall the exhibition won’t let you unmoved. And for today’s rich and diverse world this is rare.

en het verankeren van de organisatie binnen de reeds bestaande culture omgeving van groot belang. Partijen als PLANETART en de kunstacademie AKI ArtEZ zijn sinds de oprichting intensief betrokken bij de ontwikkeling van TETEM kunstruimte. Het is de organisatie gelukt deze betrokkenheid om te zetten in langdurige samenwerkingsrelaties. Binnen deze samenwerkingen heeft TETEM steeds bewust gezocht naar zowel een bij de organisatie als een bij de doelstellingen passende rol. Het kan hierbij gaan om inhoudelijke, programmatische, marketinggerichte, ondersteunende of netwerkgerichte samenwerkingen. Roombeekpartner overleg TETEM kunstruimte is partner in het Roombeek overleg. Samen met Rijksmuseum Twenthe, TwentseWelle, Concordia en AKI ArtEZ wordt gewerkt aan de afstemming en ontwikkeling van het programma-aanbod van de Roombeekinstellingen, de aansluiting tussen Roombeekinstellingen en de cultuurpartners en festivals in de stad, het optimaliseren van de gezamenlijke en individuele marketing en het behalen van bedrijfsvoeringvoordeel. Resultaat van dit overleg zijn de ontwikkeling van een gezamenlijk en op elkaar afgestemd programma-aanbod, gezamenlijke marketingacties, het openstellen van netwerken en het met gesloten beurs inzetten van elkaars ruimten en middelen. ARE Het Artist in Residence programma ARE heeft een vaste plek binnen de programmering van TETEM kunstruimte. TETEM kunstruimte neemt als vaste partner deel aan de selectie van de kunstenaars. In 2013 werd onderdak en begeleiding geboden aan de Franse ARE-kunstenaar Élodie Huet die in de vrije ruimte een solo tentoonstelling had waarvoor ze tijdens haar verblijf in Enschede nieuwe sculpturen en installaties had gemaakt. Onderwijsinstellingen De hoeveelheid aan onderwijsinstellingen is een kracht van de stad Enschede waar TETEM kunstruimte vol op inzet. • Jaarlijks vinden de tentoonstellingen AKI Electrique en ArTechLab van AKI ArtEZ plaats in TETEM kunstruimte. AKI Electrique is een tentoonstelling met het werk van derde- en vierdejaars studenten Fine Art Media. ArTechLab, een multidisciplinair Design, Art & Science Researchlab, toont de experimentele onderzoeksprojecten van studenten uit Enschede, Arnhem en Zwolle op het gebied van nieuwe materialen en technieken. In juni 2013 toonden ook de studenten van de deeltijdopleiding van de AKI hun eindexamenwerk in de Vrije Ruimte. Verder stelt TETEM kunstruimte haar ruimte open voor het Studium Generale programma en lezingen programma van AKI ArtEZ. Ook nemen derde- en vierdejaars studenten van AKI deel aan uitvragen en opdrachten van het productiehuis. En studenten van de AKI werken als vrijwilliger of vanaf hun vierde jaar als kunstenaar in het cultuureducatieprogramma. • De samenwerking met het ROC en het AOC richt zich op het ontwikkelen en uitvoeren van gezamenlijke projecten en het bieden van stageplekken. • Het Fablab van het Saxion neemt een belangrijke plek in binnen het cultuur-, economie- en innovatieprogramma van TETEM. Het gaat hierbij om het uitwisselen van kennis, het openstellen van elkaars netwerk, het gezamenlijk organiseren van brainstromsessies en netwerkbijeenkomsten. Lokale kunstenaarsinitiatieven en atelierpanden TETEM kunstruimte is zich bewust van de grote waarde van de kleine initiatieven. De organisatie ondersteunt deze kleine initiatieven daar waar mogelijk. Ondersteuning wordt geboden in de vorm van leegstandsbeheer, het beschikbaar stellen van tentoonstellingsruimten en het ondersteunen van de tentoonstellingsproductie en het aangaan van een samenwerkingsprogramma. • TETEM tussentijd locatie Fabrieksschool heeft onderdak en promotionele ondersteuning geboden aan Naaicafé Reina, Enjoy de Crisis en TkkrLab. • TETEM tussentijd locaties aan de Cromhoffsbleekweg hebben onderdak en promotionele ondersteuning geboden aan het kunstenaarsinitiatief Studio Complex, Hangarrrrrr en het Zuiderfestival.


Review by Maria Filatova (5th year student history and art management from SaintPetersburg, Russia.) UNTITLED. ZIMOUN & SCHEIDLER We live in a century of electronics, robots, nanotechnologies and in a world full of sounds and noises. The idea of the possibility of creating a natural, organic artwork only with artificial materials finds its realization on the exhibition made by Zimoun & David Scheidler. It is difficult to call this ‘art’. It is a thing of another system. Minimalistic principle seems to be the main idea of the exhibition: plain forms, sounds, movements. Nothing excess. Trying to turn the idea of combining hectic life rhythms with simplicity and order in definite forms, the artists show us the minimalistic static-dynamic sculptures. Zimoun combines plain square forms and noise from the rhythmic slashes of the cotton balls on the end of the ‘mice’. It does come to the mind the movement of masses of people during the rush hour. Through such a simple and clear implement the artist dips us into his world. This exhibition is a manifest of unifying opposite conceptions. Simplicity and complexity, minimalizing and maximizing. The complete exhibition can be recognised as a link between science and art. It is a good example of a peaceful coexisting of these two incompatible spheres.

• TETEM tussentijd locatie Deurningerstraat heeft onderdak en promotionele ondersteuning geboden aan het cultureel vulpunt Tankstation en Bakblik. • TETEM tussentijd locatie Fabrieksschool heeft ruimte en productionele en promotionele ondersteuning geboden aan The Overkill festival. • Het expositieprogramma van de vrije ruimte heeft ruimte en productionele en promotionele ondersteuning geboden aan de tentoonstelling ‘On the Edge’ welke is ontwikkeld door de kunstenaars van Studio Complex. • Het expositieprogramma de vrije ruimte heeft ruimte en promotionele ondersteuning geboden aan B93 voor de tentoonstelling op de Stroinksbleek tijdens Kunstenlandschap. • Het cultuureducatieprogramma heeft haar netwerk en kennis opengesteld voor Naaicafé Reina en Studio Complex en workshops van deze partners opgenomen in het educatie-aanbod. • De Kunstautomatiek in de foyer van TETEM heeft ruimte geboden voor de verkoop van kunstwerken van eerst! kunstenaars. Vanaf 2013 is de invulling van de kunstautomatiek overgenomen door galerie Quinta Bies. • TETEM heeft advies en ondersteuning geboden bij de oprichting van de kunstenaarswerkplaats Vierkwart en bij de transitie van de panden van de atelierstich tingen SKE, Villa de Bank en B93. Overige bestemmingen In het vroege voorjaar van 2010 staken drie kunstenaarsinitiatieven de koppen bij elkaar om de mogelijkheid tot een gezamenlijke expositie-uitnodiging te onderzoeken. Deze gedachte was dermate aantrekkelijk dat de eerste flyer input bevatte van 12 initiatieven. Op langere termijn bleek het uitbrengen van een flyer financieel niet haalbaar en is overgegaan tot de ontwikkeling van een website, waar van dag tot dag te zien is wat er op kunstgebied in Enschede te beleven valt: www.overigebestemmingen.info Partners: Dynamo Expo, eerst!, Filter, Enjoy de Crisis, Galerie Quinta Bies, Kunstenaarsinitiatief B93, Naaicafé Reina, Planetart, Show, Tankstation en Villa de Pilla. IK Enschede Ik Enschede is een webzine over kunst, cultuur en kunstenaars uit Enschede en Twente. TETEM vindt het belangrijk te participeren in een initiatief als Ik Enschede en is actief in het aanleveren van content en het wederzijds doorplaatsen van informatie. De samenwerking met Ik Enschede richt zich op de publicatie van Productie-opdrachten en het tentoonstellingsprogramma. GOGBOT Als mediakunstinstelling heeft TETEM kunstruimte nauwe verwantschap met Planetart en GOGBOT. Sinds oprichting van de organisatie biedt TETEM onderdak aan het mediakunstfestival GOGBOT en biedt de organisatie productionele en promotionele ondersteuning van de GOGBOT activiteiten. In 2013 hostte TETEM kunstruimte het programma the Youngblood Awards en TENT Academy Awards. Daarnaast organiseerde TETEM de GOGBOT seminar ‘Put Your Finger Here’ met keynote spreker Mischa Coster (TEDx Utrecht, Grey Matters, Blended Coaching). Twente Biënnale 2013 Twente Biënnale is een evenement met een uitdagend en spraakmakend programma van hedendaagse kunst dat in 2013 voor het eerst in Enschede plaats vond. TETEM ondersteunde de Twente Biënnale middels op het thema aansluitende programma’s in de tentoonstellingsruimten, de tussentijd panden en het educatieprogramma. Daarnaast ondersteunde TETEM de Twente Biënnale in de overkoepelende productie. TETEM heeft de uitvraag voor de functionele bouwwerken (bar, infopunt en silent disco) voor haar rekening genomen, coördineerde de bijdrage van de regionale kunstenaarsinitiatieven, verzorgde de productie van de Architects of Air en ondersteunde de vergunningaanvragen. Maker Faire Op 23 en 24 november 2013 vond de eerste Maker Faire Twente plaats op het ter-


rein van Hazemeijer Hengelo (voormalig Creatieve Fabriek). Een ‘makersbeurs’ voor iedereen die dingen bedenkt en produceert, of daar nieuwsgierig naar is. TETEM kunstruimte ondersteunde Maker Faire Twente in de overkoepelende organisatie en productie. TETEM verzorgde de aanmeldingen van de deelnemende makers en het programma bestaande uit installaties, doe-tanks en lezingen. Speciale gast van deze eerste editie was Theo Jansen. Partners: Techniekmuseum HEIM, Fablab Enschede, Universiteit Twente en TkkrLab. Art2Go Art2Go is een gezamenlijk initiatief vanuit de culturele instellingen uit Enschede. Het project is toegankelijk voor alle leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Iedere leerling maakt kennis met twee of drie verschillende culturele instellingen en een breed cultureel programma. TETEM kunstruimte is coördinator van dit op samenwerking en versterking gerichte educatieprogramma. Partners binnen dit project zijn Rijksmuseum Twenthe, TwentseWelle, Concordia / 21rozendaal, Nationale Reisopera, Kaliber kunstenschool, Wilminktheater, Nederlands Symfonieorkest, Naaicafé Reina en Studio Complex.

1.4. Netwerk Sinds de oprichting van TETEM kunstruimte is TETEM actief binnen landelijke netwerken. Afhankelijk van de positie die TETEM inneemt in een netwerk, neemt de organisatie een organiserende, anticiperende, activerende, bindende, communicerende, enthousiasmerende of committerende rol in. Het netwerk dat gezamenlijk ontstaat, biedt de mogelijkheid om kennis en ervaringen te delen, elkaar promotioneel en programmatisch te versterken, nieuwe thema’s en gebieden te onderzoeken, om zo tot innovatieve en verrassende inzichten, tentoonstellingen, programma’s en projecten te komen. • TETEM kunstruimte is aangesloten bij DE ZAAK NU, de belangenvereniging van de presentatie-instellingen in Nederland. TETEM draagt door het plaatsen van publicaties op de website, het anticiperen op oproepen actief bij aan deze belangenvereniging. • TETEM kunstruimte onderhoudt professionele relaties met nationaal toonaangevende mediakunstinstellingen en mediakunstvestivals als: De Waagh (Amsterdam), Het Nieuwe Instituut (Rotterdam), DEAF (Dutch Electronic Art Festival | Rotterdam), Sonic Acts (Amsterdam) en V2 (Rotterdam). • TETEM kunstruimte onderhoudt professionele relaties met vakorganisaties als: Cultuur en Ondernemen, Cultuurnetwerk, Cultuurimpuls, en Cal XL (laboratorium voor kunst en Samenleving) en het Landelijk Platform voor cultuuraanjagers. • TETEM kunstruimte is gevraagd een bijdrage te leveren aan de denktanks rond de ontwikkeling en invulling van het nieuwe Cultuureducatiebeleid van de Provincie Overijssel. • TETEM kunstruimte maakt deel uit van de Klankbordgroep Fablab regio Enschede. • TETEM kunstruimte maakt, samen met Kunstenlab (Deventer), Syntens en Kunst in de Samenleving (Zwolle) deel uit van het innovatienetwerk rond de =MEER prijs. De =MEER prijs is een provinciale prijs voor co-creatie. TETEM kunstruimte verzorgt in dit kader de netwerken matchingbijeenkomsten voor de regio Twente. • TETEM kunstruimte maakt deel uit van het netwerk van bedrijven en kennis- en onderwijsinstellingen die zich bezighouden met innovatie en co-creatie en onderhoudt relaties met onder meer: Syntens, FabLab, Powered by Twente, Fris, Novay, T-Xchange, Kennispark Twente, Saxion en de Universiteit Twente. • TETEM kunstruimte onderhoudt een professionele relatie met makersspaces in Nederland in het algemeen en met de Twentse makerspace TkkrLab in het bijzonder. TETEM tussentijd heeft onderdak en promotionele ondersteuning kunnen bieden aan het Tkkrlab. • TETEM maakt onderdeel uit van de partners van het euregio-netwerk Grenswerte. Van 17 oktober t/m 17 november was de foyer van TETEM de tentoonstellingslocatie voor ‘Hinterland Achterland’ dat in Enschede tegelijk met TETEM plaatsvond in Dynamo Expo, en daarna werd gepresenteerd tijdens de eindmanifestatie in Rheine, Duitsland.


• TETEM maakt deel uit van het internationale BYOB-netwerk en was 3x locatie voor BYOB (Bring Your Own Beamer) Twente. Bij de organisatie van deze BYOB bijeenkomsten is samengewerkt met mediakunstenaars uit heel Nederland, stichting Fris (platform voor ondernemende creatieven | Twente) , Tkkrlab (Enschede), de Universiteit Twente, het Saxion en Makerspace (Utrecht). • TETEM was in 2013 voor het eerst de locatie voor het Rotterdamse Performance Art Event PAE (NON-)LOCATIONS waarbij acht kunstenaars uit het binnen- en buitenland hun performances presenteerden op openbare, privé, en kunstlocaties in het centrum en Roombeek. TETEM kunstruimte was vertrekpunt en thuisbasis voor ontmoeting en kunstenaarsgesprekken.

1.5. Binding met de samenleving TETEM kunstruimte verbindt kunst en maatschappij. TETEM kunstruimte zoekt de relatie op met welzijn, stedelijke vernieuwing en economie. De organisatie wil niet alleen een relatie aangaan met de bewoners van de stad en een geëngageerd programma brengen, maar wil ook een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van haar omgeving. Het programma van TETEM richt zich op het meedenken en mee-ontwikkelen op nationaal niveau en het uitvoeren en implementeren op lokaal niveau. Think global, act local. • Het programma van TETEM kunstruimte beperkt zich niet tot de muren van de eigen instelling of de gemeentegrenzen van Enschede. Zo vond in 2013 de opening van het Plechelmusplein plaats. Bij de ontwikkeling van dit traject is er intensief contact geweest met verschillende groepen en partners uit Oldenzaal: met Harmonie orkesten, straat ensembles, jongerengroepen, dansgezelschappen, bouwvakkers, ondernemersgroepen, het onderwijs, de locale cultuurinstellingen, buurtbewoners en gemeenten. • In het project ‘Techniek aan de kade’, dat werd uitgevoerd in opdracht van het civieltechnische bedrijf GMB, lag de focus op de bewustwording rond het beroepsperspectief van technische opleidingen. Ruim 400 leerlingen uit het primair onderwijs (groep 7/8) en voortgezet onderwijs (klas 1/2) uit Hengelo volgden een door TETEM ontwikkeld educatieve programma waar bij kunst instrumenteel werd ingezet om zo jongeren op een creatieve en makende wijze kennis te laten maken met de wereld van de techniek. • In het community-art project de ‘Kroning van de koning’ is in opdracht van de Oranjevereniging Enschede het kunstwerk ‘het lintje voor de koning’ tot stand gekomen. Bewoners uit de stad werden in wijkcentra, winkelcentra, stadsdeelkantoren en scholen aangesproken op hun creatieve talent en werden in staat gesteld een bijdrage te leveren aan het kunstwerk. Ruim 500 bewoners uit Enschede, van jong tot oud, hebben gehoor gegeven aan deze oproep. • Het cultuureducatieprogramma van TETEM kunstruimte heeft haar inbedding zowel binnen de primair als voortgezet onderwijs en ontwikkelt programma’s in aansluiting op de vraag van het onderwijs. • Het cultuureducatieprogramma van TETEM kunstruimte onderhoudt actieve relaties met woningbouwverenigingen en welzijnsorganisaties en ontwikkelt programma’s op vraag van de bewoners van de stad. Het kan gaan om buitenschools- en vakantieprogramma-aanbod, talentontwikkeltrajecten en participatietrajecten. • Het cultuur- en economieprogramma van TETEM kunstruimte heeft een actief programma-aanbod gericht op kennisontwikkeling en matching, en brengt creatieven en bedrijven uit heel Twente samen. • Het leegstandsbeheerprogramma van TETEM kunstruimte ondersteunt partijen die een bijdrage willen leveren aan het maatschappelijke of culturele speelveld van de stad. Het kan hierbij gaan om het meedenken en mee-ontwikkelen van een concept, het matchen van partners, het inzetten van het netwerk van de organisatie en het inzetten van binnen de organisatie aanwezige kennis en kunde. • TETEM kunstruimte heeft in 2013 aan ruim 35 leerlingen de ruimte geboden de maatschappelijke stage in te vullen bij TETEM als junior rondleider en promotor.


2 | Zakelijk beleid 2.1 Bestuur en Toezicht TETEM kunstruimte wordt bestuurd volgens het Raad-van-Toezicht-model. De Raad van Toezicht (RvT) bestaat uit drie leden: Chris Haarmeijer (directeur re-lion), Jan Klein (vastgoedstrateeg ‘de Woonplaats’) en Pieter Baan Müller (vakcoördinator mediakunst AKI ArtEZ). Wilja Jurg is directeur/bestuurder van de stichting. De Raad van Toezicht heeft in 2013 drie keer formeel vergaderd. Naast deze interne vergaderingen heeft een voortgangsoverleg plaatsgevonden tussen Raad van Toezicht en Marijke van Hees, wethouder Cultuur. Ook hebben een tweetal informele bijeenkomsten plaatsgevonden, waarbij kennismaking met het programma en de medewerkers van de organisatie centraal stonden. Directeur/bestuurder was aanwezig bij de bijeenkomsten van de Raad van Toezicht. Door de goede verstandhouding tussen enerzijds bestuursleden onderling en de directeur/bestuurder anderzijds, konden de zaken die aan de orde waren op een adequate manier worden afgehandeld. Een overzicht van de belangrijkste punten die aan de orde zijn geweest: • De RvT heeft de voortgang rond de afronding van de laatste opleverpunten rond de gebreken aan de ventilatie, de oplevering van de parkeerplaats en opleverpunten m.b.t. de schil van het gebouw gevolgd. RvT-lid Jan Klein heeft daarbij deelgenomen aan de VvE-vergaderingen van appartementencomplex Tetem 1. • De RvT heeft de Governance van de organisatie geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. • De RvT heeft het functiescheidingsprotocol geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. • De RvT heeft de prijsstelling van de producten en diensten van de organisatie geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. • De RvT heeft het eigen functioneren geëvalueerd. • De RvT heeft de ontwikkeling van het netwerk van en rond TETEM kunstruimte gevolgd. RvT-leden Chris Haarmeijer en Pieter Baan Müller hebben hierbij een actieve functie vervuld in hun rol van intermediair tussen landelijke kunstinstellingen, het kunstonderwijs, de kennisinstellingen en het bedrijvennetwerk. • De RvT heeft het inhoudelijk en financieel jaarverslag 2012 goedgekeurd en werd geïnformeerd over de goedkeurende accountantsverklaring m.b.t. het jaarverslag 2012. • De RvT heeft de voortgang rond het opstellen van de subsidieaanvragen richting gemeente Enschede inzake de structurele ondersteuning van medialab, vrije ruimte en digit 2014 gevolgd en goedgekeurd. • De RvT heeft de voortgang rond de subsidies met betrekking tot het programma Cultuureducatie met Kwaliteit gevolgd en nieuwe aanvragen in het kader van deze regeling goedgekeurd. • De RvT heeft de inhoudelijke en financiële voortgang van het programma gevolgd. • De RvT heeft de ontwikkelingen rond de medewerkers gevolgd. • De RvT heeft de ontwikkelingen rond de herinrichting van de website en de uitbouw van het intranet gevolgd en goedgekeurd. • De RvT is met de directeur/bestuurder een loondienstovereenkomst aangegaan. • De RvT is geïnformeerd over de nevenwerkzaamheden van de directeur/bestuurder voor de Provincie Overijssel en de OBD/Rijnbrinkgroep.

2.2 Medewerkers TETEM kunstruimte hecht waarde aan de relatie met haar medewerkers, alsook aan de ontwikkeling van haar medewerkers. De organisatie onderschrijft het economisch en sociaal belang van een leven lang leren. Vrijwilligers die in hun dagelijks leven deelnemen aan het arbeidsproces worden de ruimte geboden zich binnen een professioneel werkende organisatie nieuwe kennis en vaardigheden eigen te maken. Vrijwilligers, die geen betaalde arbeid (meer)


verrichten, zoals gepensioneerden, arbeidsongeschikten en werkzoekenden, worden de mogelijkheid geboden te participeren in een professioneel werkende organisatie. In 2013 waren er 50 vrijwilligers in dienst tegenover 35 vrijwilligers in 2012. TETEM kunstruimte heeft een aantal instrumenten ontwikkeld om vrijwilligers die terug willen keren in het arbeidsproces te ondersteunen. Door middel van ‘individuele coaching’ en ‘learning-on-the-job-trajecten’ worden maatschappelijke, sociale en professionele competenties ontwikkeld en wordt beroepservaring opgedaan. Voor 5 van de 7 medewerkers met een arbeidsachterstand heeft dit in 2013 geresulteerd in verbeteringen op de participatieladder. In drie gevallen leidde dit tot een succesvolle uitstroom voor hen: • één medewerker is na een periode van burn-out en na een periode van anderhalf jaar vrijwilligerswerk teruggekeerd naar betaald werk; • één medewerker, met een langdurig psychiatrisch verleden (7 jaar), is na een periode van drie jaar teruggekeerd naar betaald werk. • één medewerker vond na een lange periode van werkloosheid (4 jaar) betaald werk in aansluiting op de binnen TETEM uitgevoerde werkzaamheden. De werkdruk op de bedrijfsvoering, die is ontstaan door de groei van digit (toename van het totaalbereik van 13.450 in 2012 naar 21.806 in 2013) en openstelling van 7 dagen per week van het expositieprogramma, heeft ertoe geleid dat er doorlopende keuzes gemaakt moesten worden ten aanzien van de tijdsbesteding. In totaal was de werkdruk dermate hoog dat een aantal minder zichtbare taken niet of met een mindere kwaliteit werden uitgevoerd. Zo heeft de werkdruk ertoe geleid dat er in 2013 geen medewerkerstevredenheidsonderzoek werd uitgevoerd.

2.3 Communicatie Binnen de interne communicatie van TETEM kunstruimte staat de relatie tussen de organisatie en haar medewerkers centraal. Deze communicatie richt zich op drie aspecten, te weten het sociale klimaat van de organisatie, de uitwisseling van informatie binnen de organisatie die bijdraagt aan de organisatiedoelstelling en het voor de medewerkers transparant maken van gemaakte keuzes. • Het in 2011 geïntroduceerde intranet werd in de jaren 2012 en 2013 verder uitgebreid. Kennis-, kunde- en projectinformatie worden efficiënt en effectief gedeeld. • TETEM kunstruimte kent een driewekelijkse interne nieuwsbrief waarin lief en leed gedeeld wordt. Succesjes en tegenslagen worden gedeeld en medewerkers worden nu geworven voor projecten. Daarnaast is er aandacht voor het persoonlijke lief en leed van medewerkers. Denk hierbij aan de geboorte van kinderen, het verkrijgen van een andere baan of de doorstroom naar betaalde arbeid of een expositie van een van de medewerkers. Door middel van deze nieuwsbrief wordt de medewerkers inzicht gegeven over de stand van zaken met betrekking tot o.a. het aanvragen en verkrijgen van subsidies, actuele ontwikkelingen die van invloed zijn voor de organisatie. • TETEM kunstruimte heeft aandacht voor persoonlijke ontmoetingen in zakelijke sfeer: bilateraal tussen directie en medewerker, het teamoverleg en het projectenoverleg. En TETEM heeft aandacht voor persoonlijke ontmoetingen in informele sfeer: de openingen, de borrels en het tweejaarlijkse medewerkersetentje. De externe communicatie richt zich op het onder de aandacht brengen van het programma bij publiek en media, het vergroten van de naamsbekendheid, het onderhouden en uitbouwen van het netwerk en vergroten van het draagvlak voor de organisatie zelf. • De website van TETEM kunstruimte wordt ingezet als informatiekanaal voor bezoekers en pers. Voor publiek en geïnteresseerden biedt de website informatie over het actuele programma alsmede over het in het verleden gevoerde programma. De pers kan 24 uur per dag via de website informatie en beeldmateriaal downloaden. In 2013 hebben 95.644 unieke bezoekers de website bezocht. Dit is een toename van 77% ten opzichte van het aantal bezoeken aan de website in 2012.


• Iedere tentoonstelling krijgt aandacht via een of meerdere door de eigen organisatie uitgegeven flyers (en print-issues) waarop het programma staat vermeld. De flyer richt zich op potentiële bezoekers die nog niet bekend zijn met TETEM kunstruimte. Deze flyers worden gedistribueerd via de leestafel en flyerhoek van culturele instellingen alsook via ontmoetingsplekken in Enschede en de omgeving daarvan. In 2013 was 6% van de geïnterviewde bezoekers op de hoogte gebracht van het programma via flyers (en print-issues). • De tweewekelijkse nieuwsbrief van TETEM informeert nieuwsbriefleden over het programma en ontwikkelingen van de organisatie en worden door de organisatie gemaakte keuzes toegelicht. Eind 2013 waren er 1064 abonnees op de nieuwsbrief (ten opzichte van 857 leden in 2012). In 2013 was 12% van de geïnterviewde bezoekers op de hoogte gebracht van het programma via de nieuwsbrief. • Facebook is ingezet ten behoeve van publieksinformatie over programma’s en openingen, het verkrijgen van naamsbekendheid en draagvlak, het verbreden van het netwerk, maar ook voor werving van deelnemers bij bijvoorbeeld kunstprojecten. Eind 2013 waren er 1429 mensen en organisaties met een facebookaccount die TETEM hebben geliked (ten opzichte van 897 in 2012). In 2013 was 12% van de geïnterviewde bezoekers op de hoogte gebracht van het programma via Facebook. • Freepublicity via internet is ingezet om het programma van de organisatie in andere dan eigen kanalen onder de aandacht te brengen. Er wordt actief ingezet op het plaatsen van informatie op de websites van lokale, regionale en landelijke partnerinstellingen zoals: Enschede promotie, Galeries.nl, Virtueel Platform, Trendbeheer, De Zaak Nu en Instituut voor Mediakunst. • De combinatie van persberichten en freepublicity wordt ingezet om het programma en de ontwikkelingen van de organisatie bij de media onder de aandacht te brengen. In 2013 heeft dit geresulteerd in 76 x persaandacht. Het betreft 44 x lokale en regionale persaandacht, 27 x internet- en webrecenties en 5 x landelijke persaandacht. In 2013 was 8% van de geïnterviewde bezoekers op de hoogte gebracht van het programma via de media. • In 2013 zijn in totaal 720 publieksenquêtes afgenomen en is gevraagd naar de herkomst van de bezoekers. Uit deze enquêtes blijkt dat 60% van de bezoekers afkomstig is uit Enschede en 16% van de bezoekers afkomstig is uit de overige delen van Overijssel. Ruim 20% van de bezoekers komt uit de rest van Nederland en 4% van de bezoekers is afkomstig uit een ander Europees land (overwegend Duitsland). De bezoekersenquête is niet afgenomen onder groepen bezoekers en schoolbezoek.

2.4 Financiële stabiliteit TETEM kunstruimte is zich bewust van het belang van een financieel gezonde en stabiele organisatie. Financiële stabiliteit is echter geen vanzelfsprekendheid maar een kwestie van zorgvuldig beleid. TETEM heeft in 2013 verschillende stappen gezet om tot een financieel stabiele organisatie te komen, maar heeft ook nog een aantal stappen te zetten. GEBOUW GEBONDEN LASTEN De huisvestingskosten van TETEM kunstruimte zijn relatief laag. Factoren die hier een rol spelen zijn de wijze waarop de financiering rond de koop van het pand tot stand is gekomen, de wijze waarop invulling is gegeven aan het bouwproces en de visie van de organisatie op de lasten van het gebouw. Door de financiële bijdrage van zowel de gemeente als andere overheden is TETEM kunstruimte in staat gesteld het gebouw Tetem 1 te verwerven en is er sprake van een lage externe financiering en dus lage externe financieringskosten. Door het bouwproces in eigen beheer uit te voeren is de bouwtijd (en dus bouwen financieringskosten) stevig verlaagd, is op proces- en projectmanagement bespaard en is op efficiënte wijze een gebouw ontstaan dat één op één aansluit bij de behoeften van de organisatie. Er is gekozen om de opslagcapaciteit te minimaliseren en ruimten zodanig in te richten dat deze zich zonder verlies aan kwaliteit lenen voor dubbelgebruik. Het gebouw beschikt niet over overcapaciteit en bij incidentele piekbelasting, die met name voorkomt rond het educatieprogramma, wordt gebruik gemaakt van de


ruimtelijke capaciteit van TwentseWelle en Prismare. Deze combinatie van maatregelen heeft de organisatie in staat gesteld de huisvestingkosten laag te houden. In 2013 waren de huisvestingslasten slechts 6,3% van de totale uitgaven van de organisatie. OVERHEAD Voor kosten die niet gemaakt worden hoeft ook geen dekking gevonden te worden. De overhead van TETEM kunstruimte is zeer minimaal. Factoren die hierin een rol spelen zijn een sterke inzet van ICT, een hoge mate van kostenoptimalisatie en de inzet van vrijwilligers. De organisatie heeft een sterk uitontwikkeld intranet waarop kennis en praktische informatie worden gedeeld. Het intranet biedt ruimte voor het delen van informatie over processen en projecten. Van een substantieel deel van de terugkerende werkzaamheden van vrijwilligers zijn taakbeschrijvingen gemaakt die vrijwilligers zelfstandig kunnen downloaden. De organisatie heeft tevens een sterk ontwikkeld planningssysteem waarbij activiteit, menskracht en ruimten aan elkaar worden gekoppeld en dat medewerkers de ruimte geeft tot zelfroostering. In 2013 zijn de mogelijkheden van zelfroostering vergroot en toegankelijk gemaakt voor een bredere groep medewerkers, die oorspronkelijk bestond uit digit-docenten en nu is uitgebreid met digit-ondersteuners en weekeindesuppoosten. Verder is het plannings- en boekingssysteem uitgebreid met externe locaties en kunnen ruimten en medewerkers uit andere organisaties nu volledig gedigitaliseerd geboekt en in de planning zichtbaar gemaakt worden. Deelnemende partners: Concordia, Kaliber, Naaicafé Reina, Nederlands Symfonieorkest, Nederlandse Reisopera, Prismare, Rijksmuseum Twenthe, TwentseWelle, Wilminktheater. De procesgerichtheid van de organisatie heeft geresulteerd in een hoge mate van kostenoptimalisatie. Producten en processen worden zowel in tijd als in middelen gemonitord en geëvalueerd, wat het mogelijk maakt de kwaliteit te leveren die gevraagd wordt en tegelijkertijd de kosten te bewaken dan wel te verlagen. Binnen TETEM werken vrijwilligers en betaalde krachten samen. Vrijwilligers verzorgen de openstelling, het onderhoud en de schoonmaak van het gebouw en ondersteunen de inhoudelijke programmering. Vrijwilligers ondersteunen de uitvoer van de workshops die worden gegeven door betaalde krachten, zij verzorgen de open afbouw van exposities, de bar en enquêtes bij openingen, maar ook de administratie en een deel van de planning. De directie, cultuureducatie medewerkers, kunstenaarsdocenten, marketingmedewerker en programmacoördinatoren zijn betaalde krachten. SUBSIDIEAFHANKELIJKHEID EN FINANCIERINGSMODELLEN Sinds de oprichting werkt TETEM aan het verkleinen van de subsidieafhankelijkheid. Het tentoonstellingsprogramma van TETEM is gratis toegankelijk. TETEM heeft deze keuze gemaakt om haar laagdrempelige karakter te behouden, maar tevens omdat het in stand houden van een kaartverkoopsysteem hogere structurele kosten met zich meebrengt dan de baten die dit oplevert. Bezoekers kunnen op vrijwillige basis een financiële bijdrage leveren door middel van een ‘pay-what-you-want-box’. In 2013 werd door middel van de donatiebox in totaal € 783,- gedoneerd. In 2013 zijn de eerste stappen gezet op het vlak van cofinanciering van de exposities. Zo zijn in 2013 een viertal exposities samengesteld met partners: ‘Highlights & Chance Encounters’ (samenwerkingspartner: gemeente Enschede), ‘Born digital’ (samenwerkingspartner: Twente Biënnale), ‘Gogbot Youngblood graduates’ (samenwerkingspartner: Gogbot) ‘Untitled. Zimoun & Scheidler’ (samenwerkingspartner: Bridges). Deze samenwerkingen hebben geresulteerd in toename van het totale expositiebudget. Het educatieprogramma is in 2013 voor 71,4% bekostigd door het onderwijs, maatschappelijke partners en financiering vanuit provinciale trajecten en voor 28,6% vanuit de gemeentelijke subsidie.


De inzet van ‘een cultuurbus’, waarbij het onderwijs tegen gereduceerd tarief een bezoek kan brengen aan het cultuuraanbod in Enschede, is onderdeel van het cultuureducatieproduct. Het faillissement van OAD (sponsor van de cultuurbus) op 25 september 2013 heeft enige onrust en zorgen met zich meegebracht. Eind oktober 2013 is het echter gelukt de sponsorrelatie met de opvolger van OAD (die opereert onder dezelfde naam) voort te zetten. Het productiehuis is een omvangrijke programmapoot van de organisatie met een groot groeipotentieel. Het productiehuis is ontwikkeld als een win-win-model: ter versteviging van het lokale productieklimaat en als verdienmodel voor de organisatie. In 2013 werd gewerkt aan de operationele kwaliteit van TETEM productie en is de provinciale markt verkend. Dit heeft geresulteerd in opdrachten in Almelo, Borne, Denekamp, Hengelo en Oldenzaal. In 2013 is de omzet van het productiehuis met 53% toegenomen. Van € 138.598,- in 2012 naar € 212.506,- in 2013. Om schenkingen te kunnen ontvangen heeft de organisatie een ANBI-status. Tot het daadwerkelijk aantrekken van private geldstromen heeft dit tot op heden niet geleid. In 2013 is onderzoek gedaan naar vormen om vermogende particulieren en bedrijven aan de organisatie te binden. Dit heeft geresulteerd in de intensivering van de contacten met een aantal prominente verzamelaars uit Enschede. De verzamelaars hebben zowel behoefte aan een gezamenlijk depot waar zij de collecties kunnen (laten) beheren als aan een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten. Ook leeft de wens deze (soms imponerende collecties) voor publiek openbaar te maken. Inkomsten uit de beheerfunctie zijn: een beperkte derde geldstroom uit diensten, jaarlijks een gesponsorde tentoonstelling en een netwerk van privépersonen en bedrijven die invulling willen geven aan het hedendaagse mecenaat (prominente privé- en bedrijfsschenkers die tevens een adviesfunctie vervullen). In 2013 heeft deze ontwikkeling geresulteerd in de sponsoring van een grafiektentoonstelling in de vrije ruimte. Overige financiële baten vanuit mecenaten of een ‘Board of Governors’ zijn in 2013 uitgebleven. EIGEN VERMOGEN, LIQUIDITEIT EN SOLVABILITEIT Om de financiële continuïteit van de organisatie te waarborgen is het noodzakelijk dat de organisatie liquide en solvabel is. De opbouw van het eigen vermogen van de organisatie speelt hierbij een rol. Binnen de opbouw van het eigen vermogen spelen twee aspecten een rol: • Vaste activa. De aankoop van het gebouw is gefinancierd uit subsidies en fondsen, een hypotheek en eigen vermogen. In de subsidiebepalingen van de gemeente Enschede is overeengekomen dat, bij verkoop van het Tetem 1, de gemeente Enschede voorkeursrecht op koop heeft. Hierbij werd bepaald dat de maximale verkoopsom (en daarmee de maximale balanswaarde) € 315.000,-. bedraagt. Op het gebouw rustte eind 2013 een hypotheek van € 135.500,-. • Vrij opneembaar vermogen (o.a. liquide middelen). Door de verplichte aflossingen van de hypotheek van het gebouw zal het eigen vermogen van TETEM kunstruimte in de komende jaren toenemen. Dit opgebouwde eigen vermogen draagt bij aan een verdere verlaging van de gebouwgebonden kosten en dus aan de stabiliteit en de solvabiliteit van de organisatie. De organisatie kan echter niet vrij beschikken over deze in stenen vastgelegde financiële reserve. Om tot een verbeterde liquiditeit te komen is het nodig om naast de opbouw van vaste activa ook te werken aan het vergroten van het vrij opneembaar vermogen. In 2013 heeft TETEM € 74.333,- kunnen toevoegen aan het vrij opneembaar eigen vermogen. Eind 2013 was het vrij opneembaar vermogen derhalve: € 139.324,ACCOUNTANTSVERKLARING Richtlijnen van de Jaarverslaglegging 640 (RJ640) Sinds 2010 is TETEM aangemerkt als een controleplichtige organisatie. Om de traceerbaarheid van de financiële handelingen te vergroten heeft TETEM in 2010 besloten de kas op te heffen en worden contant aankopen verricht door middel van pinbetalingen. Een keuze die soms lastig, maar wel helder uitlegbaar is en de transparantie in de administratie ten goede komt. In overleg met de accountant zijn protocollen opgesteld ten aanzien van administratieve procedures en functiescheiding. Dit heeft geresulteerd in een goedgekeurde controleverklaring bij de jaarrekeningen 2012 en 2013, die zijn opgesteld op basis van de RJ640. TETEM kunstruimte Jaarverslag 2013 | 19

3 | Programma Medialab 3.1 Medialab | tentoonstellingen Het expositieprogramma van medialab toont de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van mediakunst. De exposities wisselen van solo- en groepsexposities tot thematische tentoonstellingen. Binnen het expositieprogramma wordt gewerkt met interne en externe curatoren waarmee een grote verscheidenheid aan tentoonstellingen wordt gegenereerd. In 2013 heeft TETEM kunstruimte 9 mediakunsttentoonstellingen en 1 mediakunstproject gerealiseerd. Binnen het tentoonstellingsprogramma werkt TETEM samen met lokale nationale partnerinstellingen. De tentoonstelling AKI Electrique werd ontwikkeld in samenwerking met ArtEZ hogeschool voor kunsten. De tentoonstelling ‘Born Digital Identifies Europe’ is tot stand gekomen in samenwerking met de Twente Biënnale. De tentoonstelling ‘UNTITLED. Zimoun & Scheidler’ werd ontwikkeld in samenwerking met het wereldcongres Bridges. In de tweede week van september 2013 stonden alle tentoonstellingen in TETEM in het teken van GOGBOT 2013. K.O. ANTI-SPORTSBAR Met de groepsexpositie ‘K.O. anti-sportsbar’ gaf kunstenaar/curator Arno Coenen uitdrukking aan de groeiende weerzin ten opzichte van de rol van sport in de samenleving. De kunstenaars in deze expositie rekenden af met de verheerlijking van sport, met behulp van ontspoorde hooligans, halfdode surfers, valse boksromantiek, mislukte merchandise en uitwassen als modderworstelen en watersporten. Kunstenaars: Chaometric, Kurt Stallaert, Abner Preis, Martin C de Waal, Jan Poppenhagen, Alexander Krone, IRIS, Jelle de Graaf, Daniel Maalman en Jaap Mutter Datum: 22 november 2012 tot en met 27 januari 2013 Locatie: TETEM kunstruimte ARTECHLAB Een tentoonstelling waarin ArTechLab de afronding van projecten van ArtEZ studenten presenteerde. Het betrof experimenteel onderzoek, met als kernpunt het gebruik van nieuwe materialen en technieken. ArTechLab faciliteert onder meer tools en technieken als 3D-printen, lasergraveren en lasersnijden en 2D- en 2.5D-graveren. Kunstenaars: Kelly Bossinade, Moyca Gort, Arvid Jense, Barbara Leloux, Roos Meerman, Julian Rotter en Corrie Verbeek Partners: ArTechLab ArtEZ Datum: 31 januari tot en met 17 februari 2013 Locatie: TETEM kunstruimte AKI ELECTRIQUE Tijdens AKI Electrique toonden derde- en vierdejaars studenten Fine Art Media van ArtEZ Academie voor Art & Design hun werk bij TETEM kunstruimte, dit jaar voor het eerst als buren! Bindende factoren van AKI Electrique tentoonstellingen zijn de diversiteit en het experimentele karakter van het werk. Kunstenaars: Marnix van den Berg, Gerda van de Glind, Nono Groenen, Mara Heuer, Ines Loska, Mercedes Marin, Jensi Myftaraj, Bernd Otten, Leo Pfeifer, Florian Rosier, Julian Rotter, Paul Schick en Celia Elslamieh Shomal Partners: ArtEZ Datum: 21 februari tot en met 10 maart 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GAME-CITY AN ARTISTIC GAME EXPERIENCE Games dringen steeds verder door in ons dagelijks leven. Het leidt geen twijfel dat deze ‘gamification’ zijn weerslag heeft op beeldende kunst. Maar op welke


wijze gebeurt dat? En hoe verwerken kunstenaars game-aspecten in hun werk? Dit is wat er tijdens ‘Game-City an Artistic Game Experience’ te zien was. De tentoonstelling was een afgeleide van Game-City, een project van het mobiele kunstplatform bART dat in 2011 in ‘s-Hertogenbosch plaatsvond. Kunstenaars: Jan van Nuenen, Champagne Valentine, Robert Overweg, Jenova Chen, Richard E. Flanagan & Phosfiend Systems, Tale of Tales, Amanita Design & Jára Plachy en Joost van Dongen Datum: 14 maart tot en met 12 mei 2013 Locatie: TETEM kunstruimte

BORN DIGITAL IDENTIFIES EUROPE TETEM kunstruimte was een van de locaties van de tweede editie van de Twente Biënnale van 23 mei t/m 9 juni in Roombeek Cultuurpark. In aansluiting op het festivalthema ‘Identifying Europe’, heeft het collectief Born Digital een playground samengesteld voor jong en oud. Deze expositie ging door middel van digitale en interactieve installaties in op de vraag of er een Europese identiteit bestaat Kunstenaars: Arne Boon, Martin Boverhof, Bas Gebbing, Anne Gentenaar, Peter Gentenaar, Roy Gerritsen, Daan van Hasselt, Daan Kars, Cor Kats, Bas Klompmaker, Koen van Lier, NOTA BENE Visual Partners: Twente Biënnale Datum: 16 mei tot en met 30 juni 2013 Locatie: TETEM kunstruimte UNTITLED. ZIMOUN & SCHEIDLER In deze duo-tentoonstelling hebben Zimoun & David Scheidler hun fascinatie laten zien voor de werking van mechanische systemen via kinetische- en geluidssculpturen. Beide kunstenaars laten zich inspireren door de verborgen werking van technologie. De werken spreken de toeschouwer op een directe manier aan met verstilde chaos en een unieke zintuiglijke ervaring. De tentoonstelling was samengesteld in het kader van het wereldcongres Bridges. Kunstenaars: Zimoun, David Scheidler Partners: Bridges Datum: 4 juli tot en met 1 september 2013 Locatie: TETEM kunstruimte TENT ACADEMY AWARDS Tijdens GOGBOT 2013 werden de films getoond van de TENT Academy Awards, de jaarlijkse filmcompetitie die de beste afstuderende audiovisuele talenten van binnen- en buitenland (dit jaar Griekenland) in de spotlights zet. Kunstenaars: Wendy Brugman, Frank Blommestijn & Michiel van der Werf, Rachel Heemskerk, Bart Kalkman, Florian Krepcik, Gaëlle Largillière, Lotte Middendorp, Florian Rosier, Siar Sedig, Sanne Vaassen, Partners: TENT Academy Awards 2013, GOGBOT 2013 Datum: 5 tot en met 8 september 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GOGBOT YOUNGBLOOD GRADUATES IN MEDIALAB SPACE Tijdens het GOGBOT festival toonde TETEM het afstudeerwerk van de beste graduates van 10 Nederlandse kunstacademies. Dit was de zevende editie van de YOUNGBLOOD AWARD van GOGBOT, een multimediafestival boordevol audiovisueel spektakel met mediakunst, robotica, workshops, symposium en een internationaal muziekprogramma. Kunstenaars: Rob Mellink, Momoko Noguchi, Florian Rosier, Merel Theloesen en Nicole Urban Partners: GOGBOT 2013 Datum: 5 september tot en met 6 oktober 2013 Locatie: TETEM kunstruimte HYBRID SKINS Mogen we de natuur aanpassen naar de grillen van de mode? In de tentoonstel-


ling ‘Hybrid Skins’ toonden kunstenaars en ontwerpers hun artistieke visie op een toekomstige wereld met nieuwe ethische vraagstukken en esthetische mogelijkheden. Is het gebruik van biologisch materiaal uit een lab onschuldig, omdat er geen mens of dier voor is gestorven? Of heeft het een eigen geheugen en leven? Kunstenaars: Anouk Wipprecht en Daniel Schatzmayr, Local Androids, Jalila Essaïdi, Lucy McRae, Nancy Tilbury (Studio XO), Bart Hess, Harm Rensink, Clive Van Heerden, Jack Mama, Peter Gal, Philips, Anna Dumitriu, Marieka Ratsma, The Verge Datum: 10 oktober tot en met 24 november 2013 Locatie: TETEM kunstruimte

NOMADIC SAND BATH Nomadic Sand Bath, de nieuwste ‘relax installatie’ werd voor het eerst gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week. Je overgeven aan een moment van totale ontspanning, dat is precies wat Studio Harm Rensink doet: in tijden van drukte en verstedelijking zoeken naar innerlijke rust. In TETEM kunstruimte presenteerde Rensink het vervolg van zijn Nomadic Sand Bath installatie met een spel van transparanties, overgave, geuren en licht. Kunstenaar: Studio Harm Rensink Datum: 28 november 2013 tot en met 19 januari 2014 Locatie: TETEM kunstruimte

3.2 Medialab | lab-events In aansluiting op het tentoonstellings- en productieprogramma worden uiteenlopende lab-events georganiseerd. TETEM biedt hiermee een geëngageerd programma gericht op de relatie tussen mediakunst en culturele, sociale en maatschappelijke kwesties. De lab-events geven een culturele visie op de maatschappij, een maatschappelijke visie op cultuur, breken vastgelopen kaders open en brengen publiek en sprekers samen voor ontmoeting en dialoog. In 2013 heeft TETEM kunstruimte 9 lab-events gerealiseerd. Een van deze lab-events sluit aan op het Maker Faire programma, waaraan TETEM vanuit verschillende programma’s een bijdrage heeft geleverd. Een verslag van deze activiteiten is opgenomen onder paragraaf 3.3. Binnen de lab-events werd samengewerkt met vele partners uit Enschede, Overijssel alsook daarbuiten. • Tijdens het lab-event NON-LOCATIES werd samengewerkt met de stichting Performance Event. • De stichting GrensWerte initieerde en participeerde in het ‘kantoor van de koning’. • Het GOGBOT seminar ‘Put Your Finger Here’ is tot stand gekomen in samenwerking met GOGBOT. • In de events ‘LEEG en BRAAK’ participeerden: Arcon, G-Workspace, PIT en gemeente Enschede. • In het event PROEFTUIN ETC werd samengewerkt met Enjoy the Crisis en regio Twente. RESILIO Resilio was een kortstondige installatie en event tijdens de vrije ruimte tentoonstelling ‘On the Edge’ georganiseerd door Studio Complex. De expositieruimte en de foyer werden tijdens Resilio volledig bekleed met gekleurde dekens waarop performances en nieuwe installaties plaatsvonden. Het event bood ruimte voor toenadering en bezinning, onder het genot van warme soep en diverse spellen. Kunstenaars: Thomas Chudoba, Marie Janin, Jeroen Gras, Lena Stahl en Gryanne Stunnenberg. Datum: 19 februari 2013 Locatie: TETEM kunstruimte


THE ARTERY CLUB DINER The Artery Club bestaat uit een groep kunstverzamelaars die deel had genomen aan The Artery Show. In het kader van de tentoonstelling On the edge werd een speciaal kunstverzamelaars diner georganiseerd in de expositieruimte zelf. Na afloop was er een veiling van kleinere werken gemaakt door Studio Complex. Het diner was een voortzetting van het gedachtengoed van The Artery Show: het verzamelen van kunst als de drijvende kracht van het kunstecosysteem. Datum: 28 februari 2013 Locatie: TETEM kunstruimte (NON-)LOCATIONS PERFORMANCE ART EVENT Dit was de eerste editie van PAE (Performance Art Event) in Enschede. Het event vond plaats tijdens de Twente Biënnale. Acht kunstenaars uit binnen- en buitenland presenteerden hun performances in het centrum en in Roombeek. TETEM was tijdens de PAE het vertrekpunt waar informatie over de locaties en de kunstenaars verkrijgbaar was. Daarnaast was TETEM op beide avonden de plek om de kunstenaars te ontmoeten en in gesprek te gaan over de performances. Kunstenaars: Kirsten Heshusius, Bill Aitchison, Geert van Mil, Roos Hoffmann, Cindy Moorman, Edward Janssen, Dorothea Seror en Lindsey Allgood Datum: 8 tot en met 9 juni 2013 Locatie: TETEM kunstruimte KANTOOR VAN DE KONING ‘HET GOEDE GESPREK’ In het kader van haar project Kantoor van de Koning, organiseerde de kunstenaar Marieke Warmelink ‘Het goede gesprek.’ De Koning sprak met het publiek en andere belangrijke gasten over nieuwe bestuursvormen; een onderwerp die voor de Koning van belang is omdat hij zich afvraagt hoe zijn toekomst er uit gaat zien. De aanwezigen konden meediscussieren, alternatieven aandragen en protesteren. Kunstenaar: Marieke Warmelink Datum: 8 augustus 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GOGBOT SEMINAR: PUT YOUR FINGER HERE TETEM kunstruimte organiseerde een GOGBOT seminar over online persuasion. Deze seminar was geïnspireerd op de interactieve videohype waarbij je, door je vinger op een specifieke plek op het scherm te plaatsen, interactie lijkt te hebben met de inhoud. Mediapsycholoog Mischa Coster nam je daarna mee in de wereld van gedragswetenschap en toepasbare beïnvloedingstechnieken. Keynote spreker: Mischa Coster Partner: Concordia theater Datum: 6 september 2013 15:00 - 18:00 uur Locatie: Concordia theater SOCIAL RETURN ON INVESTMENT Steeds vaker komen we de termen ‘Cultureel Ondernemen’ en ‘Social Return on Investment’ tegen. Het zijn begrippen waar overheden en culturele instellingen mee ‘stoeien’ om jouw meerwaarde te demonstreren. Ken jij jouw maatschappelijk rendement? Het lab-event Social Return on Investment richtte zich op (culturele) ondernemers, kunstenaars en overheden. Sprekers: Johan Bijlstra en Peter Scholten Datum: 12 november 2013 19:30 - 22:00 uur Locatie: TETEM kunstruimte LEEG EN BRAAK Er zijn in Enschede honderden objecten die onder de noemer ‘Leeg + Braak’ vallen. Er is over de hele wereld sprake van dit nieuwe stedelijk probleem: leegstandsproblematiek. Is stadslandbouw een mogelijke oplossing? Hoe kan de stad mensen verbinden en de veiligheid waarborgen? Moeten leegstaande gebouwen mogelijke kweekvijvers van innovatie en creativiteit worden?


ingekocht programma.

Sprekers: Karin Vaneker, Maarten Witteveen, Erik Workel en Wilja Jurg, Partners: Arcon, G-Workspace, PIT en gemeente Enschede Datum: 10 december 2013 19:00 - 21:00 uur

PROEFTUIN ETC Proeftuin ETC is een project over eten, stadslandbouw, eetbaar onkruid, kiemgroente, verticaal tuinieren en recycling. Tijdens het lab-event kon geproefd worden van hapjes, gemaakt van gewone en wilde planten. Daarnaast was er een lezing van Michiel Bussink, schrijver van meerdere boeken omtrent eten uit de natuur. Kunstenaar: Christel Burghoorn Partners: Enjoy the Crisis en regio Twente Datum: 21 december 2013 15:00 - 19:00 uur Locatie: Enjoy the Crisis

3.3 Maker Faire Twente Maker Faires zijn festivals van en voor inventiviteit, creativiteit en vaardigheid. De term komt uit Amerika, waar Maker Faires (uitgevonden door de uitgevers van het Make Magazine) sinds 2006 een begrip zijn. Het is een evenement waar mensen laten zien wát ze maken en hóe ze dat doen. Makers vind je overal en zijn van alle leeftijden: het zijn technische uitvinders, doe-het-zelvers, ambachtslieden, wetenschappers en uitvinders op zolderkamers. Het doel van de Maker Faire is om te onderhouden, informeren, verbinden en de gemeenschap van mensen die plezier hebben in maken te laten groeien. Maker Faires stimuleren innovatie en optimisme: de wereld kan worden verbeterd, problemen kunnen worden opgelost en we kunnen veranderingen op gang brengen. Twente heeft een rijk verleden als centrum voor de maakindustrie en heeft de potentie om opnieuw uit te groeien tot een centrum voor innovatieve industrieën. Net zoals dit in het verleden het geval was met haar grote weverijen, het ontwerpen en bouwen van stoommachines, scheepsmotoren, elektrotechnische apparatuur en energiecentrales, is de doegerichte mentaliteit nog steeds tekenend voor het karakter van Twente. Bedrijven als Siemens en Thales vestigden zich in Hengelo. In Enschede hebben onderwijsinstellingen als Universiteit Twente, Saxion en ROC zich ontwikkeld tot innovatie-hubs (o.a. het Venture Lab) waar studenten actief worden begeleid in ondernemerschap.

PROGRAMMERING Er is gewerkt aan een zo divers mogelijke programmering binnen de thema’s Design, Kunst, Techniek en SamenDoen, met als doel deelnemers te laten meedoen: door technieken aan te leren, experimenten te doen of samen iets te maken. Een aantal deelnemers is speciaal door de organisatie benaderd vanwege hun naamsbekendheid (en dus publiekstrekkende kwaliteit) of vanwege hun interactieve benadering van het publiek, waarmee ze de sfeer actief en feestelijk maakten. Dankzij een bijdrage van de Fuldauer Stichting hebben we Theo Jansen (Strandbeesten), de Spullenmannen (Amersfoort), Jelle de Graaf (Enschede) en Soundwave kunnen uitnodigen. Behalve kijken en doen konden bezoekers op de Maker Faire ook lezingen met een inhoudelijk karakter volgen of deelnemen aan workshops. UITVOERING Hazemijer Hengelo en Seats2Meet hebben belangeloos twee prachtige hallen en een conferentieruimte ter beschikking gesteld. De productie (werving en selectie van deelnemers en publiek) was in handen van TETEM kunstruimte en twintig vrijwilligers, bijgestaan door een producent (SPV Sfeerbeheer). Voor de deelnemers en vrijwilligers verzorgde de gemeente Hengelo een gratis maaltijd op de eerste avond. HET RESULTAAT De eerste Twentse Maker Faire op 23 en 24 november 2013 heeft ruim 50 deelnemende makers en 5000 bezoekers getrokken. HET VERVOLG Het organiserende team werd gesterkt in de gedachte dat een Maker Faire voor Twente zinvol én leuk is. Daarom wordt nu de Stichting Maker Faire Twente opgericht. De doelstelling van die stichting is niet anders dan die van de afgelopen Maker Faire: Twente op de kaart zetten als innovatieve maakregio en makers en publiek inspireren tot vermakelijke en zinvolle cross-overs tussen allerlei vormen van techniek, cultuur en onderwijs. De volgende aflevering van Maker Faire

HET TEAM Op initiatief van de Programmaraad van De Creatieve Fabriek Hengelo zijn enthousiaste en actieve vertegenwoordigers gevonden uit het onderwijs, de creatieve industrie en uit de cultuur- en hackerswereld. Een aantal van deze pioniers heeft de Maker Faire in New Castle bezocht om de kracht van de makersbeweging aan den lijve te ondervinden en inspiratie op te doen. Uit deze groep is een team ontstaan dat samen de organisatie, programmering en uitvoering op zich heeft genomen. Deelnemers aan het team zijn: Techniekmuseum Heim (Klaas Gert Lugtenburg, Hengelo) | FabLab Enschede (Saxion/Wout Zweers, Enschede) | Universiteit Twente (Edwin Dertien, Enschede) | TkkrLab (Dave Borghuis, Enschede) | FAT TV (Irma Bruggeman, Hengelo) | SVP Sfeerbeheer (Nathan Wiersma, Yuri Jansen, Amsterdam) | Linkeroever (Liesbeth Jansen, Maarten Pedroli, Amsterdam) | TETEM kunstruimte (Wilja Jurg, Enschede) | FINANCIEEL Voor de eerste Twentse Maker Faire werd geen entreegeld gevraagd aan de bezoekers en ook de deelnemers hoefden niets te betalen. Dat kon omdat Hazemeijer Hengelo de ruimtes om niet ter beschikking heeft gesteld en de Programmaraad een budget van € 56.400 ter beschikking had uit gelden van de provincie Overijssel en gemeente Hengelo, de Kamer van Koophandel en de Fuldauer Stichting. Met deze middelen werden de kosten gedekt voor organisatie, communicatie en een beperkt



4 | Programma Vrije Ruimte 4.1 Vrije Ruimte | tentoonstellingen De vrije ruimte is onlosmakelijk verbonden met het hoge en brede activiteitenniveau in Roombeek. De vrije ruimte vervult een niet meer weg te denken rol voor culturele organisaties en voor lokale en landelijke kunstenaars die spontaan insteken op de geboden mogelijkheden. In 2013 werden er in de vrije ruimte 14 tentoonstellingen en producties getoond. Daarbij is de inhoudelijke samenwerking gevonden met 8 lokale cultuurpartners: ARE, B93, Studio Complex, Kunstenlandschap, ArtEZ, GOGBOT, Rijksmuseum Twenthe en Concordia 21Rozendaal. Hierbij werd het werk van 54 lokale kunstenaars getoond. ON THE EDGE ‘On the Edge’ was een groepsexpositie van de kunstenaars van Studio Complex. De kunstenaars boden bezoekers de mogelijkheid om het moment van de creatie en de ontwikkelingen te ervaren. De kunstenaars waren tijdens de expositieperiode bezig met het ter plekke creëren en transformeren van hun kunstwerken. Kunstenaars: Aike Lütkemöller, David Scheidler, Elise Leusink, Jaap Mutter, Jan Krühler, Jelle de Graaf, Jeroen Gras, Marie Janin, Reinier Kranendonk, Thomas Chudoba en Wouter Kops Partner: Studio Complex Datum: 7 februari tot en met 17 maart 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GABRIEL LESTER: HIGHLIGHTS & CHANCE ENCOUNTERS De realisatie van twee kunstwerken getiteld 15m3 in de publieke ruimte van Roombeek – functionerende faciliteitenhuisjes in de Lasonderbleek en Lonnekerbleek – vormde de aanleiding voor deze site-specific solotentoonstelling van Gabriel Lester. Waar de werken in de publieke ruimte functioneren als letterlijke bespiegelingen, die de stad in zich opnemen en zich ermee vervlechten, toonde de expositie een lijnenspel dat de tentoonstellingsruimte uitlijnt en doet oplichten. Kunstenaar: Gabriel Lester Datum: 21 maart tot en met 14 april 2013 Locatie: TETEM kunstruimte LINE-ART Doet de kunstenaar nog uitspraken over de wereld waarin we leven? Wat houdt hem bezig en hoe vertaalt hij dit in abstracte kunst? Deze expositie bracht abstracte kunst met een eigen duidelijke beeldtaal. Zo’n zestigtal werken die een grote sereniteit uitstralen en de vorm tot de essentie terugbrengen waren hier bijeengebracht. Kunstenaars: Paul van Rijswijk, Pip Culbert, Sigrid Neuwinger, Dorien Melis en Marlies Lebesque Datum: 18 april tot en met 20 mei 2013 Locatie: TETEM kunstruimte B93 @ KUNSTENLANDSCHAP De deelnemende kunstenaars hebben zich laten inspireren door het plaatselijke (Germaanse) godendom. Sommige werken werden ter plekke gecreëerd. Kunstenlandschap was een tweedaagse kunstroute door het landschap tussen Lonneker en Roombeek. Onderweg waren verschillende kunstwerken, installaties en performances te zien. Kunstenaars: Petra Groen, Erik Terhorst, Marlies van Grootel, Erik Put, Dagmar Veldhuis, Hanan Klei, Jeroen de Nijs, Susan Pinkster, Johannes ZomerVijver, Debbie Voerman, Judith Schepers en Mark Bakema Partner: Kunstenlandschap en B93 Datum: 19 tot en met 20 mei 2013 Locatie: Stroinksbleek, onderdeel van TETEM kunstruimte


BORN DIGITAL DIY De leden van het Born Digital collectief vulden de canvasmuur met een virtuele galerie waarmee ook ge-VJ’ed kon worden op het centrale DIY eiland en op de beeldschermen sculptuur. De screening space van TETEM was veranderd in een immersieve ruimte waarbij de statistieken over onder meer de verstedelijking in Europa tot een nieuwe beeldtaal zijn verwerkt. Kunstenaars: VJ Emiko, *spark, DNKRS, VJ Granda, Koenraad, Séverin Leblanc, VJ R:A:U:L:, Georgios Cherouvim, Daan van Hasselt, Machinka, Daniel Berio, E202, VJ Juladi, Illuminator, Elektro Moon Vision, Vargasz Abolcs en Born Digital. Datum: 23 mei tot en met 16 juni 2013 Locatie: TETEM kunstruimte EINDEXAMENS AKI-ARTEZ DEELTIJDOPLEIDING Zes studenten van de deeltijdopleiding van de AKI presenteerden hun eindexamenwerk. De expositie in TETEM kunstruimte werd geopend op 20 juni door Ronald Kox (directeur AKI ArtEZ). Kunstenaars: Ilona Dekker, Henriëtte Hooiveld, Hanny Holdijk-de Vries, Ellen Horlings, Judith Wissink en Hedwig Palstra. Partners: AKKUH Hengelo en AKI ArtEZ Datum: 20 tot en met 23 juni 2013 Locatie: TETEM kunstruimte MULTI SOLO ‘WILD THING’ CURATOR BART HESS Ongeremd, instinctief, driftig, onbeschaafd, primitief, woest en wreed! Voor deze Multi Solo had curator Bart Hess ontwerpers en kunstenaars opgeroepen om werken in te sturen met het thema ‘Wild Thing’. Kunstenaars: Malou Beemer, Jivika Biervliet, Stief Desmet, Anya Janssen, Anna Niederbremer, Léon van Opstal, Chrystl Rijkeboer, Ira Schulte, Heleen Simons, Mette Sterre, Casper Warmoeskerken en Peter Zwaan Partners: Rijksmuseum Twenthe en Concordia 21Rozendaal Datum: 27 juni tot en met 1 september 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GRENSWERTE PROJECT: KANTOOR VAN DE KONING In haar werk onderzoekt Marieke Warmelink vormen van gezag en politieke strategieën. In mei 2013 werd ze tijdens de ‘Month of Performance Art Berlin’ officieel ingehuldigd als Koning van het Netwerk of New Humanism (NNH). Deze Koning is benieuwd naar persoonlijke opvattingen, ervaringen en ideeën over het koningschap en zoekt daarbij naar alternatieve bestuursvormen. Kunstenaar: Marieke Warmelink Datum: 30 juli tot en met 11 augustus 2013 Locatie: TETEM kunstruimte GOGBOT YOUNGBLOOD GRADUATES IN FREE SPACE In TETEM kunstruimte was in alle tentoonstellingsruimtes het afstudeerwerk te zien van de graduates van verschillende Nederlandse kunstacademies. In de exporuimte de vrije ruimte toonden de kersverse afgestudeerden schilderijen, fotografie, sculpturen en installaties. Het thema was Erotec, over the human body - online-dating - body-enhancements and transhumanism 2.0 - sex and technology - teledildonics - sehnsucht and consumption - pornification & girlpower. Kunstenaars: Janne Bauholzer, Margriet van Breevoort, Paula van Doorn, Tom de Groot, Sinan Güven, Tezz Kamoen, Sara Koning, Nynke Koster, Jochem van Laarhoven en Céline Manz Partner: GOGBOT 2013 Datum: 5 tot en met 15 september 2013 Locatie: TETEM kunstruimte FORCE MAJEURE De tentoonstelling ‘Force Majeure’ toonde sculpturen, tekeningen en installaties van Élodie Huet, geïnspireerd door haar verblijf en onderzoek in Enschede. Haar


projecten kenmerken zich door gebruik van assemblage of juist door het tegenovergestelde, de demontage. Huet heeft een voorliefde voor werken die beweging en uitzaaiing impliceren en die bestemd zijn om uiteindelijk uit elkaar te gaan. Kunstenaar: Élodie Huet Partner: ARE Datum: 19 tot en met 29 september 2013 Locatie: TETEM kunstruimte

100 JAAR GRAFIEK UIT EEN PARTICULIERE COLLECTIE In het kader van de Maand van de Grafiek toonde TETEM kunstruimte grafiek uit vele stijlen tijdperiodes uit een particuliere collectie. Hoe komt een eenvoudige kunstverzamelaar ertoe om een collectie grafiek op te bouwen? Kunstenaars: onder meer: Bendien, Lotti van der Gaag, Olivier Julia, Lou Loeber, Henk de Looper, Roosmarijn van Limburg Stirum, Co Oostenbrink, Pearl Pearlmutter, Har Sanders, Aat Veldhoen, Nicolaas Wijnberg, Willem Witsen, Karel Appel, Armando, Marius Bauer, Jacob Bendien, Wim Buitendijk, Dick Cassee, Paul Citroen, Constant, Cesar Domela, Marlene Dumas, Johan Haanstra, Fon Klement, Lucebert, Koen Vermeule en anderen. Datum: 3 oktober tot en met 3 november 2013 Locatie: TETEM kunstruimte HINTERLAND ACHTERLAND: VERDWIJNENDE TRADITIES Twee kunstenaars struinden het grensgebied af, op zoek naar verdwijnende tradities. Met dit beeldend onderzoek wilden de twee kunstenaars de culturele en familiegebonden tradities uit het grensgebied in beeld brengen. Hinterland Achterland is een tekenproject en onderdeel van GrensWerte, een grensoverschrijdend kunstprogramma in de EUREGIO. Kunstenaars: Bérénice Staiger en Jacomijn Schellevis Datum: 17 oktober tot en met 17 november 2013 Locatie: TETEM kunstruimte THE ACT OF PAINTING The Act of Painting grijpt terug naar de basis van de schilderkunst. De tentoonstelling liet zien hoe de hedendaagse abstracte schilderkunst de basale lijn van het schilderen, die begon bij het Abstract Expressionisme, doortrekt, aanscherpt en verdiept. The Act of Painting ging over de contacten en samenwerking tussen kunstenaars, curatoren en theoretici, het verplaatsen van de kunstenaar uit het atelier en het aangaan van een dynamische en directe confrontatie met uiteen lopende en genuanceerde visies van abstractie. Kunstenaars: Jeroen Hofhuizen, André Kruysen, Ray Moon, Hüma Birgül, Jacco Olivier, Mayako Nakamura, Raymond Cuijpers, Marie van Vollenhoven en gast Rudy Klomp Datum: 7 november tot en met 1 december 2013 Locatie: TETEM kunstruimte MULTI SOLO ‘KUNST ALS SUBVERSIEVE DAAD’ Annelien Kers (eigenaar van Kers Gallery en organisator van ONGEKEND Young Masters @ Auction) riep jonge en gevestigde kunstenaars op om werken in te sturen binnen het thema ‘Kunst als subversieve daad’. Om in opstand te komen vanuit hun diepste gevoelens, om tegen de waarden en normen van de maatschappij in te gaan, om bestaande wetten en bepalingen te overtreden en om dogma’s te doorbreken. Om iets nieuws te scheppen dat de toeschouwer in de ziel raakt, dat verwart en tot nadenken stemt, maar ook ontroert en door puurheid tot nieuwe schoonheid komt. Kunstenaars: Aquil Copier, Balta, C.A. Wertheim, Daphne ter Wee, David Bade, Ewoud Bakker, Joanneke Meester, Maarten van Aken, Marie Janin, Meester Copier, Mette Sterre en Nikki Rosa Ootjers en Veerle Ritstier Datum: 5 december 2013 tot en met 12 januari 2014 Locatie: TETEM kunstruimte


5 | Educatie Het digit cultuureducatie- en participatieprogramma biedt onderdak aan twee leertrajecten. Enerzijds aan kunstacademiestudenten en kunstenaars die de mogelijkheid krijgen onder professionele begeleiding ervaring op te doen in het onderwijs en welzijnswerk. Anderzijds aan deelnemers die kennis maken met eigentijdse digitale mediakunst en beeldende kunst en met de personen die deze creëren. • Er zijn in totaal 1103 workshops gegeven aan 15.274 deelnemers door TETEM. - 201 workshops aan 2287 leerlingen PO uit de gemeente Enschede - 67 workshops aan 1497 leerlingen PO uit de regio - 393 workshops aan 5103 leerlingen VO uit de gemeente Enschede - 303 workshops aan 3754 leerlingen VO uit de regio - 139 workshops aan overige doelgroepen (in totaal 2633 deelnemers MBO, HBO en volwassenen uit Enschede als uit regio) • De leerlingen die deelnamen aan een van de cultuureducatieprogramma’s van TETEM kunstruimte of de partner instellingen waren afkomstig uit de gemeenten Aalten, Almelo, Berkelland (Neede), Borne, Hengelo, Hellendoorn (Nijverdal), Hof van Twente (Goor), Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten (Rijssen en Holten) en Tubbergen. • TETEM heeft door middel van het Art2Go programma in totaal 6532 leerlingen toegeleid naar andere culturele instellingen. - 2567 leerlingen TwentseWelle - 1535 leerlingen Kaliber Kunstenschool - 530 leerlingen Nederlandse Reisopera - 520 leerlingen Concordia 21rozendaal - 390 leerlingen Nederlands Symfonieorkest - 330 leerlingen Rijksmuseum Twenthe - 315 leerlingen Concordia Langestraat - 210 leerlingen Naaicafé Reina - 135 leerlingen Wilminktheater • Het cultuureducatieprogramma van TETEM kunstruimte heeft daarmee een totaal bereik van 21.806 deelnemers. • TETEM ondersteunt door middel van het provinciale CMK programma 12 scholen in Overijssel bij het ontwikkelen van een visie op cultuureducatie, het ontwikkelen en implementeren van doorlopende leerlijnen kunstzinnige oriëntatie (al dan niet vakoverstijgend) en teamtrainingen op het gebied van Cultuureducatie. Het betreft scholen in de gemeenten Almelo (OBS Stapvoorde en SBO de Wissel), Dalfsen (KBS Heilige Hartschool, OBS Heidepark en PBS de Regenboog), Hellendoorn (VSO de Elimschool), Ommen (CBS de Kardoen en de GBS Guido de Bres), Oldenzaal (VSO de Sluis), Staphorst (GBS de Levensboom), Wijhe-Ols (PCBS de Matzeschool), Wierden (RKBS het Galjoen).

5.1 Educatie | ontwikkelingen PO In 2013 heeft TETEM de relatie met het primair onderwijs verstevigd. De behoefte van het primair onderwijs aan cultureel aanbod gericht op de digitale beeldcultuur is groot. In aansluiting op deze vraag vanuit het onderwijs heeft TETEM kunstruimte in 2013 workshops en leerlijnen ontwikkeld gericht op kunstzinnige oriëntatie in relatie tot vakoverstijgende leerdoelen op het gebied van digitale media, onderzoeksvaardigheden en techniek. Deze ontwikkeling heeft tot een toename in deelnemers in de leeftijdsgroep 8-12 jaar geresulteerd (van 2939 in 2012 naar 3684 in 2013 = 25% groei). Deze groei wordt met name veroorzaakt door het vergroten van het aandeel leerlingen buiten Enschede.

5.2 Cultuureducatie met Kwaliteit In de zomer van 2012 publiceerde het Fonds voor Cultuureducatie de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit. Het doel van deze regeling is het creëren van een stevig fundament voor cultuureducatie in het onderwijs. De Raad voor onderwijs stelt dat cultuureducatie in het hart van het onderwijs hoort: daar wordt een funda-


ment gelegd voor de culturele ontwikkeling van kinderen. Deze visie van de Raad voor onderwijs sluit naadloos aan bij de visie en werkwijze van TETEM kunstruimte. TETEM heeft de regeling dan ook omarmd en participeert als cultuurpartner bij ‘Culturage’ binnen de gemeente Enschede als in enkele provinciale pilots.

Doelgroep Discipline Doorlopende leerlijnen

Ik en mijn klas (PO groep 3) Tekenen en werken met digitale media Een tweetal workshops in aansluiting op rekenen en taal. Er wordt kennis gemaakt met de kunstdisciplines tekenen en werken met digitale media.

Vakoverstijgende aansluiting

Er wordt gewerkt aan de volgende TULE kerndoelen 54 en 55: (54) De kinderen tekenen zichzelf (tekenen). Op een groot vel plakken de kinderen om de beurt zichzelf op het vel (ruimtesuggestie op het vlak, kleur, vorm en compositie). Elke stap hiervan wordt gefotografeerd en van de resultaten wordt een stop-motion film gemaakt (werken met digitale media). Kinderen leren beelden te gebruiken om ervaringen mee uit te drukken en om te communiceren. (55) De kinderen kijken/luisteren naar en praten over eigen werk en dat van hun groeps genootjes (reflecteren). Een tweetal workshops waarbij de kinderen op onderzoekende, spelende en makende manier kijken naar zichzelf en hun klas en leren wat stop-motion is. Hoe zie ik eruit? Ben ik een jongen of een meisje? Ben ik groot of klein? Welke kleur haar heb ik? We zien er allemaal anders uit, maar hoe kan je zien dat jij het bent? De kinderen tekenen zichzelf en hun favoriete speelgoed. Op een groot vel plakken de kinderen zichzelf op het vel. Zo ontstaat hun eigen klas. Elke stap hiervan wordt gefotografeerd. De kinderen bekijken de foto’s en proberen van elke foto te raden wie het is. Met de resultaten wordt een stop-motion film gemaakt.

Korte omschrijving

CMK-ENSCHEDE Lokaal werken 12 Enschedese culturele instellingen en 14 basisscholen aan de verbetering en vernieuwing van het cultuuronderwijs in Enschede. Er wordt hierbij gewerkt aan de ontwikkeling van een logische leerlijn voor groep 1 tot groep 8 waarbij zoveel mogelijk wordt geïntegreerd met taal, rekenen en wereldoriëntatie. Ook de expertise van de groepsleerkrachten op de kunstvakdisciplines wordt vergroot en daarnaast staat een goede verbinding van de school met de culturele omgeving op het programma. Cruciaal is dat alle onderdelen van het programma in het samenspel tussen onderwijs en cultuur worden ontwikkeld. In de loop van de vier jaar wordt alle kennis ook getoetst op en verspreid onder de andere scholen. CMK-OVERIJSSEL Regionaal werkt TETEM kunstruimte samen met onderwijsinstellingen in het primair onderwijs, het voortgezet speciaal onderwijs en cultuurpartners aan de ontwikkeling van verschillende pilots. • Een vuist vol verbeelding: BO de Wissel (SO) (Almelo) heeft behoefte aan een verdiepende en vakoverstijgende leerlijn cultuureducatie voor het speciaal onderwijs. TETEM kunstruimte werkt samen met de Wissel aan de ontwikkeling van deze leerlijn waarbij de beeldende invalshoek een bijdrage levert en onderdeel kan worden van de cognitieve vakken • Creatief doceren: Het team van de GBS de Levensboom (Staphorst) wil creatiever en procesgerichter werken en zich sterker kunnen richten op de originele en creatieve ontwikkeling van kinderen. Het in samenwerking met TETEM kunstruimte uitgezette deskundigheidstraject bestaat uit creatieve brainstorms, werksessies en workshops rond technieken en individuele coaching van de leerkrachten. • Toppers op zondag: De Weekendschool (Almelo) geeft aan onvoldoende bekend te zijn met de wijze waarop samenhang en afstemming gebracht kunnen worden in de leerlijn cultuur. Leerkrachten van de Weekendschool zijn onvoldoende getraind op het gebied van de leerlijn cultuureducatie. In samenwerking met TETEM kunstruimte is een traject ontwikkeld waarbij de leerlijn cultuur wordt verbonden en verdiept, de relatie met het onderwijs wordt verstevigd en de deskundigheid van leerkrachten


om hier vorm en inhoud aan te geven wordt vergroot. • Kunst-blik: De PCBS Matzeschool (Wijhe) geeft aan nog geen centrale visie op het vak kunstzinnige oriëntatie te hebben. De invulling van het vak is afhankelijk van de individuele docent en is niet helder welke onderdelen wel/niet reeds zijn ingevuld. Hierdoor ontstaat het gevaar dat bepaalde onderdelen niet/onvoldoende worden geadresseerd en andere onderdelen dubbel worden behandeld. TETEM kunstruimte ontwikkelt een aantal doorlopende leerlijnen, een op het gebeid van kunst en techniek, een op het gebied van erfgoed en drama, en een op het gebeid van muziek en dans. Hierdoor ontstaat een samenhangend pakket welke door de school zelf verzorgd kan worden. • Oorlog dicht bij huis: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de bibliotheek van Ommen en het streekmuseum Ommen. De CBS de Kardoen (Ommen) heeft de wens om de losse lessen die de school heeft ontwikkeld met verschillende cultuurpartners in een samenhangende leerlijn erfgoed te plaatsen waarin diverse disciplines van kunstzinnige oriëntatie kunnen worden ingezet. TETEM stelt in samenwerking met lokale cultuurpartners deze leerlijn samen en ondersteunt de implementatie van deze leerlijn bij zowel de school als de cultuurpartners, die na beëindiging van dit traject zorg dragen voor continuering. • Wie ben jij wie ben ik?: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de bibliotheek van Dalfsen en de Historische Kring Lemelerveld. De drie scholen uit Lemelerveld: de OBS de Heidepark, de PCB de Regenboog en de RK Heilige Hartschool willen de basisschoolleerlingen in Lemelerveld in aanraking brengen met de sociale en culturele omgeving waarin zijn leven en naar school gaan. Leerlingen moeten weten hoe hun dorp is ontstaan en leren het belang van het in stand houden van eigen erfgoed. TETEM ontwikkelt in samenwerking met de lokale cultuurpartners een erfgoed pakket welke de leerlingen inzicht geeft in de lokale geschiedenis en de rol die zij hierin spelen. Het project richt zich op de verbreding en verdieping van de aanzet tot een vakoverstijgende doorgaande leerlijn erfgoed in Lemelerveld zoals die nu voorhanden is. • Het verhaal van Almelo: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met Natura Docet Wonderryck Twente. De OBS de Stapvoorde (Almelo) geeft aan dat leerkrachten geconfronteerd worden met een diversiteit van erfgoedinstellingen, de diversiteit van erfgoedcomponenten in de omgeving, en een grote hoeveelheid informatie over erfgoed. Zij zijn niet voldoende deskundig om een goede keuze te maken en dit op goede wijze in te zetten in het onderwijs. TETEM ontwikkelt (in samenwerking met Natura Docet) een pakket aan lesmiddelen welke de Stapvoorde in staat stelt de directe omgeving als activiteiten en musea in de directe omgeving een plek te geven binnen het onderwijs. Deze lesmiddelen zullen eenvoudig uitrolbaar zijn binnen Almelo. • IPC: De Guido de Bresschool (Ommen) werkt met het International Primary Curriculum (IPC), een curriculum voor creatieve en zaakvakken op basisscholen. Het curriculum kent een bijbehorende planning waarbij de school een hoge mate van flexibiliteit heeft om het lesprogramma naar eigen wens in te richten. Kenmerk van dit programma is dat het integraal en thematisch wordt samengesteld. Het programma kent wel lessen kunstzinnige oriëntatie, maar deze vormen niet samen een doorgaande leerlijn. De Guido de Bresschool hecht grote waarde aan het creatieve aspect in het onderwijs m.b.t. cultuureducatie en wil graag een doorgaande leerlijn kunstzinnige oriëntatie ontwikkelen met prikkelende lessen die aansluiten op de ICP modulen en waarbij presenteren en reflecteren een grote rol spelen. TETEM ontwikkelt deze leerlijn in combinatie met een deskundigheidsbevorderingsprogramma welke gericht is op het vorm en inhoud geven van de lessen waarbij ook hun eigen creativiteit wordt aangesproken en uitgedaagd. Hierbij is er aandacht voor procesgericht werken. • Kleur buiten de lijntjes: Partnerscholen: VSO De Sluis (Oldenzaal), VSO de Elim school (Hellendoorn en Nijverdal), PRO ’t Genseler (Hengelo), ZMLK ’t Meerik (Enschede). In samenwerking met een aantal VSO scholen wordt gewerkt aan het gezamenlijk ontwikkelen van een doorlopende, discipline- en vakoverstijgende leerlijn kunsten cultuureducatie vowor VSO scholen die ruimte biedt aan specifieke invulling op schoolniveau. Cultuurpartners: Introdans, TwentseWelle en theater The Young Ones.


Doelgroep Discipline Doorlopende leerlijnen Vakoverstijgende aansluiting

Korte omschrijving

De andere hoek (PO groep 6) Werken met digitale media Kunstzinnige Oriëntatie in aansluiting op Oriëntatie op jezelf en de wereld (natuur en techniek). Er wordt kennis gemaakt met de kunstdiscipline werken met digitale media. Er wordt gewerkt aan de volgende TULE kerndoelen 42, 54 en 55: (42) De kinderen doen onderzoek aan natuurlijke verschijnselen zoals licht. De kinderen herkennen de verschillende soorten perspectief. (54) De kinderen laten zich inspireren door voorbeelden uit de hedendaagse beeldcultuur zoals filmposters en muziekvideo’s en werken samen aan een multimedia presentatie waarin compositie centraal staat. (fotografie) (55) De kinderen kijken/luisteren naar elkaar en praten over hun eigen werk en dat van hun groepsgenoten (reflecteren). Een tweetal workshops waarbij de kinderen kennis maken met fotograferen en verschillende soorten perspectief. Daarnaast maken de kinderen kennis met het effect van belichting op een foto. De kinderen maken zelf een kort fotoverhaal en ervaren het effect van perspectief in fotografie. Hoe komt het dat films zo spannend zijn? Dat je bijna niet meer durft te kijken? Waarom zien filmhelden er zo stoer uit op een poster? Waarom durf ik niet in het donker te zitten?

• • • • • • • •

Doelgroep Discipline Doorlopende leerlijnen Vakoverstijgende aansluiting

Korte omschrijving

5.3 Educatie | ontwikkelingen VO In 2013 heeft TETEM zich gericht op het intensiveren van de relatie met het voort gezet onderwijs uit Enschede als het ontwikkelen van dag pakketten voor voortgezet (speciaal) onderwijs uit de regio. Deze inzet heeft geresulteerd in: • Een toename van 14% leerlingen VO uit Enschede (van 4458 leerlingen in 2012 naar 5103 leerlingen in 2013) • Een toename van 217% leerlingen VO uit de regio (van 1181 deelnemers in 2012 naar 3754 deelnemers in 2013)

5.4 Art2Go Art2Go is een gezamenlijk initiatief vanuit de culturele instellingen uit Enschede. Het project is ontwikkeld voor tweedejaars leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Iedere leerling uit Enschede maakt kennis met drie verschillende culturele instellingen en een breed cultureel programma. Leerlingen uit de regio maken kennis met twee of drie verschillende culturele instellingen. De uitgangspunten achter Art2Go zijn eenvoudig. Iedere deelnemer maakt een keuze voor een themagebied en volgt gedurende één dag twee of drie workshops in aansluiting op dit thema. De workshops worden gevolgd in kleine groepen van maximaal 15 leerlingen. In 2013 werden er zeven themagebieden aangeboden: straattaal, stadsgeluiden, bouwen, horen, zien en zingen, actie-reactie, nieuwsitem en menskracht. Het merendeel van de themagebieden is aanpasbaar aan het niveau van de leerlingen. Een aantal thema-gebieden zijn specifiek gemaakt voor leerlingen van een bepaald niveau. De deelnemende culturele partnerinstellingen zijn: Rijksmuseum Twenthe, TwentseWelle, Concordia 21rozendaal, Nationale Reisopera, Muziekschool Twente, Wilminktheater, Nederlands Symfonieorkest, Naaicafé Reina en Studio Complex. Deelnemende onderwijsinstellingen: • Attendiz – VSO het schip • AOC-Oost – Enschede – VMBO • Bonhoeffer Bruggertstraat – Enschede • Bonhoeffer Geessinkweg – Enschede • Bonhoeffer Vlierstraat – Enschede • Bonhoeffer van der Waalslaan – Enschede • Grundel – Hengelo • Noordik –Almelo • Pius X college – Almelo


Reggesteyn - Rijssen Stedelijk Lyceum Buurserstraat – Enschede Stedelijk Lyceum Kottenpark – Enschede Stedelijk Lyceum Vermeerweg – Enschede Stedelijk Lyceum Zuid – Enschede Stedelijk Lyceum Zwering – Enschede Waerdenborch – Goor Waerdenborch – Holten

Stop-motion! (PO Groep 7,8) Werken met digitale media Kunstzinnige Oriëntatie. Er wordt kennis gemaakt met de kunstdiscipline werken met digi tale media. Er wordt gewerkt aan de volgende TULE kerndoelen 54 en 55: (54) De kinderen leggen gebeurtenissen vast met fotografie en video (digitale media) en gebruiken beelden om ervaringen uit te drukken en ermee te communiceren. (55) De kinderen kijken/luisteren naar elkaar en praten over hun eigen werk en dat van hun groepsgenoten (reflecteren) Met stop-motion gebeuren dingen die eigenlijk niet kunnen, zoals door muren lopen of het verwisselen van personen! De kinderen maken kennis met de animatietechniek ‘Stopmotion’. Ze maken in groepjes foto’s en ontwikkelen zelf filmpjes door veel digitale foto’s achter elkaar te plaatsen en deze in beweging te zetten. Voorwerpen uit de omgeving en de kinderen zelf vormen het onderwerp van het filmpje. De gemaakte filmpjes worden op een USB-stick van de leerkracht geplaatst. Hoe komt het dat films zo spannend zijn? Dat je bijna niet meer durft te kijken? Waarom zien filmhelden er zo stoer uit op een poster? Waarom durf ik niet in het donker te zitten?

5.5 Educatieproject | Houtdorp In 2013 vond de vierde editie van Houtdorp plaats in Stroinkslanden op een groenstrookje naast de Broekheurne ring. Het project is ontwikkeld voor kinderen in de leeftijd van 6 -12 jaar. In kleine groepjes werken de leerlingen een aantal dagen achter elkaar aan de ontwikkeling van hun eigen hut en leefwereld. Aansluitend aan de opbouwweek worden er een week lang activiteiten aangeboden aan de wijk. Houtdorp is een project dat is ontwikkeld door TETEM kunstruimte in samenwerking met de woningbouwvereniging de Woonplaats. De doelstelling is gelaagd. Naast doelen als het verstevigen van de sociale cohesie in de wijk en het vergroten van de betrokkenheid van wijkbewoners bij de wijk, zijn er ook doelstellingen op kindniveau. Onderzoek heeft al vaak uitgewezen dat de lange zomervakanties nadelig zijn voor de prestaties van (achterstands)leerlingen. Een belangrijk doel van Houtdorp is dan ook om te voorkomen dat leerlingen in de loop van de zomervakantie achteruitgaan in prestatieniveau waardoor ze het nieuwe schooljaar met een achterstand starten. Daarom wordt tijdens Houtdorp niet alleen gewerkt aan de creatieve ontwikkeling, maar wordt er ook de verbinding gelegd met het cognitieve. De deelnemers volgen drie workshops per dag. De workshops zijn leuk, creatief en wild, maar ook leerzaam en zijn gebaseerd op de onderwijsmethode “Laat maar zien” en sluiten aan op de TULE leerdoelen. In iedere workshop wordt de verbinding gelegd tussen de creatieve en reflectieve doelen en een of meerdere zaakvakken. Zo bestaat de workshop dag die betrekking heeft op het ontwerpen van de hut uit de workshops: materialen, bouwstijlen en ontwerp. • In de workshop ‘materialen’ wordt een studie gedaan naar bouwmaterialen en leren de kinderen over het materiaal en gereedschap die nodig zijn voor het bouwen van een huis. Hierbij wordt de relatie gelegd met het leergebied natuur en techniek en leren de kinderen om bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tus-


sen de werking, de vorm en het materiaalgebruik (kerndoel 44). • In de workshop ‘bouwstijlen’ wordt een studie gedaan naar de verschillende stijlen van huizen. Aan de hand van een tocht door eigen omgeving leren de kids dat er verschillende bouwstijlen zijn. Tijdens deze tocht maken de kinderen foto’s van de bouwstijlen die zij leuk vinden en vanuit deze geselecteerde beelden maken zij een digitale collage van hun droomhuis. Hierbij wordt de relatie gelegd met het leergebied ruimte en leren de kinderen de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, cultuur en levensbeschouwing (kerndoel 42). • In de workshop ‘ontwerp’ leren de kids op papier een ontwerp te maken voor hun eigen huis dat ze in de volgende dagen gaan bouwen. Aan de hand van oefenstudies maken zij een schetsontwerp van het huis dat ze samen gaan bouwen in de volgende dagen. In deze workshop wordt de relatie gelegd met het leergebied rekenen. De kinderen leren wiskundige technieken en methoden kennen en gebruiken die bij het oplossen van niet-wiskundige problemen (kerndoel 20). In de vervolgdagen wordt op soortgelijke wijze gewerkt aan het bouwen en inrichten van hun huis en aan de organisatie van activiteiten in de huizen. Het project heeft een doorlooptijd van 7 dagen. In 2013 hebben in totaal 114 deelnemers tussen de 4-13 jaar oud deelgenomen.

Doelgroep Discipline Doorlopende leerlijnen

Vakoverstijgende aansluiting

Korte omschrijving

Waterlab (PO groep 7, 8) Werken met digitale media en ruimtelijk construeren Kunstzinnige oriëntatie in aansluiting op Oriëntatie op jezelf en de wereld. (natuur en techniek). Er wordt kennis gemaakt met de kunstdiscipline werken met digitale media en ruimtelijk construeren. Er wordt gewerkt aan de volgende TULE kerndoelen 42, 54 en 55: (42) De kinderen leren onderzoek doen naar materialen en natuurkundige verschijnselen zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. (54) De kinderen gebruiken het beeldaspect ruimtesuggesties op het vlak en gebruiken de techniek werken met digitale media. De kinderen filmen de stappen van de proefjes die ze uitvoeren, waarbij ze bewust zijn van camerastandpunten en het kader. De kinderen leren beelden te gebruiken om ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. (55) De kinderen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. Kinderen worden uitgedaagd tot het stellen van prikkelende vragen en doen ervaring op met waarnemen en registreren. Kinderen presenteren eigen filmpjes en reflecteren op de filmpjes van medeleerlingen. Ze wisselen ervaringen uit over hun bevindingen van de proefjes Een workshop waarbij op onderzoekende, spelende en makende manier de eigenschappen van water worden onderzocht. De kinderen kijken naar voorbeelden van wat onderzoek is. Ze zien welke vragen gesteld worden bij wetenschappelijk onderzoek. Ze maken kennis met vragen die relevant zijn voor onderzoek en experiment en leren dat door vragen te stellen, je onderzoek beter wordt. Kinderen experimenten met water door 6 verschillende proefjes uit te voeren. De registratie van deze proefjes leggen ze vast door middel van video en in notities. Daarbij beantwoorden ze de vragen gesteld op de instructievellen en vragenlijsten. Kinderen reflecteren op de filmpjes van elkaar. Ze wisselen ervaringen uit over hun bevindingen.

waarin jongeren bewust gemaakt werden van het beroepsperspectief van technische opleidingen. Jongeren vanaf de leeftijd van 10 jaar zijn actief op het gebied van beroepenoriëntatie. Het project richt zich daarom op groep 7/8 van het primair onderwijs (PO) en groep 1/2 van het voortgezet onderwijs (VO). Kunstenaars en technici gebruiken hun creativiteit voor het maken van een product, maar op verschillende manieren. Bij een technisch product staat de functionaliteit centraal terwijl het bij een kunstproduct gaat om de originaliteit, om het prikkelen van zintuigen en geest. Je kunt creativiteit ook zien als de schakel tussen kunst en techniek (www.cultuurplein.nl). Binnen het project ‘Techniek op de kade’ werd een doorlopende verbinding gelegd tussen kunst en techniek. Aan jongeren werd in de onderwijssituatie een programma aangeboden bestaande uit twee projectonderdelen: A. Een educatieve workshop waarin jongeren op de school kennis maken met de wondere wereld van techniek. Het educatieprogramma bestond uit een drietal componenten: Een receptief deel waarbij de jongeren kennis nemen van voorbeelden van (civiel) technische projecten en voorbeelden van civieltechnische toepassingen in de beeldende kunst. Een actief deel waarbij de jongeren juist door zelf doen kennismaken met techniek. Een receptief deel waarbij jongeren de gemaakte producten aan elkaar presenteren en reflecteren op eigen werk en werk van anderen. Binnen alle componenten speelt het ontwikkelen van inzicht en het krijgen van waardering voor (civiele)technieken en het bewust worden van eigen beroepsmogelijkheden binnen de (civiele) techniek een rol. B. Een bezoek aan de bouwomgeving waarbij jongeren kennis maken met beroepskrachten uit de civiele techniek, een beeld krijgen van de gebruikte instrumenten en gereedschappen en ook inzicht krijgen in de schaal en omvang van civiele werken. Ruim 400 leerlingen uit Hengelo PO (groep 7/8 ) en VO groep (1/2) volgden een door TETEM kunstruimte ontwikkeld educatief programma waarbij kunst instrumenteel werd ingezet om zo jongeren op een creatieve en makende wijze kennis te laten maken met de wereld van techniek.

5.6 Educatieproject Techniek aan de kade GMB biedt duurzame oplossingen op het gebied van water, energie en grondstoffen. GMB werkt in opdracht van de gemeente Hengelo aan het verbeteren van de kade van het Twentekanaal. Deze werkzaamheden worden uitgevoerd om de verplaatsing van STORK naar de nieuwe locatie nabij het Twentekanaal mogelijk te maken. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid had GMB de wens een educatieproject te initiëren



6 | Productie

7 | Tussentijd TETEM productie is ontstaan vanuit een visie op cultureel ondernemerschap. Kunst staat niet op zichzelf, maar is verweven met de maatschappij. TETEM kunstruimte heeft een breed cultuur- en economieprogramma ontwikkeld en levert daarmee een bijdrage aan zowel een creatieve, innovatieve en artistiek interessante omgeving als aan het culturele ondernemersklimaat van de stad Enschede en regio Twente. Het productiehuis is een omvangrijke programmapoot van de organisatie met een groot groeipotentieel. Het productiehuis dat is ontwikkeld als een win-win-model: ter versteviging van het lokale productieklimaat en als verdienmodel voor de organisatie. In 2013 is gewerkt aan de operationele kwaliteit van TETEM productie en is de provinciale markt verkend. Dit heeft geresulteerd in opdrachten in de gemeenten Almelo, Borne, Denekamp, Hengelo, en Oldenzaal. In 2013 is de omzet van het productiehuis met 53% toegenomen, van € 138.598,- in 2012 naar € 212.506,- in 2013. PRODUCTIEHUIS OPDRACHTEN Het productiehuis is ontstaan naar aanleiding van de vraag van lokale kunstenaars naar ontwikkelingsmogelijkheden en richt zich op het bevorderen van de professionele ontwikkeling van kunstenaars. Het productiehuis werft opdrachten uit het bedrijfsleven, de non-profit- en de publieke sector. Kunstenaars krijgen de mogelijkheid om onder begeleiding nieuwe kennis en ervaring op te doen, hetgeen leidt tot verdieping dan wel verbreding van de eigen beroepspraktijk. De opdrachten lopen qua discipline en omvang sterk uiteen. Het gaat om autonome en toegepaste kunstopdrachten, sociaal artistieke projecten en organiserende en producerende opdrachten. Denk aan het vervaardigen van een videoportret in opdracht, het opzetten van een participatief project rond de herinrichting van een wijk, het programmeren en organiseren van een symposium of netwerkbijeenkomst en het ontwikkelen en begeleiden van workshops. De leerlijn voor de deelnemende kunstenaar en het ontwikkelen van expertise voor de eigen organisatie nemen binnen iedere opdracht een centrale positie in. TETEM productie ondersteunt de opdrachtgever bij het formuleren van de opdrachtomschrijving en het selecteren van deelnemende kunstenaars. De kwaliteit van het proces alsook het resultaat wordt bewaakt, kunstenaars worden begeleid en gecoacht binnen de opdracht en de binnen de organisatie aanwezige kennis en expertise als het netwerk van de organisatie worden daarbij ingezet. Als intermediair tussen opdrachtgever en kunstenaar bewaakt TETEM productie de kaders van het opdrachtgeverschap en begeleidt de kunstenaar zowel bij de ontwikkeling en uitvoer van de opdracht als in diens ondernemerschap. In 2013 stond het uitbouwen van het netwerk en het overdraagbaar maken van kennis centraal. Het overdragen van kennis gebeurde in 2013 door middel van individuele gesprekken. In 2013 is er gewerkt aan productiehuisopdrachten met partners en opdrachtgevers uit acht verschillende gemeenten: Almelo, Borne, Denekamp, Enschede, Hengelo, Oldenzaal, Ommen en Zwolle. • Het is TETEM productie gelukt om ondanks de tijden van economische crisis de marktpositie vast te houden en het netwerk uit te bouwen. Toename van de omzet met 53% in 2013. Van € 138.598,- in 2012 naar € 212.506,- in 2013. • In totaal staan 137 kunstenaars ingeschreven bij TETEM productie. Kunstenaars op deze lijst ontvangen de uitvragen van TETEM productie en wordt de kans geboden deel te nemen aan informele en formele ontmoetingen waarin het overdragen van kennis en kunde centraal staat. Ongeveer 75% van deze kunstenaars woont en/of werkt in Enschede.



Enschede besteedt de afgelopen jaren meer en meer aandacht aan de ontwikkeling van creativiteit in de stad. Zo is meer ruimte ontstaan voor de ontwikkeling van creatieve broedplaatsen: gebouwen waarin kunstenaars en creatieve ondernemers werken en soms ook wonen. De plekken danken hun succes enerzijds aan de mix van professionals en starters, de interactie tussen verschillende creatieve disciplines en de innoverende werking die van dit alles uit gaat. In 2013 nam TETEM kunstruimte in tussentijd projecten een intermediaire rol in. De eigenaar van de panden levert het pand of om niet, tegen een relatief lage vergoeding of tegen de kosten voor het gebruik van gas, water en elektra aan TETEM. TETEM ontwikkelde samen met kunstenaars en creatieven uit de stad een concept voor het betreffende pand. Afhankelijk van de wens van de vastgoedeigenaar spelen publieke, sociale en/of culturele functies hier een rol in. De geselecteerde gebruikers van de panden werkten aan de invulling van het ontwikkelde concept en betalen een relatief lage gebruikersvergoeding aan TETEM. TETEM ontving geen vergoeding voor deze intermediaire rol, maar vervulde deze taak vanuit de wens een bijdrage te leveren aan het culturele, sociale en economische speelveld van de stad Enschede. Eind 2013 onderschrijft TETEM kunstruimte de ideologie achter het tot op heden gehanteerde model, maar ziet ook dat de praktijk afwijkt van de theorie. Onder druk van de bezuinigingen en de financiële crisis blijken afspraken met eigenaren van vastgoed meer vloeibaar dan gewenst, en worden afspraken tussentijd eenzijdig gewijzigd. En onder druk van persoonlijke omstandigheden en creatieve behoeften van kunstenaars worden gemaakte gebruiksafspraken genegeerd. Daarbij is er geen sprake van een gedeeld referentiekader tussen de eigenaren van het vastgoed en de gebruikers van de tussentijd panden. Dit heeft in 2012 en 2013 geresulteerd in een aantal aanschrijvingen door gemeente over onderwerpen als: wonen in atelierpanden, geluidsoverlast en rotzooi. Bij het aspect rotzooi moet worden opgemerkt dat de objecten die door de gemeente werden gedefinieerd als rotzooi door de gebruikers werden gedefinieerd als kunstobjecten. Ieder schrijven vraagt een (veelal corrigerende) interventie van TETEM richting de gebruikers van de panden. Daarbij blijkt de verdeling van de rekeningen voor gas-, elektra- en waterverbruik een terugkerende discussie onder de gebruikers en resulteert dit tot spanningen onderling tussen de gebruikers dan wel tussen gebruikers en TETEM tussentijd. De positie van TETEM als een kunstinstelling en beheerder van leegstandspanden is hierbij voor veel kunstenaars lastig te bevatten en TETEM is van mening dat de rol die zij hierin speelt een ongunstige uitwerking heeft op het profiel van de organisatie richting een deel van de kunstenaars uit de stad. TETEM kunstruimte is daarom zoekende naar een nieuw beheermodel. Eind najaar 2013 zijn de eerste gesprekken hierover gestart met de afdeling vastgoed van de gemeente Enschede. Een van de denkrichtingen is een samenwerkingsmodel tussen gemeente Enschede, FMT en TETEM kunstruimte.

7.1 Tussentijd panden DE FABRIEKSSCHOOL / KLOOSTERSTRAAT 1 De voormalige Fabrieksschool aan de Noorderhagen in Enschede is één van de monumentale bouwwerken, voortgekomen uit het roemrijke verleden van de textielindustrie. De school, daterend uit 1872, was opgericht om kinderen in de leeftijd van 10-14 jaar die in de textielfabrieken werkten, te onderwijzen. Samen met cultuurpartners als TkkrLab, Enjoy The Crisis, Naaicafé Reina en Project DWG werd de Fabrieksschool tussen eind 2010 en eind 2013 programmatische ingevuld. Halverwege 2013 bleek dat veranderend vastgoedbeleid tot een grote verschuiving in het toedelen van de kosten leidde. De volledige kosten voor gas, water en elektra als alle gemeentelijke heffingen werden vanaf dat moment ten laste gebracht van de gebruikers, met als gevolg dat het voor de gebruikers niet langer haalbaar was de Fabrieksschool programmatisch te vullen.



Naaicafé Reina vond onderdak in de tussentijd locatie TANKSTATION, TkkrLab en project DWG vonden onderdak in de voormalige Polaroid fabriek en Enjoy The Crisis vond onderdak in een voormalig schoolgebouw aan de Meeuwenstraat welke in beheer is door het wijkinitiatief Stichting Beien.

Enschede te presenteren. Daarnaast is Studio Complex de jaarlijkse campinglocatie van het multimedia festival GOGBOT. De kunstenaars van Studio Complex zijn: Jeroen Gras, Jelle de Graaf, Marie Janin, Jan Krühler, Jaap Mutter, David Scheidler en Wouter Kops.

HET OOSTERVELD Eind juli 2012 is het voormalige schoolgebouw Oosterveld in de wijk Wesselerbrink Zuid-West leeg komen te staan. Bewoners van de wijk waren bezorgd over de toekomst van het gebouw. Binnen deze situatie is TETEM tussentijd door de gemeente Enschede benaderd om voor de duur van 1 jaar, programmatische invulling te geven aan het voormalig schoolgebouw.

DEURNINGERSTRAAT 28 Deurningerstraat 28 deed vroeger dienst als showroom en garage. Het multifunctionele pand is nu in gebruik als culturele ontmoetingsplek en expositieruimte onder de naam: TANKSTATION cultureel vulpunt.

Om tot een goede afstemming te komen tussen het bestaande jeugdaanbod in de wijk en het door TETEM te ontwikkelen aanbod is een scholen- en vrije tijdsprogramma ontwikkeld in samenwerking met o.a. Smileypark en Alifa. In 2013 hebben tweewekelijks programma-activiteiten plaatsgevonden voor kinderen in de leeftijd van 6-12 jaar en ruim 300 kinderen hebben deelgenomen aan een van de workshops. Een van de klaslokalen is omgebouwd tot tentoonstellingsruimten. In overleg met de wijkbewoners is gekozen voor een vaste opstelling op de zondagen. In 2013 zijn er drie tentoonstellingen getoond: • ‘Logees’ van Jet Broekstra. Een beeldende registratie van het zomerproject dat heeft plaatsgevonden rond de kinderboerderij de Wesseler. • Duo-tentoonstelling van Grietje Bouman & Marion van Noord. Een tentoonstelling over de zin/onzin/waanzin van het gewone leven. • ‘Iedereen kunstenaar’ een groepstentoonstelling van zes kunstenaars uit Enschede Zuid. Met schilderijen, tekeningen en beelden van: Fred Dannenburg, Rinia Dataram, Monika Grotenhoff, Jesper Janse, Jakob Meijer en Julian Atienzar Tendero. In 2013 werd de expositieruimte in Oosterveld door 470 mensen bezocht (inclusief openingen). Voorjaar 2013 hebben buurtbewoners via de pers laten weten tevreden te zijn met contacten met de kunstenaars die het pand in gebruik hebben en de invulling die TETEM het pand geeft. Ondanks deze ervaringen blijft het pand een doorn in het oog van de bewoners. Mevrouw Wilma van der Kaap: “Het gebouw is lelijk, doet afbreuk aan de wijk. Ik en andere bewoners van de wijk hopen dat het gesloopt wordt. En dat tot die tijd de kunstenaars blijven…..” Eind augustus 2013 heeft TETEM de sleutel van het Oosterveld 20 ingeleverd bij de gemeente Enschede. Twee van de kunstenaars die gebruik maakten van een atelier in Oosterveld hebben Enschede verlaten en zijn verhuisd naar Den Haag. Drie kunstenaars hebben onderdak gevonden in een van de andere tussentijd panden en twee kunstenaars hebben hun werkzaamheden verplaatst naar de privé woning. Eind 2013 is Oosterveld 20 gesloopt. CROMHOFFSBLEEKWEG 69 / INDUSTRIESTRAAT 32 De hal aan de Cromhoffsbleekweg 69 / Industriestraat 32 is in gebruik als creatieve broedplaats en atelierruimte van het kunstenaarsinitiatief Hangarrrrrr. De kunstenaars die er momenteel gebruik van maken zijn: Luuk van Binsbergen, Hans Runge, Ira Birgit Schulte, Sebastian Gräve, Sara Dojan en Aike Lütkemöller. Ook op deze locatie vinden diverse activiteiten plaats als open atelier dagen en deelname aan de festivals The Overkill en GOGBOT.

Het TANKSTATION is een culturele ontmoetingsplek voor jong en oud waar kunst, cultuur, educatie, wetenschap en heerlijk eten samenkomen. Bezoekers worden door middel van kruisbestuiving zowel met elkaar als het rijke aanbod van culturele initiatieven en activiteiten in aanraking gebracht. Door het ontwikkelen van een breed en toegankelijk kunstplatform in Enschede werken vele enthousiastelingen samen waarbij de combinatie van verschillende functies en activiteiten een belangrijke rol spelen in het creëren van een uitdagend aanbod. Denk aan (vegetarische) diners, exposities, performances, lezingen, filmavonden, glasblaas demonstraties of workshops. Vanaf zomer 2013 is het TANKSTATION op de dinsdagen geopend met het Lekker Eetcafé door Linzi Lemmens, initiatiefneemster van het project en eigenaar van de rijdende keuken Bakblik. Vanaf eind 2013 kan er op dinsdag ook lekker geneusd worden in de ‘’Winkel’’, gerund door Lotta Imeyer. Deze dagen worden zoveel mogelijk aangevuld door (muziek)performances, kunstprojecten en exposities. Ook gevestigd in het TANKSTATION is Reina’s Naaicafé waar iedereen elke dinsdagavond van 19.00-22.00 uur langs kan komen met verstelwerk, plannen en ideeën op textielgebied. Reina biedt een ruimte waar de naaimachines, lockmachine en punchmachine al klaar staan, de koffie/thee pruttelt en haar advies altijd op maat is. Verder zijn er in de agenda toegespitste workshops te vinden.

7.2 Tussentijd festivals ZUIDERFESTIVAL Studio Complex en Hangarrrrrr presenteerden een kunst, muziek en poëzie DIY festival. Studio Complex en Hangarrrrrr zijn twee aangrenzende atelierpanden waarin in totaal 16 kunstenaars werken. Tijdens de twee festivaldagen waren de bezoekers welkom om mee te doen met de workshops, open podium en verschillende buitenactiviteiten. In 2013 was het thema “Vlucht”: ontsnappen, ontlopen of wegdromen! Datum: 23 tot en met 24 augustus 2013 Locatie: Studio Complex THE OVERKILL FESTIVAL The Overkill Festival was een 48 uur non-stop evenement gericht op de ‘nerd’ cultuur en cross-overs tussen disciplines. De derde editie ‘Science Goes Boink!’ verkende de relatie tussen games, films, kunst en wetenschap en de manier waarop deze verbindingen onze samenleving beïnvloeden. Met een diversiteit aan media nodigde het festival uit voor een non-stop ‘overkill’ van multimedia en subculturen. Datum: 8 tot en met 10 november 2013 Locatie: De Fabrieksschool

CROMHOFFSBLEEKWEG 75 De grote loods aan de Cromhoffsbleekweg 75 was vroeger in gebruik door een autoschade en herstelbedrijf. Momenteel dient het pand als creatieve broedplaats en atelierruimte. De gebruikers van de hal hebben zich verenigd in Studio Complex. De groep als de individuele kunstenaars nemen deel aan tentoonstellingen en projecten en organiseren open atelier dagen waarbij ze hun werken aan het publiek presenteren. In 2013 heeft de tweede editie van het Zuider Festival plaatsgevonden. Tijdens het Zuider festival zijn gastkunstenaars en muzikanten uitgenodigd om hun werk in




8 | Kentallen Tentoonstellingen medialab In 2013 zijn er negen nieuwe mediakunst exposities gerealiseerd: - K.O. anti-sportsbar | 22 november 2012 t/m 27 januari 2013 (doorloop uit 2012) - ArTechLab | 31 januari t/m 17 februari - AKI Electrique | 21 februari t/m 10 maart - Game-City an Artistic Game Experience | 14 maart t/m 12 mei - Born Digital Identifies Europe | 16 mei t/m 30 juni - UNTITLED. Zimoun & Scheidler | 4 juli t/m 1 september - GOGBOT YOUNGBLOODS | 5 september t/m 6 oktober - Hybrid Skins | 10 oktober t/m 24 november - Nomadic Sand Bath | 28 november 2013 (doorloop naar 2014) Totaal bereik medialab tentoonstellingen: 18.797 bezoekers Lab-events In 2013 zijn acht lab-events gerealiseerd: - Resilio | 19 februari - The Artery Club diner | 28 februari - (NON-)LOCATIONS Performance Art Event | 8 en 9 juni - Kantoor van de Koning ‘Het goede gesprek’ | 8 augustus - GOGBOT seminar: Put your finger here | 6 september - Social Return on Investment | 12 november - Leeg en Braak | 10 december - Proeftuin ETC | 21 december Totaal bereik lab-events: 556 deelnemers Maker Faire Twente Totaal bereik 5000 bezoekers Tentoonstellingen & activiteiten vrije ruimte In 2013 zijn vijftien vrije ruimte tentoonstellingen gerealiseerd: - Multi Solo ‘If the kids are united’ | 6 december 2012 t/m 3 februari 2013 (doorloop uit 2012) - On the Edge | 7 februari t/m 17 maart - Gabriel Lester ‘Highlights & Chance encounters’ | 21 maart t/m 14 april - Line-art | 18 april t/m 20 mei - B93 @ Kunstenlandschap | 19 t/m 20 mei (deze tentoonstelling vond buiten plaats, deze bezoekers zijn niet meegeteld in de prestatiecijfers) - Born Digital DIY | 23 mei t/m 16 juni - Eindexamen expo AKI deeltijd | 20 t/m 23 juni - Multi Solo ‘Wild thing’ | 27 juni t/m 1 september - Grenswerte project ‘Kantoor van de Koning’ | 30 juli t/m 11 augustus - GOGBOT YOUNGBLOODS | 5 t/m 15 september - Force Majeure | 19 t/m 29 september - 100 jaar Grafiek uit een particuliere collectie | 3 oktober t/m 3 november - Hinterland Achterland ‘Verdwijnende tradities’ | 17 oktober t/m 17 november - The Act of Painting | 7 november t/m 1 december - Multi Solo ‘Kunst als subversieve daad’ | 5 december 2013 (doorloop naar 2014) Totaal bereik vrije ruimte tentoonstellingen: 19.408 bezoekers

- 303 workshops aan 3754 leerlingen VO uit de regio - 139 workshops aan overige doelgroepen (in totaal 2633 deelnemers MBO, HBO en volwassenen uit Enschede als uit regio) • De leerlingen die deelnamen aan een van de cultuureducatieprogramma’s van TETEM kunstruimte of de partnerinstellingen waren afkomstig uit de gemeenten Aalten, Almelo, Berkelland (Neede), Borne, Hengelo, Hellendoorn (Nijverdal), Hof van Twente (Goor), Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten (Rijssen en Holten) en Tubbergen. • TETEM heeft middels het Art2Go programma in totaal 6532 leerlingen toegeleid naar andere culturele instellingen. - 2567 leerlingen TwentseWelle - 1535 leerlingen Kaliber Kunstenschool - 530 leerlingen Nederlandse Reisopera - 520 leerlingen Concordia 21Rozendaal - 390 leerlingen Nederlands Symfonieorkest - 330 leerlingen Rijksmuseum Twenthe - 315 leerlingen Concordia Langestraat - 210 leerlingen Naaicafé Reina - 135 leerlingen Wilminktheater • Het cultuureducatieprogramma van TETEM heeft daarmee een totaal bereik van 21.806 deelnemers. • TETEM ondersteunt middels het provinciale CMK programma 12 scholen in Overijssel bij het ontwikkelen van een visie op cultuureducatie, het ontwikkelen en implementeren van doorlopende leerlijnen kunstzinnige oriëntatie (al dan niet vakoverstijgend) en teamtrainingen op het gebied van cultuureducatie. Het betreft scholen in de gemeenten Almelo (OBS Stapvoorde en SBO de Wissel), Dalfsen (KBS Heilige Hartschool, OBS Heidepark en PBS de Regenboog), Hellendoorn (VSO de Elimschool), Ommen (CBS de Kardoen en de GBS Guido de Bres), Oldenzaal (VSO de Sluis), Staphorst (GBS de Levensboom), Wijhe-Ols (PCBS de Matzeschool), Wierden (RKBS het Galjoen). Kunstruimte & de individuele kunstenaars • Binnen het cultuureducatieprogramma van TETEM kunstruimte werkten eind 2013 in totaal 30 kunstenaars. In totaal 23 van deze kunstenaars zijn woonachtig in Enschede. In totaal 7 van de kunstenaars zijn woonachtig in andere delen van Overijssel en Gelderland (Arnhem, Hengelo, Haaksbergen, Zutphen en Zwolle). • Het vrije ruimte programma bood in 2013 expositieplek en/of podium aan 54 lokale kunstenaars. • In totaal 147 kunstenaars staan ingeschreven bij TETEM productie. Kunstenaars op deze lijst ontvangen de uitvragen van TETEM productie en wordt de kans geboden deel te nemen aan informele en formele ontmoetingen waarin het overdragen van kennis en kunde centraal staat. Ongeveer 75% van deze kunstenaars wonen en/of werken in Enschede. • In 2013 zijn 19 opdrachten verleend aan in totaal 17 kunstenaars. In totaal 10 van deze kunstenaars zijn woonachtig in Enschede, een in Amsterdam, twee in Arnhem, drie in Oldenzaal en een in Zwolle. • Het TETEM tussentijd programma bood in 2013 woon- en werkplek voor ongeveer 45 lokale kunstenaars. • In 2013 werkten 7 lokale kunstenaars als vrijwilliger voor TETEM kunstruimte. Deze kunstenaars werken als projecteigenaar van productieopdrachten, projectmedewerker in de open afbouw van tentoonstellingen en als free-publicity medewerker.

Tussentijd – Oosterveld Totaal bereik 470 bezoekers Cultuureducatie & participatie • Er zijn in totaal 1103 workshops gegeven aan 15.274 deelnemers door TETEM kunstruimte. - 201 workshops aan 2287 leerlingen PO uit de gemeente Enschede - 67 workshops aan 1497 leerlingen PO uit de regio - 393 workshops aan 5103 leerlingen VO uit de gemeente Enschede




9 | In de Media Social media e.a.

2013

Toename ten opzichte van 2012

Vrienden Facebook

1429

+59%

112

+12%

1064

+25%

Unieke bezoekers website

95.644

+176%

Bezoeken website

131.530

+77%

Relaties LinkedIn Leden nieuwsbrief

Herkomst bezoekers

Gemiddeld

Totaal geïnterviewde bezoekers

720

Enschede

60%

Overig Overijssel

16%

Overig Nederland

20%

Overige internationaal

4%

Op de hoogte gebracht van tentoonstelling Totaal geïnterviewde bezoekers Flyer Nieuwsbrief Facebook Mond-op-mond Pers en media Overige

720 41 88 90 335 58 108

6% 12% 12% 47% 8% 15%

Provinciale dekking activiteitenprogramma TETEM educatie en productie

31-12-2013

Anti-sport in Metropolis M Over de tentoonstelling ‘K.O. anti-sportsbar’: ‘Actueler kan niet in de week van Lance Armstrong: Arno Coenen stelt voor TETEM een pakkende tentoonstelling samen die laat zien hoe doortrapt sport is. TETEM had bij mij de naam gericht te zijn op mediakunst, maar er zijn meerdere expositieruimtes waar een breder programma draait, met veel gastcuratoren en open inschrijvingen. Ik was er vanwege een tentoonstelling van Arno Coenen, in het kader van een groot project in meerdere instellingen, gewijd aan sport. Pestkop Coenen gaat niet mee in de idolatrie waar Jan Mulder (en vrienden) zich in de Twentse Welle aan overgeeft. Coenen toont de andere kant van sport, de schaduwkant, de sport als exces. Bij hem heerst vooral de anti-olympische gedachte: winnen is belangrijker dan meedoen.’ www.metropolism.com | 26 januari 2013. Groepsexpositie en ArTechLab in TETEM Over de tentoonstellingen ‘On the Edge’ en ‘ArTechLab’: ‘Twee bijzondere exposities zijn de volgende maand te zien in de TETEM kunstruimte aan de Stroinksbleekweg. Onder het motto ‘On the edge’ laten de kunstenaars van Studio Complex hun werk zien aan het publiek. Tegelijkertijd presenteert een groep ArtEZ-studenten de experimentele projecten waar ze maandenlang aan hebben gewerkt in het ArTechLab.’ Twentsche Courant Tubantia | 30 januari 2013. Ontwerpen van IAA en André Beumers op Twente Biënnale Het ontwerp van IAA Architecten, IAA Stedenbouw & Landschap en André Beumers Architect is geselecteerd voor de kassa & informatiebalie, de horeca voorbouw en de silent disco voor de Twente Biënnale. Het ontwerp ‘Silent Dome’ van kunstenaars Jelle de Graaf en David Scheidler is gekozen voor het uitgiftepunt van de silent disco. De winnende gebouwen staan van 23 mei tot en met 9 juni 2013 op de Stroinksbleek in Roombeek, Enschede. TETEM kunstruimte heeft i.s.m. de Twente Biënnale een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor de objecten op het festivalterrein. www.dearchitect.nl | 20 februari 2013. AKI Electrique en On the Edge op TV Enschede FM Interview met Pieter Baan Müller (docent Fine Art Media ArtEZ) over AKI Electrique en videobeelden van On the Edge expositie. Het item begint bij 3:25 min. TV Enschede FM | 21 februari 2013. Mister Motley Twee exposities in TETEM ‘Momenteel is in TETEM Kunstruimte in Enschede twee exposities te zien, On the Edge en AKI Electrique. Beide exposities geven een mooi beeld van wat er op en na de academie gebeurt in Enschede.’ www.mistermotley.nl | 24 februari 2013. Game-City Over de tentoonstelling ‘Game-City an Artistic Game Experience’: ‘Bestuurbare robots die slingers van gamehelden op de muur tekenen. Een sprookjesachtige plantenwereld waar je doorheen kunt klikken. En een knalpaarse auto met ronkende motor die in een virtuele wereld op het mogelijke einde der tijden afstevent. Drie voorbeelden van wat er komende weken te zien is tijdens Game-City an Artistic Game Experience in TETEM kunstruimte.’ Twentsche Courant Tubantia | 13 maart 2013.

Cultuureducatie Productie

Game-City Kunst van de dag op galeries.nl De tentoonstelling Game-City an Artistic Game Experience verscheen op 16 maart 2013 als Kunst van de dag op galeries.nl. www.galeries.nl | 16 maart 2013.

Zowel cultuureducatie als productie




Magische reflecties in kunstruimte Over de tentoonstelling ‘Highlights & Chance Encounters’ van Gabriel Lester en zijn kunstobjecten in de openbare ruimte van Roombeek: ‘De officiële opening staat voor donderdag 4 april op de kalender. Wie echter niet zo lang kan wachten en eerder kennis wil maken met het werk van Gabriel Lester heeft geluk. Zijn tentoonstelling is vanaf morgen te bezichtigen in TETEM kunstruimte. De site-specific installatie is geïnspireerd door twee kunstobjecten die Lester maakte voor de openbare ruimte in deze wijk.’ Twentsche Courant Tubantia | 20 maart 2013. Lintje voor de koning ‘Op 30 april krijgt koning Willem-Alexander een onderscheiding van de Stad van Nu. Tijdens het Kroningsontbijt wordt het door de Enschedese bevolking gemaakte ‘vaantje’ met portret van de nieuwe vorst op feestelijke wijze onthuld. Het ongeveer 8 meter hoge cadeau is dan op de toren van de Grote Kerk ‘gespeld’. Het idee is afkomstig van de Enschedese Oranjevereniging. TETEM nodigde kunstenaars uit om een feestelijk ontwerp te maken en medewerkers van de kunstruimte begeleiden de uitvoering.’ Twentsche Courant Tubantia | 30 maart 2013.

Gabriel Lester ‘Het publiek kon er al langer terecht, maar morgen om 17.00 uur wordt de expositie van Gabriel Lester in TETEM kunstruimte officieel geopend. Zijn werk is geïnspireerd door kunstobjecten in de openbare ruimte van Roombeek.’ Twentsche Courant Tubantia | 03 april 2013. Mysterieuze huisjes van Gabriel Lester in Enschede ‘Gabriel Lester plaatste in Roombeek in Enschede twee elektriciteitshuisjes, die zo gesloten als ze zijn, veel moeite doen de omgeving in zich op te nemen. De titel 15m3 is afkomstig van de regelgeving voor elektriciteitshuisjes, namelijk ‘een gebouw dat los van enig ander gebouw is opgesteld, waarvan de inhoud groter is dan 15m3 en dat uitsluitend dient voor de omsloten opstelling van gasdrukregel- en/of meetapparatuur’. Elementen van de monolytische huisjes komen terug in de installatie Chance Encounters die Lester in de tentoonstellingsruimte van het in de buurt gelegen TETEM presenteert.’ www.metropolism.com | 03 april 2013. Eigen bijdrage aan ‘lintje’ voor koning ‘Vrijwilligers van TETEM kunstruimte bieden Enschedeërs de kans mee te werken aan het cadeau voor de nieuwe koning, het lint met medaille dat aan de Grote Kerk komt te hangen. Ze staan met vlaggetjes en knutselmaterialen bij het Stadskantoor.’ Twentsche Courant Tubantia | 11 april 2013. Vaantjes voor de vorst ‘Er is hard gewerkt aan het vaantjesproject voor de aanstaande inhuldiging van Willem-Alexander. Op een aantal locaties in Enschede, waaronder verzorgingshuis Bruggerbosch, revalidatiecentrum ‘t Roessingh en bioscoop Wolff Cinestar konden mensen hun creatieve bijdrage leveren aan de door kunstenaar Melanie Spenkelink ontworpen reuzenmedaille.’ Twentsche Courant Tubantia | 12 april 2013. Mega lintje voor de koning op RTV Oost Woensdag 17 april 2013, vanaf 09:57 min. een reportage over het community-art project van Oranje Vereniging Enschede in samenwerking met TETEM productie, met het winnende ontwerp van kunstenaar Melanie Spenkelink. RTV Oost | 17 april 2013. Een spel van aantrekken en afstoten Interview met Bart Hess: ‘Hij ontwerpt kleding, maakt het materiaal, kleedt zijn model ermee aan en een paar seconden later is het weg. Zoals de jurk van slijm voor Lady Gaga, zijn meest bekende werk. De cybercouture van Bart Hess is in zijn eerste solotentoonstelling te zien in het Rijksmuseum Twenthe. Deze zomer stelt Bart Hess twee tentoonstellingen samen in de kunstruimtes 21rozendaal en TETEM.’ Twentsche Courant Tubantia | 18 april 2013. Enschede eert koning met ‘medaille’ De onthulling van de medaille aan een 4,5 meter lang ‘vaantje’, is vanmorgen het slotstuk van het koningsontbijt waar zich 450 mensen voor hebben aangemeld. Meteen na de troonsafstand door koningin Beatrix onthult burgemeester Peter den Oudsten het ereteken dat met een mega-veiligheidsspeld aan de monumentale toren is bevestigd. Twentsche Courant Tubantia | 30 april 2013. Metropolis M preview Twente Biënnale ‘Binnenkort vindt de Twente Biënnale plaats, die ditmaal gewijd is aan Europa. Een gesprek met artistiek leider Kees de Groot over de noodzaak je te engageren. “Daarnaast is er een netwerk van kunstenaars en organisaties dat zorgt voor voortdurend overleg en advies, onder wie Arno Coenens Metalheart en Lebowski Publishers, en Wilja Jurg van TETEM kunstruimte.” www.metropolism.com | april 2013.



Beeld van Overijssel: TETEM doet mee met TB13 ‘Twente Biënnale (23 mei t/m 9 juni 2013) gaat met haar thema ‘Identifying Europe’ over de geschiedenis, de nabije toekomst, maar vooral over de actualiteit van Europa. TETEM kunstruimte doet onder andere mee met twee tentoonstellingen van het internationale collectief Born Digital. TETEM kunstruimte draagt op meer manieren bij aan TB13 met de productie van Architects of Air, de kunstobjecten op de Stroinksbleek, de presentatie van kunstenaarsinitiatieven in het Balengebouw en een speciaal workshopprogramma. TETEM is verder tijdens TB13 de hoofdlocatie van het eerste Performance Art Event (NON-) LOCATIONS in Enschede.’ Beeld van Overijssel | mei 2013. Born Digital Kunst van de dag De installatie In Order to Control van Born Digital, onderdeel van de tentoonstelling Born Digital Identifies Europe, was op 4 mei 2013 Kunst van de dag op galeries.nl. www.galeries.nl | 04 mei 2013. Wijkexperts’ West-Boswinkel komen met ideeën na oproep met fietsbel ‘In West-Boswinkel gaat een aantal bewoners aan de slag met verbeterideeën voor de buurt. Dit doen zij samen met kunstenaars van TETEM kunstruimte. Onder het motto ‘U bent de wijkexpert!’ gingen kunstenaars eind maart de deuren langs om bewoners te trakteren op een uniek cadeautje: een grote fietsbel. Bedoeld als oproep aan bewoners om een boost te geven aan nieuwe ideeën.’ Huis aan huis Enschede | 08 mei 2013. Buitengebied met kunst overspoeld ‘De organisatoren van KunstenLandschap hebben ze geteld. Alles bij elkaar werken dit pinksterweekend precies 111 kunstenaars mee aan een nieuwe editie van de kunstroute Lonneker-Roombeek. Verspreid over twintig locaties laten zij verrassende kunstwerken, installaties en performances zien. In Roombeek zijn beide dagen de Rozendaal ateliers, TETEM kunstruimte en TwentseWelle geopend.’ Twentsche Courant Tubantia | 15 mei 2013. NRC over de Twente Biënnale Een verslag over de Twente Biënnale dat plaats vond in RMT, TwentseWelle, TETEM kunstruimte, 21rozendaal, ArtEZ en Balengebouw en de openbare ruimte van Roombeek: ‘Nee, als er één ding op de Twente Biënnale is aan te merken, dan is het dat de naam misverstanden oproept. Deze internationale tentoonstelling heeft weinig met Twente alleen te maken. Ze is de provincie allang ontgroeid.’ NRC Handelsblad | 28 mei 2013. Première van Performance Art ‘De Twente Biënnale is komend weekend al weer toe aan de slotetappe. Het culturele festijn in Roombeek krijgt in het slotweekend gezelschap van een nieuwe activiteit: PAE, dat staat voor Performance Art Event. (NON)Locations is het thema van de eerste aflevering die zich afspeelt op verschillende plekken in de stad. TETEM kunstruimte is zowel zaterdag als zondag vertrek- en infopunt.’ Twentsche Courant Tubantia | 05 juni 2013.


Mister Motley Nu in TETEM kunstruimte In aansluiting op Twente Biënnale ‘Identifying Europe’, heeft het collectief Born Digital twee tentoonstellingen in TETEM samengesteld. Mister Motley bracht ze onder de aandacht. Mister Motley | 09 juni 2013. Peter Zwaan Multi Solo Kunst van de dag Het werk ‘Sixpack’ van Peter Zwaan, onderdeel van de tentoonstelling Multi Solo ‘Wild Thing’, was op 16 juni 2013 Kunst van de dag op galeries.nl. www.galeries.nl | 16 juni 2013. Kunstzinnige kasten TETEM productie werd door Rondje Enschede, initiatief van de gemeente Enschede, gevraagd een kunstopdracht uit te schrijven voor een figuratieve beschildering van vier kastjes langs deze fiets- en wandelroute. De wijkkrant Boeke-loos vond het een leuk initiatief en plaatste een artikel over de beschilderde kastjes: ‘Rondje Enschede is een van de tiental beleef- en beweegpaden van Enschede. Hieraan staan verschillende kasten waarin een schakel- of regelsysteem is ondergebracht. Die kasten passen zelden in hun omgeving en worden ervaren als landschap ontsierend. Het verfraaien van die kasten met een duurzame beschildering, geeft het object een kunstzinnig aanzien en zorgt voor een andere belevingswaarde.’ Boeke-loos | juli/augustus 2013.


Beschilderde kastjes in het nieuws De beschilderde kastjes, gemaakt door kunstenaars Jeroen Gras, Marie Janin, Ingeborg Panjer en Afra Willems, in opdracht van TETEM kunstruimte en Rondje Enschede, kwamen kort in het nieuws van TV Enschede FM op 18 juni 2013. Het item begint bij 3:58 min. TV Enschede FM | 18 juni 2013. Schakelen en schilderen ‘Sinds kort is onze mooie stad weer een stel fraai beschilderde kasten rijker. Kunstkasten. Ze flankeren het Rondje Enschede. Vier kunstenaars zijn door TETEM productie uitverkoren om de kasten te voorzien van kunst. Want die afstotelijke dingen passen niet in het landschap, waar het rondje omheen slingert. Sterker: ze ontsieren de natuurlijke omgeving.’ Twentsche Courant Tubantia | 19 juni 2013.


Bezoek expositie Oosterveld ‘Tot en met 7 juli kunt u nog elke zondag in het Oosterveld de groepsexpositie Iedereen Kunstenaar bezoeken. De expositie is tot stand gekomen door middel van een open inschrijving door kunstenaars en amateurkunstenaars uit Enschede Zuid. Het is de derde expositie in de voormalige basisschool het Oosterveld, onderdeel van TETEM tussentijd. Een van de exposanten is Jesper Janse.’ Huis aan huis Enschede | 19 juni 2013.

woensdag 19 juni 2013


Plein geopend, het feest kan beginnen Over de feestelijke heropening van het St. Plechelmusplein in Oldenzaal. TETEM kunstruimte heeft in opdracht van de gemeente Oldenzaal meerdere kunstprojecten ontwikkeld ter gelegenheid van de heropening. Een daarvan was de regie van de openingshandeling met een uitvoering onder leiding van Introdans. ‘Hevige regenval gooide het openingsprogramma gistermiddag danig in de war. Maar toeval of niet, toen gedeputeerde Hester Maij en wethouder Trees Vloothuis de laatste steen, een gouden, in het plein sloegen hield het op met regenen. Bij de door Introdans bedachte openingshandeling werden werknemers van Plegt Vos en archeologen, op ludieke wijze betrokken.’ Twentsche Courant Tubantia | 21 juni 2013. Agoraphobia: je moet het ondergaan... ‘Over de première van Agoraphobia tijdens de feestelijke heropening van het St. Plechelmusplein in Oldenzaal. TETEM kunstruimte heeft in opdracht van de gemeente Oldenzaal meerdere kunstprojecten ontwikkeld ter gelegenheid van de heropening. Het grootste project was de St. Plechelmus Pleinfeesten, gevolgd door de moderne sage Agoraphobia met diverse muziekstukken waarbij componist Johan de Meij, de Nationale Reisopera en honderden Oldenzalers betrokken waren. ‘Agoraphobia, je moet het beleven. Dit laatste zelfs letterlijk. Overwin je pleinvrees en ga de basiliek in. En geniet, geniet vooral. Dat is zo’n beetje het advies aan alle Oldenzalers die het de komende dagen mee gaan maken, nee mee mogen maken.’ Twentsche Courant Tubantia | 21 juni 2013. De Twentsche Courant Tubantia Noordoost-Twente vrijdag 21 juni 2013

terveld. Jongeren van de Prins Mauritsschool en de Windroos uit Enschede Zuid lieten de resultaten zien, gemaakt tijdens de workshops van het cultuureducatieprogramma TETEM digit. TV Enschede FM | 17 juli 2013. WildHeet op Fashion United ‘Wildheet. Een zomer lang Bart Hess.’ Onder die noemer organiseren drie culturele instellingen in Enschede tentoonstellingen over het werk van Bart Hess en geestverwanten. Het RMT toont het eigen werk van Hess in de tentoonstelling ‘Bart Hess. A Hunt for High Tech’, die tot en met 29 september te zien is. Onder de titel ‘HEAT’ presenteert Concordia tot 8 september uiteenlopend werk van door Bart Hess persoonlijk voorgedragen kunstenaars. TETEM kunstruimte sluit hierbij aan met een verzameltentoonstelling, te zien tot en met 1 september, waarbij Hess zijn keuze presenteert uit kunstwerken die middels open inschrijving zijn verzameld.’ FashionUnited | 03 juli 2013. Zimoun en David Scheidler op Creative Review Creative Review besteedde aandacht aan de tentoonstelling UNTITLED. Zimoun & Scheidler. Creative Review| 17 juli 2013. Zimoun & Scheidler op Mister Motley ‘Zimoun & David Scheidler laten hun fascinatie zien voor de werking van mechanische systemen via kinetische en geluidssculpturen. De architectonische installatie van Zimoun, bestaande uit 100 kartonnen dozen, dc-motoren en katoenen ballen, creëert een samenspel tussen het kunstmatige en organische met een bijna hypnotiserend effect. David Scheidler liet zich voor zijn installaties inspireren door de vorm en het geluid van Zimoun. Met een bewegend muursculptuur en een geluidsinstallatie met harmonische klankpatronen.’ Mister Motley | 24 juli 2013. Untitled sound architecture by Zimoun and Scheidler ‘the internationally renowned swiss artist and sound architect zimoun, and german artist david scheidler are part of a duo-exhibition ‘untitled’ at TETEM art space from 04 july – 01 september 2013. the architectural installation by zimoun, consists of 100 cardboard boxes, dc-motors and cotton balls - he creates an interplay between the artificial and organic, with an almost hypnotic effect. david scheidler’s installation was influenced by the shape and sound of zimoun’s work, using harmonious drone sounds and a kinetic wall sculpture based on the boxes.’ www.designboom.com | 25 juli 2013. Der “König” lädt zum gespräch Over het GrensWerte project ‘Kantoor van de Koning’ van kunstenaar Marieke Warmelink, dat plaatsvindt in Gronau en in Enschede in TETEM kunstruimte. ‘Der “Konig” vom Network of New Humanism (Netzwerk des Neuen Humanismus), stattet Gronau und Enschede einen offizielen Besuch ab. Er sucht neue Formen fur die Regierung des Gemeinwesens und bittet die Einwohner des Grenzgebietes um ihre Meinung.‘ Westfälische Nachrichten Gronau | 27 juli 2013.

Opening Plechelmusplein op RTV Oost TETEM kunstruimte heeft in opdracht van de gemeente Oldenzaal meerdere kunstprojecten ontwikkeld ter gelegenheid van de heropening van het St. Plechelmusplein in Oldenzaal. Een daarvan is de regie rondom de feestelijke opening. RTV Oost | 21 juni 2013. Iedereen Kunstenaar Junior op TV Enschede FM Over de expositie Iedereen Kunstenaar Junior in het tijdelijke TETEM pand het Oos50 | Jaarverslag 2013 TETEM kunstruimte

Bridges Enschede ‘Using kinetic and sounds sculptures, the Swiss artist Zimoun and German artist David Scheidler are showing their fascination for the operations of mechanical systems in their duo-exhibition UNTITLED in TETEM art space. The architectural installation by Zimoun, consisting of 100 cardboard boxes, dc-motors and cotton balls, creates an interplay between the artificial and organic with an almost hypnotic effect. David Scheidler was inspired by the shape and sound of Zimoun’s work, with harmonious drone sounds and a kinetic wall sculpture that subtly refers to the cardboard boxes. Both artists get their inspiration from mechanical rhythm and flow in prepared systems, industrial objects and technology.’ Bridges Enschede | juli 2013.


Vierde editie van Zomerschool in teken van werelddelen Over het filmproject van TETEM digit waarbij de kinderen met TETEM video’s hebben gemaakt en een deel ervan werd ingezonden voor het Concordia Rode Loper festival: ‘Voor kinderen die zich hebben aangemeld voor de vierde editie van de Zomerschool zit de vakantie er komende maandag alweer op. Een week lang volgen ze extra lessen en kunnen ze deelnemen aan allerlei activiteiten. Centrale thema dit jaar: de werelddelen. [..]De opnames vinden plaats bij TETEM digit, aan de Stroinksbleek. De filmpjes kunnen worden verzonden naar het Concordia Rode Loper Festival.’ Twentsche Courant Tubantia | 10 augustus 2013. Vluchten kan nu weer, op het Zuiderfestival weten ze hoe Over het Zuiderfestival, georganiseerd door kunstenaars van Studio Complex en Hangarrrrrr, twee aangrenzende atelierpanden waarin in totaal 16 kunstenaars werken; de panden zijn onderdeel van TETEM tussentijd. ‘Wat is dit voor bedrijf? Regelmatig wordt die vraag gesteld aan de kunstenaars van Studio Complex en Hangarrrrrr als ze buiten aan het werk zijn. Het antwoord wordt vandaag en morgen gegeven tijdens de tweede editie van het Zuiderfestival. “Vlucht” is dit keer het centrale thema van het festival.’ Twentsche Courant Tubantia | 23 augustus 2013.

Kunstbeeld: Laatste kans Zimoun & Scheidler @ Tetem ‘Bij Tetem is een wandvullende installatie te zien bestaande uit honderd kartonnen dozen voorzien van katoenen ballen die door dc-motoren aangedreven de ruimte met ritmisch geluid vullen. Het voortdurende galmen van de balletjes tegen karton varieert, afhankelijk van de lengte van de draden waarmee de ballen aan het karton zijn vastgemaakt en van de sterkte van de motor. Tegenover Zimouns werk staat een ogenschijnlijk vergelijkbare muurinstallatie van David Scheidler (1979), minder hoog en breed, ook van kartonnen dozen gemaakt maar dan in wit. David Scheidlers werk Untitled heeft duidelijk betrekking op Zimouns gelijknamige installatie maar zet het akoestische aspect op een meer stiekeme manier in.’ Kunstbeeld | 29 augustus 2013. Monumentenprijs Over de genomineerden voor de Monumentenprijs. Het ontwerp maakte deel uit van de kunstopdracht van TETEM productie in opdracht voor de gemeente Enschede: ‘Inwoners van Enschede bepalen via de gemeentelijke website wie op zaterdag 14 september de eerste Enschedese Monumentenprijs wint. De winnaar krijgt 2500 euro en een kunstwerk van Jan Merlin Marski. Het geld moet worden besteed aan de restauratie van het winnende pand.’ Twentsche Courant Tubantia | 06 september 2013. Monumentale deuren staan open ‘In Enschede stellen veertien monumenten hun deuren open. Het gerenoveerde pand van TETEM kunstruimte zit in het monumentale Tetem 1, een voormalige dekenfabriek getransformeerd tot een ruimte voor hedendaagse kunst. Dit weekend zijn er tentoonstellingen te zien van het GOGBOT festival.’ Twentsche Courant Tubantia | 10 september 2013. Energiekosten Over de oude Fabrieksschool, onderdeel van TETEM tussentijd en de reden dat de gebruikers het pand per 1 november moeten verlaten. ‘Gebruikers van Fabrieksschool moeten per 1 november het rijksmonument uit. Reden: de energierekening. Net als TETEM tussentijd schrokken ook de gebruikers van de Fabrieksschool zich een hoedje.’ Twentsche Courant Tubantia | 21 september 2013. De Roskam en The Act of Painting ‘Binnenkort - november - is er een expositie in TETEM in Enschede. De titel is The Act of Painting. Op de weg ernaar toe zijn er drie beeldend kunstenaars die willen laten zien hoe abstract schilderen dezer dagen vorm krijgt. Het gaat om een nieuwe impuls, een andere manier van abstract schilderen.’ De Roskam | 27 september 2013. Schot in Robsonpand en paviljoen Over het PET-paviljoen van Filip Jonker en Michiel de Wit: ‘De komende jaren moet het echter bruisen van activiteiten in en rond het paviljoen. En dat heeft even tijd nodig, weet architect Michiel de Wit, samen met kunstenaar Filip Jonker, de bouwer van het paviljoen dat refereert aan de afval- en milieuproblematiek, en de gigantische plastic soep die in de zeeën en oceanen drijft. Binnenkort vergadert de wijkraad voor het eerst in het paviljoen. TETEM kunstruimte gaat er workshops geven.’ Twentsche Courant Tubantia | 30 september 2013. Het Beeld van Enschede In de vijfde aflevering van Het Beeld Van Enschede is culturette vedette Porgje Wulk te gast bij TETEM kunstruimte. Het Beeld Van Enschede | oktober 2013. Hi-Fructose preview Hybrid Skins ‘As technology becomes an increasingly integral part of our identities – we delegate tasks our brains once performed to our smart phones, alter our appearances through products and surgeries, et cetera — the concept of the cyborg comes closer



to science than science fiction. TETEM Art Space in Enschede, Netherlands has an upcoming group show, “Hybrid Skins,” that probes shifting attitudes in regards to technology and genetics.’ www.hifructose.com | 03 oktober 2013. Hybrid Skins combines fashion with nanotechnology and cloning ‘combining fashion with advances in nanotechnology, genetic manipulation and cloning, the exhibition ‘hybrid skins’ displays futuristic visions of a new world. the creepy, animalistic pieces envision a time where the body and nature are able to be copied and personalized. predicting new ethical and aesthetic possibilities through these unusual extensions to the human form, the show raises moral questions: is your body and genetic code your property that you may copy, remix and destroy? is the use of biological material from a lab innocent, because no human or animal has died, or does it have its own memory and life? and can we change the nature to the whims of fashion? ‘hybrid skins’ is located at tetem art space in the netherlands.’ www.designboom.com | 04 oktober 2013. Interview met verzamelaar van 100 jaar Grafiek Interview met de verzamelaar van de tentoonstelling ‘100 jaar Grafiek uit een particuliere collectie’: “Ik ben niet gaan verzamelen vanuit kunsthistorisch oogpunt, maar heb puur gekeken naar wat me aansprak. Ik heb me vooral gericht op levende kunstenaars van de vorige eeuw en hedendaagse kunstenaars.” In TETEM zijn ongeveer zestig prenten uit de collectie Wilploo te zien waarbij het accent op de grotere werken ligt.’ Twentelife magazine | oktober 2013. Geef mij maar grafiek Interview met de kunstverzamelaar Ingrid Blans die een deel van haar collectie toonde tijdens de tentoonstelling ‘100 jaar grafiek uit een particuliere collectie’: ‘Haar deelname aan de Maand van de Grafiek speelt zich af op twee plaatsen. In haar eigen huis, waar ze werk toont van Saskia Jetten, en in TETEM kunstruimte. Geordend naar thema’s is daar een ruime selectie te zien uit haar verzameling. Oud, negentiende-eeuws werk van mensen als Witsen, Bendien en Voerman, maar ook moderne, abstracte werken.’ Twentsche Courant Tubantia | 10 oktober 2013.

Interview curator Hybrid Skins ‘Hybrid Skins, a new exhibition will open tonight at 7pm in TETEM art space (Enschede, The Netherlands) with a performance by Local Androids. Hybrid Skins is all about the world of the future and how artists and designers cope with new ethical issues and aesthetic possibilities. The exhibition is curated by artist Melissa Coleman and we had a little chat with her.’ BLEND\BUREAUX magazine | 10 oktober 2013. Opening Hybrid Skins en interview op ILOVEFAKE Magazine ‘What’s it like to be the curator of Hybrid Skins? Melissa Coleman: Awesome. I’m extremely glad that we have successfully gathered so many beautiful and exciting works. I think the result is an extraordinary exhibition. No doubt as a curator it is very nice to be this close to the pieces and to be able to take them in your hands and look at them from all possible angles while you install them. Secretly that is my favourite part of making exhibitions: the intimacy with the works. I guess I’m just kind of a nerd in that way; I want to understand how every single piece works.’ ILOVEFAKE Magazine | 10 oktober 2013. Hybrid Skins op Engelse IDOL ‘Tetem Art Space in the Netherlands hosts a new exhibition titled ‘Hybrid Skins’. An exploration into the combination of fashion with nanotechnology and the concept of cloning, the works are as disturbing as they are thought provoking. With artworks from 14 artists and artist groups, the exhibition delves deep into the concept, raising moral and ethical questions along the way. Illustrating the possibilities and effects of genetic manipulation, fashion is used to create unsettling extensions from the human body. Each artist’s interpretation shares a futuristic aesthetic as fabrics meld with the body flawlessly; making the viewer question whether cloning and genetic manipulation will be part of the future’s new world, and how far the can possibilities go.’ www.idolmag.co.uk | 10 oktober 2013.



Kunst maakt je leven mooier Enschede Promotie interviewde Mette Sterre tijdens de Multi Solo tentoonstelling samengesteld door Bart Hess. ‘Mette Sterre (29), interactive costume performer en woonachtig in Londen, komt al jaren in Enschede. Niet alleen om te exposeren, maar ook omdat ze de stad ontzettend leuk vindt. Er heerst hier een goed cultureel klimaat. En mensen hebben de tijd voor elkaar, ik voel me hier altijd welkom.’ Welkomstmagazine Enschede | oktober 2013.

NRC Next: Deze techmode maakt je bang ‘Wat als technologie mode en huid kan laten versmelten? Vanuit die vraag ontstond de expositie Hybrid Skins in TETEM kunstruimte in Enschede. Curator Melissa Coleman signaleerde dat ontwerpers steeds vaker “spannende mogelijkheden” ontdekken om mode volledig te transformeren met behulp van robotica en biotech.’ NRC Next | 14 oktober 2013.

NRC Next maandag 14 oktober 2013



NRC: Nanorobotjes spinnen jurk om je lichaam op ‘Hybrid Skins’ ‘Een van de vernieuwende ontwerpers is Anouk Wipprecht. Haar duistere Robotic Spider Dress is een jurk vol sensoren, motortjes en microprocessoren die zes interactieve spinnenpoten op het schouderstuk aansturen. “De sensoren in de jurk zijn ingesteld volgens de personal space-indeling van antropoloog Edward T.Hall”, zegt Wipprecht.’ NRC Handelsblad | 17 oktober 2013. Hinterland Achterland op TV Enschede FM Radio-interview met Jacomijn Schellevis over Hinterland Achterland. TV Enschede FM | 23 oktober 2013. Oplevering tunnel Marssteden op TV Enschede FM Radio-interview met Hans Lammertink, afdeling Communicatie, gemeente Enschede, over de oplevering van de tunnel aan de Geerdinkweg / Marssteden. TV Enschede FM | 29 oktober 2013. Fabrieksschool energienota op TV Enschede FM Radio-interview met Wilja Jurg over de energienota van de Fabrieksschool. TV Enschede FM | 04 november 2013. Tunnel krijgt kleurig pak aangemeten Over het verfraaien van een aantal fietstunnels in Enschede, onderdeel van een kunstopdracht uitgevoerd door TETEM kunstruimte in opdracht van de gemeente Enschede: ‘Voor de tunnel, met een totaaloppervlakte van 410 vierkante meter, zijn kunstenaars uitgenodigd om een ontwerp in te dienen. Zeven ontwerpen zijn binnengekomen. Drie ontwerpen zijn vervolgens geselecteerd en voorgelegd aan een jury van deskundigen en belangenvertegenwoordigers. Uiteindelijk is het ontwerp van MAPH Oldenzaal uit de bus gekomen en uitgevoerd.’ Huis aan Huis Enschede | 06 november 2013. The Overkill Over The Overkill festival in de oude Fabrieksschool, een van de panden die onderdeel uitmaakt van TETEM tussentijd en na The Overkill een nieuwe bestemming krijgt. ‘Gamers, filmen muziekliefhebbers komen dit weekeinde volledig aan hun trekken tijdens het jaarlijkse festival The Overkill in de Fabrieksschool aan de Kloosterstraat. Het is een festival voor doorzetters, voor mensen die geen genoegen kunnen krijgen van games, muziek, films en kunst.’ Twentsche Courant Tubantia | 06 november 2013. Tunnel verandert in fraai kunstwerk ‘De kunstzinnig verfraaide tunnel tussen de Geerdinkweg en het bedrijventerrein De Marssteden is vorige week officieel in gebruik genomen. In de komende periode krijgen meer tunnels een opknapbeurt. Voor de tunnel in de Geerdinkweg zijn via TETEM kunstruimte kunstenaars uitgenodigd om een ontwerp in te dienen.’ Hart van Enschede | 07 november 2013.

Doorgaan tot je in slaap valt bij The Overkill ‘Sommige mensen krijgen geen genoeg van The Overkill en vallen achter de computer in slaap. Dat vertelt Guido Bertling op zondagmiddag, als er nog vijfenhalf uur van het evenement in de Fabrieksschool, aan de Kloosterstraat, te gaan is. Van vrijdag 20.00 uur tot zondag 20.00 uur wordt hier vooral gegamed.’ Twentsche Courant Tubantia | 11 november 2013. Zelf iets maken is weer hip Over de eerste Maker Faire Twente in Hazemeijer Hengelo. TETEM kunstruimte was een van de samenwerkende partners en heeft de productie gedaan van Maker Faire Twente. ‘De Maker Faire Twente is niet zomaar een beurs. Je kunt er als toeschouwer komen kijken, maar je mag er ook zelf aan de slag met materialen, gereedschappen en computers. “Dingen zelf maken is weer hip”, zegt organisator Liesbeth Jansen namens de programmaraad van Hazemeijer Hengelo.’ Twentsche Courant Tubantia | 16 november 2013. Kunst van de dag Een tekening van Daphne ter Wee, te zien in de Multi Solo tentoonstelling ‘Kunst als subversieve daad’ was op 17 november 2013 Kunst van de Dag op galeries.nl. www.galeries.nl | 17 november 2013. Hybrid Skins: Interview with Marieka Ratsma ‘This weekend is the closing weekend of Hybrid Skins, the exhibition in TETEM art space (Enschede, The Netherlands) about the world of the future and how artists and designers cope with new ethical issues and aesthetic possibilities. We had a little chat (below) with artist Marieka Ratsma, a fashion designer who works across various mediums.’ BLEND\BUREAUX magazine | 22 november 2013. Maker Faire Twente op RTV Oost Het item begint bij 4.50 minuut. TETEM kunstruimte was een van de samenwerkende partners en heeft tevens de productie gedaan van deze eerste editie in Twente. RTV Oost | 24 november 2013.



Stadslandbouw zonder schop Over het stadslandbouwproject waarvoor TETEM kunstruimte een aantal workshops heeft ontwikkeld op de Paus Joannesschool in Hengelo: ‘Leerlingen van de Paus Joannesschool gaan binnenkort in hun wijk Berflo Es aan de slag met een stadslandbouwproject. Wat overigens niet betekent dat de schop de grond in gaat om de eerste bonen aan te planten. Ze beginnen namelijk met het maken van een ontwerp en daar gaan ze dan weer een korte film van maken. Vervolgens krijgen de scholieren training om als ‘marktonderzoekers’ bij hun buurtgenoten te informeren naar ideeën en verwachtingen op het gebied van stadslandbouw.’ Twentsche Courant Tubantia | 26 november 2013. Zelf maken is weer cool Over de eerste Maker Faire Twente in Hazemeijer Hengelo. “Het doel hiervan is, simpel gezegd, aan iedereen te laten zien dat maken leuk is”, zegt Nathan Wiersma, organisator. “Of dat nu is op huis- tuin en keukengebied, op artistiek of juist op technisch vlak.” Het is geweldig om te zien wat de mogelijkheden zijn, gaat Wiersma enthousiast verder.’ Twentsche Courant Tubantia | 26 november 2013. Relaxen Over de tentoonstelling Nomadic Sand Bath van Studio Harm Rensink: ‘In de kunstruimte in Roombeek worden de bezoekers via transparante gangen naar verschillende projecten geleid en naar het hart van de installatie: een zandbad van mineraalrijke aarde, die als een stevige omhelzing, inspeelt op de zintuigen en de geest.’ Twentsche Courant Tubantia | 27 november 2013. Expositie Nomadic Sand Bath bij TETEM ‘Nomadic Sand Bath, de nieuwste ‘relax installatie’ van Harm Rensink werd voor het eerst gepresenteerd tijdens de afgelopen Dutch Design Week 2013. Bezoekers konden zich onder een koepeltent overgeven aan een moment van totale ontspanning. Dat is ook precies wat Studio Harm Rensink doet: in tijden van drukte en verstedelijking zoeken naar innerlijke rust door te experimenteren met ontspanningsconcepten. In TETEM kunstruimte aan de Stroinksbleekweg 16 presenteert Rensink het vervolg van zijn Nomadic Sand Bath installatie met een spel van transparanties, overgave, geuren en licht.’ Hart van Enschede | 28 november 2013. Babybos krijgt kleurrijke namenzuil Over het winnende ontwerp voor de kunstopdracht Babybos, uitgevoerd door TETEM kunstruimte in opdracht van de gemeente Enschede: ‘Een vierkleurige zuil met daarop de namen van de in het jaar 2000 in Enschede geboren kinderen. Dat ontwerp van de Enschedese kunstenaar Jan Merlin Marski is gekozen als kunstwerk bij het babybos. Dat bos werd in 2001 door de toenmalige burgemeester Jan Mans geopend als aandenken aan de millenniumwisseling. Twentsche Courant Tubantia | 29 november 2013. Babybos op TV Enschede FM Radio-interview met Jan Merlin Marski over het babybos. TV Enschede FM | 29 november 2013. Wie kleurt en vult de stad in? Over het lab-event Leeg+Braak in TETEM kunstruimte. De bijeenkomst is een samenwerking tussen G-Workspace, Arcon, TETEM kunstruimte en de Gemeente Enschede. ‘Het is een probleem dat zich in bijna alle grote en middelgrote steden voordoet: op steeds meer plaatsen tref je braakliggende stukjes grond of leegstaande panden aan. In Enschede gaat het, alleen al binnen de singels, om maar liefst 360 plekken.’ Twentsche Courant Tubantia | 05 december 2013.



Kunst van de dag Het werk Cotton Balls Empire van Mette Sterre en Nikki Rosa Ootjers, onderdeel van de Multi Solo tentoonstelling ‘Kunst als subversieve daad’ was op 8 december 2013 Kunst van de Dag op galeries.nl. www.galeries.nl | 08 december 2013. Nieuw bord voor Babybos ‘Dertien jaar oud. En dan krijg je een uitnodiging van de gemeente Enschede in de brievenbus om mee te beslissen over een nieuw millenniumbord met je eigen naam erop. Afgelopen maandag mochten de kinderen die in het millenniumjaar 2000 in Enschede zijn geboren in de Twentse Es kiezen uit drie ontwerpen. Hartstikke leuk natuurlijk, maar ook wel spannend. Voor de makers van de drie kunstwerken Ingeborg Panjer, Jet Broekstra/Mark van Loon en Jan Merlin Marski trouwens ook.’ Grensstreek Glanerbrug| 10 december 2013. Zandbaden in een relax installatie ‘Harm Rensink is als vormgever en kunstenaar gefascineerd door de internationale badcultuur en wil in zijn installaties de bezoeker laten wegdromen van het dagelijks leven. De installatie Nomadic Sand Bath is geïnspireerd door de essentie van een Japans zandbad in een nomadische tent. De bezoeker wordt uitgenodigd zich over te geven, begeleid door een spel van transparanties, geuren en licht. Een ervaring dat naar een nieuwe realiteit leidt en uitnodigt om letterlijk even de tijd te nemen voor een moment van persoonlijke aarding.’ Mister Motley| 11 december 2013. Beeldverslag opening Multi Solo op BOK ‘Kunst als subversieve daad’ dat is de noemer waaronder het werk van exposanten bij Kunstruimte TETEM valt. Bij veertien kunstenaars komt dit goed naar voren volgens Annelien Kers, eigenaar van Kers Gallery in Amsterdam en curator van de expositie.’ www.boknet.nl | 12 december 2013.

Kunst als subversieve daad in TETEM ‘Annelien Kers (eigenaar van Kers Gallery en organisator van ONGEKEND Young Masters @ Auction) riep jonge en gevestigde kunstenaars op om werken in te sturen binnen het thema ‘Kunst als subversieve daad’.’ Hart van Enschede| 05 december 2013.

Zeppelin kookt voor Dijkhuis ‘Leerlingen van de groepen 7 en 8 van basisschool de Zeppelin uit Borne kookten vrijdag voor bewoners van Het Dijkhuis. Ze stelden een drie gangendiner samen met ‘vergeten’ groenten. Ze doen mee aan een project over stadslandbouw. Ze leerden en bekeken wat vergeten groenten zijn, tekenden hun eigen vergeten groente en maakten hier een placemat van. Daarna bespraken en oefenden ze de etiquetteregels voor tafel dekken, het opdienen van eten, samen eten en conversatie voeren aan tafel. De maaltijd werd in kleine groepjes in de ochtend gemaakt en tussen 12.15 en 13.15 geserveerd aan een groep ouderen, medeleerlingen, het kookteam en begeleiders van de school.’ Borne Boeit| 13 december 2013. Trendbeheer verslag dubbele opening ‘Afgelopen donderdag openden twee tentoonstellingen in Tetem te Enschede. Nomadic Sand Bath van vormgever Studio Harm Rensink, een installatie waarin Rensink experimenteert met ontspanningsconcepten, en een expo in de Multi Solo serie. Deze keer is Annelien Kers gevraagd de Multi Solo samen te stellen, deze keer met als thema Kunst als subversieve daad.’ www.trendbeheer.com | 15 december 2013. Mister Motley verslag over Kantoor van de Koning ‘Warmelink trok afgelopen zomer zelf een koningspak aan en ontving bewoners in haar zelfgemaakte kantoor op de Nederduitse grens. Onder het genot van een kopje koffie zette Warmelink haar bezoekers aan na te denken over nieuwe bestuursvormen en andere manieren om het koningsschap in te richten. Het moderne koningsschap bracht Marieke Warmelink niet alleen in praktijk in het kantoor. Na genoeg meningen en waarden van burgers verzameld te hebben, week de koning met zijn kantoor uit



naar de expositieruimte TETEM in Enschede, waar de audiënties doorgingen, terwijl Warmelink al het verzamelde materiaal exposeerde. De koningstoespraak was te zien en mensen konden in het kantoor oude enquêtes inzien of zelf nieuwe invullen.’ Mister Motley | 17 december 2013. Recensie ‘Een meditatief moment met Nomadic Sand Bath’ ‘De lichte tonen van instrumentale muziek leiden de bezoeker de expositieruimte in. TETEM Kunstruimte nodigde Studio Harm Rensink uit om een moderne stedelijke oase te creëren: een afgeschermde ruimte met verwarmd zand. Tot en met 19 januari 2014 is Nomadic Sand Bath (2013) te bezoeken. De installatie werd eind oktober al gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week en maakt nu zijn rentree in Enschede. Zou het kunstpubliek het kijken naar een schilderij van Mondriaan of Picasso inruilen voor deze ‘zandbak’?’ www.CultuurBewust.nl | 17 december 2013. Proeftuin ETC op TV Enschede FM Radio-interview met Christel Burghoorn over het project proeftuin ETC. TV Enschede FM | 20 december 2013. Dagmenu met ‘vergeten groenten’ Over het stadslandbouwproject in Oldenzaal uitgevoerd door TETEM kunstruimte in opdracht van Netwerkstad Twente. Het docententeam van TETEM heeft i.s.m. de leerlingen en docenten van VSO het Schip - locatie de Sluis en De Werkwijzer een Vergeten groenten receptenboek gemaakt. ‘Op 16 januari bereidt De Werkwijzer in samenwerking met de leerlingen van VSO Het Schip locatie de Sluis een bijzonder diner. In de Stations-restauratie in Oldenzaal serveren zij een diner met ‘vergeten groenten’. Voedsel-kunstenaar Liza Beldman heeft 16 recepten rond ‘vergeten groenten’ samengesteld.’ Glimlach van Twente | december 2013. De Glimlach van Twente, editie wk 52, 2013


Jaarverslag TETEM kunstruimte Jaarverslag

Recommend Documents