JAARVERSLAG Jaarverslag Vogelbescherming

JAARVERSLAG 2010

Jaarverslag Vogelbescherming 2010

2


3

Inhoud 1. Inleiding ............................................................................................................................................................... 8 2. Vogelgebieden................................................................................................................................................... 10 2.1. Natura 2000 ............................................................................................................................................... 10 2.1.1. Aanwijzingsbesluiten .......................................................................................................................... 10 2.1.2. Beheerplannen ................................................................................................................................... 10 2.1.3. Natura 2000 & WetlandWachten ........................................................................................................ 10 2.1.4. Draagvlak voor Natura 2000 .............................................................................................................. 11 2.2. WetlandWachten........................................................................................................................................ 11 2.2.1. Ontwikkeling netwerk ......................................................................................................................... 11 2.2.2. Kennisontwikkeling ............................................................................................................................. 12 2.2.3. WetlandWachten en Natura 2000 ...................................................................................................... 12 2.2.4. Wetlandbescherming in de praktijk .................................................................................................... 12 2.3. Kust & Zee ................................................................................................................................................. 12 2.3.1. Naar een rijke Waddenzee ................................................................................................................. 13 2.3.2. Westerschelde ................................................................................................................................... 13 2.3.3. Noordzee belangrijk voor vogels ........................................................................................................ 14 2.3.4. Duin en kust ....................................................................................................................................... 14 2.4. Highlights Vogelgebieden .......................................................................................................................... 14 3. Platteland........................................................................................................................................................... 19 3.1. Beleid ......................................................................................................................................................... 19 3.1.1. Europees Landbouwbeleid ................................................................................................................. 19 3.1.2. Agrarisch natuurbeheer ...................................................................................................................... 19 3.2. Weidevogels .............................................................................................................................................. 19 3.2.1 Kerngebieden voor weidevogels ......................................................................................................... 19 3.2.2.Weidevogelboeren .............................................................................................................................. 20 3.3. Akkervogels ............................................................................................................................................... 20 3.3.1. Draagvlakvergroting & kennisoverdracht ........................................................................................... 20 3.3.2. Onderzoek & bescherming ................................................................................................................. 20 3.3.3. Bollenvogels ....................................................................................................................................... 21 3.4. Erfvogels .................................................................................................................................................... 21 3.4.1. Verbetering leefgebied ooievaar ........................................................................................................ 21 3.4.2. Uilen als ambassadeurs voor bescherming ...................................................................................... 21 3.4.3. Boerenzwaluw .................................................................................................................................... 22 3.5. Ganzen en smienten .................................................................................................................................. 22 3.6. Highlights Platteland .................................................................................................................................. 22 4. Stad & dorp........................................................................................................................................................ 26 4.1. Bewoners ................................................................................................................................................... 26 4.1.1. Elke tuin een vogeltuin ....................................................................................................................... 26


4

4.1.2. Tuinvogelconsulenten ........................................................................................................................ 26 4.1.3. Tuinvogelwijzer .................................................................................................................................. 26 4.1.4 .Tuinvogeltelling 2010 ......................................................................................................................... 26 4.2. Bouw .......................................................................................................................................................... 27 4.2.1. Geld speelt geen rol meer .................................................................................................................. 27 4.2.2. BouwRai ............................................................................................................................................. 27 4.3. Bestuurders ............................................................................................................................................... 28 4.3.1. Stadsvogeladviseurs landelijk actief................................................................................................... 28 4.3.2. Expertmeetings .................................................................................................................................. 28 4.4. Onderzoek ................................................................................................................................................. 28 4.4.1. Steeds meer mensen tellen MUS ....................................................................................................... 28 4.4.2. Huismus kleurringonderzoek .............................................................................................................. 29 4.4.3. Ring-MUS........................................................................................................................................... 29 4.5. Highlights Stad & dorp ............................................................................................................................... 29 5. Wereldwijd ......................................................................................................................................................... 33 5.1. Bescherming langs de trekweg .................................................................................................................. 33 5.1.1. Samen sterker in Tunesië .................................................................................................................. 33 5.1.2. BirdLife Partner in Marokko ................................................................................................................ 33 5.1.3. Vogels op het randje in de Sahel ....................................................................................................... 33 5.1.4. Samenwerking Burkina Faso ............................................................................................................. 34 5.1.5. Global Flyway Network ...................................................................................................................... 34 5.1.6. Critical Site Network ........................................................................................................................... 34 5.2. Natuurbescherming wereldwijd .................................................................................................................. 34 5.2.1. Wind mee in de Oekraïne .................................................................................................................. 34 5.2.2. Bossen in Indonesië ........................................................................................................................... 35 5.2.3. Nieuw in Nederland: Caribische natuur .............................................................................................. 35 5.2.4. Nieuw vredespark West-Afrika ........................................................................................................... 35 5.3. Internationale weten regelgeving ............................................................................................................. 36 5.3.1. Lobby Europese bescherming............................................................................................................ 36 5.3.2. Nieuwe ambities voor Europese biodiversiteit .................................................................................... 36 5.3.3. Bescherming wetlands ....................................................................................................................... 36 5.4. Profilering & versterking BirdLife ................................................................................................................ 37 5.4.1. Actie BirdLife voor stadsvogels .......................................................................................................... 37 5.4.2. Voorkom het uitsterven van vogelsoorten! ......................................................................................... 37 5.4.3. Born to travel: internationale campagne voor trekvogels ................................................................... 37 5.4.4. BirdLife & het Jaar van de Biodiversiteit ............................................................................................. 38 5.5. Highlights Wereldwijd................................................................................................................................. 38 6. Vogels & mensen .............................................................................................................................................. 41 6.1. Leden ......................................................................................................................................................... 41 6.1.1. Betrokken leden ................................................................................................................................. 41 6.1.2. Ruimhartige steun .............................................................................................................................. 42 6.1.3. Bijzondere giften ................................................................................................................................ 43 Jaarverslag Vogelbescherming 2010

5

6.1.4. Servicecentrum .................................................................................................................................. 44 6.2. Passie voor vogels ..................................................................................................................................... 44 6.2.1. Website .............................................................................................................................................. 44 6.2.2. Beleef de Lente .................................................................................................................................. 44 6.2.3. Winkel voor vogels én mensen .......................................................................................................... 45 6.2.4. VOGELS, papier en digitaal ............................................................................................................... 45 6.2.5. Social media....................................................................................................................................... 46 6.2.6. Onderzoek Motivaction ...................................................................................................................... 46 6.3. Bedrijven & Partners .................................................................................................................................. 46 6.3.1. Nationale Postcode Loterij ................................................................................................................. 46 6.3.2. Partners in 2010 ................................................................................................................................. 47 6.4. Vrijwilligers & actieve achterban ................................................................................................................ 49 6.4.1. Vrijwilligers veelzijdig actief ................................................................................................................ 49 6.5. Jeugd ......................................................................................................................................................... 50 6.5.1. Educatie: Vogels op school ................................................................................................................ 50 6.5.2. WILDzoekers en Vogels Junior .......................................................................................................... 50 6. 6. Highlights Vogels en mensen ................................................................................................................... 51 7. De vereniging .................................................................................................................................................... 54 7.1. Bestuur ...................................................................................................................................................... 54 7.1.1. Wisseling van de wacht ...................................................................................................................... 54 7.1.2. Afscheid voormalig voorzitter ............................................................................................................. 54 7.1.3. Bestuursleden, functies en nevenfuncties .......................................................................................... 54 7.1.4. Belangrijke onderwerpen ................................................................................................................... 57 7.2. Ledenraad.................................................................................................................................................. 57 7.2.1. Ledenraadsleden ............................................................................................................................... 57 7.2.2. Bijeenkomst met bestuur .................................................................................................................... 58 7.2.3. Werkzaamheden ................................................................................................................................ 58 7.3. Het bureau ................................................................................................................................................. 59 7.3.1. Directie ............................................................................................................................................... 59 7.3.2. Medewerkers...................................................................................................................................... 60 7.3.3. Vogelbescherming in ontwikkeling ..................................................................................................... 60 7.3.4. Risicomanagement ............................................................................................................................ 61 7.3.5. Maatschappelijk verantwoord ondernemen ........................................................................................ 61 8. Referenties ........................................................................................................................................................ 62 Flos Fleischer / Directeur Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer........................................................... 62 Harry Talen / Directeur Talen Carrosseriebouw, Meppel ............................................................................. 62 Marieke van Schaik / Managing Director - Nationale Postcode Loterij ......................................................... 62 Ton Janszen / Histologisch analist & amateur natuurfotograaf .................................................................... 63 Marco Lambertini / CEO BirdLife International ............................................................................................. 63 Trilce Navarrete / Tuinvogelconsulent van Vogelbescherming .................................................................... 63 Kees van Es / Programmamanager „Naar een Rijke Waddenzee‟ ............................................................... 64 Gerard C. Boere / Vogelwerkgroep De IJsselstreek .................................................................................... 64 Jaarverslag Vogelbescherming 2010

6

Herman Feenstra / WetlandWacht Fochterloërveen .................................................................................... 64 Niels Mureau / Agrarische Natuurvereniging Drimmelen ............................................................................. 64 Kathelijn De Maeijer / Landschapsbeheer Drenthe ...................................................................................... 65 Loes van den Bremer / SOVON Vogelonderzoek Nederland ....................................................................... 65 Henk van der Kwast / directievoorzitter Stern Groep N.V. ........................................................................... 65 Patty Groenveld / juniorlid Vogelbescherming ............................................................................................. 65 Thomas Rozendaal / Beheerder Hyve Vogels Junior .................................................................................. 66 Niels Hogeweg / Landschap Noord-Holland ................................................................................................ 66 9. Soorten uitgelicht ............................................................................................................................................... 67 Heggenmus zoekt rommelige tuin ................................................................................................................ 67 Lepelaar in de lift .......................................................................................................................................... 67 Boeren voor de grutto .................................................................................................................................. 67 Boomklever in stijgende lijn .......................................................................................................................... 67 e

Kraanvogel viert 2 lustrum .......................................................................................................................... 67 Bruine kiekendief gesteund door leden ........................................................................................................ 68 Slechtvalk in 2010 „goed‟ ............................................................................................................................. 68 Eerste huiszwaluwtil „bewoond‟ .................................................................................................................... 68 Steenuil in de belangstelling ........................................................................................................................ 68 Kwartelkoning kwetsbaar ............................................................................................................................. 68 Kanoet kan niet zonder Waddenzee ............................................................................................................ 69 Amsterdam albatros: reddingsplan .............................................................................................................. 69 Keerkringvogel: extra zorg ........................................................................................................................... 69 Visdief vindt minder voedsel ........................................................................................................................ 69 Ooievaar breed gesteund ............................................................................................................................. 70 Bijlagen .................................................................................................................................................................. 71 Bijlage 1: Schema SMP ............................................................................................................................... 71 Bijlage 2: Ontwikkeling ledental naar type lidmaatschap in 2010 ................................................................. 72 Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring ........................................................................................................... 73 Bijlage 4: Kerncijfers medewerkers 2010 ..................................................................................................... 74


7

1. Inleiding Vogelbescherming is een vereniging voor vogels en mensen. Natuurlijk zetten we ons in de eerste plaats in voor de bescherming van vogels en hun leefgebieden. In Nederland en met BirdLife International wereldwijd. Maar dat doen we samen met zoveel mogelijk mensen met een passie voor vogels en natuur. Onze kracht schuilt 'm in het bij elkaar brengen van al die mensen die bijdragen aan een wereld vol vogels en natuur; van wetenschapper tot weidevogelboer, van tuinvogelliefhebber tot waddenbeschermer. 2010 was het internationale jaar van de biodiversiteit. Behoud van de rijkdom aan soorten stond wereldwijd op de agenda. In Nederland was daar echter weinig van te merken. De nieuwe regering snijdt diep in natuurbescherming. Maar dankzij al die mensen die ons steunen hebben we ook in 2010 successen voor de vogels kunnen boeken.

Vogels beschermen in 2010 Het beschermen van vogels en hun leefgebieden is geen overbodige luxe. Dat bleek in 2010 opnieuw uit de cijfers. Sinds 1500 zijn er over de hele wereld zo‟n 150 vogelsoorten uitgestorven. Dat is rond de 1,5% van alle vogelsoorten op aarde. Vandaag de dag is wereldwijd één op de acht vogelsoorten bedreigd. Maar liefst 190 soorten dreigen zelfs acuut uit te sterven. De oorzaken zijn divers. De belangrijkste bedreiging is wel het verdwijnen van leefgebieden, zoals tropische bossen. Bescherming en herstel van leefgebieden is daarom van cruciaal belang. Daarmee dragen we bij aan de bescherming van hele ecosystemen. Tal van soorten zijn daarvan afhankelijk. Vogels zijn een goede graadmeter voor de toestand van de natuur. Cijfers over hun verspreiding, aantallen en trends zijn, wereldwijd, van groot belang voor de onderbouwing van goede beschermingsprogramma‟s. Ook voor het werk van Vogelbescherming is een goede monitoring essentieel. Daartoe werkt zij intensief samen met organisaties als SOVON Vogelonderzoek Nederland. Zoomen we in op Nederland, dan zien we een wisselend beeld. Weliswaar neemt het aantal soorten iets toe. Maar veel kritische soorten die afhankelijk zijn van bijzondere natuur hebben het zwaar en staan op de Rode Lijst. Enkele zijn de afgelopen jaren zelfs als broedvogel uit Nederland verdwenen. Vogels van het boerenland staan extra onder druk. De intensieve landbouw heeft geleid tot grote klappen onder eens algemene soorten als grutto en veldleeuwerik. De toename in recente jaren van soorten als purperreiger en lepelaar laten echter zien dat vogelen natuurbescherming loont.

Internationale Jaar van de biodiversiteit Voor het jaar 2010 was er goede hoop op een positieve omslag voor natuur en daarmee vogels. Het was het VNjaar van de biodiversiteit, waarin behoud van soorten en ecosystemen nationaal en internationaal de agenda‟s zou bepalen. Dat viel tegen. Alom werd erkend dat de wereld had gefaald in de doelstellingen van het Biodiversiteitsverdrag uit 1992. Zoals een rem op de achteruitgang van soorten in 2010. De wereldtop in Nagoya bracht vrijwel alle landen bijeen om nu wel succesvol afspraken te maken over biodiversiteit en natuurbescherming. Net echt onder een gelukkig gesternte, want door het jaar heen beheerste de economische crisis het internationale toneel. Toch had Nagoya wel enig resultaat. Een globaal akkoord om het verdwijnen van planten diersoorten tegen 2020 te stoppen bijvoorbeeld, of de bescherming van 10% van onze oceanen. We kunnen daar cynisch over doen maar daar hebben de vogels niets aan. BirdLife en Vogelbescherming zullen de internationaal gemaakte afspraken gebruiken voor hun werk. Zoals we ook in het verleden internationale afspraken met succes hebben ingevuld voor de bescherming van vogels. In 2010 bijvoorbeeld met bescherming van tropisch bos in West-Afrika en Indonesië.

Nieuw kabinet, nieuwe wind Al enkele jaren is de houding vanuit Den Haag en in delen van de maatschappij minder positief over natuurbehoud en -herstel dan voorheen. Vooral wanneer maatregelen voor natuur en vogels knellen met regionale of korte termijn economische belangen. Dan is de houding tegenover natuur al snel negatief. In de plannen en de opstelling van het in 2010 aangetreden kabinet Rutte is natuur kind van de rekening geworden. Harde bezuinigingen, een streep door de verbindingen tussen natuurgebieden, alleen het hoogst noodzakelijke herstel van Natura 2000-gebieden, geen natuurherstel in de Westerschelde en evenmin gedempt getij in de Haringvliet. Voor Vogelbescherming reden om een ongewone stap te nemen met de actie 'Fluit het kabinet terug‟. Maar liefst 56.000 mensen stuurden een nieuwjaarsboodschap naar het kabinet om vogels en natuur toekomst te geven. Deze tegenwind belemmerde ons niet ook in de nationale natuurbeschermingsarena successen te boeken. Bijvoorbeeld voor de Waddenzee en met betere beheerplannen van onze belangrijkste vogelgebieden.


8

Buiten de Haagse stolp Gelukkig worden vogels niet alleen beschermd vanuit Den Haag of de provinciehoofdsteden. Vogelbescherming werkt met allerlei maatschappelijke groeperingen en mensen om ons land vogelvriendelijker te maken. Met hen zoeken we naar positieve veranderingen en naar nieuwe vormen van financiering voor vogelen natuurbescherming. Met bedrijven, gemeenten maar vooral duizenden bewoners werken we aan vogelvriendelijkere steden. Bewoners van het buitengebied krijgen advies hoe erven aantrekkelijk te maken voor vogels. En in 2010 startte het project Weidevogelboerderijen. Samen met boeren werken we daarmee concreet aan beter weidevogelbeheer.

Strategisch Meerjarenplan Vogelbescherming startte met een nieuw Strategisch Meerjarenplan (SMP) voor de periode 2010-2014. Gedurende vijf jaar vormt dit de leidraad voor ons werk. Centrale thema‟s zijn 'vogels en biodiversiteit‟ en 'vogels en mensen‟. Dat is niet voor niks. Vogels maken deel uit van de biodiversiteit en zijn essentiële schakels in ecosystemen. De bedreigingen voor vogels zijn talrijk, maar zo ook de kansen voor bescherming. Vogelbescherming verbindt mensen die zich inzetten voor vogels. Daarmee werkt Vogelbescherming aan een toekomst voor vogels en een leefbare wereld. Het SMP wordt in concrete jaarplannen omgezet. Zie voor schema SMP bijlage 1.


9

2. Vogelgebieden Vogelbescherming Nederland zet zich op meerdere manieren in voor de Belangrijke Vogelgebieden. Zij volgt kritisch de natuurbeschermingswetgeving en heeft een actieve inbreng bij de aanwijzingsbesluiten van de Natura 2000-gebieden. Vogelbescherming is voluit betrokken bij de bescherming en planvorming van internationaal Belangrijke Vogelgebieden als de Waddenzee, de Westerschelde en het IJsselmeer. Met een netwerk van deskundige WetlandWachten zet de vereniging zich in voor behoud - en waar nodig verbetering - van de natuurlijke kwaliteiten van de diverse wetlands in ons land.

2.1. Natura 2000 Vogelbescherming bemoeide zich ook in 2010 actief met Natura 2000. In Nederland gaat het om 166 gebieden, inclusief 4 gebieden op de Noordzee, die onder de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn zijn aangewezen. Natura 2000 is een Europees ecologische netwerk van natuurgebieden waarmee de meest bijzondere en waardevolle natuur van Europa wordt beschermd. Natura 2000-gebieden zijn aangewezen omdat er Europees beschermde dieren plantensoorten voorkomen. Elk Natura 2000-gebied wordt voorzien van een speciaal aanwijzingsbesluit waarin zogenaamde instandhoudingsdoelstellingen worden opgenomen. Met zo'n doelstelling wordt duidelijk hoeveel geschikt leefgebied er beschikbaar moet blijven, of hersteld moet worden, voor de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Hoe de instandhoudingsdoelstellingen gerealiseerd moeten worden, staat niet in het aanwijzingsbesluit. Dat moet uitgewerkt worden in beheerplannen. Zo‟n beheerplan beschrijft hoe de instandhoudingsdoelstellingen voor een gebied gerealiseerd gaan worden en welke beheermaatregelen getroffen moeten worden. Zowel het bestaand gebruik als nieuwe plannen en projecten dienen een 'passende beoordeling' te ondergaan op significante effecten. Toetsen aan de instandhoudingsdoelstellingen uit het aanwijzingsbesluit dus. Die doelen mogen niet in gevaar worden gebracht.

2.1.1. Aanwijzingsbesluiten Alle 79 Belangrijke Vogelgebieden die Nederland rijk is vallen onder de Europese Vogelrichtlijn. Deze richtlijn is samen met de Habitatrichtlijn inmiddels omgedoopt tot Natura 2000, het Europese ecologische netwerk van natuurgebieden. Hiermee beoogt de Europese Unie de karakteristieke biodiversiteit van Europa in stand te houden. De meeste Nederlandse Natura 2000-gebieden zijn waterrijk en herbergen in najaar, winter en voorjaar vaak vele tienduizenden tot honderdduizenden trekvogels. Daaronder bevinden zich soorten waarvoor Nederland internationaal belangrijke aantallen herbergt, bijvoorbeeld smient en bonte strandloper. Eind 2010, uiterlijk zes jaar na aanmelding bij Europa, hadden alle Natura 2000-gebieden definitief aangewezen en beschermd moeten zijn. Nederland heeft daarin gefaald. In Nederland woedt sinds 2008 een bij tijden hevige discussie over de natuurdoelen van Natura 2000-gebieden en de daarmee samenhangende ontwikkeling van voldoende ambitieuze beheerplannen. Ook in 2010 heeft Vogelbescherming de beleidsdiscussie gevoed en aanwijzingsbesluiten beoordeeld. In beperkte mate is daarbij gebruik gemaakt van juridische middelen. Mede door de inspanningen van Vogelbescherming zijn sommige vogelen habitatdoelen aangescherpt, ecologisch beter onderbouwd (bijvoorbeeld voor moerasvogels, watervogels en duinen kustbroeders) en gebiedsbegrenzingen uitgebreid.

2.1.2. Beheerplannen Maatschappelijk draagvlak is essentieel voor gebiedsbeheerplannen waarin de juiste maatregelen zijn opgenomen om Natura 2000-doelen te bereiken. Vogelbescherming participeert al enige jaren constructief in het landelijk Platform Natura 2000 waar maatschappelijke organisaties en overheid de voortgang van Natura 2000 volgen en bijsturen. Verder is Vogelbescherming intensief betrokken bij de beheerplannen voor de grote rijkswateren aan kust & zee, bij het hele IJsselmeergebied inclusief de Oostvaarderplassen en bij de Gelderse Rijntakken. Daarnaast werkt Vogelbescherming aan maatregelen voor soorten die sterk onder druk staan en als broedvogel in Nederland zelfs op de rand van uitsterven staan. Voorbeelden daarvan blauwe kiekendief, strandplevier en korhoen.

2.1.3. Natura 2000 & WetlandWachten Voor een effectief beheerplan is een goed begrip van de lokale situatie van groot belang. Wat zijn de knelpunten en kansen voor vogels in het gebied? Welke sociale en economische belangen spelen er? Voor de lokale


10

vertegenwoordiging van het natuurbelang kan Vogelbescherming een beroep doen op een speciale categorie vrijwilligers: de WetlandWachten. De ruim 80 WetlandWachten zijn de 'oren, ogen en handen‟ van Vogelbescherming in de Belangrijke Vogelgebieden. Elke WetlandWacht zet zich in voor vogels en natuur in zijn of haar gebied. WetlandWachten tellen de vogels, volgen de ruimtelijke ontwikkelingen en plannen en informeren publiek en lokale beleidsmakers over de vogels en natuur van het gebied. Door hun verbondenheid met een specifiek gebied weten zij als geen ander wat er speelt en wie ingeschakeld moet worden voor een oplossing. Logischerwijs zijn veel WetlandWachten betrokken bij het opstellen van de Natura 2000-beheerplannen. Vogelbescherming ondersteunt de WetlandWachten met cursussen, adviezen en persoonlijke begeleiding. En dat werpt zijn vruchten af. De rol van de WetlandWacht als evenwichtige, deskundige voorvechter van de natuurbelangen is in veel beheerplannen niet meer weg te denken. Vogelbescherming werkt op het gebied van Natura 2000 in Nederland ook vaak nauw samen met andere landelijke natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

2.1.4. Draagvlak voor Natura 2000 Wetenschappers hebben inmiddels aangetoond dat Europese natuurregels een significante bijdrage leveren aan de bescherming van bedreigde vogelsoorten. Tegelijkertijd is het duidelijk dat meer nodig is om de unieke Europese natuur te beschermen. Dat de natuurregelgeving door verschillende ondernemers als beperkend wordt ervaren is ongunstig voor het draagvlak voor natuurmaatregelen. Vogelbescherming en de Europese Partners van BirdLife International trekken samen op om uit deze impasse te komen, door waar mogelijk helderheid te geven over hoe economische en ecologische belangen samen kunnen gaan. De Europese Birds- and Habitats Directive Taskforce van BirdLife International brengt daarvoor geregeld adviezen uit en komt halfjaarlijks samen om kennis te delen. Tegelijkertijd blijft Vogelbescherming zich verzetten tegen de onterechte fabels die de ronde doen over Natura 2000 en weet juist de maatschappelijke, recreatieve en economische winst van natuurgebieden publiek onder de aandacht te brengen.

2.2. WetlandWachten De WetlandWachten zijn voor Vogelbescherming Nederland de ogen en oren in de 'natte‟ Natura 2000-gebieden die zijn aangewezen onder de EU-Vogelrichtlijn. In internationaal perspectief zijn de waterrijke natuurgebieden van Nederland, de zogenaamde 'wetlands‟, voor vogels van groot belang. Vogelbescherming geeft daarom prioriteit aan bescherming en adequaat beheer van deze gebieden. Het netwerk van vrijwillige WetlandWachten speelt hierin een belangrijke rol. Dit netwerk van vrijwilligers heeft vanaf 1995 langzaam maar zeker gestalte gekregen. WetlandWachten volgen de ontwikkelingen in en rond een wetland op de voet en rapporteren daarover jaarlijks aan Vogelbescherming. Zij hebben voorts een belangrijke signaalfunctie bij acute bedreigingen. Daarnaast spelen ze een rol bij het zoeken naar verbeteringen in beleid en beheer. Dat vereist, daar waar mogelijk en noodzakelijk, nauw overleg met onder meer terreinbeheerders, de lokale overheid, plaatselijke groeperingen en Vogelbescherming Nederland.

2.2.1. Ontwikkeling netwerk In 2010 mochten we 3 nieuwe WetlandWachten verwelkomen en stopten er 5 om diverse reden met hun activiteiten. Eind 2010 waren er 87 WetlandWachten actief. Helaas zijn er nog niet voor álle wetlands die kwalificeren onder Natura 2000 WetlandWachten. Om de betrokkenheid van de WetlandWachten bij Vogelbescherming te behouden en te vergroten werden ook in 2010 activiteiten georganiseerd voor en met de WetlandWachten. Zo was er in februari 2010 een goed bezochte WetlandWachtendag, waar het 15-jarig bestaan van het netwerk werd gevierd. In het najaar werd daarnaast een aantal regionale bijeenkomsten voor WetlandWachten georganiseerd. Dit soort bijeenkomsten verenigen het nuttige (lezingen en discussie over relevante onderwerpen) met het aangename (excursies). Ook werden door Vogelbescherming, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, De Landschappen en de Milieufederaties regionale bijeenkomsten en workshops over Natura 2000 georganiseerd. Veel WetlandWachten woonden deze bij.


11

2.2.2. Kennisontwikkeling WetlandWachten beschikken doorgaans over veel kennis op het gebied van ecologie, weten regelgeving en ruimtelijke ordening. Dat komt van pas als men in overleg gaat met bijvoorbeeld terreinbeheerders, de lokale overheid en plaatselijke groeperingen. In 2010 werd het Handboek WetlandWachten gepresenteerd. Dit boek is een belangrijk hulpmiddel voor beschermingswerk. Het is voor nieuwe WetlandWachten een introductie in de werkzaamheden en voor de meer ervaren WetlandWacht een naslagwerk. Het is de bedoeling dat het een levend document wordt, dat actueel blijft door aanvullingen en wijzigingen (in bijvoorbeeld weten regelgeving) en nieuwe inzichten. Een ander instrument om de WetlandWachten en Vogelbescherming Nederland over en weer op de hoogte te houden is het WetlandWachten-forum. De functie hiervan als uitwisselingsplatform van ervaringen kwam weliswaar niet helemaal uit de verf. Het forum bleek echter wel een uitstekend middel te zijn om elkaar te informeren. In 2011 wordt het WetlandWachten-forum onderdeel van de site van Vogelbescherming. Tenslotte is een digitaal kennisschema opgezet, waar WetlandWachten in een handomdraai kunnen zien welke collega-WetlandWacht over expertise beschikt op een bepaald terrein.

2.2.3. WetlandWachten en Natura 2000 Voor een effectief beheerplan is een goed begrip van de lokale situatie van groot belang. Wat zijn de knelpunten en kansen voor vogels in het gebied? Welke sociale en economische belangen spelen er? Voor de lokale vertegenwoordiging van het natuurbelang kan Vogelbescherming een beroep doen op een speciale categorie vrijwilligers: de WetlandWachten. De 87 (eind 2010) WetlandWachten zijn de 'oren, ogen en handen‟ van Vogelbescherming in de Belangrijke Vogelgebieden. Elke WetlandWacht zet zich in voor vogels en natuur in zijn of haar gebied. WetlandWachten tellen de vogels, volgen de ruimtelijke ontwikkelingen en plannen en informeren publiek en lokale beleidsmakers over de vogels en natuur van het gebied. Door hun verbondenheid met een specifiek gebied weten zij als geen ander wat er speelt en wie ingeschakeld moet worden voor een oplossing. Logischerwijs zijn veel WetlandWachten betrokken bij het opstellen van de Natura 2000-beheerplannen. Vogelbescherming ondersteunt de WetlandWachten met cursussen, adviezen en persoonlijke begeleiding. En dat werpt zijn vruchten af. De rol van de WetlandWacht als evenwichtige, deskundige voorvechter van de natuurbelangen is in veel beheerplannen niet meer weg te denken. Vogelbescherming werkt op het gebied van Natura 2000 in Nederland ook vaak nauw samen met andere landelijke natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

2.2.4. Wetlandbescherming in de praktijk Wetlands, zout en zoet, groot en klein, overal in Nederland. Het werk van WetlandWachten is divers en daarom hebben zij zich ook in 2010 weer op allerlei manieren ingezet voor bescherming van vogels in 'hun‟ wetlands. Belangrijke thema‟s die in veel wetlands spelen zijn recreatie (bijvoorbeeld in het Fochteloër Veen, Lauwersmeer, Westerschelde) en waterkwaliteit en inrichting (bijvoorbeeld IJsselmeer, Lauwersmeer, Veluwerandmeren). WetlandWachten stellen zich in de beïnvloeding van het beleid altijd constructief op, zij denken mee en dragen goede oplossingen aan. Daardoor worden regelmatig successen behaald. Zoals in de Gouwzee, waar het windsurfen in de tijd beperkt wordt na bemoeienis met de WetlandWacht. Watervogels krijgen daardoor veel meer rust. Overleg met vele partijen, inbreng van kennis en ideeën en doorzettingsvermogen zijn bij het werk van de WetlandWachten onontbeerlijk. Ook benutten ze ten volle de mogelijkheden van inspraakprocedures. Het betekent wel dat in de belangenafweging beschermingsdoelen vaak ook niet, of ten dele, worden behaald. Zo is Vogelbescherming niet tevreden met de inrichting van het windmolenpark bij Urk, hoewel de scherpe kantjes er toch zijn afgehaald

2.3. Kust & Zee De Nederlandse kust is van groot belang voor vogels, zowel broed- als trekvogels. Dit geldt niet alleen voor de Waddenzee en de Delta, maar ook voor de duinen langs de Hollandse kust en de Noordzee zelf. Er wordt op veel plaatsen gewerkt aan een nieuwe inrichting van de Nederlandse kust. Dit biedt kansen voor kustvogels, denk aan ruimte voor dynamische processen van wind en water. Maar het kan ook schadelijk zijn, zoals bij natuurarme, technische oplossingen. Kust en zee worden steeds intensiever gebruikt, onder meer door de ontwikkeling van windparken, het opkomen van nieuwe vormen van visserij en toenemende recreatiedruk. Vogelbescherming zette zich in 2010 in voor een goede bescherming van de Jaarverslag Vogelbescherming 2010

12

Belangrijke Vogelgebieden langs de Nederlandse kust, met name Waddenzee en Westerschelde. Maar ook buiten die gebieden werden kansen benut om de natuurwaarden van te kust te versterken of herstellen.

2.3.1. Naar een rijke Waddenzee De Waddenzee is onze enige echte wildernis en het belangrijkste vogelgebied van ons land. Niet gek dus dat de bescherming van dit unieke gebied ook in 2010 weer veel aandacht kreeg. Zo werd in maart 2010 het Programmaplan Naar een Rijke Waddenzee aangeboden aan minister Verburg. Dit natuurherstelprogramma vloeit voort uit het convenant dat Vogelbescherming sloot met de mosselvisserijsector, de overheid en de andere natuurorganisaties. Vogelbescherming stak, samen met andere natuurorganisaties en verschillende overheidspartijen, veel energie in het opstellen van het plan. In 2010 kwam het plan, met een doorkijk tot 2030, in de uitvoeringsfase. Ook hierin speelt Vogelbescherming een stevige rol. Samen met Staatsbosbeheer, de Waddenvereniging, Natuurmonumenten, de Noordelijke Landschappen en de ministeries van EL&I en I&M (voorheen LNV en V&W), maakt Vogelbescherming deel uit van het 'Programmateam Naar een rijke Waddenzee‟, dat zorg draagt voor de uitvoering. Van herstel van het voedselweb (waaronder mosselbanken) en de randen van het wad tot een natuurlijke, klimaatbestendige morfologie van het gebied en dat alles bezien in internationaal perspectief. Bescherming van miljoenen trekkende wadvogels en belangrijke wadvogelgebieden langs de Oost-Atlantische flyway heeft daarbij de speciale aandacht van Vogelbescherming. Het onderzoeksproject METAWAD is één van de flywayprojecten die gesteund zijn door het programma Naar een Rijke Waddenzee en Vogelbescherming. Uit het onderzoek dat in 2011 van start zal gaan zullen belangrijke aanbevelingen voortkomen voor beheer van de Waddenzee en andere gebieden langs de trekroute.

Rust voor wadvogels Vogelbescherming ondersteunde het project 'Gastheerschap op het Wad‟. Dit project beoogt meer rust voor vogels op het wad te bewerkstelligen. Bijvoorbeeld door recreanten, met name pleziervaarders en wadlopers, te informeren over vogelrijke plekken in de Waddenzee en ze te wijzen op de gevolgen van verstoring op wadvogels.

Beroep Natura 2000-besluit Vogelbescherming verdedigde tijdens een zitting bij de Raad van State het beroep dat zij aantekende tegen de Natura 2000-aanwijzingsbesluiten voor het Waddengebied. De instandhoudingsdoelen voor een aantal vogelsoorten kennen naar de mening van Vogelbescherming een te laag ambitieniveau. Het gaat hierbij om soorten waarvoor Nederland een bijzondere internationale verantwoordelijkheid heeft zoals scholekster, eidereend en grote stern. Helaas verklaarde de Raad van State het beroep van Vogelbescherming ongegrond. Dat betekent dat de doelstelling voor de Waddenzee niet ambitieuzer hoeft dan nu is vastgelegd. De reden hiervoor is dat natuurherstel voor deze belangrijke vogelsoorten ook in andere natuurgebieden gerealiseerd kan worden en dat de doelen van de Waddenzee niet per se omhoog hoeven. Het goede nieuws is dat we voor deze soorten in andere, nog aan te wijzen Natura 2000-gebieden ambitieuze herstelopgaven tegemoet kunnen zien. De Nederlandse populaties van deze soorten, zo stelt de Raad van State, moeten namelijk wel in een gunstige staat van instandhouding worden gebracht.

Internationale Waddenvisie Tijdens de 11e Trilaterale Conferentie over de Waddenzee op 19 maart 2010 Presenteerde Vogelbescherming samen met haar BirdLife Partners uit Duitsland (NABU) en Denemarken (DOF) een nieuwe visie voor de bescherming en het herstel van dit unieke getijdengebied: The Wadden Sea. A vison for the conservation of a Natural Heritage. Hierin roepen zij op tot het nemen van zeven maatregelen voor bescherming en herstel van de hele Waddenzee, zoals herstel van ecosystemen en de bescherming van de rijke biodiversiteit, het creëren van broeden hoogwatervluchtplaatsen en maatregelen om de effecten van klimaatverandering tegen te gaan. De samenwerking met DOF en NABU zal in 2011 verder worden uitgebouwd met een project gericht op het thema 'rust voor wadvogels.

2.3.2. Westerschelde De Westerschelde is, naast de Eems-Dollard, het laatste gebied van Nederland waar sprake is van een open en natuurlijke overgang van rivier naar zee. Nergens in Noordwest-Europa is er nog een estuarium van deze omvang. Het is bovendien een onmisbare schakel in de trekweg van honderdduizenden vogels. In de loop van de jaren heeft het gebied door inpoldering, verdieping van de vaargeul en andere maatregelen veel van haar glans verloren. Vogelbescherming Nederland zet zich daarom al vele jaren in voor herstel van de natuurwaarden in de Westerschelde.


13

2010 beloofde het jaar te worden waarin behoud en herstel van de natuur in de Westerschelde eindelijk van de grond zou komen. Met instemming van het parlement besloot kabinet Balkenende IV in december 2009 om over te gaan tot natuurherstel door ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder. Maar nadat dit kabinet begin 2010 ten val kwam, werden de net opgestarte procedures tot herstel vertraagd. Hoewel het dossier niet als 'controversieel‟ was verklaard, handelde demissionair minister Verburg wel als zodanig en gebeurde er niets. Het kabinet Rutte verraste vervolgens vriend en vijand met de passage in het regeerakkoord dat de plannen voor natuurherstel door ontpoldering worden heroverwogen en dat er een alternatief voor ontpoldering zal worden gezocht. Hiermee wordt jaren van breed maatschappelijk overleg over behoud en herstel van de natuur in de Westerschelde volledig aan de kant geschoven. Vogelbescherming beraadt zich nu over stappen om de oorspronkelijke, weloverwogen plannen voor natuurherstel medio 2011 weer op de rails te krijgen. Een andere tegenvaller voor vogels in de Westerschelde was dat de provincie Zeeland lokale recreatiebelangen liet prevaleren boven internationaal belangrijke vogelwaarden. Zij gelastte openstelling voor recreanten van een eerder bij vergunningvoorschriften afgesloten dijkvak, waardoor grote aantallen rustende wadvogels worden verstoord. Na interventie van Vogelbescherming bij de Raad van State werd een en ander voorlopig teruggedraaid, maar een definitieve oplossing is er nog niet.

2.3.3. Noordzee belangrijk voor vogels De Noordzee is het grootste aaneengesloten natuurgebied dat Nederland rijk is. Als ondiepe, voedselrijke zee is het een eldorado voor kust- en zeevogels als meeuwen, sterns, eenden en duikers. Maar de natuur in de Noordzee staat onder druk. De huidige natuurkwaliteit is ongeveer de helft van die in een ongerepte situatie. Daarom is het belangrijk om meer te weten te komen over de leefwijze van zeevogels. Kennis over voorkomen en verspreiding per seizoen, beschikbaarheid van voedsel en voldoende rust moet meer inzicht geven in welke maatregelen getroffen kunnen worden. Vogelbescherming stimuleert daarom publicaties over en onderzoek naar zeevogels. Tegelijkertijd werkt BirdLife International in opdracht van de Europese Commissie aan betrouwbare criteria voor het vaststellen van gebieden op zee die bescherming verdienen vanwege bijzondere waarde voor zeevogels.

2.3.4. Duin en kust Een onlosmakelijk en karakteristiek deel van de natuur van de Nederlandse kust zijn duinen en kwelders. Dit zijn zonder uitzondering hoogwaardige natuurgebieden die voor verreweg het grootste deel onder Natura 2000 vallen. Ze zijn van groot belang voor diverse karakteristieke broedvogels, zoals tapuit en velduil, beide op de Rode Lijst. Maar ook voor vogels die hier broeden en in de kustzone of het agrarisch achterland voedsel zoeken, zoals kleine mantelmeeuw en blauwe kiekendief. Bescherming is hard nodig, want sommige van de zeldzaamste broedvogels van Nederland, zoals velduil, blauwe kiekendief en tapuit, komen vrijwel alleen hier nog voor. De aantallen van deze en andere duinvogels nemen sterk af, ondanks dat vrijwel alle duinen en kwelders reservaat zijn. Het Beschermingsplan Duin- en kustvogels geeft richting aan de beschermingsactiviteiten van Vogelbescherming in deze gebieden. In 2010 werd hierin prioriteit gegeven aan kennisontwikkeling, omdat kennis van ecologie en de relatie tussen vogels en het gevoerde beheer en het bestaande gebruik nodig is voor effectieve bescherming. Daarom heeft Vogelbescherming een kenniskring opgezet en ondersteunt zij onderzoek naar de ecologie van visdief, tapuit en grauwe klauwier. Praktische bescherming manifesteerde zich in 2010 in een plan van aanpak voor de bescherming van de blauwe kiekendief en twee beschermingsprojecten voor kustbroeders en overtijende wadvogels op Wieringen.

2.4. Highlights Vogelgebieden Fietspad Ossenisse Langs de Ooster- en Westerschelde worden de dijken versterkt waarbij buitendijks verharde onderhoudspaden worden aangelegd. Grote delen hiervan worden ingericht als wandel- en fietspaden. De gevolgen hiervan zijn voor vogels ongunstig. Alleen al langs de Oosterschelde ontstaat negentig kilometer nieuw fietspad. Fijn voor recreanten natuurlijk, maar er zijn plaatsen waar veel vogels foerageren, rusten of broeden. Vogelbescherming en de Zeeuwse Milieufederatie hebben met de waterschappen in Zeeland afgesproken waar wel en waar niet buitendijks gerecreëerd kan worden i.v.m. vogelconcentraties. Zo was het ook bij Ossenisse van belang om een deel van het buitendijks pad af te sluiten. Wandelaars en fietsers kunnen binnendijks hun route vervolgen en verderop weer buitendijks. In Ossenisse ontstond daarover veel commotie. Een gedeputeerde gaf persoonlijk opdracht het hek te verwijderen. De Raad van State floot de provincie echter terug. Eind 2010 liepen er nog


14

verschillende procedures, omdat de provincie via een nieuwe vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet alsnog probeert het betreffende dijkvak open te stellen.

Laatste hoop voor het korhoen? Het gaat historisch slecht met het korhoen in Nederland. In het voorjaar van 2010 werd het dieptepunt bereikt met nog maar 7 hanen, op de Sallandse Heuvelrug. Toch hoopt Vogelbescherming dat het korhoen niet tot uitsterven gedoemd is. Het korhoen is immers een prachtige, kleurrijke heidevogel met een spectaculair baltsgedrag en kenmerkend voor een hoogwaardig, zeldzaam ecosysteem. Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Vogelbescherming willen in 2011 het leefgebied van het korhoen op de Heuvelrug verbeteren. Verbetering van het voedselaanbod voor kuikens heeft hierbij prioriteit: door aanleg van kruidenrijke akkers en instandhouding van open heide zonder vergrassing. Diverse maatregelen zijn uitgevoerd, zoals branden van heide om nieuwe foerageerplekken te scheppen. Zenderonderzoek moet duidelijk maken waarom bijna alle kuikens in het eerste levensjaar sterven. Vogelbescherming vindt het belangrijk dat het korhoen voor Nederland behouden blijft en draagt daarom bij aan de opzet en financiering van onderzoek en beschermingsmaatregelen.

Integrale Inrichtingsvisie Veluwerandmeren Dertien jaar geleden is gestart met het opstellen van de 'Integrale Inrichtingsvisie voor de Veluwerandmeren' (kortweg IIVR). Centraal in het IIVR staat de verdieping van de vaargeul door de randmeren, om tegemoet te komen aan de diepteligging van de nieuwste generatie recreatievaartuigen. Deze verdieping heeft als consequentie dat een aanzienlijk deel van de kranswiervelden verloren zal gaan. Kranswieren vormen een belangrijk onderdeel van het voedsel van kleine zwanen. Het effect op deze kranswiervelden is in een passende beoordeling (onderdeel van de verplichte Milieueffectrapportage) onderzocht, waarin de conclusie werd getrokken dat er geen significant negatief effect te verwachten viel. Kleine zwanenonderzoeker en WetlandWacht Martin Jansen heeft, in nauwe samenwerking met Jaap Schröder van de KNNV en met Vogelbescherming, de passende beoordeling tegen het licht gehouden en kwam tot een andere conclusie: het te verwachten areaal kranswieren dat verdwijnt is waarschijnlijk stukken groter dan in de passende beoordeling wordt beschreven. De kleine zwaan gaat de laatste decennia mondiaal gezien hard in aantal achteruit. Daarom is het van het grootste belang dat het leefgebied van deze soort wordt gehandhaafd. De WetlandWacht, KNNV en Vogelbescherming zullen daarom in 2011 een beroepsprocedure starten tegen de geplande ontwikkelingen in het IIVR.

Nieuw beheeradvies Oostvaardersplassen stelt vogels centraal De tweede International Commission on Management of the Oostvaardersplassen (ICMO2) presenteerde een nieuw advies voor het beheer van dit gebied. Hierin stelt zij het behoud van verschillende vogelpopulaties in het gebied, waaronder die van roerdomp en lepelaar, centraal. Vogelbescherming omarmt dit advies. Al in 2006 stelde ICMO1 vast dat het belangrijkste doel van het beheer in de Oostvaardersplassen de instandhouding is van geschikt leefgebied voor wintergasten en broedvogels van internationaal belang. De instandhouding is gebaseerd op een ecoysteem met grote grazers en minimale interventie. Dit doel is onlangs verankerd in het definitieve Natura 2000-aanwijzingsbesluit. Momenteel nemen 17 van de 33 Natura 2000-vogelsoorten in de Oostvaardersplassen in aantal af; slechts twee soorten nemen duidelijk in aantal toe. Dit blijkt uit een onafhankelijke trendanalyse van SOVON. De afname vindt vooral plaats in de waterrijke moerasdelen, bij moerasvogels. Volgens ICMO2 komt dat door een star waterregime. ICMO2 suggereert dat het waterregime en de aantallen grote grazers effect hebben op de biodiversiteit en de (teruglopende) vogelpopulaties, en dat het beheer daarom moet worden aangepast. Vogelbescherming ondersteunt dit pleidooi. Staatssecretaris Bleker heeft Staatsbosbeheer gevraagd om voor 1 april 2011 te komen met een voorstel voor een nieuwe vorm van beheer.

2010, jaar van de bruine kiekendief In 2010 organiseerden SOVON en Vogelbescherming, ondersteund door de Werkgroep Roofvogels Nederland, het 'Jaar van de bruine kiekendief'. Vele vrijwilligers gingen het veld in om gebieden te onderzoeken op het voorkomen van deze sierlijke roofvogel. Zo is de hele provincie Zeeland geteld en een groot deel van het Noord-Groningse akkerbouwgebied. Er zijn maar liefst vijftien vaste telgebieden voor de bruine kiekendief bijgekomen, waar de stand de komende jaren zal worden bijgehouden. Onderzoekers van SOVON en Altenburg & Wymenga analyseren de gegevens momenteel, ook die van het leefgebied. Dit zal concrete aanbevelingen opleveren voor bescherming van broedgebieden van de bruine kiek, en voor het halen van de Natura 2000doelen voor deze soort. Daarnaast zullen slaapplaatstellingen, met name in Zeeland, waardevolle informatie opleveren. Dat is belangrijk, omdat we nog maar weinig weten over overwinterende bruine kiekendieven in Nederland.


15

Regiodagen Natura 2000 In het najaar van 2010 zijn door de natuurorganisaties vier 'Groene regiodagen Natura 2000‟ gehouden. Harm Schoten van Vogelbescherming: "We zijn al weer 2 jaar op weg in het Natura 2000-beheerplanproces. Hard werken heeft ervoor gezorgd dat er veel informatie over natuurgebieden en het gebruik daarvan op tafel is gekomen. Afgelopen najaar hebben in totaal circa 250 deelnemers van Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Milieufederaties, Landschappen en Vogelbescherming op vier regiodagen nagedacht over wat nodig is voor een succesvolle afronding van de Natura 2000-beheerplannen. En dat gaf een geweldige impuls! Boswachters, ecologen en WetlandWachten zien als grootste winst van Natura 2000 dat we nu eindelijk met alle sectoren om tafel zitten. Centraal op de regiodagen stond het nieuwe rapport van Alterra over de kwaliteit van beheerplannen in opdracht van de natuurorganisaties. Daaruit blijkt dat er nog wel wat kinderziektes overwonnen moeten worden, maar dat we hard op weg zijn naar kwaliteitverbetering".

Themabijeenkomsten voor Wetlandwachten In 2010 zijn vier themadagen voor WetlandWachten georganiseerd. Tijdens een boottocht op het IJsselmeer werden de WetlandWachten van het IJsselmeergebied op de hoogte gebracht van de laatste ontwikkelingen in en rond het gebied en werd gediscussieerd over de rol van Vogelbescherming daarin. Daarnaast werd in Friesland een themabijeenkomst gehouden over het ganzenopvangbeleid, en in de Delta was er een themadag over het Natura 2000-beheerplan aldaar. Tenslotte waren de Natura 2000-beheerplannen ook het onderwerp van een themabijeenkomst in Laag-Holland. Deze thematische bijeenkomsten worden door veel WetlandWachten als zeer nuttig ervaren en dus gaan we daar in 2011 mee door. De eerste thema-bijeenkomst voor maart 2011 is al gepland.

Rust in het Fochteloërveen Het Fochteloërveen, op de grens van Friesland en Drenthe is het enige broedgebied van kraanvogels in Nederland. Het is een hoogveengebied, met een kern van zogenaamd actief hoogveen. In de 'Natura 2000kernopgave‟ voor dit gebied staat het verder herstel van actief hoogveen centraal, naast herstel van rust voor kraanvogels. Het Fochteloërveen is cruciaal voor kraanvogels in Nederland. In 2010 brachten drie paren vier jongen groot. Getuige deze broedgevallen is het met de rust goed gesteld in de kern van het gebied. Maar rond het Fochteloërveen staan de rustgebieden onder druk. Vooral de uitbreiding van Assen zal grote gevolgen hebben. Zo heeft de aanleg van een fietspad een deel ongeschikt gemaakt voor kraanvogels en rietganzen. Beter nieuws is te melden uit het gebied rond het Esmeer, waar het natuurontwikkelingsproject The Dutch Crane Resort wordt uitgevoerd. Dit gebied wordt vernat ten gunste van het hoogveen en dient als waterbuffer. Daarnaast worden paden opgedoekt of verlegd. Aan de zuidwestkant van het veengebied vindt een landinrichting plaats. Een randzone van ca. 600 ha wordt natuur. Op advies van de WetlandWacht en in overleg met alle betrokken partijen wordt een parkeerplaats verplaatst naar een minder gevoelige locatie op een voormalige stortplaats, wat tot meer rust leidt. Een wandelpad verdwijnt om het verlies aan foerageergebied van rietganzen te compenseren.

Beroep aanwijzingsbesluiten Waddenzee, Westerschelde en IJsselmeer Vogelbescherming heeft in 2010 beroep ingesteld bij de Raad van State tegen de aanwijzingsbesluiten Natura 2000 voor het Waddenzeegebied, de Noordzeekustzone, de Westerschelde, het IJsselmeer en het IJmeer/Markermeer. Vogelbescherming staat op het standpunt dat de instandhoudingsdoelen voor een aantal vogelsoorten te laag zijn gesteld. Het gaat om soorten waarvoor Nederland internationale verantwoordelijkheid heeft, zoals scholekster, eidereend en grote stern. De soorten waarvoor Vogelbescherming zich in deze zaak sterk maakt, bevinden zich allemaal in een zogenaamde 'ongunstige staat van instandhouding‟. De herstelopgaven die de minister heeft vastgesteld, zijn echter te laag om de betrokken soorten weer in de staat van instandhouding te herstellen, waarin zij rond 1981 verkeerden. Bovendien zijn de opgaven ontoereikend om de soorten in een gunstige staat van instandhouding te brengen. Voor zover het om soorten gaat waarvoor ons land belangrijk is, wijkt de minister zo ook af van zijn eigen beleid. Onderzoek laat zien dat de ambitieuzere doelen waar Vogelbescherming voor pleit, heel goed haalbaar zijn. Vaak zelfs met betrekkelijk eenvoudige maatregelen.

'Opschoning' voor visdief, kluut & plevier Voor de kust van Wieringen zijn enkele broedeilandjes voor visdief, kluut en bontbekplevier opgeknapt. De eilandjes waren door achterstallig beheer overgroeid geraakt en daardoor ongeschikt als broedgebied voor deze vogelsoorten, die kale grond nodig hebben voor hun nesten. Vogelbescherming Nederland heeft een


16

beschermingsplan voor duinen kustvogels en heeft dit project ontwikkeld samen met Staatsbosbeheer, de beheerder van het gebied. Financiering ervan is mogelijk door een gift van autobedrijf Stern Groep B.V.. Ruim voor het broedseizoen 2011 zullen de eilandjes weer uitnodigend genoeg zijn voor visdief, kluut en bontbekplevier. Vanaf de dijk bij Vatrop heb je goed uitzicht op het gebied.

Beheerplan IJsselmeergebied Er wordt al enige jaren gewerkt aan een Beheerplan voor het IJsselmeergebied in het kader van de aanwijzing ervan als Natura 2000-gebied. Vogelbescherming heeft zich hier in 2010 actief mee bezig gehouden. Voor het behoud en waar nodig herstel van de betekenis van het IJsselmeergebied (inclusief Markermeer en IJmeer) als Belangrijk Vogelgebied heeft Vogelbescherming een belangrijke inbreng gehad. Samen met enkele WetlandWachten is een pragmatische invulling gegeven aan het oplossen van een aantal knelpunten. Een belangrijke probleem betrof bijvoorbeeld verstoring van rustende watervogels in het najaar op de Gouwzee door surfers. Door middel van overleg met onder andere de lokale waterrecreatiesector en de WetlandWacht is overeengekomen dat het windsurfseizoen wordt verkort en dat de windsurfers zullen worden voorgelicht. Dit zal in 2011 worden uitgewerkt in een Gedragscode voor het IJsselmeer, waarvoor de recreatiesector reeds het initiatief heeft genomen en waar ook Vogelbescherming, samen met de WetlandWachten, aan bijdraagt.

Handboek WetlandWachten vernieuwd Om beginnende WetlandWachten op weg te helpen, en om de 'gevorderde‟ WetlandWachten een naslagwerk te bieden, is het Handboek WetlandWachten in 2010 compleet herzien. Doordat de laatste jaren veel is veranderd in o.a. weten regelgeving was het handboek verouderd. Gelukkig bood zich een stagiaire aan van het Van Hall Instituut in Leeuwarden die het handboek wilde herschrijven als stageopdracht. Na vijf maanden van noeste arbeid in de zomer was het af, en inmiddels werken de WetlandWachten er al mee. Het is een volledig herzien boekwerk dat bestaat uit een ordner met daarin alle achtergrondinformatie waar WetlandWachten tijdens hun werkzaamheden mee te maken hebben.

Windmolenpark Noordoostpolder Het voornemen om een grootschalig windmolenpark langs de kust van de Noordoostpolder in het IJsselmeer te realiseren speelt al enkele jaren. Het IJsselmeer is een Natura 2000-gebied en van groot belang voor onder andere topper, grote zaagbek en visdief. Vogelbescherming vindt dat Natura 2000-gebieden gevrijwaard moeten blijven van windmolens, omdat in deze gebieden de natuurbelangen voorop staan. Daarom zijn twee zienswijzen op de plannen ingediend, in samenwerking met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer. Op basis van deze zienswijzen zijn de oorspronkelijke plannen aangepast. Een rij windmolens is uit het plan geschrapt, een groot nieuw luwtegebied (rustgebied voor watervogels) is onderdeel van het voornemen geworden en de windmolens zijn verder uit elkaar geplaatst, waardoor waarschijnlijk minder verstoring op gaat treden. Een feit blijft echter dat er nog steeds windmolens in een natuurgebied worden geplaatst, wat strijdig is met de visie van Vogelbescherming. Op dit moment wordt zowel op juridisch als ecologisch vlak onderzocht of er voldoende aanknopingspunten zijn voor een succesvolle beroepsprocedure.

Natura 2000: Nederland schiet tekort Eind 2010, uiterlijk zes jaar na aanmelding bij de Europese Commissie, hadden alle Natura 2000-gebieden in Nederland definitief aangewezen en beschermd moeten zijn. Maar dat is met slechts 56 van de 162 gebieden gebeurd en het is onduidelijk wanneer de rest volgt. Voor 4 extra 'mariene' gebieden volgt aanwijzing later. Nederland handelt hiermee in strijd met de Europese Habitatrichtlijn, wat kan leiden tot een 'ingebrekestelling'. Nederland is hiervoor al eerder veroordeeld door het Europese Hof van Justitie. Veel vogelsoorten, zoals lepelaar en grote stern, broeden uitsluitend in Natura 2000-gebieden. Vogelbescherming vindt daarom de vertraging onacceptabel en vreest dat dit negatief uitpakt voor de beheerplannen voor de natuurgebieden. Boswachters, ecologen en Wetlandwachten zien nu juist als grote winst van Natura 2000 dat eindelijk alle sectoren en gebruikers om tafel zitten. Een samenwerking die nu gefrustreerd dreigt te worden door een politieke en bestuurlijke impasse. Vogelbescherming pleit voor een kristalheldere planning voor afronding van de aanwijzing van Natura 2000-gebieden in 2011.

Minder rust voor vogels bij openstelling dijken Ooster- en Westerschelde De provincie Zeeland overweegt om steeds meer onderhoudswegen langs dijken open te stellen voor wandelaars en fietsers. Vogelbescherming heeft onderzoek laten doen naar de effecten hiervan op vogels. De wegen liggen pal langs de buitenzijden van de dijk, die door watervogels worden gebruikt als vluchtplaats bij hoog water. Eenden en steltlopers gebruiken het droogvallende slik bij deze wegen als foerageergebied. En op sommige schorren zitten uiterst kwetsbare soorten, zoals strandplevier en bontbekplevier, te broeden. Uit het onderzoek blijkt dat het openstellen van deze wegen voor recreatie negatieve consequenties zal hebben


17

voor vogels. Een derde van de gebieden langs de dijken wordt onbruikbaar voor vogels, mogelijk zelfs de helft. In de Westerschelde komen 14 van de 16 soorten steltlopers in de problemen, omdat ze niet kunnen uitwijken naar andere gebieden. De Westerschelde is voor deze soorten aangewezen als Belangrijk Vogelgebied. Hieronder bevinden zich soorten als strandplevier, bonte strandloper en zwarte ruiter, vogels die het hier nu al niet goed doen. In de Oosterschelde worden door de openstelling negatieve effecten verwacht voor onder andere bontbekplevier, rosse grutto, groenpootruiter, tureluur en steenloper.

Nieuw recreatiepark Lauwersmeer De provincie Friesland heeft een Natuurbeschermingswetvergunning verleend voor de bouw van een recreatiepark aan de zuidgrens van Nationaal Park Lauwersmeer. Vogelbescherming heeft daar, in samenwerking met de Friese Milieufederatie en Natuur & Milieu Groningen bezwaar tegen gemaakt. Het recreatiepark is gepland aan de grens van broeden foerageergebieden in het zuidelijk deel van het Lauwersmeer. Het park moet plaats bieden aan 350 recreatiewoningen met 1960 slaapplaatsen. Het zal daarom leiden tot toename van recreatie in het Lauwersmeer. Uit onderzoek blijkt dat deze toename alleen dán niet schadelijk is voor de vogels als de padenstructuur in het gebied wordt aangepast. Maar dat laatste gaat waarschijnlijk niet gebeuren. Tijdens de bezwaarprocedure is de provincie op belangrijke punten tegemoet gekomen aan de punten van Vogelbescherming Nederland, maar op andere punten ook weer niet. Uiteindelijk is besloten om niet in beroep te gaan, maar als zogenaamde derde belanghebbende de beroepsprocedure te blijven volgen zodat we onze punten toch in kunnen brengen.


18

3. Platteland Het agrarisch gebied is al decennialang niet meer zo vogelrijk als het zou moeten én kunnen zijn. Van de 78 Rode Lijstsoorten, waaronder vogels als grutto, kievit, veldleeuwerik en boerenzwaluw, zijn maar liefst 47 geheel of gedeeltelijk afhankelijk van boerenland. Door beleidsbeïnvloeding en samenwerking met diverse partijen en geholpen door onderzoek en goede voorbeeldprojecten werkt Vogelbescherming Nederland aan een landelijk gebied dat aantrekkelijk is voor vogels én mensen. Dat kan, als het agrarisch natuurbeheer sterk verbetert en als de landbouw natuurvriendelijker wordt. Vogelbescherming richt zich in het landelijk gebied op de volgende vier groepen vogels: weidevogels, akkervogels, vogels van het kleinschalig cultuurlandschap (en erfvogels) en ganzen.

3.1. Beleid Beïnvloeding van het beleid op provinciaal, nationaal en Europees niveau is van groot belang voor het beschermen van natuurwaarden in het landelijk gebied. Doel daarbij is om de landbouw zó te organiseren, dat natuur- en milieukwaliteit platteland zo veel mogelijk verder verbeterd wordt. Dit draagt er ook toe bij dat het landelijk gebied aantrekkelijker wordt voor de mensen die er graag recreëren in een aantrekkelijk landschap vol met vogels. Om dit te bereiken zet Vogelbescherming zich op Europees en nationaal niveau in voor een groenere invulling van het landbouwbeleid (GLB). Op provinciaal niveau blijft Vogelbescherming werken aan een effectieve invulling van het agrarisch natuurbeheer.

3.1.1. Europees Landbouwbeleid Het Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid (GLB) regelt niet alleen de inkomens van boeren maar financiert ook belangrijke zaken als het agrarisch natuurbeheer. Vanaf 2014 wordt een nieuw Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid van kracht. De Europese Commissie heeft hierover in 2010 een eerste visie uitgebracht waarin tot op zekere hoogte de wens tot vergroening van het landbouwbeleid wordt uitgesproken. Vogelbescherming Nederland heeft samen met Natuurmonumenten, De12Landschappen, Natuur & Milieu en Milieudefensie er bij het kabinet op aangedrongen om vast te houden aan de lijn van de Houtskoolschets en om in Europa voor een vergroening van het landbouwbeleid te pleiten. Vogelbescherming Nederland is verder betrokken bij verschillende onderzoeks- en pilotprojecten rondom het nieuwe GLB. Op Europees niveau droeg Vogelbescherming Nederland binnen de BirdLife Agriculture Task Force bij aan discussies en documenten om het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid vanaf 2014 in een voor vogels en natuur goede richting te sturen.

3.1.2. Agrarisch natuurbeheer In 2010 is het nieuwe subsidiestelsel voor (agrarisch) natuurbeheer in werking getreden, het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL). Vogelbescherming is al vanaf 2008 actief om dit nieuwe stelsel voor vogels zo effectief mogelijk te maken. In 2009 hebben alle provincies natuurbeheerplannen ontworpen. Deze plannen geven aan hoe men onder andere de agrarische natuurwaarden wil beschermen. Jaarlijks worden de plannen herzien. Ook in 2010 heeft Vogelbescherming alle provinciale natuurbeheerplannen op het onderdeel agrarisch natuurbeheer uitvoerig bestudeerd en hierop een zienswijze ingediend.

3.2. Weidevogels Weidevogels als grutto, kievit, scholekster en tureluur, maar ook zomertaling, slobeend en veldleeuwerik horen bij Nederland. Bijna alle weidevogels gaan in aantal achteruit omdat ze onvoldoende jongen grootbrengen. De oorzaken liggen vooral in de intensieve landbouw maar ook in landschapsveranderingen zoals verstedelijking. Het merendeel van de weidevogels broedt en foerageert op boerenland, vooral graslanden. Natuurvriendelijke landbouw, en vooral melkveehouderij, vormt daarom de sleutel voor het stoppen van de achteruitgang. Dit kan door agrarisch natuurbeheer en door natuurvriendelijke bedrijfsvoering, waarbij de markt een rol speelt. Vogelbescherming werkt over meerdere sporen aan bescherming van weidevogels.

3.2.1 Kerngebieden voor weidevogels In het nieuwe Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer dat in 2010 van kracht werd, zijn door toedoen van Vogelbescherming Nederland en andere organisaties, binnen het zgn. Weidevogelverbond, pakketten opgenomen die sterk zijn verbeterd en gericht op beter resultaat van agrarisch natuurbeheer. Daarnaast worden de beschikbare financiële middelen voor het weidevogelbeheer minder versnipperd ingezet dan voorheen.


19

Vogelbescherming ziet daarop toe via de provinciale natuurbeheerplannen. Provincies concentreren de middelen in kansrijke gebieden met een behoorlijke weidevogelpopulatie, waardoor de kans op goed resultaat veel groter is. Hoe groot het effect is op het reilen en zeilen van weidevogelpopulaties is echter niet duidelijk door gebrek aan goede monitoring; Vogelbescherming zal zich inspannen voor een degelijk systeem van monitoring. Vogelbescherming is een groot voorstander van kerngebieden voor weidevogels en wil daarin ver gaan. Kerngebieden moeten worden aangewezen door de overheid en ruimtelijke bescherming krijgen. In kerngebieden moeten beheer en inrichting optimaal zijn voor weidevogels en werken terreinbeherende organisaties intensief samen met boeren om de weidevogelstand op te krikken.

3.2.2.Weidevogelboeren In 2010 hebben zich ruim 80 boeren aangesloten bij het Netwerk Weidevogelboeren. Een groot succes voor het project Weidevogelboerderijen van Vogelbescherming. Dit project beoogt boeren te bewegen hun bedrijfsvoering optimaal in te zetten voor weidevogels. Het Netwerk ondersteunt en verbindt boeren met een hart voor weidevogels, boeren die actief zijn met praktische weidevogelbescherming. Er zijn twee goedbezochte (thema)bijeenkomsten georganiseerd, zoals een over zuivel op 6 oktober. Daarnaast hebben in totaal 18 weidevogelboeren eenmalig een financiële bijdrage van Vogelbescherming ontvangen om een goed, en vaak innovatief beschermingsidee nader uit te werken. Dit is mogelijk gemaakt door het Louisa van der Veldenfonds. Een voorbeeld van zo‟n idee is het gebruik van een op zonne-energie werkend watermolentje, waardoor percelen plasdras gezet kunnen worden en een optimaal leefgebied wordt gecreëerd voor weidevogels.

3.3. Akkervogels In 2010 hebben zich ruim 80 boeren aangesloten bij het Netwerk Weidevogelboeren. Een groot succes voor het project Weidevogelboerderijen van Vogelbescherming. Dit project beoogt boeren te bewegen hun bedrijfsvoering optimaal in te zetten voor weidevogels. Het Netwerk ondersteunt en verbindt boeren met een hart voor weidevogels, boeren die actief zijn met praktische weidevogelbescherming. Er zijn twee goedbezochte (thema)bijeenkomsten georganiseerd, zoals een over zuivel op 6 oktober. Daarnaast hebben in totaal 18 weidevogelboeren eenmalig een financiële bijdrage van Vogelbescherming ontvangen om een goed, en vaak innovatief beschermingsidee nader uit te werken. Dit is mogelijk gemaakt door het Louisa van der Veldenfonds. Een voorbeeld van zo‟n idee is het gebruik van een op zonne-energie werkend watermolentje, waardoor percelen plasdras gezet kunnen worden en een optimaal leefgebied wordt gecreëerd voor weidevogels.

3.3.1. Draagvlakvergroting & kennisoverdracht Akkervogels hebben dringend bescherming nodig. Dat besef is er nog onvoldoende. In 2010 werd veel energie gestoken in vergroting van het draagvlak voor akkervogelbescherming. In vruchtbare samenwerking met onder meer terreinbeherende organisaties. Zo werden er met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en De12Landschappen vier themadagen georganiseerd, in Zeeland, Limburg, Groningen en in de Achterhoek. Doel van dergelijke bijeenkomsten is de betrokkenheid met en de kennis over akkervogelbescherming te vergroten. Maar ook om daadwerkelijk beter beheer voor akkervogels te realiseren, ook op akkers van de terreinbeheerders zelf. Die worden vaak volgens de gangbare en voor akkervogels té intensieve methoden gebruikt. Om de kennis over akkervogelbescherming in het agrarisch natuurbeheer te vergroten organiseerde het Kennisplatform Akkervogels, waar Vogelbescherming de trekker van is, een workshop over monitoring van de effectiviteit van agrarisch natuurbeheer. Deze workshop werd goed bezocht door vertegenwoordigers van onder andere provincies, natuurbeschermingsorganisaties, onderzoeksinstellingen en landbouworganisaties. De brochure 'Akkervogels aan zet‟ uit 2009 vindt nog steeds flink aftrek.

3.3.2. Onderzoek & bescherming In Groningen werkt Vogelbescherming samen met o.a. de Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief aan een pilotstudie van het ministerie van Economie, Landbouw & Innovatie rond de invulling van het nieuwe Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) waarin publieke waarden als natuur, landschap en milieu beter beschermd worden. Het betreft een proef met collectief akkervogelbeheer, waarin onder meer nieuwe beheermaatregelen getest worden. Het project is van belang omdat het voor een goede wetenschappelijke onderbouwing kan zorgen van akkervogelbeheer. Daarmee moet de effectiviteit van agrarisch natuurbeheer verder verbeterd kunnen worden.


20

Waar voorheen de aandacht lag op de grootschalige, open akkerbouwgebieden besteedt Vogelbescherming nu ook steeds meer aandacht aan kleinschalige gebieden en aan de Bollenstreek. Verschillende voorbeelden onderzoeksprojecten worden uitgevoerd, onder andere in Zeeland en Midden-Limburg. In Zeeland worden wintervoedselvelden voor akkervogels getest. Deze hebben een grote aantrekkingskracht op allerlei akkervogels, waaronder de zeldzame grauwe gors, en zijn ook volledig inpasbaar in de landbouw. Akkervogels hebben baat bij akkerranden en winterveldjes. Daarom streeft Vogelbescherming naar grootschalige toepassing. In Limburg steunt Vogelbescherming Stichting Ortolaan, die in kleinschalige landschap aan akkervogelbescherming werkt. Ook dit is een succes, er komen veel vogels op af. Naast dit werk is Vogelbescherming op diverse manieren betrokken bij soortgerichte onderzoeks- en beschermingsprojecten voor kwartelkoning, grauwe kiekendief en veldleeuwerik.

3.3.3. Bollenvogels Vogelbescherming participeert in een pas opgerichte Werkgroep Bollenvogels, die de bescherming van vogels in bollenvelden wil verbeteren en optimaliseren. In 2010 kwam in samenwerking met Veelzijdig Boerenland, Zwartendijk Management, Reijers Landschapsadvies, ANLV Geestgrond en Vogelwerkgroep Tringa de brochure 'Bollenvogels‟ uit, over bescherming van vogels in bollenvelden. In dit type agrarisch gebied doen veel vogels, zoals de Engelse en gele kwikstaart, de veldleeuwerik en de patrijs, het nog relatief goed. Dat is vooral te danken aan de lange rustperioden tussen de agrarische werkzaamheden door. De werkgroep wil zich in eerste instantie voornamelijk richten op het uitvoeren van pilotprojecten en voorlichting/communicatie rondom bollenvogels. Op de lange termijn wordt gestreefd naar een duurzame instandhouding van populaties van bollenvogels.

3.4. Erfvogels In het beschermingswerk voor de vogels van kleinschalig cultuurlandschap legt Vogelbescherming Nederland de prioriteit bij 'erfvogels‟. Dit zijn vogels die vaak rondom boerderijen en huizen in het landelijk gebied voorkomen. Typische vertegenwoordigers hiervan zijn soorten als ooievaar, boerenzwaluw, steenuil en ringmus. Met de teloorgang van het platteland als leefgebied voor vogels nemen helaas ook de meeste erfvogels in aantal af. Veel ervan staan daarom op de Rode Lijst voor Nederlandse broedvogels. Om deze soorten effectief te beschermen is draagvlak het sleutelwoord. Vogelbescherming zoekt daarom contact met plattelandbewoners, in samenwerking met lokaal actieve groepen of gerenommeerde soortbeschermingwerkgroepen als STONE (Steenuiloverleg Nederland), de Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland en STORK (Stichting Ooievaars Research & Knowhow). In 2010 heeft het werk van deze organisaties, mede dankzij ondersteuning van Vogelbescherming, een flinke impuls gekregen. Bijvoorbeeld via de gezamenlijke nieuwsbrief 'Erfvogels in beeld‟.

3.4.1. Verbetering leefgebied ooievaar Ruim veertig jaar na de start van het herintroductieproject van de ooievaar in Nederland stimuleerde Vogelbescherming ook in 2010 samen met STORK (Stichting Ooievaars Research & Knowhow) en lokaal actieve groepen allerlei maatregelen die tot doel hebben om de ooievaarpopulatie te verzelfstandigen. Vogelbescherming werkte in 2010 samen met de vrijwilligers van Vogelwerkgroep De IJsselstreek aan het bevorderen van een zelfstandige ooievaarpopulatie. Hiervoor wordt onder meer het bijvoeren op het voormalig buitenstation ‟t Zand (Gorssel) verminderd, worden nieuwe nestpalen opgericht en wordt gewerkt aan verbetering van het leefgebied, bijvoorbeeld door de aanleg van poelen. Ook werd met gezenderde ooievaars de relatie tussen leefgebiedgebruik en broedsucces onderzocht; een project dat SOVON Vogelonderzoek Nederland uitvoert in samenwerking met de zeer actieve vrijwilligers van Vogelwerkgroep De IJsselstreek. Inmiddels broeden er al zo‟n 750 paar ooievaars in Nederland. Verheugend is dat de soort zich als broedvogel heeft gevestigd in reeds lang geleden verlaten gebieden, zoals het Vechtplassengebied. De ooievaar staat sinds 2004 niet meer op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Toch is het aantal zelfstandige paren nog laag. Zo wordt een deel van de Nederlandse ooievaarsjongen nog bijgevoerd.

3.4.2. Uilen als ambassadeurs voor bescherming Uilen zijn populair. Bij onderzoekers, plattelandsbewoners én bij het grote publiek. De vogels zijn vaak onderwerp van werkstukken en het best bekeken bij 'Beleef de Lente‟. Uilen zijn dan ook aansprekende ambassadeurs voor het bescheremingswerk. En waar uilen floreren, daar zit het met een gezonde leefomgeving wel goed. Vogelbescherming werkte daarom niet voor niets ook in 2010 intensief samen met STONE (Steenuiloverleg Nederland), de Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland en met de Stichting Oehoewerkgroep Nederland. Er werden nieuwe middelen voor bescherming ontwikkeld, zoals een 'erfwijzer‟ voor steenuilen. Ook werden daadwerkelijk boerenerven verbeterd voor steenuilen, o.a. in Drenthe. Verder werd de jongenoverleving van Jaarverslag Vogelbescherming 2010

21

steenuilen en het vestigingsgedrag van jonge oehoes onderzocht. Daarnaast werd het onderzoek en beschermingswerk door vrijwilligers verbeterd, door trainingen en verbeterde handleidingen. Op voorstel van Vogelbescherming brachten de uilenwerkgroepen in 2010 een gezamenlijk blad uit ('Uilen‟), dat goed werd ontvangen. Het informeert vrijwilligers over de resultaten die zijn geboekt en over de kennis die is verzameld op basis van hun werk.

3.4.3. Boerenzwaluw Een populaire vogel bij de plattelandsbevolking is de boerenzwaluw. SOVON Vogelonderzoek Nederland en Vogelbescherming hebben 2011 uitgeroepen tot het 'Jaar van de Boerenzwaluw‟. Ondanks die populariteit staat de soort op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels door een afname met 50-75% in de afgelopen veertig jaar. Hoe dat precies komt en welke beschermingsmaatregelen het meest effectief zijn is nog onvoldoende bekend. Het broedsucces lijkt namelijk in orde. Een van de vragen is daarom of voldoende paren overgaan tot tweede of derde legsels, want die zijn nodig om voldoende jongen te produceren. Samen met vogeltellers, boeren en buitenlui willen we de openstaande vragen beantwoorden en een vergelijking trekken met een goed boerenzwaluwonderzoek uit de jaren negentig. En daar waar het kan alvast maatregelen treffen die de boerenzwaluw helpen. Daarvoor zijn verschillende gebruiksvriendelijke hulpmiddelen ontwikkeld zoals de poster 'Doe mee, zorg voor de boerenzwaluw‟ en de 'Advieslijst Boerenzwaluwvriendelijke maatregelen‟.

3.5. Ganzen en smienten Van veel soorten ganzen uit het noorden van Europa en Siberië overwintert een groot deel in ons land. Hetzelfde geldt voor de smient. Nederland heeft daarvoor dan ook een internationale verantwoordelijkheid. Desondanks worden 'ganzen‟ door velen als probleem ervaren, vooral door de schade die zij aanrichten aan landbouwgewassen. Daarom zijn enkele jaren geleden foerageergebieden aangewezen waar ganzen gastvrij worden ontvangen. De overwinterende ganzen en smienten die buiten de foerageergebieden verblijven worden verjaagd, vaak met ondersteunend afschot. Dit leidt inmiddels tot afschot van jaarlijks meer dan 100.000 ganzen en smienten. Vogelbescherming zet zich in voor een beter ganzenbeleid zonder afschot. Ook pleit Vogelbescherming al jaren voor terugkeer naar het goed functionerende beleid uit de jaren 2000-2003. Toentertijd kregen alle boeren schadevergoeding en waren niet verplicht om ganzen te verjagen om voor die vergoeding in aanmerking te komen. Vogelbescherming zag haar pleidooi in 2010 ondersteund door het Landbouw-Economisch Instituut (LEI). In het in september verschenen rapport 'Winterganzenbeleid, het roer om?‟ becijfert het LEI onder meer hoe de kosten van het huidig beleid ongekend hoog zullen oplopen tot 28 miljoen euro. Het betalen van schadevergoeding zonder de noodzaak van verjaging en afschot is veel simpeler en daarnaast ook nog goedkoper. Vogelbescherming blijft zich inzetten voor een beter ganzenbeleid zonder afschot. Daarbij maakt Vogelbescherming telkenmale gebruik van monitoring en goede wetenschappelijke onderbouwing. Ook de populaties van broedende ganzen moeten zich vrij in de grote natuurgebieden kunnen ontwikkelen. Met de terugkeer van de grauwe gans als broedvogel in ons land onderstreept deze soort de waarde van gebieden als de Oostvaardersplassen. Pogingen deze broedpopulatie te reguleren leiden bovendien tot ongewenste verstoringen van andere vogelsoorten.

3.6. Highlights Platteland Vogelbescherming blij met CLM/LEI-rapport ganzen In september 2010 verscheen het rapport “Winterganzenbeleid, het roer om?” van Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) en het Landbouw Economisch Instituut (LEI). Dit toont aan dat het huidige ganzenbeleid veel te duur is, terwijl er jaarlijks meer dan 100.000 overwinterende ganzen en smienten worden geschoten. Vogelbescherming wil dat de rijksoverheid stopt met het schieten van ganzen en overgaat op schadevergoeding voor alle boeren. Uit het rapport blijkt dat dit het goedkoopste alternatief is. Sinds 2003 heeft Nederland een opvangbeleid voor winterganzen. Er zijn opvanggebieden aangewezen, waar ganzen ongestoord hun gang kunnen gaan; boeren in deze gebieden komen in aanmerking voor schadevergoeding. Boeren buiten deze gebieden komen alleen in aanmerking voor vergoeding als ze ganzen actief proberen te verjagen, desnoods met afschot. Uit de evaluatie van CLM/LEI blijkt nu dat de kosten van dit beleid sterk oplopen: van circa 8 miljoen per jaar in 2003, tot 17 miljoen in 2008. Het rapport voorspelt bij


22

ongewijzigd beleid een stijging tot ruim 28 miljoen euro. Deze kosten zijn vele malen hoger dan in de periode dat boeren nog automatisch in aanmerking kwamen voor schadevergoeding. Populatiebeheer (het afschieten van ganzen) kan volgens CLM/LEI wel leiden tot besparingen, maar dan moeten er honderdduizenden ganzen geschoten worden. Nu blijkt uit het rapport dat het niet schieten van overwinterende ganzen goedkoper is dan doorgaan met schieten. CLM/LEI adviseren daarom in hun rapport om terug te gaan naar de variant waarin niet geschoten wordt en de schade wordt vergoed. Vogelbescherming steunt dit advies.

„Erfvogels in beeld 2010‟ groot succes 'Erfvogels in beeld‟ is een blad voor bewoners van het landelijk gebied. Net als het eerste nummer, uit 2009, had ook de 'editie 2010' veel mooie foto‟s en inspirerende verhalen van mensen over vogels. Met veel praktische tips stimuleert 'Erfvogels' om voor vogels allerlei zinvolle maatregelen te nemen. 'Erfvogels in beeld‟ wordt door Vogelbescherming gemaakt in samenwerking met Landschapsbeheer en de landelijke soortbeschermingsorganisaties van kerkuil, steenuil, torenvalk en boerenzwaluw. Hun medewerkers en vrijwilligers kunnen bij hun werk of nestcontroles met 'Erfvogels in beeld‟ een gevarieerd magazine overhandigen aan erfbewoners als informatieve blijk van waardering voor de gastvrijheid. 'Juist de variatie aan onderwerpen wordt door lezers zeer gewaardeerd.‟ (Michel Kuipers, coördinator Zuid-Holland voor steenuil en kerkuil). De lezers gaven de editie 2010 als cijfer een 8,2. De editie 2010 verscheen in een oplage van 45.000 stuks.

Aandacht voor bollenvogels Samen met enkele andere partijen heeft Vogelbescherming de Werkgroep Bollenvogels opgericht. Bollenvelden zijn niet erg bekend als vogelgebied. Toch vormen deze gebieden een belangrijk habitat voor soorten als veldleeuwerik, patrijs, Engelse en gele kwikstaart. De aantallen nemen de laatste jaren echter af. De nieuwe werkgroep bekijkt nu de mogelijkheden om iets te doen voor deze vogels. De beste manier om bij te dragen aan een vogelrijk bollengebied is samen met akkerbouwers naar mogelijkheden te zoeken. De grond in bollengebieden is erg kostbaar, reden waarom elke vierkante meter maximaal benut wordt. Ook gelden er strenge eisen in verband met de export van bloembollen. Dat maakt het lastig om tegelijkertijd met de bollenteelt aandacht aan natuur op de akkers te besteden. Samenwerking met alle betrokkenen is daarom cruciaal. Aanbevelingen voor een vogelrijker bollengebied kunnen uiteindelijk via de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer uitgevoerd worden.

Panelen voor paalzitters Vrijwilligers en donateurs van Vogelwerkgroep De IJsselstreek zetten zich al vele jaren in om het gebied tussen Wijhe en Zutphen in een ooievaarparadijs te veranderen. Vogelbescherming ondersteunt de Vogelwerkgroep daarbij. In een projectvorm wordt van 2009 tot 2014 hard gewerkt aan leefgebiedherstel en begeleidend onderzoek, o.a. door SOVON.

Informatiepanelen Om de bewoners van en bezoekers aan deze streek goed te informeren zijn in 2010 diverse informatiepanelen geplaatst. Zo laat een groot paneel bij het voormalige ooievaarsstation ‟t Zand zien wat er de komende jaren in de regio voor ooievaars wordt gedaan. Daarnaast zijn of worden kleine informatiepanelen aangebracht bij boeren en particulieren waar een nestpaal is geplaatst en/of een poel is aangelegd. Voorts is een informatieve folder gemaakt over het project, mede gericht op fondswerving. Marjolein Bastin stelde voor al deze uitingen belangeloos prachtige tekeningen ter beschikking.

Brede steun Dit ooievaarsproject mag zich verheugen in een brede steun. Behalve de trouwe donateurs van Vogelwerkgroep De IJsselstreek en Vogelbescherming dragen de volgende partijen financieel bij: Stichting Zabawas, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Nationale Postcode Loterij, Marjolein Bastin en de gemeente Lochem. Voor de uitvoering wordt samenwerking gezocht met de Agrarische Natuurvereniging ‟t Onderholt, natuurterreinbeheerders en particulieren.

Vogelbescherming gaat door met bescherming kwartelkoning Vogelbescherming coördineert een project waarbij biotoopverbeterende maatregelen voor kwartelkoningen worden uitgevoerd op percelen waar geen beheersovereenkomsten kunnen worden afgesloten. Het aantal kwartelkoningen was in 2010 overigens zeer laag, maar desondanks konden er op enkele plaatsen toch nog broedplaatsen beschermd worden. In dit project werkt Vogelbescherming nauw samen met SOVON. Het project wordt gefinancierd door de provincie Gelderland, provincie Overijssel en Vogelbescherming.


23

Nestbescherming niet tegen elke prijs Per jaar worden er in Nederland door vrijwilligers zo'n 150.000 nesten van weidevogels opgezocht en beschermd tegen landbouwwerkzaamheden. Steeds vaker wordt nu de vraag gesteld: 'Heeft dit mogelijk ook negatieve effecten?' Het controleren van nesten zou tot een verhoging van verliezen leiden, omdat dan predatoren de nesten makkelijker kunnen vinden. De Kenniskring Weidevogellandschap van het Weidevogelverbond, waar ook Vogelbescherming Nederland deel van uitmaakt, liet SOVON onderzoeken of dit zogenaamde 'bezoekeffect' bestaat. Het antwoord is 'ja', zo blijkt uit analyses van gegevens. In gebieden met een gemiddelde predatiedruk is per bezoek een extra verlies van maximaal 15% mogelijk. In gebieden met een tweemaal zo grote predatiedruk bedraagt dit extra verlies per bezoek minstens 10%. Dit betekent dat bij twee of drie bezoeken aan het nest dat het uitkomstsucces bij de kievit respectievelijk 26% en 37% afneemt en bij de grutto zelfs 33% en 45%. Beschermen van legsels leiden bij bepaalde agrarische activiteiten altijd tot meer legsels die uitkomen in vergelijking tot niet beschermen. Dit geldt bijvoorbeeld voor bescherming tegen maaien of mestinjectie. Maar bij bescherming tegen vertrapping door vee en tegen bemesting met kunstmest geldt dat een bezoek aan het nest ná de beschermingshandeling negatief uitpakt: het effect van de bescherming kan door het bezoekeffect teniet worden gedaan.

Zenderonderzoek grutto Grutto's blijven tijdens de trek veel vaker dan gedacht in Zuid-Europa hangen en vliegen niet door naar WestAfrika. Grutto's die dat wél doen zijn daar heel reislustig. Dit zijn enkele belangrijke conclusies uit 2010 van de Rijksuniversiteit Groningen na een jaar onderzoek met gezenderde grutto‟s in Friesland. Veertien vrouwtjes en één mannetje kregen in mei 2009 een zender in hun buik. Daardoor konden ze bijna van dag tot dag worden gevolgd tijdens hun trektocht tussen het broedgebied in Nederland en overwinteringsgebieden in het zuiden. Een belangrijke vraag was of de vogels tussenstops maken. Drie van de gevolgde vogels maakten géén tussenstops en vlogen in ruim drie dagen 5.000 kilometer non-stop met een gemiddelde snelheid van 70 km/u. Het onderzoek heeft veel waardevolle gegevens en kennis opgeleverd voor de bescherming van de soort.

Terreinbeheerders aan de slag met akkervogels Vogelbescherming organiseerde in samenwerking met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en De12Landschappen 4 themadagen over akkervogels. In totaal meldden 125 mensen zich hiervoor aan, voornamelijk medewerkers van terreinbeherende organisaties. Doel was de betrokkenheid met en kennis over akkervogelbescherming te vergroten. Dit moet leiden tot beter akkervogelbeheer op de terreinen van de organisaties. Als vervolg op de themadagen gaat Vogelbescherming in 2011 in Oost-Groningen en Utrecht samen met terreinbeheerders aan de slag voor akkervogels. Daarnaast is op tal van andere plaatsen door Vogelbescherming advies gegeven over akkervogelbeheer.

Nederlandse veldleeuweriken overwinteren ook dicht bij huis Van alle boerenlandvogels heeft de veldleeuwerik misschien wel de hardste klappen gekregen. Sinds begin jaren zeventig is het aantal van deze Rode Lijstsoort met bijna 95% afgenomen; van 700.000 broedparen naar 38.000. De achteruitgang van boerenlandvogels, waaronder veldleeuwerik, werd tot nu toe vooral geweten aan veranderde omstandigheden tijdens het broedseizoen: vernietiging van nesten door agrarische activiteiten, minder voedsel voor de jongen. Of en hoe de wintersituatie ook bijdraagt aan de aantalsafname was niet duidelijk. Zo is het nauwelijks bekend waar onze veldleeuweriken in de winter verblijven. Zulke kennis is essentieel om vogels jaarrond te kunnen beschermen. Blijven Nederlandse veldleeuweriken in de winter in het broedgebied of trekken ze naar het zuiden? Arne Hegemann van de Rijksuniversiteit Groningen ontdekte dat onze veldleeuweriken er twee overwinteringsstrategieën op na houden. Een deel trekt weg naar Zuidwest-Europa, een ander deel blijft in de buurt van het broedgebied hangen. In de winter krijgen de Nederlandse standvogels bovendien gezelschap van leeuweriken uit het noorden en oosten van Europa. Vogelbescherming heeft het onderzoek van de RUG financieel ondersteund.

Veel akkervogels in Zeeuwse wintervoedselveldjes De winter 2009-2010 was de tweede winter waarin Vogelbescherming het effect van overblijvend graan en graanstoppels op overwinterende akkervogels test. In totaal kwamen er ruim 2.500 veldleeuweriken op de veldjes af. Daarnaast ook graspieper (154), patrijs (39), blauwe kiekendief (20) en grauwe gors (3). Met name grauwe gors is zeer zeldzaam voor Zeeland. De winter 2010-2011 is het laatste jaar van dit project waarin wordt samengewerkt met Landschapsbeheer Zeeland, Het Zeeuwse Landschap, SOVON, ZLTO en verscheidene agrariërs. Het project wordt gefinancierd door de provincie Zeeland en Vogelbescherming.


24

Naar een groener Landbouwbeleid Vogelbescherming heeft zich ook in 2010 sterk ingezet voor een vergroening van het Europees Landbouwbeleid (GLB). De noodzaak daartoe wordt onder meer door de vogels aangegeven. Maar liefst 47 vogelsoorten van de Rode Lijst zijn afhankelijk van het agrarisch gebied. Vogelbescherming werkt hierbij vaak samen met andere groene organisaties zoals Natuurmonumenten, Stichting Natuur & Milieu, De12Landschappen en Milieudefensie. Vogelbescherming draagt onder meer inhoudelijk bij aan discussies, neemt deel aan klankbordgroepen van GLBprojecten van het ministerie van EL&I, reageert op relevante beleidsstukken en organiseert excursies voor Kamerleden.


25

4. Stad & dorp Voor sommige vogels is de stad het belangrijkste leefgebied. Bekende voorbeelden zijn de gierzwaluw en de huismus. Veel algemene vogelsoorten die zowel in de stad als in natuurgebieden leven gaan in de stad sneller in aantal achteruit dan in het buitengebied. Vogelbescherming wil de bebouwde kom als 'vogelbiotoop‟ verbeteren. Bewoners, bestuurders en de bouwwereld kunnen allemaal hun bijdrage leveren. Voorlichting, goede voorbeelden en onderzoek moeten daaraan bijdragen.

4.1. Bewoners Steeds meer mensen zijn vertrouwd met termen als vogeltuin, tuinvogels en de nationale Tuinvogeltelling. Daar heeft Vogelbescherming de laatste jaren dan ook hard aan gewerkt. In 2010 eindigde een meerjarige campagne om via de tuin mensen meer bij vogels en vogelbescherming te betrekken. Sinds het begin van deze eeuw woont meer dan de helft van de wereldbevolking in een stad. Nederland kent al een veel langere stedelijke traditie. Slechts 5% van de Nederlanders woont in dorpen of helemaal vrij in het buitengebied. De stad is dus bij uitstek een plek waar mensen en vogels elkaar ontmoeten. Met een breed scala aan maatregelen kan de stad als leefgebied voor vogels en mensen aanzienlijk worden verbeterd. En wat is er niet logischer om de bewoners daar ook zelf bij te betrekken?! Vogelbescherming stelt dan ook veel in het werk om mensen te enthousiasmeren voor de vogels in hun woon- en werkomgeving en te stimuleren daar ook iets voor te doen.

4.1.1. Elke tuin een vogeltuin De boodschap dat het inrichten van een vogelvriendelijke tuin voor iedereen haalbaar is en de moeite waard werd breed uitgedragen. Middelen die daartoe zijn ingezet waren onder meer de brochure 'Meer vogels in de tuin‟, een interactieve vogeltuin website en de nationale Tuinvogeltelling. Via radio en tv werd het onderwerp meerdere malen belicht. Er zijn diverse signalen dat de campagne goed aansloeg. Van de brochure is in 2010 het 400.000ste exemplaar verzonden en de website wordt op 'vogeltuin‟ en 'tuinvogels‟ flink geraadpleegd. Ook de winkel van Vogelbescherming merkt een groeiende belangstelling voor tuinvogelproducten. Maar de vogels moeten het uiteindelijke succes vertellen. Een succes dat zich moet vertalen in een stedelijke omgeving waar vogels zich steeds meer 'thuis‟ voelen. In de projectperiode is Vogelbescherming ook gestart met het werven van Tuinvogelconsulenten om particulieren deskundig te adviseren.

4.1.2. Tuinvogelconsulenten Het doel is om meer mensen inzicht te geven te geven hoe ze hun tuin vogelvriendelijk in kunnen (laten) richten. Er zijn tot nu toe 124 tuinadviezen gedaan, verspreid over het land. Deze aantallen groeien gestaag, want er bestaat veel belangstelling. Daarnaast zijn er 25 lezingen gegeven door Tuinvogelconsulenten aan o.a. IVNafdelingen en Volkstuinverenigingen.

4.1.3. Tuinvogelwijzer Om de Tuinconsulenten te helpen bij hun adviezen, maar ook bij lezingen en presentaties, is in 2010 de 'tuinvogelwijzer‟ ontwikkeld. Het is een vierdelige waaier die direct de relatie zichtbaar maakt tussen de diverse tuinvogelsoorten en de inrichting van de tuin. De waaier, met een forse inbreng van de tuinvogelconsulenten als stadsvogeladviseurs, wordt voorjaar 2011 gepresenteerd. Wie het bijvoorbeeld de roodborst naar de zin wil maken, weet met de waaier precies wat hem of haar te doen staat.

4.1.4 .Tuinvogeltelling 2010 In nauwe samenwerking met SOVON Vogelonderzoek Nederland, die de analyse van de gegevens voor haar rekening nam. Na afloop verscheen een verkort en een uitgebreid verslag van de Tuinvogeltelling op de site. De Tuinvogeltelling website was voor deze gelegenheid geheel vernieuwd en meer in lijn met de 'gewone‟ site van Vogelbescherming. Met meer informatie ook, bijvoorbeeld een video-instructie over de wijze van tellen en herkennen van regelmatige voorkomende tuinvogelsoorten als huismus, ringmus en heggenmus. Deze video is ook vertoond op de regionale TV zenders. De media pakten de telling bijzonder goed op. Veel landelijke en regionale dagbladen plus regionale TV- en radiozenders hadden een item voorafgaande aan de telling.


26

De Nationale Tuinvogel Top tien 2010 1. Huismus 2. Merel 3. Koolmees 4. Vink 5. Pimpelmees 6. Spreeuw 7. Kauw 8. Turkse Tortel 9. Houtduif 10. Roodborst

4.2. Bouw De wijze waarop mensen het landschap vormgeven heeft direct effect op het voorkomen van planten en dieren. Dit geldt ook voor het stedelijk gebied. De stad is geen statisch landschap, er heerst een grote dynamiek. Door renovatie, sloop, nieuwbouw en stadsuitbreiding passen wij de stad steeds aan, aan de wensen en de mogelijkheden van de tijd. Met deze veranderingen verandert dus ook het leefgebied van veel dieren. Vogelbescherming biedt de bouw concrete middelen om meer voor vogels te doen.

4.2.1. Geld speelt geen rol meer Steden worden niet gebouwd door natuurbeschermers, maar door aannemers en projectontwikkelaars met in de regel weinig specialistische ecologische kennis. In 2009 ontwikkelde Vogelbescherming, samen met de grootste bouwer van Nederland BAM Utiliteitsbouw, een unieke checklist. Hiermee kan iedere bouwonderneming zijn projecten en de directe omgeving natuurvriendelijker maken. Die checklist werkt heel simpel. Men beantwoordt enkele simpele ja/nee over een bouwproject. De antwoorden geven direct inzicht in de 'ecologische winst‟ die in dat project zijn te behalen. Concreet toepasbare maatregelen die goed zijn voor het milieu en voor de vogels in het bijzonder. Heeft u interesse? Download dan de checklist.

Vogelfilm voor de bouw Als vervolg op de samenwerking aan de Checklist natuurvriendelijke maatregelen aan gebouwen maakte BAM, medegefinancierd door Vogelbescherming, een bedrijfsfilm over de toepassing van deze checklist. In deze film, getiteld 'Bouwen, vogels & natuur‟, leidt Nico de Haan de kijker langs geslaagde voorbeeldprojecten zoals genoemd op de checklist. Nico de Vries, voorzitter van de raad van bestuur van BAM, laat in de film zien dat het rekening houden met vogels en natuur past binnen het maatschappelijk verantwoord ondernemen van een bouwbedrijf.

4.2.2. BouwRai Vogelbescherming was een vreemde eend in de bijt op de BouwRai 2010. Voor het eerst presenteerde het stadsprogramma zich in het mekka van de Bouwwereld. Vooral de checklist voor natuurlijk vriendelijk bouwen en het vogelvide demomodel trokken de aandacht.

Unieke kans Burgers, bestuurders en bedrijven bepalen het uiterlijk en de leefbaarheid van het stedelijk gebied. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan een leefbare stad voor zowel vogels en mensen. Neem de gierzwaluw. Het plaatsen van gierzwaluwneststenen is al van cruciaal belang of de soort in een stad voorkomt of niet. Daarom is het van belang om ons ook op de bouwwereld te richten. De BouwRai 2010 was hier een uitgelezen kans voor.

Vreemde eend in de bijt Vogelbescherming Nederland was een vreemde eend in de bijt op de BouwRai 2010. Op 13 t/m 15 april bemande Vogelbescherming een stand op de grootste bouwbeurs van Nederland. Voor het eerst presenteerde het stadsprogramma zich in het mekka van de Bouwwereld. Onze Verderkijker bleef niet onopgemerkt tussen het bouwgeweld. Vooral de checklist voor natuurlijk vriendelijk bouwen en het vogelvide demomodel trokken de aandacht. Vogelbescherming heeft tijdens de beursdagen veel aanspraak gehad en positieve reacties mogen ontvangen.


27

4.3. Bestuurders Gemeenten spelen op allerlei manieren een belangrijke rol bij de inrichting van de stad. Denk aan bestemmingsplannen, gemeentelijk groen, maar ook aan subsidieverlening voor vogelvriendelijke maatregelen, onderwijs en publieksactiviteiten. Vogelbescherming zet verschillende middelen in om gemeenten, maar ook wooncorporaties, wijkraden en andere lokale partijen te enthousiasmeren voor vogels in de stad en hen te stimuleren bij het ontwikkelen of aanscherpen van vogelvriendelijk beleid en beheer van het openbaar en particulier groen

4.3.1. Stadsvogeladviseurs landelijk actief In 2010 gingen ze hun tweede jaar in: de Stadsvogeladviseurs. Vrijwilligers van Vogelbescherming die lokale partijen stimuleren, informeren en adviseren op het gebied van een vogelvriendelijke ingerichte stad. De Stadsvogeladviseurs hebben in 2010 veel bereikt. Met de vogelvide is flink aan de weg getimmerd en er zijn er vele geplaatst. In Vught startte een door de gemeente gesubsidieerd project rond de huismus en vijftig geplaatste vogelvides. De Stadsvogeladviseur maakt voorlichtingsmateriaal en volgt samen met de bewoners gedurende vier jaar de vides. In 2010 zijn ook diverse huiszwaluwtillen geplaatst, onder meer in de gemeente Olst-Wijhe en in Zoetermeer. In diverse gemeenten waren Stadsvogeladviseurs betrokken bij gierzwaluwprojecten. Er zijn neststenen geplaatst bij nieuwbouwprojecten in onder meer Arnhem, Nijmegen en Soest. Nu nog minder concreet zijn de waardevolle contacten die Stadsvogeladviseurs legden binnen gemeentehuizen, woningcorporaties en wijkraden, evenals op scholen en in bejaardentehuizen. De adviseurs hebben zich er gepresenteerd en hun diensten aangeboden. Soms leidt dat al direct tot concrete verbeteringen voor vogels, zoals in Groningen. Daar kon de Stadsvogeladviseur nog net op tijd voorzieningen voor de gierzwaluw laten opnemen in het projectplan voor een nieuw wooncomplex. En anders is men op de hoogte dat bijvoorbeeld in dat ene pand een belangrijke gierzwaluwkolonie huist. Of dat bij een aankomende renovatie de Stadsvogeladviseur graag nog eens langskomt voor advies. In 2010 is divers voorlichtingsmateriaal gemaakt en verspreid. Factsheets bijvoorbeeld over de soorten stadsvogels en mogelijke maatregelen. Maar ook presentaties die overal in het land kunnen worden gegeven. Eind 2010 sloten we af met zo‟n 35 actieve Stadsvogeladviseurs. Verdeeld over 25 gemeenten zetten zij zich in voor een leefbare omgeving voor vogels en mensen. Want vogels staan symbool voor de kwaliteit van een leefbare omgeving.

4.3.2. Expertmeetings Vogelbescherming heeft subsidie gekregen om vanaf 2010 2 ,5 jaar zogenaamde expertmeetings te organiseren voor bouwers en bestuurders. Deze SMOM-subsidie is beschikbaar gesteld door Agentschap NL. Deze meetings zijn bedoeld om kennis over stadsvogels uit te wisselen en om met partijen tot concrete plannen te komen voor vogelvriendelijke projecten. Via deze meetings biedt Vogelbescherming concrete adviezen en bruikbare hulpmiddelen aan waarmee men aan de slag kan gaan. Het stedelijk gebied in Nederland blijft groeien. Uit onderzoeksgegevens (Stadsvogelbalans, Vogelbescherming Nederland (nov. 2009)) blijkt echter dat vogels die in het stedelijk gebied leven in aantallen achteruitgaan. Met name de zogenaamde struikbroeders en vogels die afhankelijk zijn van menselijke bebouwing nemen in aantal af. Een bekend voorbeeld hiervan is de huismus. Door in het stedelijk gebied beter te letten op de inrichting kan de natuurwaarde voor zowel vogels als de mens verbeterd worden. Dit project onder de noemer 'Gezond milieu voor vogels en mensen‟ heeft daarom naast een positief effect op vogels ook altijd een positief effect op het milieu en ons eigen welzijn. Een win-win situatie die de kwaliteit van het leven in de stad bevordert.

4.4. Onderzoek Hoewel Nederland een van de meest dichtbevolkte landen ter wereld is, blijft stadsecologie als wetenschap achter bij andere landen. In landen als Duitsland, de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland floreert deze discipline. Vogelbescherming initieert divers onderzoek rond stadsvogels en is soms medefinancier. Allereerst gericht op het eigen programma voor de vogels van stad en dorp. Daarnaast ook om aan de stadsecologie een impuls te geven.

4.4.1. Steeds meer mensen tellen MUS De waarde van MUS neemt met de jaren toe. Het gaat immers om telreeksen over langere tijd, waaruit trends zijn af te leiden. De MUS-telling 2010 leverde 344.441 waarnemingen verdeeld over 163 vogelsoorten. De meest getelde soorten zijn, in volgorde van talrijkheid: kauw, merel, houtduif, gierzwaluw, huismus. In 2010 mocht het


28

meetnet zich verheugen in maar liefst 170 nieuwe tellers. Iedere teller inventariseert een deelgebied in de stedelijke omgeving. Opvallend is de deelname van vrouwen, bijna 50% van het tellersbestand, in een overwegend door mannen gedomineerde vogelaarswereld. De enthousiaste en gewaardeerde tellers zijn veelal verbonden aan vogelwerkgroepen. De tellingen zijn redelijk gelijkmatig over de Nederlandse gemeenten verspreid en geven dus ook een landelijk beeld. In sommige gemeenten, zoals Zoetermeer en Groningen, wordt gebiedsdekkend geteld. Dankzij het grote aantal deelnemers aan MUS kunnen er met behulp van flink wat statistiek zinnige conclusies uit de verzamelde gegevens worden getrokken.

4.4.2. Huismus kleurringonderzoek Vogelbescherming geeft financiële ondersteuning aan kleurring onderzoek bij huismussen. Er is nu een landelijke, een dorpse en een stedelijke populatie voorzien van kleurringen. Het onderzoek moet meer inzicht geven in de redenen van de achteruitgang van deze soort. Vogelbescherming geeft financiële ondersteuning aan kleurring onderzoek bij huismussen. Het onderzoek is in 2010 uitgebreid met een onderzoekslocatie in de stad Groningen. Er is nu een landelijke, een dorpse en een stedelijke populatie voorzien van kleurringen. Met het onderzoek moet meer duidelijk worden over de sterfte, het broedsucces en de verplaatsingen van huismussen in verschillende leefgebieden. Dit zal meer inzicht geven in de redenen van de achteruitgang van deze soort. Omdat het aflezen van de ringen zeer arbeidsintensief is, zijn er cameravallen geplaatst bij voerplaatsen. De mussen worden aan de hand van de foto‟s geïdentificeerd. [Op de foto ziet u een volwassen mannetje van de dorpse populatie in Leek. Alle geringde vogels krijgen een uniek combinatie van kleurringen en zo zijn individueel herkenbaar. Het onderzoek is gestart in 2007. Eind 2010 waren 776 voorzing van een kleurring.

4.4.3. Ring-MUS Een goede bescherming staat of valt bij 'harde‟ gegevens. Zoals over reproductie, sterfte en migratie onder stadsvogels. Vogelbescherming draagt daarom financieel bij aan een nieuw onderzoeksproject van het Vogeltrekstation onder de naam Ring-Mus. Vogels van het stedelijk gebied vallen bij gangbaar onderzoek buiten de boot. Toch is er ook rond deze groep vogels behoefte aan goede cijfers. Gegevens die mogelijk ook een indicatie geven over de oorzaken van achteruitgang of het blootleggen van risico‟s in het leven van stadsvogels. Weliswaar is over de aantallen vogels in het stedelijk gebied inmiddels redelijk veel bekend. Demografische gegevens (gegevens over sterfte, reproductie, immigratie en emigratie) kunnen echter helpen bij het verklaren van trends. Dergelijke gegevens worden in Nederland verzameld door het Vogeltrekstation. Maar stadsvogels vielen tot nut toe buiten de aandacht. Het Vogeltrekstation zocht daarom naar een eenvoudig en laagdrempelig project om de demografie van vogels van het stedelijk gebied te gaan meten: Ring-MUS. Dit sluit naadloos aan bij de behoefte van Vogelbescherming om de bescherming te onderbouwen met feiten en kennis. Daarom besloot Vogelbescherming in 2010 voor 50% bij te dragen in de onderzoekskosten.

4.5. Highlights Stad & dorp Steeds meer vogels in de tuin In de loop van 2010 ging het 400.000ste exemplaar van 'Meer vogels in de tuin‟ de deur uit. Dit populaire boekje brengt een vogelvriendelijke leefomgeving binnen ieders handbereik. Met 'Meer vogels in de tuin‟ kan iedereen met vogels aan de slag. Of het nu gaat om verantwoorde wintervoedering, het kiezen van de juiste nestkast of het maken van een goede tuininrichting voor vogels. Het boekje, dat al vele jaren in omloop is, voldoet aan een gestaag toenemende vraag. Steeds meer mensen genieten van vogels in hun woonomgeving en willen daar ook graag iets voor doen. Het boekje vervult ook een belangrijke 'ambassadeursfunctie‟ in het stadsvogelprogramma van Vogelbescherming. Particuliere tuinen zijn immers van groot belang voor de leefbaarheid van vogels binnen de bebouwde kom. Alle tuinen samen vormen één groot, groen leefgebied. Hoe meer variatie daarin wordt aangebracht, hoe aantrekkelijker het wordt voor vogels. Vogelbescherming wil bewoners daarbij graag stimuleren én goed informeren.

Vogelbescherming op BouwRai De BouwRai associeer je niet meteen met vogels beschermen. Toch was Vogelbescherming op deze grootste bouwbeurs present. Om met succes het bouwen voor vogels te promoten.


29

Van 13 t/m15 was de Amsterdamse Rai decor van de grootste bouwbeurs van Nederland. Ook Vogelbescherming was er vertegenwoordigd. En dat kon weinigen ontgaan. Te midden van bakstenen, cementmolens, kranen en shovels viel de stand 'vol vogels‟ behoorlijk op. Dat was ook de bedoeling. Vogelbescherming wilde de bouwwereld 'veroveren‟ voor het toepassen van vogelvriendelijke maatregelen. Dus informeerden we de noeste werkers wat er allemaal mogelijk is. Van de vogelvide voor huismussen tot gierzwaluwstenen. En natuurlijk een flinke promotie van de 'Checklist natuurvriendelijke maatregelen aan gebouwen‟. Voor de meeste bezoekers aan de stand ging een nieuwe wereld open. Vaak wist men niets van dergelijke toepassingen. Maar de belangstelling om er iets mee te gaan doen was groot, de reacties overwegend bijzonder positief.

Koolmeesroute Leiden Lezers van fiets- en wandelmagazine Toeractief brachten € 420 bijeen voor Vogelbescherming met de sponsoring van 42 mezenkastjes in Leiden. Toeractief publiceerde een fraaie wandelroute langs de kastjes in het aprilnummer. Koolmezen brengen de stad tot leven. En Leiden is een heerlijke stad vol historie. Combineer die twee tot een wandelroute en je hebt een culturele dag vol vogelplezier. Najaar 2009 riep het blad Toeractief zijn lezers op een nestkast te sponsoren. De 42 kastjes hingen nog datzelfde jaar verspreid over de Leidse binnenstad. In het voorjaarsnummer van 2010 pakte Toeractief uit met een stadswandeling door deze fraaie geboortestad van Rembrandt. Uiteraard langs de koolmeeskasten. De luid zingende mezen, het voorjaar in hun hoofd, zorgden voor de vocale sfeer. En dankzij de genummerde kastjes konden de 42 sponsors zien of hun donatie door de vogels werd gewaardeerd.

Vogelvide in 28.000 gevels De vogelvide, het alternatief voor vogelschroot dat wél nestgelegenheid biedt voor huismussen, wordt steeds vaker toegepast. In 2010 zijn 2.800 gerenoveerde of nieuwgebouwde gevels in ons land voorzien van vogelvides. Onder invloed van Vogelbescherming en de Zoogdiervereniging is in 2010 ook het bouwbesluit aangepast. Artikel 3.115 van het Bouwbesluit verplichtte om openingen in gebouwen groter dan 1 cm dicht te maken. Onder daken gebeurde dat in de praktijk door het aanbrengen van vogelen muiswering. Dit is beter bekend als vogelschroot. Dit verhindert echter dat huismussen een nest kunnen bouwen onder de pannen. In het nieuwe Bouwbesluit is opgenomen dat de eis van 10 mm niet geldt voor "een niet in open verbinding met een besloten ruimte staande opening voor een nest of een vaste rust- of verblijfplaats voor, bij of krachtens de Flora- en faunawet beschermde diersoorten." Een wijziging ten opzichte van het oude artikel 3.115 is dus dat voortaan rekening wordt gehouden met nestvoorzieningen voor vogels en vleermuizen.

Huismus symposium Vogelbescherming organiseerde in 2010 het eerste symposium over de huismus. Doel is om via kennisuitwisseling tot aanvullende beschermingsmaatregelen te komen en nog onbekende oorzaken van achteruitgang te achterhalen. Een kleine 30 'huismusspecialisten‟ kwamen op 6 maart in Zeist bijeen voor het Huismussymposium. Onder de aanwezigen onderzoekers, beschermers en mensen die anderszins sterk betrokken zijn bij deze stadsvogel. Via enkele presentaties en volop gelegenheid tot discussie wisselde men kennis en ervaringen uit. Opvallend zijn de grote regionale verschillen rond de huismus. In een Noordwijkse buurt bleek de huismus tegen de landelijke trend in met 65% te zijn toegenomen. Op andere plekken gaat de huismus juist nog steeds achteruit. Landelijk gezien is de stand momenteel min of meer stabiel. Het symposium leverde inspirerende voorbeelden die navolging verdienen. Zoals een gemeentedekkende huismustelling in Veenendaal met commerciële partners. Dit maakte onder meer een opvallende postercampagne via abri‟s mogelijk, wat veel belangstelling onder de inwoners genereerde. De presentatie van stichting 'witte mus‟ bracht de aanwezigen weer even terug naar de tijd dat de huismus algemeen voorkwam. Het erf van de stichting herbergt misschien wel de grootste huismussenkolonie van Nederland! Het symposium krijgt een vervolg in 2011.

Eerste expertmeeting Veenendaal Met expertmeetings wil Vogelbescherming de 'stadsvormgevers‟ beter bekend maken met vogelvriendelijk bouwen. In 2010 vond de eerste meeting plaats in Veenendaal. Woningstichting Patrimonium gaat er werk maken van stadsvogels.


30

Expertmeetings zijn bedoeld voor mensen die vanuit verschillende disciplines te maken hebben met de inrichting van de stad. Doel is om ze beter bekend te maken met vogelvriendelijk bouwen en een voor vogels aantrekkelijke omgeving. De eerste expertmeeting vond op 26 maart plaats in Veenendaal. De bijeenkomst werd georganiseerd door Patrimonium woonstichting en IVN Veenendaal-Rhenen e.o., samen met Vogelbescherming. Deelnemers waren architecten, ontwikkelaars, bouwers, beleidsmedewerkers, natuurliefhebbers en de verantwoordelijk wethouder. De meeting leidde al meteen tot een 'convenant stadsvogels‟ tussen Patrimonium en IVN Veenendaal-Rhenen. Zo gaat de woonstichting bij haar grotere activiteiten de Ecologische checklist hanteren. Deze heet voluit 'Checklist natuurvriendelijke maatregelen aan gebouwen‟ en is in 2009 door Vogelbescherming en BAM Utiliteitsbouw ontwikkeld. Het is een praktisch instrument om bouw- of renovatieprojecten en de directe omgeving natuurvriendelijker te maken. Patrimonium gaat dit al meteen hanteren bij de bouw van een nieuwe wijk in Veenendaal. Zodra het bewoond is, voert de lokale IVN er een voorlichtingsproject voor bewoners over groene tuinen.

Stadslintje voor Fred van Vliet Een leefbare omgeving met volop ruimte voor vogels, daar zet Fred van Vliet zich belangeloos voor in. Al vele jaren. Dat bleef niet onopgemerkt. In 2010 werd hij daarvoor koninklijk onderscheiden. Fred van Vliet heeft een hart voor de stad en de vogels die daar leven. Hij zet zich er al sinds de jaren zeventig geheel belangeloos voor in. Zijn activiteiten dragen bij aan een groene en prettige leefomgeving voor de bevolking: mensen én vogels. De gierzwaluw bijvoorbeeld. Als voorzitter van Gierzwaluwbescherming Nederland is hij een groot pleitbezorger voor deze spectaculaire stadsvogel. En als voorzitter van de Vogelwerkgroep Den Helder adviseerde hij de gemeente over het plaatsen van broedwanden voor de ijsvogel. Daarnaast is Fred sinds 2009 ook nog vrijwillig actief als Stadsvogeladviseur van Vogelbescherming. Voor zijn veelzijdige en jarenlange inzet werd Fred van Vliet op 29 april benoemd tot Lid in de Orde van Oranje Nassau.

Utrecht steeds vogelvriendelijker Het gebied rond Hoog Catharijne in Utrecht gaat flink op de schop. Het nieuwe stadshart moet een voorbeeld worden van duurzaamheid. Vogelbescherming adviseert de gemeente bij een vogelvriendelijke aankleding. Bij dit ingrijpende project zijn heel wat partijen betrokken. Deze ondertekenden allemaal een convenant, met daarin ook een paragraaf over vogels. Dat is vooralsnog uniek bij zo‟n grootstedelijk project. In 2010 organiseerde Vogelbescherming samen met de gemeente twee expertmeetings. Met diverse bij de bouw betrokken partijen werd informatie uitgewisseld over mogelijkheden iets voor vogels te doen. Vogelbescherming Nederland adviseert over de maatregelen die genomen kunnen worden.

Vier aandachtsoorten De aandacht is gericht op 4 vogelsoorten. In de eerste plaats de gierzwaluw, een karakteristieke soort voor oude binnensteden. Momenteel broeden er 40 paren in en om Hoog Catharijne. Ook de zwarte roodstaart is broedvogel van het stationsgebied. Voor beide soorten kan veel worden gedaan in de sfeer van nestgelegenheid. De zwarte roodstaart kan eveneens profiteren van groene daken, waar beplanting insecten aantrekken. Er ligt inmiddels een proefvlak van zo‟n groen dak op de Jaarbeurs. Daarnaast worden ook maatregelen getroffen voor de huismus, een soort die hier voorheen zeer algemeen was maar nu is verdwenen. De vierde aandachtsoort is de grote gele kwikstaart, die in het gebied overwintert. Ook hiervoor zal Vogelbescherming inrichtingsmaatregelen adviseren. De renovatie van het stationsgebied zal gereed zijn in 2030.

Inspirerende stadsvogelprojecten In 2010 verscheen 'Beste Buren 3‟. Deze brochurereeks bundelt de gemeentelijke inzendingen van de Stadsvogelprijs. In deze editie 16 inspirerende 'vogelprojecten‟, waaronder die van de prijswinnaar Leiden. Volop oeverzwaluwen in Pijnacker-Nootdorp; broedgelegenheid voor kwetsbare soorten in Middelburg; de huiszwaluw welkom in het Brabantse Halderberge. Het zijn zomaar wat voorbeelden van zinvolle vogelprojecten. Er staan er in totaal 16 gebundeld in Beste Buren 3. En hoe verschillend de projecten soms zijn in aard, omvang en aandachtsoorten, ze hebben allemaal iets gemeen. Het zijn stuk voor stuk projecten van samenwerking. Met lokale partners als de vogelwerkgroep of een woningbouwvereniging. Met de plaatselijke IVN en scholen. Of met een waterschap en soms zelfs de plaatselijke brandweer. En altijd gefocust op de bewoners. Kijk, zo creëer je een leefbare omgeving voor vogels én mensen!

Stadsvogelprijs Met geld van de Stadsvogelprijs 2009 is Leiden in 2010 gestart met de aanleg van floatlands. Deze 'drijvende tuinen‟ bieden tal van watervogels een rustplaats en nestgelegenheid. Jaarverslag Vogelbescherming 2010

31

Leiden doet eerst een test met floatlands in de Leidse haven en de wateren van het Waardeiland. Bewoners zorgen voor het onderhoud en beheer. Zo raakt de buurt ook actief betrokken bij de bescherming van vogels in de eigen woonomgeving. Leiden keek hiervoor met een schuin oog naar Amsterdam, waar men al vele jaren ervaring heeft met een dergelijke bewonersparticipatie. Vogels die van floatlands profiteren zijn allereerst de wat meer algemene soorten als fuut, meerkoet en (wilde) eend. Voor het waterhoen maken ze hét verschil. De drijvende eilandjes bieden hen dekking en broedgelegenheid op plaatsen waar de schuwe vogels anders niet zouden voorkomen. Als deze proeffase positief verloopt, wordt het aantal floatlands in de Leidse wateren uitgebreid. Met de Stadsvogelprijs wil Vogelbescherming gemeenten stimuleren tot vogelvriendelijke projecten. Projecten ook waarbij bewoners en maatschappelijke partijen nadrukkelijk worden betrokken. Voor vogels én mensen dus. De winnaar van de Stadsvogelprijs krijgt een bedrag om dat project ook te helpen uitvoeren.

Vogelvriendelijk bouwen loont Vanaf 1 januari 2011 maakt de overheid vogelvriendelijk bouwen lucratief met een subsidieregeling. Niets staat de bouwwereld meer in de weg om voor mensen én vogels te bouwen! De laatste Staatscourant van 2010 maakte het officieel. De 'Checklist natuurvriendelijke maatregelen aan gebouwen‟ valt onder de zogenaamde MIA/vamil-regeling van de overheid. Dit is een aftrekregeling voor milieuinvesteringen die het bouwers aantrekkelijk maakt om met meer oog voor vogels te gaan bouwen. De checklist is in 2009 gemaakt door Vogelbescherming en BAM Utiliteitsbouw. Het geeft alle mogelijke maatregelen om projecten en de directe omgeving natuurlijker te maken. Met de regeling lijkt het argument 'natuurvriendelijk bouwen is te duur' weggenomen. De aftrekregeling geldt voor grootschalige toepassing. Bijvoorbeeld de aanleg van groene daken bij woningrenovatie of het toepassen van vele meters 'vogelvide‟ voor de huismus.


32

5. Wereldwijd Vanuit verschillende motieven is Vogelbescherming internationaal actief. Allereerst kan vogelen natuurbescherming niet om een mondiale dimensie heen. Veel vogelsoorten zijn trekvogel en bewonen meerdere continenten; de klimaatproblematiek vereist een mondiale aanpak; en het menselijk handelen in een land of regio kan verstrekkende gevolgen hebben voor geheel andere plaatsen op de wereld. Die grensoverschrijdende verwevenheid schept ook mede een internationale verantwoordelijkheid. Vogelbescherming vindt het van belang dat mensen zich daarvan bewust zijn en ook samen vorm geven aan die internationale bescherming. En daarmee aan een leefbare wereld. Het internationale werk van Vogelbescherming speelt zich af in en dankzij het wereldwijde netwerk van BirdLife International. Deze koepel verbindt meer dan 110 nationale vogelbeschermingorganisaties. Vogelbescherming is de Nederlandse partner van BirdLife. Met alle nationale partners en met 7 regionale, ondersteunende hoofdkantoren is BirdLife International de grootste natuurbeschermingsorganisatie ter wereld.

5.1. Bescherming langs de trekweg De in Nederland voorkomende trekvogels moeten ook over de grens beschermd worden! Dit doen wij voornamelijk door onze partners in het buitenland te versterken, door beschermingsprogramma‟s met inhoudelijk advies of financiële middelen te helpen opzetten en te ondersteunen. Het ondersteunen van organisaties gebeurt volgens de filosofie van BirdLife International; ingebed in hun eigen maatschappelijke context doen zij beschermingswerk in hun eigen land, volgens hun eigen strategieën.

5.1.1. Samen sterker in Tunesië De BirdLife Partner AAO in Tunesië heeft, met steun van Vogelbescherming, een driejarig natuurbeschermingsprogramma ontwikkeld. Activiteiten die hier in 2010 onder vielen waren onder andere: voorlichting over trekvogels met een levendige publiekscampagne; trainingen aan (overheids)personeel over vogelen gebiedsbescherming; de start van een habitatherstel in oases aan de rand van de Sahara. Voorzitter Mourad Amari meldde aan de media: “Tunesië heeft een grote verantwoordelijkheid voor de bescherming van trekvogels. Niet alleen de financiële steun, maar ook de sterke betrokkenheid van leden van Vogelbescherming bij dit werk, maakt hier een groot verschil. Het stimuleert de mensen hier enorm wanneer wij laten zien dat ons werk wordt gesteund door geestverwanten in andere landen.” Een mooie gelegenheid voor verdere samenwerking is dat AAO, net als Vogelbescherming, 2011 uitroept tot jaar van de boerenzwaluw. Dit biedt volop kansen voor gezamenlijke communicatieactiviteiten.

5.1.2. BirdLife Partner in Marokko Niet alle landen hebben BirdLife Partners. Er wordt dan ook aan gewerkt om de 'gaten‟ langs de trekweg te dichten door nieuwe organisaties bij het BirdLife-netwerk aan te laten sluiten. Marokko fungeert voor vogels als de grutto en de lepelaar als cruciale tussenstop om bij te tanken tijdens hun lange trek richting de overwinteringgebieden. Samen met de BirdLife Partner in Spanje (SEO) heeft Vogelbescherming een driejarig project gefinancierd om in Marokko een nieuwe BirdLife Partner te vinden. In 2010 werkten BirdLife, Vogelbescherming en SEO nauw samen met twee Marokkaanse natuurorganisaties, om capaciteit op te bouwen en samenwerking met BirdLife te intensiveren. Het doel is om in 2012 een van deze organisaties officieel als BirdLife-collega in het netwerk te kunnen verwelkomen.

5.1.3. Vogels op het randje in de Sahel BirdLife gaat in 2011 een ambitieus programma starten om de Sahel-landen groener te maken, voor vogels én mensen. Veel trekvogels, vooral soorten die in droge savanne overwinteren zoals zomertortel en gekraagde roodstaart, staan in ons land op de Rode Lijst. In 2010 is, op initiatief van Vogelbescherming, veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van een zeer divers en kleurrijk programma, dat alternatieve, duurzamere vormen van landgebruik gaat combineren met herstel en bescherming van leefgebied. Zowel vogels als mensen in de Sahel zijn immers afhankelijk van natuurlijke bestaansbronnen. Het werk zal zich in de eerste instantie afspelen in de landen Burkina Faso, Nigeria, Senegal en Mauritanië, maar zal zijn uitstraling krijgen in de hele regio. Het succes van bestaande gebiedsgerichte projecten, zoals in Oursi, wordt in diverse landen gekopieerd door de partners, rekening houdend met de lokale omstandigheden. Door uitwisseling binnen en tussen landen,


33

publiekscommunicatie en bewustwording, lobby bij overheden en internationale instituties krijgt deze aanpak een sneeuwbaleffect in de Sahel. Het programma is getiteld 'Living on The Edge‟, naar een gelijknamig, bekroond boek van Leo Zwarts et al. dat in 2009 verscheen. Omdat er een duidelijke focus op trekvogelbescherming ligt, zal dit project sterk gelinkt worden aan het werk van Vogelbescherming. Daarom krijgt het project ook in Nederland de komende jaren volop aandacht. De fondswervingaanvraag die Vogelbescherming in 2010 heeft ingediend, is begin 2011 door de Nationale Postcode Loterij gehonoreerd.

5.1.4. Samenwerking Burkina Faso De wetlands in Burkina Faso zijn belangrijke tussenstops voor veel verschillende trekvogels. Om deze reden werkt Vogelbescherming Nederland al vijf jaar nauw samen met de plaatselijke BirdLife Partner NATURAMA. In 2010 bestond deze samenwerking vijf jaar. In die periode is NATURAMA flink gegroeid als organisatie. Het meest in het oog springend is de oprichting van een afdeling communicatie. En het resultaat mag er zijn. Er zijn diverse nieuwsbulletins – onder andere voor schoolkinderen - ontwikkeld, er is een officiële lesmethode voor natuureducatie op de lagere scholen in Burkina en een vernieuwde, prachtige website vol met updates en beeld over het werk van deze BirdLife Partner. Veel resultaat is tevens geboekt bij de oprichting en training van Site Support Groups; vrijwilligers die met de lokale bevolking in en rond belangrijke vogelgebieden zorgen voor betere bescherming en duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Samen met vele andere gaven deze successen voldoende redenen voor een vernieuwing van een samenwerkingscontract voor de komende 5 jaar.

5.1.5. Global Flyway Network Vogelbescherming ondersteunt onderzoek aan trekvogels, trekroutes en bedreigingen wereldwijd. Dit wordt uitgevoerd door het Global Flyway Network, een wereldwijd samenwerkingverband van onderzoekers. Het doel van dit netwerk is om kennisuitwisseling en samenwerking tussen onderzoekers en beschermers te versterken. Deze kennis helpt natuurbeschermers om hun werk volgens de nieuwste inzichten uit te voeren; meten is weten.

5.1.6. Critical Site Network Bescherming van trekvogels is een internationale zaak. Broed- en overwinterplaatsen zijn vaak over diverse landen (en continenten) verspreid. Afstemming over een adequate bescherming van die gebieden is echter vaak niet geregeld en daardoor soms problematisch. In 2010 is tijdens de laatste bijeenkomst van de African-Eurasian Migratory Waterbird Agreement (AEWA) in Den Haag een nieuw instrument gepresenteerd om trekvogels beter te kunnen monitoren en beschermen, het Critical Site Network (CSN). Het Critical Site Network (CSN) is een nieuwe database waarin (tot nu verbrokkelde) informatie over broeden pleisterplaatsen, trekroutes en populaties is verzameld langs de trekroutes vanuit Siberië naar Afrika. Tweehonderd experts uit honderd landen werkten aan het CSN, waaronder Vogelbescherming in samenwerking met SOVON. Op dit moment bevat de database informatie over 294 soorten trekvogels en 3.020 locaties die van belang zijn voor deze vogels. Hiermee kunnen experts beter vaststellen welke gebieden en soorten meer bescherming nodig hebben, waarna vervolgens actie kan worden ondernomen. Want alleen vaststellen dat een gebied beter beschermd moet worden is niet voldoende.

5.2. Natuurbescherming wereldwijd Er zijn veel gebieden met een relatief hoge waarde voor de wereldwijde biodiversiteit, zoals tropische regenwouden. Vaak liggen deze echter in landen waar de natuurbeschermers weliswaar de motivatie en kennis hebben, maar door de sociaaleconomische situatie worstelen om voldoende voor elkaar te krijgen. Via onze partners van het BirdLife netwerk draagt Vogelbescherming graag haar steentje bij. Zo steunen wij andere BirdLife Partners, bijvoorbeeld in landen waar Nederland een historische band mee heeft zoals in Indonesië en de Caribische eilanden. Ook steunen wij projecten in het buitenland die aansluiten op ons programma om bij te dragen aan het tegengaan van de gevolgen van klimaatverandering.

5.2.1. Wind mee in de Oekraïne Als BirdLife Partner onderhoudt Vogelbescherming al zo‟n vijftien jaar een speciale band met de Oekraïense vogelbescherming. Vogelbescherming was ook nauw betrokken bij de oprichting van de Ukraïniën Society for the Protection of Birds (USPB) in 1994. De vereniging is momenteel fors aan het groeien dankzij succesvolle fondsenwerving; twee miljoenenprojecten zijn hierdoor mogelijk gemaakt. Het ene project richt zich op moerasherstel in het gebied van de Prypiat rivier, en het daarin vastleggen van CO2. Met het andere project wil men de vogelrijke steppegebieden in de Oekraïne herstellen en beschermen. Vogelbescherming is betrokken om ervoor te zorgen dat de USPB na uitvoering van beide projecten een sterke organisatie blijft. In 2010 presenteerde USPB haar nieuwe meerjarenstrategie. Vogelbescherming leverde veel input om tot een sterk en


34

leidend document te komen. Een van de aandachtspunten van USPB hierin is het windmolenbeleid in Oekraïne; zij willen voorkomen dat er teveel windmolens op plekken worden geplaatst die ongunstig zijn voor vogels. Voor dit werk vroegen zij onder andere advies aan Vogelbescherming over het meten van de effecten van windmolens en het opstellen van zogenaamde milieueffectrapportages. Hiervoor vond in 2010 ook een door Vogelbescherming gefinancierde workshop plaats, waar een Nederlands onderzoeksbureau een succesvolle training heeft kunnen geven.

5.2.2. Bossen in Indonesië Met steun van de Nationale Postcode Loterij en samen met haar Indonesische partner Burung Indonesia zet Vogelbescherming zich in voor de bescherming van de Indonesische bossen. Goede bosbescherming in Indonesië is van het allergrootste belang voor het beschermen van de wereldwijde biodiversiteit. Duurzaam bosbeheer draagt daarnaast bij aan het tegengaan van de wereldwijde klimaatverandering, iets waarin Vogelbescherming investeert via diverse projecten over de hele wereld. Vogelbescherming steunt Burung Indonesia op verschillende manieren. Zij zet zich onder andere in om samenwerking met lokale bevolking en overheden te verbeteren, om houtkap economisch rendabel te maken en de organisatie te adviseren op het gebied van communicatie, marketing en ledenbinding. 2010 Was het begin van een nieuwe samenwerkingsperiode van 4 jaar. Het streven is dat Burung Indonesia in deze periode tot een volwaardige BirdLife Partner uitgroeit. Dankzij een fondsenwervingsactie onder de leden van Vogelbescherming, kon deze organisatie hun bestaande Vogelgids 'Birds of Borneo, Sumatra, Java and Bali' laten herdrukken voor gebruik door lokale vogelen natuurbeschermers. Uit onderzoek blijkt dat deze vogelgids het meest gebruikt en zeer gewaardeerd wordt door onderzoekers, natuurbeschermers en vogelliefhebbers; een belangrijk middel dus voor de bescherming van vogels!

5.2.3. Nieuw in Nederland: Caribische natuur Op 10 oktober 2010 werden Bonaire, Sint Eustatius en Saba, bekend als de BES-eilanden, officieel als bijzondere gemeenten aan Nederland toegevoegd. Dit betekent dat Nederland een heel scala aan tropische natuur rijker is geworden, zij het op 7.000 km afstand. En we hebben er maar liefst 300 vogelsoorten bij. In Nederland startte Vogelbescherming de campagne 'Nieuw in Nederland‟, om de unieke natuur van Bonaire, Sint Eustatius en Saba ook beter bekend te maken bij het Nederlandse publiek. Helaas wordt veel van de bijzondere natuur in de Dutch Caribbean bedreigd door de ontwikkeling van het toerisme, oprukkende bebouwing en visserij. Adequate wetgeving ontbreekt of wordt slecht gehandhaafd. Vogelbescherming werkt al jaren intensief samen met DCNA (Dutch Caribbean Nature Alliance) – de koepel van lokale natuurbeschermingsorganisaties - om de bedreigingen het hoofd te kunnen bieden. Een van de doelen is om de belangrijke vogelgebieden (IBA‟s) op de BES-eilanden op korte termijn van een adequate(re) bescherming te voorzien. Dankzij een gulle bijdrage van onze leden kan DCNA geholpen worden met (geld voor) trainingen, beleidsbeïnvloeding, lokale soortbeschermingsprojecten, onderzoek en voorlichting. De uitbreiding van Nederland met deze prachtige eilanden gaat ook gepaard met serieuze verantwoordelijkheid. Vogelbescherming heeft daarom tijdens de begrotingsbehandeling van 2010 bij de Nederlandse regering en parlement gepleit voor meer geld voor natuurbeheer in deze bijzondere gemeenten. Mede dankzij deze inspanning werd besloten natuurbeheer op de BES-eilanden expliciet op te nemen als post in de Rijksbegroting. DCNA wordt expliciet genoemd als overlegpartner voor het formuleren en realiseren van de doelstellingen. Bovendien heeft de staatssecretaris toegezegd ook bij de gemeentebesturen van de BES-eilanden te zullen pleiten voor extra aandacht en geld voor natuurbeheer. De Tweede Kamer heeft de regering ook gevraagd te onderzoeken of de natuurparken op de eilanden de status kunnen krijgen van Nederlands Nationaal Park. De uitkomst daarvan wordt voorjaar 2011 verwacht. Goede tekenen voor de toekomst van de kwetsbare natuur op de BES-eilanden.

5.2.4. Nieuw vredespark West-Afrika Samen met andere organisaties hielp Vogelbescherming een baanbrekend project in 2009 opzetten genaamd 'Across the River Transboundary Park‟. Het doel is een grensoverschrijdend 'Peace Park‟ van een kwart miljoen hectare regenwoud in Sierra Leone en Liberia te creëren. De BirdLife Partners in deze landen zijn actief betrokken en worden daarbij gesteund door BirdLife International. Ook de bosbouwministeries in beide landen zijn belangrijke partners in het project. Als deel van het project werden in 2010 vijftig 'forest guards‟, die uit naam van de overheid de boswetten handhaven, gerekruteerd en getraind. Samen met de lokale bevolking is onderzoek gestart naar het aanleggen en beheren van verbindende corridors van bos, om versnipperde gebieden ecologisch weer te verbinden. Vogelbescherming is de ontvanger van de EU-subsidie die dit project financiert, en Jaarverslag Vogelbescherming 2010

35

heeft zich in 2010 bezig gehouden met de noodzakelijke rapportages aan de Europese Commissie. Als het project in 2014 afloopt, moet het grensoverschrijdende peace park een feit zijn. Dat is dan het grootste aaneengesloten stuk regenwoud ten westen van Nigeria - een thuishaven voor een enorme biodiversiteit.

5.3. Internationale weten regelgeving Veel wetten en regels worden in internationale verbanden bepaald. Dit zijn bijvoorbeeld wettelijke richtlijnen op EU-niveau, die vertaald worden naar de lidstaten, maar ook verdragen die onder de Verenigde Naties vallen. Deze kunnen direct invloed hebben op de biodiversiteit en het natuurbeschermingsbeleid in Nederland en in de landen van andere BirdLife Partners. Vogelbescherming is daarom betrokken bij een aantal internationale platforms. Zo blijft de vereniging op de hoogte van de ontwikkelingen op internationaal gebied en kan waar mogelijk de nodige invloed worden uitgeoefend.

5.3.1. Lobby Europese bescherming Het lobbyteam van het BirdLife Secretariaat in Brussel zorgt ervoor dat alle Europese BirdLife Partners, waaronder Vogelbescherming, in Brussel vertegenwoordigd zijn. Om dit team te ondersteunen zijn diverse task forces in het leven geroepen. De werkgroepen bestaan uit medewerkers van BirdLife Partner uit diverse EU landen. BirdLife Brussel ontvangt van hen essentiële informatie uit de EU-landen die helpt om met harde feiten EU-politici te overtuigen. Tevens bediscussiëren en spreken de Taskforce-leden af hoe hun landelijke beleidsmakers te beïnvloeden rond de Europese weten regelgeving voor natuur. Zo droeg Vogelbescherming binnen de Agriculture Task Force bij aan documenten om het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) natuurvriendelijker te maken. Dit beleid regelt voor lidstaten niet alleen de inkomens van boeren maar financiert ook belangrijke zaken als het agrarisch natuurbeheer. 2010 Was een zeer belangrijk jaar ter voorbereiding een nieuw Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid, dat in 2014 van start gaat. De Europese Commissie heeft hierover een eerste visie uitbracht. Hierin is tot op zekere hoogte de wens tot vergroening van het landbouwbeleid uitgesproken. Een treffend resultaat van de samenwerking binnen BirdLife was een rapport dat gebruikt werd om deze visie zoveel mogelijk te beïnvloeden. Vogelbescherming neemt ook actief deel aan de Birds and Habitat‟s Directive Task Force van BirdLife. Deze groep wil ervoor zorgen dat de EU-wetgeving rond het netwerk aan Europese natuurgebieden, bekend als 'Natura 2000‟, in stand wordt gehouden en wordt verbeterd. In 2010 ging tijdens de bijeenkomsten veel aandacht uit naar de EU-doelstellingen voor een nieuw biodiversiteitbeleid.

5.3.2. Nieuwe ambities voor Europese biodiversiteit 2010 Was het Internationale Jaar van de Biodiversiteit, zoals uitgeroepen door de Verenigde Naties. Helaas bleek er in ieder geval in Europa weinig te vieren; de Europese landen hadden bij lange na niet hun doelen voor het behoud van de biodiversiteit gehaald. BirdLife constateerde nog steeds een zorgwekkend gebrek aan waardering van de natuur als bron van ecologische en economische diensten. Zij bracht hierover in 2010 een uitgebreid rapport uit: 'Turning or Breaking Point for Europe‟s Wildlife?‟ BirdLife Partners waaronder Vogelbescherming hebben hier aan bijgedragen. Het rapport laat zien hoe het gesteld is met de biodiversiteit in alle lidstaten. Over Nederland lees je bijvoorbeeld over de slechte situatie in de Westerschelde. Er staan bovenal concrete adviezen in om voor de toekomst het tij te keren. Uiteindelijk waren er vanuit de Europese Commissie gelukkig goede voornemens voor de toekomst: zij heeft besloten tot nieuwe, ambitieuze doelstellingen voor 2020, onder meer als gevolg van een stevige BirdLife-lobby!

5.3.3. Bescherming wetlands De Ramsar Conventie is een internationale overeenkomst om wetlands (waterrijke gebieden) van internationale betekenis te beschermen, in het bijzonder als leefgebied voor watervogels. Vogelbescherming zit al meer dan 10 jaar in het bestuur van het Nationaal Ramsar Comité. Via deze nationale delegatie, maar ook door deel te nemen aan internationale discussies en bijeenkomsten, kan Vogelbescherming bijdragen aan de lobby voor een goede mondiale bescherming van wetlands en hun vogels. Vogelbescherming is ook technical advisor voor het World Wetland Network, een netwerk speciaal voor de nonprofit organisaties van de aangesloten landen. 2010 was voor hen zeker een heuglijk jaar. Voor het allereerst vond tijdens de Conference on Biodiversity in Nagoya, Japan, de uitreiking plaats van de 'ecologische Oscars‟, namelijk de International Wetland Globes! Vogelbescherming werkte mee aan het organiseren en vormgeven van deze innovatieve, mondiale actie. Zowel gebieden van hoge kwaliteit als bedreigde wetlands werden in de spotlights gezet; in Europa kwam de Donau Delta in Roemenië als mooiste uit de bus, en de Mar Menor in Spanje


36

als meest bedreigde. Wetlands krijgen via deze grote mediatrekker de hoognodige aandacht die natuurlijk moet leiden tot een veel betere wereldwijde bescherming.

5.4. Profilering & versterking BirdLife BirdLife International is wereldwijd erkend als dé specialist op het gebied van de bescherming van vogels en hun habitat. Vogelbescherming draagt bij aan deze bijzondere positie, en zij doet dit op verschillende manieren. Naast het opbouwen van capaciteit van BirdLife Partners over de grens, zijn er vele andere acties die bijdragen om BirdLife de erkenning te bezorgen die zij verdient. Het meedraaien en financieren van gezamenlijke communicatie, evenementen en campagnes, en bijvoorbeeld actieve kennisuitwisseling. Deze middelen maken het BirdLife-netwerk sterker…en bekender!

5.4.1. Actie BirdLife voor stadsvogels De bescherming van vogels die in stedelijke gebieden voorkomen, zoals de gierzwaluw en de huismus, is een belangrijk speerpunt voor Vogelbescherming. In Nederland, maar ook in veel andere landen, groeit het stedelijke gebied nog altijd sterk. Naast het feit dat 'stadsvogels‟ het in veel landen helemaal niet goed doen, is een focus op dergelijk gebieden ook anderszins van belang. Het biedt de mogelijkheid mensen meer bij vogels te betrekken en het draagvlak voor hun bescherming te vergroten. De stad trekt immers ook veel mensen! Vogelbescherming heeft daarom de internationale werkgroep BirdLife International Group on Urban Birds opgericht (BIG UB). Deze werkgroep gaat zich wereldwijd bezig houden met een betere bescherming van stadsvogels. Zij wisselen belangrijke kennis en ideeën uit hoe in eigen land activiteiten voor het publiek te organiseren. In 2010 werd gestart met een grootschalige inventarisatie. Afgesproken is dat alle BirdLife Partners het volgende gaan aangeven. Wat doet de BirdLife Partner voor stadsvogels? Welke soorten behoren lokaal tot de typische 'stadsvogels‟? Welke belangrijke vogelgebieden zijn er in en rondom de steden? Wat wordt in bredere zin gedaan aan de bescherming van stadsvogels en de Belangrijke Vogelgebieden? Met dit overzicht kan binnen BIG UB betere uitwisseling van kennis en ervaring plaatsvinden. Aan de hand daarvan zal de bewustwording over en bescherming van stadsvogels in komende jaren verder vormgegeven worden.

5.4.2. Voorkom het uitsterven van vogelsoorten! BirdLife International heeft sinds enkele jaren een campagneprogramma lopen om de meest bedreigde vogelsoorten op aarde te behoeden voor uitsterven. Dit 'Species Extinction Programme’ roept mensen op om beschermheer te worden van een van deze soorten door bijvoorbeeld fondsen te werven. Als organisatie of individu kun je jezelf als het ware een heldenstatus aanmeten, door een 'Species Champion‟ te worden. Vogelbescherming Nederland en de Dutch Birding Association steunen BirdLife International door Species Champion voor de lepelbekstrandloper te worden. Onder hetzelfde Programma heeft Vogelbescherming samen met LPO (BirdLife in Frankrijk) ook plannen gemaakt om meer aandacht te genereren voor de zorgwekkende populatiestatus van de albatros.

5.4.3. Born to travel: internationale campagne voor trekvogels De bescherming van trekvogels is een zeer belangrijke focus voor Vogelbescherming. De zogenaamde 'flyway conservation‟, bescherming langs de hele trekweg, wordt door steeds meer BirdLife Partners omarmd. De behoefte om meer samen te werken op dit gebied is al jaren groeiende. Niet alleen beschermingsprojecten, maar ook communicatie richting het publiek is essentieel om meer draagvlak te creëren onder het publiek en de politiek, en bijvoorbeeld fondsen aan te trekken. Dit was dan ook de reden om in 2009 te starten met internationale campagne 'Born to Travel‟. Deze campagne werd ook in 2010 vanuit het kantoor in Zeist actief gecoördineerd en betrok meerdere BirdLife Partners in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. In november vond een geslaagde workshop plaats in Zeist, die 25 mensen uit al deze regio‟s samenbracht. De medewerkers van de betrokken BirdLife Partners kregen training over communicatie en campagnes. Mensen discussieerden enthousiast over hoe Born to Travel in de toekomst voort te zetten. Op centraal niveau bij BirdLife International voerde men echter een stevige discussie over de levensvatbaarheid van Born to Travel als internationaal gecoördineerde campagne.


37

5.4.4. BirdLife & het Jaar van de Biodiversiteit BirdLife Europa organiseerde in 2010 haar eigen communicatiecampagne, voor het Internationale Jaar van de Biodiversiteit. BirdLife Partners over het hele continent spraken af om in eigen land activiteiten te organiseren, waarin de gezamenlijke boodschappen van BirdLife via nationale communicatiekanalen werden verspreid. Er werd ook samen met partners een medley videoboodschap aan Eurocommissaris Potocnik van Milieu gemonteerd. Hij werd opgeroepen om namens de lidstaten bij de CoP in Nagoya zich echt met verve in te zetten voor wereldwijde biodiversiteit. Vogelbescherming deed hieraan mee met diverse lobbyactiviteiten op nationaal niveau. De Groene Kieswijzer werd samen met ander natuurorganisaties in Nederland opgesteld voor de landelijke verkiezingen in juni 2010. Ook deed Vogelbescherming zoals elk jaar mee aan BirdLife‟s EuroBirdwatch, in 2010 in het teken van het Jaar van de Biodiversiteit. Door dergelijke gezamenlijke evenementen kan BirdLife als netwerk ook op nationaal niveau bekendheid krijgen bij het publiek. Het laat zien dat BirdLife Partners samen sterk staan en over de grens invloed hebben. Dit is onherroepelijk een noodzaak gebleken als we vogels en hun leefgebieden doeltreffend willen beschermen.

5.5. Highlights Wereldwijd Nieuw in Nederland: tropische natuur! Sinds oktober 2010 is Nederland 3 tropische eilanden rijker: Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Om dit bij de Nederlandse bevolking en de Nederlandse overheid bekend te maken startte Vogelbescherming en DCNA in het najaar van 2010 een publiciteitscampagne onder de titel 'Nieuw in Nederland!‟. DCNA is de 'Dutch Carribean Nature Alliance‟, onze overzeese partner die de natuur en de vogels op deze Caribische eilanden beschermt. In onder meer Diergaarde Blijdorp, NCB Naturalis en verschillende bezoekerscentra van Staatsbosbeheer konden mensen tentoonstellingen bezoeken over de unieke tropische natuur en de rijke vogelbevolking van deze zogenaamde BES-eilanden. Op verschillende plaatsen in het land werden lezingen verzorgd en NCB Naturalis organiseerde bovendien een 'science café‟ over het thema 'Toerisme en biodiversiteit in de Dutch Caribbean‟. In de marge van deze campagne startte Vogelbescherming opnieuw een fondswerving onder de leden voor de vogelbeschermingsactiviteiten op de BES-eilanden.

Reis van purperreigers in kaart In 2007-2009 werden met steun van Vogelbescherming 17 purperreigers van een lichtgewicht zender voorzien. Het in augustus 2010 verschenen rapport 'Nieuwe kennis voor de bescherming van de flyway van Nederlandse purperreigers‟ doet verslag van de resultaten van het onderzoek. Men kon ook in 2010 de gezenderde vogels 'live‟ volgen via satellietbeelden op het internet. Jan van der Winden, van het uitvoerende onderzoekbureau, blogde regelmatig over het wel en wee van de 'purpers‟.

Risico‟s onderweg Eén van de vragen die ook in 2010 bleef klinken: wat gebeurt er met alle vogels die de reis over Noordwest-Afrika niet halen? Een jager in Sierra Leone vertelde onderzoekers dat 'ze heel erg zoet smaken'. Deze en veel andere verhalen wijzen op een flink aandeel jachtslachtoffers. Maar de hoge sterfte heeft waarschijnlijk, zo wijzen de zendergegevens uit, ook met andere factoren te maken. De trekkende en overwinterende purperreigers lijken niet veel gebruik te maken van de grote natte natuurgebieden. Ze zijn juist regelmatig te vinden bij relatief kleine gebieden met water zoals een stuwmeer, een rijstveld of een rivierdal. Het is daarom belangrijk ook op dit soort locaties meer aandacht aan natuurbescherming te geven.

Prijs voor „vogels op het randje‟ In 2010 werd het baanbrekende ‟Living on the edge – Wetlands and birds in a changing Sahel‟ door het tijdschrift British Birds en de British Trust for Ornithology uitgeroepen tot 'Best Bird Book‟. Het boek werd in 2009 uitgebracht door de KNNV Uitgeverij en is geschreven door vier Nederlandse vogelexperts van internationale faam: Leo Zwarts, Rob Bijlsma, Jan van der Kamp en Eddy Wymenga. Dit prachtig geïllustreerde boek gaat over de uitdagingen die trekvogels in de Sahel moeten doorstaan tijdens hun overwinteringsmaanden. “In elk opzicht is dit een groots boek. Het vertegenwoordigt de sterk toegenomen ecologische kennis van deze cruciale regio in het Europees-Afrikaanse migratiesysteem, en van de vele soorten die wij als broedvogels kennen en die daar overwinteren”, aldus de jury. Het boek besteedt bovendien veel aandacht aan de relatie met het menselijk welzijn; factoren als bevolkingsgroei, sterk fluctuerende regenval en overstromingen bepalen samen met 'onze‟ trekvogels de ecologie


38

van de Afrikaanse Sahelzone. Om daar het tij te keren voor vogels, moet er even hard gekeken worden naar de omstandigheden voor de mens.

Eenzame Albatros krijgt wereldwijde steun Veel soorten albatrossen over de hele wereld zijn ernstig bedreigd. Jaarlijks komen naar schatting 300.000 albatrossen en andere zeevogels om. Dit komt door de zogenaamde 'longline fishery‟. Met deze vangstmethode zetten vissersboten soms wel tien kilometer lange lijnen uit met daaraan zo‟n 20.000 haken met aas. De zeevogels storten zich op het aas, worden dan mee de diepte in gesleurd en verdrinken. Enkele jaren terug voerde Vogelbescherming in BirdLife-verband campagne voor de albatrosbijdragen en hield onder andere een fondsenwervingsactie onder leden. Met de opbrengsten kon Vogelbescherming bijdragen aan de (internationale) voorlichting onder vissers en het propageren van vismethoden om deze 'bijvangst‟ tot een minimum te beperken. Maatregelen als het sneller laten afzinken van de lijnen en markeringen met wimpels om zeevogels af te schrikken kunnen dit probleem tot wel 90% reduceren. BirdLife formuleerde samen met het WNF een standaard voor een vogelvriendelijkere visserij. In 2010 nam SEAFO deze standaard over. Een flinke stap voorwaarts, want de SEAFO is een grote brancheorganisatie voor de zeevisserij op het zuidoostelijke deel van de Atlantische Oceaan. Een campagne met een zeer positief resultaat dus!

Goedmaker voor Kopenhagen-misser? Na de teleurstelling van Kopenhagen was de wereld dringend toe aan fatsoenlijke internationale afspraken voor e natuur en milieu. In Nagoya vond in oktober 2010 de 10 bijeenkomst van het internationale Biodiversiteitsverdrag plaats. Met vertegenwoordigers uit 35 landen had BirdLife de grootste delegatie van de daar aanwezige natuurbeschermingsorganisaties. Daarmee kon BirdLife zich flink profileren en tijdens diverse evenementen lobbyen voor serieuze doelstellingen voor 2020.

Stap voorwaarts De status van de wereldwijde diversiteit aan dieren en planten is slechter dan ooit. Het effect hiervan op mensen, met name in armere landen, is acuut. Er is tijdens de conferentie een 'Access and Benefit Sharing Protocol‟ opgesteld. Dit moet landen wettelijke bescherming bieden om voldoende gecompenseerd te worden voor het weghalen van natuurlijke grondstoffen als olie, hout of mineralen door rijkere landen. Volgens BirdLife biedt dat die landen ook betere mogelijkheden hun eigen natuur te beschermen. Hierbij werd een strategie opgesteld met doelstellingen om de achteruitgang van de biodiversiteit voor 2020 te stoppen. Er is bijvoorbeeld afgesproken dat het beschermde netwerk aan natuurgebieden uitgebreid moet worden tot 17% van het landoppervlak en 10% van het mariene oppervlak. BirdLife vindt deze doelstellingen nog niet ambitieus genoeg om de achteruitgang volledig te remmen, maar het is onbetwistbaar een stap in de goede richting.

Award voor Afrikaanse Flamingo‟s Het World Wetlands Network, een dochterinitiatief van de Ramsar Conventie, heeft in 2010 voor het eerst haar eigen ecologische erepalmen uitgereikt. De zogenaamde Wetland Globes zijn in Nagoya, Japan door leden van het netwerk via een stemming toegewezen. Het wetland Lake Natron, bekend door de duizenden Flamingo‟s die daar leven, kreeg de Blue Award. Dit betekent dat deze als meest waardevolle en best beheerde wetland in Afrika werd gezien. BirdLife in Tanzania nam de prijs in ontvangst, samen met een vertegenwoordiger van de Tanzaniaanse overheid. Voor de ogen van de wereld beloofde deze ambtenaar dat hij met behulp BirdLife er zorg voor ging dragen dat de geplande werkzaamheden rond Lake Natron de natuurwaarden niet zouden aantasten. BirdLife International voert in een coalitie van natuurbeschermingsorganisaties al jaren campagne om dit voor mensen en vogels zo belangrijke gebied te beschermen. Als de belofte van de ambtenaar wordt nagekomen, dan heeft de ecologische erepalm zijn vruchten afgeworpen.

Birdwatch & Biodiversiteit e

De 15 Euro Birdwatch op 2 oktober 2010 stond in het teken van het VN-jaar van de Biodiversiteit. Dertig Europese BirdLife Partners organiseerden vogelactiviteiten, zoals grootschalige vogeltellingen. Er werden in totaal ruim 3 miljoen vogels geteld door 31.000 enthousiaste vogelaars over heel Europa. Vogelbescherming organiseert het Birdwatch evenement al jaren rond trekvogeltellingen. Voor de Euro Birdwatch 2010 waren in Nederland ruim 100 vogelwerkgroepen actief in het veld, verdeeld over 150 telposten. In totaal werden bij ons 311.731 vogels geturfd en191 soorten waargenomen. Ieder jaar laten de resultaten zien dat de Birdwatch steevast een groeiend evenement is. Het is voor het hele BirdLife-netwerk zeer bemoedigend te ervaren dat interesse voor vogels nog steeds toeneemt.


39

Internationale petitie tegen jacht Al jaren geeft Vogelbescherming BirdLife Malta financiële steun voor hun verwoede strijd tegen de jacht op het Maltese eiland. In Europa en Afrika wordt per slot van rekening door overheden en natuurbeschermingsorganisaties veel geld gestoken in de bescherming van (trek)vogels en hun leefgebieden. Als de Mediterrane trekroutes niet worden beschermd en het afschieten van enorme aantallen trekvogels niet wordt gestaakt, zijn deze inspanningen zinloos. Ondanks de soepele regeling die de EU voor Malta heeft toegezegd, bleek in 2010 weer dat de regering zelfs deze regels aan de laars ging lappen. De voorjaarsjacht zou onverhinderd plaatsvinden.

Massaal protest In januari riep BirdLife Malta daarom de hulp in van het hele BirdLife-netwerk. Hun doel was internationale druk te leggen op hun eigen regering via een grootschalige online petitie om de voorjaarsjacht volgens de wet te laten verlopen. Vogelbescherming deed een oproep aan alle Nederlanders om deze petitie te tekenen. In totaal verzamelde BirdLife Malta 122.000 handtekening uit heel Europa, en leverde die persoonlijk af bij het kantoor van de minister-president van Malta. En met succes! De voorjaarsjacht is teruggebracht van 5 weken naar 6 halve dagen.


40

6. Vogels & mensen Wie middenin de samenleving staat, stelt hoge eisen aan de verbinding met de omgeving. Luisteren en gehoord worden, daar komt het in essentie op neer. En het kiezen van de juiste middelen. Er zijn steeds meer dragers van boodschappen. Vogelbescherming speelt in op nieuwe mogelijkheden naast de meer traditionele vormen van communicatie. Met een breed palet aan middelen draagt Vogelbescherming haar visie en missie uit en verbindt mensen rond de gedeelde passie voor vogels en natuur. Globaal communiceert Vogelbescherming langs twee hoofdlijnen. De eerste verbindt de vereniging met haar leden, donateurs, sponsors en – wat breder – naar de samenleving. De beleving van vogels en natuur gaat hier hand in hand met de notie van de beschermingsnoodzaak en een verantwoording over ons werk. Het onderhouden en verstevigen van draagvlak en het vergroten van de betrokkenheid van mensen zijn hier belangrijke uitgangspunten. De tweede 'communicatielijn‟ is expliciet verbonden met concrete beschermingsdoelen. Deze communicatie richt zich zowel op een breed publiek als op specifieke doelgroepen. In de praktijk zijn die twee hoofdlijnen vaak sterk met elkaar verweven.

6.1. Leden Vogelbescherming is een vereniging. Dat strekt verder dan de puur formele betekenis ervan. Leden maken niet alleen het beschermingswerk mogelijk door contributie en donaties. Zij vormen ook het hart van de organisatie. Leden delen een gezamenlijke passie voor vogels en natuur. Die verbintenis maakt Vogelbescherming tot een heuse vereniging van mensen. De nu ruim 153.000 leden geven de vereniging bovendien een belangrijke stem in het beschermen van vogels.

6.1.1. Betrokken leden Vogelbescherming kent vanouds een trouwe achterban. We mogen ons zelfs gelukkig prijzen met enkele leden die al sinds 1943 lid zijn van onze vereniging! Dat is in deze tijd allerminst vanzelfsprekend. De tendens is dat mensen steeds vaker switchen tussen goede doelen. Toch is gelukkig het grootste deel van onze leden Vogelbescherming langdurig trouw. De gemiddelde lidmaatschapsduur bedraagt 7 jaar. In 2010 mochten we 14.917 nieuwe leden verwelkomen en zegden 12.803 leden om diverse redenen hun lidmaatschap op. Over heel 2010 nam het aantal leden toe tot 152.815. Dit was minder dan de doelstelling, maar moet worden gezien tegen de achtergrond van de economische crisis en de achteruitgang in ledental van andere natuurorganisaties. Uiteraard stelt Vogelbescherming veel in het werk om leden bij de vereniging en het beschermingswerk betrokken te houden. In 2010 is een loyaliteitsprogramma ontwikkeld. Daarmee willen we de uitstroom in de eerste twee jaar van het lidmaatschap terugdringen en nog beter onze waardering uiten aan alle leden. Dit programma wordt in 2011 geleidelijk geïmplementeerd. De gemiddelde bijdrage per lid steeg van € 29,79 in januari 2010 naar € 30,81 ultimo december.


41

Aantal leden Vogelbescherming Nederland, 2000-2010

Verdeling lidmaatschappen 2010

Zie voor Ontwikkeling ledental naar type lidmaatschap in 2010 bijlage 2.

6.1.2. Ruimhartige steun Onze leden droegen ruimhartig bij aan diverse projecten. De totale opbrengst van de fondswervende acties in 2010 bedroeg € 526.713. Vogelbescherming is verheugd met zoveel steun.

Westerschelde € 83.000 In december 2009 vroegen we onze leden een bijdrage voor herstel van de getijdennatuur in de Westerschelde. Velen waardeerden onze actieve bemoeienis hiermee. Dat uitte zich in een hoge gemiddelde bijdrage en een totaalopbrengst van € 202.000. Door een uitloop in 2010 kwam € 83.000 van dit bedrag binnen in het begin van dit verslagjaar.

Bruine kiekendief € 132.487 In het verlengde van de Trekvogelcampagne (2009) vond voorjaar 2010 een fondswerving plaats voor de bruine kiekendief. Oogmerk was de strijd tegen de trekvogeljacht op Malta en de bescherming van de bruine kiekendief langs de gehele trekroute. Door de giften van onze leden konden wij onze BirdLife Partner op Malta met € 35.000 ondersteunen. De rest van het bedrag wordt besteed aan andere projecten voor de bruine kiekendief.

Burung Indonesië € 11.615 In 2010 is een klein aantal leden uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst over onze activiteiten in Indonesië. Voor de hieraan gekoppelde fondswervingsactie voor de herdruk van een Indonesische vogelgids brachten deze leden ruim € 13.000 bij elkaar. Jaarverslag Vogelbescherming 2010

42

Vogels op School € 38.631 Het educatieproject 'Vogels op School‟ mag zich in een warme belangstelling van onze leden verheugen. In september ontvingen 33.000 leden een verzoek om bij te dragen aan dit populaire maar ook kostbare project. Ruim 2.400 leden honoreerden dit verzoek met een gift. Carabische eilanden € 42.897 De nieuwe status van Bonaire, St. Eustatius en Saba als Nederlandse gemeenten verrijkt ons land met even bijzondere als kwetsbare tropische natuur. Voor de bescherming ervan door BirdLife Partner Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA) riepen we de hulp in van ruim 25.000 leden, waarvan er 2.100 reageerden met een gift. Weidevogels € 202.592 Aan bijna 118.000 leden en donateurs vroegen we een extra donatie voor de bescherming van weidevogels. Deze fondswerving werd sportief ondersteund door oud-schaatser en weidevogelambassadeur Ard Schenk. Voor elke gift van minimaal 20 euro ontving de gever een gruttospeldje. Dit werd zo gewaardeerd dat het aantal speldjes al snel niet toereikend bleek. Ongeveer 2.000 gevers moesten daardoor helaas enkele weken op de attentie wachten. Naast de opbrengst van bovengenoemde acties die eind 2009 en in 2010 zijn gehouden, kwam er ook nog ruim € 80.000 binnen op diverse eerdere acties. Flyways Fonds Onze Internationale Flyways-campagne voor bescherming van trekvogels langs de gehele trekroute werd eind 2010 gesteund door 293 Flyways-donateurs. Zij brachten in 2010 een totaalbedrag van € 14.700 bijeen. Mede dankzij deze bijdragen kunnen wij onze BirdLife Partners in Tunesië en Burkina Faso steunen.

6.1.3. Bijzondere giften Contributies vormen de belangrijkste bron van inkomsten voor Vogelbescherming. Daarnaast zijn de giften van leden en donateurs onmisbaar om het beschermingswerk te financieren. Ook mag Vogelbescherming zich verheugen in bijzondere giften van leden en anderen. Op soms heel aparte wijze geven zij uiting aan hun betrokkenheid bij vogels en natuur. Zoals de afdracht van royalties, bijdragen naar aanleiding van begrafenissen of huwelijksfeesten, de opbrengst van verkoop van zelfgemaakte nestkasten en voedersilo‟s of de bijdrage van een schoolklas geïnspireerd door Beleef de Lente. Notariële schenkingen Sinds enkele jaren werft Vogelbescherming intensief met fiscaal voordelige schenkingsakten. Voor 2010 was voorzien om het aantal leden en donateurs met een notariële schenking uit te breiden tot 400. In 2010 is het aantal aktehouder toegenomen van 370 tot 403, met een totale jaarlijkse bijdrage van € 107.000. De mogelijkheid om in één akte meerdere goede doelen tegelijk te begunstigen wordt door de leden gewaardeerd. In 2010 was meer dan de helft zo‟n 'combinatieakte‟. Een gemakkelijke online procedure via schenkservice draagt bij aan een toename van het aantal schenkingsaktes en een daling van de kosten per akte. Nalatenschappen In 2010 deelde Vogelbescherming in 42 erfenissen en mocht daar in totaal 1,3 miljoen euro uit ontvangen. In 5 testamenten werden we vernoemd als (mede)erfgenaam, in de andere 37 testamenten betrof het legaten van verschillende omvang. Daarnaast ontvingen we van 11 mensen bericht dat Vogelbescherming in hun testament is opgenomen. In april 2010 maakte meer mensen dan voorheen gebruik van de 'Week van het Testament‟. Men kan dan bij een groot aantal notarissen met korting een testament laten opmaken waarin één of meerdere goede doelen worden opgenomen. De deelnemende notarissen rapporteerden dat Vogelbescherming 7 maal in een nieuw testament is opgenomen. Vogelacties website In samenwerking met een aantal soortwerkgroepen werd tijdens 'Beleef de Lente‟ voor specifieke projecten een financiële bijdrage gevraagd. Dit leverde in totaal € 11.000 op. Om de kosten van deze voorjaarscampagne te ondersteunen zijn tevens SMS-donaties gevraagd. Ruim 2.000 bezoekers reageerden en brachten gezamenlijk € 4.000 bijeen.


43

6.1.4. Servicecentrum Voor het Servicecentrum was 2010 geen jaar van grote bijzonderheden. Er waren zo‟n 36.000 directe klantcontacten, iets minder dan in 2009. Hiervan hadden er 20.000 betrekking op vogels of het werk van Vogelbescherming. De overige contacten betroffen vooral vragen aan de ledenadministratie. Klachtenafhandeling In 2010 ontving het Servicecentrum van Vogelbescherming 276 klachten. Globaal zijn de klachten onder te verdelen naar dienstverlening en naar inhoud van ons werk. Rond het laatste waren er twee opvallende pieken. Tijdens de eerste maanden van 2010 was er veel publiciteit rond de ontpoldering van de Hedwigepolder in Zeeuws-Vlaanderen. Dit hangt samen met de jarenlange inspanning van Vogelbescherming voor natuurherstel van het getijdengebied in de Westerschelde. De ontpoldering is een met België afgesproken maatregel ter compensatie van verder natuurverlies door de uitdieping van vaargeul in de Westerschelde. Voorjaar 2010 ontving Vogelbescherming hierover 15 klachten, waarvan 14 opzeggingen. De actie 'Fluit dit kabinet terug‟ van december 2010 leidde tot 60 klachten, waarvan 45 opzeggingen. De belangrijkste klacht was dat Vogelbescherming zich niet met politiek moest bemoeien. Daarnaast waren er 140 minder positieve of negatieve reacties die we niet als klacht hebben bestempeld. De actie leidde overigens ook tot steunbetuigingen. Het Servicecentrum ontving van 30 mensen een positieve reactie. En uiteindelijk tekenden 56.000 mensen onze boodschap voor een beter natuurbeleid. Op het terrein van de dienstverlening waren er 118 klachten over het niet ontvangen van het eerste nummer van VOGELS. Hoe jammerlijk ook, de oorzaak ligt dan doorgaans bij het postbedrijf. Uiteraard kregen de mensen een exemplaar nagezonden. De overige klachten waren divers van aard. Op het totaal van bijna 153.000 leden is het aantal klachten over heel 2010 niet verontrustend.

6.2. Passie voor vogels Vogels zijn razend populair. In vele honderdduizenden tuinen genieten mensen van bijvoorbeeld de merelzang of het koolmeespaartje in de nestkast. Steeds meer mensen trekken er in de natuur op uit om vogels te kijken of te fotograferen. In 2010 volgden ruim een miljoen mensen de webcams van Vogelbescherming op Beleef de Lente. Vogelbescherming helpt deze enorm grote groep liefhebbers om nog meer van vogels en natuur te genieten en ze te betrekken bij de noodzakelijke bescherming van vogels en hun leefgebieden.

6.2.1. Website In 2010 zochten bijna 800.000 unieke bezoekers hun weg op de website van Vogelbescherming. Het genieten van vogels én informatie over hun bescherming staat op onze site centraal. De meeste bezoekers zoeken gericht naar informatie over vogels kijken of raadplegen de vogelgids. Een wat kleiner publiek maakt ook gebruik van 'Mijn Vogelweb‟. Hier delen mensen hun ervaringen met vogels kijken of met de vogels in hun tuin. Eind 2010 waren 3.831 mensen op dit web geregistreerd, die inmiddels 8.521 foto‟s hebben gedeeld.. In 2010 is de website verbeterd en zijn nieuwe onderdelen toegevoegd, zoals de kaartenwinkel. De homepage werkt nadrukkelijker dan voorheen aan werving van nieuwe leden. Gedurende het jaar zijn er verschillende pieken in bezoekersaantallen: tijdens de Tuinvogeltelling en Beleef de Lente en bij de maandelijkse verschijning van Vogelsdigitaal.

6.2.2. Beleef de Lente De webcams van Vogelbescherming zijn een inmiddels niet meer weg te denken fenomeen voor vogelkijkend Nederland. Van 1 maart tot 1 juli staan ze gericht op vogelnesten, 24 uur per dag en 7 dagen per week. Iedereen kan gratis, wanneer hij maar wil, volgen hoe het toegaat in het nest van een vogel. In 2010 volgden meer dan 1,1 miljoen mensen de belevenissen van steenuil, torenvalk, koolmees, kerkuil, oehoe, ooievaar, boerenzwaluw en boomklever. Natuurlijk ging het niet overal volgens het boekje. Zo werd om de torenvalkkast gestreden door kauw en valk. De steenuil moest een holenduif in de toch al schaarse nestruimte 'gedogen‟. En tot ontsteltenis van veel kijkers overleefde de eerste leg van de koolmees de lente niet. De unieke beelden van jonge oehoes in hun nestholte in de steengroeve van Staatsbosbeheer maakten veel goed. Beleef de Lente is uitgegroeid tot ‟s werelds grootste webcamproject. De belangstelling is overweldigend en wereldwijd. Daar dragen de opkomende sociale netwerken als twitter, facebook en hyves aan mee, naast de mond tot mond reclame en traditionele media als tv, radio en pers.


44

Mensen kijken niet alleen passief naar Beleef de Lente, er ontstaan ook nieuwe initiatieven en activiteiten. Soortwerkgroepen zien door dit podium nieuwe beschermers toestromen, actieve kijkers startten een petitie tegen het door particulieren houden van roofvogels en uilen, op basisscholen ontwikkelden leerkrachten zelf lesprogramma‟s rond de webcams. In de toekomst zal Vogelbescherming het concept Beleef de Lente zoveel mogelijk als startpunt gebruiken om nieuwe groepen mensen enthousiast te maken voor vogels en vogelbescherming!

6.2.3. Winkel voor vogels én mensen De winkel van Vogelbescherming mocht zich in 2010 verheugen in een grote aanloop. Voor veel leden is het ook een 'ontmoeting‟ met de vereniging. In 2010 werden meer dan 14.000 aankopen gedaan, waarvan 77% door leden. De omzet bedroeg € 1.292.000 excl. BTW, een daling van 3% ten opzichte van 2009. De winkel heeft door de jaren heen een reputatie opgebouwd voor optiek. Deskundig advies en goede service en garantie staan hoog in het vaandel. Optiek (verrekijkers en telescopen) draagt voor 72% bij aan de totale winkelomzet. Daarnaast maken veel mensen werk van vogels in de tuin. Tuinartikelen als nestkastjes, voedersystemen en vogelvoer zorgen voor 17% van de omzet. Boeken en cadeauartikelen dragen voor resp. 6% en 3% bij aan de omzet. Producten van eigen merk (optiek, cadeauartikelen) genereren structureel hogere marges dan andere merken. Achter deze 'statische‟ cijfers gaat een dynamische winkel schuil met als voornaamste doel tevreden bezoekers, ongeacht of men aankopen doet. Hierbij weet de winkel zich geweldig ondersteund door 15 enthousiaste en deskundige vrijwilligers die de bezoekers warm ontvangen. Als specialist in optiek heeft de winkel zich in 2010 verder gepositioneerd. Het assortiment verrekijkers, telescopen en digiscoping accessoires is verbeterd en uitgebreid. Ook groeide het assortiment voor vogels in de tuin met nieuwe artikelen van Vivara Natuurbeschermingsproducten. Ook via de postorder weten mensen de weg naar Vogelbescherming te vinden. In 2010 werden maar liefst 18.271 bestellingen gedaan via de webshop (15.001 bestellingen in 2009). Dit genereerde een omzet van € 507.000 excl. BTW, een groei van 25% ten opzichte van 2009.

Themadagen: ontmoeten en genieten Veel leden bezochten in 2010 de themadagen bij Vogelbescherming in Zeist. Deze dagen bieden volop gelegenheid om elkaar te ontmoeten, verhalen te delen en te genieten van vogels. De themadagen zorgen voor een gezellige sfeer en volop gelegenheid kennis te maken met Vogelbescherming Nederland. Als je hobby vogels kijken is, dan mocht je de themadagen gewoonweg niet missen. Zoals de verschillende themadagen 'Optiek‟, in samenwerking met onze leveranciers Zeiss, Swarovski en Leica. Op het ruime terras in onze vogeltuin kon men de eigen verrekijkers gratis laten controleren door een technicus uit Duitsland of Oostenrijk. En uiteraard kon iedereen kennis maken met de allernieuwste verrekijkers en telescopen, bijgestaan door onze deskundige medewerkers. Ook de Tuinvogeldagen in oktober waren weer populair. Zo‟n 800 bezoekers deden mee aan activiteiten, bezochten een lezing en profiteerde van aantrekkelijke productaanbiedingen. In de KIDScorner leefden de kinderen zich uit met vogelplaten kleuren, smarties uit een voedersilo peuteren en een vogelquiz.

6.2.4. VOGELS, papier en digitaal Vaste contactmomenten in het jaar met leden en beschermers zijn er bij de verzending van de tijdschriften en digitale nieuwsbrieven. Het ledentijdschrift VOGELS verschijnt 5 keer per jaar en beleefde in 2010 de dertigste jaargang. De totaaloplage bedroeg 821.000 ex. Vogelnieuws is het vakblad voor actieve beschermers. In 2010 verschenen zes nummers rond thema‟s als wetlands, ganzen en vogels van het agrarisch gebied. De oplage bedraagt 5.000.

VOGELSdigitaal VOGELSdigitaal is dé online nieuwsbrief van Vogelbescherming. Oorspronkelijk was VOGELSdigitaal bedoeld voor alleen leden, maar inmiddels kunnen ook niet-leden abonnee worden. Dit past in de doelstellingen van Vogelbescherming om een brede vogelbeweging in Nederland te creëren. De nieuwsbrief moet aansluiten bij de passie voor vogels en lezers het gevoel geven dat ze bijdragen aan de bescherming van vogels. Om dit te bereiken is niet alleen de vormgeving van de nieuwsbrief vernieuwd maar ook gepersonaliseerd.


45

Informatie op maat Abonnees krijgen naast tips en nieuws informatie op maat. Allereerst zijn er aparte versies voor leden en nietleden. Dit heeft te maken met specifieke ledeninformatie zoals aanbiedingen en fondswervingen. Verder zijn er verschillende profielen: tuinvogelliefhebbers, vogelaars en natuurliefhebbers. Binnen die profielen kunnen abonnees weer interessegebieden aanvinken zoals tuinvogels, fotografie, bescherming in Nederland, bescherming wereldwijd, vogels kijken, excursies en reizen. De eerste nieuwsbrief is op 2 september 2010 verzonden. Het aantal abonnees: 51.955.

Vogelnieuwsdigitaal Naast VOGELSdigitaal verscheen Vogelnieuwsdigitaal nog in oude vorm. Vogelnieuwsdigitaal is een gezamenlijke uitgave van Vogelbescherming en SOVON Vogelonderzoek Nederland. Het richt zich op vogelaars en vogeltellers en heeft 10.825 abonnees.

6.2.5. Social media De afgelopen jaren hebben sociale netwerksites zich een vaste plaats in de digitale communicatie verworven. Waar de ontwikkelingen eerst nog grillig waren, leken de sociale netwerken in 2010 echt volwassen te zijn geworden. Voor Vogelbescherming hét moment om werk te maken van de nieuwe mogelijkheden. Al in 2008 begon Vogelbescherming met Twitter rond Beleef de Lente en enkele andere projecten. De actie 'Fluit dit kabinet terug‟ toonde in het laatste kwartaal van 2010 de kracht van communiceren via sociale netwerken. Onze zorgen over het overheidsbeleid worden immers door veel sympathisanten gedeeld, wat leidde tot een grote zichtbaarheid van deze actie op Facebook. Twitter leent zich als sociaal netwerk meer voor snelle berichten, het 'kort op de bal‟ opvolgen van nieuws en ontwikkelingen. Vogelbescherming zette Twitter in 2010 op twee manieren in. Vanwege de actualiteitswaarde bleek Twitter een goede manier om media snel te informeren. Ook de snelle opvolging van ontwikkelingen bij de webcams van Beleef de Lente leenden zich voor het informeren van de fans via Twitter.

6.2.6. Onderzoek Motivaction Vogelbescherming liet in 2010 door Motivaction onderzoeken hoe Nederlanders tegenover vogels en Vogelbescherming staan. Wat hebben zij met vogels en natuur? Hoe zien zij het belang van de bescherming van vogels ten opzichte van andere maatschappelijke thema‟s? En welke delen van de bevolking hebben bijzondere belangstelling voor vogelen natuurbescherming? Met dergelijk onderzoek kan Vogelbescherming de Nederlandse bevolking gerichter en explicieter bij het werk betrekken. Tevens biedt herhalingsonderzoek inzicht in de successen van onze communicatie. Het onderzoek bestond uit drie delen: een database analyse, gesprekken met focusgroepen en een kwantitatief onderzoek. Opvallend is dat heel veel mensen vogels in hun leven als zeer belangrijk ervaren, maar dat de urgentie tot bescherming veel minder bekend is. Ook viel op dat een deel van de bevolking het genieten van vogels dichtbij huis heel belangrijk vindt en daarin graag wordt gefaciliteerd. Een ander deel zou juist het belang van een stevige maatschappelijke opstelling van Vogelbescherming en het internationale werk veel meer benadrukt willen zien. Het is voor Vogelbescherming van belang te laten zien dat deze beide kanten van ons werk elkaar aanvullen en versterken.

6.3. Bedrijven & Partners Vogelbescherming staat midden in de samenleving en hecht grote waarde aan elke vorm van betrokkenheid. Van mensen, maar ook van bedrijven en andere partners. Vogelbescherming is dankbaar voor de financiële steun van tal van stichtingen, fondsen, bedrijven en andere sponsors. Het bevestigt niet alleen een breed gedragen zorg voor vogels en natuur. Het maakt vaak ook heel specifieke projecten mogelijk.

6.3.1. Nationale Postcode Loterij De grootste goede doelenloterij van Nederland, geliefd bij miljoenen Nederlanders, maakte in 2010 een groei door naar het recordbedrag van ruim 270 miljoen. De helft van de opbrengst is bestemd voor 81 goede doelen, waaronder Vogelbescherming Nederland. In aanwezigheid van Prinses Maxima ontving Vogelbescherming tijdens het Goed Geld Gala op 9 februari 2011 een bedrag van € 1,8 miljoen uit de loterijopbrengst 2010. Naast deze grote geldelijke bijdrage werken de loterij en Vogelbescherming samen om de zichtbaarheid van beide organisaties te vergroten.


46

Extra steun Sahelproject Jaarlijks kent de Nationale Postcode Loterij een extra bedrag toe aan een veelbelovend project. Vogelbescherming was er bijzonder mee ingenomen dat het in 2010 ingediende projectvoorstel 'Living on the edge‟ op 9 februari 2011 door de Postcode Loterij werd gehonoreerd met een bedrag van € 2.943.240. Het project voorziet in een grote stap voorwaarts voor de natuurbescherming in de Sahel en voor de mensen die er leven.

Iedere dag meer dan een miljoen Met de flinke bezuinigingen waar het kabinet Rutte op inzet neemt het belang van particuliere fondsenwervers zoals de Nationale Postcode Loterij toe. De goede doelenloterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) € 375 miljoen geworven voor het goede doel. Dat is meer dan een miljoen euro per dag. Bovendien is de steun meerjarig en zijn de bijdragen vrij te besteden. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij; cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij; verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij. Maandelijks spelen miljoenen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee, en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. De kansspelwetgeving staat ook in het kabinet Rutte op de agenda; er wordt gekeken naar de inrichting van de loterijmarkt, de manier waarop vergunningen worden verleend, en de instelling van een kansspelautoriteit. Vogelbescherming hoopt dat de eventuele wijzigingen in de kansspelmarkt de Nationale Postcode Loterij voldoende ruimte laat om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Zonder hen zouden wij vele van onze initiatieven immers niet of niet goed kunnen realiseren!

6.3.2. Partners in 2010 Diverse sponsors steunen Vogelbescherming met specifiek beschermingswerk. Weidevogelprojecten bijvoorbeeld, of beter leefgebied voor de ooievaar. Maar ook jeugdeducatie of juist het internationale beschermingswerk. Andere sponsors steunen ons voor 'wáár de vogelnoden het hoogst zijn‟. Met sommige partners hebben we andere vormen van samenwerking, bijvoorbeeld productontwikkeling. Al deze vormen van steun en samenwerking hebben één doel gemeen: een betere wereld voor vogels én mensen.

Stichtingen & fondsen Louisa van der Velden Stichting: weidevogelboerderij Vogelbescherming Nederland is één van de begunstigden van de nalatenschap van wijlen Louisa van der Velden. In 2010 heeft Vogelbescherming dankzij de steun van de naar vernoemde stichting verschillende weidevogelboeren kunnen ondersteunen bij een bedrijfsaanpassing voor weidevogels. Een voorbeeld is de plaatsing van watermolentjes op zonne-energie, waarmee een voor weidevogels aantrekkelijke situatie van plasdras wordt gecreëerd.

Zabawas: ooievaars Stichting Zabawas werd opgericht op 23 januari 2004 door de heer C.J. Zanen, directeur van het gerenommeerde Nederlandse baggerbedrijf Zanen Verstoep. Samen met zijn echtgenote, mevrouw C.C. Zanen-Bakker, bepaalde hij dat hun vermogen ten goede zou komen aan de door hem opgerichte Stichting Zabawas (Zanen Bakker Wassenaar). Sinds 2010 financiert de stichting het project 'Ooievaars in de IJsselvallei‟, gericht op de verbetering van het leefgebied van deze vogels.

Adessium Adessium Foundation hecht groot belang aan het behoud van natuur en biodiversiteit en het verantwoord gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Mede vanuit die filosofie ondersteunt deze instelling het beschermingswerk voor de albatros. Bijna alle soorten albatrossen worden ernstig bedreigd. Eén van de grootste problemen vormt de tonijnvisserij met lange lijnen. Zeevogels als de albatros happen toe op het aas aan de grote haken en komen massaal om. Om hierin verandering aan te brengen riep BirdLife International de Albatros Task Force in het leven. Deze Task Force demonstreert allerlei maatregelen om vogels als onbedoelde bijvangst te voorkomen en Jaarverslag Vogelbescherming 2010

47

helpt vissers aan dek met het toepassen ervan. Voorbeelden zijn het sneller afzinken van de vislijn en het uitzetten van lijnen met wimpels om zeevogels af te schrikken. Deze en andere maatregelen zijn goed toepasbaar op de enorme vissersschepen en zijn daadwerkelijk effectief om het aantal vogelslachtoffers sterk te reduceren. Door een bijdrage van de Nederlandse Adessium Foundation is de Task Force sinds 2010 ook versterkt actief in Namibië.

Prins Bernhard Cultuurfonds Ook in 2010 heeft het Prins Bernhard Cultuurfonds enkele van onze projecten gesteund. Zo maakte dit fonds een fantastische tentoonstelling over trekvogels mogelijk in Naturalis. En dankzij het door het fonds ondersteunde project voor vogelvriendelijke tuinen is het begrip 'Vogeltuin‟ nu ingeburgerd in de Nederlandse samenleving. Het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft voor 2011 haar steun toegezegd voor 'Beleef de Lente junior‟, het webcam project over vogels en hun nesten, speciaal aangepast voor de jeugd.

Stichting Bettie Wiegman Fonds Het Bettie Wiegman Fonds ondersteunt lokale vogelprojecten in Noord-Nederland en op de Wadden. In 2010 ontvingen 2 projecten, in Vlieland en in de Noordoostpolder, een financiële bijdrage.

Stichting Vakantieverblijven Friesland De stichting doneerde in 2010 een bijdrage aan het project Weidevogelboerderijen. Daarmee stimuleert Vogelbescherming boeren om zich extra in te zetten voor weidevogels. Het gaat hierbij om bedrijfsaanpassingen.

Overheden SenterNovem SenterNovem, oftewel Agentschap NL, steunt het stadsvogelprogramma van Vogelbescherming. Dankzij hun steun heeft Vogelbescherming Stadsvogeladviseurs opgeleid om gemeenten voor te lichten over vogelvriendelijk groenbeheer en inrichting. Ook is er nu een checklist voor gemeenten beschikbaar met maatregelen voor vogels.

Provincie Zeeland Een van de knelpunten voor akkervogels is de beschikbaarheid van voedsel in de winter. Dankzij de steun van de Provincie Zeeland is aldaar een project uitgevoerd om in de winter graan te laten staan als voedsel voor vogels. En met succes, want in 2010 werden ruim 2.500 veldleeuweriken in de Zeeuwse veldjes geteld.

Gemeente Utrecht De gemeente Utrecht zet zich in voor een meer vogelvriendelijke stad. Vooral bij de inrichting van nieuwbouwprojecten liggen daartoe volop kansen, zoals het nieuw aan te leggen stationsgebied van Utrecht. Samen met Vogelbescherming werkt Utrecht aan plannen om karakteristieke stadsvogels daar een goed leefgebied te geven.

Subsidie van de Europese Unie De Europese Unie steunde afgelopen jaren het project 'Across the River – transboundary Peacepark Sierra Leone and Liberia‟. Hiermee is het laatste grote aaneengesloten stuk regenwoud in West-Afrika, zo‟n 250.000 ha, beschermd.

Provincie Gelderland en Provincie Overijssel De kwartelkoning is een bijzondere, maar weinig geziene vogel van het landelijk gebied. Dankzij de steun van de Provincie Gelderland en Provincie Overijssel is er de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar het leefgebied van de bedreigde kwartelkoning. Het onderzoek leidt tot betere bescherming via biotoopverbeterende maatregelen.

Bedrijven Stern Groep Al vele jaren steunt de Stern Groep NV de bescherming van sterns in ons land. Na vele projecten voor zwarte sterns is het accent verlegd naar de sterns van de kust. In 2010 zijn verschillende leefgebieden hersteld voor visdieven. Zoals bij Vatrop, vlakbij Den Oever in Noord-Holland. Daar is onder meer een broedeiland weer helemaal geschikt gemaakt voor kustvogels als visdief en kluut. Voorjaar 2011 hebben de sterns er dus een ideale en veilige broedplaats bij.


48

Monier BV Monier ontwikkelde samen met Vogelbescherming en SOVON de Vogelvide ®. Dit bouwelement biedt een duurzame oplossing voor het nijpende tekort aan nestgelegenheid voor huismussen onder daken. De vogelvide wordt aangebracht onder de eerste pannenrij van een hellend pannendak. Het wordt zowel door aannemers als particulieren gebruikt.

Vivara Natuurbeschermingsproducten Vogelbescherming en Vivara werken al vele jaren met succes samen, met als doel Nederland vogelvriendelijker te maken. De vele producten, voorzien van het logo van Vogelbescherming, brengen bij duizenden mensen vogelplezier en zorgen bovendien voor een grotere zichtbaarheid van de vereniging. Met ieder verkocht Vivaraartikel steunt de klant het werk van Vogelbescherming. Naast een financiële bijdrage profiteert de vereniging ook van marketing- en communicatiemogelijkheden van Vivara.

Sights of Nature bvba De Zwaluw en Arend verrekijkers van Vogelbescherming worden door Sights of Nature bvba geïmporteerd en geleverd.

Technolyt bv De serie verrekijkers van Vogelbescherming onder de naam 'Stern‟ wordt door Technolyt bv geïmporteerd en geleverd.

De Fontein Tirion Tirion Natuur, het boekenfonds van De Fontein Tirion, is al jarenlang vaste partner van Vogelbescherming. Vogelboeken van hoge kwaliteit ontvangen het verenigingslogo en wie zo‟n boek aanschaft, steunt daarmee het werk van Vogelbescherming. In 2010 verschenen drie nieuwe titels.

Bever Zwerfsport Behalve in de gewone winkel en in de webwinkel van Vogelbescherming zijn de verrekijkers van ons merk in alle vestigingen van Bever Zwerfsport te koop. De leden van de vereniging konden in 2010 ook bij een Bever winkel in de buurt profiteren van hun ledenkorting op Vogelbescherming Optiek.

SNP Natuurreizen SNP organiseert duurzaam toerisme voor een groter publiek. De reizen van SNP brengen vele reizigers in contact met vogels en natuur. Als partner en sponsor van Vogelbescherming steunt SNP het werk van onze vereniging met een jaarlijkse bijdrage.

6.4. Vrijwilligers & actieve achterban Beschermen van vogels is niet allen voorbehouden aan goed geschoolde ecologen en ornithologen. Zeker, ze zijn hard nodig voor onder meer de wetenschappelijke onderbouwing. Maar ook zonder vrijwilligers zou het er in Nederland een stuk slechter voor staan. Vrijwilligers die excursies geven, actief vogels tellen of zich inzetten voor kerkuilen bij boeren bijvoorbeeld. Een belangrijk deel van de bescherming van vogels drijft op deze belangeloze inzet. Vogelbescherming zet zich in om de komende jaren nog meer vrijwilligers te betrekken bij de vereniging en het beschermingswerk.

6.4.1. Vrijwilligers veelzijdig actief In 2010 steeg het aantal vrijwilligers dat Vogelbescherming op diverse wijze ondersteunt tot 258. Vrijwilligers nemen een steeds belangrijkere plaats in binnen de organisatie. Zij maken het onder meer mogelijk dat Vogelbescherming zich kan presenteren op steeds meer evenementen. Zo was Vogelbescherming in 2010 vertegenwoordigd op twee grote evenementen, de 50+ beurs en de beurs 'TuinIdee‟. Ook op een aantal kleinere evenementen waren vrijwilligers het visitekaartje van Vogelbescherming. Op de Festa Natura bijvoorbeeld, de Biodiversiteitdag Nijmegen, de Kijk en doedag van Staatsbosbeheer en de 'Themadagen Intratuin‟. Met de komst van de Verderkijker, een mobiele stand, kan Vogelbescherming zich professioneel presenteren en bezoekers goed ontvangen en informeren. Ook voor andere activiteiten zijn deze vrijwilligers van vitaal belang, zoals bij Beleef de Lente en onze Ledendag in Naturalis. Een deel van de vrijwilligers verzorgt het hele jaar door excursies. Leden en niet-leden kunnen daaraan deelnemen. In 2010 verdubbelde het aantal excursieleiders naar 24. Daarmee werd ook het excursieaanbod


49

gevarieerder. In 2010 werden daarnaast speciale trekvogelexcursies aangeboden bij de tentoonstelling 'Opvetten en wegwezen‟ in Naturalis. Naast deze groep van mensen die zich in brede zin voor de vereniging inzetten zijn er vrijwilligers die op een specifiek deelterrein actief zijn. Vaak in samenhang met hun specialistische kennis. Zo waren eind 2010 84 WetlandWachten actief, 38 Stadsvogeladviseurs en 54 Tuinvogelconsulenten.

6.5. Jeugd Vogelbescherming vindt het belangrijk dat ook de nieuwe generatie opgroeit met hart voor de natuur. Want kinderen zijn de natuurbeschermers van de toekomst! Wat je niet kent, daar heb je geen band mee. Vandaar dat Vogelbescherming zich tot doel stelt om kinderen kennis te laten maken met vogels en hun leefgebieden. Tot eind 2010 werkten Vogelbescherming en Natuurmonumenten in het samenwerkingsverband 'WILDzoekers‟ om kinderen en natuur met elkaar te verbinden.

6.5.1. Educatie: Vogels op school Natuurbescherming begint dicht bij huis. Veel kinderen maken kennis met natuur via het schoolplein, hun eigen balkon of via de eigen achtertuin. Leerkrachten hebben dan ook een belangrijke rol bij het laten kennismaken van kinderen met hun natuurlijke omgeving. Vogelbescherming richt zich daarom bij de activiteiten voor kinderen voor een belangrijk deel op basisscholen. We doen dat door rechtstreekse contacten met scholen, maar ook via lokale natuur- en milieueducatiecentra. In 2010 zijn we verder gegaan met het ontwikkelen en verspreiden van Vogels op School, het educatiepakket over vogels. Dit pakket is bedoeld voor midden- en bovenbouw van het basisonderwijs. Vogels op School bestaat uit 12 kopieerbare werkbladen, een docentenhandleiding, een poster voor in de klas, zoekkaarten en raamstickers. In 2010 werden 984 van deze lespakketten verstuurd. Zo konden 29.520 schoolkinderen kennis maken met vogels in hun directe omgeving. Sinds de lancering van Vogels op School (2007) hebben meer dan 250.000 kinderen met het lespakket gewerkt. Kinderen die een spreekbeurt willen houden, kunnen ook terecht bij de werkstukken van Vogelbescherming. Dit gratis materiaal is via de website beschikbaar. Er zijn verschillende onderwerpen: vogels algemeen, roofvogels, uilen, weidevogels, kraaien, tuinvogels, vogeltrek en Vogelbescherming Nederland.

6.5.2. WILDzoekers en Vogels Junior Vogelbescherming en Natuurmonumenten werkten in 2010 samen in de Stichting WILDzoekers om individuele kinderen te betrekken bij de natuur en bij natuurbescherming. Het tijdschrift WILDzoekers Expres, dat tien keer per jaar verscheen, informeerde kinderen over en enthousiasmeerde ze voor Nederlandse natuur. Voorjaar 2010 besloot het stichtingsbestuur tot beëindiging van het samenwerkingsverband na december 2010. De instroom van nieuwe leden viel tegen waardoor voortzetting van WILDzoekers te duur werd. De leden van WILDzoekers kregen eind 2010 het aanbod van Vogelbescherming en Natuurmonumenten om hun lidmaatschap bij één van beide organisaties voort te zetten.

Vogels Junior Vogelbescherming koos er in 2010 voor om kinderen een tijdschrift te blijven bieden. Daartoe is een jeugdvariant van het ledentijdschrift Vogels ontwikkeld dat in januari 2011 voor het eerst verscheen: Vogels Junior. Een groot deel van de redactieleden van WILDzoekers blijft betrokken bij Vogels Junior. Ook een deel van de leden van WILDzoekers maakte de overstap naar het juniorlidmaatschap van Vogelbescherming.

Natuurkampen WILDzoekers organiseerde in 2010 natuurkampen voor kinderen van 8 tot en met 12 jaar. Deze kleinschalige kampen werden op prachtige natuurlocaties in Nederland aangeboden. Met een professionele staf van vrijwillige kampbegeleiders bood WILDzoekers in de schoolvakanties kampen voor maximaal 30 kinderen. Vogelbescherming blijft deze kleinschalige natuurkampen ook na het opheffen van de Stichting WILDzoekers aanbieden.


50

6. 6. Highlights Vogels en mensen Fluitactie tegen kabinetsplannen In 2010 besloot het nieuwe kabinet Rutte tot een bezuinig van meer dan 40% op het natuurbeleid. Je hoefde geen rekenmeester te zijn om daaruit de rampzalige gevolgen voor vogels en natuur te concluderen. De voorgenomen plannen trekken niet alleen een zware wissel op het onderhoud en herstel van bestaande gebieden. Ook zou een rem worden gezet op de totstandkoming van de Ecologische Hoofdstructuur. Daarmee zet Nederland ook Europese afspraken op de tocht. Immers, in EU-verband zijn harde afspraken gemaakt voor herstel en behoud van de biodiversiteit via Natura 2000, het Europees netwerk van natuurgebieden. Voor Vogelbescherming reden genoeg om begin december een actie te starten. Onder het motto 'Fluit dit kabinet terug! Geef vogels en natuur een toekomst‟ riep de vereniging iedereen op om een nieuwjaarsboodschap te sturen naar het kabinet. Onder meer via de website kon men over de feiten en achtergronden lezen en een actiekaart ondertekenen.

56.000 kaarten Dat deden maar liefst méér dan 56.000 mensen! Op 2 februari 2011 werden de nieuwjaarsboodschappen overhandigd aan staatsecretaris Bleker van ELI. Directeur Fred Wouters van Vogelbescherming nam daarbij de gelegenheid te baat de staatssecretaris ook nog te wijzen op het uitblijven van natuurherstel van de Westerschelde en op de schrikbarende achteruitgang van plattelandsnatuur. Vergeleken met 1970 is nog maar 10% van de veldleeuweriken over, en van de grutto is ruim 60% al verdwenen. Alleen door gerichte maatregelen kan deze trend worden gestopt. Bleker accepteerde de uitnodiging om hierover te praten met Vogelbescherming. De actie, 'Fluit dit kabinet terug, geef Vogels en natuur toekomst' sloot aan op de gezamenlijke campagne Hart voor Natuur van Nederlandse natuur- en landschapsorganisaties.

Weidevogelkijkweek Om het draagvlak voor bescherming van weidevogels bij het grote publiek te vergroten is van 15 tot en met 25 april 2010 de Weidevogelkijkweek gehouden. Het doel hiervan is om zoveel mogelijk mensen met de schoonheid van weidevogels in aanraking te brengen, door ze het veld in te nemen en weidevogels te laten zien én horen. Centraal staat de beleving van weidevogels. Weidevogels zijn prachtig om te zien en te horen, hun gedrag is boeiend. Door mensen van weidevogels te laten genieten wordt het draagvlak om deze vogels te beschermen vergroot. In 2010 werd de Weidevogelkijkweek voor het eerst georganiseerd, door Landschapsbeheer Nederland (LBN) en Vogelbescherming Nederland. Tijdens de Weidevogelkijkweek kon men op 49 locaties weidevogels beleven, door mee te gaan met excursies of door vanaf uitkijkpunten naar weidevogels te kijken, samen met weidevogelkenners. In totaal hebben 38 (vooral lokale) organisaties meegedaan. Het betrof vrijwillige weidevogelbeschermingsgroepen, agrarische natuurverenigingen en terreinbeheerders. In 2011 is de Weidevogelkijkweek van 16 tot en met 24 april.

Groene Masterclasses In de zomer van 2010 konden fractiemedewerkers en Kamerleden lastig op vakantie vanwege de formatie. In het zomerreces was er daarom ruimte voor een nieuw initiatief van zeven milieu- en natuurorganisaties: de Groene Masterclasses. Met een simpele en doeltreffende formule: vraaggestuurd kennis aanbieden op basis van politiek actuele onderwerpen. In juli was de aftrap met twee masterclasses over schone technologie en natuurbeleid en – beheer. En in oktober volgde de derde over de invloed van stikstofemissies en andere milieueffecten op de natuur. Deelnemers bleken enthousiast dus in 2011 krijgen de masterclasses een vervolg.

Vogelen met kandidaten In de aanloop naar de verkiezingen voor de Tweede Kamer organiseerde Vogelbescherming een vaarexcursie: 'Vogelen met kandidaten‟. Vertegenwoordigers van 6 politieke partijen waren getuige van de vogelrijkdom van het IJsselmeer. Beoogd Vogelbeschermingvoorzitter en Tweede Kamerlid Atzo Nicolaï nodigde zijn collega-Kamerkandidaten uit voor een vaarexcursie op het IJsselmeer. Het motto: Vogelen met kandidaten. Kandidaten van zes fracties stapten op 19 mei aan boord van 'De Schuttevaer‟ om te genieten van de vogelrijkdom van het IJsselmeer en de vaartocht. Ze kregen uitleg over vogeleiland De Kreupel en de sterfte van de jonge sterns door gebrek aan jonge


51

spiering. Het eiland herbergt één van de grootste visdiefkolonies van West-Europa. In de nazomer is De Kreupel van groot belang als rustplaats voor zwarte sterns op doortrek. De kandidaat-Kamerleden konden zich rechtstreeks richten tot de kiezer met een video-boodschap voor de natuur.

Trekvogelpad Nivon Natuurvrienden en Vogelbescherming maakten een nieuwe editie van de wandelgids 'Trekvogelpad‟. Een route dwars door Nederland door de mooiste vogelgebieden. Wandelplezier en heel veel vogels Wie het Trekvogelpad doorloopt, heeft aan het eind zo‟n 400 kilometer in de benen. Deze langste wandelroute door Nederland doorkruist bijna alle voor ons land zo karakteristieke natuur- en cultuurlandschappen. Onderweg is de wandelaar te gast in zo‟n twintig belangrijke vogelgebieden. En tijdens de route ontmoet je natuurlijk heel veel vogels. Daarmee is het Trekvogelpad bij uitstek hét pad voor de vogelminnende wandelaar. Of voor de wandelende vogelliefhebber. Het 'Trekvogelpad‟ bestaat sinds 1999. Lezers van het tijdschrift 'Op Pad‟ verkozen het in 2008 tot de beste wandelroute. De route is in 2010 op een aantal trajecten flink gewijzigd en daarmee nog aantrekkelijker e geworden. De bijbehorende nieuwe wandelgids (4 druk) bevat gedetailleerde wandelkaartjes, uitgebreide toelichting op de route en veel informatie over trekvogels en vogeltrek.

Ledendag Naturalis Op 26 september organiseerde Vogelbescherming een Ledendag in Naturalis. Naast een afwisselend programma konden bezoekers de tentoonstelling 'Opvetten en wegwezen‟ bekijken. De ledendag kende een overweldigende belangstelling. Bijna drieduizend mensen vonden de weg naar deze speciale dag over de vogeltrek. Helaas betekende het groot aantal bezoekers dat het boek 'De Grote Trek' al snel was uitverkocht. De ledendag verliep even dynamisch als het fenomeen waar het allemaal om draaide: de vogeltrek. Het gevarieerde programma werd bijzonder gewaardeerd, de afgeladen zalen waren een bemoedigend teken dat vogels in Nederland op een enorme sympathie mogen rekenen. De presentaties van onder meer Vincent Bijlo, Ard Schenk, Theunis Piersma en Sytze Pruiksma brachten de vogeltrek op een even informatieve als kunstzinnige wijze tot leven.

Doe de Groene kieswijzer 2010 was de primeur voor de Groene kieswijzer. Kiezers konden zich ermee informeren over de natuur- en milieustandpunten van de diverse partijen. Voor de Kamerverkiezingen van 9 juni sloegen de zeven grote landelijke natuurorganisaties de handen ineen in een unieke samenwerking om het belang van een groene toekomst te benadrukken. Samen met onder meer Natuur & Milieu ontwikkelde Vogelbescherming de Groene kieswijzer. 22 Stellingen gaven informatie over de standpunten van de politieke partijen over natuur- en milieuvraagstukken. De kieswijzer is meer dan 55.000 keer ingevuld.

Oehoe in de hoofdrol In Beleef de Lente 2010 was de oehoe één van de sterren. Vooral het snel opgroeien der jongen wekte bij menigeen verbazing. Ook onderzoekers keken hun ogen uit. De unieke beelden van jonge oehoes in hun nestholte in de steengroeve van Staatsbosbeheer werden zeer goed bekeken. Als toppredator spreekt de oehoe zeer tot de verbeelding. De Beleef de Lente webcam maakte ook een onderzoek naar voedselkeuze en voergedrag mogelijk. Een team van vrijwilligers volgde de webcambeelden 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Zenderonderzoek Het onderzoek hield niet op bij het verlaten van het nest. Eén van de jongen, K2 gedoopt, is namelijk van een zender voorzien. Dit voor het derde jaar uitgevoerde onderzoek moet inzicht geven in het dispersie- en vestigingsgedrag van jonge oehoes. Daar is nog weinig over bekend. Via een weblog werd de reis van 'K2‟ met een week vertraging gepubliceerd. Opvallend was dat de oehoe veel in kleinschalig cultuurlandschap verbleef. Ook de stedelijke omgeving (Arnhem!) werd niet gemeden. K2 zocht verschillende malen 'oude‟ pleisterplaatsen


52

op. De zender verzond de laatste signalen in januari 2011. Op 13 februari 2011 troffen leden van de OehoeWerkgroep Nederland K2, met een partner, in een potentieel broedgebied in Duitsland aan.


53

7. De vereniging Het bestuur bestuurt de Vereniging en heeft de uitvoering van haar besluiten en de dagelijkse leiding gedelegeerd aan de titulaire directie. Het bestuur ziet toe op de uitvoering van deze taken. Het bestuur legt verantwoording af aan de 40 leden tellende, eveneens onbezoldigde, ledenraad. De ledenraad neemt bij Vogelbescherming de plaats in van wat bij andere verenigingen een algemene ledenvergadering is. Statutair is vastgelegd dat de bestuursleden door de ledenraad worden benoemd. Het is belangrijk dat er een duidelijke scheiding blijft bestaan tussen besturen door het bestuur, toezicht houden door de ledenraad en uitvoeren door de werkorganisatie: het bureau van Vogelbescherming. Zie voor Verantwoordingsverklaring bijlage 3.

7.1. Bestuur Het bestuur van Vogelbescherming telde in 2010 negen onbezoldigde leden. Er traden aan het eind van 2010 twee bestuursleden af: de voorzitter, de heer M. Brabers, en het bestuurslid mevrouw M. Augusteijn. In de decembervergadering van ledenraad en bestuur zijn mevrouw S.G. van der Lecq en mevrouw M. Vos gekozen als nieuwe bestuursleden. Tevens is de heer A. Nicolaï is gekozen als nieuwe voorzitter. Deze benoemingen gaan in per 1 januari 2011. Zowel ledenraads- als bestuursleden worden voor een periode van 4 jaar gekozen, met een mogelijkheid om eenmalig herkozen te worden voor eenzelfde termijn. bestuurs- en ledenraadsleden zijn lid van de vereniging en dienen de doelstelling van de vereniging te onderschrijven.

7.1.1. Wisseling van de wacht Na twee termijnen van 4 jaar trad in 2010 Maarten Brabers af als bestuursvoorzitter van Vogelbescherming Nederland. Sinds zijn aantreden in 2003 was hij een groot inspirator voor onder meer organisatorische veranderingen die het beschermingswerk ten goede kwamen. Zo stond hij aan de wieg van het eerste Strategische Meerjarenplan, dat in 2004 in werking trad. Met zijn bestuurlijke kwaliteiten en hart voor vogels en natuur heeft Maarten Brabers de vereniging grote diensten bewezen. Op 1 januari 2011 volgde mr. drs. Atzo Nicolaï hem op als nieuwe voorzitter van Vogelbescherming. Atzo Nicolaï (1960) is lid van de Tweede Kamer voor de VVD. Van 2006 tot 2007 was hij minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties en van 2002 tot 2006 staatssecretaris voor Europese Zaken. Al van jongs af aan is hij een gepassioneerd vogelaar. Atzo Nicolaï wil zich met Vogelbescherming graag inzetten om verdere verarming van de natuur te voorkomen.

7.1.2. Afscheid voormalig voorzitter Op 16 november overleed op 74-jarige leeftijd Rie de Boois. Zij was bestuursvoorzitter van Vogelbescherming Nederland van 1996 tot 2004. In die periode was Vogelbescherming onder meer actief met meerjarige beschermingsplannen voor soorten als ijsvogel, lepelaar en kerkuil. Onder haar voorzitterschap ook werd een stevig fundament gelegd voor de bescherming van Nederlandse wetlands. De vereniging ontwikkelde zich in die tijd naar een steeds professionelere organisatie die belangrijke resultaten wist te boeken voor vogels en natuur. Zowel nationaal als internationaal. Bij haar afscheid als voorzitter, op 1 januari in 2004, ontving Rie de Boois de Gouden Lepelaar, de hoogste onderscheiding van de vereniging.

7.1.3. Bestuursleden, functies en nevenfuncties Voorzitter: Dhr. mr. drs. A. Nicolaï Benoemd: december 2008 Herkiesbaar: december 2012 Functie: Tweede Kamerlid VVD Nevenfuncties: voorzitter Raad van Toezicht Nationaal Historisch Museum algemeen bestuurslid Nederlandse Bachvereniging bestuurslid Nederlands Filmfestival Jaarverslag Vogelbescherming 2010

54

lid Raad van Advies World Press Photo lid Academie de Gouden Ganzenveer lid Dagelijks Bestuur Atlantische Commissie voorzitter van De Balie

Penningmeester/vice voorzitter: Dhr. dr. J.A.J. Vink Benoemd: december 2004 Penningmeester sinds: 2006 Herkozen: december 2008 Einde termijn: december 2012 Functie: tot 1 mei 2005 voorzitter Raad van Bestuur CSM nv Nevenfuncties: voorzitter Raad van Commissarissen van Aegon Nederland nv vice-voorzitter Raad van Commissarissen Vion nv lid Raad van Commissarissen Nutreco Holding nv lid Raad van Commissarissen Cargill bv voorzitter Kenniskamer Voeding en Consument, Ministerie ELI voorzitter van de Stichting Preferente Aandelen Macintosh Retail Group voorzitter Raad van Commissarissen van Aegon Bank nv

Overige leden: Dhr. dr. S. de Bie Benoemd: mei 2006 Herkozen: mei 2010 Einde termijn: mei 2014 Functie: Manager Environmental Partnerships Shell International Nevenfuncties: voorzitter Club of Rome Nederland bestuurslid Vogelwerkgroep Zutphen en omstreken

Dhr. mr. C.N. de Boer Benoemd: juni 2010 Herkiesbaar: juni 2014 Functie: voormalig Regiodirecteur Natuurmonumenten, thans VUT Nevenfuncties: commissaris duinwaterbedrijf Dunea lid Algemeen Bestuur Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht lid Raad van Toezicht FREE (Foundation for Restoring European Ecosystems) bestuurslid Stichting Gegevensautoriteit Natuur lid hoofdjury Kern met Pit KNHM lid Vogelwerkgroep Gooi e.o.

Dhr. J.W. Grotenhuis Benoemd: december 2003 Herkozen: december 2007 Einde termijn: december 2011 Functie: Medewerker Beleidsresultaten, Provincie Drenthe Nevenfuncties: lid Bestuur IVN afdeling Midden-Drenthe


55

lid Wetenschappelijke Advies Commissie van de Stichting Het Drentse Landschap voorzitter van het Jeneverbesgilde

Mw. prof. dr. S.G. van der Lecq Benoemd: januari 2011 Herkiesbaar: januari 2015 Functie: bijzonder hoogleraar Pensioenmarkten (Cordares-leerstoel), Erasmus School of Economics (EUR), Rotterdam Nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen Delta Lloyd Groep lid Raad van Toezicht Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen lid van pensioenvisitatiecommissies lid Raad van Advies Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Rijksuniversiteit Groningen academisch lid editorial board Netspar expertlid Clientenraad APG lid Comité van aanbeveling Stichting Smartkids eigenaar / freelancer Ecovisie (economie)

Mw. M. Vos Benoemd: januari 2011 Herkiesbaar: januari 2015 Functie: Eigen bedrijf “Verbinden Met Visie” (advies en beleid voor duurzaamheid). Nevenfuncties: ambassadeur van Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) sinds 2010 kandidaat Eerste Kamerlid voor GroenLinks (eind mei 2011 kiezen de Prov Satenleden de Eerste Kamer). voorzitter stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) bestuurslid Vrijwilligersacademie Amsterdam lid Commissie van Doorn (veehouderij in Brabant) lid Programma Raad van het Rathenau Instituut bestuurslid Vluchtelingenorganisaties Nederland (VON) voorzitter LNV Consumentenplatform lid Taskforce Biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen mede-eigenaar van een wijngaard in Zuid-Frankrijk

Mw. M. de Vries Benoemd: mei 2005 Herkozen: mei 2009 Einde termijn: mei 2013 Functie: Directeur The Reputationals; Docente aan de AMC Academie Nevenfuncties: bestuurslid Stichting Zakenvrienden William Singer marketing E-wellness

Dhr. J.Th. van der Zee Benoemd: mei 2005 Herkozen: mei 2009 Einde termijn: mei 2013 Functie: Senior Vice-President Eurasian Region Risk Management, De Lage Landen International (Rabobank Group)


56

7.1.4. Belangrijke onderwerpen In 2010 kwam het bestuur zes maal in vergadering bijeen. Een overzicht van de belangrijkste onderwerpen die aan de orde kwamen in de reguliere vergaderingen:

Jaarverslag en -rekening Het jaarverslag en de jaarrekening over 2009 zijn goedgekeurd. Vaststelling van de jaarrekening geschiedt door de ledenraad. Vaststelling Jaarplan 2011 inclusief begroting 2011, gebaseerd op het Strategisch Meerjarenplan. Deze zijn door de ledenraad goedgekeurd in zijn vergadering van december 2010.

Managementrapportages Bespreking van de periodieke managementrapportages op het gebied van financiën, personeel en bedrijfsvoeringaangelegenheden.

Gouden Lepelaar Op voordracht van de ledenraadscommissie Gouden Lepelaar besloot het bestuur de Gouden Lepelaar 2010 toe te kennen aan de heer A. Ferwerda van het Fryske Gea. De feestelijke uitreiking werd in oktober 'op locatie‟ georganiseerd. Na een mooie excursie in het werkgebied van de heer Ferwerda, het Noorderleeg, vond de uitreiking plaats in Oudebildtzijl.

Verdienste heer Ferwerda Bestuurslid de heer J. Grotenhuis roemde de verdiensten van de heer Ferwerda bij de bescherming van belangrijke vogelgebieden in Friesland.

Beleidskader Faunabeheer De ontwikkelingen in het beleidskader faunabeheer, met name bescherming van ganzen.

Jeugdbeleid De ontwikkelingen in het jeugdbeleid van Vogelbescherming. Dit jaar is de gezamenlijke jeugdclub van Natuurmonumenten en Vogelbescherming (Stichting Wildzoekers) ontbonden wegens te weinig succes. Gekozen is voor een nieuwe opzet van het jeugdbeleid, waarbij beide verenigingen afzonderlijk hun eigen koers varen.

Voortgangsrapportages Het bestuur wordt in de vergaderingen ook op de hoogte gebracht van actuele zaken en de stand van zaken van projecten. Het bestuur laat zich inhoudelijk informeren via periodieke voortgangsrapportages van de verschillende afdelingen.

Ondernemingsraad In november 2010 vond het jaarlijkse overleg plaats tussen de ondernemingsraad van Vogelbescherming Nederland en een kleine delegatie van het bestuur. Tijdens dergelijk overleg geeft de ondernemingsraad onder meer zijn visie op het functioneren van het management en het bureau. In 2010 is met name van gedachten gewisseld over de organisatie ontwikkeling bij Vogelbescherming en hoe dat verder vorm te geven.

7.2. Ledenraad In mei 2010 vonden de jaarlijkse verkiezingen voor de ledenraad plaats. Er hadden zich elf nieuwe kandidaten en drie herkiesbare ledenraadsleden (voor een tweede termijn) aangemeld voor in totaal 13 vacatures. De stemmingen over de verkiezingen vinden altijd schriftelijk plaats. Voorafgaand aan deze verkiezingen stelt een aparte verkiezingscommissie van de ledenraad een advies op. Bij het opstellen van het advies wordt rekening gehouden met het vastgestelde profiel voor ledenraadsleden en wordt bekeken op welke aspecten de ledenraad het meeste behoefte aan aanvulling heeft, gezien de samenstelling. De drie herkiesbare ledenraadsleden zijn herkozen en tien van de elf nieuwe kandidaten. Voor deze nieuwe ledenraadsleden is een speciale kennismakingsbijeenkomst georganiseerd om hen voor te bereiden op het werk in de ledenraad.

7.2.1. Ledenraadsleden Eind 2010 bedroeg het aantal ledenraadsleden 40. Daarmee was de ledenraad statutair gezien maximaal bezet. Een overzicht van de ledenraadsleden per 31 december 2010.


57

Dhr. M.W.M. van der Tol (voorzitter)

Dhr. dr. H Out (vice-voorzitter)

Dhr. K. Al

Mw. K. Baakman

Mw. F.E. van Beek

Dhr. R.A. van Beem

Dhr. C.J.M. van Berkel

Mw. M.Q. Bos

Mw. A. Brouwer-van Riemsdijk

Dhr. P.J.H. van Dam

Mw. E. Davidse

Dhr. J. van Dijk

Dhr. ing. H. Dommerholt

Dhr. R. Eimers

Mw. H. Engels

Dhr. G.A. van Gorcom

Dhr. H.F.A. Hamers

Mw. J. Hamers

Dhr. J.G. van der Hoeven

Dhr. L. Hofstee

Dhr. dr. A.J.F.A. Kerst

Dhr. J. Krikken

Dhr. A. Lagerwerf

Dhr. R.S.J. de Lange

Mw. M. Lauran

Mw. T. van Lenthe

Dhr. dr. C.M. Lok

Dhr. H. van der Maas

Dhr. N. Metaal

Dhr. A.P. van Pelt

Dhr. A.C.W. Roeleveld

Dhr. drs. J.E.F. Röntgen

Dhr. C. Sietsma

Dhr. R. van der Slot

Dhr. N. Slotboom

Mw. E.M. Smeenk

Dhr. J.W.P. Spaans

Dhr. H. Tor

Dhr. B. de Vries

Mw. M. Wielink

7.2.2. Bijeenkomst met bestuur De informatieve bijeenkomst in 2010 vond plaats in juni in Midden Delfland op een weidevogelboerderij. Doel van dit soort bijeenkomsten is enerzijds de bevordering van informeel contact tussen de ledenraadsleden en de bestuursleden onderling. En anderzijds kennismaking met en verdieping in het werk van Vogelbescherming. De bijeenkomst in 2010 was belegd om met elkaar van gedachten te wisselen over de weidevogelbescherming.

7.2.3. Werkzaamheden Er zijn vier ledenraadscommissies, die de volgende werkvelden bestrijken: bescherming nationaal, bescherming internationaal, vogelend Nederland en jeugd- en verenigingszaken, waaronder de kascommissie. De ledenraad kwam in 2010 vier maal in vergadering bijeen. Een overzicht van de belangrijkste onderwerpen die in 2010 aan de orde kwamen.

Jaarrekening en -plan De ledenraad heeft de jaarrekening 2009 vastgesteld en het bestuur decharge verleend voor het gevoerde beleid over 2009. Bespreking van en advisering aan bestuur met betrekking tot het jaarplan en begroting over 2010.

Verkiezingen Het voorbereiden en uitvoeren van verkiezing van leden bestuur en ledenraad.


58

Advies over vogelwerkgroepen De relaties tussen Vogelbescherming en de vogelwerkgroepen in Nederland. Door de ledenraadscommissie is een uitgebreide analyse gemaakt van de vogelwerkgroepen in Nederland. Daaraan gekoppeld stelde de commissie een advies op met mogelijke verbeteringen in de relatie tussen het bureau van Vogelbescherming en de werkgroepen. Dit advies is aan het bestuur voorgelegd en wordt in de plannen van het bureau geïmplementeerd.

Jeugdbeleid Jeugdbeleid van Vogelbescherming. Hierover is door de betreffende ledenraadscommissie advies uitgebracht aan het bestuur. Dit advies richt zich op het jeugdbeleid van Vogelbescherming op de kortere termijn en schetst een lange termijnperspectief om jeugd meer bij natuurbescherming te betrekken.

Beleid rond ganzen Het opvangen van en omgaan met ganzen in Nederland. Dit is door het enorm snel gegroeide afschot van ganzen en door de 'slechte reputatie‟ van de vogels in de ogen van sommigen veelvuldig besproken. De ledenraad stimuleert bestuur en bureau zich te blijven inzetten voor een beleid dat de bescherming van ganzen aanmerkelijk verbetert.

Voortgangsrapportages De ledenraad wordt periodiek op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen binnen de vereniging. De leden ontvangen de voortgangsrapportages van de afdelingen, persberichten en overzichten van wat er in de media over bescherming van vogels verschijnt. Nieuw in 2010 was de oprichting van een webforum speciaal voor ledenraadsleden. Doel van dit forum is tweeledig: informatieverschaffing vanuit het bureau aan de ledenraadsleden en het vereenvoudigen van communicatie tussen ledenraadsleden onderling.

7.3. Het bureau Het bureau van Vogelbescherming is opgebouwd uit drie afdelingen met de volgende kerntaken: Bescherming: uitvoering van de vier beleidsprogramma‟s, bibliotheek Communicatie: voorlichting, marketing, persvoorlichting, winkel en het Vogelinformatiecentrum Bedrijfsvoering: financiën, bureausecretariaat, database & ICT, facilitaire zaken.

7.3.1. Directie Fred Wouters De directeur vervult geen (on)bezoldigde nevenfuncties ter vermijding van belangenverstrengeling. Hij vertegenwoordigt Vogelbescherming Nederland in het partnership van Birdlife International, is lid van de Global Council en the European Committee van Birdlife. Op directieniveau vertegenwoordigt hij Vogelbescherming naar politiek en naar bestuurders, in overleg en onderhandelingssituaties met overheden en maatschappelijke organisaties.


59

7.3.2. Medewerkers Op 31 december 2009 waren er bij Vogelbescherming 58 medewerkers in vaste dienst. Per 31 december 2010 waren er 54 vaste medewerkers. Naast deze vaste medewerkers telde het bureau op 31 december 2009 7 medewerkers op tijdelijke basis. Per 31 december 2010 waren er 12 tijdelijke medewerkers. Voorts zijn twee externe medewerkers voor langere tijd aan de organisatie verbonden voor het bieden van ondersteuning bij het beheer van de ledendatabase en bij het beheer van het computernetwerk/helpdesk ICT. Het bureau dankt de vier stagiaires die in 2010 bij Vogelbescherming actief waren. Tot slot is het bureau de vele vrijwilligers (ca 330) bijzonder erkentelijk die zich belangeloos en met groot enthousiasme inzetten voor de winkel, tuinvogels, stadsvogels, wetlands, beurzen, evenementen, bestuur en ledenraad etc. Zie voor Kerncijfers medewerkers 2010 bijlage 4.

7.3.3. Vogelbescherming in ontwikkeling Uiterlijk in 2014, maar zoveel eerder als mogelijk, wil Vogelbescherming een nog slagvaardiger en efficiëntere organisatie zijn dan in 2010. Deze doelstelling hangt samen met het hoge ambitieniveau van het Strategisch Meerjarenplan (SMP) 2010-2014. Het bereiken van de noodzakelijke resultaten voor vogels en natuur vereist dat de organisatie scherpe keuzes maakt over het inzetten van de relatief schaarse middelen. Een sterke focus op de gekozen speerpunten en campagnes moet ertoe bijdragen dat we onze ambities zo goed mogelijk waarmaken. Vogelbescherming wil de goede dingen goed doen en de synergie, efficiency en slagkracht verbeteren teneinde meer effect te bereiken.

Samen bouwen aan een stevige organisatie Daartoe is in 2010 met ondersteuning van een organisatieadviseur een intern trainingstraject ingezet. Dit traject is 'Notenkraker‟ genoemd, een verwijzing naar de diverse 'noten‟ die gekraakt moeten worden. De training is in nauwe samenspraak met medewerkers ontwikkeld. Er is eerst in beeld gebracht welke veranderingen of verbeteringen wenselijk zijn op het gebied van de structuur, de vaardigheden en houding/gedrag om uiteindelijk efficiënter en slagvaardiger te kunnen opereren. Vervolgens is een gemeenschappelijke leeromgeving gecreëerd waarin medewerkers actief participeren. De training richt zich onder meer op knelpunten rond projectmatig werken en het hanteerbaar houden van de werkdruk in het spanningsveld van onverwachte en geplande werkzaamheden. Het trainingstraject voorziet eveneens in het verder ontwikkelen van competenties van medewerkers. Training en implementatie zijn medio 2010 begonnen en lopen door tot in 2011. Dan moet er een steviger organisatie staan waarin de sturing op alle niveaus helder werkt en de competenties van medewerkers goed tot hun recht komen. In goede en professionele samenwerking en verbinding worden zo de beste resultaten voor de bescherming van vogels bereikt


60

7.3.4. Risicomanagement Vogelbescherming werkt met een risicoprofiel van de kans op en de invloed van mogelijke risico‟s voor de organisatie en de doelstellingen van Vogelbescherming. Het resultaat is getoetst aan en in overeenstemming met het risicomanagement van BirdLife International, waar Vogelbescherming partner van is. De risico‟s zijn deels operationeel en deels doelstellingsgebonden en zijn ingeschat op kans en impact en aldus beoordeeld. Preventieve en curatieve maatregelen zijn per risico benoemd en in april 2010 opnieuw getoetst op relevantie en kans/invloed. Net als voorgaande jaren, was in 2010 gepland om meer spreiding van inkomsten te realiseren. Meer particuliere en nog niet eerder aangeschreven fondsen zijn benaderd en dit heeft geresulteerd in een divers aanbod van verkregen middelen.

7.3.5. Maatschappelijk verantwoord ondernemen In 2010 heeft Vogelbescherming twee werkgroepen geformeerd rond 'Maatschappelijk verantwoord ondernemen‟ (MVO). De eerste werkgroep houdt zich vooral bezig met omgevingsbeleid ('planet‟). Enkele voorbeelden hiervan zijn: meer telefonisch en digitaal vergaderen, afbreekbare folie bij de verzending van VOGELS, energiebesparing intern, meer papierloos werken en aspecten van MVO betrekken bij de keuze van toeleveranciers en banken. Het accent van de tweede werkgroep ligt bij het sociaal beleid ('people‟). Specifieke voorbeelden waar de aandacht naar uitgaat zijn: actief meewerken aan werkplekken voor traineeships, stagiaires, gehandicapten en mensen die in het arbeidsproces reïntegreren; afdelingsuitstapjes gericht op een goed doel; faciliteren van thuiswerken en leeftijdsbewust personeelsbeleid. Er is een duidelijk groeiende belangstelling voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. In ons werkveld zien we dit onder meer terug bij de thema‟s 'Stedelijk gebied‟ (diverse partijen die maatregelen voor vogels nemen) en 'Landelijk gebied‟ (bijvoorbeeld weidevogelboeren, agrarische natuurverenigingen). In de komende jaren zal het maatschappelijk verantwoord ondernemen steeds verder vervlochten raken met onze doelstellingen en niet beperkt blijven tot de afdelingen bedrijfsvoering en P&O. Het financieel beleid van Vogelbescherming Nederland wordt toegelicht in de jaarrekening.


61

8. Referenties Flos Fleischer / Directeur Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer “Prachtig gezicht, een vlucht aalscholvers in formatie” “Zeilen in het IJsselmeergebied, iets rustgevender is er bijna niet.” Flos Fleischer spreekt uit ervaring! Vanuit haar werk bij Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer (VBIJ) heeft zij een sterke band met het gebied. De VBIJ zit in allerlei overheidsprojecten en denkt mee met rijksontwikkelingen specifiek voor het IJsselmeergebied. Flos haar betrokkenheid bij het gebied is groot. Zij ziet dat de druk (door mensen) op het gebied steeds groter wordt.

Open horizon “Het lijkt wel alsof iedereen denkt: die mooie lege ruimte moet nodig gevuld worden, met windturbines, woningen en jachthavens! Dat vind ik heel jammer, omdat die open horizon juist zo bijzonder is in ons volle Nederland. Daarbij is het open water belangrijk voor grote groepen vogels om te ruien en te rusten. Het voorziet veel vogels in hun voedsel: waterplanten, driehoeksmossels en natuurlijk vis.” De VBIJ doet er alles aan om het IJsselmeergebied te behouden en beter te beheren. Zij gaat uit van de stelling: het ecosysteem is de drager van alle functies. Of, anders gezegd: gebruik mag, maar misbruik niet. “Het is belangrijk dat VBIJ samenwerkt met natuurorganisaties als Vogelbescherming. Juist omdat het gebied zo onder druk staat, is het gezamenlijk optrekken voor de (natuur)belangen essentieel. Samen zijn we sterk!”

Harry Talen / Directeur Talen Carrosseriebouw, Meppel “Het geeft een goed gevoel iets voor de vogels te kunnen bouwen!” Vakmanschap is meesterschap. Dat geldt zeker voor Talen Carrosseriebouw in Meppel. Een bedrijf met 22 medewerkers dat al ruim 80 jaar garant staat voor degelijkheid en service. De opa van Harry Talen begon zijn wagenmakerij in 1924. Nu fabriceren ze de meest uiteenlopende carrosserieën. Sinds 2009 maakt Talen ook constructies voor vogels. Meppel won in dat jaar de Stadsvogelprijs van Vogelbescherming. Dat genereerde allerlei vogelvriendelijke maatregelen in de gemeente. “Via de Vogelwerkgroep Vliegvlug Meppel werd ik benaderd voor een offerte voor 2 zwaluwtillen. Van het Zwaluwadviesbureau in Brabant kregen wij een aantal aanwijzingen. Daarmee ontwierpen wij onze eigen, 6-kantige zwaluwtil.”

Degelijk ontwerp Zo‟n zwaluwtil is een soort 'getrapt‟ afdakje met richels waar huiszwaluwen hun nest onder metselen. Een inmiddels beproefde manier om deze Rode Lijstsoort te helpen. Het klinkt simpel, maar er komt toch heel wat bij kijken. “Onze werkvoorbereiding maakte de tekeningen. We hebben de constructie wel serieus aangepakt. Zelfs juridisch advies ingewonnen in verband met aansprakelijkheid. De constructie moet bijvoorbeeld sneeuw- en windbelasting kunnen doorstaan.” Ook buiten zijn werk is Talen met vogels actief. Zo inventariseert hij broedvogels en hielp bij een beschermingsproject voor zwarte sterns in de Wieden. In het najaar gaat hij steevast met zijn vrouw naar Mecklenburg voor de kraanvogeltrek. En Texel is 'altijd goed‟. Hier spreekt een man met hart voor vogels!

Marieke van Schaik / Managing Director - Nationale Postcode Loterij “Vogelbescherming heeft veel bereikt voor vogels en natuur.” “Al vanaf 1996 ontvangt Vogelbescherming Nederland een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Project IJsvogel en Nederland Gruttoland zijn succesvolle voorbeelden van het werk van Vogelbescherming in Nederland. Deze en andere projecten hebben echt betekenis voor de bescherming van wilde vogels en hun leefgebieden. Ook ben ik bijzonder enthousiast over het succesvolle online platform Beleef de Lente. Hier krijgt iedereen de mogelijkheid om te zien hoe vogels in ons land leven. Het is bovendien leerzaam en interessant om de dagelijkse gewoontes van de dieren in hun nesten te volgen. Vogelbescherming Nederland is een unieke vereniging, die veel heeft bereikt voor vogels en natuur. De Nationale Postcode Loterij is er trots op dat ze heeft kunnen bijdragen aan dit succes. Maar er is nog steeds veel te doen voor vogels in binnen- en buitenland.”


62

Ton Janszen / Histologisch analist & amateur natuurfotograaf “Met natuur ga je niet nonchalant om.” Al vroeg was er die verwondering over de aarde. Over de diversiteit aan flora en fauna. Maar ook een fascinatie voor de plaats van de aarde in het heelal. Vogelbeschermingslid Ton Janszen hield zich lange tijd bezig met astronomie. Gaandeweg is hij weer op aarde 'neergedaald‟. Hij ontwikkelde zich tot enthousiast natuurfotograaf. Hij maakte reportages over landschappen en legde rivieren vast van de bron tot de monding. Sinds een jaar of vijf is hij verknocht aan vogels. Dankzij een collega, die hem uitnodigde vogels te fotograferen.

IJsvogel “De fotografische kennis had ik al, de digitale techniek opende een nieuwe wereld. Ik was heel lang gespitst op de ijsvogel. Dat lukte steeds maar niet. In de winter van 2010 hield er zich eentje op dichtbij mijn huis. Ik heb toen zo‟n duizend opnames gemaakt. Daar houd je er dan tien van over waar je tevreden mee bent. Met filmrolletjes zou dat nooit gelukt zijn!” Zorgen maakt Ton zich over onze omgang met de natuur. Mensen die hun hond uitlaten in een kwetsbaar broedgebied, onbegrijpelijk. Of een stadspark dat plaatsmaakt voor asfalt. En de weidevogels die het moeilijk hebben. Daarom steunt hij graag organisaties als Vogelbescherming. Voor het algemeen belang. En dat hij daardoor nog mooi grutto‟s kan fotograferen, is mooi meegenomen.

Marco Lambertini / CEO BirdLife International “Trekvogels illustreren de noodzaak van internationaal samenwerken.” “De wereld verandert in een zich versnellend tempo. De relatie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving raakt daarbij steeds verder uit balans. Het zal een behoorlijke inspanning vereisen dit verstoorde evenwicht weer enigszins te herstellen. In de visie van BirdLife International lukt dat alleen als we onze krachten bundelen. Samenwerking staat dan ook hoog in ‟t vaandel van BirdLife, ‟s werelds grootste netwerk van natuurorganisaties.”

Passie, kennis en daadkracht “Alle BirdLife Partners, waaronder Vogelbescherming Nederland, zetten zich met passie, kennis en daadkracht in om vogels en hun leefgebieden te beschermen. Lokaal, maar zeker ook internationaal. Trekvogels geven misschien wel als beste het belang aan om over de grens actief te zijn. Zij zijn immers niet aan landen gebonden en de meeste reizen 'transcontinentaal‟. Om de snelle achteruitgang van Europa‟s trekvogels te stoppen moeten we hen dus niet alleen in hun broedgebieden beschermen. Net zo belangrijk is de bescherming tijdens hun reis én het veiligstellen van de overwinteringsgebieden. De afgelopen twee jaar heeft Vogelbescherming zich volop ingezet om BirdLife´s internationale beschermingsprogramma voor trekvogels naar een hoger plan te tillen. Onder de vlag van de campagne Born to Travel is samen met andere partners de weg vrij gemaakt voor enkele internationale, baanbrekende projecten. Een paar van de grootste knelpunten voor trekvogels, zoals oprukkende verwoestijning in de Sahel en illegale jacht in de Mediterrane landen, zullen hiermee grondig worden aangepakt.”

Werken aan een leefbare toekomst “Er zijn talloze tekenen dat het slecht gaat met ons milieu. Desondanks zien we dat overheden massaal hun handen aftrekken van de verantwoordelijkheid om onze natuur, en dus ook onze leefomgeving, fatsoenlijk te beschermen. Deze ontwikkeling vormt een enorme uitdaging voor BirdLife en al diegenen die zich wél daarvoor willen inzetten. Met de steun en het vertrouwen van miljoenen burgers over de hele wereld werken de BirdLife Partners aan een leefbare toekomst, voor vogels én mensen.”

Trilce Navarrete / Tuinvogelconsulent van Vogelbescherming “Een vogel op het balkon maakt mijn dag zonnig.” “In mijn geboorteland, Mexico, zie je heel andere vogels dan in Nederland. De kolibri bijvoorbeeld, met zijn razendsnelle vleugelslag en karakteristieke geluid: 'trut trut‟. Al van kinds af mijn lievelingsvogel! Maar ook de vogels in Nederland draag ik een warm hart toe. Ik woon er al zes jaar en bewoon een appartement met balkon. Het viel me op dat heel veel balkons eigenlijk niet als buitenruimte worden gebruikt. Terwijl dit soort plaatsen met wat voorzieningen juist heel aantrekkelijk voor vogels kunnen zijn. Ik ben lid geworden van Vogelbescherming om daar nóg meer over te leren. Sinds 2010 ben ik Tuinvogelconsulent van Vogelbescherming. Want ik vind ‟t ontzettend leuk mensen te helpen om van hun balkon een vogelparadijsje te maken. En het doet me goed als mensen de vogels willen verwelkomen. Behalve de balkons is er ook met 'verticaal tuinieren‟ nog veel winst voor vogels te boeken. Struiken langs muren, gevelbegroeiing, de stad wordt er alleen maar aantrekkelijker door!”


63

Kees van Es / Programmamanager „Naar een Rijke Waddenzee‟ “Bekijk de Waddenzee niet alleen en geïsoleerd.” Het programma 'Naar een rijke Waddenzee‟ wordt gezamenlijk gedragen door natuurorganisaties op en rond 'het wad‟, waaronder Vogelbescherming, regionale overheden, ministeries en gebruikersorganisaties. Het programma, in 2010 gestart, zorgt onder meer voor natuurherstelprojecten in dit unieke getijdengebied. Ook een duurzamer gebruik staat op de agenda. Kees van Es leidt het programmateam. “Vanuit het programma begeleiden we bijvoorbeeld de transitie naar een duurzame vorm van mosselvisserij. Daar hebben partijen als Vogelbescherming, de mosselsector en de rijksoverheid de afgelopen jaren afspraken over gemaakt. Dat dit tussen zulke diverse partijen is gelukt, sterkt mij ook in de overtuiging dat je veel kunt bereiken als je gezamenlijk de schouders eronder zet, goed naar elkaar luistert en ook bereid bent over je eigen schutting of dijk heen te kijken.” Het programmateam kijkt ook samen met Duitsland, het ministerie van EL&I en de African Eurasian Waterbird Agreement (AEWA) naar versterking van de samenwerking tussen de landen langs de vogeltrekroutes. “Vogelbescherming is hier als partner van het programma nauw bij betrokken. De Waddenzee staat niet op zich, maar is een schakel in de hele vogeltrekroute van Afrika naar Siberië en Groenland. Dat maakt ons programma 'internationaal‟. Want investeren in kennis en samenwerking aldaar draagt óók bij aan een rijkere Waddenzee.”

Gerard C. Boere / Vogelwerkgroep De IJsselstreek “Vogelbescherming steunt ons met raad en daad.” “De vrijwilligers van Vogelwerkgroep De IJsselstreek willen de regionale ooievaarpopulatie verspreiden en verzelfstandigen. Daarvoor is meer en beter leefgebied nodig. Gelijktijdig verminderen we stapsgewijs het aantal nesten op het ooievaarbuitenstation ‟t Zand en het bijvoeren van ooievaars. De basis voor het project is gelegd door onze trouwe donateurs. In 2010 hebben we een folder en informatieborden ontwikkeld. We hebben de publiciteit gezocht en sponsors geworven. De eerste poel en vier nieuwe nestpalen zijn gerealiseerd. We doen ook mee aan het SOVON-onderzoek naar de voedselecologie. Vogelbescherming ondersteunt ons ooievaarproject met raad en daad.”

Herman Feenstra / WetlandWacht Fochterloërveen “Wat rust krijgt kan groeien.” Herman Feenstra is als WetlandWacht de schakel tussen het Fochteloërveen en Vogelbescherming Nederland. Hij onderhoudt actief contacten met allerlei betrokkenen. Daaronder ook de beheerders, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Met al die contacten, van hoog tot laag, blijft Herman goed op de hoogte. Zo kan hij zelf met kennis van zaken mensen enthousiasmeren voor de bescherming van vogels en natuur. “Ik probeer het belang daarvan breed onder de aandacht te brengen en daarbij mijn visie op natuurbescherming over te brengen. Ik praat veel met mensen, schrijf artikelen en beheer een website. In 2000 ben ik uit het bedrijfsleven gestapt om meer te kunnen betekenen voor de schaars overgebleven natuur in Nederland. Vroeger bezocht ik het wetland Fochteloërveen al als kleine jongen met de ACJN, een natuurvriendenclubje.”

De roep van kraanvogels Herman Feenstra woont nu aan de rand van het veen en wordt soms gewekt door kraanvogels. “Het roepen van kraanvogels geeft altijd nog de nodige adrenaline. Na de vestiging van kraanvogels in 2001 volg ik deze imposante vogels op de voet. Er moet nog veel gebeuren, maar we zijn wel op de goede weg ondanks bedreigingen die er spelen. De natuurbescherming en het respect voor de omgeving en alles wat leeft is wat me drijft. Er moet een ommekeer komen in het denken van mensen willen we deze aarde en ook onze vogels behouden. We kunnen niet met al die rampen blijven doormodderen.”

Niels Mureau / Agrarische Natuurvereniging Drimmelen “Gebruik maken van kennis en netwerk Vogelbescherming.” “Agarische Natuurvereniging Drimmelen is in 2009 een driejarig project gestart om de boerenzwaluw op 30 boerderijen een steun in de rug te geven. Boeren in actie voor de boerenzwaluw dus. De boeren zorgen voor toegankelijke stallen, natte hoeken om nestmateriaal te verzamelen en voldoende voedsel door buitenlopend vee, Jaarverslag Vogelbescherming 2010

64

akkerranden en houtsingels. Op suggestie van Vogelbescherming volgen we de ontwikkeling van het aantal zwaluwparen met de BMP-telling van SOVON. Vogelbescherming Nederland is enthousiast over ons project en steunt ons. ANV Drimmelen hoopt ook bij nieuwe projecten gebruik te kunnen maken van de kennis en het netwerk van Vogelbescherming.”

Kathelijn De Maeijer / Landschapsbeheer Drenthe “Samenwerken voor een beter resultaat.” “Het project 'Steenuil en Boerenzwaluw - versterking van het kleinschalig cultuurlandschap‟ was veelzijdig van aard. Met een combinatie van voorlichting, educatie, monitoring en leefgebiedverbetering waren we bij 25 erven werkzaam. En via het project is ook de samenwerking tussen verschillende natuurorganisaties en burgers geïntensiveerd. Het uiteindelijke succes – 25 natuurrijkere erven in Zuidwest-Drenthe – werd mede bepaald door een goede dialoog tijdens de projectvoorbereiding. Ook tijdens de uitvoeringsfase hielden we elkaar scherp. Daardoor kunnen we na afloop van dit project spreken van structurele verbeteringen ten gunste van het kleinschalig cultuurlandschap. Kortom, Vogelbescherming maakt niet alleen projecten financieel mogelijk. Samenwerking met Vogelbescherming geeft een beter product!”

Loes van den Bremer / SOVON Vogelonderzoek Nederland “De meerwaarde van samenwerking.” “SOVON heeft de afgelopen jaren in diverse steenuilen boerenzwaluwprojecten met Vogelbescherming samengewerkt. De specifieke kwaliteiten van beide organisaties vullen elkaar goed aan. Zo creëer je meerwaarde. Nu doen we samen het 'Jaar van de Boerenzwaluw‟. Vogelbescherming let er altijd op dat de onderzoeksopzet leidt tot meer kennis over bescherming. Vogelbescherming heeft een uitgebreid netwerk van allerlei mensen en organisaties die zich betrokken voelen bij de problemen die deze vogels ondervinden. Dat helpt bij het leggen van contacten die bij kunnen dragen aan het onderzoek. Het zorgt ook voor een groter maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van natuurwaarden en vogels in het bijzonder.”

Henk van der Kwast / directievoorzitter Stern Groep N.V. “Al tien jaar de sterns op weg geholpen.” “Direct toen ik de bankwereld verruilde voor de autobranche zag ik meteen raakvlakken met mijn passie voor vogels. Daar wilde ik wat mee doen, allereerst met de naamgeving. We hebben Stern Groep vanaf 1993 stap voor stap opgebouwd en jaar in jaar uit nieuwe automerken in de groep opgenomen. En telkens vonden we nieuwe, vijfletterige vogelnamen om een nieuw bedrijf mee te sieren. Zo staan we inmiddels op 11 autobedrijven met even zoveel soortnamen. Van Stern, Merel en Arend tot het Engelse Heron (reiger) en Zweedse Svala (zwaluw). Je moet in dit spel natuurlijk wel vindingrijk zijn. Met deze 'namencultuur‟ van Stern Groep benadrukken we zowel de verscheidenheid van de merken als de onderlinge samenhang Onze sponsoring van Vogelbescherming Nederland, vanaf 2001, past naadloos bij onze filosofie van een geïntegreerde marktbenadering en bouwen aan een duurzame onderneming. Bij het beschermen van vogels gaat het immers ook om een 'totaalpakket‟. Het veiligstellen van de trekweg gaat hand in hand met bescherming van broeden voedselgebieden. Vogelbescherming laat zich niet leiden door de waan van de dag, maar werkt net als Stern Groep via een duidelijke langetermijnvisie. Daarnaast vinden we het als onderneming belangrijk ook concreet uiting te geven aan onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dat we ons daarbij specifiek richten op sterns, prachtige vogels met een sterk karakter, spreekt voor zich.”

Patty Groenveld / juniorlid Vogelbescherming “Als Juniorlid van Vogelbescherming kan ik de vogels steunen.” "Ik was lid van WILDzoekers, maar dat hield helaas op! Toen kon je kiezen tussen Natuurmonumenten en Vogelbescherming. Ik hou heel veel van vogels en daarom heb ik voor Vogelbescherming en Vogels Junior gekozen. Waar ik woon heb je een overwinterplaats voor ransuilen. Je kunt naar deze uilen kijken op een plek heel dicht bij. Als je goed kijkt kun je veel uilen zien. We hebben wel eens meer dan tien uilen geteld! Als juniorlid van Vogelbescherming kan ik de vogels steunen. Het jeugdblad Vogels Junior staat vol leuke dingen zoals posters met uilen en hoe je vogels kunt tekenen. Verder kijken ik en mijn broertje elke dag naar de website beleefdelente.nl." Jaarverslag Vogelbescherming 2010

65

Thomas Rozendaal / Beheerder Hyve Vogels Junior “Kinderen reageren enthousiast op onze vogelHyves!” Een paar jaar geleden ben ik bij Vogelbescherming betrokken geraakt doordat ik voor school een maatschappelijke stage moest doen. Het leek me leuk om een Hyve op te richten voor WILDzoekers, de jeugdclub van Vogelbescherming en Natuurmonumenten. WILDzoekers stopte in december 2010, daarna ben ik de Hyves van Vogels Junior en Beleef de Lente Junior blijven beheren. Ik vind het erg leuk om met andere kinderen te mailen en te 'Hyven'. Ik zoek passende clipjes bij artikelen die in het tijdschrift staan. Daar reageren andere kinderen dan weer enthousiast op. Kinderen sturen zelf ook vaak dingen naar ons op. Dat is fijn, want zo weten wij welke onderwerpen leven. We hadden ook een keer een poll "Kun je natuur maken met graafmachines". Daar kregen we heel veel reacties op, dat hadden we vooraf echt niet gedacht! Mijn meest bijzondere natuurervaring was in België. Ik liep in een bos en kwam daar ineens een groep heckrunderen tegen. Het was erg spannend en mooi om er tussen te lopen! Tot Hyves!

Niels Hogeweg / Landschap Noord-Holland “Vogelbescherming was gelijk enthousiast voor roerdomponderzoek.” “Landschap Noord-Holland werkt met het project 'Vee voor vogels‟ aan verbetering van het leefgebied voor de grutto. Ook Vogelbescherming gelooft nog in een goede toekomst voor grutto‟s in Nederland en ondersteunt daarom dit project. Daarnaast werken Landschap Noord-Holland en Vogelbescherming samen in een zenderonderzoek bij roerdompen. Dat wordt uitgevoerd door Bureau Waardenburg. Beide organisaties zien het belang in van goede kennis over het terreingebruik van deze Rode Lijstsoort, met name het foerageergedrag. Toen wij met het idee voor dit onderzoek aanklopten bij Vogelbescherming, waren ze gelijk enthousiast. Maar Vogelbescherming denkt altijd kritisch mee, er zit een hoop kennis. Als het gaat om het communiceren van de resultaten heb je aan Vogelbescherming ook een goede. Ik zou graag de samenwerking met Vogelbescherming willen uitbreiden. Zo wil Landschap Noord-Holland het roerdomponderzoek verbreden. Om dit mogelijk te maken wil ik samen met Vogelbescherming op zoek naar extra middelen. Daarvan profiteert uiteindelijk de roerdomp, en in het kielzog daarvan een reeks andere moerasvogels.”


66

9. Soorten uitgelicht Heggenmus zoekt rommelige tuin De heggenmus, onbekend maar niet onbemind. Deze grijze muis onder de vogels houdt er een spannend liefdesleven op na. Daar ligt het dus niet aan: de achteruitgang van de heggenmus in het stedelijk gebied. Leek deze soort in het begin van deze eeuw nog licht toe te nemen in de stad, momenteel heeft deze liefhebber van weelderige tuinen het lastig. De schuwe heggenmus is bij uitstek een soort die niet houdt van kale schuttingen en betegelde tuinen. De soort moet het juist hebben van groene oases in een steeds groter wordende 'grijze stadswoestijn‟. De trend naar steeds meer 'nette‟ tuinen in ons land heeft een negatief effect op de heggenmus en andere groenliefhebbende vogels.

Lepelaar in de lift De lepelaar profiteert bij uitstek van Natura 2000-gebieden. Deze soort is erg gevoelig voor verstoring en broedt alleen in goed beschermde natuurgebieden. De vogels foerageren vaak in agrarisch land. Ook de kwaliteit van dat type leefgebied is dus van groot belang. In sloten moet voldoende voedsel – voornamelijk kleine vis – beschikbaar zijn. Binnen West-Europa is Nederland van oudsher het belangrijkste broedgebied voor de lepelaar. Door vernietiging van leefgebied en vergiftiging van het milieu bereikte de stand eind jaren zestig evenwel een dieptepunt met 148 broedparen.

De weg omhoog Dankzij allerlei maatregelen van terreinbeheerders, waterschappen en gestimuleerd door het beschermingsplan moerasvogels van Vogelbescherming nam het aantal lepelaars de laatste 10-15 jaar weer sterk toe. In 2010 bereikte de stand een nieuw record met maar liefst 2.339 broedparen. Op Texel, met de grootste kolonie in de Geul, broedden in 2010 maar liefst 540 lepelaarparen. Daarnaast zijn er nieuwe kolonies in natuurontwikkelingsgebieden als de hoogwaterzone De Wieden, de Vooroever Andijk en de Blauwe Kamer bij Rhenen. Een beter bewijs voor het succes van dit soort projecten is er bijna niet!

Boeren voor de grutto De grutto is de koning van de Nederlandse weidevogels. Maar helaas zijn de aantallen de laatste decennia sterk achteruitgegaan. De soort staat al jaren op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Door verbetering van de resultaten van de 'weidevogelpakketten‟ in het agrarisch natuurbeheer hopen we dat de grutto er de komende jaren weer bovenop krabbelt. De focus hierbij moet liggen op de beste weidevogelgebieden in Nederland, waar terreinbeheerders samenwerken met boeren. Maar Vogelbescherming vindt deze maatregelen niet genoeg. Samen met weidevogelboeren wordt gezocht naar manieren om veel grutto‟s naar het boerenland te trekken en hun broedsucces te verbeteren. Een watermolentje op zonne-energie dat een weiland plasdras zet bijvoorbeeld kan al wonderen doen. Tegelijkertijd praten we met zuivelbedrijven of er financiële middelen vanuit de markt beschikbaar kunnen komen voor weidevogelbeheer. Daarbij onderzoeken we ook de kansen voor 'weidevogelmelk‟ en mogelijk andere zuivelproducten. Die staan dan garant voor een bedrijfsvoering waar ook de weidevogels floreren. Want het voortbestaan van grutto‟s mag niet alleen afhangen van subsidie van de overheid.

Boomklever in stijgende lijn De boomklever was één van de sterren van Beleef de Lente 2010. Iedereen kon getuige zijn van de wonderbaarlijke vaardigheid van de vogels om de nestingang precies op maat te maken. Het opgewekte 'tuuieettuuiet‟ begeleidde de beelden van een druk metselende boomklever. Dit vrolijke geluid horen we gelukkig steeds vaker. De soort heeft zich de laatste decennia sterk verspreid vanuit de bosrijke delen in het midden en oosten van ons land.

Toename in aantal & verspreiding Vooral Brabant en Drenthe hebben van die opleving geprofiteerd, maar de boomklever is ook in westelijke richting opgeschoven tot voorbij de Gooise landgoederen. In de meest westelijke strook van Laag Nederland ontbreekt hij vooralsnog, met uitzondering van boomrijke binnenduinranden. Ook in de boomarme kop van Friesland en Groningen kijken we vergeefs naar hem uit. Het aantal broedparen nam toe van zo‟n 5.000 tot 6.000 midden jaren zeventig tot naar schatting 16.00 tot 20.000 rond de laatste eeuwwisseling.

Kraanvogel viert 2e lustrum De vestiging van de kraanvogel als broedvogel in Nederland, inmiddels alweer tien jaar geleden, is een enorm succes voor de natuurbescherming. De kraanvogel heeft zich in Nederland gevestigd vanuit Duitsland, waar de Jaarverslag Vogelbescherming 2010

67

stand sinds 1978 is vertienvoudigd. Alleen rustige natuurgebieden, zoals het Fochteloërveen, zijn geschikt voor de kraanvogel. Inmiddels broedden hier al enkele paren. Het wordt erg spannend wat er de komende jaren gaat gebeuren. Zal het de kraanvogels lukken om vanuit het Fochteloërveen nieuwe broedgebieden te bezetten? Hiervoor is het van groot belang dat we blijven werken aan een goede bescherming van de natuur. Over de eerste Nederlandse broedplaats van de kraanvogel wordt gewaakt door Natuurmonumenten en onze WetlandWacht Herman Feenstra.

Bruine kiekendief gesteund door leden De bruine kiekendief is terug van weggeweest. Na een dieptepunt in de jaren zestig, toen de populatie ineenstortte door het gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen voor de landbouw, nam de soort weer in aantal toe. Vooral het ontstaan van grote rietlanden in Flevoland gaf de soort een flinke impuls. In Nederland schommelt het aantal broedparen momenteel rond de 1.300 tot 1.450, met de laatste jaren een licht dalende trend. Voor het voortbestaan van de bruine kiekendief en andere moerasvogels is het belangrijk dat grote bolwerken, zoals de Oostvaardersplassen, goed beschermd zijn en goed worden beheerd. Vanuit dergelijke gebieden kan de soort zich naar andere geschikte gebieden verspreiden. Zoals rietvelden, natte ruigtevegetaties maar ook rietkragen in boerenland. Daarnaast is bescherming van de trekweg van belang. Leden van Vogelbescherming ondersteunden in 2010 ruimhartig een fondswerving voor de bruine kiekendief. Daarmee konden we onder meer BirdLife Malta helpen met de strijd tegen de jacht op trekvogels.

Slechtvalk in 2010 „goed‟ Na incidentele broedgevallen heeft de slechtvalk sinds 1990 'vaste voet‟ in Nederland gezet. Met een voorzichtig begin van één broedpaar nam deze spectaculaire roofvogel de afgelopen 2 decennia gestaag toe. In 2010 werd een nieuw record vastgesteld van maar liefst 90 territoriale paren. Daarmee is deze Rode Lijstsoort nog lang niet algemeen te noemen, maar de toename is wel bemoedigend. Zeker ook voor de vele vrijwilligers van de Werkgroep Slechtvalk Nederland. Zij zetten zich onder meer in voor het creëren van nestgelegenheid voor deze broeder op grote hoogte. Slechtvalken broeden hoog in torens en gebouwen, vaak in speciale nestkasten. De spectaculair snelle slechtvalk maakt in de stad dankbaar gebruik van het kunstmatige 'rotslandschap‟ (hoge bebouwing) en voorbijvliegende spreeuwen en stadsduiven.

Eerste huiszwaluwtil „bewoond‟ In navolging van onze oosterburen is in 2008 de eerste huiszwaluwtil van Nederland geplaatst. De gemeente Dronten had de primeur. Deze til is tevens de eerste in Nederland die ook daadwerkelijk door de vogels in gebruik is genomen, in 2010. De huiszwaluw, een soort van de Rode Lijst, vindt tegenwoordig maar moeizaam geschikte nestplekken en nestmateriaal. De zwaluwtil kan deze sympathieke koloniebroeders weer een plekje geven in onze steden. De til bestaat uit etages van zeskantige dakgoten waaronder de vogels hun nest kunnen metselen. De nabijheid van leem of modder is essentieel. In 2011 wordt naar verwachting de 40e huiszwaluwtil in ons land geplaatst. Met het eerste broedsucces in 2010 kijken we vol spanning naar de andere tillen die afgelopen jaren zijn geplaatst. De vogels en hun nestsucces worden uiteraard goed gemonitord.

Steenuil in de belangstelling De steenuil is een echte publiekslieveling, getuige de vele aandacht die hij trekt bij 'Beleef de Lente‟. Deze kleine uil is dan ook een goede ambassadeur voor een gezond kleinschalig cultuurlandschap, vol natuur. De steenuil is echter ook een Rode Lijstsoort en mag zich daarom ook in de belangstelling verheugen van beschermers en onderzoekers. Vogelbescherming werkte ook in 2010 samen met STONE (Steenuiloverleg Nederland). Met nieuw ontwikkelde middelen, zoals een 'erfwijzer‟, kan iedereen meewerken aan een beter leefgebied voor de steenuil. In 2010 werden boerenerven verbeterd voor steenuilen, onder andere in Drenthe, en is de jongenoverleving onderzocht. Daarnaast werd het onderzoek en beschermingswerk door vrijwilligers verbeterd via trainingen en verbeterde handleidingen. Op voorstel van Vogelbescherming brachten de uilenwerkgroepen in 2010 een gezamenlijk blad uit ('Uilen‟), dat goed werd ontvangen. Het informeert vrijwilligers en erfbewoners over de resultaten van het beschermingswerk en over nieuwe kennis die het onderzoek heeft opgeleverd.

Kwartelkoning kwetsbaar De kwartelkoning staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels en komt in ons land in sterk wisselende aantallen voor. Een tijdlang was de veronderstelling dat de soort zelfs wereldwijd bedreigd was. Maar er blijken vooral in Oost-Europa nog enorme aantallen voor te komen, miljoenen paren zelfs. Dit betekent niet dat we de kwartelkoning in Nederland in de steek laten. Vogelbescherming coördineert een project waarbij biotoopverbeterende maatregelen voor kwartelkoningen worden uitgevoerd op percelen waar geen


68

beheersovereenkomsten kunnen worden afgesloten. Het aantal kwartelkoningen was in 2010 overigens zeer laag, maar desondanks konden er op enkele plaatsen toch nog broedplaatsen beschermd worden. In dit project werkt Vogelbescherming nauw samen met SOVON. Het project wordt gefinancierd door de provincie Gelderland, provincie Overijssel en Vogelbescherming.

Kanoet kan niet zonder Waddenzee De kanoetstrandloper is een supertrekvogel die vanuit de toendra‟s van Canada en Siberië naar het zuiden trekt, onder andere naar West-Europa en naar Afrika. De Waddenzee is een belangrijke pleisterplaats voor kanoeten uit zowel Canada als Siberië. De kanoet eet voornamelijk schelpdieren en is erg gevoelig voor afname van het voedsel. Als schelpdieren, zoals kokkels, qua grootte niet geschikt zijn of de dichtheid is te laag, dan krijgt de kanoet problemen met het 'opvetten‟ voor de trek. Geschikte foerageergebieden voor kanoeten zijn mondiaal zeldzaam. De bescherming van de Waddenzee is daarom bittere noodzaak voor deze en vele andere vogels. Zonder een dergelijke belangrijke pleisterplaats nemen de aantallen kanoeten snel af. De grootschalige, bodemberoerende kokkelvisserij is nu al een aantal jaren uitgebannen, de mosselvisserij is in omvang beperkt. Maar het herstel van de kokkel- en mosselbanken koste vele jaren. Er zijn aanwijzingen dat ook de handmatige kokkelvisserij schadelijk is voor kanoeten.

Amsterdam albatros: reddingsplan Trek een denkbeeldige lijn tussen Kaapstad en Perth, door de Stille oceaan. Precies halverwege ligt het 55 km² grote eiland Amsterdam of île Amsterdam. Het is de enige plek op aarde waar de Amsterdam albatros of Amsterdameilandalbatros broedt. Er zijn nog slechts 130 exemplaren over. De soort behoort tot de 192 ernstig bedreigde soorten waarvoor BirdLife een speciaal programma heeft opgezet om uitsterven te voorkomen. Maatregelen als het intomen van de verwilderde populatie vee, uitbreiding van geschikt broedareaal en aanpassing van de 'longline fishery‟ moeten deze albatros weer perspectief geven. Met resterende gelden uit een albatros-fondswerving uit 2002 ondersteunt Vogelbescherming dit reddingsplan voor de Amsterdam albatros voor de periode 2010-2013. De albatrossen zijn extra kwetsbaar vanwege hun lage reproductie. De Amsterdam albatros komt op z‟n vroegst tot broeden in zijn zevende levensjaar. Bovendien legt elk broedpaar slechts één keer in de twee jaar één ei. Jaarlijks komen dan ook maar 18 tot 25 paren tot broeden. De albatros dankt zijn naam aan Anthonie van Diemen, actief in de VOC en bestuurder in Nederlands Indië. Hij vernoemde het eiland in 1633 naar zijn schip 'Nieuw Amsterdam‟. Het eiland behoort tot de Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden. Daarom voert de Franse Vogelbescherming (LPO) het beschermingsproject uit in samenwerking met de Franse overheid.

Keerkringvogel: extra zorg Het eiland Saba behoort tot de kroonjuwelen van Caribisch Nederland. Dit ongerepte eiland heeft niet alleen indrukwekkende nevelwouden; de ruige klifkusten herbergen bovendien mondiaal belangrijke zeevogelkolonies. Met 2,500 tot 3.000 broedparen heeft Saba bijvoorbeeld de grootste populatie roodsnavelkeerkringvogels van het hele Caribisch gebied. Ondanks hun voorkeur voor steile, ontoegankelijke kliffen worden deze holenbroeders tijdens het broeden belaagd door een gestaag toenemend aantal verwilderde katten. De broedkolonie in het reservaatgebied wordt bovendien bedreigd door claims op eigendomsrechten en projectontwikkeling. Op advies van Vogelbescherming heeft onze partner DCNA de roodsnavelkeerkringvogel aangemerkt als indicatorsoort voor de zeevogelpopulaties. Medio 2010 is voor deze soort een specifiek monitoringprogramma ontwikkeld. Doel hiervan is zicht te krijgen en te houden op de negatieve effecten van genoemde ontwikkelingen. Om de eigendomsclaims en projectontwikkeling in het reservaat op Saba te keren, gaf Vogelbescherming de Sabaanse collega‟s bovendien financiële bijstand voor het bekostigen van adviseurs en mogelijk noodzakelijke juridische procedures.

Visdief vindt minder voedsel Niet alleen de oppervlakte van natuurgebieden is van belang, maar ook de kwaliteit ervan. Dat geldt bijvoorbeeld voor het IJsselmeer. We vinden daar de grootste kolonie visdieven van ons land, op het eiland De Kreupel. Maar helaas komen er te weinig jongen groot, het broedsucces is te laag. De gebrekkige spieringstand is daarvan de oorzaak. En dat komt vermoedelijk weer door de spieringvisserij, toont onderzoek aan. Ook in de Waddenzee, op Griend, lijdt de visdief aan voedselgebrek. Ook hier is het broedsucces te laag.


69

Populatie neemt af Maar er is meer dat de visdief parten speelt. Verlies aan broedplaatsen, afgenomen natuurlijke dynamiek en toegenomen recreatie en predatie. Dit alles heeft geleid tot afname van de Nederlandse populatie, de laatste jaren. Des te verheugender is het dat sponsors als de Stern Groep ons helpen de leefomstandigheden voor deze vogels te verbeteren.

Ooievaar breed gesteund Op warme dagen spreidt hij zijn machtige vleugels en laat zich moeiteloos optillen door de thermiek; hij is bekend als de brenger van geluk; en zijn voorkeur voor drassige graslanden verraadt zijn plattelandskarakter. De ooievaar, een oer-Hollandse vogel om te koesteren. En dat doen er gelukkig velen. Dankzij het ooievaarsproject van Vogelbescherming en de inzet van heel veel vrijwilligers kunnen we weer volop van ooievaars genieten. In 1970 was de soort bijna uit ons land verdwenen. Inmiddels telt ons land weer rond de 750 broedpaar. e

21 eeuw Als we de uiver met een gerust hart door de 21e eeuw willen loodsen, dan vraagt dat uiterste zorg voor ons landschap. Zoals herstel van natuurlijke grondwaterstanden, extensief beheer van gras- en hooilanden en aanleg van voedselrijke poelen. Voldoende nestgelegenheid is ook een punt van aandacht, evenals verder onderzoek naar de trekroutes en plekken van overwintering. Een gevarieerd beschermingspakket, dat de ooievaar toekomt. En gedachte die gelukkig door vele vrijwilligers en sponsors wordt gesteund.


70

Bijlagen Bijlage 1: Schema SMP


71

Bijlage 2: Ontwikkeling ledental naar type lidmaatschap in 2010


72

Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring


73

Bijlage 4: Kerncijfers medewerkers 2010


74

JAARVERSLAG Jaarverslag Vogelbescherming

Recommend Documents