Jaarverslag 2010
Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor natuureducatie
Voorwoord Veldwerk Nederland is biodivers Internationaal stond het jaar 2010 in het teken van biodiversiteit. Ook bij Veldwerk Nederland hebben wij bijgedragen aan dit thema. Net als vele andere organisaties zijn wij lid van de Coalitie Biodiversiteit. Op verschillende manieren brengen wij biodiversiteit onder de aandacht van onze doelgroepen. Om te beginnen met alle leerlingen die bij ons op werkweek komen. Wekelijks dompelen wij schoolklassen onder in de grote natuurlijke diversiteit rondom onze centra. Voor de Theo Thijssenschool uit Amsterdam was het dertig jaar geleden dat ze de eerste werkweek in Het Woldhuis bezochten. Het werd voor de leerlingen en voor ons een zeer bijzondere werkweek. Minister Gerda Verburg nam tijdens de inventarisatie van de omgeving deel aan de activiteiten. Zeer vakkundig bekeek zij het mos met een leesbril voorop de neus, die dienst deed als vergrootglas. De Theo Thijssenschool ontving, net als de andere scholen in 2010, de titel natuurwerkweekschool en kreeg daar het bijbehorende paneeltje bij.
Inhoud •Veldwerk Kenniscentrum •Veldwerk Praktijkcentrum •Veldwerkwinkel •Financiën en Organisatie •Samenwerking
Ook in 2010 hadden we geen garantie op zonnige dagen als wij dat wilden. Speciaal voor de ‘binnen-blijf-dagen’ is door ons ontwikkelteam in het Groene Wiel het biodiversiteitsspel bedacht. Eind september zag het fraaie kaartspel het levenslicht en konden we het via onze winkel verspreiden. Voor de dag van de biodiversiteit, op 22 mei, ontwikkelde Veldwerk Nederland een aantal opdrachten, die konden worden uitgevoerd in de omgeving van elk bezoekerscentrum. Prinses Irene was de eerste die met de opdrachten in aanraking kwam. Kortom, wij zijn met de hele organisatie biodivers bezig geweest, op veel verschillende terreinen, in interactie met zeer veel verschillende mensen en op veel verschillende manieren. Wij kijken terug op een rijk gevarieerd jaar. Neemt u gerust een kijkje in ons overzicht. René F.J.J. Munsters Directeur-bestuurder
Veldwerk Nederland verbindt mensen met natuur
De missie Door het samenvoegen van wetenschappelijke kennis en praktijkervaring, creëren wij aansprekende vormen van natuureducatie. Door overdracht van kennis en ervaring stellen wij intermediairs in staat de waardering en zorg voor de natuur te bevorderen, met als doel om een duurzame leefstijl bij mensen van alle leeftijden te stimuleren.
2
Veldwerk Kenniscentrum Het Kenniscentrum richt zich op praktijkgericht onderzoek, product-
Nature for Care, Care for Nature
werk. Onderstaand een kort overzicht.
In 2010 kende de EU een tweejarig programma toe, om de beginselen van Natuurcircus in Europa te verspreiden. Dit in het kader van het Grundtvig-programma, onderdeel van een Leven Lang Leren. De uitgangspunten hierbij zijn intergenerationele activiteiten en sociale cohesie. Collega’s uit België, Bulgarije, Hongarije, Tsjechië en Engeland voeren hun activiteiten over natuur, cultuur- en natuurhistorie met combinaties van oud en jong uit. De natuurlijke diversiteit is daarbij het middel dat gebruikt wordt.
Natuurcircus en biodiversiteit
Aarde en Wormen voor Waarden en Normen (AWWN)
ontwikkeling en kennisverspreiding. In 2010 had het Kenniscentrum tientallen projecten onderhanden en werkten we met vele organisaties samen. Biodiversiteit was dit jaar de rode draad door ons
In Natuurcircus, het programma over natuur voor bewoners van zorgcentra, halen bewoners met groene activiteiten herinneringen op. Herinneringen die een relatie hebben met natuur of de moestuin van vroeger. Daarbij werken we met natuurlijke materialen, zowel binnen als buiten het zorgcentrum. Mensen genieten van de verhalen en de materialen, helemaal als bij de activiteiten schoolkinderen worden betrokken. Met natuur en biodiversiteit als middel, wordt daarbij welzijn van ouderen, sociale cohesie in de wijk en een opvoedkundig doel gestimuleerd. Op het landelijk congres Moderne Dementiezorg, op 23 november in Nieuwegein, heeft Veldwerk Nederland een inspirerende bijdrage geleverd met als onderwerp: ‘natuuractiviteiten in de ouderenzorg’. In een gevarieerd congresprogramma werden vernieuwende ontwikkelingen uit de dagelijkse dementiepraktijk gecombineerd met de laatste inzichten uit wetenschappelijk onderzoek.
Soorten als paardenbloem/pluizenbol, fluitenkruid, klaproos en korenbloem roepen bij ouderen veel herinneringen op. Van madeliefjes hebben ze vroeger kettingen gemaakt. Zeer in trek zijn ook oude schoolplaten, opgezette- en levende dieren. Een (woel-) muis maakt ook heel wat herinneringen los, want bijna iedereen zette vroeger klemmetjes met kaas. Voor de ouderen is dat logisch. Toen er nog geen koelkast was, lag de kaas op de plank. Daaraan zag je als eerste dat er muizen waren. Aan de hand van de muis vertellen we over ‘eten en gegeten worden’, hoe de kringloop in elkaar zit.
In 2010 is het aantal AWWN-ambassadeurs van Scouting en YMCA flink toegenomen. Op basis van de wensen en mogelijkheden van de Scoutinggroepen en YMCA-vrijwilligers heeft Veldwerk Nederland de training aangepast. Door de trainingen te combineren met coaching van een activiteit, bleek dat de AWWN programma’s spelmatiger moesten worden. De nieuw ontwikkelde biodiversiteitsactiviteit is omgebouwd naar een interactief spel, waarbij de kinderen op zoek gaan naar de formule van het leven. Ze overleggen wat er waardevol is aan de natuur en op welke wijze de door hen geformuleerde waarden behouden blijven.
In je element De natuurlijke omgeving prikkelt de zintuigen van kinderen. Het is belangrijk om dat zo vroeg mogelijk te stimuleren, maar voor pedagogisch medewerkers in de dagopvang is het niet altijd eenvoudig om natuur te betrekken in hun dagelijkse werkzaamheden. Daarom heeft Veldwerk Nederland een boekje met dvd gemaakt. De dvd bevat een breed scala aan natuuractiviteiten, waarmee de zintuiglijke ontwikkeling van jonge kinderen kan worden gestimuleerd. Gegroepeerd per zintuig, met de elementen als uitgangspunt, zijn de activiteiten eenvoudig terug te vinden. Het boekje bevat achtergrondinformatie.
Leren in een levensloop In ‘Hoe duurzaam is NME’ heeft Veldwerk Nederland aangetoond dat NME effect heeft op de vorming van een positieve natuurhouding en milieuvriendelijk gedrag. Maar welke activiteiten zorgen voor dit effect? Uit het onderzoek ‘Leren in een levensloop’ blijkt dat met name de waarden en normen van ouders en leerkrachten de grootste invloed hebben. Daarnaast maken NME-projecten die meerdere dagen duren grote indruk, en zorgen ze voor een blijvende positieve herinnering. Ook het soort activiteit is belangrijk, interactie met de omgeving en leren van en met leeftijdgenoten speelt een belangrijke rol bij het effect van NME op mensen.
3
Het Groene Web Van en met elkaar leren is belangrijk. In het bedrijfsleven bestaan veel netwerken waarin professionals kennis uitwisselen. Het onderwijs kent de kracht van kennis uit netwerken niet of nauwelijks. Toch wil Veldwerk Nederland, met ‘Het Groene Web’, door middel van netwerken, scholen stimuleren om natuur-, milieu- en duurzaamheidonderwerpen in het onderwijs op te nemen. Het opzetten van een succesvol netwerk gebeurt echter vanuit een intrinsieke motivatie van de deelnemers aan het netwerk. Daarom is in 2010 een inventarisatie gemaakt van de onderwijsnetwerken die er zijn, met als doel de ‘groene’ onderwerpen een plek op de agenda te geven.
Mind the Gap Mind the Gap draagt op Europese schaal bij aan het verkleinen van de kloof tussen schools- en buitenschools leren. De relatie tussen binnen- en buitenschoolse kennis is voor veel leerlingen niet helder en wordt vaak ervaren als twee gescheiden werelden. Veel leerlingen vinden dat je op school leert voor een cijfer, niet voor ‘echt’. Mind the Gap creëert lessen, situaties en activiteiten, in contexten die voor leerlingen relevant zijn, met reële, herkenbare situaties. Het centrale thema is Leren voor Duurzaamheid, vanwege het maatschappelijk belang, het kenmerk van het leren in de werkelijkheid (leren buiten de klas), de herkenbaarheid voor leerlingen en de mogelijkheden om actieve didactiek in te zetten. Samen met NME organisaties uit Bulgarije, Hongarije, Slowakije en Engeland ontwerpen we lesmateriaal, webquests, trainingen voor docenten en een website. De thema’s zijn: consumeren, voeding, transport, omgeving en communicatie. Leren buiten de klas speelt een belangrijke rol in de webquests. Kijk ook op www.MiGaproject.eu
DierenWelzijn De maatschappelijke belangstelling voor het welzijn van dieren is sterk toegenomen. Steeds vaker wordt gevraagd om garanties dat dieren worden gehouden op een dierwaardige en maatschappelijk verantwoorde manier. Met name de kritische houding van de maatschappij over de leefomstandigheden van dieren voor voedselproductie valt op terwijl de gemiddelde burger hiervan steeds verder verwijderd raakt. De belangstelling van de maatschappij voor gezelschapsdieren, paarden, dierentuindieren en wildlife groeit. Daarmee verdient het thema ‘welzijn van dieren’ aandacht in het onderwijs. Door middel van een domeinbeschrijving in combinatie met voorbeeldopdrachten maken docenten en kinderen in het project DierenWelzijn kennis met dit veelzijdige begrip.
Kriebelbeestjes Speciaal voor de kinderopvang is het boekje ‘De wereld van de kriebelbeestjes’ in september 2010 uitgekomen. Het boekje is bedoeld voor kinderen van 2 tot 8 jaar en behandelt de meest voorkomende kriebelbeestjes, waarbij alle aspecten aan bod komen van verzorging tot knutselen. Bij elk dier is achtergrondinformatie te vinden, een liedje of versje, verschillende knutselactiviteiten en de wijze waarop je het diertje moet verzorgen in een terrariumbak. Voor regenwormen, slakken en pissebedden kan je heel makkelijk een ‘hotel’ maken en ze binnen bekijken en verzorgen. Het boekje is voorzien van aansprekende foto’s en duidelijke tekeningen. Daarmee is ‘De wereld van de kriebelbeestjes’ aantrekkelijk voor de kinderopvang.
4
Veldwerk Praktijkcentra
De drie praktijkcentra van Veldwerk Nederland verzorgen natuureducatie voor kinderen, leerlingen of studenten. Zo doen onze doelgroepen bijzondere natuurervaringen op in een natuurlijke omgeving. Voor het kenniscentrum testen we de ontwikkelde
Veldwerkcentrum ‘Het Groene Wiel’ In Wageningen namen 12 scholen deel aan 270 lesprojecten en excursies van ‘Het Groene Wiel’. De groepen 6, 7 en 8 deden mee aan ‘Het Beste Bos’. Een project waarin de leerlingen onderzoeken wat een beter bos is: een bos met veel of weinig biodiversiteit. In de ‘Blauwe Kamer’ stond natuurbeleving op het programma van de middenbouw. De bovenbouw deed hier natuuronderzoek ter voorbereiding van een natuurfilm.
producten. Families, verenigingen en andere organisaties maken in de weekenden gebruik van onze accommodaties.
In de supermarkt onderzochten de leerlingen de diversiteit van afval. Ze ontdekten dat een winkelwagen met producten met veel verpakkingsmateriaal 2x zo duur is als dezelfde producten met weinig verpakkingsmateriaal.
Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ Leerlingen van het voortgezet onderwijs en studenten van educatieve opleidingen onderzoeken op ‘De Veldhoeve’ in Orvelte de diversiteit in landschappen. Ze maken gebruik van de aanwezige onderzoekopdrachten, die erop gericht zijn de leerlingen en studenten hun eigen onderzoek te laten uitvoeren. Dit levert bijzondere onderzoeken op, waarbij de leerlingen en studenten nauwer betrokken raken bij planten en dieren van het Drentse landschap.
Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’ De basisscholen die hun werkweek in ‘Het Woldhuis’ laten plaatsvinden, zijn er dagelijks met de natuur bezig. Daarbij maken alle leerlingen kennis met de diversiteit in soorten. De Theo Thijssenschool uit Amsterdam voerde dit jaar een bijzonder onderzoek uit. Zij onderzochten wat het beste bos was en keken naar de biodiversiteit in verschillende bostypen rondom ‘Het Woldhuis’. Daarbij kregen ze hulp van zeer bijzondere gasten, waaronder minister Verburg.
46 scholen uit Ede namen deel aan 650 lesprojecten en excursies van Het Groene Wiel. 100 groepen beleefden de biodiversiteit van het bos, tijdens een bosexcursie of boswandeling die wij samen organiseerden met IVN Ede. In het kader van het klimaatbeleid van de gemeente Ede kregen 20 groepen 7 en 8 een gastles over de vragen ‘wat is duurzame energie?’ en ‘hoe kun je zelf duurzaam omgaan met energie?’. Voor de uitgifte en controle van de 350 leskisten is weer actief samengewerkt met leerlingen van ‘Het Groenhorst College Ede’. Daarnaast is samengewerkt met LTO Ede voor de excursie ‘De Boer op’ en met Kinderboerderij De Proosdij voor de excursie ‘Meneer de pauw’.
Accommodaties De bezoekers van onze accommodaties zijn onder andere: scholen, families, stichtingen, verenigingen en bedrijven. Het aantal overnachtingen in 2010 bedroeg: Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ in Orvelte Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’ in Apeldoorn Totaal
5.458 6.765 12.223
Het aantal deelnemers en gasten: Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ in Orvelte Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’ in Apeldoorn Totaal
2.324 2.936 5.260
5
Veldwerkwinkel
De omzet van de winkel is in 2010 flink gegroeid. Dankzij een aantal grote opdrachten van onder andere SKON (Kinderopvang), waarvoor we 40 kinderopvangcentra hebben voorzien van natuurbelevingsmaterialen. Het NIBI (Biologenvereniging) gaf alle congresgangers onze veldwerk starterset mee. De Zoogdierenvereniging bestelde duizenden prepareersetjes voor het pluizen van braakballen en het ministerie van E.L.& I. trakteerde net als vorig jaar alle vierdejaars PABO studenten op de set van vier Natuurtalentenboeken.
De bekendheid van de Veldwerkwinkel, als webshop die kwaliteit en service levert, groeit nog steeds. In 2010 is een start gemaakt met het vernieuwen van de website. In de loop van 2011 hopen we daarmee online te gaan. De gebruiksvriendelijkheid en overzichtelijkheid krijgen hierdoor een flinke impuls.
Het assortiment • Spellen • Boeken • Leskisten
• Lesbrieven • Zoekkaarten • Onderzoeksinstrumenten
Nieuw Product! Eén van de nieuwe producten is het biodiversiteitsspel, dat ons praktijkcentrum ‘Het Groene Wiel’ samen met haar vrijwilligers ontwikkelde voor het jaar van de biodiversiteit. Door het spel maken de spelers kennis met de veelvormigheid in de natuur en de onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid. De voedselpiramide met de voedselrelaties en overleven is het uitgangspunt van het spel. De maximaal vier spelers bouwen hun eigen voedselpiramide. De speler die als eerste zijn roofvogelkaart op de piramide kan leggen wint het spel, maar dat lukt niet zomaar. De houthakker, die bomen mag omhakken of bijvoorbeeld de egel die slakken eet kan de bouw van de voedselpiramide behoorlijk verstoren.
Natuur aan de Basis Na jubileumjaargang 20 is de stijl van Natuur aan de Basis volledig herzien. Het nieuwe ontwerp is in september, met het themanummer biodiversiteit, gelanceerd. De uitstraling van het tijdschrift sluit nu aan bij de huisstijl van Veldwerk Nederland. Voor het eerst in het bestaan van Natuur aan de Basis is het binnenwerk volledig in kleur. Dit komt de sfeer en uitstraling van de verschillende artikelen ten goede. Doordat de vormgever ook de illustrator van het tijdschrift is, en een vaste fotograaf foto’s voor het tijdschrift maakt, blijft ondanks de diversiteit in thema’s de stijl herkenbaar.
6
Personalia
Financiën en Organisatie
De cijfers Door het financieel negatieve resultaat van € 57.000 viel 2010 tegen. Dit is veroorzaakt door het samenvallen van verschillende kosten: een dubieuze debiteur van het Kenniscentrum, afboeking op de voorraad van de Veldwerkwinkel en met name de extra kosten voor Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’. In deze accommodatie moesten we dure aanpassingen uitvoeren doordat de regels van de verblijfsvergunning zijn aangescherpt door de Schipholbrand. Hierdoor is de exploitatie van ‘Het Woldhuis’ en ’De Veldhoeve’, met een gezamenlijk negatief saldo van € 110.000, zwaar verliesgevend uitgevallen. Het Kenniscentrum kwam budgetneutraal uit en de winkel floreerde als voorgaande jaren. Veldwerk Nederland behoort tot de, door de belastingdienst erkende, Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). Giften en schenkingen aan de organisatie zijn daarmee voor de schenker aftrekbaar van de belastingen.
Totale omzet De totale omzet in 2010 bedroeg 2,3 miljoen euro (inclusief Stichting Veldwerk Praktijkcentra). Hiervan was 51% afkomstig uit het Kenniscentrum, 36 % uit onze Veldwerk Praktijkcentra en 13 % uit de Veldwerkwinkel. De totale omzet is met 3% gedaald ten opzichte van 2009.
De mensen In 2010 waren er 32 medewerkers (22 fte) in dienst bij Veldwerk Nederland en Veldwerk Praktijkcentra. Dit zijn 2 fte meer dan in 2009. In januari hebben we afscheid genomen van Petra Jansen. Haar portefeuille is verdeeld onder Erwin Groenenberg en Dannie Wammes, die beiden meer zijn gaan werken voor Veldwerk Nederland. In ‘De Veldhoeve’ zijn in maart 2010 Jan Ebbinge, als kok-beheerder, en Annie Huizing-Tolner, als zijn assistent, aan de slag gegaan. De goede jarenlange relatie met de cateraar hebben we opgezegd. Door de catering in eigen hand te nemen blijven de inkomsten in de organisatie en houden we de aansturing van het beheer in eigen hand. Met gesloten beurs is het onderhoud van ‘De Veldhoeve’ aangepakt. Karin Sollart heeft enkele maanden meegewerkt aan het afronden van het onderzoek ‘Leren in een levensloop’ en Wanda Scholtmeijer werkte mee met het project DierenWelzijn. Sinds 1 september vervangt Marianne Poorthuis Jan van Ginkel in verband met langdurige ziekte en Meike Bulten vanwege haar zwangerschap. Door het plotseling overlijden van Gerard Smink, lid van de Raad van Toezicht, verliezen we een markant bestuurder. Gerard was in 2006 interim-directeur van Veldwerk Nederland. Na de maximale twee periodes in de Raad van Toezicht volledig uitgediend te hebben is Axel Fuhri Snetlage teruggetreden. Axel heeft zijn kennis over fusies van organisaties optimaal ingezet voor Veldwerk Nederland. Zijn opvolger is Frans van der Loo, fiscaal jurist en directeur van Kroese Wevers Corporate Finance BV te Enschede. De drie veldwerkcentra maken dankbaar gebruik van zeer betrokken vrijwilligers. Enerzijds voor het onderhoud aan bijvoorbeeld gebouwen, terreinen en fietsen, anderzijds bij de ontwikkeling van educatieve materialen en het uitvoeren van educatieve activiteiten. Gelukkig kunnen we elk jaar weer rekenen op deze enthousiaste mensen die ons werk ondersteunen.
René Munsters Veldwerk Kenniscentrum Locatie De Veldhoeve Wim Meijberg Meike Bulten Jan van Ginkel Wanda Scholtmeijer Desirée van der Brink
directeur-bestuurder
projectmanager projectleider projectleider projectmedewerker vrijwilliger
Locatie Het Woldhuis Annelies Andringa Erwin Groenenberg Marianne Poorthuis Herman de Jongh Hans Smit Marc Veekamp Auke Visser Luciënne Kats Sonja Vesseur
projectmedewerker projectleider projectleider projectleider projectleider projectleider projectleider/winkelmanager vrijwilliger vrijwilliger
Veldwerk Praktijkcentra Willem van Loenen
hoofd Praktijkcentra
Veldwerkcentrum Het Woldhuis Thijs Schoemaker Marcel Schäffer Ria Borgonjen Gea Hendriks Judith van den Brink Jan van Dijk Marcel Kars Tim van Neck Ben van Schijndel Corrie van Sloten John Stevens Zorica Voorpool
chef-kok beheerder huishoudelijk medewerker huishoudelijk medewerker huishoudelijk medewerker vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger
Veldwerkcentrum De Veldhoeve Jan Ebbinge Willeke Bening Annie Huizing Bettie Oomkens Jan Bos Roelof Hartlief Jan ten Hoor Douwe Landman
kok/beheerder huishoudelijk medewerker huishoudelijk medewerker huishoudelijk medewerker vrijwilliger vrijwilliger vrijwiliger vrijwilliger
Veldwerkcentrum Het Groene Wiel Tessa de Been Eveline van Oudbroekhuizen Dannie Wammes Maaike de Jong Hanneke Anbeek Kitty Korbijn Dzintra Ailte Marleen Cobben Ate de Heij Annemiek Jansen Nicole de Kievid Jeanet Oostenbrink Thea Rothuis Rebeka Tauritz Jacoba Wassenaar
NME-consulent Wageningen NME-consulent Ede productontwikkelaar assistentie NME uitvoering ondersteuner NME beheerder vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger vrijwilliger
Administratie/secretariaat Locatie De Veldhoeve Mini Koopman Diana Speelman Aaltje Bos Jan Dekker Dina Meijer Locatie Het Woldhuis Margaret Lourens Nicole Ooijer
hoofd administratie administratief medewerker secretariaatsmedewerker vrijwilliger vrijwilliger
secretariaatsmedewerker secretariaatsmedewerker
Raad van Toezicht (mei 2011) Peter Lankhorst voorzitter Frans van der Loo Gerard Jutten Bram van Dijk Loes Phoelich Riyan van den Born
7
Samenwerking
Voor het realiseren van natuureducatieve projecten en professionalisering van de NME-sector, werkte Veldwerk Nederland ook in 2010 weer samen met vele uiteenlopende organisaties. Enkele bijzondere
Hogeschool Leiden Veldwerk Nederland benadrukt en ondersteunt al vele jaren het belang van ‘leren en beleven’ in de natuur. Hoewel we mooie resultaten boeken komen kinderen nog steeds veel te weinig in de natuur. Kinderen worden niet gestimuleerd om buiten te spelen. Omdat het belang van buitenspelen door velen in onze maatschappij nog steeds niet onderkend wordt, heeft dit negatieve gevolgen voor de gezonde ontwikkeling van kinderen en het aanleren van duurzaam gedrag van volwassenen. Met Hogeschool Leiden heeft Veldwerk Nederland het initiatief genomen om een Lectoraat ‘Natuurbeleving & ontwikkeling kind’ in te stellen. De lector heeft als opdracht te onderzoeken welk effect natuurbeleving heeft op een gezonde ontwikkeling van kinderen.
Door de open cultuur komen intercollegiale contacten tot stand. Als projectleider heeft Veldwerk Nederland de sectie NME ondergebracht bij de VVM. De sectie NME stimuleert een leven lang leren. Samen met het bureau van de VVM en de sectie NME werken wij aan Winterworkshops en de Oriëntatiedagen.
CED-Groep De CED-Groep adviseert, begeleidt, ondersteunt, traint en coacht professionals die in het onderwijs en de kinderopvang werken. Dat gebeurt rond thema’s als taal, rekenen, leerprestaties, sociale competentie en zorg. De CED-Groep helpt de onderwijspraktijk innoveren en richt zich op de groei van professionals in het onderwijsveld en de kinderopvang. Voor het speciaal onderwijs hebben de CED-Groep en Veldwerk Nederland bestaand NME materiaal geschikt gemaakt en ontsloten via een DVD en trainingen.
Gedrukt op chloorvrij, 100% gerecycled papier
initiatieven lichten we extra toe.
Vereniging van Milieuprofessionals De Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) is hét kennis- en relatienetwerk voor professionals die bij diverse instellingen bijdragen aan duurzame ontwikkeling. De vereniging zet zich in voor alle milieuprofessionals, ervaren krachten en nieuw talent. Niet de genoten opleiding geldt als criterium om lid te worden, maar het werkveld. De achtergrond van de leden is daarom heel divers. Juist die variatie van werkgevers en disciplines maakt de VVM al ruim twintig jaar een wervend en inspirerend platform voor haar leden.
e Munsters Jaarverslag 2010 Ren
Eindredactie Erwin Groenenberg Bureaureda
Stichting Veldwerk Praktijkcentra
Stichting Veldwerk Nederland Het Woldhuis Het Woldhuis 11 7325 WN Apeldoorn (055) 368 4010
ctie Lotje Vis Fotografie Jeanette en Margot Cramwinckel, Henk Groenewoud Vor mgeving KlasseOntwe rp
De Veldhoeve Zuideresweg 10 9441 TZ Orvelte (0593) 582 550
Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 6703 AW Wageningen Tel: (0317) 422 041
www.VeldwerkNederland.nl
[email protected]
8
