Jaarverslag Energiefonds Overijssel I B.V

Jaarverslag 2015 Energiefonds Overijssel I B.V. 1

De missie van Energiefonds Overijssel In 2023 is 20% nieuwe energie in Overijssel beschikbaar. Dat is de ambitie die de provincie Overijssel zichzelf heeft gesteld. Eén van de acties om deze ambitie waar te maken is de oprichting van Energie fonds Overijssel via Energiefonds Overijssel I B.V. en Energiefonds Overijssel II B.V. Energiefonds Overijssel levert een financiële bijdrage aan onder nemingen, woningcorporaties en projecten die energie besparen of energie opwekken uit hernieuwbare bronnen. Zo draagt het fonds bij aan werkgelegenheid, ondernemerschap en innovatie, en aan de ambitie van de provincie Overijssel. Het nieuwe college van de provincie Overijssel, dat op 1 mei 2015 is aangetreden, heeft de kaders van het fonds aangepast door de maximaal beschikbare middelen voor het fonds vast te stellen op € 200 miljoen en door het fonds revolverend te maken.

2

“Het jaar 2015 was het jaar waarin voor veel inwoners van de provincie zichtbaar werd hoe Energiefonds Overijssel op hun eigen dagelijks leven van invloed was. De woningcorporaties renoveerden op grote schaal woningen in de sociale huursector. Ik ben diverse keren op bezoek geweest bij bewoners van huizen die zonnepanelen of een veel mooiere en beter geïsoleerde gevel hadden gekregen. Het fijne was dat de corporaties vaak algemene verbeteringen aan de huizen combineerden met de investeringen in energie besparen of energie opwekken. Dat maakte het enthousiasme natuurlijk nog groter. In mijn gesprekken met de corporaties leerde ik dat enkele corporaties echt door Energiefonds Overijssel over de streep waren getrokken om het onderdeel energie in hun onderhoudsplannen een duidelijke plaats te geven. Natuurlijk waren de investeringen in de bedrijven ook van groot belang: die ondernemers laten zien dat ondernemen met nieuwe energie wel kan. Het meest spectaculair vond ik de opening van de proeffabriek Empyro voor pyrolyse in Hengelo. Een groot avontuur om uit hout olie te maken. En er zijn nog veel meer vindingrijke ondernemers in Overijssel; ik hoop dat we zaken kunnen gaan doen!” Dorine Putman-Devilee, ambassadeur Energiefonds Overijssel

3

Projectenbezoek Energiefonds, 26 november Met het Energiefonds Overijssel werkt de provincie Overijssel aan de verduurzaming van de provincie, en daarmee aan ons hoofddoel: 20% nieuwe energie in 2023. Op 26 november was ik in de gelegenheid om op uitnodiging van het Energiefonds een aantal projecten te bezoeken. Het was geweldig om nu eens in het echt te zien welke resultaten wij in Overijssel boeken.

Tot slot bezochten wij die dag nog twee sportlocaties: het onlangs ver bouwde stadion van Heracles in Almelo, waar onder andere led-verlichting en zonnepanelen de energierekening omlaag brengen. En in Deventer namen we een kijkje in sportcentrum De Scheg. Het zwembad van de Scheg wordt verwarmd door de warmte die vrij komt bij het koelen van de ijsbaan. En ook hier liggen zonnepanelen op het dak.

Het eerste bezoek was aan de biologische varkenshouderij ’t Condé in Heino. De varkenshouders die hier hun brood verdienen wekken duurzame energie op met zonnepanelen op het dak, die mogelijk zijn gemaakt door een leaseconstructie. Het Energiefonds Overijssel maakt deze constructie financieel mogelijk.

We zijn er nog niet, en onze uitdaging is ambitieus. Maar Overijssel is op de goede weg. Het is goed om te zien dat het provinciale geld op zoveel verschillende plekken bijdraagt aan een schoner en duurzamer Overijssel.

Onze volgende stop was de Empyrofabriek in Hengelo. Een fabriek die tot stand is gekomen dankzij de financiering van het Energiefonds. Hier wordt afvalhout omgezet in olie, dat kan worden gebruikt voor verhitting in fabrieksprocessen of zelfs als brandstof voor auto’s. Een unieke fabriek, waar wij in Overijssel trots op kunnen zijn.

Erik Lievers Gedeputeerde Energie, Milieu en Europa Provincie Overijssel

En over brandstof gesproken: ons gehele bezoek legden wij af in busjes die reden op biogas. Een bezoek aan een OrangeGas Tankstation was dus een logische volgende stop. Wist u dat biogas inmiddels goedkoper is dan de gewone LPG? Nog een reden dus om duurzaam te rijden. Een belangrijk onderdeel van onze energieambitie is te behalen in de woningvoorraad: zo’n dertig procent. Woningcorporatie Welbions liet ons zien dat verduurzaming van de woningen door bijvoorbeeld isolatie bijdraagt aan een schoner milieu, maar ook aan meer woonconfort. Hier snijdt het mes dus aan twee kanten!

4

Erik Lievers @ErikLievers 26 nov 2015 Voor het eerst zojuist de pyrolysefabriek in Hengelo bezocht. Één vd parade paardjes van het Energiefonds. Erik Lievers @ErikLievers 26 nov 2015 Zojuist in het Heraclesstadion geweest, kijken naar de led-verlichting, mede mogelijk gemaakt door het Energiefonds.

5

Erik Lievers @ErikLievers 26 nov 2015

GerhardMuggen @gerhard_muggen 26 nov 2015

Vanochtend op bezoek ge weest bij biologische, duur zame varkenshouder die ruim 1100 zonnepanelen heeft geplaatst

@ProvOverijssel !Energie fondsOV Samen werken aan duurzaamheid. Bezoek van provincie en EFO aan @Empyro1. Teamwerk!!!

EnergiefondsOV heeft geretweet

Jan Paul van Soest @janpaulvansoest - 26 nov 2015 Visiting @Empyro1 @renevenen daal Empyro biomass pyrolysis plant @EnergiefondsOV projects EnergiefondsOV heeft geretweet tour Welbions @Welbions 26 nov2015

Vanmiddag delegatie @Energie fondsOV ontvangen in #Hengelo noord. Onder de indruk van innovatieve energiemaatregelen #grootonderhoud # trots

6

6

Jaarverslag 2015 Energiefonds Overijssel I B.V. Inhoudsopgave Verslag van de raad van commissarissen

8

Verslag van de directie

10

Overzicht historische portefeuille per 31 december 2015

27

Geconsolideerde jaarrekening 2015 Energiefonds Overijssel I B.V. Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst-en-verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening Toelichting op de geconsolideerde balans Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening

30 31 33 34 35 42 48

Enkelvoudige jaarrekening Energiefonds Overijssel I B.V. Enkelvoudige balans Enkelvoudige winst-en-verliesrekening Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening Toelichting op de enkelvoudige balans Toelichting op de enkelvoudige winst-en-verliesrekening

50 51 53 54 55 58

Overige gegevens

59

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

60

Bijlage 1: Personalia Bijlage 2: Adviescommissie Bijlage 3: OrangeGas Bijlage 4: Welbions Bijlage 5: Sportcomplex Deventer Bijlage 6: 2 jaar Energiefonds Overijssel Bijlage 7: Keteneffect bij Mijande Wonen Bijlage 8: Maatschappelijk rendement Bijlage 9: Volloopvehikel Bijlage 10: Zonne-energie Bijlage 11: Empyro

62 68 71 74 76 78 80 84 90 92 100

Colofon

105

7

Verslag van de raad van commissarissen Aan de algemene vergadering van aandeelhouders van Energiefonds Overijssel I B.V. Hierbij bieden wij u de door de directie opgemaakte jaarrekening van de vennootschap over 2015 aan, alsmede het verslag van de directie. Bij de jaarrekening heeft KPMG Accountants N.V. een goedkeurende controleverklaring afgegeven. De raad van commissarissen kwam in de verslagperiode vier maal bijeen. Er is tevens twee maal een overleg geweest met de adviescommissie en een gezamenlijk werkbezoek afgelegd aan een aantal representatieve projecten. Op de agenda van de reguliere vergaderingen stonden onder andere zaken die betrekking hebben op de verantwoording van de directie, bijvoorbeeld ten aanzien van het toepassen van het beloningsbeleid, het gerealiseerde maatschappelijke rendement, het risicomanagement, het jaarverslag 2014, de kwartaalrapportages en de uitwerking van het nieuwe coalitieakkoord. Uiteraard besteedden we veel aandacht aan de voortgang van de aanvragen. We constateerden dat het fonds veel inspanningen moet leveren om nieuwe aanvragen te krijgen. Dit heeft geleid tot extra inzet op de acquisitie en ook tot acties om aanvragen in de pijplijn op te waarderen tot robuuste financierbare aanvragen. Voor 2015 constateren we dat het fonds voldoet aan de WNT-normen.

Eind 2014 is een start gemaakt met het ontwikkelen van nieuwe producten, zoals het opzetten van een Publieke Energy Service Company (P-ESCo). Hierbij besteedt een eigenaar/gebruiker (overheid) van een gebouw de energievoorziening en het management daarvan uit aan een externe partij met als doel substantieel op energiekosten te besparen, meer kwaliteit te realiseren, minder vermogensbeslag te hebben in installaties en de eigen organisatie te ontlasten. Daarnaast is gestart met het beter afstemmen van vraag en aanbod in de keten van biomassaprojecten. Van beide activi teiten verwachten we dat de resultaten zich vanaf 2016 vertalen naar financieringsaanvragen. Tot onze tevredenheid hebben we gezien dat de inzet en activiteiten om de pijplijn te verbeteren hebben geleid tot een redelijk goed gevulde pijplijn aan het eind van 2015. We beschouwen het op peil houden van de pijplijn en het opwaarderen van lopende aanvragen tot belangrijke aandachtspunten voor 2016. Daarnaast blijft het zaak om oog te houden voor de effecten op - en kansen voor het fonds van de lage rente, de vele ontwikkelingen op het gebied van verduurzaming en de invulling van het provinciale beleid. Zwolle, 16 maart 2016 De raad van commissarissen Pieter van Geel (voorzitter) Jan Paul van Soest Roeland van Straten

8

“Transities hebben vaak een langere aanloop nodig, maar als de weerstanden om tot verandering te komen opgeruimd zijn en een wenkend (economisch) perspectief zich aandient, dan kan het snel gaan. Dat zien we nu ook bij de energietransitie. Het gaat steeds sneller, slimmer en economisch rendabeler. Energiefonds Overijssel is een perfect instrument om de potenties die er zijn manifest te maken.” Pieter van Geel, voorzitter Raad van Commissarissen

9

Verslag van de directie Opzet en opdracht van het fonds

Maatschappelijk rendement

Energiefonds Overijssel is op 7 november 2012 opgericht door de Provincie Overijssel. In 2009 verkocht de provincie haar aandeel in Essent. Via Energie fonds Overijssel laat de provincie een deel van deze verkoopopbrengst weer terugstromen naar de samenleving. Hiervoor is bij oprichting een bedrag van maximaal € 250 miljoen gereserveerd. Het op 1 mei 2015 aangetreden nieuwe college van de provincie Overijssel heeft de kaders van het fonds aangepast door de maximaal beschikbare middelen voor het fonds vast te stellen op € 200 miljoen en door het fonds revolverend te maken.

Het maatschappelijke rendement van Energiefonds Overijssel is tweeledig: het fonds draagt bij aan de doelstelling van de Provincie Overijssel van 20% nieuwe energie in 2023, en zorgt voor werkgelegenheid. De financieringen van het fonds in 2015 waren verantwoordelijk voor het volgende maat schappelijke rendement.

Het fonds levert en leverde financiële bijdragen aan ondernemingen, woningcorporaties en projecten die energie besparen of energie opwekken uit hernieuwbare bronnen. Dit laatste is energie afkomstig van natuurlijke bronnen die constant worden aangevuld, zoals energie uit wind, waterkracht, zon, bodem, buitenluchtwarmte en biomassa. Zo draagt het fonds bij aan werkgelegenheid, ondernemerschap en innovatie, en aan de ambitie van de Provincie Overijssel: 20% nieuwe energie in 2023.

Lees meer over hoe het maatschappelijk rendement wordt berekend. Bijlage 8: Maatschapelijk rendement

Bijlage 8: Maatschapelijk rendement

De berekening van het maatschappelijk rendement van Energiefonds Overijssel

De resultaten van Energiefonds Overijssel worden uitgedrukt in de eenheid van energie: de joule. Het totale energiegebruik in Overijssel is ruim 100 petajoule (PJ) per jaar. Waarde

Symbool

Naam

100

J

joule

103 J 106 J

In de praktijk worden de resultaten op het gebied van energie uitgedrukt in joules. Omdat energiegebruik gepaard gaat met de uitstoot van broeikasgassen, wordt vaak ook gekozen voor CO2uitstoot. In de praktijk worden beide methoden door elkaar gebruikt.

kJ MJ

kilojoule

GJ

gigajoule

1012 J

TJ

terajoule

1015 J

PJ

-57% 8,4 MJ

1400 m3

megajoule

109 J

Voor elektriciteit is het effectieve rendement 43% (bron: ECN). Dat wil zeggen dat voor de productie van 1 kWh in feite 8,4 MJ energie wordt geleverd waarvan 3,6 MJ bij de gebruiker terechtkomt.

Wat zeggen die getallen nu? Om daar een beeld bij te krijgen, gebruiken we vaak referenties als het energiegebruik van een huishouden van twee volwassenen en twee kinderen, of het gemiddelde van alle huishoudens (2,2 personen). Het energiegebruik van een huishouden bestaat uit het gebruik van elektriciteit en gas. Het elektriciteitsgebruik wordt uitgedrukt in kilowattuur (kWh). Het gasgebruik wordt uitgedrukt in kubieke meter (m3). Bij blokverwarming of stadsverwarming gebruikt een gezin geen gas en wordt het warmteverbruik in joules uitgedrukt.

3100 kWh

petajoule

Wat betekent dit voor Energiefonds Overijssel? De financieringen van het fonds dragen bij aan energieopwekking of energiebesparing. Dit wordt in joules uitgedrukt. Daarbij wordt het volgende meegenomen: het energieresultaat van het hele project, het energieresultaat per geïnvesteerd bedrag en het energieresultaat per jaar.

jaarlijks stroomverbruik van een gemiddeld huishouden (bron: www.milieucentraal.nl, verbruik 2015/2016).

De provincie Overijssel gebruikt vooral de joule, de eenheid van energie.

Eenheid

Gas

1m

31,65 MJ

Elektriciteit

1 kWh

3,6 MJ

3

8 ton

gemiddeld directe CO2 uitstoot per huishouden

Joule

15 ton gemiddeld indirecte CO2 uitstoot per huishouden

De berekening in CO2

Kooldioxide (CO2) en andere gassen vormen een beschermende laag om de aarde. Ze laten de verwarmende stralen van de zon door, maar houden een deel van de warmte vast. De mens voegt kooldioxide aan de atmosfeer toe wanneer hij iets verbrandt waar koolstof in zit – en dat zit bijna overal in. Het verbrandingsproces voegt niet alleen CO2 toe aan de atmosfeer, maar produceert ook hitte. Een deel van die hitte blijft in de atmosfeer hangen doordat zij wordt tegengehouden door de broeikas gassen, die een ‘deken’ rond de aarde vormen. Er is een verschil tussen het natuurlijke broeikaseffect en het versterkte broeikaseffect. Het laatste wordt door de mens veroorzaakt. Vooral sinds de industriële revolutie stoten wij verschillende gassen uit die warmte op de aarde vasthouden. Door het gebruik van fossiele brandstoffen is de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer sterk toegenomen. Daarnaast verminderen we de natuurlijke mogelijkheden om kooldioxide op te sluiten in de natuur. Zo kappen we bossen waar CO2 was opgeslagen.

Uitstoot per huishouden Huishoudens gebruiken energie voor verwarming, warm water, elektrische apparaten en vervoer (auto, vliegreizen, openbaar vervoer). De CO2uit stoot die hierdoor ontstaat, noemen we ‘directe’ CO2uitstoot. Daarnaast veroorzaken ze CO2uitstoot op andere plekken: ‘indirecte’ CO2uitstoot. Bijvoorbeeld CO2 die vrijkomt bij de productie, verpakking en het vervoer van voedsel, kleding, apparaten en andere spullen. Een gemiddeld huis houden stoot jaarlijks direct 8 ton CO2 en indirect 15 ton CO2 uit. Uitstoot broeikasgas gemiddeld huishouden (2,2 personen; bron: www.milieucentraal.nl)

1 Joule is de hoeveelheid arbeid die nodig is om een gewicht van 98.1 gram een meter op te tillen. (De energie komt weer vrij als je dat gewicht laat vallen) 1 Joule is ook gelijk aan 1 Watt seconde, een vermogen van 1 watt gedurende 1 seconde.

84


Naam

3,6 MJ

Hiermee rekening houdend komt het gemiddeld energieverbruik van een gemiddeld huishouden neer op 70.569 MJ per jaar. Omgerekend komt 1 TJ dan overeen met het jaarlijkse energieverbruik van 14 huishoudens.

jaarlijks gasverbruik van een gemiddeld huishouden

De eenheden voor gas en elektriciteit kunnen weer omgerekend worden in joules:

85

86

87


Gemiddeld verbruik per huishouden

Maatschappelijk rendement woningbouwcorporaties

Bron

Verbruik* / jaar

CO2 (equivalenten) / jaar

Aardgas

1.400 m3

2.640 kg

Elektriciteit

3.100 kWh

1.100 kg

Woningcooperatie

Auto

13.400 km**

2.950 kg

Vliegreizen

5.300 km**

1.060 kg

OV

2.300 km trein en 700 km bus, tram, of metro**

470 kg

De Woonplaats Enschede RK Woningstichting Ons Huis RK Woningstichting Ons Huis 2 Stichting Woonconcept Meppel Stichting Wonen Delden Woningstichting Openbaar Belang SWZ Ieder1 Salland Wonen Welbions Hengelo Welbions Hengelo 2 Rentree Deventer Mijande Wonen Weerselo Stichting Wetland wonen Delta Wonen Domijn Enschede Woonbeheer Borne Viverion

Totaal per jaar: 8.150 kg 3.000 kg

2.750 kg

2.500 kg

2.250 kg

2.000 kg

1.750 kg

1.500 kg

1.250 kg

1.000 kg

750 kg

500 kg

250 kg

Het fonds is onderverdeeld in Energiefonds Overijssel I B.V., waarin de participaties zijn ondergebracht, en Energiefonds Overijssel II B.V., waar de leningen en garanties onder vallen.

De berekening in joules

Nieuwe energie wordt in Overijssel opgewekt uit zon, wind, biomassa en bodem. In 2023 wil de provincie 20% nieuwe energie beschikbaar hebben voor gebruik thuis en bij bedrijven. Centraal in het program ma van de provincie staan het opwekken, transporteren, besparen en slim gebruiken van groengas, biogas, duurzame elektra en warmte. Energiefonds Overijssel helpt deze doelstellingen te verwezenlijken.

Energiefonds Overijssel wil resultaten boeken met het opwekken en besparen van energie en met het genereren van werkgelegenheid. Hoe drukken we deze resultaten uit?



Energie

*) Het verbruik is het totaal van het gemiddelde huishouden (2,2 personen). **) Bij de berekening van de gemiddelde afstand zijn ook huishoudens meegenomen die geen auto hebben, nooit vliegen of nooit met het OV reizen. Daardoor valt de relatieve totale CO2-bijdrage in werkelijkheid hoger uit voor de huishoudens die wel een auto hebben, vliegreizen maken of gebruik maken van het OV.

Totale Investering

71,8

Terug naar het verslag van de directie

88

Investering (€ mln) Bijdrage EFO

19,8 7,1 3,8 3,4 2.6 1,8 5,4 3,2 11,1 21,3 7,1 3,3 6,0 3,0 10,6 35,5 3,3 3,6

151,9

8,0 3,3 3,8 2,3 0,5 1,8 5,4 1,7 3,9 9,2 7,0 2,9 3,7 2,4 8,3 10,8 1,7 3,6

80,1

Aantal Energiebesparing (TJ) woningen Realisatie totaal project 1.146 1.223 160 1.426 92 139 626 110 1.471 690 262 270 350 772 1.386 5.521 112 80

15.836 woningen

4.277 TJ energiebesparing

Werkgelegenheid tijdelijk

272 274 256 289 42 50 292 60 262 327 162 132 196 135 375 1.049 58 44

123 40 35 21 16 31 34 20 40 205 44 19 41 19 66 204 20 22

18 projecten zorgen voor de volgende werkgelegenheid: 57 fte gemiddeld per project. Dat is een totaal van 1.030 fte voor de lopende projecten tesamen.

89

De ASN Bank N.V. was over de verslagperiode de beheerder en tevens directie van Energiefonds Overijssel. De ASN Bank N.V. werkt hierbij samen met Royal HaskoningDHV en StartGreen Capital.

10

Nieuwe energie Het maatschappelijke rendement van de gehele portefeuille bedraagt 1.536 TJ per jaar. Dit komt overeen met het energieverbruik (gas en elektriciteit) van bijna 22.000 huishoudens. Dat is bijna evenveel als het totaal aantal huishoudens van een plaats als Kampen. De jaarlijkse vermindering van CO2 uitstoot bedraagt ruim 80.000 ton. Energiefonds Overijssel behaalde in 2015 in totaal een maatschappelijk rendement van 42,4 terajoule per jaar per geïnvesteerd miljoen euro (TJ/jr/mln) over het portefeuilledeel van participaties in - en leningen aan projecten van ondernemingen en organisaties die nieuwe energie opwekken of energie besparen. Daarmee voldoet het fonds in 2015 (nog) niet aan de provinciale doelstelling van 70 TJ/jr/mln. De belang rijkste redenen hiervoor zijn dat in 2015 veel projecten met zon ne-energie zijn gefinancierd. Het energetisch rendement hiervan is relatief laag. Daarnaast levert Energiefonds Overijssel naar verhouding een hoge bijdrage. Dit drukt het rendement per geïnvesteerde euro. De doelstelling voor het maatschappelijke rendement van de volle portefeuille bedraagt 9.300 TJ per jaar. Wij hebben voorzien dat de opbouw van maatschappelijk rendement in de beginperiode beperkt is, en toeneemt in het vervolg van de volloopfase. In de beginperiode investeert het fonds namelijk veel meer in energiebesparing, terwijl in de vervolgfase energieopwekking een groter aandeel krijgt. Het maat schappelijke rendement van projecten met energieopwekking is veel hoger dan van projecten gericht op energiebesparing. In 2015 is het

aantal zonneprojecten in de pijplijn en portefeuille toegenomen. Dit is weliswaar energieopwekking maar het maatschappelijk rendement hiervan is in de regel veel lager dan van biomassaprojecten. Wij werken er naar toe dat in een latere fase het aandeel biomassa in de porte feuille weer toeneemt. Behalve de samenstelling van de portefeuille speelt voor de bepaling van het rendement per geïnvesteerd miljoen euro ook mee hoeveel Energiefonds Overijssel naar verhouding bij draagt aan de totale investering. Bij een naar verhouding lage bijdrage van Energiefonds Overijssel aan de totale investering is het rendement relatief hoog. In de praktijk is de bijdrage van Energiefonds Overijssel echter vaak relatief hoog en is er bovendien ook vaak sprake van een combinatie van eigen vermogen en vreemd vermogen. Dit drukt het rendement per geïnvesteerd miljoen euro. Het is in de praktijk lastig om co-financiers te vinden. Dat duidt er wel op dat het fonds blijkbaar voorziet in een maatschappelijke behoefte. Werkgelegenheid De investeringen resulteren in een groei van de werkgelegenheid met 1.180 tijdelijke arbeidsplaatsen binnen vijf jaar en 50 structurele arbeidsplaatsen.

Lees wat de lening aan woningcorporatie Mijande Wonen wereldwijd betekent voor de werkgelegenheid. Bijlage 7: Keteneffect bij Mijande Wonen

Bijlage 7: Keteneffect bij Mijande Wonen

Lees hoe Sportbedrijf Deventer op een ingenieuze manier energie opwekt en bespaart.

Keteneffect bij Mijande Wonen

“Energiefonds Overijssel heeft ons veel gebracht, we hopen op een vervolg!”

Mijande Wonen verduurzaamt 350 woningen in de dorpen Denekamp, Ootmarsum, Vriezenveen, Vroomshoop, Westerhaar,Weerselo en Den Ham. De bewoners van deze woningen kunnen tevens meedoen aan het project ‘Altijd de zon in huis’, waarmee ze zonnepanelen op hun dak plaatsen. Op 19 juni 2015 werd de honderdste woning van Mijande Wonen voorzien van zonnepanelen.


Technisch Installatiebedrijf Schulte uit Denekamp zorgt ervoor dat de zonnepanelen op de daken komen. Volgens Wim Schulte is het niet vanzelfsprekend dat alle woningcorporaties investeren in het verduur zamen van woningen: “Mijande Wonen heeft de nodige projecten, maar veel woningcorporaties wachten nog af.” De duurzaamheidsleningen van de provincie hadden ook een merkbaar effect, Wim Schulte: ”Veel particulieren maakten gebruik van de leningen, we voelen het dat het potje nu op is, er zijn veel minder aanvragen, het valt stil. Particulieren investeren nog wel met eigen middelen.” TIB Schulte heeft in 2015 totaal 700 woningen voorzien van een zonnestroomsysteem waarvan 331 woningen van Mijande Wonen. Voor de montage van de 331 systemen waren 6.500 manuren nodig. Wim Schulte: “In het totaal zijn we met 13 medewerkers (21.000 manuren) in 2015 bezig geweest met de verkoop en montage van de 700 Zonnestroomsystemen.”


6.500 uur

Keteneffect

EFO: € 3.680.000

werk bij TIB Schulte

De zonnepanelen en de omvormers haalt TIB Schulte uit China, de montagesystemen worden ingekocht bij de firma Navetto te Maasland. Bart Walraven, commercieel medewerker van Navetto: “We leveren natuurlijk graag aan TIB Schulte, we merken goed dat er regelingen zijn voor de aanschaf van zonnepanelen”. Navetto maakt de montagesystemen niet zelf aldus Bart Walraven: “De montagerails komen uit Spanje en de kleine onderdelen uit China. Ons zusterbedrijf Solar Construct zorgt er voor dat de systemen in elkaar worden gezet. De assemblage vindt plaats in een sociale werkplaats. Daar werken continu 3040 mensen.

700 uur

331

Installatie TIB Schulte

werk bij Stichting Patijnenburg

De 331 montagesystemen voor TIB Schulte leverde voor 95 mensuren werk op bij Navetto en Solar Construct en 700 uren bij de Stichting Patijnenburg (sociale werkvoorziening) in Naaldwijk.”

6500

OVERIJSSEL OVERIJSSEL

ZUIDHOLLAND

ZUID HOLLAND

30 uur

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 22 juni 2015

9.930 uur

Energiefonds Overijssel financiert de verduur zaming van 350 woningen van Mijande Wonen.

werk per woning

arbeid voor het project

5,5 jaar

manuren

Montage Navetto/Solar Construct

95

woningen van Mijande

manuren

Assemblage S.W. Patijnenburg

700

manuren Spanje

95 uur


arbeid bij 1.800 uur per jaar

Montagerails 80 Bijlage 5: Sportbedrijf Deventer

China

werk bij Navetto en Solarconstruct

82

Panelen en onderdelen 83

Bijlage 5: Sportbedrijf Deventer

Sportcomplex hoeft geen energievreter te zijn

De zwembaden en kunstijsbaan van Sportbedrijf Deventer verbruikten veel energie. Maar dat is verleden tijd. Want beide accommodaties samen verbruiken nu 80% minder gas en 50% minder energie. Hoe? Nieuwe ledverlichting. Een warmtepomp die de ijsbaan en zwembaden verbindt, zodat ze van elkaars energie profiteren. Zonnepanelen, isolatie en warmte terugwinning. Een heel pakket besparende maatregelen, gefinancierd door Energiefonds Overijssel en het ASN Groenprojectenfonds met een garantie van de gemeente Deventer. De jaarlijkse CO2uitstoot wordt met maar liefst 1.332 ton gereduceerd. Hiermee levert Sportbedrijf Deventer een bijdrage van 0,4% aan de doelstelling van Deventer om in 2030 energieneutraal te zijn. www.sportbedrijfdeventer.nl/sportiefdeventer/duurzaamheid

76


-80% -50% -1.332 ton 77

11

Ontwikkeling portefeuille Het fonds heeft € 93,2 miljoen uitgezet (inclusief bouwdepots) en € 17,5 miljoen gecommitteerd. De omvang van de portefeuille vanaf de aanvang van het fonds komt daarmee op bijna € 111 miljoen. De in de balans opgenomen portefeuille wijkt hier van af omdat die weergave inclusief afwaarderingen en terugbetalingen is en exclusief bouwdepots en committeringen.

Lees over de diversiteit aan projecten met zonne-energie. Bijlage 10: Zonneenergie

Bijlage 10: Zonneenergie

‘Zonnig’ 2015 dankzij Energiefonds Overijssel

Overige fondsen Investering EFO € 0,5 miljoen

Lening EFO € 2,8 miljoen

Gedeputeerde van de provincie Overijssel Erik Lievers gaf donderdag 25 juni samen met mevrouw G.M. Kieftenbelt-Roesink, huurder van SallandWonen, wethouder Frank Niens van gemeente Raalte en Ed Penninks, directeur-bestuurder van Sallandwonen, het startsein voor het plaatsen van de zonnepanelen.


Vanaf 2 oktober 2015 kunnen particuliere huiseigenaren in Overijssel zonder investering zonnepanelen installeren op hun dak. Een participatie en een lening van Energiefonds Overijssel maken dit mogelijk, in eerste instantie voor vijfhonderd zonnepanelensystemen. Solease zorgt voor de zonnepanelen. Voor een gemiddeld maandelijks huurbedrag van € 50 regelt dit bedrijf alles: van aanschaf en installatie tot monitoring, reparatie en verzekering. Hierdoor kunnen klanten zonder rompslomp 10 tot 20% op hun elektriciteitskosten besparen en hun jaarlijkse CO2uitstoot met gemiddeld 2 ton verlagen. Solease biedt klanten bovendien flexibiliteit: het is geen probleem als ze bijvoorbeeld later de zonnepanelen alsnog willen kopen of vanwege verhuizing het contract omzetten. Lees meer over Solease

Zonnegilde en Energiefonds Overijssel werken samen om een groot aantal zonneenergieprojecten op daken van Overijsselse ondernemingen te plaatsen en exploiteren. Zonnegilde is specialist op het gebied van advies en aanleg van zonnepanelensysteem voor zakelijke eindgebruikers. De structuur van de samenwerking is uniek. Dakeigenaren worden niet alleen bij de gehele realisatie en exploitatie ontzorgd, maar kunnen via een coöperatie ook investeren in de verduurzaming van hun gebouw. Energiefonds Overijssel financierde de projecten met een participatie van ruim € 700.000 en een zestienjarige lening van € 9,9 miljoen. De porte feuille bevatte bij de start van de samenwerking twaalf middelgrote zon nepanelensystemen met een totaal vermogen van circa 10 megawattpiek. Lees meer over Zonnegilde

kunnen klanten per jaar besparen op hun energiekosten wanneer zij gebruik maken van zonnepanelen van Solease. Dit levert voor het milieu een afname van CO2 op van maarliefst

2 ton

5

tijdelijke arbeidsplaatsen

1000 woningen van Salland Wonen krijgen via deze investering zonnepanelen op het dak.

Boeren met Zon biedt zonnepaneleninstallaties aan via een huurkooprege ling. Daardoor kunnen agrariërs op laagdrempelige wijze zonneenergie opwekken. Dankzij de huurkoopregeling hoeven zij hun eigen vermogen niet aan te spreken of geen bancaire lening af te sluiten. Doordat zij direct economisch eigenaar van de zonnepaneleninstallaties zijn, kunnen ze tevens gebruikmaken van diverse fiscale stimuleringsregelingen. Boeren met Zon verzorgt het onderhoud, het beheer en de verzekering. Daardoor heeft de agrarische ondernemer nergens omkijken naar. Lees meer over Boeren met Zon

is het bedrag dat Energiefonds Overijssel heeft gefinancierd.

bedraagt de zestienjarige lening die Energiefonds Overijssel heeft verstrekt aan Zonnegilde

94

Zonnegilde en Energiefonds Overijssel starten groot schalige samenwerking voor zonneprojecten

Zon zoekt Boer Overijssel Agrariërs beschikken vaak over grote oppervlakken die geschikt zijn om zonneenergie op te wekken. Maar de drempel voor de aanschaf van zonnepanelen is hoog. Zon Zoekt Boer Overijssel wil deze drempel verlagen door ondernemers zonnepanelen aan te bieden via een energievoorschot van DGB Energie. Via een huurkoopover eenkomst met Triple Groen Overijssel worden de zonnepanelen geplaatst. De agrariërs lossen de zonnepanelen in maximaal tien jaar af; daarna profiteren ze van hun eigen stroomopwekking. Zon zoekt Boer Overijssel is een initiatief van Triple Groen Overijssel en Energiefonds Overijssel. Energiefonds Overijssel verstrekte Triple Groen een tienjarige lening van iets meer dan 1 miljoen euro. Het doel van Zon zoekt Boer is om jaarlijks 1.125.000 kWh duurzame energie te realiseren. Dat is net zoveel als het elektriciteitsverbruik van ongeveer 375 woningen. Op donderdag 26 november werd Zon zoekt Boer Overijssel officieel geopend met de ingebruikname van 1148 zonnepanelen op het dak van biologische varkenshouderij ’t Condé in Heino.

Duurzaamheid was het voornaamste uitgangspunt bij de bouw van het Logistiek Service Centrum in Zwolle. Het servicecentrum is gebouwd door het Belgische vastgoedbedrijf WDP, dat het aan wehkamp verhuurt. Dankzij het langjarige huurcontract kon bij de bouw effectief worden gestuurd op zaken als afvalbeheer en beperking van energie en waterver bruik. WDP financierde de zonnepanelen met een lening van 2,1 miljoen euro van Energiefonds Overijssel. De lening heeft een looptijd van vijftien jaar. Het zonnepanelenpark heeft een vermogen van 2,5 megawatt. Daarmee voorzien de panelen in veertig procent van de elektriciteit die het servicecentrum gebruikt. Lees meer over WDP

Eneegiefonds Overijssel partici peert @Solease @NEOverijssel Energiefondsoverijssel.nl/k/

95


Bij oplevering

Energiefonds OV @EnergiefondsOV 2 okt2015

Zon Zoekt Boer officieel een feit! @NE overijssel @oen_CindyBosch enegrie fondsoverijssel.nl/k/n107/news/vi....

1301 ton

Bedraagt de opbrengst van het dak van Wehkamp, het grootstevan dit project zonnepanelendak van Nederland

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 23 dec 2015

EnergiefondsOV @enegriefondsOV 1 dec 2015

is de jaarlijkse vermindering in CO2 uitstoot. Dat is ongeveer evenveel als 2600 voetbalvelden met bomen in een jaar opneemt.

megawatt

€ 9,9 miljoen

Nieuw initiatief helpt boe ren bij opwekken zonne energie @Stimuland_nl@ EnergiefondsOV

De energieopbrengst van het project per jaar. Dat is het gemiddelde verbruik van ongeveer 300 huishoudens

2,1 miljoen

€ 776.004

Energie Produceren @zepenexis 29 november 2015

21,04 TJ


Zonnegilde (PV Energie Finance Holding)

10-20%

structurele arbeidsplaatsen

x1000

93


Solease

4


Woensdag 25 november 2015 richtten Stichting Stimuland, AgroNRG bv en Energiefonds Overijssel het samenwerkingsverband ‘Boeren met Zon’ op. Daarin helpen de drie partijen agrarische ondernemingen in Overijssel hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Stichting Stimuland is een onafhan kelijke stichting die projecten op het platteland stimuleert, initieert en begeleidt. AgroNRG bv is een van de oudste en grootste leveranciers van zonneenergieinstallaties in Nederland.

De gezamenlijke waarde van de investering aan Wocozon.

92

Het gedeelte voor woningcorporaties is nu gevuld tot € 80 miljoen. De financieringsronde voor woningcorporaties is afgerond. Het aantal leningen aan - en participaties in bedrijven dat is gerealiseerd, is nog beperkt. We zijn in 2015 daarom nog (pro-)actiever de markt gaan benaderen.

Boeren met Zon

€ 3,8 miljoen

Zonnepanelen waren jarenlang vooral aantrekkelijk voor mensen met een eigen huis. Daarmee ston den duizenden mensen met een huurwoning buitenspel. Lang zaamaan verandert dat. Salland Wonen wil de komende jaren 2.500 geschikte huizen voorzien van zonnepanelen. Zo kunnen deze huishoudens profiteren van zonnestroom die ze zelf opwek ken. SallandWonen werkt hierbij samen met Wocozon. Deze stich ting zonder winstoogmerk is opge richt om huurders van woningcor poraties te laten profiteren van zonnestroom. Wocozon verzorgt de installatie en het onderhoud van de zonnepanelen. De zonnepane lenactie is mede mogelijk gemaakt met financiële steun van Energie fonds Overijssel.

Voor allerlei mensen en sectoren – van agrariërs en huiseigenaren tot woningcorporatiehuurders en een distributiecentrum – heeft Energiefonds Overijssel in 2015 projecten op het gebied van zonne-energie mogelijk gemaakt. Een kort overzicht.



Wocozon

Terug naar het verslag van de directie Zonnepanelen dak bij varkenshouderij ‘t Condé Fotograaf: Paul Raats

96

97

98

99

Het fonds van € 200 miljoen is qua opbouw als volgt verdeeld: 4% biomassa, 41% energiebesparing, 11% zonne-energie en 44% nog uit te zetten in leningen en participaties. De portefeuille is nog niet omvangrijk genoeg om hier vergaande conclusies uit te trekken, maar we zien al wel dat het aandeel zon relatief hoog is. In 2015 zaten vooral projecten in de pijplijn die gebruikmaken van zonne-energie. Dit zet zich nog voort in 2016. Daarna wordt de focus meer verlegd naar biomassa. Zo ontstaat geleidelijk de gewenste mix van energietechnieken. Aan leningen verwachten we in 2016 € 30 miljoen te verstrekken. We verwachten voor een bedrag van ruim € 4 miljoen participaties aan te gaan.

12

“In de tweede helft kwamen we goed op stoom. We hebben met een steeds beter op elkaar ingespeeld team een mooi resultaat geboekt. De portefeuille is met 24 miljoen aangevuld tot 111 miljoen en daar zijn we trots op.” Han Langen, fondsmanager

totaal 111 mln 87 mln

24 mln

2014

2015 13

PEC Zwolle scoort met energiezuinige LED-verlichting

€ 120.000

aanschafprijs

1.500

€ 24.000 per jaar besparing in energiekosten

ledlampen

14

Financieringsaanvragen In 2015 zijn 33 nieuwe financieringsaanvragen ontvangen en zijn er 9 aanvragen goedgekeurd. Daarvan waren er vier aanvragen voor zowel een lening als een participatie. In totaal zijn er vanaf de start van het fonds 251 financieringsaanvragen ontvangen. Daarvan zijn er 170 afgewezen, ingetrokken of vervallen, en 33 gefiatteerd (waarvan 18 aanvragen van woningcorporaties). Dat betekent dat er eind 2015 nog 48 dossiers in behandeling zijn. In de intakefase bevinden zich 33 financieringsaanvra gen. Daarvan zijn er 10 ondernemingen waarmee regelmatig gesprekken worden gevoerd. Voor de overige aanvragen in de intakefase geldt dat er meer informatie nodig is om de financieringsmogelijkheden verder te kunnen beoordelen. Met deze partijen wordt wel actief contact onderhou den, maar met een lagere frequentie. In de aanvraagfase bevinden zich 15 aanvragen. Voor de behandeling wordt een onderscheid gemaakt tussen de intakefase en de aanvraagfase. In de intakefase worden de voorstellen eerst getoetst, doorgelicht en besproken met de aanvrager. Vervolgens doet deze een definitieve aanvraag. De gemiddelde doorlooptijd van de definitieve aanvraag bedraagt 23 weken. De doorlooptijd is in 2015 afgenomen. De besluitvorming duurt gemiddeld 13 weken, dat is korter dan het gemiddelde van 16 weken in 2014.

Bijna tweederde van de ingediende projecten is afgewezen of gestopt in de intakefase. Dit heeft diverse oorzaken. In veel gevallen voldoet de aanvraag niet aan de voorwaarden van het fonds en is duidelijk dat dit niet zal verbeteren. Dit is bijvoorbeeld het geval als het project te klein schalig is of betrekking heeft op fossiele brandstoffen. Bovendien moeten de productie of activiteiten in de provincie Overijssel plaatsvinden. Verschillende potentiële voorstellen voldeden niet aan deze laatste eis. Daarnaast zijn veel voorstellen van matige kwaliteit, bijvoorbeeld doordat een goed businessplan ontbreekt. Dat maakt de behandeling arbeids intensief; dit geldt zeker voor de participaties. Extra inspanningen worden betracht om co-financiers te vinden, de voorstellen op te waarderen tot volwaardige financieringsaanvragen en door meer gericht kansrijke aan vragen te identificeren. Door deze acties zien we dat de kans van slagen voor een succesvolle financiering in 2015 is toegenomen.

Jaarkalender adviescommissie jan

feb

mrt

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

Lees meer over de rol van de adviescommissie bij het beoordelen van de aanvragen Bijlage 2: Adviescommissie

Bijlage 2: Adviescommissie

Thanks mate!

Herman Jan Wijnants vervolgt vanaf 2016 zijn loopbaan in Australië en verlaat daarom de adviescommissie.

fysieke vergaderingen overleggen met de RvC


“De mensen achter de projecten zijn cruciaal”

Wat heb jij EFO gebracht? Mijn rol binnen EFO was dat ik de meeste leden van de adviescommis sie bewust heb gemaakt dat EFO een overheidsfonds is. Dat brengt allerlei eigenaardigheden met zich mee die een privaat en commercieel fonds niet kent. Dat begint met de perikelen rond staatssteun: binnen de commissie hebben we daar regelmatig over gesproken en ook, zeker in het begin, regelmatig met de fondsbeheerder gekeken hoe de berekening werd gemaakt. De Europese Commissie heeft hiervoor redelijke strikte regels opgezet, die ook door een advocatenkantoor in een presentatie aan ons zijn toegelicht De adviescommissie wil natuur lijk voorkomen dat EFO, zeker gezien de omvang, daarin een foute interpretatie zou maken. Een ander punt is de mogelijkheid voor de indiener om beroep aan te tekenen bij een besluit over het toekennen van een lening. Dat bete kent dat de adviescommissie altijd goed en zuiver heeft gekeken naar de motivering van een besluit bij iedere aanvraag.

Wat heeft de adviescommissie je gebracht? De adviescommissie van EFO heeft mij leren inzien dat de mensen achter de duurzame energieprojecten cruciaal zijn voor het welslagen van een ingediend project. Daardoor ben ik mij gaan realiseren dat het ook heel belangrijk is wanneer de overheid voor dit soort grotere energieprojecten het subsidieinstrument gebruikt, het ook heel belangrijk is om te weten wie er achter de projecten zitten. Vaak zie je in de praktijk dat er bij het gebruik van het subsidieinstrument de overheid, als subsidievertrekker, juist afstand houdt van de indiener om een eerlijke afweging te kunnen maken voor de toekenning in vergelijking met andere indieners. Zo’n anoniem proces zou bij (grotere) subsidies volgens mij juist voor komen moeten worden. Dat pleit ook voor de aanpak van Overijssel (en andere provincies), om een fonds met een fondsbeheerder in te zetten waarbij de fondsbeheerder juist wel met de indiener om tafel zit en de businessplannen bespreekt op haalbaarheid. En als je daar een constructieve en kritische adviescommissie naast zet, heb je nog een dubbele check op de haalbaarheid.

Wat neem je mee naar Australië? Er zijn in Nederland vele slimme ondernemers met lef die hun bedrijf opzetten op het gebied van duurzame energieproductie of energie besparing. De ontmoetingen met de ondernemers waarbij EFO heeft geïnvesteerd, waren vaak heel inspirerend. Het heeft mij zeker aan het denken gezet om na te gaan welke mogelijkheden hiervoor in Australië liggen. Dus wie weet!

“Er zijn veel slimme duurzame ondernemers met lef”

Ik heb bijzonder plezierig samengewerkt met zowel de leden van de adviescommissie als de fondsbeheerder, die voor ons elke vergadering veel werk heeft verzet. Zoals ze in Australië zeggen: Thanks mates!!

Overigens heb ik in mijn rol duidelijk gemerkt dat de instrumenten van het Overijsselse fonds duidelijke meerwaarde hebben in het rondrekenen van de business case. Dat zal niet minder worden, zeker nu men voor 2016 verwacht dat de olieprijs verder gaat dalen.


68

69

70

9 pre-adviezen: 9 adviezen:

telefonische vergaderingen projectenbezoek

EFOI: 2, EFOII: 1, EFOI/II: 6 EFOI: 1, EFOII: 4, EFOI/II: 4

15

“ In toenemende mate weten bedrijven en partijen zoals de woningbouw corporaties Energiefonds Overijssel te vinden voor de financiering van projecten die echt verschil maken in beperking van energiegebruik of opwekking en levering van schone energie. Door deze portefeuille van financieringen de komende jaren professioneel verder uit te bouwen versterkt Overijssel zich op milieu en werkgelegenheidsgebied.” Jean-Pierre Sweerts, voorzitter Adviescommissie

16

Verstrekte en gecommitteerde financieringen in 2015 Stichting Viverion De tweede tender voor woningcorporaties leverde in 2014 twee leningen op. Begin 2015 is daar een derde lening aan toegevoegd. De woning bouwcorporatie Stichting Viverion wil voor 80 woningen, 2 complexen gelegen in Holten en Markelo, energiebesparende maatregelen doorvoe ren. De lening bedraagt € 3.570.000. Het maatschappelijk rendement bedraagt 3 TJ per jaar. Het aantal tijdelijke arbeidsplaatsen is 22. Door de lage rentestand in het begin van 2015 was het voor de beoogde woningbouwcorporaties niet meer interessant om een lening aan te gaan. Daar was eind van 2014 nog wel sprake van. Wij hebben daarom voor vier andere woningbouwcorporaties de beschikking moeten intrekken. Projectinformatie Solease Overijssel B.V. De financiering van Solease Overijssel B.V. is een gecombineerde participa tie en lening. . Het betreft een lening van € 1.949.696 en een participatie van € 288.562 voor het plaatsen van zonnepanelen op 500 daken van particuliere woningbezitters. Met het project wordt verwacht 13 TJ per jaar aan energie op te wekken en 5 tot 12 tijdelijke arbeidsplaatsen te realiseren. De eerste tranche van de participatie is uitgeboekt en de lening is gecommitteerd. De verwachting van de uitboeking van de lening is in het eerste kwartaal van 2016. Projectinformatie Wocozon Overijssel B.V. Energiefonds Overijssel verstrekte een lening en nam samen met Fonds Regionaal Duurzaam 1 van Meewind een participatie in Wocozon Overijs sel B.V.. De lening bedraagt € 2.876.250 met een looptijd van 18 jaar. De participatie bedraagt € 471.875. Wocozon streeft er naar woningen van Overijsselse woningbouwcorporaties te voorzien van zonnestroominstalla ties. Energiefonds Overijssel heeft deze bedragen (zowel een participatie als een lening) gecommitteerd om in totaal 1.000 woningen van Salland Wonen van zonnestroominstallaties te kunnen voorzien. Het maatschap pelijk rendement bedraagt 21 terajoule per jaar. De investering in Woco zon Overijssel levert 5 tijdelijke en 4 structurele arbeidsplaatsen op. Projectinformatie

Boeren met Zon B.V. Boeren met Zon is een initiatief van Stichting Stimuland. Zij wil agrarische ondernemingen in Overijssel de mogelijkheid bieden zon-PV installaties op hun bedrijfsdaken te plaatsen en een financieringsmogelijkheid in de vorm van huurkoop aan te bieden. Het betreft een gecombineerde financiering met participatie van € 139.470 en een lening van € 1.080.000. De werk gelegenheid is berekend op 2 tijdelijke en 0,1 structurele arbeidsplaatsen. Het energie-effect is 12 TJ per jaar. De financial close voor de participatie vond plaats in het vierde kwartaal van 2015, de lening bevindt zich in de contractfase. Projectinformatie BTG-BioLiquids B.V./Empyro B.V. In het derde kwartaal van 2015 volgde een tweede ronde investering in BTG-BioLiquids van € 82.661 en werd aan Empyro B.V. een converteerbare lening van € 154.167 verstrekt. BTG-Bioliquids B.V. ontwikkelt en vercom mercialiseert een innovatieve pyrolysetechnologie waarmee houtachtige biomassa wordt omgezet in pyrolyseolie. De technologie wordt voor het eerst op commerciële schaal toegepast in de fabriek van werkmaatschap pij Empyro B.V. (‘Empyro’) waar pyrolyseolie wordt geproduceerd voor FrieslandCampina. De stoom die bij het proces vrijkomt wordt geleverd aan een naastgelegen vestiging van AkzoNobel. Empyro B.V. (‘Empyro’) is in januari is gestart met de assemblage van de fabriek in Hengelo, waarna op 16 maart de fabriek voor het eerst in gebruik is genomen. In het eerste jaar zijn een aantal technische kinder ziektes ontstaan die gedurende het jaar grotendeels zijn opgelost. Dit heeft er echter wel toe geleid dat er in 2015 enkele maanden geen olieproductie is geweest. De productie is weer gestart en zal naar ver wachting in 2016 volledig opgebouwd worden naar vol productieniveau. De technische problemen hebben over 2015 wel geleid tot lagere inkom sten dan de afgegeven prognoses. In verband met deze lagere inkomsten heeft het fonds op basis van het voorzichtigheidsprincipe een afwaardering gedaan van € 250.000 (25%) van de verkrijgingswaarde van het project.

17

Het betreft enkel een boekhoudkundig afwaardering van de verkrijgings prijs, deze afwaardering hoeft niet perse te corresponderen met de werke lijke marktwaarde van het project, die zal immers afhangen van de waarde van de aandelen van Empyro in het economisch verkeer en kan dus lager of hoger zijn dan opgenomen waarde.

Lees meer over Empyro Bijlage 11: Empyro

Bijlage 11: Empyro

Bijlage 11: Empyro

Empyro maakt via pyrolyse olie uit biomassa

Empyro produceert olie uit biomassa (houtsnippers) door middel van pyrolyse. Bij deze techniek vindt verhitting plaats zonder toevoeging van zuurstof. Het proces duurt slechts enkele seconden, terwijl de natuur miljoenen jaren nodig heeft om organisch materiaal om te zetten in olie. De fabriek staat in Hengelo. De geproduceerde pyrolyseolie wordt verstookt in de nieuwe energiecentrale van FrieslandCampina Domo in Borculo, dertig kilometer verderop. De warmte die bij het proces vrijkomt, wordt gebruikt in het productieproces van de naastgelegen fabriek van AkzoNobel.

Eddy van Hijum @van hijum 2 mei 2015 Officiële opening @empy ro1; duurzame pyrolyseolie dankzij @BTG_BTL @Ener giefondsOV & @UTwente btgbtl.com/en.company/

De rol van Energiefonds Overijssel Energiefonds Overijssel bracht een deel van het eigen vermogen van Empyro in en verstrekte een lening. De fabriek kostte bijna € 20 miljoen. Energiefonds Overijssel heeft tevens een participatie genomen in de BTGBioLiquids. Deze onderneming gaat de pyrolysetechniek wereldwijd op de markt brengen.

Precies een jaar na de start van de bouw, op woensdag 20 mei 2015, werd pyrolysefabriek Empyro in Hengelo feestelijk geopend. Eddy van Hijum, gedeputeerde van de Provincie Overijssel, verrichtte de openingshandeling: hij vulde een tankauto met pyrolyseolie van Empyro.

Bijlage 11: Empyro

Vernieuwende techniek De nieuwe fabriek is een wereldprimeur voor Twente. De pyrolysetechniek is ontwikkeld aan de Universiteit Twente. BTG Biomass Technology Group B.V., heeft de techniek doorontwikkeld en BTG BioLiquids commercialiseert de technologie nu. Empyro laat zien dat pyrolyse op commerciële schaal kan worden toegepast. Ook internationaal is er veel belangstelling voor deze innovatieve techniek.

“Inmiddels is de Pyrolyseinstallatie in Hengelo echt in gebruik. De eerste 1,5 miljoen liters olie zijn geproduceerd. Dat is net zoveel als de inhoud van 3 miljoen Overijsselse beugelflesjes van een bekend merk. En de grond stof? Houtsnippers. Daar ben ik trots op.”

Klimaatneutrale groei FrieslandCampina vervangt 10 miljoen m3 aardgas door pyrolyseolie. Daardoor vermindert het de uitstoot van schadelijke broeikasgassen met 16.000 ton per jaar, ofwel 15% van het huidige verbruik van de zuivelfabriek. Daarmee zet FrieslandCampina een stap naar klimaat neutrale groei.

Adviescommissie, Raad van Commissarissen, team Energiefonds, directie en medewerkers Empyro en provincie Overijssel

Empyro

Friesland campina

AkzoNobel

1,5 miljoen liter pyrolyse olie = -16.000 ton CO2

16.000 ton CO2

is de opname CO2 van 800.000 bomen in 1 jaar

Besparing CO2

Per jaar bespaart deze methode 16.000 ton CO2. Dat is wat een stuk regenwoud ter grootte van 3200 voetbalvelden per jaar opneemt.

100

Electriciteit

Warmte

De pyrolyseolie wordt door FrieslandCampina Domo gebruikt om electriciteit op te wekken voor de fabriek in Borculo.

De warmte die overblijft na het opwekken van electriciteit in de fabriek van FrieslandCampina wordt door AkzoNobel gebruikt voor hun productieproces.

9090 bomen

Staan er in Nederland gemiddeld op 1 km2.

101

In totaal wordt er met dit project een oppervlakte aan bomen zo groot als Terschelling of Eindhoven ontzien.

Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel.

102

103

Bijlage 11: Empyro

TheoRietkerk @TheoRietkerk 9 mei 2015 Mooi resultaat met steun van de @ProvOverijssel en @EnergiefondsOV onderne mende overheid stimuleert banenmotor!


“Met dank aan de inzet van onze mensen bij Empyro zijn we in de afgelopen periode de productie grens van 1,5 miljoen liter olie gepasseerd. Dit succes is wereldwijd niet onopgemerkt gebleven. Zo zijn we gevraagd om in Amerika op een wereldwijde conferentie te vertellen over onze ervaringen met Empyro. Naar aanleiding daarvan hebben we weer pyrolyse olie van Empyro verkocht aan bedrijven en onderzoekers vanuit de hele wereld die iets met ons product willen doen. De toekomst voor deze technologie uit Overijssel ziet er dus zonnig uit!” Gerhard Muggen, algemeen directeur van Empyro

104

Warehouses De Pauw CVA (WDP) WDP is een Belgisch beursgenoteerd bedrijf dat logistiek-vastgoed ver huurt in België, Nederland, Noord Frankrijk en Roemenië. WDP streeft verduurzaming van haar portefeuille na en heeft inmiddels op circa 30 van de door haar verhuurde panden zonnepanelen geïnstalleerd. Energie fonds Overijssel financiert de plaatsing van zonnepanelen op het dak van Wehkamp. De hoogte van de 15-jarige lening is € 3.400.000. Overige projecten die het fonds in de toekomst zou kunnen financieren zijn Küehne Nagel en Altrex. Het project levert 25 tijdelijke en 1 vaste arbeids plaats op. Het energie effect is 33 TJ per jaar. De overeenkomst is in het vierde kwartaal van 2015 getekend. De verwachting is dat de lening in het eerste kwartaal van 2016 wordt uitgeboekt. Projectinformatie

Zonnegilde B.V./PV Energie Finance Holding Zonnegilde is een specialist op het gebied van advies en realisatie van zon-PV installaties voor zakelijke eindgebruikers, (semi)-overheid, aanne mers en particulieren. Vanuit de nu opgerichte Holding wil Zonnegilde 85 zon-PV projecten in Overijssel realiseren en exploiteren. Energiefonds Overijssel financiert de eerste fase, twaalf projecten, van de portefeuille. Het betreft een gecombineerde post van een participatie van € 776.004 en een verstrekking van een 16-jarige lening van € 9.911.000. Energie fonds Overijssel heeft de intentie om te participeren in de overige projec ten, maar de financiering hiervan zal overgedragen worden aan de markt. Het totale verwachte energierendement bedraagt 467 TJ per jaar. Voor zowel de participatie als de lening zijn de overeenkomsten getekend. Het totale project levert 17 tijdelijke en 10 vaste arbeidsplaatsen op. Projectinformatie Financieringen via een volloopvehikel In 2015 kregen OrangeGas Overijssel B.V en Holland Eco Finance B.V. een volgende financiering uit het zogenaamde volloopvehikel.

Lees meer over de voordelen van het volloopvehikel. Bijlage 9: Volloopvehikel

Bijlage 9: Volloopvehikel

”Je ziet dat het werkt en daar zijn we trots op” Karel Asselbergs, accountmanager

Ondernemers kampen vaak met een ‘kipeiprobleem’: voor het verkrijgen van financiering zijn launching customers nodig, terwijl klanten niet snel toehappen als de financiering nog niet rond is. Energiefonds Overijssel (‘EFO’) heeft hiervoor een innovatieve financieringsstructuur ontwikkeld: het zogenaamde ‘volloopvehikel’. Vanuit een projectbv,ook wel special purpose vehicle (SPV) genaamd, wordt een launching project gefinancierd. Het vehikel kan bij EFO zowel vreemd als eigen vermogen ophalen. Onder deel van de structuur is dat (conditionele) financiering voor toekomstige projecten al door EFO gecommitteerd is. Zo kunnen ondernemers op basis van vooraf overeengekomen voorwaarden compleet gefinancierde tech nologie en/of projecten aanbieden aan hun klanten.

Innovatieve financieringsstructuur

Het volloopvehikel is inmiddels bij verscheidene ondernemingen geïmplementeerd. Het is toegepast bij ondernemingen actief in onder meer zonneenergie, de LEDindustrie en voor houtverbrandings installaties.


90

Roland van der Klauw (directeur Wocozon): “De financieringsstructuur die wij met EFO zijn overeengekomen biedt ons veel flexibiliteit. Na een voort varende start waarbij we een aanzienlijk aantal woningcorporatiewoningen van SallandWonen in Raalte van zonnepanelen hebben voorzien, zijn wij nu in staat ons concept verder uit te rollen in Overijssel zonder dat we naar de financiering hoeven om te kijken.”

Energiefonds OV @EnegriefondsOV 16 april 2015 2 initiatieven van @ener giefondsOV genomineerd voor de #pnutsaward welke vandaag worden uitgereikt! Succes @HollandEcoFinance en @Wocozon!

91

18

Financiële prestaties De portefeuille van uitstaande leningen leverde in 2015 € 1,5 miljoen aan rente-inkomsten op. De kosten bedroegen € 2,9 miljoen. Er was een afwaardering op een participatie van € 250.000. Het nettoresultaat komt daarmee op € 1,7 miljoen negatief, wat leidt tot een cumulatief resultaat van € 7,9 miljoen negatief. In de opbouwperiode van het fonds, de ‘volloopfase’, zijn de inkomsten nog ontoereikend om de kosten te dekken. Over de afgelopen drie jaar zien we dat de inkomsten toenemen, de kosten afnemen en dat daarmee ook de negatieve resultaten minder negatief worden. We voorzien dat het fonds het break-evenpoint zal bereiken nadat het vrijwel is volgelopen. Vanaf 2018 verwachten we in te gaan lopen op het tekort. Dit moment wordt beïnvloed door het tempo van de uitzettingen en via kostenbeheersing. De kosten zijn lager uitgeval len dan begroot doordat de middelen efficiënt zijn ingezet. Op het gebied van communicatie zijn we, net als in 2014, effectief geweest door aan te haken bij activiteiten van anderen en door scherp te budgetteren op de door ons zelf georganiseerde activiteiten. Extern advies, bijvoorbeeld voor een Due Diligence onderzoek, wordt in veel gevallen door de aanvragers ingehuurd en betaald.

Lees over de viering van het tweejarig bestaan van Energiefonds Overijssel Bijlage 6: 2 jaar Energiefonds Overijssel

Bijlage 6: 2 jaar Energiefonds Overijssel

“Je hebt een “nieuwe klapschaats” nodig om de energiesector verder te brengen”, stelde Erben Wennemars. De klapschaats was de mooiste uitvinding op schaatsgebied, maar hij lag twintig jaar op de plank. Geen schaatser of ondernemer die er brood in zag. Zo gaat het ook met energie besparen en duurzame energie opwekken. Het duurt soms lang voordat ondernemers erin gaan geloven en investeren. Maar als iedereen eenmaal ziet hoe eenvoudig en vanzelfsprekend het is, gebeurt het gewoon. Dat was uiteindelijk ook het geval met de klapschaats. Toen Erben Wennemars overstag ging voor de klapschaats, kwam hij snel aan de top. Erik Hulzebosch, toentertijd ook schaatsfabrikant, leverde een duurzame bijdrage aan de klapschaats: hij fabriceerde de schaats met verantwoorde lijm. BasJan Blom en Dorine Putman trokken een parallel met Energiefonds Overijssel. Dat is er in geslaagd woningcorporaties warm te krijgen voor de verduur zaming van sociale woningen. Het blijkt dat veel ondernemers nog koudwatervrees hebben. De drie exschaatsers riepen ondernemers op om – net als topsporters – in de startblokken te gaan staan om te strijden tegen zinloze energie en geldverspilling. Een sporter weet wanneer hij moet pieken. Nu is het moment voor ondernemers. Zelfs innovatieve bedrijven die risicokapitaal nodig hebben, kunnen dankzij Energiefonds Overijssel aan de slag.

“Je hebt een ‘nieuwe klapschaats’ nodig om de energiesector verder te brengen”

Marnix ten Kortenaar zelf is een goed voorbeeld met zijn innovatieve bedrijf Dr Ten BV. Hij is erin geslaagd een accu te ontwerpen die water, koolstof en zout gebruikt in plaats van lood en gevaarlijke zuren. Dat is

Strijden tegen zinloze energie- en geldverspilling

Viering tweejarig bestaan Op vrijdag 16 januari vierde Energiefonds Overijssel zijn tweejarige bestaan met een bijeenkomst voor klanten en andere betrokkenen. Te gast waren drie bekende ex-schaatsers: Erben Wennemars, Erik Hulzebosch en Marnix ten Kortenaar. Zij spraken met Eddy van Hijum, gedeputeerde van de provincie Overijssel, Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel en Dorine Putman, gespreksleider en ambassadeur van dit fonds.


78

belangrijk voor de overstap naar duurzame energie, want daarbij zijn accu’s nodig om energie op te slaan. Het zou mooi zijn als Dr Ten zich binnenkort meldt bij Energiefonds Overijssel, aldus BasJan Blom, want investeren in nieuwe energie is de toekomst: “Duurzame ondernemers kijken naar de lange termijn en laten zich niet afschrikken door gebeurte nissen op de korte termijn. We hebben een behoorlijk bedrag uitgezet, maar er zijn nog voldoende kansen voor duurzame ondernemers.” Gedeputeerde Van Hijum sloot zich daarbij aan. “Ik zie energie niet los van economie. Investeren in nieuwe energie levert voordelen op, bijvoorbeeld op het gebied van werkgelegenheid en lagere productiekosten. Energie fonds Overijssel biedt ondernemers mogelijkheden en ik spoor ze graag aan om die kansen te pakken.” Anouk Blüm, die namens de ASN Bank de leningen uit Energiefonds Overijssel coördineert, reikte tot slot prijzen uit aan woningcorporaties Ieder1 en Welbions omdat zij de beste renovatieplannen hebben inge diend bij Energiefonds Overijssel.

79

19

Marketing en acquisitie Kernelementen voor de pijplijn zijn vergroting van de instroom en versnelling van de doorstroom. Het laatste betekent dat de aanvragers ondersteuning wordt aangeboden bij het opwaarderen van hun aanvraag. Dit kan hulp zijn om de business case te verbeteren of bemiddeling bij het aantrekken van co-financiers. Om de instroom te vergroten werken we er enerzijds aan de voorwaarden van Energiefonds Overijssel beter af te stemmen op de markt en op de wensen van de (potentiële) klanten. Zo zijn er in 2015 wijzigingen doorgevoerd in het Uitvoeringsbesluit Subsidies (UBS). Wijzigingen in het investerings reglement (IR) zijn in augustus gepubliceerd. Aanpassingen van de fonds voorwaarden zijn de minimale hoogte van het financieringsbedrag, de hoogte van de rente bij woningcorporaties, het toepassen van quasi-eigen vermogen instrumenten, de vestigingseis voor proefprojecten van innova tieve bedrijven, het risicoprofiel en de eis van cofinanciering. Anderzijds bewerken we proactief de markt. Dit doen wij op basis van een analyse en prioritering van de verschillende marktsegmenten en de partijen die daarin opereren. In eerste instantie zijn de meest kansrijke sectoren en potentiële klanten benaderd. Om de doelstellingen op het gebied van maatschappe lijk rendement te behalen is de realisatie van projecten op het gebied van biomassa van groot belang. In die sector zijn de risico’s echter hoog, terwijl vraag en aanbod slecht op elkaar zijn afgestemd. We onderzoeken intensief hoe we verbeteringen in de keten kunnen aanbrengen om ook in deze sector succesvol te kunnen financieren en investeren. We denken dat we de markt beter en vooral efficiënter kunnen faciliteren door meer gestandaardiseerde producten aan te bieden. Daarom zijn we in samenwerking met de provincie Overijssel begonnen met het opzetten van een Publieke Energy Service Company (P-Esco). We hopen dat bundeling in een P-Esco de schaal van projecten vergroot en tevens de risico’s spreidt, zodat co-financiers gemakkelijker zullen instappen. Vooralsnog reageert de markt enthousiast. In 2016 moet dit tot resultaten gaan leiden.

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 23 dec 2015 EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 5 oktober 2015

Een goed debat toegewenst @e_hulzebosch @JanDouweKroeske Anthony Viellevoije @gerhard_muggen, “Waar ambitie is, is een @AnthonyViellevoEugene van Os weg” gefinancierd door 28 januari 2015 Energiefonds @BTG_BTL @Holland Eco @PEC Zwolle Visie op Energie van start, geopend door Erik Lievers. EFO natuurlijk aanwezig. Eugene van Os

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 31 maart 2015 EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 31 maart 2015 Energiefonds Overijssel vandaag aanwezig bij FundtheFuture

Ondertekening Europese gedragscode voor EPC’s getekend tijdens ESCo Congres door @DorinePut man

20

“Wij hebben veel ondernemers kunnen helpen in 2015 met het realiseren van hun duurzame projecten. Dit kwam met name door een gunstig samenspel van technologische ontwikkelingen en stimuleringsmaatregelen van overheden. En natuurlijk door de doorzettingskracht van de ondernemers. Vooral ‘zon’ heeft een vogelvlucht genomen, we hebben alle mogelijke soorten zonprojecten kunnen financieren: voor sociale woningbouw, voor huizenbezitters, voor agrariërs en voor ondernemers. Ik verwacht dat deze trend zich in 2016 verder zal doorzetten en zal verbreden naar biomassaprojecten waardoor we nog veel meer ondernemers kunnen helpen.” Anouk Blüm, accountmanager

Bekijk meer van Anouk en dit onderwerp op YouTube

21

“Energiefonds Overijssel heeft het mogelijk gemaakt samen met Zonnegilde B.V. een participatie op te starten voor grootschalige PV-installaties voor ondernemers in Overijssel. Doordat Energiefonds Overijssel vanaf het eerste uur kon meedenken met het business plan was het mogelijk om de participatie en financiering van een dergelijk projectomvang binnen een jaar te realiseren. Door de betrokkenheid van Energiefonds Overijssel kunnen de ondernemers duurzame energie opwekken wat bijdraagt aan de ambitie van Provincie Overijssel” Gerard de Ruiter, Algemeen directeur Zonnegilde B.V.

investering door Energiefonds Overijssel

€ 10.687.004 17 10


vaste arbeidsplaatsen

Energiebesparing

467 TJ per jaar

22

Risicobeleid De beheerder houdt toezicht op de financiële en operationele risico’s. Deze zijn tevens beschreven in het jaarplan. Alle operationele processen zijn beschreven en de verantwoordelijkheden zijn belegd. Het risicobeleid van de beheerder wordt gevolgd en is geoperationaliseerd met behulp van een risico-selfassessment. Dit wordt jaarlijks geactualiseerd. Risico’s en bijbehorende maatregelen zijn opgenomen in een matrix. De risico’s van de portefeuille worden regulier beoordeeld, bijvoorbeeld via revisies, het beoordelen van de jaarstukken en/of via deelname aan de aandeelhouders vergaderingen. Voor Energiefonds Overijssel zijn diverse risico’s geïdentificeerd: marktrisico, renterisico, kredietrisico, liquiditeitsrisico, verhandelbaarheidsrisico en uitbestedingsrisico: • Marktrisico Het marktrisico is het risico dat de hele markt of een categorie van activa daalt, waardoor de prijs en de waarde van de activa in portefeuille kunnen worden beïnvloed. Het marktrisico is hoog doordat de activiteiten van Energiefonds Overijssel zijn beperkt tot de provincie Overijssel en door dat de portefeuille nog niet gespreid is. Naarmate de portefeuille voller wordt, neemt dit risico iets af, maar blijft hoog. • Renterisico Het renterisico is het risico dat de marktwaarde van de uitstaande leningen wijzigt door een verandering van de marktrente. Aangezien de intentie is dat het fonds de leningen gedurende de gehele looptijd be houdt, worden alle leningen op geamortiseerde kostprijs gewaardeerd. Hierdoor is het renterisico gering. Voor Energiefonds Overijssel geldt bovendien niet de marktrente als referentie, maar het streefrendement van 2% gedurende de looptijd van het fonds. Het renterisico is beperkt door de lange rentevaste periode van de bestaande leningen: voor woningcorporaties maximaal vijftien jaar en voor overige leningen maximaal tien jaar, alleen Wocozon Overijssel B.V. wijkt hier van af met 18 jaar.

• Kredietrisico Het kredietrisico, ook wel debiteurenrisico genoemd, bestaat vooral uit het risico van een verandering in de kasstromen bij de leningnemer. Het totale kredietrisico op de portefeuille is laag doordat een groot gedeelte van de portefeuille is gegarandeerd. Alle financieringen aan woningcorporaties zijn gegarandeerd. Het kredietrisico vergt aandacht omdat het doel van het fonds is om juist innovatieve projecten te finan cieren. Deze projecten hebben vaak een hoger risicoprofiel. Het risico wordt beperkt door de kredietwaardigheid van de tegenpartij zorgvuldig te beoordelen, door de hoogte van de kredieten te maximeren en garanties te vragen. • Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is klein door een langlopende lening en garantie van de Provincie Overijssel, en door een lening voor werkkapitaal van de ASN Bank N.V. • Verhandelbaarheidsrisico Het verhandelbaarheidsrisico is groot doordat de leningen en participa ties beperkt verhandelbaar zijn. De impact hiervan is gering omdat het niet de intentie is om op korte termijn de leningen en participaties te verhandelen. • Uitbestedingsrisico Het uitbestedingsrisico is het risico ten aanzien van de continuïteit van de bedrijfsvoering, integriteit en/of kwaliteit van de dienstverlening. Dit risico wordt beperkt door te werken met mandaten en dienst verleningsovereenkomsten, periodieke overleggen, periodieke verslaggeving en monitoring. Het is niet alleen essentieel om de risico’s te mitigeren, maar ook om adequaat te reageren als de risico’s zich in de praktijk voordoen. Een grote rol hierbij spelen ervaring, de inrichting van de organisatie, goede en con stante monitoring en het vermogen om snel te reageren en aanpassingen te doen.

23

Klanttevredenheid Energiefonds Overijssel wil de (potentiële) klanten zo goed mogelijk bedienen. Het is daarom belangrijk om tijdig knelpunten te signaleren en verbeteringen aan te brengen in het proces of in de klantrelatie. Dit is een voortdurend aandachtspunt voor de accountmanagers. Feedback gedurende de intakefase heeft reeds geleid tot aanpassingen in de procedures. In 2014 is deze aanpak daarom voortgezet. Uit ervaringen, contacten en feedback zijn de belangrijkste observaties gedestilleerd. In het vierde kwartaal van 2014 kwam verdere input uit de Evaluatie Energiefonds Overijssel, die in opdracht van de provincie Overijssel is uitgevoerd. Omdat we via directe contacten al veel gegevens hebben verzameld en bovendien nog een beperkte groep klanten met financieringen hebben, is er in 2014 geen enquête onder de klanten gehouden. In 2015 hebben we onderzoek gedaan bij de woningcorporaties.

Lees hoe innovatief woningcorporatie Welbions is. Bijlage 4: Welbions

Bijlage 4: Welbions

Huurwoningen Welbions door opknapbeurt weer dertig jaar mee

“De provincie Overijssel zet in op het isoleren en energiezuinig maken van woningen. Dat maakt het wonen aangenamer, goedkoper en het helpt ons minder afhankelijk te zijn van fossiele energiebronnen. Daarnaast stimuleren de maatregelen de regionale economie en de werkgelegenheid.” Eddy van Hijum, gedeputeerde Overijssel

Woningcorporatie Welbions heeft 126 etagewoningen in de wijk Noord in Hengelo verduurzaamd: ze zijn van duurzaamheidslabel F naar A gegaan. “Dat is juist bij dit soort woningen een enorme uitdaging”, aldus Harry Rupert, bestuursvoorzitter van Welbions. De flats zijn goed geïsoleerd met buitengevelisolatie. Deze heeft de complexen ook een nieuwe uitstraling gegeven. Met een composietbalkon – een unieke oplossing in Nederland – zijn de balkons aan de voorkant fors vergroot. Elke woning kreeg een nieuwe douche, toilet en keuken, HRketel en mechanische ventilatie. De huren zijn met slechts € 21 per maand verhoogd. Welbions verwacht dat de bewoners dit kunnen compenseren doordat hun energielasten dalen. Welbions financierde de maatregelen met een laagrentende lening van € 4.217.015 van Energiefonds Overijssel, op een totale investering van € 6.665.000.


74

75

De woningcorporaties hebben in twee tenders leningen gekregen. In de eerste ronde kregen 15 woningcorporaties een lening. In de tweede ronde ging het om 3 leningen, waarvan twee aan woningcorporaties die ook aan de eerste ronde succesvol hebben meegedaan en één lening aan een nieuwe woningcorporatie. Via een steekproef uit de woningcorporaties van de eerste ronde is een indruk verkregen van de tevredenheid van de woningcorporaties over de voorwaarden en procedures. De woningcorpo raties zijn tevreden over de doorlooptijd en in het algemeen te spreken over de geboden service en de leningvoorwaarden (looptijd, aflossing, omvang), met uitzondering van de rente. Zeker bij de tweede tender speelde de hoogte van de rente een cruciale rol. Tijdens het proces daalde de marktrente en daarmee werd het aanbod van het fonds niet meer aantrekkelijk. De commerciële waarde van het fonds is voor de woning corporaties daarom beperkt geweest. Het fonds heeft voor een deel als aanjager gefungeerd voor het verduurzamen van het woningbestand. Het voorgaande heeft geleid tot aanpassingen in de procedures, intake fase, aanvraagfase en ook in de operationele fase. De diverse gegevens en ervaringen uit de verschillende bronnen hebben verder geresulteerd in aanpassingen in het Uitvoeringsbesluit Subsidies (Ubs) en het Investerings reglement (IR). 24

Markt

Vooruitzichten 2016

De prijs van (grijze) energie daalt, terwijl de economie nog zwak is. Daardoor ontwikkelt de duurzame-energiemarkt zich uiterst traag.

Het aanbod in de markt van projecten voor duurzame energie en energie besparing blijft zich ook in 2016 gestaag ontwikkelen. We verwachten in 2016 veel inspanningen te verrichten om uiteindelijk te eindigen op € 140 miljoen uitgezette middelen. De portefeuille zal met deze toevoe gingen rente-inkomsten van ongeveer € 2 miljoen genereren. De geraam de kosten voor 2016 zijn € 4,2 miljoen. Met de geplande verhoogde in spanningen op het gebied van ondersteunen van ondernemers, acquisitie en communicatie verwachten we op deze items meer uit te gaan geven dan in voorgaande jaren. We willen dit binnen het budget realiseren. Daarnaast passen we het fonds verder aan op de revolverendheid en het nieuwe maximum van € 200 miljoen.

De SDE+-subsidie in het laatste kwartaal van 2014 was vooral voor zonne-energieprojecten erg gunstig. In 2015 heeft dit veel aanvragen voor Energiefonds Overijssel opgeleverd. In 2016 verwachten we hier nog een uitloop van. In 2016 zijn er twee SDE+-rondes gepland die ook voor Energiefonds Overijssel weer nieuwe kansen op zullen leveren. Energie fonds Overijssel zet in 2016 tevens additionele middelen in om kansrijke projecten verder te ontwikkelen. Innovatieve ondernemingen en energieprojecten die een aanvraag doen voor een participatie bij Energiefonds Overijssel, tonen vaak veelbelovende perspectieven. Doorgaans kloppen zij ook in een zeer vroege fase aan bij het fonds. Dit vraagt om veel ondersteuning, met langere doorlooptijden als gevolg. Energiefonds Overijssel inventariseert momenteel de mogelijk heden om innovatieve ondernemingen en energieprojecten te helpen met de doorontwikkeling van hun business plan waardoor zij op korte termijn in aanmerking voor financiering zouden kunnen komen. We zien kansen in de bundeling van kleinere, decentrale projecten. Daartoe ontwikkelen we structuren en vehikels waarmee initiatiefnemers van energieprojecten met eigen vermogen een bundeling tot stand kunnen brengen. Dit moet uiteindelijk leiden tot voldoende schaalgrootte om in aanmerking te komen voor vreemd vermogen van Energiefonds Overijssel. Initiatiefnemers van duurzame energieprojecten ervaren vaak de klassieke ‘kip-ei-problematiek’ bij het aantrekken van financiering en het zekerstellen van de eerste projecten. Bij nagenoeg alle duurzame-energietechnologieën zien we de tendens deze problematiek te doorbreken door ‘gefinancierde’ vehikels op te zetten. Deze stellen ondernemers in staat projecten te realiseren binnen duidelijk overeengekomen kaders en afspraken.

Zwolle, 16 maart 2016 Directie Energiefonds Overijssel I B.V.

25

“ Waar ik nou een echt blij gevoel bij kreeg, dat waren die biggetjes die bij boer van varkens houderij ‘t Condé heerlijk onder de warmtelamp lagen bij de zeug. En die warmtelamp draait dan op de energie van de zonnepanelen op het dak. Gefinancierd door ons Energiefonds.“

1.125.000 kWh besparing. Dat is ongeveer evenveel als het energieverbruik van 375 woningen

besparing per dag per varken

Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel.

26

Overzicht historische portefeuille per 31 december 2015 A Portefeuilleoverzicht uitgeboekte posten Naam organisatie De Woonplaats Stg. Woonbedrijf Ieder1 RK Woningstichting Ons Huis Stichting Wonen Delden Stichting Woonconcept Woningstichting SWZ Woningstichting Openbaar Belang Stichting DeltaWonen Stichting Domijn Stichting Mijande Wonen Woningstichting Rentree Salland Wonen Stichting Wetland Wonen Woningstg. Welbions Hengelo Woonbeheer Borne (Welbions) Viverion BTG Bioliquids B.V. Empyro B.V. * OrangeGas Overijssel B.V. Sportbedrijf Deventer Triple Groen B.V. Holland Eco Finance B.V. Wocozon Overijssel B.V. Solease Overijssel B.V. Boeren met Zon B.V.

Energiesoort Participaties Leningen Energiebesparing € 8.010.000 Energiebesparing € 1.650.000 Energiebesparing € 7.105.000 Energiebesparing € 540.000 Energiebesparing € 2.290.000 Energiebesparing € 5.382.000 Energiebesparing € 1.800.000 Energiebesparing € 8.300.000 Energiebesparing € 10.750.000 Energiebesparing € 3.680.000 Energiebesparing € 2.920.000 Energiebesparing € 3.860.000 Energiebesparing € 2.370.000 Energiebesparing € 16.180.000 Energiebesparing € 1.680.000 Energiebesparing € 3.570.000 Energieopwekking € 832.663 Energieopwekking € 1.000.000 € 3.954.167 Energieopwekking € 238.750 € 1.560.000 Energiebesparing € 1.200.000 Energieopwekking € 1.148.000 Energiebesparing € 132.001 Energieopwekking € 259.532 € 2.876.250 Energieopwekking € 13.006 Energieopwekking € 18.001

Totaal A

€ 2.493.953

€ 90.825.417

Totaal € 8.010.000 € 1.650.000 € 7.105.000 € 540.000 € 2.290.000 € 5.382.000 € 1.800.000 € 8.300.000 € 10.750.000 € 3.680.000 € 2.920.000 € 3.860.000 € 2.370.000 € 16.180.000 € 1.680.000 € 3.570.000 € 832.663 € 4.954.167 € 1.798.750 € 1.200.000 € 1.148.000 € 132.001 € 3.135.782 € 13.006 € 18.001 € 93.319.370

* Dit is inclusief een converteerbare lening van € 154.167.

27

B Portefeuilleoverzicht gecommitteerde posten Naam organisatie OrangeGas Overijssel B.V. Holland Eco Finance B.V. BeGreen Overijssel B.V. Wocozon Overijssel B.V. Solease Overijssel B.V. Boeren met Zon B.V. PV Energie Finance Holding B.V. Warehouses De Pauw CVA

Energiesoort Participaties Leningen Energieopwekking € 281.250 Energiebesparing € 118.000 Energieopwekking € 500.000 Energieopwekking € 212.343 Energieopwekking € 275.556 € 1.949.696 Energieopwekking € 121.469 Energieopwekking € 776.004 € 9.911.000 Energieopwekking € 3.400.000

Totaal € 281.250 € 118.000 € 500.000 € 212.343 € 2.225.252 € 121.469 € 10.687.004 € 3.400.000

Totaal B

€ 2.284.622

€ 15.260.696

€ 17.545.318

Totaal A + B

€ 4.778.575

€ 106.086.113

€ 110.864.688

28

tad

m

Sportaccommodatie Woningcorporatie Productiebedrijf Duurzame infrastructuur Duurzame dienstverlening / projectontwikkeling

Emmeloord

Dronten

Emmen Meppel

Hoogeveen

Zwolle Raalte Almelo Deventer

Apeldoorn

Hengelo Enschede 29

Geconsolideerde jaarrekening 2015 Energiefonds Overijssel I B.V. 30

Geconsolideerde balans

Voor winstbestemming en in € 1.000 Toelichting 31-12-2015 Activa Financiële vaste activa Participaties (A) 2.244 Leningen 90.707 Bouwdepots (2.962) Leningen (B) 87.745

31-12-2014

1.955 81.517 0 81.517

89.989 Vlottende activa Vorderingen (C) 1.076 Liquide middelen (D) 14.920

83.472

15.996 Totale activa 105.985

11.874

465 11.409

95.346

31

Passiva Eigen vermogen (E) Geplaatst kapitaal – Overige reserves (6.223) Onverdeeld resultaat (1.701)

– (4.341) (1.882)

(7.674) Langlopende schulden Lening Provincie Overijssel (F) 102.481 Lening ASN Bank N.V. (G) 10.630

(6.223)

113.111 Kortlopende schulden Overige schulden (H) 798 798 Totale passiva 105.985

100.741

92.611 8.130

828 828 95.346

32

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening

Alle bedragen in € 1.000 Toelichting 01-01-2015 t/m 31-12-2015 Opbrengsten uit beleggingen Niet-gerealiseerde waarde-veranderingen van participaties (250) Rente leningen 1.502 1.252 Kosten Beheervergoeding (I) (2.404) Overige kosten (J) (399)

01-01-2014 t/m 31-12-2014

– 1.103 1.103

(2.338) (510)

(2.803) Rentelasten (150) Resultaat voor belasting (1.701)

(2.848)

Belasting (K) – Nettoresultaat (1.701)

–

(137) (1.882)

(1.882)

33

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

Alle bedragen in € 1.000 Toelichting 01-01-2015 t/m 31-12-2015 Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat (1.701) Aanpassingen om resultaat aan te sluiten op de door de beleggingsactiviteiten gegenereerde kasstroom: Niet-gerealiseerde waardeveranderingen van participaties 250 Mutatie vorderingen (611) Mutatie kortlopende schulden (30) Nettokasstroom uit operationale activiteiten (2.092) Kasstroom uit investeringsactiviteiten Verstrekte leningen (6.228) Aankoop participaties (539)

01-01-2014 t/m 31-12-2014

(1.882)

– 13 (388) (2.257)

(15.825) (1.955)

Nettokasstroom uit investeringsactiviteiten (6.767) Kasstroom uit financieringsactiviteiten Ontvangsten uit leningen van de Provincie Overijssel en ASN Bank 12.370

(17.780)

Nettokasstroom uit financieringsactiviteiten 12.370 Nettokasstroom gedurende de periode 3.511 Liquide middelen aan het begin van de periode 11.409

29.049

Liquide middelen aan het einde van de periode (D) 14.920 Samenstelling liquide middelen Banktegoeden 14.920

11.409

Totaal liquide middelen

11.409

(D)

14.920

29.049

9.012 2.397

11.409

34

Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 1. Algemeen Energiefonds Overijssel I B.V. en haar groepsmaatschappij Energiefonds Overijssel II B.V. (samen: het fonds) zijn opgericht op 7 november 2012 en gevestigd te Luttenbergstraat 2, Zwolle. Energiefonds Overijssel I B.V. (EFO I) is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 56424566 en Energiefonds Overijssel II B.V. (EFO II) onder nummer 56424868. Het fonds levert een financiële bijdrage aan ondernemingen, woning corporaties en projecten in de provincie Overijssel die energie besparen of opwekken uit hernieuwbare bronnen. Energiefonds Overijssel I B.V. doet dit via investeringen in eigenvermogensinstrumenten (participaties) en Energiefonds Overijssel II B.V. door leningen en garanties te verstrekken aan ondernemingen, woningcorporaties en projecten. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens van Energie fonds Overijssel I B.V. en haar 100% dochtermaatschappij Energiefonds Overijssel II B.V. opgenomen. De verslagperiode van het fonds heeft betrekking op de periode 1 januari 2015 tot en met 31 december 2015. De geconsolideerde jaarrekening is opgemaakt op 16 maart 2016. De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek.

2. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen De geconsolideerde jaarrekening wordt gepresenteerd in de euro, de functionele valuta van het fonds. De gehanteerde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn gebaseerd op de continuïteits veronderstelling van de onderneming. Tenzij anders vermeld zijn alle bedragen in duizenden euro’s en worden de in de balans opgenomen posten gewaardeerd tegen nominale waarde. De omschrijvingen van financiële stromen en posities zijn aangepast in lijn met de activiteiten

van het fonds. Daarom wijken deze omschrijvingen in enkele gevallen af van de voorschriften conform het Besluit Modellen Jaarrekening. Gebruik van schattingen De opstelling van de geconsolideerde jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen doet die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarden van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Belangrijke schattingen en veronderstellingen hebben voornamelijk betrekking op de kredietwaardigheid van de tegen partijen en de berekeningen van de reële waarde van leningen en partici paties die daaraan zijn gekoppeld, zoals opgenomen in paragraaf 5, Financiële risico’s. Grondslagen voor consolidatie De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van de onderneming en haar groepsmaatschappij Energiefonds Overijssel II B.V. (100% belang). Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin de onderneming een meerderheidsbelang heeft, of waarop de onderneming op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan uitoefenen. Bij de bepaling of de onderneming beleidsbepalende invloed kan uitoefenen, worden financiële instrumenten betrokken die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de winsten die in de groep zijn gemaakt. De groepsmaatschappijen zijn integraal geconsolideerd. 35

Criteria opname in de balans Een financieel instrument wordt in de balans opgenomen zodra het waarschijnlijk is dat toekomstige economische voordelen van het finan ciële instrument naar het fonds zullen vloeien. De reële waarde van een financieel instrument bij eerste opname is gelijk aan de kostprijs van het financiële instrument. Een financieel instrument wordt niet langer in de balans opgenomen als een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle toekomstige rechten op economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot het financiële instrument aan een derde worden overgedragen. Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen als er sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen, en als bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De rentebaten en -lasten die samen hangen met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen worden eveneens gesaldeerd opgenomen. Participaties Onder participaties worden verstaan belangen in aandelenkapitaal van ondernemingen, waarbij geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid van de onderneming. Zij worden gewaardeerd tegen kostprijs of lagere marktwaarde. Het innovatieve karakter van de ondernemingen beperkt het gebruik van algemeen aan vaarde waarderingsmodellen en technieken. Waardering tegen reële waar de is nagenoeg niet mogelijk en vaak zeer arbeidsintensief. Daarom is besloten de participaties in eerste instantie te waarderen tegen kostprijs. Deze keuze impliceert dat alleen gerealiseerde waardeveranderingen in de verlies-en-winstrekening worden verwerkt, evenals eventuele bijzondere waardeverminderingen.

Leningen Verstrekte leningen en overige vorderingen worden na eerste opname gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rentemethode, eventueel verminderd met bijzondere waardeverminderingen. Bijzondere waardeverminderingen De financiële vaste activa worden op iedere verslagdatum beoordeeld om te bepalen of er objectieve aanwijzingen bestaan dat een actief een bijzondere waardevermindering heeft ondergaan. Een financieel actief wordt geacht onderhevig te zijn aan een bijzondere waardevermindering als er objectieve aanwijzingen zijn dat na de eerste opname van het actief zich een gebeurtenis heeft voorgedaan die een negatief effect heeft gehad op de verwachte toekomstige nettokasstromen van dat actief en als hier van een betrouwbare schatting kan worden gemaakt. Objectieve aanwijzingen dat financiële activa onderhevig zijn aan een bijzondere waardevermindering omvatten onder meer het niet nakomen van betalingsverplichtingen en achterstallige betalingen door een tegen partij, herstructurering van een bedrag dat aan de onderneming toekomt onder voorwaarden die de onderneming anders niet zou hebben overwogen, aanwijzingen dat een tegenpartij failliet zal gaan, en het verdwijnen van een actieve markt voor een bepaald effect. Aanwijzingen voor bijzondere waardeverminderingen van vorderingen en beleggingen die de onderneming waardeert tegen geamortiseerde kost prijs, worden in aanmerking genomen zowel op het niveau van specifieke activa als op collectief niveau. Van alle individueel significante vorderingen en beleggingen wordt beoordeeld of deze specifiek onderhevig zijn aan bijzondere waardevermindering. Alle individueel significante vorderingen en beleggingen waarvan is vastgesteld dat deze niet specifiek onderhevig zijn aan bijzondere waardevermindering, worden vervolgens collectief beoordeeld op een eventuele waardevermindering die zich al heeft voor gedaan, maar nog niet is vastgesteld. Van individueel niet-significante vorderingen wordt collectief beoordeeld of deze onderhevig zijn aan bij zondere waardevermindering door samenvoeging van vorderingen met vergelijkbare risicokenmerken.

36

Bij de beoordeling van de collectieve waardevermindering gebruikt de onderneming historische trends van de waarschijnlijkheid van het nietnakomen van betalingsverplichtingen, het tijdsbestek waarbinnen incassering plaatsvindt en de hoogte van gemaakte verliezen. De uitkom sten worden bijgesteld als de beheerder van het fonds van oordeel is dat de huidige economische en kredietomstandigheden zodanig zijn dat het waarschijnlijk is dat de daadwerkelijke verliezen hoger dan wel lager zullen zijn dan historische trends suggereren.

Reële waarde De reële waarde van in de balans opgenomen financiële instrumenten die zijn verantwoord onder liquide middelen, kortlopende vorderingen en schulden e.d., benadert de balanswaarde daarvan. Voor financiële instrumenten die zijn verantwoord onder beleggingen, is in de paragrafen 7 en 8 (Participaties en Leningen) in de Toelichting op de geconsolideerde balans informatie opgenomen over de reële waarde en de belangrijkste uitgangspunten die zijn gebruikt bij de berekening daarvan.

Een bijzondere waardevermindering van een financieel actief dat tegen geamortiseerde kostprijs wordt gewaardeerd, wordt berekend als het verschil tussen de boekwaarde en de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstromen, verdisconteerd tegen de oorspronkelijke effectieve rente van het actief.

3. Grondslagen van resultaatbepaling

Verliezen worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening. Rente op het actief dat aan een bijzondere waardevermindering onderhevig is, blijft verantwoord worden via oprenting van het actief. Als in een latere periode het actief dat onderhevig is aan een bijzondere waardevermindering, stijgt en het herstel objectief in verband kan worden gebracht met een gebeurtenis die plaatsvond na de opname van de bijzondere waardevermindering, wordt het bedrag uit hoofde van het herstel verantwoord in de winst-en-verliesrekening. Overige activa en passiva De overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De waardering is nagenoeg gelijk aan de marktwaarde als gevolg van de korte looptijden van de betreffende posten.

Het resultaat betreft de inkomsten uit belegde middelen (dividend en rente) over de verslagperiode onder aftrek van de aan de verslagperiode toe te rekenen kosten. Het dividend is het verdiende bruto contante dividend onder aftrek van provisie en niet-terugvorderbare dividendbelasting. De opbrengsten in de vorm van stockdividend worden als aankoop tegen nihil in de balans verwerkt. Dividenden worden in de winst-en-verliesrekening verantwoord op het moment dat deze betaalbaar zijn gesteld. De interestbaten betreffen de bruto ontvangen rente op leningen onder aftrek van een eventuele provisie. De rente wordt verantwoord in de periode waarop zij betrekking heeft. Verantwoording van baten en lasten Baten worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting heeft plaatsgevonden waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.

37

4. Grondslagen voor het opstellen van het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft inzicht in de herkomst van de liquide middelen die gedurende de periode beschikbaar zijn gekomen en de wijze waarop deze zijn aangewend. De kasstromen worden gesplitst in operationele activiteiten, investeringsactiviteiten en financieringsactiviteiten. Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

5. Financiële risico’s De activiteiten van het fonds kunnen financiële risico’s van verscheidene aard met zich meebrengen. Deze risico’s kunnen bestaan uit marktrisico, renterisico, kredietrisico, liquiditeitsrisico, verhandelbaarheidsrisico, uitbestedingsrisico en valutarisico. Gezien de opstartfase van het fonds zijn per balansdatum niet alle risico’s relevant. Niet relevant zijn met name valutarisico’s omdat het fonds geen posities heeft of heeft gehad in vreemde valuta. De overige risico’s worden hieronder nader toegelicht en gekwantificeerd. Marktrisico De participaties en leningen zijn blootgesteld aan marktschommelingen en risico’s die inherent zijn aan participaties en leningen. De reële waarde van participaties en verstrekte leningen kan fluctueren vanwege vele factoren, zoals de verwachtingen ten aanzien van economische groei, inflatie en prijsontwikkeling op goederen- en valutamarkten. Het fonds verstrekt alleen leningen aan en neemt participaties in projecten in de provincie Overijssel. Deze beperking tot de provincie Overijssel ver groot het marktrisico van de leningenportefeuille. Investeren in meerdere sectoren of thema’s kan het risico spreiden. Ultimo verslagperiode was sprake van een beperkte spreiding doordat een aanzienlijk deel van de uitbetaalde leningen aan één sector is verstrekt, de sector woning corporaties. De participaties zijn over meerdere sectoren verspreid.

Renterisico Renterisico is het risico dat de waarde van een financieel instrument wijzigt als gevolg van veranderingen in de marktrente. De referentie voor Energiefonds Overijssel is niet de marktrente, maar het streefrendement van 2% gedurende de looptijd van het fonds. De looptijd van leningen aan woningcorporaties is maximaal vijftien jaar, de looptijd van overige leningen is maximaal tien jaar. Aangezien het fonds de intentie heeft de leningen gedurende de gehele looptijd te behouden, worden alle leningen op geamortiseerde kostprijs gewaardeerd. Bovendien geldt voor de meeste leningen een rentevaste periode die gelijk is aan de looptijd van de lening. Hierdoor is het renterisico gering. Onderstaande tabel geeft inzicht in het renterisico. Het renterisico wordt niet afgedekt. De modified duration geeft een indicatie wat de procentuele mutatie van de reële waarde van de portefeuille zou zijn bij een wijziging van de marktrente van één procent.

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Effectief rendement 1,8 Gemiddelde resterende looptijd 12,9 jaar Modified duration 11,00

31-12-2014 1,7 13,8 jaar 12,04

Het effectief rendement is toegenomen doordat er meer leningen aan ondernemingen in de portefeuille zijn gekomen. De ondernemingen betalen een hogere rente dan de woningcorporaties. Het rendement van de leningenportefeuille zit daarmee net onder het streefrendement. Voor het bepalen van het rendement van de hele portefeuille moeten ook de inkomsten uit de participaties (exit en dividend) worden meegeteld. De participaties leveren pas na langere tijd inkomsten op.

38

Kredietrisico Bij het verstrekken van leningen bestaat het risico dat de tegenpartij niet aan de rente- en/of aflossingsverplichtingen kan voldoen. Het fonds beheerst dit risico door bij de selectie van aanvragen voor een lening de krediet waardigheid van de tegenpartij te beoordelen, evenals de kwaliteit van het management van de entiteit waaraan het fonds een lening verstrekt. De meeste uitbetaalde leningen zijn verstrekt aan woningbouwcorporaties. Het kredietrisico op deze leningen is beperkt, omdat deze leningen onder garantie van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) vallen. Verder wordt het risico op leningen aan woningbouwcorporaties beperkt doordat de hoogte van de lening is gemaximeerd. De lening is gerelateerd

aan de omvang van het te financieren project en bedraagt maximaal € 15.000 per woning waarvoor energiebesparende maatregelen worden getroffen. Leningen anders dan aan woningcorporaties zijn ook aan een maximum gebonden. De voorwaarden hiervoor zijn vastgelegd in het Uitvoeringsbesluit Subsidies (Ubs) van de Provincie Overijssel. Het fonds bepaalt voor iedere leningnemer een risicocategorie. Dit gebeurt op basis van een risicoanalyse. In de tabel hierna is per risicocategorie het volume van de leningenportefeuille als percentage van de totale portefeuille weergegeven. Leningen waarvan de kans op wanbetaling (probability of default of PD) hoog is (PD-rating lager dan B) worden niet verstrekt.

Bedragen in € 1.000 Volume per 31-12- 2015 Probability of default in % PD Rating Kans op wanbetaling AAA Zeer laag – 0,00 – 0,15 AA Laag 81.218 0,00 – 0,30 A Gemiddeld – 0,00 – 0,62 BBB Gemiddeld – 0,00 – 1,24 BB Gemiddeld 1.131 0,00 – 2,49 B Hoog 1.474 0,00 – 4,99 CCC Hoog 3.922 0,00 – 9,99 Totaal

87.745

Het maximale kredietrisico wordt bepaald door de som van de liquide middelen, de vorderingen en de waarde van de leningenportefeuille. Het maximale kredietrisico bedraagt € 103,7 miljoen.

39

Liquiditeitsrisico De Provincie Overijssel stelt de financiering van de leningportefeuille van het fonds renteloos ter beschikking voor de looptijd van de participaties en leningen. ASN Bank N.V. stelt de financiering van het werkkapitaal ter beschikking in de vorm van een kredietfaciliteit van in totaal € 12,0 miljoen.

Daarvan is per balansdatum € 10,6 miljoen in liquiditeiten verstrekt. Beide financieringen hebben een langlopend karakter, wat het liquiditeits risico voor het fonds beperkt. Zie hierna een overzicht van het liquiditeits risico per 31 december 2015.

31-12-2015 Bedragen in € 1.000 Tot 1 jaar 1 - 5 jaar 5 jaar en langer Activa Participaties – – 2.244 Verstrekte leningen – – 87.745 Vorderingen 1.076 – – Liquide middelen 14.920 – – Passiva Lening provincie Overijssel – – (102.481) Lening ASN Bank N.V. – – (10.630) Overige schulden (798) – – Liquiditeitsgap 15.198 – (23.122)

Op korte termijn heeft het fonds voldoende middelen om aan zijn kortetermijnverplichtingen te kunnen voldoen. Zoals aangegeven is de langetermijnfinanciering van het werkkapitaal gedekt door de financiering van ASN Bank N.V. Het resterende bedrag van € 7,67 miljoen is het negatieve eigen vermogen. De Provincie Overijssel heeft een garantie afgegeven voor de financiering die ASN Bank N.V. heeft verstrekt, tot een bedrag van € 12,0 miljoen. Zie voor verdere informatie paragraaf 13.

Totaal

2.244 87.745 1.076 14.920

(102.481) (10.630) (798) (7.924)

Verhandelbaarheidsrisico De participaties waarin het fonds belegt zijn niet beursgenoteerd, waardoor de verhandelbaarheid gering is. Het risico bestaat dat een participatie niet of tegen een lagere koers kan worden verkocht. Het verhandelbaarheids risico van de portefeuille participaties is dan ook hoog. Het maximale aandeel van de portefeuille participaties in Energiefonds Overijssel is beperkt tot € 50 miljoen.

40

De leningenportefeuille van het fonds bestaat uit onderhandse leningen. Er bestaat geen actieve markt voor dergelijke leningen. Daardoor is het verhandelbaarheidsrisico van deze leningen hoog. Overigens is de intentie dat het fonds de leningen tot aan het einde van de looptijd houdt. De financiering van het fonds is hier ook op ingericht.

Valutarisico De participaties en leningen noteren in euro’s. Daarom loopt het fonds geen valutarisico.

Uitbestedingsrisico Het uitbestedingsrisico is het risico ten aanzien van de continuïteit van de bedrijfsvoering, integriteit en/of kwaliteit van de dienstverlening. Het fonds heeft ASN Bank N.V. aangesteld als beheerder. De management overeenkomst tussen het fonds en de beheerder is tot stand gekomen in een niet-openbare Europese aanbesteding. De beheerder dient te voldoen aan de eisen van de managementovereenkomst, waarin de opdracht is vastgelegd in samenhang met Uitvoeringsbesluit, IR, GS-mandaat, Financieringsregeling, Directiereglement, statuten en Aanbestedings documenten. Indien de beheerder hieraan niet voldoet, wordt de opdracht en managementovereenkomst beëindigd en volgen de consequenties als opgenomen in deze overeenkomst. De ASN Bank volgt haar eigen AO/IC ten aanzien van het beheer van een fonds en de regels uit de management overeenkomst. Op het niveau van het fonds wordt toezicht gehouden door de RvC en de AvA (Gedeputeerde Staten).

Vennootschapsbelasting Energiefonds Overijssel I B.V. en Energiefonds Overijssel II B.V. vallen per ultimo periode onder de vrijstelling voor de VPB voor overheidsbedrijven ex art. 2 lid 7 Wet VPB 1969. Per 1 januari 2016 is de wetgeving gewijzigd en is Energiefonds Overijssel belastingplichtig. Belasting toegevoegde waarde Het fonds verricht voor de btw vrijgestelde prestaties en kan geen voorheffing terugvorderen over de kosten die in rekening zijn gebracht.

Onderaannemers zijn StartGreen Capital en Royal HaskoningDHV. Met deze partijen is ASN Bank N.V. een term sheet en een service level agreement (SLA) aangegaan. De verplichtingen en verantwoordelijkheden die voortvloeien uit de managementovereenkomst, gelden voor zover van toepassing ook voor StartGreen Capital en Royal HaskoningDHV. Op basis van rapportages van de betrokken partijen wordt getoetst of wordt voldaan aan de onderlinge afspraken. Er vinden periodiek overleg en jaarlijkse evaluatie plaats. ASN Bank N.V. legt door middel van de kwartaal rapportages periodiek verantwoording af over het uitgevoerde beheer.

6. Fiscale positie

Energiefonds Overijssel I B.V. kan de betaalde btw jaarlijks terugvorderen van het btw-compensatiefonds. De mogelijkheid voor terugvordering bij het btw-compensatiefonds geldt voor vennootschappen waarin de Provincie Overijssel een direct belang heeft, zoals Energiefonds Overijssel I B.V. In Energiefonds Overijssel II B.V. heeft de Provincie Overijssel geen direct belang en voor dit fonds bestaat deze mogelijkheid niet. De aan Energiefonds Overijssel II B.V. in rekening gebrachte btw is verantwoord in de winst-en-verliesrekening.

De administratie van het fonds is sinds de oprichting uitbesteed aan ACTIAM N.V.

41

Toelichting op de geconsolideerde balans 7. Participaties (A) Het verloop van de post Participaties gedurende de verslagperiode is als volgt:

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 1.955 – Aankopen 539 1.955 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen (250) – Stand ultimo periode

2.244

1.955

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen Empyro B.V. kampte in 2015 na de opstart van de fabriek met een hardnek kig technisch probleem. Daardoor is er enkele maanden geen olieproductie geweest. De productie wordt nu weer langzaam opgebouwd. Door het achterblijven van de omzet op de prognoses bleven ook de inkomsten achter. Er waren daarom twee financieringsrondes nodig waarin de bestaande aandeelhouders converteerbare leningen hebben verstrekt. Met het opbouwen van de productiecapaciteit komen de kasstromen weer op gang. Omdat het verwachte rendement naar beneden is bijgesteld vindt vanuit het voorzichtigheidsprincipe een afwaardering plaats van € 250.000 (25%). Aankopen Het fonds heeft in de verslagperiode de volgende participaties aangekocht, die zijn gewaardeerd tegen de kostprijs.

Bedragen in € 1.000 Kostprijs Boeren met Zon B.V. 18 BTG Bioliquids B.V. 83 Holland Eco Finance B.V. 72 OrangeGas Overijssel B.V. 94 Solease Overijssel B.V. 13 Wocozon Overijssel B.V. 259 Totaal 539

% van de portefeuille 0,7% 3,3% 2,9% 3,8% 0,5% 10,4% 21,6%

Prioriteitsaandeel Energiefonds Overijssel I B.V. heeft in alle participaties een prioriteitsaandeel van € 1,-. Dit geeft extra rechten en zeggenschap die te maken hebben met dividenduitkering, besluitvorming en bedrijfsvoering van de ondernemingen.

8. Leningen (B) Het verloop van de post Leningen gedurende de verslagperiode is als volgt:

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 81.517 65.692 Verstrekkingen 6.228 15.825 Stand ultimo periode

87.745

81.517

42

Het fonds heeft per 31 december 2015 de volgende leningen verstrekt, die na eerste opname zijn gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rentemethode. Er zijn geen bijzondere waardeverminderingen geboekt gedurende de verslagperiode. Bedragen in € 1.000 Plaats Geamor- Opgelopen Totaal % van de tiseerde rente portefeuille kostprijs Woningcorporaties De Woonplaats Enschede 8.010 30 8.040 9,1% RK Woningstichting Ons Huis Enschede 7.105 16 7.121 8,1% Salland Wonen Raalte 3.860 14 3.874 4,4% Stg. Woonbedrijf Ieder1 Deventer 1.650 6 1.656 1,9% Stichting DeltaWonen Zwolle 8.300 – 8.300 9,4% Stichting Domijn Enschede 10.750 15 10.765 12,2% Stichting Mijande Wonen Weerselo 3.680 9 3.689 4,2% Stichting Wetland Wonen Vollenhove 2.370 3 2.373 2,7% Stichting Wonen Delden Delden 540 2 542 0,6% Stichting Woonconcept Meppel 2.290 9 2.299 2,6% Viverion Lochem 3.570 – 3.570 4,1% Woningstg. Welbions Hengelo Hengelo 17.859 34 17.893 20,4% Woningstichting Openbaar Belang Zwolle 1.800 7 1.807 2,1% Woningstichting Rentree Deventer 2.920 11 2.931 3,3% Woningstichting SWZ Zwolle 5.382 20 5.402 6,1% Overige Empyro B.V. Enschede 3.923 – 3.923 4,5% OrangeGas Overijssel B.V. Amsterdam 325 – 325 0,4% Sportbedrijf Deventer Deventer 1.131 1 1.132 1,3% Triple Groen B.V. Zwolle 1.131 – 1.131 1,3% Wocozon Overijssel B.V. De Meern 1.149 2 1.151 1,3% Totaal 87.745 179 87.924 100,0%

Alle leningen verstrekt aan woningcorporaties in de eerste tender hebben een rentepercentage van 1,5% en een gemiddelde looptijd van circa veertien jaar. De drie leningen uit de tweede tender hebben een rentepercentage van 1,5% en een looptijd van vijftien jaar. 43

Met uitzondering van de leningen aan Stichting Welbions is voor alle leningen die aan woningcorporaties zijn verstrekt, zekerheid verstrekt door middel van de garantstelling voor de gehele uitstaande posities door de Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Voor de uitstaande vorde ringen van Stichting Welbions heeft de gemeente Hengelo een garantstel ling afgegeven voor de gehele uitstaande positie.

10. Liquide middelen (D) Als liquide middelen worden aangemerkt alle direct opeisbare tegoeden bij banken. De liquide middelen staan ter vrije beschikking.

11. Eigen vermogen (E) Het verloop van het eigen vermogen is als volgt:

Voor de lening aan Sportbedrijf Deventer staat de gemeente Deventer garant. Voor zowel OrangeGas Overijssel als Triple Groen Overijssel zijn er zekerheden en voorwaarden gesteld waaraan is voldaan. De leningen aan OrangeGas en Wocozon staan geboekt tegen het nettobedrag. De lenin gen worden in stappen uitbetaald. Het restant wordt in een bouwdepot gehouden. Over het brutobedrag is rente verschuldigd, over het bouwde pot wordt een rente vergoed.

Geplaatst kapitaal Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode – – Storting kapitaal – –

9. Vorderingen (C)

Stand ultimo periode

–

–

De post Vorderingen bestaat uit:

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Te vorderen btw 553 Te vorderen uit hoofde van effectentransacties 285 Lopende rente verstrekte leningenportefeuille 179 Te vorderen rente verstrekte leningenportefeuille 27 Te vorderen aflossingen 32

31-12-2014 268 – 179 18 –

Overige reserves Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode (4.341) – Uit Onverdeeld resultaat (1.882) (4.341) Stand ultimo periode

Totaal

1.076

(6.223)

(4.341)

465

De te vorderen btw is de btw die Energiefonds Overijssel I B.V. kan terug vorderen van het btw-compensatiefonds. De post ‘Te vorderen uit hoofde van effectentransacties’ heeft betrekking op de participatie in BeGreen waarvoor het geld al wel is gedeponeerd bij de notaris maar de financiële closing nog niet is afgerond. De vorderingen hebben een looptijd van minder dan één jaar. 44

Onverdeeld resultaat Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode (1.882) (4.341) Naar Overige reserves 1.882 4.341 Nettoresultaat (1.701) (1.882) Stand ultimo periode

(1.701)

Het verloop van deze lening is als volgt:

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 92.611 67.312 Opgenomen 9.870 25.299

(1.882) Stand ultimo periode

Totaal Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode (6.223) (4.341) Nettoresultaat (1.701) (1.882) Stand ultimo periode

(7.924)

(6.223)

12. Lening Provincie Overijssel (F) De lening van de Provincie Overijssel van € 102,5 miljoen per 31 december 2015 is een renteloze lening met een looptijd die eindigt op 31 december 2027. Deze lening is onderdeel van de financieringsovereenkomst voor het beschikbaar stellen van de middelen. De via de financieringsovereenkomst getrokken gelden mogen uitsluitend worden gebruikt om gelden te financieren die zijn uitgezet bij ondernemingen, woningcorporaties en projecten.

92.611

13. Lening ASN Bank N.V. (G) De lening van ASN Bank N.V. is als volgt opgebouwd:

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Lening 12.000 Bouwdepot (1.370) Totaal

EFO I heeft een negatief eigen vermogen per einde van de verslagperiode. De enige aandeelhouder van EFO I is de Provincie Overijssel. Op basis van de financierings-verplichtingen en verstrekte leningen is de verwachting dat het negatieve eigen vermogen op termijn, na de vollooptijd, zal worden aangezuiverd. De ontvangen financiering van ASN Bank N.V. is gegarandeerd door de Provincie Overijssel.

102.481

10.630

31-12-2014 12.000 (3.870) 8.130

De lening heeft als doel om het werkkapitaal te financieren en heeft een looptijd tot 31 december 2027. De lening is aangegaan per 3 december 2013. De hoofdsom van de lening bedraagt € 12 miljoen. Daarvan is € 4,38 miljoen uitbetaald in 2013, € 3,75 miljoen in 2014 en € 2,50 miljoen in 2015. De resterende tranches (één tranche van € 1,25 miljoen en één tranche van € 0,12 miljoen) worden op verzoek uitbetaald. De rente bedraagt het driemaands Euribortarief met een opslag van 1,5%. Tot aan opname staat de lening op een depotrekening bij de ASN Bank N.V. met een rentevergoeding van 50 basispunten onder het rentetarief over de lening.

45

15. Niet uit de balans blijkende verplichtingen en zekerheden Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 8.130 4.380 Ontvangen gelden 14-jaarslening met hoofdsom € 12.000 2.500 3.750 Stand ultimo periode

10.630

8.130

Aflossing van de lening bedraagt € 0,3 miljoen per kwartaal; aflossing is voor het eerst verschuldigd op 1 januari 2018. De niet-opgenomen gelden van het depot zullen op die datum vrijvallen ter aflossing van de lening.

14. Overige schulden (H) De overige schulden per 31 december 2015 bedragen:

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Te betalen rente lening ASN Bank N.V. 14 Beheervergoeding 694 Vergoeding raad van commissarissen 9 Externe adviseurs 17 Vergoeding adviescommissie 18 Marketing en communicatie 16 Kosten externe accountant 25 Kosten due diligence – Ontwikkeling producten en methodologie 5 Aansprakelijkheidsverzekering – 1 – Bonus maatschappelijk rendement Totaal

798

31-12-2014 12 671 10 – 26 23 18 18 – – 50 828

1 Dit is een bonus waartoe de beheerder uit hoofde van de managementovereenkomst is gerechtigd als het fonds over enig jaar een bepaald maatschappelijk rendement realiseert.

De volgende niet uit de balans blijkende verplichtingen bestaan per 31 december 2015. Het betreft contracten met doelondernemingen die per 31 december 2015 zijn afgesloten door EFO I en EFO II, maar die in de loop van 2015 nog niet zijn uitbetaald.

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Vennootschap EFO I Participatie in OrangeGas Overijssel B.V. 281 Participatie in Holland Eco Finance B.V. 118 Participatie in BeGreen Overijssel B.V. 500 500 Participatie in Wocozon Overijssel B.V. 212 Participatie in Solease Overijssel B.V. 276 Participatie in Boeren met Zon B.V. 121 Participatie in PV Energy Finance Holding B.V. 776 Vennootschap EFO II Lening aan OrangeGas Overijssel B.V. – Lening aan Triple Groen B.V. – Lening aan Solease Overijssel B.V. 1.950 Lening aan PV Energy Finance Holding B.V. 9.911 Lening aan Warehouses De Pauw CVA 3.400 Totaal 17.545

31-12-2014

375 190 – – – –

1.560 1.148 – – – 3.773

De participaties in OrangeGas Overijssel B.V. en Holland Eco Finance B.V. zijn in de verslagperiode gedeeltelijk uitbetaald. Het restant staat in depot. Met Wocozon Overijssel B.V. is een nieuwe participatie aangegaan en een lening afgesloten. De participatie is gedeeltelijk uitbetaald. De leningen aan OrangeGas Overijssel B.V. en Triple Groen B.V. zijn gedeeltelijk uitbe taald en worden voor een gedeelte in depot gehouden. Voor het depot wordt een rentebedrag vergoed terwijl over het gehele brutoleningbedrag rente is verschuldigd. 46

Met Solease Overijssel B.V. en Boeren met Zon B.V zijn zowel een participatie aangegaan als een lening afgesloten en zijn participaties gedeeltelijk uitbetaald. Met PV Energie Finance Holding B.V. is zowel een participatie aangegaan als een lening afgesloten. Met Warehouses De Pauw CVA is een lening afgesloten. Ontvangen zekerheden De onderliggende waarde van garanties wordt niet als activa of passiva in de balans opgenomen. Alle leningen aan woningcorporaties, behalve die aan Stichting Welbions, vallen onder garantie van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Het totaal uitgeleende bedrag, inclusief opgelopen rente van € 87,9 miljoen, geeft het maximale potentiële risico voor het fonds aan voor gegarandeerde leningen. Dit is het risico dat alle tegenpartijen hun contractuele verplichtingen niet meer nakomen en alle bestaande zekerheden geen waarde hebben.

47

Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening 16. Beheervergoeding (I)

17. Overige kosten (J)

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Beheervergoeding EFO I B.V. 1.228 1.073 Beheervergoeding EFO II B.V. 1.176 1.265 Totaal

2.404

2.338

De beheerder heeft recht op een vaste vergoeding per jaar. De vaste vergoeding voor geheel 2015 bedroeg € 2.403.491 (2014: € 2.337.185). De btw op de beheervergoeding van Energiefonds Overijssel II B.V. wordt apart verantwoord onder de overige kosten die in het overzicht hieronder worden gespecificeerd. De btw op de beheer vergoeding van Energiefonds Overijssel I B.V. kan volledig bij het btw-compensatiefonds worden teruggevorderd en wordt dus niet als kosten verantwoord.

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Vergoeding raad van commissarissen 36 37 Vergoeding adviescommissie 42 38 Kosten externe adviseurs 15 – Btw EFO II 129 178 Marketing en communicatie 104 85 Accountantskosten 35 37 Ontwikkeling producten en methodologie 17 42 Aansprakelijkheidsverzekering 13 6 Kosten due diligence 6 36 Bonus maatschappelijk rendement – 50 Diverse kosten waaronder onvoorzien 2 1 Totaal

399

510

Het fonds heeft KPMG Accountants N.V. aangesteld als controlerende accountant. De accountantskosten zijn geheel toe te rekenen aan werk zaamheden ten behoeve van de beoordeling van het halfjaarbericht en de controle van de jaarrekening.

48

Personeel Het fonds maakt gebruik van de diensten van de beheerder (directie) van het fonds, ASN Bank N.V., en heeft dientengevolge geen personeel in dienst. Beloning raad van commissarissen De raad van commissarissen bestaat uit drie leden. In de verslagperiode ontving de voorzitter een vergoeding van € 16.770 en de overige twee leden ontvingen een vergoeding van € 9.000 ieder. Deze bedragen zijn exclusief onkostenvergoedingen. De raad kwam in totaal vier keer bijeen, had tweemaal een overleg met de adviescommissie en nam deel aan een projectenbezoek.

Transacties met verbonden partijen De Provincie Overijssel is als enige aandeelhouder van Energiefonds Overijssel I B.V. een verbonden partij van het fonds. De onder paragraaf 12 genoemde bedragen betreffen in hun geheel transacties met verbonden partijen. Daarnaast heeft de Provincie Overijssel een garantie afgegeven voor leningen ontvangen van ASN Bank N.V. voor een maximale waarde van € 12 miljoen. ASN Bank N.V. is als directie van Energiefonds Overijssel I B.V. een verbonden partij van het fonds. De beheervergoeding in paragraaf 16 betreft in zijn geheel transacties met verbonden partijen. De lening in paragraaf 13 betreft daarmee in zijn geheel transacties met verbonden partijen.

18. Belasting (K) Beloning adviescommissie De vergoeding voor de adviescommissie bedraagt € 1.500 exclusief onkosten per lid per vergadering, uitgaande van drie dagdelen (geen aparte vergoeding voor de voorzitter). Hiervan betaalt de Provincie Overijssel een bedrag van € 105,43. Het overige gedeelte verloopt via EFO. De adviescommissie bestaat uit vijf leden. De adviescommissie kwam acht keer bijeen, had twee telefonische vergaderingen, tweemaal een overleg met de raad van commissarissen en nam deel aan een projecten bezoek. De vergaderingen waren niet altijd volledig bezet en duurde vaak minder dan drie dagdelen.

Energiefonds Overijssel I B.V. en Energiefonds Overijssel II B.V. vallen per ultimo periode onder de vrijstelling voor de VPB voor overheidsbedrijven ex art. 2 lid 7 Wet VPB 1969. Per 1 januari 2016 is de wetgeving gewijzigd en is Energiefonds Overijssel belastingplichtig.

Beloning beheerder Het beloningsbeleid van het fonds is conform het beleid van de Provincie Overijssel. Dat betekent dat er een maximum (WNT-norm) is gesteld aan de beloning die medewerkers in dienst van de beheerder ontvangen. Dit geldt ook voor de salarissen van ondernemingen waaraan de beheerder werkzaamheden heeft uitbesteed, en van de bestuurders van ondernemingen waarin Energiefonds Overijssel I participeert.

49

Enkelvoudige jaarrekening Energiefonds Overijssel I B.V. 50

Enkelvoudige balans

Voor winstbestemming en in € 1.000 Toelichting 31-12-2015

31-12-2014

Activa Financiële vaste activa Participaties (L) 2.244 Deelnemingen in groepsmaatschappijen (M) – Lening aan groepsmaatschappij (N) 5.244

1.955 – 4.350

7.488 Vlottende activa Vorderingen (O) 847 Liquide middelen (P) 2.211

6.305

3.058 Totale activa 10.546

2.031

273 1.758

8.336

51

Passiva Eigen vermogen (Q) Geplaatst kapitaal – Overige reserves (6.223) Onverdeeld resultaat (1.701)

– (4.341) (1.882)

(7.924) Voorziening deelneming (R) 3.142 Langlopende schulden Leningen Provincie Overijssel (S) 3.920 Lening ASN Bank N.V. (T) 10.630

(6.223)

14.550 Kortlopende schulden Schulden aan participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen (U) 358 Te betalen interest lening 14 Overige schulden (V) 406

10.650

Totale passiva

3.121

2.520 8.130

393 12 383

778

788

10.546

8.336

52

Enkelvoudige winst-en-verliesrekening

Bedragen in € 1.000 Toelichting 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Opbrengsten uit beleggingen Niet-gerealiseerde waarde-veranderingen van participaties (250) (250) Financieringskosten Rente leningen 68 68 Kosten Beheervergoeding (W) (1.228) Overige kosten (X) (121) (1.349) Rentelasten (150) Resultaat voor belasting (1.681) Belasting – Resultaat deelneming (20) Nettoresultaat (1.701)

– –

55 55

(1.072) (136) (1.208) (137) (1.290) – (592) (1.882)

53

Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening 19. Algemeen

20. Grondslagen voor waardering

Energiefonds Overijssel I B.V. (EFO I) is opgericht op 7 november 2012 en gevestigd te Luttenbergstraat 2, Zwolle. Het fonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 56424566.

De grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaat bepaling zijn gelijk voor de geconsolideerde balans en winst-en-verlies rekening, met uitzondering van het volgende:

De verslagperiode van het fonds heeft betrekking op de periode 1 januari 2015 tot en met 31 december 2015.

Deelnemingen in groepsmaatschappijen Onder deelnemingen in groepsmaatschappijen wordt verstaan het 100%-belang in Energiefonds Overijssel II B.V. Dit belang is gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Wanneer de nettovermogenswaarde van deze deelneming negatief is, wordt zij op nihil gewaardeerd. Omdat EFO I geheel instaat voor de schulden van Energiefonds Overijssel II B.V., wordt in dat geval een voorziening gevormd.

De enkelvoudige jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. De enkelvoudige jaarrekening maakt deel uit van de geconsolideerde jaarrekening van de onderneming.

Voor zover posten uit de enkelvoudige balans en winst-en-verliesrekening hierna niet nader zijn toegelicht, verwijzen wij naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening.

54

Toelichting op de enkelvoudige balans 21. Participaties (L)

24. Vorderingen (O)

Zie voor een nadere toelichting paragraaf 7 van de geconsolideerde jaarrekening.

Onder Vorderingen zijn ultimo verslagperiode opgenomen:

22. Deelnemingen in groepsmaatschappijen (M) Energiefonds Overijssel I B.V. heeft een 100%-belang in Energiefonds Overijssel II B.V. (EFO II). Energiefonds Overijssel II B.V. is gevestigd te Zwolle. Het nominaal geplaatste en volgestorte kapitaal bedraagt € 100, bestaande uit honderd aandelen van nominaal € 1. Het eigen vermogen van EFO II is negatief en wordt derhalve tegen nihil gewaardeerd. Er is een voorziening gevormd voor deze deelneming ad € 3.142 duizend (ultimo 2014: € 3.121 duizend).

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Te vorderen btw 553 Te vorderen uit hoofde van effectentransacties 285 Lopende rente onderhandse leningen 6 Te vorderen rente onderhandse leningen 3 Totaal

31-12-2014

847

268 – 5 – 273

23. Lening aan groepsmaatschappij (N) Het verloop van de post Lening aan groepsmaatschappij is als volgt:

De vorderingen hebben een looptijd van minder dan één jaar.

25. Liquide middelen (P) Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 4.350 2.558 Verstrekking lening aan EFO II 894 1.792 Stand ultimo periode

5.244

4.350


26. Eigen vermogen (Q) Voor een nadere toelichting op het eigen vermogen verwijzen wij naar de toelichting op het eigen vermogen van de geconsolideerde jaarrekening (zie paragraaf 11). Het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening wijkt niet af van het eigen vermogen in de geconsolideerde jaarrekening.

De lening heeft als doel om tijdelijk het werkkapitaal van EFO II te finan cieren en heeft een looptijd tot 31 december 2027. De rente bedraagt het driemaands Euribortarief met een opslag van 1,5%.

55

27. Voorziening deelneming (R)

Het verloop van de lening verstrekt aan EFO I is als volgt:

Energiefonds Overijssel I B.V. heeft een 100%-belang in Energiefonds Overijssel II B.V. (EFO II). Energiefonds Overijssel II B.V. is gevestigd te Zwolle. Het nominaal geplaatste en volgestorte kapitaal bedraagt € 100, bestaande uit honderd aandelen van nominaal € 1. Het verloop van de post Voorziening deelneming is als volgt:

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 2.520 – Opgenomen 1.400 2.520

Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Stand aan het begin van de periode 3.121 2.529 Resultaat deelneming 21 592

29. Lening ASN Bank N.V. (T)


Zie voor een nadere toelichting paragraaf 13, Lening ASN Bank N.V., van de geconsolideerde jaarrekening.

3.142

3.121

EFO I aanvaardt hoofdelijke aansprakelijkheid (in de zin van artikel 2:403 lid1f BW) voor alle uit rechtshandelingen voortvloeiende schulden van EFO II vanaf de oprichting van deze vennootschap. Daarom is een voorziening gevormd voor het negatieve eigen vermogen van de deelneming.


3.920

2.520

30. Schulden aan participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen (U) Dit betreft nog aan EFO II te betalen bedragen.

28. Lening Provincie Overijssel (S) De Provincie Overijssel heeft zowel aan EFO I als aan EFO II een lening verstrekt. Zie voor een nadere toelichting paragraaf 12 van de geconsoli deerde jaarrekening.

56

31. Overige schulden (V) Per 31 december 2015 was de samenstelling van de post Overige schulden als volgt:

Bedragen in € 1.000 31-12-2015 Te betalen interest lening 14 Te betalen beheervergoeding 364 Te betalen marketing- en communicatiekosten 7 Te betalen vergoeding adviescommissie 8 Te betalen vergoeding raad van commissarissen 4 Te betalen externe adviseurs 10 Te betalen accountantskosten 11 Te betalen kosten ontwikkeling producten en methodologie 2 Bonus maatschappelijk rendement – Totaal

420

31-12-2014 12 325 10 12 5 – 8 – 23 395

57

Toelichting op de enkelvoudige winst-en-verliesrekening 32. Beheervergoeding (W)

34. Personeel

De beheerder heeft over de verslagperiode een vergoeding van € 1.227.430 (2014: € 1.072.391) ontvangen. Zie voor een nadere toelichting paragraaf 16, Beheervergoeding, van de geconsolideerde jaarrekening.


35. Beloning raad van commissarissen Zie voor een nadere toelichting paragraaf 17 van de geconsolideerde jaarrekening.

33. Overige kosten (X) De overige kosten bestaan uit:

36. Beloning adviescommissie Bedragen in € 1.000 01-01-2015 01-01-2014 t/m 31-12-2015 t/m 31-12-2014 Vergoeding raad van commissarissen 15 16 Vergoeding adviescommissie 18 17 Kosten externe adviseurs 9 – Kosten due diligence 1 4 Accountantskosten 16 16 Marketing en communicatie 47 38 Ontwikkeling producten en methodologie 8 19 Verzekeringen 6 3 Bonus Maatschappelijk Rendement – 23 Onvoorzien 1 – Totaal

121


37. Transacties met verbonden partijen Zie voor een nadere toelichting paragraaf 17 van de geconsolideerde jaarrekening. Zwolle, 16 maart 2016 Directie Energiefonds Overijssel I B.V.

136

De accountantskosten zijn geheel toe te rekenen aan werkzaamheden ten behoeve van de controle van het halfjaarbericht en de jaarrekening.

58

Overige gegevens Resultaatverwerking Het verlies over 2015 ad € 1.701 duizend is als onverdeeld resultaat verantwoord, als onderdeel van het eigen vermogen.

Bijzondere zeggenschapsrechten Er is bij Energiefonds Overijssel I B.V. geen sprake van bijzondere zeggenschapsrechten.

Gebeurtenissen na balansdatum Er hebben zich geen belangrijke gebeurtenissen na de balansdatum voorgedaan.

59

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Energiefonds Overijssel I B.V.

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening over de periode 1 januari 2015 tot en met 31 december 2015 van Energiefonds Overijssel I B.V. te Zwolle gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2015 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over de periode 1 januari 2015 tot en met 31 december 2015 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het directieverslag, beide in over eenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als zij noodzakelijk acht om het opmaken van de jaar rekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het inrichten van controle werkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risicoinschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de ge bruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie vol doende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

Verantwoordelijkheid van de accountant

Oordeel

Verantwoordelijkheid van de directie

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaar rekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Energiefonds Overijssel I B.V. per 31 december 2015 en van het resultaat over 2015 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

60

Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het directieverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het directieverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Utrecht, 16 maart 2016 KPMG Accountants N.V. G.J. Hoeve RA

61

Bijlage 1: Personalia Raad van commissarissen

Adviescommissie

Pieter van Geel, voorzitter Pieter van Geel kent het publieke domein goed, vanuit zowel ambtelijk als bestuurlijk perspectief: hij begon zijn carrière als planoloog bij de gemeente Helmond en werd daar later gemeentesecretaris. Als CDA’er was hij lid van de provinciale en gedeputeerde staten van Noord-Brabant, Tweede Kamerlid, fractievoorzitter en staatssecretaris VROM. Momenteel bekleedt hij verschillende commissariaten (Goede Doelen Loterijen, COVRA, Lucht verkeersleiding Nederland) en is hij voorzitter van het bestuur van de NAK (Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen).

Jean-Pierre Sweerts, voorzitter Jean-Pierre Sweerts is investeringsadviseur en financieel arrangeur van infrastructurele projecten, bedrijven en fondsen in clean energy en clean technology (Linius Capital). Voorheen was hij onder andere managing director DIF renewable energy en afdelingshoofd Duurzame Ontwikkelin gen bij Rabobank. Jean-Pierre is van mening dat bedrijfseconomische gronden een grote rol moeten spelen bij beslissingen door de adviescom missie: “Als een bedrijf of project omvalt, is er ook geen maatschappelijk rendement.”

Jan Paul van Soest Jan Paul van Soest is zelfstandig adviseur (Jan Paul van Soest – Advies voor Duurzaamheid), entrepreneur en auteur op het gebied van duurzaamheid in Nederland. In die hoedanigheid betrokken bij initiatieven als De Groene Zaak en De Gemeynt, coöperatie u.a. Tevens bekleedt hij een aantal commissariaten, onder meer bij Centrum Landbouw en Milieu. Eerdere posities waren onder meer lid van de raad van commissarissen van Triodos Meerwaardefonds en Triodos Groenfonds, lid van de Algemene Energie raad, en bestuurslid van Wereld Natuur Fonds Nederland. Roeland van Straten Roeland van Straten is eigenaar van Seyst Finance & Strategy B.V. en gespecialiseerd in de strategische en financiële onderbouwing van investe ringen. Als adviseur van grote energiebedrijven is hij zeer nauw betrokken bij vele projecten in de energiesector, variërend van oplaadpalen en getij de-energie tot de slimme meter en stadswarmte. Hij is medeauteur van ‘Strategie en management’ en sinds 2002 verbonden aan Nyenrode Business Universiteit. Tevens is hij bestuurder geweest bij diverse maat schappelijke organisaties (Ned. Tafelronde, Kerkenraden), en commissaris bij Benspak B.V.

Juul Vaandrager Juul Vaandrager is medeoprichter en partner bij Triple Finance Partners (financieel en strategisch advies). Voorheen was zij onder meer directeur van Rapar bij Rabobank Private Equity, zelfstandig adviseur en investment manager bij ABN AMRO Participaties. In deze diverse functies heeft zij ruime ervaring opgedaan in private equity en met het begeleiden van mkb-bedrijven. Ad van Wijk Ad van Wijk is zelfstandig adviseur en hoogleraar Future Energy Systems aan de TU Delft. Hij bekleedt diverse commissariaten, onder meer bij Wind Energy Solutions B.V., Tetra-E Holding B.V. en Eteck B.V. Voorheen was hij onder andere CEO van Econcern (tot aan het faillissement in 2009) en CEO van Ecofys. Ad van Wijk heeft veel kennis van energie en energiesystemen.

62

Herman Jan Wijnants Herman Jan Wijnants is zelfstandig adviseur (Phorcys) op het gebied van klimaat- en energievraagstukken. Hij is onder meer betrokken bij de Energiewerkgroep van overkoepelende Duurzaamheidsoverleg Politieke Partijen (Nederland krijgt Nieuwe Energie) en bij de Drentse Energie Organisatie. Voorheen was hij adviseur en manager bij RHDHV, beleids medewerker bij het Ministerie VROM en de Wereldbank. Hij heeft kennis van en ervaring met Europese staatssteunprocedures en met het bepalen van maatschappelijke meerwaarde. Paul Nederkoorn Paul Nederkoorn studeerde chemie, farmacochemie en Nederlandse rechtsgeleerdheid. Volgend op zijn benoeming tot universitair docent en groepsleider aan de Vrije Universiteit, werkte hij op het hoofdkantoor van Shell als economics advisor, business opportunity coördinator en portfolio advisor Exploration & Production. Na een management buy-in in een datacommunicatiebedrijf en na betrokken te zijn geweest bij het Changdao offshore windmolenpark in China, heeft hij samen met de Universiteit Twente en een 5-tal private investeerders de incubator UT International Ventures opgericht. Kansrijke technologie, ontwikkeld aan de Universiteit Twente, wordt op deze manier financierbaar gemaakt. Hij was commissaris bij Vialle Alternative Fuel Systems BV, hij is voorzitter van de raad van commissarissen van Medspray BV en hij is voorzitter van de APEC Academy.

Overzicht medewerkers Energiefonds Overijssel Het beheer van Energiefonds Overijssel wordt gevoerd door de ASN Bank in samenwerking met StartGreen en RoyalHaskoningDHV (RHDHV). Bij de ASN Bank zijn twee teams actief voor het fonds: de afdeling Beleggen en de afdeling Duurzame Financieringen. ASN Bank Beleggen De afdeling Beleggen van de ASN Bank vervult taken voor Energiefonds Overijssel die te maken hebben met het beheer van het fonds. Het team bestaat uit de volgende personen: Bas-Jan Blom, bedrijfshoofd ASN Bank Beleggen, directeur ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V., boegbeeld EFO Bas Jan Blom is als directeur ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB) verantwoordelijk voor de beleggingsfondsen van de ASN Bank. Tevens is hij directeur van Energiefonds Overijssel. Voorheen heeft hij acht jaar bij Schretlen & Co gewerkt, waar hij verschillende managementfuncties vervulde op het gebied van financiële planning, relatiemanagement en beleggingsadvies. Daarvoor was hij vijftien jaar werkzaam bij ABN AMRO. Bas-Jan Blom is bestuurslid van de Stichting de Putsche Ruiters. Dorine Putman-Devilee, manager externe relaties ASN Bank, boegbeeld EFO Dorine Putman-Devilee was van 2000 tot 2004 hoofd afdeling kredieten en investeringen bij de ASN Bank. Sinds 2004 vertegenwoordigt zij de ASN Bank als ambassadeur. In dit kader is zij lid van het Groenberaad van de NVB, voorzitter van het Beraad sociaal-ethische beleggingsfondsen van de NVB, commissaris van de coöperatieve bouwvereniging Q, lid van de werkgroep financiën BlokvoorBlokaanpak, secretaris van de Stichting Keur merk Warmtepompen, bestuurslid van onderzoeksbureau CE Delft, lid van de Adviesraad Warmte (AgentschapNL tot aan opheffing van deze advies raad); lid van de adviesraad verduurzaming bestaande woningen gemeen te Teylingen, lid van de Overlegtafel duurzaam bouwen Provincie Limburg, jurylid van SBIR (AgentschapNL), en lid van de werkgroep Financiering van de Federatie e-Decentraal. Dorine is afgestudeerd als niet-westers socio loog aan de Universiteit van Leiden. 63

Han Langen, fondsmanager Han Langen is fondsmanager sinds mei 2013. Hij is verantwoordelijk voor het beheer van Energiefonds Overijssel en voor toekomstige institutionele fondsen die onder beheer vallen van de ASN Bank. Hiervoor heeft Han diverse functies vervuld bij Oxfam Novib, onder andere op het gebied van microfinance, en bij de provincie Utrecht. Han is afgestudeerd als econoom aan de universiteit van Tilburg en heeft zijn postdoctorale opleiding tot Register Controller afgerond aan de Nyenrode Business Universiteit. Wilma Kwint, commercieel ondersteuner Wilma Kwint is senior commercieel ondersteuner en de directe secretariële ondersteuner van Bas-Jan Blom, directeur van ABB. Zij is sinds mei 2008 werkzaam bij de ASN Bank. Eerder werkte zij als boekhouder-salaris administrateur en HRM-medewerkster bij verschillende commerciële ondernemingen. Zij is verantwoordelijk voor de directe ondersteuning van de directeur van ABB en de collega’s van de afdeling Beleggen. Zij heeft in oktober 2011 de opleiding Certified Team Manager (CTM) met succes afgerond. Jan-Willem Grandia, hoofd Controlling Jan-Willem Grandia is sinds oktober 2011 eindverantwoordelijk voor de afdeling Controlling & Compliance van de ASN Bank. Hij is tevens de local compliance officer van de ASN Bank en ABB. Sinds 2006 is Jan-Willem werkzaam bij SNS REAAL. Voordat hij bij de ASN Bank kwam, was hij twee jaar afdelingshoofd Group Finance bij SNS REAAL en ruim drie jaar business controller bij Zwitserleven. Jan-Willem is afgestudeerd als bedrijfs econoom aan de Universiteit van Amsterdam en heeft zijn postdoctorale opleiding tot Register Controller afgerond.

ASN Bank Duurzame Financieringen Het team van de afdeling Duurzame Financieringen van de ASN Bank is verantwoordelijk voor de behandeling van de aanvragen voor leningen en garanties onder EFO II. Het team beheert tevens het ASN Groenprojecten fonds en verstrekt namens de ASN Bank kredieten. Het team bestaat uit de volgende personen: Jort Bakker, bedrijfshoofd afdeling Duurzame Financieringen Jort Bakker werkt sinds 2006 bij de ASN Bank. Hij is eindverantwoordelijk voor de afdeling Duurzame Financieringen. Deze afdeling financiert voor namelijk projecten vanuit de ASN Bank en het ASN Groenprojectenfonds. De afdeling is verantwoordelijk voor de uitzettingen, het risicomanage ment en het beheer. Jort is afgestudeerd als bedrijfseconoom aan de Eras mus Universiteit. Inmiddels is hij 24 jaar werkzaam in de zakelijke krediet verstrekking. Hij bekleedde verschillende directieposities. Anouk Blüm, senior accountmanager Anouk Blüm werkt sinds 2008 bij de ASN Bank. Zij is verantwoordelijk voor duurzame-energiefinancieringen in Overijssel. Haar specialismen zijn duurzame warmte en duurzame woningbouw, zowel nieuwbouw als renovatie. Anouk Blüm heeft economie gestudeerd in Groningen en de postdoctorale opleiding voor registeraccountant in Amsterdam afgerond. Zij heeft in totaal vijftien jaar werkervaring, die zij opdeed als accountant bij KPMG, investment officer bij fondsmanager Triple Jump, en als analist en vervolgens accountmanager bij de ASN Bank. Jacco van Egdom, senior accountmanager Jacco van Egdom is senior accountmanager bij Energiefonds Overijssel met als aandachtsgebied vreemd vermogen. Hij heeft 25 jaar bankervaring en is sinds de oprichting in januari 2013 betrokken bij het fonds. Eerder werk te hij in verschillende functies in de zakelijke kredietverlening bij Rabobank en SNS Bank. Jacco is afgestudeerd als bedrijfskundige aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

64

Bernard Stornebrink, senior accountmanager Bernard Stornebrink is senior accountmanager bij Energiefonds Overijssel met als aandachtsgebied vreemd vermogen. Hij heeft 15 jaar fusie- en overname-ervaring en is vanuit zijn eigen praktijk ook betrokken geweest bij diverse (her)financieringen van bedrijven. Bernard is sinds juni 2015 op interim basis betrokken bij het fonds. Daarnaast is hij nog partner van Corporate Match Corporate Finance en vervult hij diverse nevenfuncties bij diverse bedrijven. Hiervoor heeft hij gewerkt als bedrijfskundig adviseur bij ADV Management Consulting. Peter van Emmerik, senior kredietanalist Peter van Emmerik is in juli 2013 bij de ASN Bank in dienst getreden als senior kredietanalist. Hij beoordeelt kredietaanvragen en revisies. Voordat Peter bij de ASN Bank kwam, werkte hij ruim 22 jaar in verschillende func ties bij BNG Bank en ABN AMRO Bank. Hij is afgestudeerd als stuurman GHV aan de Hogere Zeevaartschool Amsterdam en is Certified Anti-Money Laundering Specialist (CAMS). Barry Bulpitt, medewerker documenten en zekerheden Barry Bulpitt is sinds september 2010 senior medewerker documenten- en zekerhedenbeheer. In de functie is hij verantwoordelijk voor de juridische documentatie en operationele uitvoering voor zakelijke klanten. Tevens is hij verantwoordelijk voor de juridische en fiscale begeleiding en de admi nistratie van een aantal fondsen. Barry heeft twaalf jaar bankervaring, waarvan zeven jaar bij de internationale handelsfinanciering van Fortis/ ABN AMRO. Barry is afgestudeerd in Europese Bestuurskunde en Europees Recht aan de universiteit van Portsmouth, Engeland.

Jessica Bestebroer-de Vos, commercieel ondersteuner Jessica is in december 2013 begonnen als commercieel ondersteuner voor Energiefonds Overijssel. Zij ondersteunt accountmanagers Jacco van Egdom en Anouk Blüm. Zij zorgt voor een goed, efficiënt verloop van de dagelijkse processen, behoudt het overzicht en draagt zorg voor een complete administratie en archivering. Jessica heeft negen jaar commerciële ervaring. Zij was bij Eneco Business medeverantwoordelijk voor de door ontwikkeling en verkoop van energiebesparingsproducten en droeg in haar vrije tijd actief bij aan het verduurzamen van het pand. Jessica is afgestudeerd als Bachelor in Business Administration. Mark Slinger, commercieel ondersteuner Mark is sinds maart 2013 commercieel ondersteuner voor de ASN Bank en het ASN Groenprojectenfonds. Met ingang van juli 2014 is hij ook werkzaam voor Energiefonds Overijssel. Hij ondersteunt accountmanagers Jacco van Egdom en Anouk Blüm. Hij zorgt voor een goed, efficiënt verloop van de dagelijkse processen, behoudt het overzicht en draagt zorg voor een complete administratie en archivering. Mark heeft zes jaar bankervaring. Eerder werkte hij bij SNS Bank als medewerker zakelijk krediet. Hij regelde hier het complete kredietproces van nieuwe en bestaande franchisenemers. Mark is afgestudeerd in Commerciële Economie aan de HES in Rotterdam.

Ad Diemel, medewerker documenten en zekerheden Ad Diemel is sinds maart 2013 senior medewerker documenten- en zekerhedenbeheer. In de functie is hij verantwoordelijk voor de juridische documentatie voor zakelijke klanten. Tevens is hij verantwoordelijk voor de juridische documentatie van Energiefonds Overijssel II. Ad heeft 37 jaar bankervaring, waarvan 36 bij ABN AMRO en The Royal Bank of Scotland in diverse functies. Ad is afgestudeerd in Bedrijfseconomie aan de Hoge school van Utrecht. 65

Royal HaskoningDHV (RHDHV) Het team van RHDHV is verantwoordelijk voor de frontdesk van Energiefonds Overijssel. Het team bestaat uit de volgende personen: Leon Pulles, senior accountmanager Leon Pulles is senior investeringsadviseur bij RHDHV. Hij is meer dan twintig jaar werkzaam in de energiesector. In deze periode is hij verant woordelijk geweest voor de ontwikkeling, financiering en realisatie van vele energieconcepten. Hij heeft eerder in de energiesector gewerkt vanuit de volgende organisaties: Kema Consulting, Cap Gemini Ernst & Young, Nuon en Scheuten Solar. Op basis van zijn ervaring ontwikkelt hij investerings strategieën en -projecten. Dat doet hij vanuit een gedachtegoed dat is gebaseerd op drie kernelementen: energie-expertise, relaties & partnerships en aanpak. Leon beschikt hierdoor over veel kennis van de ontwikkeling van energieconcepten. Daarnaast heeft hij een uitgebreid netwerk van duurzame investeerders en banken. Leon is een ondernemende adviseur met een sterke focus op waardecreatie. Hij werkt zeer gedreven aan mogelijkheden om de haalbaarheid van investeringsprojecten te vergroten. Michiel Nijboer, reporting analyst Michiel Nijboer is sinds begin 2012 investeringsadviseur bij RHDHV. Hij heeft tien jaar ervaring in de energiesector. Eerder was hij werkzaam in uiteenlopende functies bij Gasunie, GasTerra en het International Energy Agency. Hij heeft een brede basis kennis van en ervaring met onder andere het opstellen en beoordelen van business cases voor investeringen in gasinfrastructuur, het onderzoeken van de economische en maatschappe lijke haalbaarheid van nieuwe gastoepassingen, en het analyseren van en adviseren over ontwikkelingen (op lange termijn) in de Nederlandse en Europese energiemarkt. Michiel heeft bedrijfseconomie gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en diverse opleidingen gevolgd aan het Energy Delta Institute.

Cuno Grootscholten, front desk manager Cuno Grootscholten is werkzaam als senior adviseur klimaat bij RHDHV. Cuno is een ervaren projectleider en uitstekend op de hoogte van de energie-agenda van overheden en het bedrijfsleven. Als projectleider heeft hij haalbaarheidsstudies en businesscasestudies opgezet voor duurzameenergiesystemen op het gebied van restwarmtebenutting, warmtekoudeopslag en zonne-energie. Cuno heeft ruime ervaring met de opzet en uitvoering van subsidieregelingen. De afgelopen 3,5 jaar was hij, in opdracht van de Provincie Overijssel, als projectleider verantwoordelijk voor de uitvoering van de provinciale tenderregeling duurzame energieop wekking & energiebesparing. Aan de hand van een gezamenlijk opgesteld beoordelingskader zijn alle projectvoorstellen beoordeeld en getoetst. Voor de Provincie Gelderland was hij betrokken bij de uitvoering van het energiebeleid, de beoordeling van subsidieaanvragen en het schrijven van preadviezen. Cuno is een proactieve, ondernemende adviseur met een uitstekende kennis van zaken, die is gebrand op het realiseren van kansen. Jantine Zwinkels, front desk medewerker Jantine Zwinkels is werkzaam als adviseur duurzaamheid bij RHDHV. Jantine heeft een bestuurskundige achtergrond en door deze beleids matige insteek heeft ze gevoel voor publieke vraagstukken, besluitvor mingsprocessen en de complexe omgeving waarin overheden en bedrijven samenwerken. Bij RHDHV heeft zij inmiddels ervaring opgedaan met een breed scala aan duurzaamheidsprojecten rondom energie, mobiliteit en gebiedsontwikkeling. Het opstellen en toetsen van gemeentelijk klimaat beleid en het doen van onderzoek naar innovatieve, vooruitstrevende pilotprojecten zijn hier voorbeelden van. In deze opdrachten stond vaak de vertaling van ambities naar concrete uitvoering centraal. In haar werk neemt Jantine graag het initiatief en denkt ze actief mee met collega’s om werkwijzen te verbeteren en problemen op te lossen.

66

StartGreen Capital Het team van StartGreen Capital is verantwoordelijk voor de participaties onder EFO I. Het team bestaat uit de volgende personen: Coenraad de Vries, fondsbeheerder Coenraad de Vries is medeoprichter en managing partner van StartGreen Capital. Na verschillende managementfuncties initieerde hij in 2000 mede Fortis Venturing, de innovatie-kraamkamer (incubator) van Fortis Groep. In deze functie ontwikkelde en bouwde hij verschillende nieuwe financiële producten en strategische deelnemingen voor Fortis Groep. In 2005 stond Coenraad aan de wieg van Excellerator, een in innovatie gespecialiseerd consultantbedrijf voor Fortis-klanten. Coenraad heeft de HEAO-opleiding Economisch-Juridisch afgerond, alsmede Beleids- en Organisatieweten schappen aan de Universiteit Tilburg. Daarnaast volgde hij diverse executive-programma’s aan het International Institute for Management Development (IMD) te Lausanne. Laura Rooseboom, fondsbeheerder Laura Rooseboom is medeoprichter en managing partner van StartGreen Capital. Hiervoor was Laura managing partner bij DOEN Participaties, het venturefonds van Stichting DOEN van de Postcodeloterij. In die functie was zij een van de eerste investeerders in duurzame bedrijven in Neder land. Zij heeft veel duurzame bedrijven gezien en een groot aantal daarvan begeleid in hun groei. Voor die tijd was Laura actief als accountmanager voor vermogende particulieren bij NBC Vermogensbeheer. Laura heeft Bedrijfskunde gestudeerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de postdoctorale opleiding tot Chartered Financial Analyst (Vrije Universiteit Amsterdam) met succes afgerond. Karel Asselbergs, investment manager Karel Asselbergs is sinds september 2013 investment manager bij Start Green Capital en betrokken bij de acquisitie, monitoring en sturing van de participaties. Karel studeerde Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waarna hij een uitgebreide transactie-ervaring heeft opgedaan als fusie- en overnameadviseur bij respectievelijk Deloitte en ING Corporate Finance. Vervolgens was hij werkzaam bij investeringsmaatschappij KRC Capital.

Anthony Viellevoije, investment associate Anthony Viellevoije werkt sinds februari 2014 als investment associate bij StartGreen Capital en is nauw betrokken bij de acquisitie , monitoring en sturing van de participaties. Voorafgaand aan de stap naar venture capital is Anthony vier jaar actief geweest bij ING Corporate Finance en drie jaar als founder van een social travel startup. De focus bij ING CF lag met name op fusies & overnames in de media en offshore energy sector, naast een rotatie bij Equity Capital Markets. Anthony studeerde International Busi ness Administration aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Rutger Nelis, investment associate Rutger Nelis werkt sinds april 2014 als Investment Associate bij StartGreen Capital en is nauw betrokken bij de acquisitie, monitoring en sturing van de participaties. Voorafgaand aan de stap naar StartGreen volgde Rutger een Master in Business Administration (MBA) aan de IE Business School in Madrid. Rutger studeerde Sustainable Energy Technology aan de TU Delft, waarna hij een aantal jaren als duurzaamheidsconsultant bij KPMG heeft gewerkt. Roderick Ruinard, junior business analist Roderick Ruinard is sinds september 2015 junior busniess analyst bij StartGreen Capital en betrokken bij de acquisitie, monitoring en sturing van de participaties. Wilma van Luenen, support Wilma van Luenen is sinds het begin van StartGreen Capital werkzaam als office manager. Zij verzorgt de secretariële ondersteuning van de managing partners en de financiële administratie van de fondsen van StartGreen. Hiervoor werkte zij negen jaar bij een participatie maatschappij.

67


Thanks mate!

Herman Jan Wijnants vervolgt vanaf 2016 zijn loopbaan in Australië en verlaat daarom de adviescommissie.

68


“De mensen achter de projecten zijn cruciaal” Wat heeft de adviescommissie je gebracht? De adviescommissie van EFO heeft mij leren inzien dat de mensen achter de duurzame energieprojecten cruciaal zijn voor het welslagen van een ingediend project. Daardoor ben ik mij gaan realiseren dat het ook heel belangrijk is wanneer de overheid voor dit soort grotere energieprojecten het subsidie-instrument gebruikt, het ook heel belangrijk is om te weten wie er achter de projecten zitten. Vaak zie je in de praktijk dat er bij het gebruik van het subsidie-instrument de overheid, als subsidievertrekker, juist afstand houdt van de indiener om een eerlijke afweging te kunnen maken voor de toekenning in vergelijking met andere indieners. Zo’n anoniem proces zou bij (grotere) subsidies volgens mij juist voor komen moeten worden. Dat pleit ook voor de aanpak van Overijssel (en andere provincies), om een fonds met een fondsbeheerder in te zetten waarbij de fondsbeheerder juist wel met de indiener om tafel zit en de businessplannen bespreekt op haalbaarheid. En als je daar een constructieve en kritische adviescommissie naast zet, heb je nog een dubbele check op de haalbaarheid. Overigens heb ik in mijn rol duidelijk gemerkt dat de instrumenten van het Overijsselse fonds duidelijke meerwaarde hebben in het rondrekenen van de business case. Dat zal niet minder worden, zeker nu men voor 2016 verwacht dat de olieprijs verder gaat dalen.

69


Wat heb jij EFO gebracht? Mijn rol binnen EFO was dat ik de meeste leden van de adviescommis sie bewust heb gemaakt dat EFO een overheidsfonds is. Dat brengt allerlei eigenaardigheden met zich mee die een privaat en commercieel fonds niet kent. Dat begint met de perikelen rond staatssteun: binnen de commissie hebben we daar regelmatig over gesproken en ook, zeker in het begin, regelmatig met de fondsbeheerder gekeken hoe de berekening werd gemaakt. De Europese Commissie heeft hiervoor redelijke strikte regels opgezet, die ook door een advocatenkantoor in een presentatie aan ons zijn toegelicht De adviescommissie wil natuur lijk voorkomen dat EFO, zeker gezien de omvang, daarin een foute interpretatie zou maken. Een ander punt is de mogelijkheid voor de indiener om beroep aan te tekenen bij een besluit over het toekennen van een lening. Dat bete kent dat de adviescommissie altijd goed en zuiver heeft gekeken naar de motivering van een besluit bij iedere aanvraag.

Wat neem je mee naar Australië? Er zijn in Nederland vele slimme ondernemers met lef die hun bedrijf opzetten op het gebied van duurzame energieproductie of energie besparing. De ontmoetingen met de ondernemers waarbij EFO heeft geïnvesteerd, waren vaak heel inspirerend. Het heeft mij zeker aan het denken gezet om na te gaan welke mogelijkheden hiervoor in Australië liggen. Dus wie weet!

“Er zijn veel slimme duurzame ondernemers met lef”

Ik heb bijzonder plezierig samengewerkt met zowel de leden van de adviescommissie als de fondsbeheerder, die voor ons elke vergadering veel werk heeft verzet. Zoals ze in Australië zeggen: Thanks mates!!


70

Bijlage 3: OrangeGas

“Met de opening van het eerste Groengastankstation is de provincie goed op weg naar haar doelstelling voor nieuwe energie” Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel.

OrangeGas bouwt in Overijssel tien nieuwe Groengaspunten 71


Energiefonds Overijssel financierde OrangeGas voor € 2,1 miljoen OrangeGas bouwt in Overijssel tien nieuwe tankstations voor Groen gas. Daarmee wordt het aantal vulpunten voor Groengas in Overijssel verdubbeld. Groengas wordt gemaakt van biogas, dat wordt verkregen uit gft-afval, rioolwater en mestvergisting. Op 19 februari 2015 opende Eddy van Hijum, gedeputeerde van de provincie, in Kampen het eerste tankstation. In 2016 zal OrangeGas nog nieuwe Groengas-tanklocaties openen in Almelo, Enschede, Ommen, Zwolle en Deventer.

De rol van Energiefonds Overijssel De Provincie Overijssel wil dat duurzame energie in 2023 voorziet in 20% van de totale energiebehoefte van de provincie. Energiefonds Overijssel financiert projecten die op korte tot middellange termijn kunnen bijdragen aan deze ambitie. Het fonds financierde OrangeGas Overijssel voor € 2.1 miljoen (combinatie lening en participatie). Het totaal van de investering bedraagt € 2.7 miljoen.

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 23 feb 2015 Gedeputeerde @VanHijum opent Groengas-tankstation in Kampen - Energiefond Overijssel @OrangeGas

72


“ Energie en economie gaan hand in hand. We beoordelen projecten daarom stevig op energie prestaties én financiële robuustheid. OrangeGas heeft een businesscase die aan beide voorwaarden voldoet. We zijn er trots op dat de investeringen in Overijssel bijdragen aan een landelijk dekkend net werk van Groengas-tankstations. Dat is belangrijk, want een voldoende aantal tankstations maakt rijden op Groengas toegankelijker. En dat is weer goed voor mens en economie.” Eddy van Hijum, Gedeputeerde provincie Overijssel


Bekijk meer over dit onderwerp in het tv-programma ’t Groene Oosten’

73

Bijlage 4: Welbions

Huurwoningen Welbions door opknapbeurt weer dertig jaar mee

74

Bijlage 4: Welbions

“De provincie Overijssel zet in op het isoleren en energiezuinig maken van woningen. Dat maakt het wonen aangenamer, goedkoper en het helpt ons minder afhankelijk te zijn van fossiele energiebronnen. Daarnaast stimuleren de maatregelen de regionale economie en de werkgelegenheid.” Eddy van Hijum, gedeputeerde Overijssel

Woningcorporatie Welbions heeft 126 etagewoningen in de wijk Noord in Hengelo verduurzaamd: ze zijn van duurzaamheidslabel F naar A gegaan. “Dat is juist bij dit soort woningen een enorme uitdaging”, aldus Harry Rupert, bestuursvoorzitter van Welbions. De flats zijn goed geïsoleerd met buitengevelisolatie. Deze heeft de complexen ook een nieuwe uitstraling gegeven. Met een composietbalkon – een unieke oplossing in Nederland – zijn de balkons aan de voorkant fors vergroot. Elke woning kreeg een nieuwe douche, toilet en keuken, HR-ketel en mechanische ventilatie. De huren zijn met slechts € 21 per maand verhoogd. Welbions verwacht dat de bewoners dit kunnen compenseren doordat hun energielasten dalen. Welbions financierde de maatregelen met een laagrentende lening van € 4.217.015 van Energiefonds Overijssel, op een totale investering van € 6.665.000.


75


Sportcomplex hoeft geen energievreter te zijn 76


De zwembaden en kunstijsbaan van Sportbedrijf Deventer verbruikten veel energie. Maar dat is verleden tijd. Want beide accommodaties samen verbruiken nu 80% minder gas en 50% minder energie. Hoe? Nieuwe ledverlichting. Een warmtepomp die de ijsbaan en zwembaden verbindt, zodat ze van elkaars energie profiteren. Zonnepanelen, isolatie en warmte terugwinning. Een heel pakket besparende maatregelen, gefinancierd door Energiefonds Overijssel en het ASN Groenprojectenfonds met een garantie van de gemeente Deventer. De jaarlijkse CO2-uitstoot wordt met maar liefst 1.332 ton gereduceerd. Hiermee levert Sportbedrijf Deventer een bijdrage van 0,4% aan de doelstelling van Deventer om in 2030 energieneutraal te zijn. www.sportbedrijfdeventer.nl/sportiefdeventer/duurzaamheid Terug naar het verslag van de directie

-80% -50% -1.332 ton 77


“Je hebt een ‘nieuwe klapschaats’ nodig om de energiesector verder te brengen” Viering tweejarig bestaan Op vrijdag 16 januari vierde Energiefonds Overijssel zijn tweejarige bestaan met een bijeenkomst voor klanten en andere betrokkenen. Te gast waren drie bekende ex-schaatsers: Erben Wennemars, Erik Hulzebosch en Marnix ten Kortenaar. Zij spraken met Eddy van Hijum, gedeputeerde van de provincie Overijssel, Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel en Dorine Putman, gespreksleider en ambassadeur van dit fonds.

78


“Je hebt een “nieuwe klapschaats” nodig om de energiesector verder te brengen”, stelde Erben Wennemars. De klapschaats was de mooiste uitvinding op schaatsgebied, maar hij lag twintig jaar op de plank. Geen schaatser of ondernemer die er brood in zag. Zo gaat het ook met energie besparen en duurzame energie opwekken. Het duurt soms lang voordat ondernemers erin gaan geloven en investeren. Maar als iedereen eenmaal ziet hoe eenvoudig en vanzelfsprekend het is, gebeurt het gewoon. Dat was uiteindelijk ook het geval met de klapschaats. Toen Erben Wennemars overstag ging voor de klapschaats, kwam hij snel aan de top. Erik Hulzebosch, toentertijd ook schaatsfabrikant, leverde een duurzame bijdrage aan de klapschaats: hij fabriceerde de schaats met verantwoorde lijm. Bas-Jan Blom en Dorine Putman trokken een parallel met Energiefonds Overijssel. Dat is er in geslaagd woningcorporaties warm te krijgen voor de verduur zaming van sociale woningen. Het blijkt dat veel ondernemers nog koudwatervrees hebben. De drie ex-schaatsers riepen ondernemers op om – net als topsporters – in de startblokken te gaan staan om te strijden tegen zinloze energie- en geldverspilling. Een sporter weet wanneer hij moet pieken. Nu is het moment voor ondernemers. Zelfs innovatieve bedrijven die risicokapitaal nodig hebben, kunnen dankzij Energiefonds Overijssel aan de slag. Marnix ten Kortenaar zelf is een goed voorbeeld met zijn innovatieve bedrijf Dr Ten BV. Hij is erin geslaagd een accu te ontwerpen die water, koolstof en zout gebruikt in plaats van lood en gevaarlijke zuren. Dat is

Strijden tegen zinloze energie- en geldverspilling Terug naar het verslag van de directie

belangrijk voor de overstap naar duurzame energie, want daarbij zijn accu’s nodig om energie op te slaan. Het zou mooi zijn als Dr Ten zich binnenkort meldt bij Energiefonds Overijssel, aldus Bas-Jan Blom, want investeren in nieuwe energie is de toekomst: “Duurzame ondernemers kijken naar de lange termijn en laten zich niet afschrikken door gebeurte nissen op de korte termijn. We hebben een behoorlijk bedrag uitgezet, maar er zijn nog voldoende kansen voor duurzame ondernemers.” Gedeputeerde Van Hijum sloot zich daarbij aan. “Ik zie energie niet los van economie. Investeren in nieuwe energie levert voordelen op, bijvoorbeeld op het gebied van werkgelegenheid en lagere productiekosten. Energie fonds Overijssel biedt ondernemers mogelijkheden en ik spoor ze graag aan om die kansen te pakken.” Anouk Blüm, die namens de ASN Bank de leningen uit Energiefonds Overijssel coördineert, reikte tot slot prijzen uit aan woningcorporaties Ieder1 en Welbions omdat zij de beste renovatieplannen hebben inge diend bij Energiefonds Overijssel.

79


Keteneffect bij Mijande Wonen Mijande Wonen verduurzaamt 350 woningen in de dorpen Denekamp, Ootmarsum, Vriezenveen, Vroomshoop, Westerhaar,Weerselo en Den Ham. De bewoners van deze woningen kunnen tevens meedoen aan het project ‘Altijd de zon in huis’, waarmee ze zonnepanelen op hun dak plaatsen. Op 19 juni 2015 werd de honderdste woning van Mijande Wonen voorzien van zonnepanelen.

80


“Energiefonds Overijssel heeft ons veel gebracht, we hopen op een vervolg!”

Technisch Installatiebedrijf Schulte uit Denekamp zorgt ervoor dat de zonnepanelen op de daken komen. Volgens Wim Schulte is het niet vanzelfsprekend dat alle woningcorporaties investeren in het verduur zamen van woningen: “Mijande Wonen heeft de nodige projecten, maar veel woningcorporaties wachten nog af.” De duurzaamheidsleningen van de provincie hadden ook een merkbaar effect, Wim Schulte: ”Veel particulieren maakten gebruik van de leningen, we voelen het dat het potje nu op is, er zijn veel minder aanvragen, het valt stil. Particulieren investeren nog wel met eigen middelen.” TIB Schulte heeft in 2015 totaal 700 woningen voorzien van een zonnestroomsysteem waarvan 331 woningen van Mijande Wonen. Voor de montage van de 331 systemen waren 6.500 manuren nodig. Wim Schulte: “In het totaal zijn we met 13 medewerkers (21.000 manuren) in 2015 bezig geweest met de verkoop en montage van de 700 Zonnestroomsystemen.”

331

woningen van Mijande

30 uur werk per woning

9.930 uur arbeid voor het project

5,5 jaar

arbeid bij 1.800 uur per jaar


6.500 uur

Keteneffect

werk bij TIB Schulte

De zonnepanelen en de omvormers haalt TIB Schulte uit China, de montagesystemen worden ingekocht bij de firma Navetto te Maasland. Bart Walraven, commercieel medewerker van Navetto: “We leveren natuurlijk graag aan TIB Schulte, we merken goed dat er regelingen zijn voor de aanschaf van zonnepanelen”. Navetto maakt de montagesystemen niet zelf aldus Bart Walraven: “De montagerails komen uit Spanje en de kleine onderdelen uit China. Ons zusterbedrijf Solar Construct zorgt er voor dat de systemen in elkaar worden gezet. De assemblage vindt plaats in een sociale werkplaats. Daar werken continu 30-40 mensen.

700 uur werk bij Stichting Patijnenburg

De 331 montagesystemen voor TIB Schulte leverde voor 95 mensuren werk op bij Navetto en Solar Construct en 700 uren bij de Stichting Patijnenburg (sociale werkvoorziening) in Naaldwijk.”

OVERIJSSEL

ZUID HOLLAND

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 22 juni 2015 Energiefonds Overijssel financiert de verduur zaming van 350 woningen van Mijande Wonen.

95 uur

werk bij Navetto en Solarconstruct

82


EFO: € 3.680.000

Installatie TIB Schulte

6500

OVERIJSSEL

ZUIDHOLLAND

manuren

Montage Navetto/Solar Construct

95

manuren

Assemblage S.W. Patijnenburg

700

manuren Spanje

China


Montagerails

Panelen en onderdelen 83


De berekening van het maatschappelijk rendement van Energiefonds Overijssel Energiefonds Overijssel wil resultaten boeken met het opwekken en besparen van energie en met het genereren van werkgelegenheid. Hoe drukken we deze resultaten uit?

84


Energie Nieuwe energie wordt in Overijssel opgewekt uit zon, wind, biomassa en bodem. In 2023 wil de provincie 20% nieuwe energie beschikbaar hebben voor gebruik thuis en bij bedrijven. Centraal in het program ma van de provincie staan het opwekken, transporteren, besparen en slim gebruiken van groengas, biogas, duurzame elektra en warmte. Energiefonds Overijssel helpt deze doelstellingen te verwezenlijken. In de praktijk worden de resultaten op het gebied van energie uitgedrukt in joules. Omdat energiegebruik gepaard gaat met de uitstoot van broeikasgassen, wordt vaak ook gekozen voor CO2-uitstoot. In de praktijk worden beide methoden door elkaar gebruikt.

De provincie Overijssel gebruikt vooral de joule, de eenheid van energie.

1 Joule is de hoeveelheid arbeid die nodig is om een gewicht van 98.1 gram een meter op te tillen. (De energie komt weer vrij als je dat gewicht laat vallen) 1 Joule is ook gelijk aan 1 Watt seconde, een vermogen van 1 watt gedurende 1 seconde. 85


De berekening in joules De resultaten van Energiefonds Overijssel worden uitgedrukt in de eenheid van energie: de joule. Het totale energiegebruik in Overijssel is ruim 100 petajoule (PJ) per jaar. Waarde

Symbool

Naam

100

J

joule

103 J

kJ

kilojoule

106 J

MJ

megajoule

109 J

GJ

gigajoule

1012 J

TJ

terajoule

1015 J

PJ

petajoule

Wat zeggen die getallen nu? Om daar een beeld bij te krijgen, gebruiken we vaak referenties als het energiegebruik van een huishouden van twee volwassenen en twee kinderen, of het gemiddelde van alle huishoudens (2,2 personen). Het energiegebruik van een huishouden bestaat uit het gebruik van elektriciteit en gas. Het elektriciteitsgebruik wordt uitgedrukt in kilowattuur (kWh). Het gasgebruik wordt uitgedrukt in kubieke meter (m3). Bij blokverwarming of stadsverwarming gebruikt een gezin geen gas en wordt het warmteverbruik in joules uitgedrukt.

1400 m

3

jaarlijks gasverbruik van een gemiddeld huishouden

3100 kWh

jaarlijks stroomverbruik van een gemiddeld huishouden (bron: www.milieucentraal.nl, verbruik 2015/2016).

De eenheden voor gas en elektriciteit kunnen weer omgerekend worden in joules: Naam

Eenheid

Joule

Gas

1 m3

31,65 MJ

Elektriciteit

1 kWh

3,6 MJ

86


Voor elektriciteit is het effectieve rendement 43% (bron: ECN). Dat wil zeggen dat voor de productie van 1 kWh in feite 8,4 MJ energie wordt geleverd waarvan 3,6 MJ bij de gebruiker terechtkomt.

-57% 8,4 MJ

3,6 MJ

Hiermee rekening houdend komt het gemiddeld energieverbruik van een gemiddeld huishouden neer op 70.569 MJ per jaar. Omgerekend komt 1 TJ dan overeen met het jaarlijkse energieverbruik van 14 huishoudens. Wat betekent dit voor Energiefonds Overijssel? De financieringen van het fonds dragen bij aan energieopwekking of energiebesparing. Dit wordt in joules uitgedrukt. Daarbij wordt het volgende meegenomen: het energieresultaat van het hele project, het energieresultaat per geïnvesteerd bedrag en het energieresultaat per jaar.

8 ton

gemiddeld directe CO2 uitstoot per huishouden

15 ton gemiddeld indirecte CO2 uitstoot per huishouden

De berekening in CO2

Kooldioxide (CO2) en andere gassen vormen een beschermende laag om de aarde. Ze laten de verwarmende stralen van de zon door, maar houden een deel van de warmte vast. De mens voegt kooldioxide aan de atmosfeer toe wanneer hij iets verbrandt waar koolstof in zit – en dat zit bijna overal in. Het verbrandingsproces voegt niet alleen CO2 toe aan de atmosfeer, maar produceert ook hitte. Een deel van die hitte blijft in de atmosfeer hangen doordat zij wordt tegengehouden door de broeikas gassen, die een ‘deken’ rond de aarde vormen. Er is een verschil tussen het natuurlijke broeikaseffect en het versterkte broeikaseffect. Het laatste wordt door de mens veroorzaakt. Vooral sinds de industriële revolutie stoten wij verschillende gassen uit die warmte op de aarde vasthouden. Door het gebruik van fossiele brandstoffen is de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer sterk toegenomen. Daarnaast verminderen we de natuurlijke mogelijkheden om kooldioxide op te sluiten in de natuur. Zo kappen we bossen waar CO2 was opgeslagen.

Uitstoot per huishouden Huishoudens gebruiken energie voor verwarming, warm water, elektrische apparaten en vervoer (auto, vliegreizen, openbaar vervoer). De CO2-uit stoot die hierdoor ontstaat, noemen we ‘directe’ CO2-uitstoot. Daarnaast veroorzaken ze CO2-uitstoot op andere plekken: ‘indirecte’ CO2-uitstoot. Bijvoorbeeld CO2 die vrijkomt bij de productie, verpakking en het vervoer van voedsel, kleding, apparaten en andere spullen. Een gemiddeld huis houden stoot jaarlijks direct 8 ton CO2 en indirect 15 ton CO2 uit. Uitstoot broeikasgas gemiddeld huishouden (2,2 personen; bron: www.milieucentraal.nl)

87


Gemiddeld verbruik per huishouden Bron

Verbruik* / jaar

CO2 (equivalenten) / jaar

Aardgas

1.400 m3

2.640 kg

Elektriciteit

3.100 kWh

1.100 kg

Auto

13.400 km**

2.950 kg

Vliegreizen

5.300 km**

1.060 kg

OV

2.300 km trein en 700 km bus, tram, of metro**

470 kg

Totaal per jaar: 8.150 kg -3.000 kg

-2.750 kg

-2.500 kg

-2.250 kg

-2.000 kg

-1.750 kg

-1.500 kg

-1.250 kg

-1.000 kg

-750 kg

-500 kg

-250 kg

*) Het verbruik is het totaal van het gemiddelde huishouden (2,2 personen). **) Bij de berekening van de gemiddelde afstand zijn ook huishoudens meegenomen die geen auto hebben, nooit vliegen of nooit met het OV reizen. Daardoor valt de relatieve totale CO2-bijdrage in werkelijkheid hoger uit voor de huishoudens die wel een auto hebben, vliegreizen maken of gebruik maken van het OV.

88


Maatschappelijk rendement woningbouwcorporaties Investering (€ mln) Woningcooperatie Totale Bijdrage Aantal Energiebesparing (TJ) Investering EFO woningen Realisatie totaal project De Woonplaats Enschede 19,8 8,0 1.146 272 RK Woningstichting Ons Huis 7,1 3,3 1.223 274 RK Woningstichting Ons Huis 2 3,8 3,8 160 256 Stichting Woonconcept Meppel 3,4 2,3 1.426 289 Stichting Wonen Delden 2.6 0,5 92 42 Woningstichting Openbaar Belang 1,8 1,8 139 50 SWZ 5,4 5,4 626 292 Ieder1 3,2 1,7 110 60 Salland Wonen 11,1 3,9 1.471 262 Welbions Hengelo 21,3 9,2 690 327 Welbions Hengelo 2 7,1 7,0 262 162 Rentree Deventer 3,3 2,9 270 132 Mijande Wonen Weerselo 6,0 3,7 350 196 Stichting Wetland wonen 3,0 2,4 772 135 Delta Wonen 10,6 8,3 1.386 375 Domijn Enschede 35,5 10,8 5.521 1.049 Woonbeheer Borne 3,3 1,7 112 58 Viverion 3,6 3,6 80 44

71,8


151,9

80,1

15.836 woningen

4.277 TJ energiebesparing

Werk- gelegenheid tijdelijk 123 40 35 21 16 31 34 20 40 205 44 19 41 19 66 204 20 22

18 projecten zorgen voor de volgende werkgelegenheid: 57 fte gemiddeld per project. Dat is een totaal van 1.030 fte voor de lopende

projecten tesamen.

89


Innovatieve financieringsstructuur 90


”Je ziet dat het werkt en daar zijn we trots op” Karel Asselbergs, accountmanager

Ondernemers kampen vaak met een ‘kip-ei-probleem’: voor het verkrijgen van financiering zijn launching customers nodig, terwijl klanten niet snel toehappen als de financiering nog niet rond is. Energiefonds Overijssel (‘EFO’) heeft hiervoor een innovatieve financieringsstructuur ontwikkeld: het zogenaamde ‘volloopvehikel’. Vanuit een project-bv,ook wel special purpose vehicle (SPV) genaamd, wordt een launching project gefinancierd. Het vehikel kan bij EFO zowel vreemd als eigen vermogen ophalen. Onder deel van de structuur is dat (conditionele) financiering voor toekomstige projecten al door EFO gecommitteerd is. Zo kunnen ondernemers op basis van vooraf overeengekomen voorwaarden compleet gefinancierde tech nologie en/of projecten aanbieden aan hun klanten. Het volloopvehikel is inmiddels bij verscheidene ondernemingen geïmplementeerd. Het is toegepast bij ondernemingen actief in onder meer zonne-energie, de LED-industrie en voor houtverbrandings installaties.


Roland van der Klauw (directeur Wocozon): “De financieringsstructuur die wij met EFO zijn overeengekomen biedt ons veel flexibiliteit. Na een voort varende start waarbij we een aanzienlijk aantal woningcorporatiewoningen van SallandWonen in Raalte van zonnepanelen hebben voorzien, zijn wij nu in staat ons concept verder uit te rollen in Overijssel zonder dat we naar de financiering hoeven om te kijken.”

Energiefonds OV @EnegriefondsOV 16 april 2015 2 initiatieven van @ener giefondsOV genomineerd voor de #pnutsaward welke vandaag worden uitgereikt! Succes @HollandEcoFinance en @Wocozon!

91

Bijlage 10: Zonne-energie

‘Zonnig’ 2015 dankzij Energiefonds Overijssel Voor allerlei mensen en sectoren – van agrariërs en huiseigenaren tot woningcorporatiehuurders en een distributiecentrum – heeft Energiefonds Overijssel in 2015 projecten op het gebied van zonne-energie mogelijk gemaakt. Een kort overzicht.

92


Wocozon Zonnepanelen waren jarenlang vooral aantrekkelijk voor mensen met een eigen huis. Daarmee ston den duizenden mensen met een huurwoning buitenspel. Lang zaamaan verandert dat. Salland Wonen wil de komende jaren 2.500 geschikte huizen voorzien van zonnepanelen. Zo kunnen deze huishoudens profiteren van zonnestroom die ze zelf opwek ken. SallandWonen werkt hierbij samen met Wocozon. Deze stich ting zonder winstoogmerk is opge richt om huurders van woningcor poraties te laten profiteren van zonnestroom. Wocozon verzorgt de installatie en het onderhoud van de zonnepanelen. De zonnepane lenactie is mede mogelijk gemaakt met financiële steun van Energie fonds Overijssel. Gedeputeerde van de provincie Overijssel Erik Lievers gaf donderdag 25 juni samen met mevrouw G.M. Kieftenbelt-Roesink, huurder van SallandWonen, Ed Penninks en wethouder Frank Niens van gemeente Raalte, directeurbestuurder van Sallandwonen, het startsein voor het plaatsen van de zonnepanelen. 93


€ 3,8 miljoen De gezamenlijke waarde van de investering aan Wocozon.

Overige fondsen Investering EFO € 0,5 miljoen

Lening EFO € 2,8 miljoen

4

structurele arbeidsplaatsen

5


x1000 1000 woningen van Salland Wonen krijgen via deze investering zonnepanelen op het dak.

21,04 TJ De energieopbrengst van het project per jaar. Dat is het gemiddelde verbruik van ongeveer 300 huishoudens

1301 ton is de jaarlijkse vermindering in CO2 uitstoot. Dat is ongeveer evenveel als 2600 voetbalvelden met bomen in een jaar opneemt. 94


Boeren met Zon


Energie Produceren @zepenexis 29 november 2015

Woensdag 25 november 2015 richtten Stichting Stimuland, Agro-NRG bv en Energiefonds Overijssel het samenwerkingsverband ‘Boeren met Zon’ op. Daarin helpen de drie partijen agrarische ondernemingen in Overijssel hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Stichting Stimuland is een onafhan kelijke stichting die projecten op het platteland stimuleert, initieert en begeleidt. Agro-NRG bv is een van de oudste en grootste leveranciers van zonne-energie-installaties in Nederland. Boeren met Zon biedt zonnepaneleninstallaties aan via een huurkooprege ling. Daardoor kunnen agrariërs op laagdrempelige wijze zonne-energie opwekken. Dankzij de huurkoopregeling hoeven zij hun eigen vermogen niet aan te spreken of geen bancaire lening af te sluiten. Doordat zij direct economisch eigenaar van de zonnepaneleninstallaties zijn, kunnen ze tevens gebruikmaken van diverse fiscale stimuleringsregelingen. Boeren met Zon verzorgt het onderhoud, het beheer en de verzekering. Daardoor heeft de agrarische ondernemer nergens omkijken naar. Lees meer over Boeren met Zon

Nieuw initiatief helpt boe ren bij opwekken zonne energie @Stimuland_nl@ EnergiefondsOV

EnergiefondsOV @enegriefondsOV 1 dec 2015 Zon Zoekt Boer officieel een feit! @NE overijssel @oen_CindyBosch enegrie fondsoverijssel.nl/k/n107/news/vi....

95


Solease Vanaf 2 oktober 2015 kunnen particuliere huiseigenaren in Overijssel zonder investering zonnepanelen installeren op hun dak. Een participatie en een lening van Energiefonds Overijssel maken dit mogelijk, in eerste instantie voor vijfhonderd zonnepanelensystemen. Solease zorgt voor de zonnepanelen. Voor een gemiddeld maandelijks huurbedrag van € 50 regelt dit bedrijf alles: van aanschaf en installatie tot monitoring, reparatie en verzekering. Hierdoor kunnen klanten zonder rompslomp 10 tot 20% op hun elektriciteitskosten besparen en hun jaarlijkse CO2-uitstoot met gemiddeld 2 ton verlagen. Solease biedt klanten bovendien flexibiliteit: het is geen probleem als ze bijvoorbeeld later de zonnepanelen alsnog willen kopen of vanwege verhuizing het contract omzetten. Lees meer over Solease

10-20% kunnen klanten per jaar besparen op hun energiekosten wanneer zij gebruik maken van zonnepanelen van Solease. Dit levert voor het milieu een afname van CO2 op van maarliefst

2 ton Energiefonds OV @EnergiefondsOV - 2 okt2015 Eneegiefonds Overijssel partici peert @Solease @NEOverijssel Energiefondsoverijssel.nl/k/

96


Zonnegilde (PV Energie Finance Holding) Zonnegilde en Energiefonds Overijssel werken samen om een groot aantal zonne-energieprojecten op daken van Overijsselse ondernemingen te plaatsen en exploiteren. Zonnegilde is specialist op het gebied van advies en aanleg van zonnepanelensysteem voor zakelijke eindgebruikers. De structuur van de samenwerking is uniek. Dakeigenaren worden niet alleen bij de gehele realisatie en exploitatie ontzorgd, maar kunnen via een coöperatie ook investeren in de verduurzaming van hun gebouw. Energiefonds Overijssel financierde de projecten met een participatie van ruim € 776.004 en een zestienjarige lening van € 9,9 miljoen. De porte feuille bevatte bij de start van de samenwerking twaalf middelgrote zon nepanelensystemen met een totaal vermogen van circa 10 megawattpiek. Lees meer over Zonnegilde

€ 776.004 is het bedrag dat Energiefonds Overijssel heeft gefinancierd.

€ 9,9 miljoen bedraagt de zestienjarige lening die Energiefonds Overijssel heeft verstrekt aan Zonnegilde

EnergiefondsOV @EnergiefondsOV 23 dec 2015 Zonnegilde en Energiefonds Overijssel starten groot schalige samenwerking voor zonneprojecten

97


2,1 miljoen

megawatt

Bij oplevering van dit project

Bedraagt de opbrengst van het dak van Wehkamp, het grootste zonnepanelendak van Nederland Duurzaamheid was het voornaamste uitgangspunt bij de bouw van het Logistiek Service Centrum in Zwolle. Het servicecentrum is gebouwd door het Belgische vastgoedbedrijf WDP, dat het aan wehkamp verhuurt. Dankzij het langjarige huurcontract kon bij de bouw effectief worden gestuurd op zaken als afvalbeheer en beperking van energie- en waterver bruik. WDP financierde de zonnepanelen met een lening van 2,1 miljoen euro van Energiefonds Overijssel. De lening heeft een looptijd van vijftien jaar. Het zonnepanelenpark heeft een vermogen van 2,5 megawatt. Daarmee voorzien de panelen in veertig procent van de elektriciteit die het servicecentrum gebruikt. Lees meer over WDP

Fotograaf: Paul Raats

98


Zon zoekt Boer Overijssel Agrariërs beschikken vaak over grote oppervlakken die geschikt zijn om zonne-energie op te wekken. Maar de drempel voor de aanschaf van zonnepanelen is hoog. Zon Zoekt Boer Overijssel wil deze drempel verlagen door ondernemers zonnepanelen aan te bieden via een energievoorschot van DGB Energie. Via een huurkoopover eenkomst met Triple Groen Overijssel worden de zonnepanelen geplaatst. De agrariërs lossen de zonnepanelen in maximaal tien jaar af; daarna profiteren ze van hun eigen stroomopwekking. Zon zoekt Boer Overijssel is een initiatief van Triple Groen Overijssel en Energiefonds Overijssel. Energiefonds Overijssel verstrekte Triple Groen een tienjarige lening van iets meer dan 1 miljoen euro. Het doel van Zon zoekt Boer is om jaarlijks 1.125.000 kWh duurzame energie te realiseren. Dat is net zoveel als het elektriciteitsverbruik van ongeveer 375 woningen. Op donderdag 26 november werd Zon zoekt Boer Overijssel officieel geopend met de ingebruikname van 1148 zonnepanelen op het dak van biologische varkenshouderij ’t Condé in Heino.

Terug naar het verslag van de directie Zonnepanelen dak bij varkenshouderij ‘t Condé 99

Bijlage 11: Empyro

Empyro maakt via pyrolyse olie uit biomassa

Eddy van Hijum @van hijum 20 mei 2015 Officiële opening @empy ro1; duurzame pyrolyseolie dankzij @BTG_BTL @Ener giefondsOV & @UTwente btg-btl.com/en.company/

Precies een jaar na de start van de bouw, op woensdag 20 mei 2015, werd pyrolysefabriek Empyro in Hengelo feestelijk geopend. Eddy van Hijum, gedeputeerde van de Provincie Overijssel, verrichtte de openings handeling: hij vulde een tankauto met pyrolyseolie van Empyro.

100

Bijlage 11: Empyro

Empyro produceert olie uit biomassa (houtsnippers) door middel van pyrolyse. Bij deze techniek vindt verhitting plaats zonder toevoeging van zuurstof. Het proces duurt slechts enkele seconden, terwijl de natuur miljoenen jaren nodig heeft om organisch materiaal om te zetten in olie. De fabriek staat in Hengelo. De geproduceerde pyrolyseolie wordt verstookt in de nieuwe energiecentrale van FrieslandCampina Domo in Borculo, dertig kilometer verderop. De warmte die bij het proces vrijkomt, wordt gebruikt in het productieproces van de naastgelegen fabriek van AkzoNobel.

De rol van Energiefonds Overijssel Energiefonds Overijssel bracht een deel van het eigen vermogen van Empyro in en verstrekte een lening. De fabriek kostte bijna € 20 miljoen. Energiefonds Overijssel heeft tevens een participatie genomen in de BTG-BioLiquids. Deze onderneming gaat de pyrolysetechniek wereldwijd op de markt brengen.

Empyro

Besparing CO2

Per jaar bespaart deze methode 16.000 ton CO2. Dat is wat een stuk regenwoud ter grootte van 3200 voetbalvelden per jaar opneemt.

Vernieuwende techniek De nieuwe fabriek is een wereldprimeur voor Twente. De pyrolysetechniek is ontwikkeld aan de Universiteit Twente. BTG Biomass Technology Group B.V., heeft de techniek doorontwikkeld en BTG BioLiquids commercialiseert de technologie nu. Empyro laat zien dat pyrolyse op commerciële schaal kan worden toegepast. Ook internationaal is er veel belangstelling voor deze innovatieve techniek.

Klimaatneutrale groei FrieslandCampina vervangt 10 miljoen m3 aardgas door pyrolyseolie. Daardoor vermindert het de uitstoot van schadelijke broeikasgassen met 16.000 ton per jaar, ofwel 15% van het huidige verbruik van de zuivelfabriek. Daarmee zet FrieslandCampina een stap naar klimaat neutrale groei. www.empyroproject.eu

Friesland campina

AkzoNobel

Electriciteit

Warmte

De pyrolyseolie wordt door FrieslandCampina Domo gebruikt om electriciteit op te wekken voor de fabriek in Borculo.

De warmte die overblijft na het opwekken van electriciteit in de fabriek van FrieslandCampina wordt door AkzoNobel gebruikt voor hun productieproces.

101

Bijlage 11: Empyro

Adviescommissie, Raad van Commissarissen, team Energiefonds, directie en medewerkers Empyro en provincie Overijssel

1,5 miljoen liter pyrolyse olie = -16.000 ton CO2

16.000 ton CO2

is de opname CO2 van 800.000 bomen in 1 jaar

9090 bomen

Staan er in Nederland gemiddeld op 1 km2.

In totaal wordt er met dit project een oppervlakte aan bomen zo groot als Terschelling of Eindhoven ontzien. 102

Bijlage 11: Empyro

“Inmiddels is de Pyrolyse-installatie in Hengelo echt in gebruik. De eerste 1,5 miljoen liters olie zijn geproduceerd. Dat is net zoveel als de inhoud van 3 miljoen Overijsselse beugelflesjes van een bekend merk. En de grond stof? Houtsnippers. Daar ben ik trots op.” Bas-Jan Blom, directeur van Energiefonds Overijssel.

103

Bijlage 11: Empyro

TheoRietkerk @TheoRietkerk 9 mei 2015 Mooi resultaat met steun van de @ProvOverijssel en @EnergiefondsOV onderne mende overheid stimuleert banenmotor!


“Met dank aan de inzet van onze mensen bij Empyro zijn we in de afgelopen periode de productie grens van 1,5 miljoen liter olie gepasseerd. Dit succes is wereldwijd niet onopgemerkt gebleven. Zo zijn we gevraagd om in Amerika op een wereldwijde conferentie te vertellen over onze ervaringen met Empyro. Naar aanleiding daarvan hebben we weer pyrolyse olie van Empyro verkocht aan bedrijven en onder zoekers vanuit de hele wereld die iets met ons product willen doen. De toekomst voor deze technologie uit Overijssel ziet er dus zonnig uit!” Gerhard Muggen, algemeen directeur van Empyro

104

Colofon Ontwerp PI&Q grafisch ontwerp, Zeist / Energiefonds Overijssel Opmaak/dtp PI&Q grafisch ontwerp, Zeist Fotografie Archief van Energiefonds Overijssel, Esther van der Wallen, Martijn Kleingeerts Fotografie, Ben Vulkers, Esther van Vliet / Thinkstock

105

Jaarverslag Energiefonds Overijssel I B.V

Recommend Documents