Jaarverslag Servicecentrum Studie & Beroep

Servicecentrum Studie & Beroep Jaarverslag 2012

Jaarverslag 2012 Servicecentrum Studie & Beroep

Inhoudsopgave 1. Voorwoord

1

2. Verslag van de dienst 2.1 2.2

Strategie Realisatie speerpunten genoemd in jaarplan 2012

2 4

3. Realisatie activiteiten 2012 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

Diagnose en advies individueel Diagnose en advies groepsgewijs Studie en Handicap Specialistische trainingen Absolute getallen Aanvragen per college of externe instantie Tests en toetsen ICE en AMN Overige werkzaamheden

5 5 6 9 11 11 13 16

4. Bedrijfsvoering a. b.

Financiën Personeel

5. Vooruitblik naar 2013

20 21 23

1. Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2012 van het Servicecentrum Studie & Beroep. Het jaar waarin de wet op Passend Onderwijs definitief door de Eerste Kamer goedgekeurd werd. Na even pas op de plaats gemaakt te hebben om de ontwikkelingen af te wachten, zijn de voorbereidingen – meteen na goedkeuring – weer opgepakt door SS&B in samenwerking met de zorgcoördinatoren van de acht colleges. Gezamenlijk gaan we een zo eenduidig mogelijk beleid opzetten om Passend Onderwijs binnen ons ROC goed te positioneren. De verbinding met de regionale samenwerkingsverbanden en de toeleverende scholen is hierbij een belangrijk aandachtspunt. 2012 was ook het jaar waarin het Virtuele Loket voor de Plusvoorzieningen omgezet werd in het ‘Plusloket’. Het Plusloket beschikt over een eenduidig registratiesysteem voor het signaleren, registreren en monitoren van de overbelaste jongeren uit de regio (RMC 34), de doelgroep van de Plusvoorzieningen. Bovendien verzorgt SS&B de indicering van de studenten die in het MBO overbelast zijn. Na indicering worden zij verwezen naar de Plusvoorziening of krijgen zij een Pluscoach. Dit alles om ervoor te zorgen dat ze niet ongediplomeerd het onderwijs verlaten. De vraag naar specialistische trainingen wordt steeds groter. In 2012 is de door ons i.s.m. Multi-Move ontwikkelde training ASFA-sport in het reguliere programma van SS&B opgenomen. De komende 3 jaar wordt deze training gedeeltelijk bekostigd uit de VSVmiddelen. Deze training voorziet in een behoefte zowel op het VMBO als op het MBO doordat leerlingen die in het agressieve spectrum zitten, handvatten krijgen om hun gedrag zodanig te keren dat ze anderen niet kwetsen. Een pareltje onder de trainingen dat een belangrijke bijdrage levert aan het terugdringen van VSV.

Diny Norbart Diensthoofd Servicecentrum Studie & Beroep

Jaarverslag 2012 SS&B

1

2. Verslag van de dienst 2.1 Strategie (geplande invulling van de aandachtsgebieden) Personeelsontwikkeling en –management ‘Aandacht voor het individu waarbij maximale talentontplooiing voorop staat’, zowel voor deelnemers als voor medewerkers. Alle medewerkers van SS&B zijn professionals en krijgen de gelegenheid zich verder te bekwamen en te ontwikkelen. Hierbij is het belangrijk dat medewerkers – binnen het scala van werkzaamheden van SS&B – breed inzetbaar zijn, waarbij persoonlijke affiniteit zeker niet uit het oog verloren wordt. Aan de brede inzetbaarheid is in 2012 verder gestalte gegeven. Zo wordt de vraag naar specialistische trainingen steeds groter. Een van psychologen is NLP geschoold in 2012, zodat zij ook (incidenteel) voor deze trainingen ingezet kan worden. Ook bij de invulling van een vacature is de voorkeur gegeven aan een medewerkster die breed inzetbaar is en die bovendien op korte termijn geregistreerd kan worden in het Register Beroepskeuze Adviseurs. Voor elke medewerker moet het mogelijk zijn een accent te leggen op die werkzaamheden die het best passen bij zijn of haar talent en/of affiniteit. In de cyclus van functioneringsgesprekken is in beeld gebracht waar de scholingsbehoeften van de individuele medewerkers liggen. Dit zal leiden tot een scholingsplan van SS&B-breed, waarbij niet alleen rekening gehouden wordt met de toekomstige ontwikkelingen, maar ook met de persoonlijke voorkeuren van de medewerkers. Naast de investering in de eigen organisatie wil het SS&B de medewerkers binnen de colleges en scholen ondersteunen en adviseren bij de uitvoering van hun taken binnen het zorgdomein. Ook in 2012 zijn veel adviesvragen binnengekomen; deze variëren tussen advies hoe om te gaan met een suïcidale leerling tot een trainingstraject voor nieuwe mentoren. We handelen en denken inclusief: Niemand langs de kant of buiten het maatschappelijke speelveld Ondanks het steeds beter vormgegeven proces van keuzebegeleiding op onze VMBOscholen blijft er een doelgroep waarvoor het kiezen van een juiste vervolgopleiding erg lastig is. SS&B zet alle mogelijke instrumenten in om talenten en competenties in beeld te brengen en deelnemers van een gedegen advies te voorzien. Het gaat hierbij niet alleen om de deelnemers met een beperking, waarvoor de trajectbegeleiders Studie en Handicap specifiek werkzaam zijn, maar ook om deelnemers die om andere redenen geen overwogen keuze kunnen maken. SS&B werkt in een wegenwachtmodel voor zowel de VMBO-scholen als de MBO-colleges. De kracht van SS&B is het maximale uit elke student te halen. Elke deelnemer moet gefaciliteerd worden om zijn talenten maximaal te ontwikkelen  een student die niet weet welke opleiding of welk beroep te kiezen: SS&B ondersteunt bij het keuzeproces door onderzoek en advies;  een student van wie onduidelijk is wat hij kan: welk niveau, welke onderwijsvorm. Middels onderzoek en advies bepaalt SS&B waar de grenzen en de mogelijkheden liggen;  de student die problemen ervaart, maar niet weet hoe deze op te lossen: door onderzoek worden oorzaken achterhaald en oplossingsrichtingen voorgesteld;  de student die specialistische zorg en aandacht nodig heeft, kan deze krijgen van of via SS&B


2

SS&B wil een expertisecentrum zijn voor alle VMBO-scholen en MBO-colleges van het ROC. Het dienstenpakket van het SS&B wordt zorgvuldig afgestemd op de vraag van alle scholen die onder het ROC ressorteren. Nieuwe ontwikkelingen binnen het onderwijs vragen om nieuwe diensten van SS&B, maar ook het toegenomen aantal deelnemers met een kleine of wat grotere beperking zorgt ervoor dat SS&B haar diensten, waaronder de trainingen, zo goed mogelijk op de vraag afstemt. Dit alles om de instituten zoveel mogelijk te ontzorgen en te laten beschikken over specifieke expertise.

Versterking beroepskolom VMBO-MBO SS&B levert vanuit haar core business een belangrijke bijdrage aan de overgang van VMBO naar MBO:  

de scholen en colleges vroegen vele onderzoeken aan, omdat er twijfels waren over de capaciteiten of de juistheid van de keuze. de trajectadviseurs Studie en Handicap hebben ouderavonden verzorgd op de scholen voor Speciaal Voortgezet Onderwijs. Vervolgens meldden ouders zich met hun kind aan voor een individuele afspraak waarin de mogelijkheden van de betreffende aspirant-deelnemer in beeld gebracht werden en waarin ze een helder advies kregen voor een passende opleiding.

Verder brengen wij de professionals uit de zorgstructuur van VMBO en MBO structureel bij elkaar voor uitwisseling, afstemming en overleg::  Zorgcoördinatoren VMBO-MBO;  Psychologen/orthopedagogen VMBO-MBO;  SchoolMaatschappelijk Werkers VMBO-MBO Dat doen we door het organiseren van gezamenlijke bijeenkomsten en studiemiddagen voor zowel VMBO als MBO. Het is absoluut niet de bedoeling een vergadercultuur in het leven te gaan roepen, maar elkaar kennen is elkaar opzoeken en gebruik maken van elkaars kracht. Alles ten dienste van de student die ten volle moet profiteren van een goed vormgegeven zorgstructuur.

Elk talent telt: Passend Onderwijs! Passend onderwijs staat voor maatwerk in het onderwijs. Voor elk kind en iedere jongere onderwijs dat aansluit bij zijn of haar mogelijkheden en talenten. Geen kind tussen wal en schip. Dit geldt voor alle sectoren in het onderwijs, ook voor het MBO. Centraal staat de vraag: wat heeft een leerling nodig, hoe kan dat worden georganiseerd en wie zijn daarvoor nodig? Goed onderwijs is de basis voor passende ondersteuning. Goed onderwijs betekent docenten met didactische kwaliteiten, een positief pedagogisch klimaat, kunnen omgaan met verschillen, aandacht voor talentontwikkeling, handelingsgericht werken en meetbare resultaten. ROC West-Brabant beschouwt het als een maatschappelijke opdracht om voor elke jongere te onderzoeken welke mogelijkheden de opleiding kan bieden, aansluitend bij wat hij/zij kan. De mogelijkheden daartoe zijn echter niet onbeperkt. Zichtbaar is dat het aantal jongeren met een specifieke onderwijs- of zorgbehoefte stijgt. Combineer dit met het gewicht dat toegekend wordt aan het behalen van hoge rendementscijfers en het is duidelijk dat het onderwijs voor een enorme opdracht staat. Een opdracht die we gezamenlijk vol verve zullen oppakken!


3

2.2 Realisatie speerpunten genoemd in jaarplan 2012 In het jaarplan 2012 was een viertal speerpunten geformuleerd die hieronder beschreven worden: Actiecluster 1: Expertisecentrum Masterplan Breda De doelstelling was de vorming van een Expertisecentrum Masterplan Breda, een netwerk dat specialisten op het gebied van leerlingenzorg verbindt. De mogelijkheden zijn onderzocht of het Expertisecentrum zou kunnen aanhaken bij of opgaan in het SS&B. Gedurende het traject is de koers gewisseld en is mede op instignatie van de bestuurders van SKVOB ervoor gekozen om het Expertisecentrum los van SS&B te positioneren. Belangrijkste reden was de evenredige inbreng van scholen die onder ROC West-Brabant vallen en de scholen die onder SKVOB vallen. Op termijn zal het Expertisecentrum mogelijk de diensten verlenen aan alle scholen die onder het Regionaal Samenwerkingsverband Breda e.o. vallen. Wel wordt gestreefd naar een nauwe samenwerking tussen het Expertisecentrum en het SS&B, zodat met name binnen Passend Onderwijs er een naadloze doorstroom van leerlingen kan plaatsvinden. Actiecluster 2: Efficiencyslag procedures Door IT Workz is een systeem ontwikkeld waardoor de procedure van aanmelding voor diensten van SS&B, uitnodiging, verslaglegging, digitaal archief, registratie, enz. verder geprofessionaliseerd is. Het systeem wordt gevoed door Edictis. Via dit systeem vindt ook de registratie en de monitoring van de zgn. Plusleerlingen (overbelaste jongeren) plaats.

Actiecluster 3: Voorbereiding Passend Onderwijs Na een aanvankelijke pas op de plaats omdat er onduidelijkheid was over het wetgevingstraject Passend Onderwijs, zijn de voorbereidingen na goedkeuring door de Eerste Kamer weer opgepakt. Samen met de zorgcoördinatoren van de colleges en in nauw overleg met vertegenwoordigers van de Regionale Samenwerkingsverbanden werkt SS&B aan alle onderdelen die in het plan van aanpak zijn opgenomen. Ook in het jaarplan van 2013 neemt Passend Onderwijs weer een belangrijke plaats in. Actiecluster 4: ESF Praktijkschool SS&B is op zoek gegaan naar een bruikbare beroepskeuzetest voor de tweedejaars leerlingen van de Praktijkschool. Er is een test geselecteerd en deze is als een pilot uitgezet binnen de Praktijkschool. De test voldeed prima aan de gestelde eisen, echter de rapportages waren niet bruikbaar voor deze doelgroep. Een aanpassing bleek niet mogelijk te zijn, waardoor deze test niet gebruikt zal gaan worden. De zoektocht naar adequaat testmateriaal gaat door.


4

3. Realisatie activiteiten in 2012 3.1. Diagnose en advies individueel Ook in 2012 zijn weer veel individuele onderzoeken aangevraagd bij het Servicecentrum. Totaal zijn er 2187 individuele diensten verleend. Dit is nagenoeg gelijk aan het aantal van vorig jaar. Wel zit er een verschuiving in de soort diensten die aangevraagd worden. Zo zijn er minder individuele beroepskeuze-onderzoeken aangevraagd, maar zit er een stijging bij de capaciteitenonderzoeken, de persoonlijkheidsonderzoeken en de ASFA-onderzoeken. De laatste zijn onderzoeken naar faalangstig gedrag om te bepalen of een student in aanmerking komt voor een faalangstreductietraining. De trainingen ASFA-sport (voor VMBO) en agressieregulatie (voor MBO) zijn in 2011 als een pilot opgestart door SS&B. De ASFAsport in samenwerking met Multimove en Aleco en de agressieregulatie i.s.m. GGZ. De ASFA-sport is in 2012 definitief in het trainingsprogramma opgenomen, vanwege de geweldige resultaten van deze training. De agressieregulatie i.s.m. GGZ is minder succesvol gebleken. Daarom is ervoor gekozen om voor de studenten van het MBO ook de ASFA-sport in te zetten. Er heeft pas 1 training plaatsgevonden en de resultaten zijn veelbelovend. Mogelijk wordt ook deze training definitief in het programma opgenomen.

Diagnose en advies individueel 600

Aantal diensten

500 400 300 200

2008 2009

100 0

2010 2011 2012

3.2. Diagnose en advies groepsgewijs Hieronder ziet u het overzicht van de testen en toetsen die SS&B groepsgewijs heeft afgenomen. Het gaat hier met name om beroepskeuzeonderzoeken en LWOO-onderzoeken. De groepsgewijze afname van capaciteitenonderzoeken en persoonlijkheidsonderzoeken is Jaarverslag 2012 SS&B

5

enigszins gegroeid ten opzichte van vorig jaar. Colleges nemen zelf de intaketest van AMN af bij alle nieuwe studenten. Inmiddels zijn op bijna alle colleges medewerkers geschoold – door de trajectadviseurs van SS&B – om de AMN-test af te nemen en te interpreteren. Een mooie ontwikkeling, omdat de uitslagen van de test gebruikt worden om de begeleiding van de nieuwe leerlingen optimaal in te zetten. Bovendien spoort deze test eventuele deficiënties op, zodat meteen duidelijk is, op welke gebieden de student extra aandacht nodig heeft.

1200

Aantal studenten

1000

Diagnose en advies groepsgewijs

800 600 400 200

2008

0

2009 2010 2011 2012

3.3. Studie en Handicap In 2012 bedraagt het aantal studenten dat een beroep deed op de adviseurs Studie en Handicap 409. De geringe daling ten opzichte van 2011 is te verklaren, doordat de doorstroom van praktijkschoolleerlingen naar het MBO verlopen is zonder een persoonlijk adviesgesprek met de trajectadviseurs van Studie en Handicap. Alle 52 leerlingen zijn in maart en oktober via het Servicecentrum getest op capaciteiten en persoonskenmerken en zij kregen een persoonlijk uitgewerkt verslag met een advies met betrekking tot hun vervolgopleiding. De gesprekken hierover zijn door collega’s van de Praktijkschool gevoerd. 409 Studenten met een functiebeperking zijn in 2012 door de trajectadviseurs Studie en Handicap ondersteund bij het vinden van een passende opleiding of bij het verkrijgen van de juiste voorzieningen om een opleiding met succes te kunnen doorlopen. Het totaal aantal studenten met Leerling Gebonden Financiering dat op onze MBO-opleidingen ingeschreven staat, is momenteel 377. Hieronder treft u een overzicht van de aantallen deelnemers in het MBO met een “rugzakje” en de daarbij behorende bekostiging vanuit het Ministerie van OC&W. SS&B heeft het totaaloverzicht voor 7 colleges (excl. Prinsentuin), verzorgt de administratie en regelt de doorbetalingen. SS&B verzorgt tevens de aanvraag voor LGF voor Radius-, Vitalis-, Markiezaat- en Cingel College. De andere vier colleges verzorgen de aanvragen zelf. Jaarverslag 2012 SS&B

6

Overzicht LGF Schooljaar

Totaal ontvangen voor MBO (excl. PC)

2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013

€ 286.776,84 € 404.364,36 € 470.921,59 € 580.928,55 € 685.489,34

Aantal deelnemers 174 226 260 313 338

Prinsentuin College 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013

€ 38.414,59 € 71.911,77 € 75.469,49 € 80.737,50 € 94.242,66

17 33 30 31 39

Deze studenten volgen met ondersteuning (bijvoorbeeld door middel van ambulante begeleiding) een van onze MBO-opleidingen. We hebben gekeken naar de effecten van de LGF-ondersteuning in 2011-2012. De gegevens van Prinsentuin College zijn ons helaas niet bekend en daarom niet meegenomen in de effectmeting.

Effectmeting LGF schooljaar 2011-2012 Aantal LGF ROC WB totaal Radius Markiezaat Florijn Vitalis Cingel Zoomvliet Kellebeek

Uitstroom totaal

313

103

79 42 21 18 15 57 81

15 14 4 8 5 19 38

Waarvan mèt diploma 49

Waarvan zonder diploma 54

8 6 2 2 3 9 19 (waarvan 13 doorstroom naar niv. 2!)

7 8 2 6 2 10 19

Nog in opleiding 210 64 28 17 10 10 38 43

Maar ook buiten deze doelgroep is er een toenemend aantal studenten met een beperking dat net geen indicatie voor LGF heeft, maar wel extra begeleiding nodig heeft om een MBOopleiding succesvol af te ronden. Studie en Handicap heeft extra begeleidingsuren toegekend voor studenten die niet LGFgerechtigd zijn, maar wel extra ondersteuning nodig hebben op grond van een functiebeperking. Jaarverslag 2012 SS&B

7

Met name het Vitalis College en Radius College maken veelvuldig gebruik van deze mogelijkheid, maar ieder college mag een beroep doen op dit geoormerkte budget.

Extra begeleidingsuren Vitalis Radius Cingel Florijn Markiezaat Kellebeek Zoomvliet Prinsentuin Totaal

aantal 2008-2009 15 34 3 1 3 1 3 0 60

studenten 2009-2010 19 30 2 2 3 4 5 1 66

2010-2011 23 32 1 0 3 2 12 4 77

2011-2012 20 12 1 0 1 0 15 5 54

2012-2013 23 37 1 0 0 1 9 9 80

Er zijn in schooljaar 2011-2012 906 uren toegekend en in 2012-2013 tot nu toe 1222. Het gaat dus om klokuren die ingezet worden om net dat beetje extra begeleiding te geven aan die studenten die dat nodig hebben. De studenten die de extra begeleiding krijgen worden “gevolgd” en in onderstaand overzicht is te lezen wat de resultaten waren in het schooljaar 2011-2012. Positieve resultaten waaruit blijkt dat de extra investering van uren zeker loont.

Resultaten schooljaar 2011-2012 Diploma behaald Over naar volgend leerjaar Leerjaar opnieuw of verlenging traject Nieuwe opleiding gestart binnen ROC West-Brabant Opleiding afgebroken Totaal

Aantal studenten 8 32 3 8 3 54

Steeds meer VMBO en VSO-scholen stimuleren hun leerlingen al vóór de aanmelding bij een college zich aan de melden bij de Trajectadviseurs Studie en Handicap. Dit is een goede ontwikkeling, want op deze manier worden de leerlingen begeleid bij hun keuze en wordt voorkomen dat ze voor een opleiding kiezen die gezien de beperking niet passend is. Bovendien zorgen de trajectadviseurs voor een warme overdracht. Met de invoering van Passend Onderwijs (uitgesteld tot 1-8-2014) zal er voor de studenten die een beroep kunnen doen op de Leerling Gebonden Financiering het een en ander gaan veranderen. De bekostigingssystematiek gaat veranderen en de REC’s worden opgeheven. Ons ROC zal deze gelden rechtstreeks ontvangen en hiermee invulling moeten gaan geven aan de zorg voor leerlingen met een functiebeperking. Om de benodigde expertise aan het ROC te binden heeft de Raad van Bestuur de intentie uitgesproken om een aantal ambulante begeleiders van REC 4 aan het ROC te binden met ingang van 1 augustus 2014.


8

3.4. Specialistische trainingen ASFA-training Er is een groot beroep gedaan op onze trajectadviseurs om ASsertiviteits/FAalangstreductietrainingen (ASFA) te geven. Er zijn 51 groepen ASFA-(sport) getraind van gemiddeld 5 studenten en 12 studenten hebben een individuele training gehad. De trainingen – op zowel VMBO als MBO – worden goed beoordeeld door studenten en docenten. Steeds meer VMBO-scholen hebben de weg naar het Servicecentrum gevonden. De ASFA-training is juist op het VMBO van groot belang, omdat de leerlingen dan nog aan het begin staan van hun onderwijscarrière. De trajectadviseurs hebben trainingen ontwikkeld die uitstekend bij de doelgroep passen. Naast de cognitieve benadering worden de leerlingen ook benaderd met muziek en creatieve activiteiten om zo bewust en onbewust gedrag positief te beïnvloeden. De training wordt afgesloten met een presentatie waarin iedere leerling zich profileert en laat zien dat hij de aangereikte handvatten kan toepassen.

“Het was fijn met een klein groepje te zijn. Hierdoor konden we ver ingaan op persoonlijke situaties. Ik heb hier veel van geleerd en het zal me zeker verder helpen bij alles wat ik nog ga tegenkomen in het leven.”

In 2011 is een pilot opgestart van een ASFA-training gecombineerd met sport. Deze training is met name bedoeld voor leerlingen op het VMBO die in het agressieve spectrum zitten. De leerlingen leren voor zichzelf op te komen zonder een ander psychisch of lichamelijk te kwetsen. Door hen te laten ervaren waar hun grenzen ten aanzien van te tolereren gedrag liggen en hen hier succesvolle momenten in te laten meemaken wordt dit bereikt. Omdat de pilot erg succesvol was en goed beoordeeld werd, is de ASFA-sport definitief in het trainingsaanbod van SS&B opgenomen. De training is ook ingezet voor de studenten van het MBO en ook voor deze doelgroep blijkt de training succesvol te zijn. Counseling Ook dit jaar zijn er weer verschillende aanvragen bij het SS&B binnen gekomen voor counseling. De problemen concentreren zich voornamelijk op sociaal-emotioneel en gedragsmatig vlak. Studenten leren dat een andere gedachtegang en/of houding kan leiden tot een beter functioneren. Door middel van onder andere NLP (Neuro Linguïstisch Programmeren) wordt inzichtelijk gemaakt dat de student verantwoordelijk is voor het eigen gedrag. Dat wil zeggen dat studenten leren de regie over hun eigen gedrag te hebben, wat hen een enorm scala aan keuzemogelijkheden biedt. Hierdoor krijgen zij direct controle over hun gedrag, die hen helpt hun doel te bereiken. Door NLP kan zeer efficiënt en doelgericht, maar bovenal op een positieve manier aan het sociaal-emotionele welbevinden van studenten worden gewerkt. “Ik had nooit gedacht dat ik een gewoonte van 7 jaar binnen ongeveer 4 maanden zou kunnen doorbreken.” “Ik zal deze ervaring nooit vergeten. Dit heeft mijn leven veranderd.” “Sinds deze confrontatie met mijn eigen ik, is het heel snel gegaan. Door dit traject ben ik weer een jonge gast van 21 jaar en geniet ik optimaal van het leven.” “Het was in het begin wel echt zwaar voor mij om mezelf ‘bloot’ te stellen, maar het is gelukt en ben er heel erg trots op.”


9

In onderstaande grafiek is af te lezen hoeveel studenten van VMBO en MBO de ASFA(sport) trainingen gevolgd hebben. Ook de counseling is opgenomen.

Specialistische trainingen (individueel en groepsgewijs)

300

Aantal studenten

250 200 2008

150

2009 100

2010 2011

50

2012 0 Asfa Indiv. en groepsgewijs

Counseling

De trainingen ‘Sterk naar de BPV’, ‘BPV verwerven’, ‘BPV behouden’ en ‘Leren studeren’ zijn niet opgenomen. Aan deze vier trainingen hebben totaal 25 studenten deelgenomen.


10

3.5. Absolute getallen: aantal studenten/leerlingen + docenten/mentoren In onderstaande tabel staan de absolute getallen vermeld van de studenten die gebruik gemaakt hebben van de diensten van SS&B.

Absolute getallen studenten 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

Groepsgewijs Individueel

In totaal hebben 4269 studenten gebruik gemaakt van de diensten van SS&B. Het aantal geleverde diensten is hoger, omdat voor een groot aantal studenten meerdere diensten afgenomen worden. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden in de dienstverlening van SS&B. Het aantal individuele trajecten is toegenomen en het aantal groepsonderzoeken is iets verder afgenomen, omdat een toenemend aantal colleges gebruik maakt van de licenties van SS&B voor groepsafnames van bijv. de AMN test. Hiertoe zijn medewerkers van de colleges geschoold door trajectadviseurs van SS&B. Bij de groepsgewijze diensten heeft een grote verschuiving plaatsgevonden van de diagnose naar de trainingen. Ook voor mentoren en docenten heeft SS&B diensten verleend. Het ging hier met name om voorlichting en informatievragen van mentoren (111 docenten); overleg met en vragen van mentoren over studenten (193 docenten); cursussen onder andere TOA en AMN en overdracht naar VMBO-docenten na ASFA-training (93 docenten). Bovendien hebben 161 docenten een workshop van SS&B gevolgd. 3.6. Aanvragen per college of externe instantie Hieronder is een overzicht opgenomen waarop te zien is hoeveel aanvragen per college bij het SS&B zijn binnengekomen. Het gaat om het aantal diensten dat door de VMBO-scholen en MBO-colleges is aangevraagd. Een dienst kan zijn een individueel persoonlijkheidsonderzoek, maar het kan ook een ASFA training zijn voor een groep of een LWOO onderzoek voor een klas. Hoewel dit in de laatste twee voorbeelden om meerdere personen gaat, wordt toch steeds 1 dienst gerekend. In de tabel is geen rekening gehouden met de grootte van de colleges. Jaarverslag 2012 SS&B

11

Diensten per opdrachtgever* 500 450

aantal diensten

400 350 300 250

2008

200

2009

150

2010

100 50 0

2011 2012

*Let op: een totaal van 260 diensten is in bovenstaande tabel niet ondergebracht, omdat bij de overgang naar een nieuw planningssysteem twee diensten op een andere wijze in de managementrapportage geregistreerd zijn. De twee diensten capaciteitenonderzoek en persoonlijkheidsonderzoek zijn in het nieuwe systeem geregistreerd als competentieonderzoek.

Het aantal leerlingen/studenten dat zelf een beroep doet op SS&B is dit jaar enigszins afgenomen. De meesten zijn bij ons terechtgekomen via een verwijzing van de scholen of de colleges. Individuele leerlingen of studenten kunnen zelf een ‘adviesgesprek studie en beroep’ of een ‘adviesgesprek studie en handicap’ aanvragen. Deze twee diensten van het Servicecentrum zijn beschikbaar voor alle (toekomstige) studenten van ons ROC. Alle overige onderzoeken en trainingen vinden alleen op doorverwijzing plaats. Conclusie uit bovenstaande tabel is dat nagenoeg alle instituten diensten afnemen van SS&B. Uiteraard speelt de grootte van het instituut een rol bij het aantal diensten dat een college afneemt. In de grafiek hieronder zijn de VMBO-scholen uitgesplitst. In de grafiek is het aantal diensten weergegeven. Het grootste gedeelte van de diensten bestaat uit faalangstreductietrainingen en de onderzoeken die daaraan vooraf gaan. Maar ook LWOO-onderzoeken, intelligentieonderzoeken, dylexieonderzoeken, counseling en beroepskeuzeonderzoeken worden aangevraagd.


12

120 100

VMBO

80 60 40 20 2010 0

2011 2012

3.7. Tests en toetsen ICE en AMN Afname AMN 2012 Ook de AMN-test (Assess, Manage en Navigate )is weer breed ingezet. De intaketest geeft inzicht in de capaciteiten, persoonlijkheid en competenties van een deelnemer, geeft advies over de gewenste begeleidingsstijl, en geeft inzicht in de resultaten van individuele deelnemers en van groepen. Door de koppeling aan de competentiesleutel is eenvoudig vast te stellen voor welke competenties de deelnemer meer of minder aanleg heeft. Hiermee kunnen de MBO-colleges een advies op maat geven en een geschikte begeleidingsvorm kiezen. Deze tests zijn door de instituten zelf afgenomen en geïnterpreteerd. Hiertoe zijn diverse collega’s binnen de instituten door een trajectadviseur van SS&B geschoold. In 2013 gaat Prinsentuin College starten met een pilot AMN en bij het Cingel College is het zorgteam geschoold in afname en interpretatie van AMN. Of zij AMN ook daadwerkelijk gaan inzetten is op dit moment niet duidelijk.


13

AMN afname 2012

Vitalis College Zoomvliet College Radius College Markiezaat College Kellebeek College Servicecentrum

College Markiezaat College Zoomvliet College Kellebeek College SS&B Radius College Florijn College Cingel College Prinsentuin College Vitalis College Totaal

Aantal AMN testen 751 983 1431 382 880

Kosten € 11.876,84 15.545,85 22.630,84 6.041,22 13.916,94

789 5216

12.477,80 € 82.489,48

Afname TOA 2012 De TOA bevat een grote hoeveelheid betrouwbare en gevalideerde toetsen op het gebied van rekenen, taal en Leren Loopbaan en Burgerschap. Opleidingen kunnen de TOA officieel inzetten als exameninstrument voor Nederlands, Engels en Duits. De Inspectie van het Onderwijs heeft de TOA in 2009 als geheel beoordeeld en voldoende bevonden. Alle taaltoetsen in de TOA zijn gekoppeld aan de Referentieniveaus van Meijerink of aan het CEF (Common European Framework of Reference). Er zijn intake, voortgangs- en afsluitende toetsen volgens het raamwerk Rekenen/Wiskunde en toetsen aansluitend op de Referentieniveaus van Meijerink. De toetsen ‘rekenen’ geven niet alleen een niveau-uitslag maar geven ook een score per deelvaardigheid zodat er een diagnose ontstaat van de mogelijke rekenproblemen van een kandidaat. Uit onderstaande tabel blijkt dat inmiddels de meeste Colleges de weg naar de TOA-toetsen gevonden hebben. Ze worden niet alleen Jaarverslag 2012 SS&B

14

ingezet als examens, maar ook de 0-metingen worden gebruikt om het aanvangsniveau voor zowel rekenen als taal vast te stellen van de nieuwe instroom studenten. SS&B heeft een licentie afgesloten voor 3 jaar, waardoor de kosten per afgenomen toets aanzienlijk gereduceerd konden worden.

Afname TOA 2012 College

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

Totaal

Vitalis Totaal

650

735

724

837

1300

1894

51

736

1833

1645

1871

1148

13424

Vitalis Welzijn Vitalis Veiligheid Vitalis GHZ Vitalis MCUV

281 130 165 74

180 124 286 145

310 359 38 17

329 210 29 269

480 312 496 12

761 351 761 21

34 77 431 194

703 760 247 123

793 295 254 303

723 499 337 312

253 620 245 30

4847 3788 3289 1500

Prinsentuin

531

535

333

699

824

1007

14

1319

2239

2413

2644

12561

Radius

459

965

1047

415

605

235

300

3690

1677

820

499

10712

Kellebeek Totaal

507

357

569

104

217

788

4

124

1523

781

455

350

5779

Kellebeek dienstverlening Kellebeek NOVA AKA BoZ ISK oost Kellebeek NOVA AKA Breda Kellebeek Matchpoint Kellebeek Via NT2 Oost Florijn

377

221

114

70

32

112

4

92

1023

698

428

188

3359

22

47

360

29

105

435

4

321

53

19

113

1508

42

7 20

34 3

3

45

178 21

48 176

28

357 248

3 63

51 11

58

2

627

119

572

454

780

741

Cingel

252

315

296

232

246

333

Zoomvliet Totaal

188

280

198

142

430

556

Zoomvliet Zoomvliet Hotelschool

185 3

270 10

196 2

96 46

248 182

364 192

29

2

3

Kosten excl. BTW

€


3

35

2

8

1

160 147

304

586

515

396

5167

78

127

158

65

2356

2

44

99

129

206

2274

2

44

71 28

47 82

48 158

1571 703

26

2

65

42

Servicecentrum Totaal aantal Toetsen

51

61

28

3

12 254

2

1

3214

3306

3739

2912

4404

5557

121

1442

8792

7154

6387

5310

52338

3115

3175

3554

2769

4193

5280

115

1422

9047

6850

6090

5051

50661

15

In onderstaand schema is te zien dat het aantal TOA toetsen dat afgenomen wordt nog steeds groeit. SS&B zal in overleg met de colleges gaan om te achterhalen of deze toetsen – ook met de invoering van de centrale examinering – nog in deze mate afgenomen zullen worden of dat er gekozen gaat worden voor andere toetsinstrumenten. 18000 16000

TOA 2010 t/m 2012

Aantal toetsen

14000 12000 10000 8000 6000 4000

2010 2011 2012

2000 0

3.8. Overige werkzaamheden Plusloket SS&B is voorzitter van het Plusloket. Het Plusloket beschikt over een eenduidig registratiesysteem voor het signaleren, registreren en monitoren van de overbelaste jongeren, de doelgroep van de Plusvoorzieningen. Voor het MBO verzorgt SS&B ook de indicering voor de overbelaste jongeren. Na indicering wordt de jongere doorverwezen naar de Plusvoorziening of wordt besloten dat voor betreffende jongere een traject met een Pluscoach de voorkeur heeft, zodat de deelnemer in de eigen opleiding kan blijven. Vanuit de Plusvoorzieningen worden vier projecten bekostigd: 1. Plusvoorziening RSV Breda e.o.: de Observatieklas (de Rotonde) 2. Plusvoorziening RSV Bergen op Zoom e.o.: Transferium 3. Plusvoorziening RSV Roosendaal e.o. 4. Plusvoorziening MBO gepositioneerd bij Matchpoint en AKA (Kellebeek) Vanuit het Plusloket zijn de projectleiders van de vier voorzieningen een aantal keren per jaar bij elkaar gebracht om:  verslag uit te brengen over de stand van zaken;  kennis over te dragen en met elkaar te delen;  knelpunten en positieve ervaringen met elkaar te bespreken;  casussen te bespreken;  problemen op te lossen;


16

Aantal Plusleerlingen per voorziening 8

14

7

Regionaal MBO Bergen op Zoom VO Breda VO Roosendaal VO 142

Indicaties 140 120 100 80 60 Regionaal MBO

40

Bergen op Zoom VO

20

Breda VO

0

Roosendaal VO

Indicaties Huisvesting Financiën Sociaal maatschappelijk functioneren Criminaliteit in de directe omgeving Lichamelijke of psychische gezondheid Instabiele thuissituatie Lage sociaal economische status ouders Verslavingsgedrag Anders Jaarverslag 2012 SS&B

Totaal 20 37 138

Regionaal MBO 20 35 117

Bergen op Zoom VO 0 0 7

Breda VO 0 0 1

Roosendaal VO 0 2 13

16

14

0

0

2

87

67

0

7

13

46 26

32 20

3 0

3 0

8 6

12 7

8 7

2 0

2 0

0 0 17

Onderwijszorgplan opgesteld in samenwerking met… 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Onderwijszorgplan opgesteld i.s.m. GGD GGZ Verslavingszorg CJG Leerplicht Politie Maatschappelijk werk Jeugdzorg Reclassering Anders

Regionaal MBO Bergen op Zoom VO Breda VO Roosendaal VO

Totaal 3 36 1 5 21 3 91 43 15 82

Regionaal MBO 3 29 0 1 14 1 88 24 15 64

Bergen op Zoom VO 0 0 1 0 3 0 0 1 0 7

Breda VO 0 1 0 1 0 0 0 7 0 0

Roosendaal VO 0 6 0 3 4 2 3 11 0 11

Overleg SchoolMaatschappelijk Werk (SMW) De Schoolmaatschappelijk werkers van VMBO en MBO kwamen twee maal bij elkaar onder voorzitterschap van SS&B. Dit overleg wordt als zeer waardevol ervaren, alleen al om het feit dat men elkaar leert kennen en elkaar ook weet te vinden als het gaat om de overdracht of uitwisseling van informatie over leerlingen die extra zorg nodig hebben. Op de agenda stond o.a. de taakinvulling van de SMW’er, kennismaking met de psychologen van SS&B, informatie-uitwisseling over de positie van CJG, meldcode kindermishandeling en de ontwikkelingen in het kader van Passend Onderwijs. Overleg zorgcoördinatoren De zorgcoördinatoren zijn in 2012 zeven maal bij elkaar gekomen onder voorzitterschap van het SS&B. Tijdens dit overleg komt de zorg binnen de colleges expliciet aan de orde en wordt er gewerkt aan een eenduidig zorgbeleid. De zorgcoördinatoren wisselen kennis en ervaring uit en ervaren dit overleg als zeer zinvol. Ook externe partijen weten dit zorgcoördinatorenoverleg te benutten om zaken ROC-breed onder de aandacht te brengen of af te spreken. Een gedeelte van het overleg wordt hiertoe ingezet. In 2012 zijn Jaarverslag 2012 SS&B

18

achtereenvolgens aangeschoven: Transfercoach Jacqueline Schellekens, GGD, GGZ, collega’s van Community Coaching, REC 4, Regionaal Bureau Leerplicht en De Kredietbank. De zorgcoördinatoren van het MBO pakken gezamenlijk de voorbereiding van Passend Onderwijs op, zodat niet acht keer het wiel uitgevonden hoeft te worden en er een eenduidig beleid komt. Overleg gedragswetenschappers De geplande bijeenkomsten zijn door diverse omstandigheden niet door gegaan. Project Keuzeprocessen Dit project wil een bijdrage leveren aan het verminderen van de voortijdige schooluitval en het veelvuldig wisselen van opleiding. Hiertoe wil men samen met het bedrijfsleven mogelijkheden ontwikkelen om ervaring op te doen in de beroepspraktijk. Middels het voeren van kwalitatief goede reflectiegesprekken kunnen docenten en trajectbegeleiders de leerlingen steunen bij het verwerken van die ervaringen. Ook ouders zullen ingeschakeld worden bij het gehele proces van ervaring opdoen en verwerking daarvan. Het Servicecentrum neemt actief deel in dit project door zowel in de kerngroep (diensthoofd) plaats te nemen als in de projectgroep (trajectadviseur). Organisatie Een Opleiding Goed Bekeken Breda e.o. en West EOGB is een loopbaanoriëntatie programma dat – onder leiding van twee projectleiders – werd uitgevoerd voor Breda en omgeving en voor de regio West (Bergen op Zoom / Roosendaal). Voor de leerlingen van de derde klassen van de Theoretische Leerweg van de VMBO-scholen in Breda e.o. werd het programma voor de zevende maal uitgevoerd. En in West voor de derde maal. In het schooljaar 2011-2012 deden wederom alle 8 MBO-colleges mee. Het aantal deelnemende VMBO-scholen groeide van 16 naar 21; het totaal aantal deelnemende leerlingen bedroeg 1741. Zij konden kiezen uit 26 verschillende programma’s om zich te oriënteren op de MBO-opleidingen. Een Opleiding Goed Bekeken is een programma dat zich specifiek richt op kennismaking met de verschillende opleidingen binnen de MBO Colleges. Tezamen met andere loopbaanoriëntatieprogramma’s – die zich bijvoorbeeld specifiek richten op het beroep – vormt dit programma een samenhangend geheel, zodat de VMBO’er een bewuste keuze kan maken voor een vervolgopleiding.

“Het viel op dat de groepen erg enthousiast waren. Leuk project. Goed georganiseerd.” “(…), uiteraard jij ook bedankt voor al jouw inzet. Dit EOGB moet echt blijven.” “Goed werk, mooi project! Ga zo door, Prinsentuin van Cooth maakt er ook volgend jaar weer graag gebruik van!” ”Ook ik (De la Salle) sluit zich erbij aan. Leerlingen waren zeer enthousiast en tevreden over de uitvoering.”


19

4. Bedrijfsvoering a. Financiën Begroting 2012 Baten Gehandicaptenbeleid Rijksbijdrage OCW Subsidie VSV Subsidie SMW Subsidie Plusvoorziening Project Taal en rekenen Project Transit ESF- Praktijkschool Opbrengst werk

Lasten 57.067 Personele lasten 1.047.292 319.624 Licenties testen en toetsen 175.700 120.000 Overige lasten 79.540 91.000 30.000 50.000 70.000 14.700 15.000

Totaal

767.391 Totaal

1.302.532 Saldo

-535.141

Uit de subsidie voor het project Taal en rekenen worden de licentie plus een gedeelte van de afnames van de TOA van ICE bekostigd (zie pag. 15). De gelden voor SMW worden ingezet voor de psychologen en orthopedagogen die een belangrijke rol spelen bij de psychosociale ondersteuning van de studenten. Ook treden zij op als adviseur voor de SchoolMaatschappelijk Werkers. In 2012 is een GZ-psycholoog van Jeugdzorg Breda tijdelijk aan het team van psychologen toegevoegd om de werkdruk wat te laten afnemen. Wat betreft de subsidie voor de Plusvoorzieningen: Het SS&B heeft een regiefunctie die moet bevorderen dat de projectleiders van de Plusvoorzieningen kennis en ervaringen uitwisselen en komen tot gezamenlijke oplossingen. Dit moet resulteren in inhoudelijke samenhang en integraal beleid. Via het Plusloket worden ook de MBO-studenten geïndiceerd die overbelast zijn en mogelijk toegang moeten krijgen tot de Plusvoorziening. Project Transit betreft subsidie van de Gemeente Breda in ruil waarvoor 2 medewerkers van ons ROC toegevoegd waren aan het team van leerplichtambtenaren. Dit project is per 1 augustus 2012 afgelopen. ESF-praktijkschool: dit bedrag is niet ontvangen, omdat geen adequaat testmateriaal is gevonden.


20

b. Personeel Organigram van het Servicecentrum

In 2012 was het personeelsbestand als volgt opgebouwd: Functie Diensthoofd Trajectadviseur (5)

Psychologen/orthopedagogen (4)

Adviseurs Studie & Handicap (2) Adviseur dyslexie Testassistente Administratieve ondersteuning (2) Directiesecretaresse Totaal

aantal

fte

tijd./vast

bapo

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 0,7000 0,6899 0,9500 0,6000 0,4000 0,6000 0,9000 0,8509 0,2000 0,8000 0,8000 0,5000 0,5000

V V V V V V V V T T* V V V V V V T

0,1025 0,2049 0,2049

16 pers.

Fte 12,490

0,1414 0,0615

0,1744 0,0269

0,0513 Fte 0,9678

*Het gaat hier om een GZ-psycholoog die werkzaam is bij Jeugdzorg Breda en voor de periode van 1 maart 2012 tot 1 februari 2013 tijdelijk het team van psychologen versterkt heeft. Deze wordt bekostigd uit de geoormerkte subsidie voor SchoolMaatschappelijk werk. Deze tijdelijke uitbreiding is noodzakelijk om te kunnen voldoen aan de vraag naar psychosociale ondersteuning van studenten. Jaarverslag 2012 SS&B

21

Omdat de vraag naar faalangstreductietrainingen zo groot was dat we niet aan deze vraag konden voldoen met de huidige bezetting, is een tijdelijke schil van trainers gemaakt. Drie trainers die werkzaam zijn bij het Kellebeek College zijn flexibel inzetbaar om deze trainingen te geven. Ook intern zijn twee medewerkers geschoold, zodat we nu aan de enorm gestegen vraag kunnen voldoen. Tot 1 augustus 2012 waren twee medewerkers werkzaam bij Transit, gemeente Breda. De gemeente Breda bekostigde deze medewerkers grotendeels middels een subsidie. Een van de medewerkers is vanaf 1 augustus 2012 voor 3 jaar gedetacheerd naar de gemeente Etten-Leur waar zij ingezet wordt bij het Jongerenloket op het Werkplein. Een andere medewerker zal vanaf 1 augustus 2012 een opleidingstraject volgen om ingezet te worden als Ambulant Begeleider. Bij een succesvol verloop van dit traject zal de medewerker op detacheringsbasis bij het Driespan gaan werken tot 1 augustus 2013. Functie Trajectbegeleider (3) Tot 26 april 2012 Totaal

Aantal 1 1 1 3

Fte 1,0000 0,9000 1,0000 2,9 fte

Bapo 0,0922 0,0922

Het ziekteverzuim was in 2012 relatief hoog: 5,34%. Dit is in belangrijke mate veroorzaakt door langdurig verzuim van 1 van de medewerkers. Professionele ontwikkeling van het personeel Twee medewerkers hebben de opleiding tot NLP Practitioner gevolgd en één de opleiding tot NLP Master. Voorts heeft een van de psychologen zich verder bekwaamd in neuropsychologisch onderzoek en hebben alle psychologen een nascholing op het gebied van dyscalculie gehad. Twee collega’s hebben de cursus Timemanagement gevolgd en één trajectadviseur heeft de scholing Kick Change gedaan. Twee collega’s hebben zich bekwaamd in het afnemen en interpreteren van toetsen. Het diensthoofd heeft een aantal colleges bij TiasNimbas gevolgd op het gebied van leiderschap en organisatieverandering.


22

5. Vooruitblik naar 2013 De volgende actieclusters zijn opgenomen in het jaarplan 2013: 1. Voorbereiding Passend Onderwijs: In samenwerking met de zorgcoördinatoren van het MBO maakt het SS&B een plan van aanpak voor de invoering van Passend onderwijs in het MBO op 1 augustus 2014. De volgende items zullen in ieder geval onderdeel uitmaken van het plan van aanpak: o Visiedocument dat voorgelegd zal worden aan de BAG Zorg en later aan de Raad van Bestuur. o Beschrijving van de verbinding/samenwerking met de Regionale Samenwerkingsverbanden, zodat optimale overdracht VMBO-MBO gewaarborgd is. o Ondersteuningsprofiel voor alle MBO-colleges, zodat helder en transparant gecommuniceerd kan worden wat deelnemers van een college mogen verwachten en wat niet. o Voorstel professionalisering intake voor studenten met een zorgvraag. o Inzet ambulante begeleiding in de colleges. 2. Plusloket: Registratie en indicatie Plusleerlingen: De loketfunctie houdt in: registratie van alle Plusleerlingen; check op procedure en bijhouden effectmeting. Tevens heeft het loket een schakelfunctie tussen de verschillende voorzieningen. Het loket legt verantwoording af aan de regiegroep. Het loket organiseert structureel overleg met de projectleiders van de 4 Plusvoorzieningen om kennis en ervaringen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke oplossingen. Dit moet resulteren in inhoudelijke samenhang en integraal beleid. Indicatie van Plusleerlingen: Jongeren die doorverwezen worden (door colleges of gemeentelijke instanties) indiceren in het kader van de toegang tot de regionale Plusvoorziening. Vervolgens wordt een bindend advies uitgebracht t.a.v. toelating tot voorziening of terugplaatsing in reguliere opleiding. 3. Training ASFA-sport: Doelgroep: VMBO leerlingen en MBO studenten die agressief/niet assertief gedrag vertonen in en nabij de school. Dat heeft een negatief effect voor hun eigen schoolsituatie, die van hun medeleerlingen, docenten en overig personeel. De oorzaak van dit gedrag kan een verminderd zelfvertrouwen zijn door eerder opgedane negatieve ervaringen. De kans op plaatsing in rebound of zelfs voortijdig schoolverlaten is groot voor deze doelgroep. Doel: Het gedrag van agressieve/niet assertieve VMBO leerlingen/MBO studenten in een vroeg stadium veranderen. Het zelfvertrouwen wordt door deze training versterkt via actieve sportwerkvormen waarmee ook hun assertiviteit wordt verbeterd. Door hen te laten ervaren waar hun grenzen ten aanzien van te tolereren gedrag liggen en hen hier succesvolle momenten in te laten meemaken wordt dit bereikt. De leerlingen/studenten moeten leren om voor zichzelf op te komen zonder een ander psychisch of lichamelijk te kwetsen. Deelnemers krijgen meer inzicht in eigen denken en handelen en maken kennis met mogelijkheden om op een andere manier te reageren op personen en situaties, waardoor ze minder in lastige situaties of conflicten komen. De effecten van deze training worden op de korte en lange termijn ‘gemeten’. Na drie trainingen voor VMBO-leerlingen mogen we voorzichtig concluderen dat de trainingen succesvol zijn. Mentoren, ouders en leerlingen zelf geven aan dat het gedrag Jaarverslag 2012 SS&B

23

daadwerkelijk veranderd is. Deze trainingen kunnen dus een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van de voortijdige schooluitval. Vanwege dit succes wordt in 2013 de training ook op het MBO uitgerold.


24

Jaarverslag Servicecentrum Studie & Beroep

Recommend Documents