Jaarverslag 2013
Hét Kennis- en Praktijkcentrum voor natuureducatie
Voorwoord Veldwerk Nederland in een circulaire economie Als we de natuur bekijken zien we veel circulaire processen. Processen die we graag terug zouden zien in ons eigen handelen en onze eigen economie. Daarin zetten we met elkaar heel voorzichtig de eerste stappen, al lijkt het bedrijfsleven ons daarin soms ver vooruit. De circulaire economie was onderdeel van twee, mede door Veldwerk Nederland georganiseerde conferenties. Wij zien in de circulaire economie oplossingen van de vraagstukken waarvoor we staan. Dit willen wij onze collega’s in onze samenwerkingsverbanden en netwerken natuurlijk niet onthouden. Door het organiseren van zowel de Oriëntatiedagen als de Benelux-conferentie hopen wij bij te dragen aan de ontwikkeling van ons vakgebied. Vanzelfsprekend blijft Veldwerk Nederland dit ook doen door het participeren in projecten en bij producten die de relatie mens en natuur bevorderen. Helaas biedt de praktijk ons niet altijd de mogelijkheden die wij wenselijk vinden. In 2013 is het aantal collega’s zowel intern bij Veldwerk Nederland als extern bij onze collega-instellingen verder gekrompen. Dit maakt dat we met elkaar nog duidelijker ons goede werk moeten ventileren. We moeten nog sterker samenwerken en onze producten en diensten nog verder op elkaar afstemmen. In dit jaarverslag laat Veldwerk Nederland zien dat wij daaraan enkele steentjes hebben bijgedragen. René F.J.J. Munsters Directeur-bestuurder
Veldwerk Nederland verbindt mensen met natuur
De missie Door het samenvoegen van wetenschappelijke kennis en praktijkervaring, creëren wij aansprekende leer- en belevingsvormen van natuureducatie. Door overdracht van kennis en ervaring stellen wij intermediairs in staat de waardering en zorg voor de natuur te bevorderen. Met als doel om een duurzame leefstijl bij mensen van alle leeftijden te stimuleren.
2
Veldwerk Kenniscentrum Het Kenniscentrum richt zich op praktijkgericht onderzoek, productontwikkeling en kennisverspreiding. In 2013 werkte het Kenniscentrum van Veldwerk Nederland aan verschillende projecten. De meeste projecten bevatten samenwerkingsactiviteiten met lokale, nationale of internationale partners.
Kinderopvang De Groene Giraf De Groene Giraf is een landelijke stimuleringsprijs voor duurzame kinderopvang. Afgelopen jaar hebben een honderdtal organisaties meegedaan aan de Groene Giraf. Marc Veekamp is namens Veldwerk Nederland jurylid van de Groene Giraf. Samen met drie andere juryleden heeft hij de genomineerde inzendingen in de categorie BSO beoordeeld en het juryberaad uitgevoerd.
Groen Gescoord Veldwerk Nederland voert een zestal Groen Gescoord trajecten uit. Onder deze naam werkt Veldwerk Nederland met kinderopvangorganisaties aan het verankeren van natuurbeleving in de organisaties. Daarbij is aandacht voor alle aspecten van de implementatie: visie, beleid, competenties medewerkers, inrichting, betrokkenheid ouders. Trajecten met SKSG Kinderopvang (Groningen), Trias Kinderopvang (Sassenheim), Korein Kinderopvang (Eindhoven) en Kindercentrum De Dikkedeur (Rotterdam) zijn inmiddels afgerond.
ModderDag De eerste ModderDag op 28 juni 2013 was een daverend succes. Bijna 60.000 kinderen verspreid over ruim 1.500 locaties in het hele land beleefden een unieke, laagdrempelige natuurervaring. Veldwerk Nederland heeft met ModderDag de vertaling gemaakt van International Mud Day naar de Nederlandse kinderopvang. Samen met samenwerkingspartner Schuttelaar & Partners is een enorm mediabereik gerealiseerd. Kinderopvang Humanitas heeft zich voor twee jaar als sponsor aan ModderDag verbonden.
Kind van Nature De vijfde landelijke conferentie van Kind van Nature was een mijlpaal. Tijdens de conferentie werd teruggekeken op het resultaat van vijf jaar natuur in de kinderopvang. Met het motto van marginaal naar mainstream gaven we aan dat er nog veel te winnen valt. Ondanks de enorme vraaguitval in de kinderopvang vanwege bezuinigingen door de rijksoverheid, is toch nog één van de geplande excursies doorgegaan. Onder de naam Kind van Nature on Tour lieten deelnemers zich inspireren bij hun bezoek aan locaties in Culemborg, Dordrecht en Breda.
Groene Handen De samenwerking met het landelijk bureau van het IVN heeft vorm gekregen in het project Groene Handen voor de kinderopvang. Doel is het opleiden van IVN vrijwilligers zodat zij ondersteuning kunnen bieden aan kinderopvanggroepen die meer de natuur in willen. De eerste groep IVN’ers heeft inmiddels de speciaal ontwikkelde training gevolgd.
Onderwijs De Groene Zomerschool Apeldoorn
27 juni 2014
Voor het tweede opeenvolgende jaar verzorgde Veldwerk Nederland het middagdeel van de Groene Zomerschool. 30 leerlingen van verschillende basisscholen in Apeldoorn namen deel aan de Groene Zomerschool. Tijdens de ochtenden van de zomerschool kregen de leerlingen aanvullende taal- en rekenlessen van gediplomeerde basisschoolleerkrachten. Net als het voorgaande jaar waren de kinderen erg enthousiast over het totale programma. Het blijft bijzonder om kinderen te zien veranderen naarmate ze vaker activiteiten in de natuur hebben gedaan. Sommige kinderen worden rustiger, andere krijgen meer zelfvertrouwen of vergeten hun verlegenheid. Ook in 2014 wordt de Groene Zomerschool georganiseerd. De in totaal zes middagen stonden in het teken van natuurinteractief taal en rekenen. In tegenstelling tot vorig jaar was het programma niet identiek voor alle leerlingen. Veldwerk Nederland had natuurlijke taal- en rekenactiviteiten ontwikkeld. Zwakke rekenaars werden door het programma gestimuleerd om in een natuurlijk context te rekenen. Voor de zwakke taalkinderen was er een eigen taalprogramma.
3
Beleef de Lente junior
Bijenkar
Het beleef het buitenprogramma, onderdeel van de website www.beleefdelentejunior.nl van Vogelbescherming Nederland, draait inmiddels twee jaar. Er zijn voldoende opdrachten ontwikkeld die door scholen gebruikt kunnen worden tijdens hun lessen. Daarom is Veldwerk Nederland gestart met het opzetten van een kleinschalig onderzoek naar het effect van de activiteiten van Beleef de Lente junior op de natuurbeleving van kinderen. In het voorjaar van 2014 voert Veldwerk Nederland het onderzoek uit.
In samenwerking met de Gemeente Den Haag heeft Veldwerk Nederland een interactief en verrijdbaar bijenmeubel gemaakt. De op een bolderkar geplaatste bijenkast bevat allerlei lades en knopjes. Iedere soort bij die in een bijenkorf te vinden is heeft zijn of haar eigen bel en lade met inhoud. De kinderen voeren allerlei opdrachten uit en mogen zich verkleden als de bijen. Zo maken kinderen op speelse en prettige wijze kennis met de bijen en hun omgeving.
GroenGelinkt Vanaf eind december zijn artikelen en educatieve producten van Veldwerk Nederland te vinden op Kennisnet en GroenGelinkt. Begin september is gestart met het ontwikkelen en maken van een database waarin alle educatieve producten van Natuur aan de Basis en uit de VeldwerkWinkel een plek krijgen. Er is een begin gemaakt met het meta-dateren van de producten. Alleen deze producten krijgen een plekje in de zoekmachine van GroenGelinkt. Door de aansluiting bij GroenGelinkt en Kennisnet is het mogelijk geworden om de losse artikelen uit Natuur aan de Basis op te nemen in de winkel. Op deze manier hopen we dat de producten en activiteiten van Veldwerk Nederland nog beter gevonden en benut worden.
NME-makelaar Tijdens de Nationale Onderwijs Tentoonstelling in januari in de Jaarbeurs in Utrecht hebben in2nature, De Paasheuvelgroep en Veldwerk Nederland hun samenwerking getekend. Dankzij steun van het Prins Bernhard Cultuur Fonds konden we de website NME-makelaar.nl en een reserveringsmodule in EDSO ontwikkelen. Op basis van de open dag, de website en reclame via de Paasheuvelgroep zijn de eerste tien activiteiten op locatie uitgevoerd. De programma’s zijn door de kinderen en de begeleiders met enthousiasme ontvangen. Aan het einde van het seizoen is het programma geëvalueerd en zijn nieuwe actiepunten afgesproken, zoals het intensiveren van de marketing.
Actief Ouderschap Samen met stichting Ontwikkelcentrum, stichting Actief Ouderschap en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht hebben we een start gemaakt met de ontwikkeling van een uniek product voor het onderwijs. Door spelvormen (al of niet digitaal) willen we ouders stimuleren tot leerprocesondersteunend gedrag richting hun kinderen. Juist de combinatie van het schoolse leren en het natuurlijke leren in het gezin of buiten blijkt het effectiefst te zijn voor goede leerprestaties van kinderen. Met de spelvormen richten we ons vooral op aanmoedigend en ontwikkelingsondersteunend gedrag van ouders. Na de verkennende activiteiten in 2013 hopen we in 2014, als de financiering van dit project rond is, te kunnen starten met de ontwikkelingsfase.
Natuur aan de Basis Ook Natuur aan de Basis heeft last van de economisch moeilijke tijd, de aandacht voor taal en rekenen en de opmars van de digitale media. Toch zijn in 2013 weer vier mooie en verrassende tijdschriften in de bus gevallen. Met Natuur in de straat, Kleur, Leven en dood en Natuur in alle vakken heeft de redactie het zichzelf niet eenvoudig gemaakt.
Door de artikelen hebben we de leerkrachten in het basisonderwijs opnieuw op verrassende wijze weten te prikkelen. Helaas kon dit niet voorkomen dat het aantal abonnees op het tijdschrift opnieuw is teruggelopen. Door de publicatie van de artikelen op Kennisnet, Groen Gelinkt en in De VeldwerkWinkel hopen we meer aandacht en publiek naar het tijdschrift te trekken. Daarnaast worden de ontwikkelingen in het onderwijs nauwlettend in de gaten gehouden en wordt onderzocht waar kansen en mogelijkheden liggen.
4
Volwassenen KED voedsel Met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het GroenKennisCentrum (samenwerkende AOC’s) bereiden we een Kennis- en Educatie Deal (KED) Voedsel voor. Het doel is om de ‘foodprint’ als gevolg van voedselverspilling en gebruik van dierlijke eiwitten te verkleinen door regionale en lokale projecten met landelijk beleid te verbinden. Insteek is om actief kennis te delen en van elkaar te leren, de (beleids-)agenda’s beter op elkaar af te stemmen en meer gezamenlijk te programmeren (zoals communicatie, bijeenkomsten, campagnes).
Zorg Zorg Natuurlijk
Tijdens het zomerkamp van de Natuurontdekkers (zie elders in dit jaarverslag) vond de eerste activiteit plaats. Elke keer was het natuurkokkerellen een feest. Iedere bijeenkomst was anders. Veldwerk Nederland heeft gevarieerd in aantallen, wel of niet met kinderen, op de eigen locatie Het Woldhuis of op de zorglocatie van de deelnemers en in de periode dat Het Woldhuis omgetoverd was tot Sinterklaashuis. In 2014 maken we over het natuurkokkerellen een handleiding. Belangstellenden kunnen de materialen lenen of huren voor het koken in de buitenlucht met groepen ouderen.
Zorg natuurlijk is een project om natuur in te bedden in de opleiding voor maatschappelijke zorg. In samenwerking met ROC Deltion College en ROC Friesland wordt een moduul ontwikkeld Natuur in de zorg. Dit gaat onderdeel uitmaken van het curriculum van beide opleidingen. In 2013 is een begin gemaakt met de ontwikkeling waarna het moduul in concept in het voorjaar 2014 wordt uitgevoerd met studenten. Inzet is om studenten kennis en vaardigheden mee te geven over de meerwaarde om natuur in te zetten in de ouderenzorg.
Natuur- en Milieueducatie
Natuurkokkerellen
Oriëntatiedagen
Gebaseerd op het succes van natuurkoken met ouderen, in het kader van de Week tegen de Eenzaamheid op 28 september, heeft de stichting Sluyterman van Loo een subsidie toegekend voor 10 activiteiten Natuurkokkerellen. Daarbij maken ouderen - samen met vrijwilligers van IVN Apeldoorn of kinderen - soep op een kampvuur, bakken ze brood, poffen ze appels en popcorn of roosteren ze een tosti. Tussendoor worden natuurverhalen verteld en is het mogelijk een ommetje te maken.
In 2013 organiseerde Veldwerk Nederland voor de derde maal de Oriëntatiedagen. De Oriëntatiedagen 2013 stonden in het teken van de ontwikkeling van NME-centra richting duurzaamheidseducatie. Daarbij zochten we inspiratie bij de wijze waarop de voedingsproducerende industrie het principe van de circulaire economie inzet in hun bedrijfsvoering. De deelnemers ontdekten de betekenis van de omslag naar een circulaire economie voor de NME-ers en de NME-sector.
5
Samen tuinen Samen tuinen is een Apeldoorns project in samenwerking met de woningbouwcorporatie De Woonmensen. Het project is ontstaan naar een Belgisch concept van de organisatie Velt. Daarbij gaan we er vanuit dat Samen tuinen elkaar bindt en tot producten leidt. Tuinieren gebeurt binnen Samen tuinen daarbij op ecologische basis. Om de sociale cohesie in de Apeldoornse Rivierenbuurt te vergroten, is met De Woonmensen het Samen tuinen uitgewerkt. Via het maatschappelijk stagebureau hebben maatschappelijke stagiaires een enquête over de leefbaarheid ontwikkeld en in de buurt afgenomen. Door de enquête werd duidelijk hoe de bewoners over de leefbaarheid in hun wijk dachten. Tevens is de bereidheid gepeild om te assisteren bij werkzaamheden. Samen met 2 basisscholen en een BSO is een activiteitenprogramma uitgevoerd waarbij de moestuin en de natuur centraal stonden. Bij aanvang is aan de bewoners een bakje violen of begonia’s uitgedeeld. In de moestuin, 6 cirkelvormige plantenbakken, is radijs, sla, rode biet, wortelen e.d. ingezaaid. Een deel van de oogst hebben de kinderen mee naar huis genomen. Een ander deel is verwerkt als groene snacks of in de zelfgemaakte soep als afsluiting van het project voor de ouders en de scholen.
Benelux-conferentie Van 21 tot 23 oktober 2013 organiseerde Veldwerk Nederland samen met het MEC Nijmegen en ondersteund door het ministerie van EZ de Benelux-conferentie. Het onderwerp van deze driedaagse conferentie, in Het Woldhuis te Apeldoorn, was de positie van NME in de transitie naar een circulaire economie. Op de eerste dag werd door beschouwingen vanuit diverse disciplines (industrie, bouw, politiek, wetenschap), door onder andere Thomas Rau en Jan Jonker, vastgesteld waar het over gaat als we het over een circulaire economie hebben. Tijdens de tweede dag werden de benodigde competenties verkend die het (educatieve) werkveld dient te hebben om een rol in de transitie te spelen. Ook passeerden diverse aansprekende initiatieven de revue in de vorm van workshops. Op de derde en afsluitende dag stond de NME-praktijk centraal en blikten we vooruit op de komende twee jaar waarin dit thema verder uitgediept wordt in Vlaanderen (2014) en Luxemburg (2015).
Stroomlijnen ontwikkelkracht NME-centra Veldwerk Nederland ondersteunt 13 NME-centra die samenwerken bij het opzetten van een gezamenlijke productenportfolio rondom educatie over zwerfafval. Door de bijdrage van elk centrum geven ze gezamenlijk vorm aan het nieuwe netwerk NME-diensten. De centra werken vanuit een gezamenlijk visie op educatie over zwerfafval. Daarnaast is het proces beschreven om binnen de gemeenten aan de slag te kunnen gaan. Gemeente Schoon en bureau Lichte Bries hebben alle bestaande producten geïnventariseerd. De onderverdeling van het productenportfolio wordt in 2014 uitgewerkt zodat duidelijk wordt welke gaten er nog in de productenportfolio zitten. Omdat het in het NME-werkveld belangrijk is het werk te monitoren en te evalueren is afgesproken instrumenten te ontwikkelen om de effecten van de programma’s op bewustwording, gedrag en afname van zwerfafval (fysiek) te meten. Waar mogelijk wordt ingehaakt op lopend onderzoek.
Het Wiel Sinds 2012 is Veldwerk Nederland verantwoordelijk voor de actualisatie en het beheer van Het Wiel. Deze databank met Nederlands NME-onderzoek of publicaties die belangrijk zijn voor het NMEonderzoek in Nederland, is te vinden op onze website. Door de wekelijkse screening van de beschreven documenten uit de bibliotheek van Wageningen Universiteit zijn in 2013 weer nieuwe titels toegevoegd aan Het Wiel.
Onderzoek Lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind Op 20 maart heeft Dieuwke Hovinga haar lectorale rede Van deadline naar lifeline uitgesproken. Een middag vol boeiende sprekers, workshops en masterclasses met als afsluiting de rede van Dieuwke. De ruim 200 bezoekers uit onderwijs, onderzoek en natuur- en NME-organisaties kwamen tijdens deze middag volop in contact met onderzoek naar natuur en de ontwikkeling van kinderen. De rede is in boekvorm uitgegeven en via www.VeldwerkWinkel.nl te bestellen.
6
van Vugt (VU) aan meewerken. Ook Thomas More Hogeschool, de Sophia Stichting en Fonds 1818 dragen bij aan het project. In september 2013 is het onderzoek gestart met het werven van scholen. Diverse scholen hebben een nulmeting ondergaan en er is een enquête ontwikkeld die in 2014 afgenomen wordt onder de Medezeggenschapsraden en Ouderraden van de participerende scholen.
OnderzoeksBeraad
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen Het lectoraat heeft via de RAAK PRO subsidieregeling financiering gekregen voor het onderzoeksproject De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen. De onderzoeksvraag is: Hoe draagt een groen schoolplein bij aan de gezondheid en het leerrendement van basisscholieren? Voor een optimale benutting van de ‘leer’kracht van groene schoolpleinen is het belangrijk om de pleinen in te richten als onderwijsleeromgeving en integraal te gebruiken in het onderwijsleerproces. Basisschoolteams beschikken op dit moment meestal niet over de juiste kennis en expertise om het plein in de dagelijkse onderwijspraktijk te gebruiken. Met de expertise van Veldwerk Nederland op het gebied van leren in een natuurlijk omgeving ligt hier dus een fantastische uitdaging om het onderwijs te begeleiden. Het onderzoek vindt plaats in een consortium waar naast Dieuwke Hovinga en sociaalgeneeskundige Jolanda Maas van het VUmc, ook de hoogleraren Agnes van den Berg van de RUG en Mark
Vanuit de wetenschap werken meerdere professoren en lectoren met hun kenniskringen aan onderzoek dat interessant is voor NME-/LvDO-educatoren. De wetenschappers hebben behoefte aan onderling contact en uitwisseling van informatie. De educatoren willen steeds beter aansluiten bij de wetenschap om haar kennisbehoefte te bevredigen en om onderzoeksvragen te adresseren. Omdat het zinvol is om op het niveau van kennisvraagstukken en kennisontwikkeling met beide groepen te discussiëren en reflecteren, is Veldwerk Nederland het OnderzoeksBeraad NME-LvDO gestart. Op 14 januari vond het eerste OnderzoeksBeraad plaats dat door de deelnemers als een waardevol experimentl werd betiteld. Arjen Wals, professor sociaal leren, presenteerde het onderzoek De aard der leerprocessen. Een onderzoek naar de meerwaarde van het natuurbelevingsprogramma NatuurWijs in vergelijking met regulier onderwijs. Deelnemers uit de wetenschap en praktijk bespraken ieder apart wat de inleiding voor hun werk betekent. Roel van Raaij, ministerie van EZ, gaf een uiteenzetting over de onderzoeksprogrammering van de overheid. Het bleek dat NME daarin nauwelijks aandacht krijgt. Met adviezen van de deelnemers volgt in 2014 de tweede bijeenkomst.
7
Samenwerking
Stichting Educatief Platteland Helaas heeft Stichting Educatief Platteland in 2013 geen nieuwe projecten kunnen binnenhalen. Hierdoor heeft het bestuur, in goed overleg, met beide medewerkers de arbeidsovereenkomsten beëindigd. Stichting Educatief Platteland blijft wel bestaan voor de certificering van educatieboeren. Veldwerk Nederland ondersteunt daarin het bestuur van Stichting Educatief Platteland. We nemen deel aan het Platform Boerderij Educatie en nemen de contacten over met het agrarische bedrijfsleven, we ontwikkelen projecten en organiseren kennisdagen. Binnen het Platform Boerderij Educatie zijn we in gesprek over het certificeringssysteem. De educatieboeren hebben behoefte aan een eenvoudiger en goedkoper systeem dat ze zelf mogen en kunnen uitvoeren. Daarmee staat de kerntaak van Educatief Platteland onder druk. Het idee is nu gelanceerd om Educatief Platteland om te bouwen tot het landelijke overleg van koepels van educatieboeren. In 2014 gaan we daar verder over praten.
Kennisdag Boerderij-educatie Op 8 oktober hebben we met Agrifirm (veevoer en landbouwzaden) een kennisdag georganiseerd. Op deze dag stond het basisonderwijs als klant centraal. ‘s Ochtends hoorden de educatieboeren hoe zij het basisonderwijs kunnen verleiden om met de klas de boerderij te bezoeken. De middag brachten de deelnemers het geleerde in de praktijk tijdens twee workshops. In de workshop Oefening in klantcontact gingen de deelnemers letterlijk in gesprek met een leerkracht over hoe ze effectief contact kunnen leggen met scholen en hoe dit inhoudelijk is voor te bereiden. In de workshop Wervingsstrategie zijn gezamenlijk strategieën bedacht om een school als klant te werven.
Samenwerking AgentschapNL Gebundeld in het Platform NME werken, Netwerk NME Diensten, SME Advies, IVN en Veldwerk Nederland samen met het RVO (onderdeel ministerie van EZ). Veldwerk Nederland werkt daarin aan 3 projecten mee.
Website Door de deelname aan GroenGelinkt is op de website ook een zoekbox opgenomen waarin bezoekers kunnen zoeken in de database van GroenGelinkt.
Conferenties in 2013 De conferenties van Veldwerk Nederland: • Oriëntatiedagen • Kind van Nature • Winterworkshop businessmodellen • Kennisdag Boerderij-educatie • Benelux-conferentie
8
Veldwerk praktijkcentra
In de drie praktijkcentra van Veldwerk Nederland verzorgen we natuureducatie voor kinderen, leerlingen of studenten. De educatieve producten van het kenniscentrum testen en gebruiken we in de natuurlijke omgeving van onze praktijkcentra. Hier doen kinderen en jongeren unieke natuurervaringen op. Ook families, verenigingen en andere organisaties kunnen in de weekenden gebruik maken van onze groene accommodaties.
De IVN-excursies naar het bos en de paddenpoelen vonden veel aftrek, evenals de materiaalzending paddenstoelen en de nieuwe leskist over bijen. Het Groenhorst College zorgde voor het uitlenen en nakijken van de leskisten.
Projecten in Ede
Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’
Naast het jaarprogramma NME is in 2013 gewerkt aan diverse projecten op het gebied van leefomgeving en duurzaamheid in Ede.
In Het Woldhuis verbleven in 2013 1181 leerlingen van het basisonderwijs. Het Woldhuis is 47 maal verhuurd aan particulieren of niet-educatieve organisaties.
Groen Leefpark
Zomerkamp Voor het eerst sinds lange tijd werd er weer een zomerkamp in Het Woldhuis georganiseerd. Van 29 juli tot 2 augustus heeft een deel van de leiding van de Wildzoekers hun zomerkamp nieuw leven ingeblazen. Dertig kinderen hebben een fantastisch kamp meegemaakt. Hoogtepunt daarbij was koken boven kampvuren samen met (heel) oude mensen uit een zorgcentrum in Apeldoorn. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld was sneden jong en oud de groenten en deelden kinderen zelf gemaakte popcorn en pannenkoeken uit aan de ouderen. Natuurfotografie van KidzKlix, een vleermuizenman, de frites-maaltijd en natuurlijk de eigen Bonte Avond waren hoogtepunten van de week. Door het succes van dit kamp is besloten om meer kampen te organiseren vanuit een eigen stichting: Natuurontdekkers.
Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ In 2013 verbleven in De Veldhoeve 142 leerlingen van het basisonderwijs, 352 leerlingen van het voortgezet onderwijs, 539 studenten van Pabo's of educatieve opleidingen. De Veldhoeve is 40 maal verhuurd aan particulieren of niet-educatieve organisaties. In de Veldhoeve is het voorhuis opnieuw geverfd, de bar en de natte ruimte voor de docenten zijn vernieuwd. Daarnaast heeft het studiecentrum nieuw dakleer gekregen en is er een nieuwe CV met boiler geplaatst.
Veldwerkcentrum ‘Het Groene Wiel’ Jaarprogramma Net als voorgaande jaren is het jaarprogramma goed ontvangen. Alle scholen uit Wageningen namen deel aan het programma. 44 scholen in de gemeente Ede deden mee aan 441 activiteiten uit het jaarprogramma NME, waaronder: leskisten, excursies en materiaalzendingen.
Het Groene Wiel werkte in 2013 actief mee in de ontwikkeling van het Groen Leefpark van het Groenhorst College. Het Groene Wiel stuurt de werkgroep Groene Educatie aan. In deze werkgroep wordt met scholen en kinderopvang in de wijk vorm gegeven aan de groene leer- en speelinhoud van het park.
Afvaleducatie Ongemerkt verspillen we met z’n allen veel voedsel: 50 kilo goed voedsel per persoon komt terecht bij het afval. Het Groene Wiel organiseerde in opdracht van de gemeente Ede, samen met een lokale kok die duurzaam kookt, workshops Creatief koken met restjes. De workshops werden enthousiast ontvangen en ondersteund met een website en een kookboekje: zie www.etenisgeenafval.nl. Ook voor de voltallige gemeenteraad van Ede hebben we een workshop georganiseerd.
Educatie over afkoppeling Leerlingen van de Schoolvereniging uit Ede gingen in het voorjaar met ons op afkoppelexcursie in hun wijk. Zij ontdekten hoe de riolering in de wijk wordt vervangen en hoe daarbij het regenwater wordt afgekoppeld van het riool. De excursies vormden een onderdeel van het educatieproject Afkoppeling in de wijk.
Natuur- en milieueducatie in Veldhuizen In het kader van Ede groen, gezond en actief voerde Het Groene Wiel in 2013 het project NME in Veldhuizen uit. In deze wijk werd via natuur- en milieueducatie gewerkt aan duurzaamheid en sociale cohesie. Natuurburen: Leerlingen van groep 7/8 van basisschool Al Amana gingen in de zomer op pad met ouderen van Zorgcentrum De Pleinen. Samen maakten zij een natuurontdektocht. Proosdijpark: Verschillende doelgroepen uit de wijk (scholen, kinderopvang) gingen mee op excursie en beleefden actief de natuur in het park. Met een bewonerswerkgroep zijn plannen voor de heemtuin in het park opgesteld.
9
Projecten in Wageningen
VeldwerkWinkel
Win Met Energie! Een winnend project: energiebesparing door burgers
In 2013 kwamen, net als in 2012, veel bestellingen binnen. De omvang van de bestelling was opvallend kleiner dan in voorgaande jaren.
Met het projectvoorstel van WinMetEnergie! won Het Groene Wiel de derde prijs in de prijsvraag De Knop Om van AgentschapNL (het huidige RVO). Begin 2013 ging het project van start. Studenten van de Wageningen Universiteit zijn getraind tot energieadviseurs. In Wageningen Noordwest zochten ze in teams 10 huishoudens per team die mee wilden doen aan de energiebesparingswedstrijd WinMetEnergie, om per team het meeste energie ten opzichte van zijn jaarverbruik van 2012 te besparen. 170 huishoudens en 51 studenten doen mee in 17 teams. De deelnemende huishoudens kregen van hun energieadviseurs een advies op maat. Ook kunnen ze een wattcher en stroommeter lenen. De deelnemers houden hun meterstanden bij op energiemanageronline.nl. In april 2014 worden de prijzen uitgereikt aan de zuinigste teams en de best besparende individuele huishoudens. Met het project streven we ernaar om 10% energie te besparen. Doordat mensen hun routinegedrag doorbreken en ze zich bewust worden van sluipverbruik zal deze wedstrijd bijdragen aan Wageningen Klimaatneutraal 2030.
Het assortiment hebben we uitgebreid met diverse nieuwe boeken en platen. De leskist Het weerbericht, ontwikkeld door het Groene Wiel, is geïntroduceerd. Inmiddels zijn er meerdere kisten besteld, onder andere door Belgische klanten. In samenwerking met de Gelderse NME-centra en Vogelbescherming Nederland is een lespakket Vogels in de winter ontwikkeld en in de markt gezet. Ruim 500 pakketten hebben we al verkocht! Op de valreep van 2013 heeft het ministerie van Economische Zaken de VeldwerkWinkel opdracht gegeven om alle Paboopleidingen in ons land te voorzien van een pakket met educatieve materialen waarmee studenten hun lespraktijk op de stagescholen kunnen verrijken. Sinds december kunnen de lessen uit ons tijdschrift Natuur aan de Basis worden besteld. In 2014 zal het aantal beschikbare lessen Natuur aan de Basis nog fors worden uitgebreid.
Wageningen750 jaar; Optocht en Nieuwe Les Voeding toen en nu met speurtocht-app
Accommodaties
In 2013 vierde Wageningen 750 jaar stadsrechten onder het motto voor, door en met Wageningers. Het Groene Wiel liep mee in de optocht met een echte Veldwerkwagen en ontwikkelde een les Voeding toen en nu.
Het aantal overnachtingen in 2012 bedroeg: Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ in Orvelte Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’ in Apeldoorn Totaal
6.284 6.828 12.112
Bij deze les hoort een app waarmee de bovenbouwleerlingen een speurtocht door de stad maken en tijdens de speurtocht allerlei verschillen ontdekken over de manier waarop Wageningers voor hun voeding zorgden. Wat aten mensen in de Middeleeuwen? Waar kwam hun voedsel vandaan? Welke beroepen hielden zich met voedsel bezig? Was het voedsel gezond? En hoe is dat nu? Op school zochten de leerlingen met behulp van Yurls.net informatie, filmpjes, links en boekfragmenten de antwoorden op de vragen.
Het aantal deelnemers en gasten: Veldwerkcentrum ‘De Veldhoeve’ in Orvelte Veldwerkcentrum ‘Het Woldhuis’ in Apeldoorn Totaal
2.586 3.806 6.392
Voeding van toen en nu is een programma ontworpen op basis van de assessment for learning strategie. Uitgaande van duidelijke leerdoelen kunnen leerlingen kiezen voor leeractiviteiten op hun eigen niveau. Het programma kent een afwisseling van klassikale en groepsactiviteiten. Deze opzet maakt het mogelijk om af te stemmen op de beschikbare tijd.
10
Financiën en organisatie
Financieel Het financiële resultaat over 2013 was met € 105.000 negatief een dieptepunt. Meer dan de helft van dit bedrag bestaat uit eenmalige kosten als gevolg van reorganisatie. Door deze ingreep is de begroting van 2014 weer sluitend en kijken we positief naar de toekomst. De winkel kreeg wel dezelfde hoeveelheid bestellingen, maar het bedrag per bestelling lag zeker 25% onder de besteding van voorgaande jaren. De exploitatie van Het Woldhuis en De Veldhoeve was wederom positief. Daarmee lijkt de ingezette lijn zich te bestendigen, na 10 jaar zware verliezen op de accommodaties te hebben geleden. Veldwerk Nederland subsideerde in deze jaren als het ware de scholen in haar verblijf. Hiermee onderstreept ze het belang dat de organisatie hecht aan natuurbeleving door kinderen. Het Kenniscentrum had net als vorig jaar last van minder projecten en opdrachten. Veldwerk Nederland behoort tot de, door de belastingdienst erkende, Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). Giften en schenkingen aan de organisatie zijn daarmee vrijgesteld van schenkings- en successierecht. Ze zijn voor de schenker aftrekbaar van de belastingen.
Totale omzet
De totale omzet in 2013 bedroeg 1,9 miljoen euro (inclusief Stichting Veldwerk Praktijkcentra). Hiervan was 40% afkomstig uit het Kenniscentrum, 49% uit onze Veldwerk Praktijkcentra en 11% uit onze Veldwerkwinkel. De totale omzet is met 17% gekrompen ten opzichte van 2012.
Juridisch
Infrastructuur
Bij de overname van het Natuur- en Milieueducatiecentrum Het Groene Wiel van de gemeente Wageningen hebben we om redenen van risicospreiding het centrum ondergebracht in een aparte stichting. We moesten namelijk personeel en een gebouw in eigendom overnemen, maar de financiering was niet langer dan 8 jaar gegarandeerd door de gemeente. De eerder verwachte risico's van overname van Het Groene Wiel blijken in de praktijk niet groter te zijn dan die van het Kenniscentrum. Handhaven van twee stichtingen is om die reden niet meer noodzakelijk. Daarom schuiven we via een juridische fusie per 1 januari 2014 beide organisaties in elkaar.
Wegens veroudering van de server en software hebben we een nieuw systeem aangeschaft. De software, ter waarde van ongeveer € 7.500 hebben we via het donatieprogramma van TechSoup Nederland voor 2% van de waarde kunnen aanschaffen. Zij ondersteunen op deze wijze non-profitorganisaties met een ANBI status.
11
Personalia
De organisatie werd in 2013 geplaagd door de gedeeltelijke uitval van twee van haar projectleiders, Daarnaast hebben we helaas afscheid moeten nemen van Hans Smit en gedeeltelijk van Herman de Jongh die vervroegd met pensioen zijn gegaan. Vanwege economische omstandigheden is ook het contract met secretaresse Nicole Ooijer ontbonden. Projectmedewerkster Annelies Andringa heeft helaas per 1 september de organisatie verlaten om een jaar vrijwilligerswerk in de tropen te gaan verrichten. Een deel van haar werkzaamheden zijn opgevangen door Evelijn Tielen, die een parttime arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd heeft gekregen.
Medewerkers René Munsters
directeur-bestuurder
Veldwerk Kenniscentrum Locatie De Veldhoeve Wim Meijberg Meike Bulten
projectmanager projectleider
Locatie Het Woldhuis Annelies Andringa Erwin Groenenberg Dieuwke Hovinga Herman de Jongh Hans Smit Evelijn Tielen Marc Veekamp Auke Visser
projectmedewerker projectleider lector projectleider projectleider projectmedewerker projectleider projectleider/winkelmanager
Veldwerkcentrum De Veldhoeve Jan Ebbinge kok/beheerder Annie Huizing huishoudelijk medewerker Jan Bos vrijwilliger Roelof Hartlief vrijwilliger Jan ten Hoor vrijwilliger Roel Bulthuis vrijwilliger Veldwerkcentrum Het Groene Wiel Tessa de Been NME-consulent Wageningen Eveline van Oudbroekhuizen NME-consulent Ede Dannie Wammes educatief ontwerper Hanneke Anbeek ondersteuner NME Kitty Korbijn beheerder Dzintra Ailte vrijwilliger Massimo Cavallino vrijwilliger Marleen Cobben vrijwilliger Nan van Elburg vrijwilliger Diny Gesink vrijwilliger Ate de Heij vrijwilliger Annemiek Jansen vrijwilliger Anneke Meijer vrijwilliger Jeanet Oostenbrink vrijwilliger Thea Rothuis vrijwilliger Jacoba Wassenaar vrijwilliger
Administratie/secretariaat Locatie De Veldhoeve Mini Koopman hoofd administratie Diana Speelman administratief medewerker Aaltje Bos secretariaatsmedewerker Jan Dekker vrijwilliger
Veldwerk Praktijkcentra Veldwerkcentrum Het Woldhuis Thijs Schoemaker chef-kok Marcel Schäffer beheerder Ria Borgonjen huishoudelijk medewerker Gea Hendriks huishoudelijk medewerker Hans Brinkman vrijwilliger Jan van Dijk vrijwilliger Corrie van Sloten vrijwilliger Cor van der Woldt vrijwilliger Yvette Pieper vrijwilliger
Locatie Het Woldhuis Nicole Ooijer secretariaatsmedewerker Lotje Vis officemanager Bianca Kruijer vrijwilliger Beloningsbeleid De medewerkers worden conform de CAO Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening gehonoreerd. Raad van Toezicht Ryan van den Born Bram van Dijk Frans van der Loo Henk Nijhof Loes Phoelich Vacature
lid lid lid voorzitter lid lid
Er vindt geen financiële honorering van de leden van de Raad van Toezicht plaats. 12
, René Mun Jaarverslag over 2013
auredactie Lotje Vis, Fotografie Jeannette Cramwinckel, Richard Jungschläger, Vorm sters, Eindredactie Er win Groenenberg, Bure geving KlasseOntwerp
Stichting Veldwerk Praktijkcentra
Stichting Veldwerk Nederland Het Woldhuis Het Woldhuis 11 7325 WN Apeldoorn (055) 368 40 10
De Veldhoeve Zuideresweg 10 9441 TZ Orvelte (0593) 582 550
Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 6703 AW Wageningen Tel: (0317) 422 041
www.VeldwerkNederland.nl
[email protected]
13
