Jaarverslag dagelijks verbonden

Jaarverslag 2008

dagelijks verbonden

dagelijks verbonden

naamsverandering 2008

Op 1 juli 2008 verkreeg Continuon de economische eigendom van de netwerken en werd een aantal onderdelen van voormalige service providers geïncorporeerd in Continuon. Op Sinds 1 juli 17 2008 november verkreeg 2008Continuon leveren wij dede economische diensten aan eigendom onze klanten van de niet netwerken langer onder en werd de een naam aantal Continuon, onderdelen maarvan onder voormalige de naamservice Liander. providers De nieuwe geïncorporeerd naamgeving in houdt Continuon. verband Sinds met de17organisatorische november 2008 leveren splitsing wij van de de diensten Nuon-groep aan onze in een klanten productieniet langer en leveringsbedrijf onder de naam maar onder de naam Liander. De nieuwe naamgeving houdt verband en eenContinuon, netwerkbedrijf.  met de organisatorische splitsing van de Nuon-groep in een productie- en leveringsbedrijf ■  Het en leveringsbedrijf blijft de naam Nuon voeren. en eenproductienetwerkbedrijf. Liander vormt als ‘brede’ netbeheerder de kern van het nieuwe netwerkbedrijf, ■  H  et netwerkbedrijf, dat Alliander waarvan heet. netbeheerder Liander de kern vormt, met de naam Alliander. De namen Liander en Alliander komen voort uit het Franse woord ‘liaison’, dat ‘verbinding’ betekent. De namenOnze Liander netwerken en Alliander vormen komen letterlijk voortde uit verbinding het Fransetussen woordde ‘liaison’, productie dat en ‘verbinding’ het gebruik betekent. van Onze energie. netwerken Bovendien vormen zijnletterlijk ze onze verbinding de verbinding met tussen de samenleving. de productie en het Op gebruik 17 november van energie. 2008Bovendien namen wijzijn onzezenieuwe onze verbinding naam in gebruik met de en samenleving. nadien informeerden Op 17 wij november stapsgewijs 2008 namen onze klanten wij onze en nieuwe relatiesnaam hierover. in gebruik en nadien informeerden wij stapsgewijs onze klanten en relaties hierover.

Continuon Netbeheer (hierna: Continuon) is ontstaan als gevolg van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. In 2001 werden de toenmalige netbeheerders Noord-West Net en EWR Netbeheer bij Continuon gevoegd. Continuon was tot 1 juli 2008 een ‘smalle’ netbeheerder. Dat betekende dat Continuon strategische beleidsbeslissingen nam en de operationele taken zoveel mogelijk uitbesteedde aan ‘service providers’. Tot die uitbestede werkzaamheden behoorden klantenservice (inclusief meteropname en incasso), het opsporen en herstellen van storingen aan het netwerk en het uitvoeren van onderhoud, vervangingen en nieuwbouw.

01-01-2008 Overdracht beheer hoogspanningsnetten aan TenneT



Liander is eigenaar van en verantwoordelijk voor het beheer van de regionale gas- en elektriciteitsnetten in een groot deel van Nederland. Daarnaast is Liander eigenaar van de 110 en 150 kV-netten in haar voorzieningsgebied waarvan de beheerverantwoordelijkheid per 1 januari 2008 bij wet is overgedragen aan de landelijk netbeheerder TenneT. Wij verzorgen in opdracht van TenneT het onderhoud, de uitbreiding, de vervanging en de innovatie van18-09-2008 deze 110 en 150 kV-netten. 18-09-2008 17-11-2008 17-11-2008

01-07-2008

Bekendmaking Bekendmaking nieuwe naam nieuwe naam Liander Liander

Continuon wordt een brede netbeheerder

jaarverslag  2008

Ingebruikname Ingebruikname nieuwe nieuwe naam naam en huisstijl en huisstijl



Liander in één oogopslag

inhoudsopgave

Liander geeft uitvoering aan de taken die in de Elektriciteitswet

Naamswijziging 2008

2

Liander in één oogopslag

4

en onderhoudt en ontwikkelt zij dit netwerk. Daarnaast biedt

Voorwoord

6

Liander een transparante en non-discriminatoire toegang tot haar

Kerncijfers

8

Profiel van de onderneming

9

1998 en Gaswet zijn neergelegd. Zo houdt Liander op een doel­ matige, betrouwbare en veilige wijze haar infrastructuur in werking

netwerk tegen kostenreflecterende tarieven. Hiermee faciliteert Liander de werking van de vrije energiemarkt. Feiten en cijfers Aantal klanten elektriciteit Aantal klanten gas

2,8 miljoen 2,1 miljoen

Aantal fte’s

2.801

Gemiddelde uitvalduur

Elektriciteit Gas

24 minuten 21 seconden

Getransporteerde volumes

Elektriciteit Gas

32.950 GWh 6.232 miljoen m3

Gefaciliteerde switches

448.000

Netto-omzet

€ 1.336 miljoen

Winst na belastingen

€ 284 miljoen

Locaties





elektriciteit en gas alleen elektriciteit alleen gas

Doelstelling

Taken

Liander heeft als doel in Nederland de meest vooraanstaande netbeheerder te zijn voor elektriciteit en gas en de vrije energiemarkt optimaal te faciliteren. Wij willen dit doen tegen de beste prijskwaliteit­ verhouding, waarbij wij onze diensten snel, inno­ vatief en betrouwbaar leveren. Hierbij maken wij gebruik van de mogelijkheden die de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet ons bieden. Vanuit onze ambitie om continu te verbeteren, willen wij een evenwichtige bijdrage realiseren aan de groei van al onze stake­ holders (aandeelhouders, klanten, medewerkers en maatschappij) en werken wij gedreven aan een betere samenleving.

De taken die wij uitvoeren vallen binnen het zogenaamde gereguleerd domein. Daarnaast leveren wij op verzoek van de klant aanvullende diensten die ook in de vrije markt, het zogenaamde vrije domein, aangeboden worden. Het gaat dan wel om diensten die voortvloeien uit onze wettelijke taken.

Belangrijke momenten

10

Verslag van de directie

12

Strategie Belangrijkste externe ontwikkelingen in 2008 Financieel Vooruitzichten

12 12 13 19

Regulering netbeheer

21

Marktmodel Wet- en regelgeving Ontwikkeling netbeheerkosten

21 22 24

Dagelijks verbonden

27

Verbonden met de klant Verbonden met de maatschappij Verbonden met de medewerker Verbonden door innovatie Verbonden door samenwerking Verbonden door het netwerk

27 28 28 30 31 34

Toezicht en bestuur

37

Bericht van de Raad van Commissarissen

38

Jaarrekening 2008

39

Overige gegevens

87

Verklaring ex artikel 18, derde lid Elektriciteitswet 1998 en ex artikel 10d, derde lid Gaswet

89

Kengetallen, begrippenlijst en afkortingen

90

Voor het toezicht op de uitvoering van de wettelijke taken en de naleving van de Elektriciteitswet 1998, de Gaswet en aanvullende regelgeving is de Energiekamer (EK) verantwoordelijk. De EK is onderdeel van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). De EK stelt de tarieven vast voor het gebruik van het netwerk.

jaarverslag  2008



voorwoord

Dagelijks verbonden

Onze dienstverlening aan klanten is in 2008 op een goed niveau gebleven waarbij met name stappen zijn gezet op het gebied van digitale dienst­ verlening aan zakelijk klanten. De uitrol van de Slimme Meter hebben wij getemporiseerd in afwachting van goedkeuring van desbetreffende wet­ geving, die mogelijk volgt in de eerste helft van 2009.

Dit jaarverslag zou uit twee delen kunnen bestaan. Het eerste deel over de eerste helft van 2008, toen nog sprake was van Continuon als ‘smalle’ netbeheerder, die voor de uitoefening van taken gebruikmaakte van andere onderdelen binnen de Nuon-groep. En een tweede deel over de tweede jaarhelft, toen Continuon verder ging als ‘brede’ netbeheerder. Die ‘ver­ breding’ – als gevolg van nieuwe wetgeving – leidde ertoe dat uitvoerings­ onderdelen deel gingen uitmaken van de netbeheerder. Ook leidde nieuwe wetgeving ertoe dat alle netwerkactiva op de balans van de netbeheerder terechtkwamen. Tevens kreeg Continuon in de tweede jaarhelft de nieuwe naam Liander en werd de netbeheerder onderdeel van het per 1 juli 2008 gevormde netwerkbedrijf. De vorming van het netwerkbedrijf was de eerste stap in de splitsing van de Nuon-groep en de volledige verzelfstandiging van de netwerkactiviteiten.

Een uitdaging was de snelle groei van het aantal nieuwe aansluitingen voor teruglevering bij tuinders. Door bij te schakelen in capaciteit en soms door tijdelijke oplossingen hebben wij in deze groeiende behoefte kunnen voorzien. De komende jaren wordt hard gewerkt om ons net, dat in de vorige eeuw is opgezet om energie vanuit centrales naar eindgebruikers te distribueren, intensief te gaan gebruiken voor het terugleveren en distribueren van decentraal en vaak duurzaam opgewekte energie alsmede aan het slimmer maken van netwerken ten behoeve van nieuwe ontwikkelingen zoals de elektrische auto. Samen met de andere netbeheerders is hiervoor een actieplan gemaakt dat wij als netbeheerder ondersteunen en voortvarend zullen implementeren.

Als gevolg van de aanpassingen van de interne organisatie, heeft in 2008 een proces plaatsgevonden waarbij een nieuwe missie en een nieuwe visie zijn geformuleerd. Deze geven betekenis en richting aan ons handelen en komen onder meer tot uitdrukking in een nieuwe naam en huisstijl. Uitgangspunt van onze missie is om te zorgen voor een betere samenleving in de regio’s waarmee wij zijn verbonden. Die missie kunnen wij volbrengen door betrouwbaar te zijn in onze dienstverlening, door betrokken te zijn bij al onze belang­hebbenden en door de beste te zijn in onze sector. Wij verbinden en willen verbonden zijn. Zo goed mogelijk en elke dag.

De betrokkenheid van onze medewerkers was in 2008 hoog en het ziekte­ verzuim bleef stabiel ten opzichte van vorig jaar. En dat ondanks alle ­veranderingen. Het is dankzij onze medewerkers dat wij een robuuste onderneming zijn, die bijdraagt aan maatschappelijke en economische groei. Zonder de betrokkenheid en inspanningen van onze medewerkers zouden wij in 2008 niet zo succesvol zijn geweest. Mede namens mijn collega’s in het management­team spreek ik hiervoor mijn dank en waardering uit.

Ook wat betreft het economisch tij kan 2008 globaal in twee delen worden gesplitst. Tot september kenmerkte de Nederlandse economie zich door groei. Daarna was sprake van economische terugval als gevolg van de kredietcrisis. Voor onze activiteiten had de economische terugval geen gevolgen. In 2008 was zelfs sprake van méér werk dan in 2007. Zo was in 2008 het investeringsniveau substantieel hoger dan in 2007. Dat betekende forse inspanningen van eigen mensen, toeleveranciers en aannemers. Wél moest Liander een voorziening nemen op een deel van de beleggingsportefeuille, die verband houdt met de cross border leases op de netten. Deze voorziening drukt het resultaat over 2008. Afgezien daarvan kunnen wij terugkijken op een goed jaar waarin een solide nieuw bedrijf is gecreëerd met een goed resultaat. De winst na belastingen bedraagt € 284 miljoen. Toch vormt dit jaarverslag terecht één geheel. Want niet omstandigheden en ontwikkelingen, maar de dagelijkse continuïteit van ons werk en van onze energienetten vormen de rode draad door 2008. Die continuïteit zorgde ervoor dat de leveringsbetrouwbaarheid van onze netten stabiel is gebleven. In 2008 waren onze netten voor meer dan 99,99% van de tijd beschikbaar. Verder is ons meerjarenvervangingsprogramma voor 2008 nagenoeg geheel gerealiseerd, wat belangrijk is voor het op peil houden en verbeteren van de kwaliteit van de netten. En ondanks het toegenomen werkaanbod is er in 2008 veiliger gewerkt. Het aantal incidenten halveerde bijna ten opzichte van 2007.



Peter Molengraaf, directeur

jaarverslag  2008



kerncijfers

profiel van de onderneming

2008

€ miljoen

2007

brede netbeheerder

2006

2005

2004

smalle netbeheerder

die elektriciteit en gas transporteert naar

Financiën Netto-omzet   Transport- en aansluitdienst elektriciteit

835

786

821

787

750

  Transportdienst gas

236

250

258

259

260

  Overig

265

266

169

179

174

  Totaal

1.336

1.302

1.248

1.225

1.184

411

527

222

264

93

284

364

159

179

56

Bedrijfsresultaat Resultaat na belastingen Kasstroom uit operationele activiteiten

542

579

164

187

120

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

1.247

-157

-165

-186

-120

-2.844

-172

-

-

-

Balanstotaal

5.896

5.616

255

255

190

Eigen vermogen

1.704

2.628

180

200

77

Totaal netto rentedragende schuld

2.218

1.249

-49

-64

66

  Elektriciteit

2.983

3.129

1.980

2.001

2.030

  Gas

1.029

994

710

724

735

  Overig

386

404

-

-

-

  Totaal

4.398

4.527

2.690

2.725

2.765

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Liander is een regionale net­beheerder

Boekwaarde materiële vaste activa 1)

consumenten en zakelijke gebruikers in de provincies Gelderland en NoordHolland en in grote delen van Flevoland, Friesland en Zuid-Holland. ­ Bij ruim 2,8 miljoen huishoudens, bedrijven en instellingen bezorgt Liander elektriciteit. Gas bezorgt Liander op

220

192

168

138

142

70

56

48

44

37

  Overig

35

35

-

-

-

  Totaal

325

283

216

182

179

2.721

  Elektriciteit

Taken

faciliterende taken uit.

Tot onze wettelijke taken behoren het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van elektriciteitsaan­ sluitingen op het net en het transporteren van elektriciteit en gas. Daarnaast is Liander verantwoordelijk voor het aanleggen, onderhouden en vernieuwen van onder andere kabels en leidingen. Ook faciliteert Liander de spelers op de vrije energiemarkt. Dat betekent dat wij energieleveranciers toegang geven tot onze netten en dat wij het mogelijk maken dat klanten vrij kunnen kiezen voor een leverancier.

Elektriciteit   Contracten per 31 december

x 1.000 stuks

2.832

2.807

2.777

2.747

x 1.000 stuks

44

45

39

37

31

  Gelegde kabel

km

1.336

1.170

822

741

1.126

  Contracten per 31 december

x 1.000 stuks

2.127

2.114

2.100

2.082

2.067

  Nieuwe aansluitingen

x 1.000 stuks

24

26

24

20

20

  Gelegde leiding

km

358

333

253

253

304

Gas

Getransporteerde volumes   Elektriciteit

GWh

32.950

32.325

31.691

30.959

30.719

  Gas

miljoen m3

6.232

5.791

6.257

6.288

6.509

Overig   Verhuurde meters per 31 december 3)

x 1.000 stuks

4.888

4.867

4.833

4.807

4.795

  Aantal afsluitingen 

stuks

7.226

5.965

8.043

8.362

7.868

  Gefaciliteerde switches

x 1.000 stuks

448

386

280

321

368

  Jaarlijkse uitvalduur elektriciteit 4)

minuten

24,0

23,5

29,7

24,3

25,4

De aandelen van Liander zijn voor 100% in handen van n.v. Nuon. Als netbeheerder heeft Liander op grond van de wet een onafhankelijke positie binnen de Nuon-groep en een eigen Raad van Commissarissen.

in de energiesector voert Liander markt­

Activiteiten

  Nieuwe aansluitingen 2)

Organisatiestructuur

2,1 miljoen adressen. Voor marktpartijen

Investeringen in   Gas

Sinds 1 juli 2008 is Liander als netbeheerder eigenaar van de gas- en elektriciteitsnetten en verzorgt Liander als brede netbeheerder het onderhoud, de uitbreiding en innovatie van die netten. De netten van Liander kennen een leverings­ betrouwbaarheid van meer dan 99,99% voor zowel elektriciteit als voor gas.

De hiernaast vermelde kerncijfers betreffen het historische overzicht van Liander over de afgelopen vijf jaar. Om te voldoen aan de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) is Liander op 1 juli 2008 gewijzigd van een ‘smalle’ netbeheerder in een ‘brede’ net­ beheerder. Dit heeft uiteraard impact op het merendeel van de kerncijfers. In dit verslag is ten behoeve van de vergelijkbaarheid ervoor gekozen om de Liander-cijfers vanaf 2007 te verantwoorden als brede netbeheerder.

Voor zover deze voortvloeien uit onze wettelijke taken biedt Liander ook aanvullende diensten aan. Deze diensten noemen wij de activiteiten in de ‘vrije’ markt. Hiertoe behoren het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van gasaansluitingen op het net. Bovendien biedt Liander meetinrichtingen aan en verzorgt zij aansluitingen op het elektriciteitsnet met een aansluitwaarde vanaf 10 MVA en voor specifieke klantgroepen, waaronder het openbaar vervoer en de openbare verlichting.

Personeel per 31 december Eigen en gedetacheerde medewerkers

fte’s

2.801

2.731

239

121

126

Ingehuurde medewerkers

fte’s

538

465

29

16

23

1) Bron inzake waarden vóór 2007: service providers Liander, waar relevant genormaliseerd. In tegenstelling tot 2007 en 2008 zijn in de waarden vóór 2007 klantbijdragen begrepen. 2) Exclusief aansluitingen betreffende openbare verlichting.



3) Vóór 2007 betreffen dit uitsluitend meters van klanten uit de consumentenmarkt; vanaf 2007 ook zakelijke markt. 4) De 2007-waarde is exclusief een storing in de Tieler- en Bommelerwaard in december, als gevolg van een helikopterincident.

jaarverslag  2008



belangrijke momenten

Mijn Liander Mijn Liander gaat live. Zakelijke klanten kunnen op internet in een beveiligde omgeving zelf hun gegevens, facturen en verbruik inzien en wijzigingen doorgeven.

jan

Vlieland: van centrale op Vlieland naar vasteland verbinding

Liander draagt het beheer van het hoogspanningsnet over aan TenneT. In opdracht van TenneT blijft Liander deze beheeractiviteiten nog grotendeels uitvoeren.

Vlieland krijgt een verbinding met het elektriciteitsnet op het vasteland. Het eiland schakelt over van de oude elektriciteitscentrale naar de nieuwe 20.000 volt-kabel.

jan

feb

Gasexplosie Haarlemmer Houttuinen in Amsterdam

Centraal Aansluitingenregister

Digitale facturatie

Vier mensen raken gewond. Een grondverzakking veroorzaakt waarschijnlijk een breuk in de hoofd­gas­ leiding naar het pand. Om vergelijkbare situaties te voorkomen past Liander de leidingen in een groot gedeelte van de straat aan.

De gezamenlijke netbeheerders geven Energie Data Services Nederland (EDSN) de opdracht om een Centraal Aansluitingenregister te ontwikkelen.

Introductie van digitale facturatie. Sindsdien ontvangen 30 klanten in de publieke sector digitale nota’s.

mrt

apr

jun

Vorming brede netbeheerder

Marktmodel Energie

Energieatlas

De Nuon-groep is splitsbaar. Alle medewerkers, activiteiten, IT-systemen en assets zijn toegewezen aan ofwel het productie- en leveringsbedrijf ofwel het netwerkbedrijf. Liander is onderdeel van het netwerkbedrijf en voldoet aan de eisen van een brede netbeheerder.

De Tweede Kamer neemt een wetsvoorstel aan voor de wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet ten behoeve van de invoering van het nieuwe Marktmodel Energie.

De eerste energieatlas wordt uitgereikt aan vertegenwoordigers van de Zutphense gemeenteraad. De atlas geeft een overzicht van het energieverbruik in Zutphen.

jul

jul

jul

Oefening Hemweg

Boete Energiekamer

Plaatsing nieuwe peperbussen

Nieuwe branding

Bij de elektriciteitscentrale aan de Hemweg in Amsterdam vindt de grootschalige veiligheids­ oefening ‘Zonder Stroom’ plaats. Gedurende een aantal dagen en nachten oefenen Liander, TenneT, Nuon, Defensie (Natres) en de politie en brandweer Amsterdam realistische crisisscenario’s. Ruim honderd medewerkers van Liander zijn bij deze geslaagde oefening betrokken.

Liander ontvangt een boete van de Energiekamer vanwege het niet tijdig uitbetalen van compensatievergoedingen aan klanten met ernstige storingen.

In Amsterdam worden nieuwe middenspanningsstations geplaatst, die in de vorm van een peperbus zijn uitgevoerd. De peperbussen worden beplakt met ideële reclames en passen goed in het straatbeeld van de binnenstad.

De naam van N.V. Continuon Netbeheer wordt gewijzigd in Liander N.V. Vanaf 17 november wordt de nieuwe naam actief gebruikt in de communicatie.

sep

10

Overdracht beheer hoog­spanningsnet aan TenneT

okt

nov

jaarverslag  2008

nov 11

verslag van de directie

Strategie In 2008 hebben wij de volgende strategische kernpunten gerealiseerd.

Klanttevredenheid Elk kwartaal onderzoeken wij de klanttevredenheid over onze dienstverlening. Uit de onderzoeken in 2008 blijkt dat klanten onze inspanningen waarderen. Van de consumenten en kleinzakelijke klanten is 89% tevreden of zeer tevreden over onze dienstverlening. Van de grootzakelijke klanten is 75% tevreden of zeer tevreden. Een belangrijk aandachtspunt voor onze dienstverlening is het verminderen van het aantal klachten en het verbeteren van de klachtafhandeling.

Kwaliteitsverbetering Kwaliteitsverbetering kreeg in 2008 veel aandacht in het sectorbrede programma Stroomopwaarts. Samen met energieleveranciers, regionale en landelijke netbeheerders en andere relevante partijen heeft Liander actief bijgedragen aan het tot stand komen van een ingrijpende wijziging van de Informatiecode Elektriciteit en Gas. In de Informatiecode liggen alle afspraken vast over de informatie die de relevante marktpartijen aan elkaar en aan de afnemers moeten verstrekken. Naar verwachting zal de kwaliteit van de informatie-uitwisseling en de administratieve processen ten behoeve van de marktfacilitering sterk verbeteren. Het bedrijfsonderdeel Assetmanagement behaalde in 2008 het PAS55-certificaat. PAS55 is een uitgebreide norm van het British Standard Institute, die aansluit bij ISO 9001 en specifiek is voor het managen van infrastructuren (assets) zoals elektriciteits- en gasnetwerken. Het behalen van het PAS55-certificaat toont de hoge kwaliteitsstandaard van het Liander assetmanagementproces aan.

De beschikbaarheid van onze netwerken bleef onverminderd hoog op meer dan 99,99%. Hiermee behoren onze netwerken tot de betrouwbaarste ter wereld. De gemiddelde uitvalduur van elektriciteit is uitgekomen op 24 minuten. Die van gas kwam uit op 21 seconden.

decentrale duurzame opwek en energiezuiniger verbruik, maar ook een toename van het elektriciteitsverbruik door de toepassing van elektrisch vervoer of warmtepompen. Deze ontwikkelingen kunnen invloed hebben op het gebruik van gas en elektriciteit.

Energietransitie

Ontwikkelingen in de zakelijke markt

Klimaatdoelstellingen en de introductie van decentrale en schonere vormen van energieopwekking vergen een actieve opstelling van alle betrokkenen. Liander zoekt actief naar mogelijkheden voor het leveren van een bijdrage. In 2008 hebben wij met de andere netbeheerders in Nederland een convenant met het ministerie van Economische Zaken getekend gericht op verdere stappen in de energie­transitie. De aanpak van decentrale infrastructuren, het mogelijk maken van groengas en slimme netwerken staan hierin centraal. Liander neemt deel in het landelijk overleg Netbeheer Nederland gericht op duurzaamheid en ­inno­vatie van netwerkbedrijven en is betrokken bij het landelijke Platform voor Energietransitie.

In 2008 zijn 2% meer nieuwe aansluitingen aangelegd dan in het voorgaande jaar. Toch werd aan het eind van 2008 in de prognoses zichtbaar dat de investeringen voor bedrijven voor 2009 lager zullen uitvallen. Een deel van de groei in 2008 vloeit voort uit de aansluitingen van duurzame decentrale opwekinstallaties. De eerste windmolenparken bereiden zich voor op vervanging van de installaties. Een volgende generatie installaties dient zich aan.

Splitsing en vorming brede netbeheerder In 2008 is binnen de Nuon-groep een netwerkbedrijf gevormd met de naam Alliander. Liander vormt hiervan de kern. Tegelijk met de organisatorische splitsing is ook voldaan aan de eisen die de Wet Onafhankelijk Netbeheer stelt aan een brede netbeheerder. Het gevolg van deze verandering is dat Continuon, met ruim 250 fte’s, in 2008 uitgroeide tot Liander, met meer dan 2.800 fte’s. Tot het ­ moment van juridische splitsing blijft Liander een ­dochteronderneming van n.v. Nuon.

Ontwikkelingen in de inkoopmarkt Liander is voor haar werkzaamheden aangewezen op de markt van aannemers en installateurs. Deze markt was in 2008 overspannen. Desondanks zijn de netten meer dan gepland uitgebreid en vervangen. Eind 2008 kwam er een kentering in de markt. Er is meer capaciteit beschikbaar gekomen bij installateurs. Bij leveranciers merken wij een toenemende globalisering. Waar wij voorheen vooral op de Nederlandse markt kabels en transformatoren kochten, gebeurt dat meer en meer op een internationale markt. Dat stelt eisen aan onze organisatie. De grondstoffen, met name metalen, kenden in 2008 aanvankelijk een sterk groeiende en vervolgens een sterk dalende vraag. Dat vertaalde zich in heftig schommelende prijzen.

Belangrijkste externe ontwikkelingen in 2008

Financieel

Ontwikkelingen in de consumentenmarkt

Resultaatanalyse

De Europese Unie heeft zich gecommitteerd aan de doel­ stelling dat in het jaar 2020 20% van de geleverde energie uit duurzame energie bestaat. Dat streven vertaalde zich in 2008 door naar nieuwe initiatieven en regelgeving. De duurzaamheidsambities zullen onder meer nieuwe vormen van bouwen tot gevolg hebben: duurzame woningen met nog meer isolatie en andere oplossingen voor warmte en elektriciteit. Ook voor vervoer worden andere oplossingen gezocht. Nu al winnen hybride auto’s sterk aan populariteit. Alle toekomstscenario’s voorspellen een groter aandeel voor elektrisch vervoer. Voor de netten betekenen de duurzaamheidsinitiatieven dat de traditioneel stabiele groei anders zal verlopen. Diverse verschuivingen zullen plaatsvinden: meer

In dit jaarverslag rapporteren wij voor het eerst de resultaten van de brede netbeheerder Liander. Ten aanzien van de overdracht van de netwerkvennootschappen naar Liander in 2008 is de pooling of interest-methode toegepast. Dit houdt in dat verwerking van genoemde overdracht heeft plaatsgehad alsof de brede netbeheerder al bestond per 1 januari 2007. De in dit verslag gerapporteerde cijfers in de winst-enverliesrekening over 2007 zijn overeenkomstig opgesteld.

Veiligheid Het werken aan de gas- en elektriciteitsinfrastructuur vereist zorgvuldigheid. Veiligheid is een speerpunt van ons beleid. In 2008 hebben wij diverse programma’s uitgevoerd om veilig werken te bevorderen. Die stelselmatige aandacht heeft geleid tot een substantiële verlaging van de Lost Time Injury Frequency die aangeeft hoe veilig een bedrijf werkt. De LTIF-score is gedaald van 4,3 in 2007 naar 2,7 in 2008. Daarmee behoren wij tot de veiligste bedrijven in de branche.

Borging leveringsbetrouwbaarheid op de lange termijn De voornaamste doelstelling van Liander is de continue distributie van energie aan onze klanten via een betrouwbaar netwerk. In 2008 hebben wij voor € 290 miljoen ­geïnvesteerd in onze gas- en elektriciteitsnetwerken.

12

jaarverslag  2008

13

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening Noot

2008

2007

Netto-omzet uit hoofde van leveringen van goederen en diensten

[18]

1.336

1.302

Overige baten

[19]

80

61

€ miljoen

Overige baten De overige baten zijn met € 19 miljoen gestegen ten opzichte van 2007 (2008: € 80 miljoen, 2007: € 61 miljoen). Deze stijging wordt met name veroorzaakt door de verschuiving van eerdergenoemde opbrengsten van TenneT vanuit de post netto-omzet.

Bedrijfskosten [20]

455

441

Kosten van inkoop en uitbesteed werk € miljoen

Personeelskosten

[21]

160

147

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa

[22]

200

211

Overige bedrijfskosten

[23]

Totaal brutobedrijfskosten Af: Werk gekapitaliseerd als materiële vaste activa Totaal bedrijfskosten Bedrijfsresultaat

Dotaties voorzieningen

7

2

Huisvesting en transport

31

40

94

59

Stafdiensten en informatietechnologie

Facturatie en inning

70

99

1.005

836

Service providers, materiaalverbruik en aannemers

163

144

Inhuur personeel en overig

40

19

455

441

527

488

-98

-124

284

364

835

786

236

250

Meetdiensten

133

130

Periodieke vergoeding (gas)aansluitingen

54

61

Exploitatiebijdragen en transformatorhuur

63

55

Overig

15

20

Totaal

1.336

1.302

De netto-omzet van de transport- en aansluitdienst elektriciteit is met 6% gestegen van € 786 miljoen over 2007 tot € 835 miljoen in 2008. Deze stijging wordt met name veroorzaakt door het vrijvallen in 2008 van een in 2007 gevormde voor­ziening ter grootte van € 20 miljoen. De reden hiervan is dat wederpartijen het door hen ingestelde beroep inzake het geschilbesluit van de Energiekamer (EK) over toegepaste transporttarieven, hebben ingetrokken (totaal effect € 40 miljoen). Daarnaast stegen de volumes, wat een omzetgroei tot gevolg had van € 15 miljoen. De tarieven van

125

-88

382

Transportdienst gas

277

-87

-41

Transport- en aansluitdienst elektriciteit

Totaal

113 66

-90

2007

2

59

[24]

2008

18

123

Financiële lasten

Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten

Overig

Kosten transportcapaciteit en -beperkingen

Totaal

Resultaat na belastingen

2007

Netverliezen

2

[25]

22

125

61

Belastingen

-

22

924

411

2007 zijn ook in 2008 gehanteerd. De afloop op ingeschatte nog te factureren verkopen was € 5 miljoen lager ten opzichte van 2007, toen de afloop € 9 miljoen lager was (per saldo derhalve € 4 miljoen). Vanwege de overdracht van het beheer van de hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan TenneT, als gevolg van het feit dat vanaf 1 januari 2008 TenneT aangewezen is als netbeheerder voor deze netten, is € 12 miljoen verschoven van de categorie netto-omzet naar de overige baten. De netto-omzet transportdienst gas daalde in 2008 ten opzichte van 2007 met 6%. Deze daling is een gevolg geweest van een neerwaartse aanpassing van de tarieven in 2008 op grond van de vaststelling van de nieuwe X-factor voor gas. Deze aanpassing heeft in een lagere omzet van € 20 miljoen geresulteerd. De daling werd voor een klein deel gecompenseerd door hogere getransporteerde volumes als gevolg van kouder weer. Het effect op de omzet hiervan bedroeg € 6 miljoen.

2007

Precario

277

[24]

Resultaat voor belastingen

2008

2008

105

1.092

Financiële baten

14

€ miljoen

Kosten herstructurering en herwaardering beleggingen

Kosten van inkoop en uitbesteed werk

€ miljoen

Overige bedrijfskosten

De post netverliezen houdt verband met de kosten van de fysieke netverliezen die met het transport van elektriciteit samenhangen, fraude en administratieve verliezen die optreden vanwege het allocatie- en reconciliatieproces en het administratieve proces. De stijging ten opzichte van 2007 wordt met name veroorzaakt door allocatie- en recon­ciliatieverschillen. De kosten transportcapaciteit en -beperkingen hebben betrekking op de inkopen bij de landelijke netbeheerder TenneT. De activiteiten inzake facturatie en inning zijn door Liander uitbesteed aan n.v. Nuon Customer Care Center (CCC), sinds 1 juli 2008 onderdeel van het productie- en leveringsbedrijf van n.v. Nuon. De kosten van facturatie en incasso daalden ten opzichte van 2007 aangezien Liander vanaf medio 2008 meer taken in eigen beheer uitvoert. Een deel van het bij CCC gedetacheerde personeel is nu gedetacheerd bij Liander. Hierdoor heeft een verschuiving plaats­ gevonden van de kosten van inkoop en uitbesteed werk naar met name personeelskosten. De kosten van service providers, materiaalverbruik en aannemers hebben met name betrekking op aan groepsmaatschappijen uitbestede werkzaamheden voor onderhoud, vervanging en uitbreiding van de elektriciteits- en gasnetten.

De toename van de overige bedrijfskosten wordt met name veroorzaakt door de kosten van de herstructurering van de beleggingsportefeuille behorende bij twee CBL-contracten als gevolg van de kredietcrisis. Daarnaast steeg de post stafdiensten en informatietechnologie vooral door ontwik­ keling en uitrol van nieuwe administratieve systemen. De lasten inzake precario zijn ten opzichte van 2007 op hetzelfde niveau gebleven (€ 22 miljoen). Bedrijfsresultaat Vanwege de gestegen bedrijfskosten, die niet gecompenseerd konden worden door een stijging van de netto-omzet en de overige baten, is het bedrijfsresultaat gedaald van € 527 miljoen over 2007 naar € 411 miljoen over 2008. Financiële baten en lasten De verbetering in het saldo financiële baten en lasten van € 10 miljoen in 2008 ten opzichte van 2007 is veroorzaakt door de eenmalige bate van € 42 miljoen inzake de afkoop van de Novem-lening in 2008. Zonder deze bate zou het negatieve saldo van de financiële baten en lasten € 32 miljoen hoger zijn dan in 2007. Dit komt overeen met de structureel toegenomen schuldpositie van ongeveer € 1 miljard veroorzaakt door de overdracht van de netwerk­ activa tegen boekwaarde in rekening-courant (€ 2,5 miljard) verminderd met een agiostorting van in totaal € 1,4 miljard. Deze transacties hebben medio 2008 plaatsgehad. Resultaat voor belastingen Het resultaat voor belastingen over 2008 bedraagt € 382 miljoen ten opzichte van € 488 miljoen over 2007.

Personeelskosten De stijging van de personeelskosten is mede toe te schrijven aan een hoger aantal medewerkers, dat medio 2008 werd gedetacheerd bij Liander en voordien bij CCC.

jaarverslag  2008

15

Duurzaam omgaan met energie begint met inzicht in het energieverbruik. Dat biedt de energieatlas. Die helpt gemeenten met het behalen van hun duurzaamheidsdoelstellingen.

Belastingen De effectieve druk over beide jaren is dezelfde als de nominale druk, te weten 25,5%. Hoewel sprake is van tijdelijke verschillen tussen de boekwaarde die in de jaar­rekening is verantwoord en de fiscale boekwaarde, heeft dit geen invloed gehad op de belastinglast in de winst-en-verliesrekening.

Investeringen

Resultaat na belastingen Het resultaat na belastingen van Liander over 2008 is uitgekomen op € 284 miljoen, een daling van 22% ten opzichte van het vergelijkbare resultaat over 2007.

Investeringen in materiële vaste activa

Kasstromen Algemeen Bij Liander loopt, net als bij andere groepsmaatschappijen van n.v. Nuon, al het betalingsverkeer via de rekeningcourant positie met n.v. Nuon. In dit kader is in het verleden tussen n.v. Nuon en Liander een rekening-courant krediet­ faciliteitovereenkomst opgesteld. Hierin is onder meer vermeld dat deze rekening-courantovereenkomst is aan­ gegaan ter financiering van alle bedrijfsactiviteiten ­(operationele, investerings- en financieringsactiviteiten) die Liander voor het netbeheer noodzakelijk acht. Ten behoeve van het opstellen van het kasstroomoverzicht is deze positie derhalve onderdeel van de totale liquide middelenpositie. Kasstroom uit operationele activiteiten De operationele kasstroom is ten opzichte van 2007 gedaald tot € 542 miljoen (2007: € 579 miljoen). De operationele resultaten zijn ten opzichte van vorig jaar op hetzelfde niveau gebleven. Echter, vooral de rentelasten als onderdeel van de kasstroom uit operationele activiteiten zijn toegenomen. Deze stijging is een direct gevolg van de aankoop van de aandelen in de netwerkvennootschappen tegen boekwaarde in rekening-courant. Deels is dit gecompenseerd met een agiostorting van € 1,4 miljard.

€ miljoen Elektriciteit

2008

2007

220

192

Gas

70

56

Overige

35

35

325

283

Bijdrage investeringen van derden

- 105

- 111

Overdracht netwerkvennootschappen

2.486

-

Investeringen in financiële vaste activa

138

-

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

2.844

172

De overdracht netwerkvennootschappen bestaat uit de aankoop van de aandelen in de netwerkvennootschappen n.v. Nuon Infra Oost, n.v. Nuon Infra West en n.v. Nuon Transport alsmede uit de overdracht van ­bedrijfsonderdelen van een voormalige service provider (N.V. Nuon Netwerk Services). Deze aankopen hebben plaatsgehad tegen boekwaarde. De investeringen in ­financiële vaste activa hebben betrekking op de aankoop van zogeheten DePfa-obligaties vanwege de herstructurering van de beleggingsportefeuille in twee cross border leasecontracten. Kasstroom uit financieringsactiviteiten De financieringskasstroom bedroeg € 1,2 miljard in 2008, ten opzichte van € 157 miljoen in 2007. De kasstroom is in 2008 sterk beïnvloed door een agiostorting van € 1,4 miljard. Verder heeft in 2008 een dividendbetaling plaatsgehad van € 122 miljoen (2007: € 159 miljoen). Tenslotte is in 2008 de Novem-lening afgekocht voor een bedrag van € 48 miljoen.

Kasstroom uit investeringsactiviteiten De investeringskasstroom bedroeg in 2008 € 2,8 miljard ten opzichte van € 172 miljoen in 2007. De investerings­kasstroom is in 2008 sterk beïnvloed door de aankoop, tegen boekwaarde, van de aandelen in de netwerkvennootschappen. De stijging van de investeringen in materiële vaste activa is met name bij de netten opgetreden. Deels wordt deze stijging veroorzaakt door planmatige investeringen, deels betreft het een stijging van de investeringen op initiatief van derden, zoals reconstructies. De overige investeringen hebben vooral betrekking op meetinrichtingen en ICT-activa.

16

jaarverslag  2008

17

Vrije kasstroom De negatieve vrije kasstroom in 2008 bedroeg € 2,3 miljard ten opzichte van een positieve vrije kasstroom van € 407 miljoen in 2007. Deze daling wordt volledig veroorzaakt door de aankoop van de aandelen in de netwerkvennootschappen in 2008. Reconciliatie vrije kasstroom € miljoen Kasstroom vanuit operationele activiteiten Investeringen in vaste activa Bijdrage investeringen van derden Vrije kasstroom

2008

2007

542

579

-2.949

- 283

105

111

-2.302

407

Nettoschuld Reconciliatie netto rentedragende schuldpositie € miljoen Langlopende rentedragende verplichtingen

2008

2007

46

132

2.259

1.171

134

69

2.439

1.372

Vrij beschikbare liquide middelen

30

1

Kasdeposito’s ten behoeve van letter of credit faciliteiten

57

53

Kortlopende rentedragende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van financiële leases Bruto rentedragende schuld

134

69

Totaal liquide middelen en beleggingen

221

123

2.218

1.249

De toename van de netto rentedragende schuld wordt veroorzaakt door de aankoop van de aandelen in de netwerkvennootschappen tegen boekwaarde in rekening-courant. De koopsom bedroeg € 2,5 miljard. Hier tegenover stond een agiostorting van € 1,4 miljard.

Financiële positie Voor Liander zijn de financiële ratio’s afgeleid uit het Besluit financieel beheer netbeheerder. In dit besluit worden eisen gesteld aan het financieel beheer van een netbeheerder om hiermee te verzekeren dat een netbeheerder niet te grote financiële risico’s loopt en zodoende altijd zijn wettelijke

18

In het besluit wordt een viertal ratio’s genoemd waaraan de netbeheerder (Liander) minimaal moet voldoen, te weten: 1 Bedrijfsresultaat gedeeld door bruto rentelasten. 2 De som van resultaat na belastingen, afschrijvingen, amortisatie, mutatie latente belastingen, non cash kosten en bruto rentelasten gedeeld door bruto rentelasten. 3 De som van resultaat na belastingen, afschrijvingen, amortisatie, mutatie latente belastingen, non cash kosten gedeeld door totale schuld. 4 Totale schuld gedeeld door de som van eigen vermogen en totale schuld. In onderstaand overzicht worden de voorgeschreven ratio’s vermeld met daarnaast de berekende ratio’s voor Liander over 2008 en 2007. Ratio’s 1.

Beleggingen ter dekking van cross border leaseverplichtingen

Netto rentedragende schuldpositie

taken kan uitvoeren. Het gaat hierbij met name om de investeringen die een netbeheerder moet doen in zijn netten om deze in werking te hebben, te onderhouden, te vernieuwen en uit te breiden. Genoemde eisen waren voorheen opgenomen in het Handhavingsplan groepsfinanciering van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). Zowel in de Elektriciteitswet 1998 als in de Gaswet is de mogelijkheid geschapen om deze eisen op het niveau van een Algemene Maatregel van Bestuur vast te leggen. Genoemd Besluit financieel beheer netbeheerder geeft daaraan uitvoering.

Voorwaarde EK

2008

2007

> 1,7

4,6

12,9

2.

> 2,5

7,2

15,4

3.

> 0,11

0,20

0,36

4.

< 70%

66%

n.v.t. 1)

1) Gezien de overdracht van de aandelen in de netwerk­ vennootschappen in 2008 is over 2007 geen ratio berekend.

Op grond van deze analyse kan worden gesteld dat Liander zowel over de vergelijkende cijfers 2007 als over 2008 voldoet aan de ratio’s zoals gesteld in het Besluit financieel beheer netbeheerder. Vermeld dient te worden dat de gehele overdracht van vennootschappen per 1 juli 2008 is geëffec­ tueerd en dat de ratio’s, met name ten aanzien van de winsten-verliesrekening, als gevolg hiervan pas over het gehele boekjaar 2009 kunnen worden beoordeeld. Voor wat betreft de informatie omtrent risico’s en onzekerheden wordt verwezen naar bladzijde 75 van de jaarrekening, zie noot [30]. Dividend Het dividendbeleid van Liander wordt vormgegeven binnen de financiële kaders die zijn vastgesteld in het Besluit

financieel beheer netbeheerder. Dit betekent dat een zodanig dividend wordt uitgekeerd dat de hiervoor vermelde ratio’s niet worden onder- of overschreden.

in het teken staan van het verder gereedmaken van het net voor de toenemende invoeding van elektriciteit uit decentrale opwekinstallaties.

Dividendvoorstel 2008 Voorgesteld wordt het resultaat na belasting over boekjaar 2008 van € 284 miljoen ter beschikking te stellen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Onder voor­behoud van goedkeuring van wetgeving wordt 2009 een belangrijk jaar voor de grootschalige uitrol van Slimme Meters als onderdeel van het nieuwe marktmodel dat in onze sector wordt ingevoerd. Tienduizenden van deze nieuwe generatie meters zullen hun weg vinden naar de meterkast van nieuwe en te renoveren huizen. Om de uitrol mogelijk te maken is eerder een projectorganisatie opgezet, die inmiddels is omgevormd tot een vast onderdeel van de Liander-organisatie. De komende acht jaar investeert Liander ruim € 900 miljoen in deze nieuwe meter voor het registeren, monitoren en kunnen afrekenen van energie­ verbruik. De eerste twee jaar daarvan gelden als proef­ periode. Ook is in het kader van het nieuwe marktmodel het capaciteitstarief inmiddels ingevoerd en wordt het leveranciersmodel in 2010 geïmplementeerd. Met name dat laatste onderdeel zal van Liander in 2009 veel tijd en aandacht vragen om in samenwerking met andere netbeheerders en marktpartijen een werkend model tot stand te brengen. Dit model is bedoeld om op een eenvoudiger, slimmere – en uiteindelijk goedkopere – manier de consumenten en kleinzakelijke klanten en de markt te bedienen.

Voorstel dividend 2008 Voorgesteld wordt het dividend vast te stellen op € 139 miljoen. Voorstel winstbestemming € miljoen

2008

Dividend

139

Overige reserves

145

Totaal

284

Vooruitzichten 2009 wordt het eerste volledige kalenderjaar waarin Liander actief is als ‘brede’ netbeheerder. Voor de klant wordt dat zichtbaar doordat in de loop van het jaar de geel-paarse Nuon-auto’s van onze uitvoeringsorganisatie uit het straatbeeld verdwijnen en er auto’s in Liander-huisstijl verschijnen. Daarnaast maakt de netbeheerder nu onderdeel uit van het netwerkbedrijf Alliander. Hierdoor ligt de focus van de organisatie uitsluitend op netwerk- en netwerk­ gerelateerde activiteiten. Dat betekent maximale inzet op het borgen van de leveringsbetrouwbaarheid en op het verbeteren van klanttevredenheid en dienstverlening aan klanten en marktpartijen. In 2009 worden extra inspanningen verricht om de tevredenheid onder zowel zakelijke als particuliere klanten te verhogen. Al gestarte programma’s als ‘World Class Customer Management’ en ‘Integraal klantsignaal’ worden onverkort uitgevoerd en waar nodig worden extra verbeter­ activiteiten geïnitieerd. Met het meerjareninvesteringsprogramma blijft Liander in 2009 werken aan dezelfde hoge leveringsbetrouwbaarheid van de netten. Verder wordt opnieuw zorgvuldig gekeken naar die plaatsen in het net waar verzwaring nodig is om transportbeperkingen op te lossen of te voorkomen. Doelstelling voor 2009 is in elk geval om het aantal klanten met een transport­beperking terug te brengen. Ook zal 2009

jaarverslag  2008

Conform planning werd Liander in 2008 gevormd tot brede netbeheerder. Ten tijde van die vorming startte de organisatie een intern transitietraject met als doel een organisatie vorm te geven die in verbinding staat met de samenleving, wat een belangrijk onderdeel is van de missie. De huidige wijze van financiering door n.v. Nuon, zoals beschreven op bladzijde 16 (onderwerp kasstromen), blijft gehandhaafd. De verwachtingen rondom de financiële resultaten in 2009 zijn onder meer afhankelijk van de ontwikkelingen rondom regulering en algemene economische omstandigheden. Voor een verdere detaillering van risico’s en onzekerheden wordt verwezen naar bladzijde 75 van de jaarrekening. Welke invloed de economische terugval in 2009 precies heeft op de activiteiten van Liander is moeilijk te voorspellen. Wel kan worden verwacht dat het aantal aansluitingen in nieuwe woningen in de loop van het jaar mogelijk afneemt als vertraging ontstaat in nieuwbouwprojecten. Afgezien van deze ontwikkelingen verwacht Liander een stabiel patroon in het eigen personeelsbestand. Met betrekking tot toekomstige financiële resultaten heeft Liander het beleid geformuleerd daarover geen uitspraken te doen.

19

regulering netbeheer

Marktmodel In de loop van 2009 en de eerste helft van 2010 voert de energiesector het nieuwe Marktmodel Energie in fasen in. Dit marktmodel heeft tot doel de administratie van klein­ verbruikaansluitingen te vereenvoudigen. Medio 2010 zal het model volledig operationeel zijn. Het eerder door de energiesector ontwikkelde, vereenvoudigde, marktmodel heeft in 2008 geresulteerd in een voorstel voor wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. Het wetsvoorstel is op 3 juli 2008 aangenomen door de Tweede Kamer. De formele goedkeuring van het wetsvoorstel door de Eerste Kamer wordt in de loop van 2009 verwacht. Het Marktmodel Energie bestaat uit een aantal belangrijke pijlers en het Centraal Aansluitingenregister. Deze worden hierna toegelicht.

Capaciteitstarief Het capaciteitstarief is per 1 januari 2009 ingegaan en op alle kleinverbruikers van toepassing. De netbeheerders gaan de kosten van het transport van kleinverbruikers over het gasen elektriciteitsnet factureren op basis van de capaciteit van de aansluiting in plaats van het verbruik. In 2008 is hard gewerkt aan de voorbereidingen. Het hanteren van een capaciteitstarief sluit beter aan bij de werkelijke kosten van het realiseren, onderhouden en uitbreiden van het energienetwerk. De kosten van het netwerk zijn namelijk hoofd­ zakelijk vaste kosten en worden dus niet of nauwelijks beïnvloed door het verbruik. Het capaciteitstarief zorgt voor een eenvoudiger administratie en verkleint de kans op een onjuiste factuur en op fouten in de communicatie met marktpartijen.

Ieder moment van de dag inzicht in je eigen gegevens. Dat biedt Mijn Liander. Voor bedrijven een ideale tool om hun energie­verbruik te managen.

20

capaciteitstarief is afhankelijk van de doorlaatwaarde van de aansluiting en het elektriciteitsverbruik. Is het verbruik relatief laag, dan is de invoering van het capaciteitstarief nadelig. Klanten worden hiervoor via hun leverancier deels gecompenseerd door een lagere energiebelasting. Door de invoering van het capaciteitstarief voor gas ­verdwijnt ook daar het volumetarief. Het effect van het capaciteitstarief voor gas is op de nota van de klant ­minder dan bij elektriciteit. Dat komt doordat bij klein­ verbruik van gas het tarief al voor 75% was gebaseerd op de capaciteit van de aansluiting.

Leveranciersmodel De minister van Economische Zaken heeft op 4 maart 2008 een wetsvoorstel aan de Tweede Kamer gestuurd waarmee de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet worden gewijzigd. De wijzigingen hebben vooral betrekking op het mogelijk maken van het leveranciersmodel. Kern van het voorstel is een sterke vereenvou­diging van de administratieve processen, waarbij de leve­rancier het aanspreekpunt wordt voor de klant. De netbeheerder blijft primair verantwoordelijk voor het fysieke netbeheer en de uitvoering van de taken, zoals vastgelegd in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. De netbeheerder wordt voortaan zo min mogelijk betrokken bij (de periodieke) administratieve handelingen. Het wetsvoorstel is op 3 juli 2008 door de Tweede Kamer aanvaard. De voorgenomen wijzigingen in de rollen en verantwoordelijkheden van zowel netbeheerders als leveranciers hebben uitsluitend betrekking op het segment van kleinverbruikers. Het wetsontwerp is nog niet door de Eerste Kamer goed­gekeurd. In het leveranciersmodel hebben de consumenten en de kleinzakelijke klanten voornamelijk te maken met de energieleverancier. De energieleverancier is aanspreekpunt voor de klant en stuurt één gecombineerde factuur met daarop de kosten van de levering van de energie, het tran­s­ port en de aansluiting. Voor vragen over de aansluiting en meldingen van storingen heeft de klant direct contact met de netbeheerder. Leverancier en netbeheerder maken afspraken over de verrekening van de netbeheerkosten en spreken af hoe de leverancier namens deze klanten de betaling aan de netbeheerder zal voldoen.

Door de invoering van het capaciteitstarief voor elektriciteit voor kleinverbruikers verdwijnt de variabele tariefcomponent kilowatturen. Er zijn zes afnemerscategorieën gede­ finieerd, gebaseerd op de capaciteit (doorlaatwaarde) van de aansluiting. Per afnemerscategorie wordt een vast bedrag in rekening gebracht. Het effect van de invoering van het

jaarverslag  2008

21

Verlaging kleinverbruikersgrens gas

Wet- en regelgeving

Een afnemer werd tot nu toe aangemerkt als kleinverbruiker als hij minder dan 170.000 m3 gas per jaar verbruikte. Na de voorgenomen wijziging van de Gaswet ligt de nieuwe grens bij een capaciteitswaarde vanaf 40 m3 per uur. Onder deze grens zijn afnemers kleinverbruiker, boven deze grens grootverbruiker. Afnemers die als gevolg hiervan groot­ verbruiker zijn geworden, kunnen kiezen voor een ander tarief dat is gebaseerd op een gecontracteerde capaciteitswaarde. Als de afnemer hiervoor kiest, moet vaak wel de meetinrichting hierop worden aangepast.

De activiteiten van Liander moeten voldoen aan de toepas­ selijke wet- en regelgeving. Het afgelopen jaar heeft Liander met onderstaande wijzigingen en met hieruit voortvloeiende aangelegenheden te maken gehad.

Slimme Meter De traditionele meters bij consumenten- en kleinzakelijke aansluitingen worden de komende jaren vervangen door de Slimme Meter. Via deze nieuwe generatie meters kunnen meetbedrijven die door de leveranciers zijn aangewezen, op afstand gegevens uitlezen over meetstanden en status­ informatie van de meter zelf. Door middel van de Slimme Meter krijgen afnemers meer zicht op hun elektriciteits- en gasverbruik en daardoor kunnen zij gemakkelijker op hun verbruik besparen. De Slimme Meter betekent voor Liander tevens een belangrijke stap op weg naar intelligent netbeheer.

Centraal Aansluitingenregister (C-AR) Een energieleverancier kan klanten alleen goed van dienst zijn als hij beschikt over juiste gegevens over de aansluitingen en het verbruik. Liander was daarom één van de initiatiefnemers van een landelijk C-AR. In dit C-AR worden alle gegevens, zoals een leverancierswitch of verhuizing, op één plek en op uniforme wijze vastgelegd. Het C-AR is de basis voor de toewijzing van de inkoopvolumes per partij. Het centraliseren van de verschillende regionale aanslui­ tingenregisters is een belangrijke eerste stap om te komen tot een meer efficiënte wijze van uitvoeren van de markt­ faciliterende taken van de netbeheerders. Het C-AR vormt straks tevens de basis voor de vaststelling van de totale afdracht van de netbeheerkosten van de leverancier aan de netbeheerder.

Toezicht Energiekamer (EK) De EK is in 2008 overgestapt van toetsing van de naleving van wet- en regelgeving door het opvragen van informatie naar toetsing door onderzoek op basis van signalen uit de markt. De administratieve lasten zijn hierdoor voor de netbeheerders helaas niet afgenomen. In de regel bevestigen de onderzoeken dat Liander zich overeenkomstig de wet- en regelgeving gedraagt. In het verslagjaar heeft de EK bij het onderzoek naar de financiële compensatie van klanten bij ernstige storingen geconstateerd dat een aantal netbeheerders, waaronder Liander, niet altijd binnen de daarvoor gestelde termijn de compensatievergoeding heeft uitbetaald. Hiervoor is aan Liander een boete opgelegd.

Regulering Voor de netwerksector liggen er de komende jaren grote uitdagingen om een duurzame energievoorziening te faciliteren. Het huidige reguleringsbouwwerk houdt hier onvoldoende rekening mee. Zo betalen producenten geen transportafhankelijk tarief voor invoeding op het net terwijl zij steeds meer én grotere investeringen in het net ver­ oorzaken. Netbeheerders die, zoals Liander, in hun voor­ zieningsgebied veel windmolenparken kennen, worden hiervoor niet gecompenseerd. Ook de EK en het ministerie van Economische Zaken erkennen dat het regulerings­ bouwwerk beter moet aansluiten op de nieuwe ontwikkelingen. Voor Liander blijft het uitgangspunt dat wij graag afgerekend willen worden op de geleverde prestaties, waarbij ook rekening wordt gehouden met de bijdrage die wij kunnen en willen leveren aan de duurzame energievoorziening in Nederland. De netbeheerders hebben gezamenlijk de eerste richting voor de aanpassing van een toekomstgerichte manier van reguleren geformuleerd en zullen deze in­brengen in het overleg met de EK.

Goed luisteren naar de klant is noodzakelijk om onze dienstverlening te optimaliseren. Daarom gaat Liander regelmatig naar klanten toe om te praten over hun wensen en behoeften.

Nadat de belangrijkste kaders voor het C-AR zijn uitgewerkt hebben de netbeheerders in april 2008 besloten om Energie Data Services Nederland (EDSN) opdracht te geven om een C-AR te ontwikkelen. Dit register moet operationeel worden bij de start van het nieuwe marktmodel.

22

jaarverslag  2008

23

Onderzoek naar gasmeters In 2008 heeft het ministerie van Economische Zaken onderzoek gedaan naar berichten over gasmeters bij consumenten die niet juist meten. Het ministerie heeft geconstateerd dat de gemiddelde consument niet te veel betaalt, maar dat individuele afwijkingen veroorzaakt worden door de verschillen in de temperatuur van het gas dat wordt gemeten. Wel heeft het ministerie een admini­stratieve aanpassing opgelegd om de werkelijke temperatuur waarbij gemeten wordt, beter te benaderen.

Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) De WON vereist dat alle geïntegreerde energiebedrijven uiterlijk 1 januari 2011 gesplitst zijn in twee zelfstandige bedrijven: een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf. In 2008 zijn binnen de Nuon-groep twee bedrijven gevormd: het productie- en leveringsbedrijf met de naam Nuon en het netwerkbedrijf met de naam Alliander, waarbinnen Liander de kern vormt. Daardoor is ook naar de buitenwereld het netwerkbedrijf duidelijk als toekomstige zelfstandige onderneming gepositioneerd. Door deze operationele scheiding is een feitelijke splitsing, als bedoeld in de WON, snel te realiseren. Op 30 oktober 2008 diende n.v. Nuon het wettelijk vereiste Splitsingsplan in bij het ministerie van Economische Zaken en de NMa. In november 2008 kregen de onderdelen die tot het netwerkbedrijf behoren een nieuwe naam. De daadwerkelijke splitsing zal plaatsvinden na goedkeuring van het Splitsingsplan door het ministerie van Economische Zaken. De eisen waaraan dit plan moet voldoen zijn neergelegd in de Regeling splitsingsplannen. Vorming brede netbeheerder Op 1 juli 2008 zijn ook de bepalingen in de WON van kracht geworden die nadere eisen stellen aan het in eigen beheer uitvoeren van taken door de netbeheerder. In dat verband heeft er een heroriëntatie op de kernactiviteiten van de netbeheerder plaatsgevonden. Per 1 juli 2008 is een zogeheten ‘brede’ netbeheerder gevormd die zich richt op de netwerkactiviteiten voor gas en elektriciteit en de daaraan verbonden werkzaamheden voor een groot deel in eigen beheer uitvoert. Overdracht beheer hoogspanningsnetten (HS-netten) In de WON is opgenomen dat het beheer van de HS-netten 110 kV en hoger met ingang van 1 januari 2008 is overgedragen aan de landelijke netbeheerder TenneT. Per 1 januari 2008 werd TenneT dan ook formeel netbeheerder van de HSnetten behalve voor wat betreft de netten die onderdeel vormen van een cross border lease (CBL). Omdat TenneT

24

de daaraan verbonden activiteiten voor een belangrijk deel nog niet zelf kon verrichten, heeft Liander deze in 2008 in opdracht van TenneT nog grotendeels uitgevoerd. Gedurende het jaar voerde TenneT overleg met Liander over de wijze waarop TenneT in de toekomst invulling wil geven aan de uitvoering van haar taken als netbeheerder. Dat overleg is gecompliceerd, omdat het niet alleen gaat over de overdracht van taken die Liander in het verleden uitvoerde, maar ook over de toekomstige relatie tussen TenneT en Liander. Deze moet namelijk opnieuw vorm krijgen voor zover deze betrekking heeft op de samenwerking op de onderstations die in de nieuwe situatie worden gedeeld. In 2008 is intensief gesproken over verkoop van de HS-netten. Op dit moment zijn onderhandelingen gaande tussen Liander en TenneT omtrent de overdracht aan TenneT van de hierboven genoemde HS-netten.

Wetsvoorstel tot wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet Eind 2008 heeft de ministerraad ingestemd met een wetsvoorstel tot wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. Dit wetsvoorstel is vervolgens ter advisering aan de Raad van State voorgelegd. Het wetsvoorstel regelt onder meer de voorrang voor de invoeding van duurzaam opgewekte elektriciteit op het net en de aansluitplicht voor gas. Het wetsvoorstel biedt de netbeheerders de zekerheid dat de uitbreidingsinvesteringen die de NMa noodzakelijk vindt, kunnen worden doorberekend in de tarieven. Bovendien regelt het de bevoegdheid van de NMa om aan het begin van een reguleringsperiode de tarieven in één keer aan te passen naar het vastgestelde efficiënte kostenniveau.

Gas

Elektriciteit

Voor gas nam de EK in april 2008 een besluit over de wijze van vaststelling van de tarieven voor gas. Op basis daarvan stelde de EK de transporttarieven gas voor het tweede halfjaar 2008 vast. In de tarieven is met terug­werkende kracht de korting van het eerste halfjaar verwerkt. In de grafiek zijn de gemiddelde tarieven over 2008 toegepast.

In 2008 zijn de elektriciteitstarieven voor de aansluit- en transportdienst elektriciteit ongewijzigd gebleven ten opzichte van 2007. Dit komt doordat de EK nog geen besluit had genomen over de wijze waarop voor 2008 de tarieven konden worden vastgesteld. Deze besluitvorming is in de loop van 2008 afgerond. Het inhaaleffect van de nietaangepaste tarieven van 2008 in de tarieven van 2009 heeft een negatieve impact van ongeveer € 18 miljoen op de nettoomzet van 2009. Daarnaast heeft de EK voor het jaar 2008 één landelijk gemiddeld tarief voor enkel- en dubbeltariefmeters vastgesteld. Uit de grafiek blijkt dat de ontwikkeling van de netbeheerkosten voor elektriciteit achterblijft ten opzichte van de ontwikkeling van de CPI.

Uit de grafiek blijkt dat voor de netbeheerkosten gas de dalende trend ten opzichte van de CPI is doorgezet.

Ontwikkeling netbeheerkosten gas gemiddeld huishouden op basis van 1.820 m� per jaar

Ontwikkeling netbeheerkosten elektriciteit gemiddeld huishouden op basis van 3.700 kWh per jaar

€ 200

€ 200 € 180

€ 180

€ 160

€ 160

€ 140

€ 140

€ 120

€ 120

€ 100

€ 100

€ 80

€ 80

€ 60

€ 60

€ 40

€ 40

€ 20

€ 20

€ 0

€ 0

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Meetdienst Transportdienst Aansluitdienst CPI

Ontwikkeling netbeheerkosten Liander brengt aan klanten tarieven in rekening die dekking geven voor enerzijds de aansluit-, transport- en meet­ diensten die Liander levert en anderzijds voor de systeemdiensten (alleen elektriciteit) die TenneT levert. De hierna volgende grafieken over de ontwikkeling van de netbeheerkosten (exclusief belastingen) geven aan wat een gemiddeld huishouden in het Liander-gebied hiervoor per jaar betaalt vergeleken met de ontwikkeling van de consumentenprijsindex (CPI). Voor 2009 is de CPI gebruikt zoals de EK deze heeft verwerkt in de tarieven 2009. Hierbij is tot eind 2008 uitgegaan van een jaarverbruik van 3.700 kWh voor ­elektriciteit en 1.820 m3 voor gas.Vanaf 2009 is sprake van een niet-volume-afhankelijk capaciteitstarief.

jaarverslag  2008

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Meetdienst Systeemdienst Transportdienst Aansluitdienst CPI

25

dagelijks verbonden

De rode draad door dit jaarverslag is

Mijn Liander

verbondenheid. Wij zijn verbonden met

In januari 2008 introduceerde Liander een nieuwe internetservice voor haar grootverbruikklanten: Mijn Liander. Klanten kunnen op internet in een beveiligde omgeving zelf hun gegevens, facturen en verbruik inzien en wijzigingen doorgeven. Mijn Liander toont ook het gecontracteerd vermogen en de piekbelasting. Op basis hiervan kan de klant zelf bepalen of hij het gecontracteerd vermogen wil ­aanpassen. De extra beveiligde inschrijfprocedure van Mijn Liander zorgt dat alle wijzigingen zonder schriftelijke handtekening geregeld kunnen worden. Ruim 20% van de klanten maakte eind 2008 al gebruik van Mijn Liander.

onze klanten, de maatschappij en onze medewerkers. Drie elementen zijn belangrijk om die verbondenheid te realiseren: ons innovatief vermogen, onze samenwerking en de kwaliteit van ons netwerk. Verbonden met de klant Klanttevredenheidsonderzoek Elk kwartaal onderzoeken wij de klanttevredenheid over onze dienstverlening. Uit de onderzoeken in 2008 blijkt dat klanten onze inspanningen waarderen. Van de consumenten en kleinzakelijke klanten is 89% tevreden of zeer tevreden (2007: 93%) over onze dienstverlening. Van de grootzakelijke klanten is 75% tevreden of zeer tevreden (2007: 86%). Onze grootzakelijke klanten zijn het meest tevreden over de meteropnemer en de monteur. Een belangrijk aandachtspunt voor onze dienstverlening is het verminderen van het aantal klachten en verbeteren van de klachtafhandeling. Hiervoor is bij Liander het verbetertraject Integraal Klantsignaal gestart.

Digitale facturatie Digitale facturatie vormt een belangrijk onderdeel van onze verbeterde dienstverlening aan de publieke sector. Door digitale facturatie kunnen klanten hun nota’s sneller en eenvoudiger verwerken en krijgen zij beter inzicht in hun energiekosten. Ook zorgt digitale facturatie voor Liander voor een significante kostenbesparing en kwaliteitsverbetering. Al zo’n dertig klanten in de publieke sector ontvangen sinds 2008 digitale nota’s. Klanten die in aanmerking komen voor een digitale nota hebben over het algemeen meerdere aansluitingen, zogeheten multisites. De klant ontvangt zes keer per jaar een voorschot of afrekening, in plaats van twaalf keer. Dit gebeurt in de vorm van een digitale nota.

Digitaal advies en offreren aansluitingen Sinds november 2008 kunnen grootzakelijke klanten via www.liander.nl advies inwinnen over bestaande en nieuwe standaardaansluitingen. De klant voert zijn verbruiks­ behoefte in en krijgt een advies over de meest geschikte aansluiting in zijn situatie. De klant ontvangt product­advies, inclusief een kostenindicatie en kan direct digitaal een offerte aanvragen. De behoefte aan deze extra dienst bleek uit de resultaten van het klanttevredenheidsonderzoek. Aannemers, installateurs en zakelijke klanten gaven aan dat het offerteproces beter kon en dat er behoefte is aan advies over aansluitingen.

Afsluitbeleid In het geval van wanbetaling is afsluiten vaak niet de optimale oplossing. Via een schuldhulpverlenings­ programma kunnen klanten met betalingsproblemen in veel gevallen goed worden geholpen. In december 2006 is een ministeriële regeling in werking getreden, op grond waarvan netbeheerders verplicht zijn de klant aangesloten te laten en de gelegenheid te bieden tot schuldbemiddeling bij wan­­be­taling. Dit is volgens de ministeriële regeling verplicht in de periode van oktober tot april. Liander gaat

Het netwerk verbindt Liander met de klant. Het beheer en onderhoud daarvan is essentieel voor de kwaliteit en continuïteit van het leveren van energie. Digitaal monitoren medewerkers 24 uur per dag de leveringsbetrouwbaarheid en lossen storingen zo snel mogelijk op.

26

jaarverslag  2008

27

nog een stap verder en hanteert de regeling het hele jaar door. Klanten die meewerken aan een schuldhulpverlenings­ programma worden door Liander niet afgesloten. Voor mensen die illegaal energie afnemen of geen overeenkomst met een leverancier hebben, kan Liander wel tot afsluiting overgaan. Liander heeft bovendien een samenwerkings­ overeenkomst met bijna alle GGD’s in het verzorgingsgebied. Deze is bedoeld om klanten te signaleren die door persoonlijke problemen hun rekeningen niet hebben betaald. Liander en de GGD’s willen voorkomen dat deze klanten terechtkomen in een situatie waarin het aanbieden van adequate hulp niet meer mogelijk is. Door de samenwerking met de GGD’s kon afsluiting van energie bij honderden klanten worden voorkomen.

Verbonden met de maatschappij Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) betekent voor ons bedrijf dat wij een zorgvuldige afweging maken tussen de zorg voor het milieu en de belangen van onze klanten, medewerkers en de samenleving. Financieel rendement laten wij hand in hand gaan met maatschappelijk rendement. MVO is sinds 2008 een integraal onderdeel van de strategie en het organisatiebeleid.

Verbonden met de medewerker Vorming netwerkbedrijf De organisatorische splitsing van de Nuon-groep in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf had uiteraard impact op onze medewerkers. Op basis van goedgekeurde organisatorische blauwdrukken heeft voor het netwerkbedrijf een zorgvuldig personeelsbezettingsproces plaatsgevonden. Om dit proces goed te ondersteunen heeft in goede harmonie met de ondernemingsraad frequent afstemming plaatsgevonden.

Werken bij Liander Liander heeft over 2008 de betrokkenheid en werkbeleving van haar medewerkers onderzocht. De betrokkenheid van de medewerkers bedroeg 8,1 (bij Continuon Netbeheer in 2007: 8,4). Het verzuimpercentage in 2008 bedroeg 4,1% (in 2007: 4,0%) en bleef daarmee onder de norm in vergelijkbare bedrijven. In het verslagjaar werden bij Liander bij 600 medewerkers periodieke medische onderzoeken uitgevoerd met name voor hen die te maken hebben met werken in vervuilde grond. Veiligheid en kwaliteit

Ketenverantwoordelijkheid Liander wil niet alleen zelf maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij verwachten dat ook van onze toeleveranciers. Waar mogelijk proberen wij hen te beïnvloeden. In toenemende mate stelt Liander eisen aan toeleveranciers door middel van afspraken en protocollen. Wij hanteren ondernemingsprincipes en werken aan de introductie van een gedragscode voor leveranciers, waarin is vastgelegd op welke wijze wij zaken willen doen.

Van biogas naar groengas Liander stimuleert de distributie van biogas. Dit groene gas ontstaat na vergisting van organisch materiaal, zoals mest, landbouwafval en groente-, fruit- en tuinafval (GFT). Door dit gas te zuiveren en op te waarderen tot dezelfde kwaliteit als aardgas, kan het in het aardgasnetwerk worden ingevoed. Dit gas wordt groengas genoemd. Op praktijkcentrum De Marke in Hengelo (Gelderland), een onderdeel van Wageningen Universiteit en Researchcentrum, is begin 2008 een dergelijke gaszuiveringsinstallatie geplaatst. Het is de eerste groengasaansluiting op het netwerk van Liander. Nu dit eerste groengasproject is gerealiseerd, is de stap kleiner naar volgende groengasinvoedingen in het netwerk. Volgende pilots voor invoedingen zijn al benoemd.

28

Werken aan de gas- en elektriciteitsinfrastructuur vereist zorgvuldigheid. Het is belangrijk om veiligheid continu onder de aandacht van alle betrokken medewerkers te brengen en te houden. Veiligheid is een speerpunt van ons beleid. ‘Wij doen het veilig of wij doen het niet’ is de slogan waar wij dagelijks inhoud aan geven. Via verschillende activiteiten vragen wij steeds weer aandacht voor veiligheid. Een veiligheidsdag voor alle uitvoerende medewerkers, campagnes voor specifiek terugkerende incidenten en cursussen ‘Werken in veront­reinigde grond’ zijn voorbeelden hiervan. De steeds terug­kerende aandacht voor het onderwerp veiligheid blijkt een goede aanpak. Het heeft geleid tot een substantiële verlaging van de zogeheten Lost Time Injury Frequency (LTIF). Deze veiligheidsnorm geeft aan hoe veilig in een bedrijf wordt gewerkt. In het afgelopen jaar is de LTIF gedaald van 4,3 naar 2,7. Daarmee behoren wij tot de veiligste bedrijven in de branche. In de afgelopen jaren heeft Liander veel inspanningen geleverd om procedures en werkinstructies te realiseren voor de Bedrijfsvoering Elektrische Installaties (BEI) en de Veiligheidsinstructie Aardgas (VIAG). De set procedures en werkinstructies zal in de toekomst regelmatig aangepast worden aan nieuwe ontwikkelingen.

In de toekomst hebben alle huishoudens snel, inzicht in hun energie­verbruik. De nieuwe energiemeters zijn namelijk ‘slim’. De ontwikkeling en uitrol van de nieuwe meters is een belangrijke taak voor Liander. Ze geven klanten een ­instrument om elektriciteit en gas te besparen.

jaarverslag  2008

29

Uniforme veiligheidsregels Er is de laatste jaren steeds meer behoefte aan een uniforme veiligheidsregelgeving voor de branche. Dit heeft geleid tot intensief overleg in de sector en tot vernieuwde regelgeving. Binnen de brancheorganisatie Netbeheer Nederland werkt de Groep Veiligheid en Regelgeving aan een verdere uitwerking en uniformering van de voorschriften voor het werken aan elektrische installaties (BEI). Dat moet resulteren in een BEI 2009. Daarnaast is eind 2008 de aanwijzingenstructuur binnen de voorschriften voor het werken aan gastechnische installaties (VIAG 2006) verder uitgewerkt. Hierin wordt geregeld welke kwalificaties nodig zijn voor het verrichten van bepaalde werkzaamheden. Daarnaast is er een notitie ‘Verantwoordelijkheden bij uitvoering werkzaamheden’ opgesteld. Deze notitie regelt de verantwoordelijkheden van energie- en aannemingsbedrijven op het gebied van de BEI en VIAG. Ten slotte hebben de energiebedrijven een landelijke persoonscertificering voor de BEI en VIAG ontwikkeld die voor het product gas medio 2009 klaar moet zijn voor gebruik. Hiermee vervallen alle afzonderlijke en verschillende toetsingen en certificeringsstructuren van de diverse energiebedrijven. Al deze ontwikkelingen moeten gaan leiden tot een transparante en eenduidige regelgeving voor veiligheid.

Klokkenluidersregeling In 2008 is geen gebruikgemaakt van de mogelijkheid om misstanden of vermeende misstanden in de onderneming op een centraal punt te melden.

Gedragscode In de gedragscode ligt vast hoe medewerkers behoren te handelen. Van iedere medewerker verwachten wij dat hij of zij de code naleeft, collega´s helpt bij het maken van afwegingen en hen aanspreekt wanneer zij in strijd met de gedragscode handelen. Werken bij Liander betekent werken volgens de gedragscode.

Bewuste vervoerkeuze Liander bevordert alternatieve vervoerkeuzes in woon-werken dienstverkeer. Voor woon-werkverkeer kan tegen zeer gunstige voorwaarden van het openbaar vervoer gebruik worden gemaakt. Voor dienstreizen is per afdeling een mobilitymix-arrangement beschikbaar. Via telefonische reservering kunnen medewerkers gebruikmaken van alle vormen van openbaar vervoer. Ook zijn op de grote ves­ tigingen dienstfietsen en hybride poolauto’s beschikbaar.

30

Verbonden door innovatie

Voorkomen van gaslekken

Willen wij ook in de toekomst een betrouwbare, betaalbare en duurzame dienstverlening kunnen bieden, dan moeten wij blijven innoveren. Dat doen wij door ‘business as usual’ innovaties. Bijvoorbeeld door alleen materialen, com­ ponenten en gereedschappen in te kopen die zijn voorbereid op toekomstig gebruik. Of door onze operationele processen te vernieuwen via gerichte verbeterprojecten. Ook de wereld om ons heen verandert. Om die veranderingen bij te houden doen wij continu aan toekomstverkenning, kennisontwikkeling en productverkenning. Het jaar 2008 stond voor de energiesector in het teken van de energietransitie. Er zijn veel veranderingen nodig om de landelijke ambities op het gebied van duurzaamheid en CO2-besparing te realiseren. Liander zal zich vooral richten op (decentrale) duurzame opwek, inzicht geven in verbruiken, groengas en elektrisch vervoer. De afgelopen jaren zijn de toekomstverkenningen afgerond. Daardoor konden wij een actieve bijdrage leveren aan het landelijke actieplan Energietransitie.

Als een gasbuis wordt beschadigd, bestaat het risico dat er gas wegstroomt of dat er op een later moment een breuk ontstaat. De kans dat een lek in het netwerk tot gevaarlijke situaties leidt, is miniem maar verdient uiteraard alle aandacht. In 2008 heeft Liander hier op een aantal manieren aan gewerkt. Er is een methode ontwikkeld om te con­ troleren of een buis goed is geïnstalleerd. Zo kunnen wij de installatie van leidingen controleren zonder te hoeven graven. Bovendien is een robot ontworpen die in de buis kan meten of er een beschadiging is. Ook kregen wij de beschikking over een snellere meetmethode om te controleren op een lekkage.

Intelligentie in laagspanningsnetten Via decentrale opwek, zoals zonnepanelen of HR-ketels die elektriciteit genereren (micro-wkk), kunnen huishoudens zelf elektriciteit opwekken. Bij het grootschalig toepassen van decentrale opwek kunnen de beschikbaarheid en de kwaliteit van de elektriciteit in het geding komen. Door middel van proefopstellingen onderzoeken wij de effecten van het grootschalig toepassen van decentrale opwek op betrouwbaarheid en stroom- en spanningskwaliteit en ontwikkelen wij mogelijkheden om bij te sturen. Eén proefopstelling staat in een bungalowpark in Zutphen. Hier lukte het in 2008 om het park volledig op zonne-energie te laten draaien zelfs wanneer de zon niet scheen.

Inzicht in de middenspanningsnetten Meten is weten. Dat geldt ook voor elektriciteitsver­ bindingen. Als wij beter op de hoogte zijn van wat er met een kabel gebeurt, kunnen wij problemen oplossen voordat er een storing ontstaat. Meten en schakelen op afstand is de toekomst. Om dit alleen al op middenspanningsniveau te realiseren, zijn tienduizenden meetpunten nodig. In 2008 zijn de meet- en regelinstrumenten geplaatst en is een ontwerp gemaakt voor de verwerking van de gegevens en realisatie in een proefopstelling.

Voorkomen van graafschade Een van de belangrijkste oorzaken van storingen is schade ten gevolge van graafwerk. De afgelopen jaren is met alle betrokkenen in de keten voor graafwerk nauw samen­ gewerkt aan het voorkomen van graafschade. Gezamenlijk zijn normen ontwikkeld voor zorgvuldig graven in de Richtlijn Zorgvuldig Graafproces. Op 1 juli 2008 is de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten (WION), ook wel als Grondroerdersregeling aangeduid, van kracht geworden. In deze wet is een verplichting tot zorgvuldig graven opgenomen en is het Kadaster aangewezen als intermediair voor de informatie-uitwisseling over kabels en leidingen tussen netbeheerders en grondroerders. Ook zijn er ontwikkelingen op technisch gebied. Zo is er apparatuur ontwikkeld die met de machinist meekijkt onder de grond en een signaal geeft voordat een kabel of leiding wordt geraakt. De gegevens worden automatisch vastgelegd.

Slimme Meter Liander is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van vijf miljoen traditionele elektriciteits- en gasmeters voor kleinverbruik. Deze traditionele meters worden op termijn allemaal vervangen door Slimme Meters. De innovatieve kracht van de Liander Slimme Meter schuilt niet alleen in zijn vermogen om te communiceren via het stroomnet van Liander (Power Line Communication) maar ook in het feit dat het een belangrijke schakel is op weg naar intelligent netbeheer. Via de Slimme Meter kan Liander op afstand gegevens uitlezen over de meetstanden en statusinformatie van de meter. Daarnaast kan de Slimme Meter op afstand verstuurde opdrachten uitvoeren zoals het aan- of afsluiten van de klant. Door middel van de Slimme Meter krijgen afnemers meer zicht in hun elektriciteits- en gas­ verbruik en daardoor kunnen zij gemakkelijker op hun verbruik besparen.

jaarverslag  2008

Op basis van een besluit door de landelijke politiek is Liander in eerste instantie verplicht om Slimme Meters te plaatsen bij nieuwbouw, grootschalige renovaties, vervanging en als een afnemer erom vraagt. Bovendien moeten wij Slimme Meters plaatsen als een bestaande woning of bestaand gebouw wordt verbeterd naar energielabel B of twee klassen stijgt in energielabel. Dat staat in het con­ venant Meer met Minder. Over een grootschalige uitrol wordt op een later moment na evaluatie door de wetgever besloten. Een innovatief product als de Slimme Meter vraagt om een gedegen voorbereiding. Daarom heeft Liander in 2008 verschillende pilots uitgevoerd met als doel de technisch complexe uitdagingen te leren kennen en beheersen. Zo is in het najaar van 2008 een pilot gestart met een nieuw type GPRS-meter. De eerste vijftig van deze meters zijn aan het eind van het jaar succesvol geïnstalleerd. Naast de pilots heeft Liander in 2008 de aanbesteding van het intelligent metersysteem voor 2009 in de markt geplaatst en is de Centrale Toegang Server (CTS) opgeleverd.

Verbonden door samenwerking Betrokkenheid bij maatschappelijke ontwikkelingen en de branche is cruciaal. Liander heeft daarom in 2008 een actieve rol gespeeld in diverse overlegstructuren binnen de sector. Contacten met consumentenorganisaties en maatschappelijk betrokken partijen zijn verder aangehaald over onderwerpen als privacy en veiligheid.

Notaverlegging Nieuwe Stijl Veel energieleveranciers sturen al geruime tijd een gecombineerde factuur voor de leverings- en netbeheerkosten naar hun klanten. Door het Leveranciersmodel wordt dit ook verplicht voor het segment kleinverbruikers. Al sinds de marktopening in 2004 kent Liander een notaverlegproces. Dat zorgt ervoor dat netbeheerkosten via de leverancier worden gefactureerd aan de eindklant. In 2006 is Liander gestart met een notaverlegproces nieuwe stijl. Leveranciers krijgen daardoor alle factuurdetails digitaal aangeleverd in plaats van op papier. Dit is inmiddels bij diverse leveranciers geregeld. Dat levert een betere kwaliteit en een transparant proces op.

Gemeenten en veiligheid Nederland is maatschappelijk en economisch erg afhankelijk van een continue energievoorziening. De 25 veiligheidsregio’s in ons land willen daarom ook optimaal voorbereid zijn op het mogelijk wegvallen van energie als er een calamiteit optreedt. Mede door het effectief monitoren en onderhouden van het netwerk staat Liander voor een

31

continue energielevering. Gelukkig komt een langdurige onderbreking voor een groot gebied weinig voor. Het valt echter niet uit te sluiten. Eind 2007 zette de botsing van een helikopter met ons net de Tieler- en Bommelerwaard twee dagen in het donker (zie kader). Ook al komt het zelden voor, het is toch belangrijk om voorbereid te zijn op een dergelijke calamiteit.

Evaluatie Tieler- en Bommelerwaard In december 2007 vloog een helikopter van de Koninklijke Luchtmacht tegen de hoogspannings­ lijnen naar onderstation Zaltbommel. Daardoor waren de Tieler- en Bommelerwaard gedurende twee dagen verstoken van elektriciteit. Leerpunten uit deze gebeurtenis zijn opgenomen in het evaluatierapport van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid. Deze leerpunten waren het onderwerp van een evaluatie bij Liander en hebben inmiddels tot verbeteringen geleid. Zo zijn mogelijkheden en verantwoordelijkheden rond de inzet van noodstroomaggregaten op de agenda gezet. Met veiligheidsregio’s en gemeenten is overleg opgestart over kwetsbare locaties. Ook zijn de in Arnhem en Haarlem aanwezige crisis­ ruimten verder geprofessionaliseerd om op termijn een online koppeling met de veiligheidsregio’s mogelijk te maken.

Betrouwbaarheid en kwaliteit van elektriciteit waarborgen nu en in de ­toekomst, daarvoor zorgt Liander. Daarom onderzoekt Liander in een bun­ galowpark in Zutphen de effecten op het netwerk en van nieuwe vormen van energie­opwekking, zoals zonnepanelen, warmtepompen en HR-ketels.

Liander participeert daarom pro-actief in de samenwerking met veiligheidsregio’s in het verzorgingsgebied. In 2008 is een speciale afdeling opgericht die specifiek gericht is op crisisbeheersing. Samen met andere betrokken instanties namen wij deel aan oefeningen van deze veiligheidsregio’s. Scenario’s worden dan getoetst en bij voorkeur zo realistisch mogelijk uitgevoerd. Daarnaast zijn wij gestart met het houden van workshops. Daarin stemmen de gemeenten in de regio en Liander de wederzijdse rollen, taken en verantwoordelijkheden tijdens een crisis af. Een grootschalige oefening betrof de bedreiging van de energiecentrale en het hoogspanningsstation aan de Hemweg in Amsterdam. Gedurende een aantal dagen en nachten zijn realistische crisisscenario’s geoefend samen met onder meer TenneT, Nuon, Defensie (Natres) en de politie en brandweer Amsterdam. In totaal waren circa 300 personen bij deze oefening betrokken, waaronder ruim 100 medewerkers van Liander. Ook nam Liander deel aan een oefening waarbij

32

jaarverslag  2008

werd gesimuleerd dat een deel van Nederland onder water kwam te staan. Deelname aan een aantal crisisteams van de veiligheidsregio in de provincie Noord-Holland leidde tot een beter inzicht in dergelijke complexe calamiteiten. Diverse afdelingen van Liander gaven technische ondersteuning.

Energieatlas (E-atlas) gemeenten In 2008 heeft Liander in nauwe samenwerking met de gemeenten Nijmegen, Amsterdam en Zutphen een energieverbruikatlas voor deze gemeenten samengesteld. Door weergave van het totale verbruik per gebied en per economisch-maatschappelijke sector kregen gemeenten inzicht in het energieverbruik binnen hun gemeente. De E-atlas is een belangrijk instrument voor gemeenten bij het monitoren en terugdringen van het energieverbruik en draagt zo bij aan het behalen van hun duurzaamheidsdoelstellingen. Uit klantonderzoek blijkt dat veel gemeenten behoefte hebben aan deze E-atlas. Liander zal de E-atlas verder onder de aandacht brengen.

Energiefraudeconvenanten Om energiefraude terug te dringen sluit Liander energie­ fraudeconvenanten af met gemeenten, politie, woningbouwverenigingen en het Openbaar Ministerie. Liander heeft al met veel gemeenten binnen haar voorzieningsgebied een convenant. Wij streven naar volledige dekking. In het convenant liggen de verantwoordelijkheden tussen de partijen vast. Door de persaandacht hebben de convenanten ook een preventieve werking. Aandacht voor energiefraude is belangrijk, omdat onze bonafide klanten de misgelopen opbrengsten moeten bekostigen. Daarnaast spelen er bij energiefraude nog andere aspecten, zoals brandgevaar, overlast voor de buurt, criminaliteit en gevaar voor de continuïteit van de energielevering. De energiefraude­ convenanten passen daarmee prima in ons MVO-beleid.

33

Op de proefboerderij De Marke in Hengelo (Gelderland) is het mogelijk om van koeienmest opgewerkt biogas te maken. Liander is er klaar voor om dit groene gas in te voeden in het lokale netwerk. De nieuwe gasbron van de boeren zorgt voor duurzame energiemogelijkheden.

Verbonden door het netwerk

Op alle elektriciteitsnetten treden energieverliezen op. Dus ook op het net van Liander. Het netverlies bestaat uit drie componenten: technisch netverlies, administratief verlies en fraude. Technisch netverlies treedt op door het transport van elektriciteit. Als er stroom door een elektriciteitskabel loopt, wordt deze warm waardoor er energie verloren gaat. Er moet dus meer energie ingestopt worden dan er uiteindelijk uitkomt. Administratief verlies ontstaat door meetfouten, niet geregistreerde aansluitingen of andere administratieve fouten. Fraude spreekt voor zich. Het grootste deel hiervan ontstaat door illegale wietteelt. Liander voert een actief beleid om het netverlies te ­verkleinen. Het is een belangrijk speerpunt van ons MVO-beleid. In 2008 hebben wij acties uitgevoerd om admini­stratieve fouten te herstellen en fraude op te sporen. Ook bouwen wij voortdurend aan onze infrastructuur. Zo kan de keuze van materiaal het technisch netverlies ver­ minderen. Het komend jaar wil Liander deze acties intensiveren om het netverlies verder te beperken. De netverliezen compenseren wij door voor een gelijk volume aan elektriciteit die uit duurzame bronnen is opgewekt in te kopen. Inkoop gebeurt met Garanties van Oorsprong. Deze certi­ ficaten geven de klant garanties over de duurzame manier waarop de elektriciteit is opgewekt.

Betrouwbaarheid en veiligheid van de netwerken Betrouwbaarheid elektriciteitsnet In 2008 realiseerden wij een betrouwbaarheidspercentage van 99,995%. Hiermee is ons netwerk een van de betrouwbaarste ter wereld. Het betekent in 2008 dat onze klanten gemiddeld 24 minuten zonder elektriciteit zaten, een sterke verbetering ten opzichte van het jaar 2007. De kanttekening die wij daarbij moeten plaatsen is dat in dat jaar de betrouwbaarheid lager dan normaal was, vanwege de grote storing in de Tieler- en Bommelerwaard. Hierbij vernielde een helikopter de 150 kV-lijn naar Zaltbommel. Zonder deze storing bedroeg de uitvalduur in 2007 23,5 minuten.

minuten per jaar

Verminderen en compenseren energieverliezen netwerken

Uitvalduur elektriciteit in de periode 2003-2008

50

48,4

40 30

31,9

29,7 25,4

24,3

2004

2005

24,0

20 10 0 2003

2006

2007

2008

laagspanningsnet middenspanningsnet hoogspanningsnet

Vóór 2008: hoogspanning = 150/110/50 kV-netten. Vanaf 2008: hoogspanning = alleen 50 kV-netten in verband met overdracht 110 en 150 kV-netten aan TenneT. Opvallend is nog steeds het grote aandeel van graafschades op het aantal minuten storing. Bij midden- en laagspanning wordt meer dan een derde deel veroorzaakt door onzorgvuldig graven. Voor 2009 is een van de speerpunten het aantal graafschades te reduceren. Door de Wet informatieuitwisseling ondergrondse netten (WION), die geldt sinds 1 juli 2008, heeft de netbeheerder meer mogelijkheden om onzorgvuldige gravers aan te pakken.

De betrouwbaarheid van de middenspanningsnetten ligt in 2008 nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2007. De laagspanningsnetten laten een iets slechtere performance zien. Hiervoor zijn geen direct aanwijsbare redenen te vinden.

34

jaarverslag  2008

35

toezicht en bestuur

Betrouwbaarheid gasnet De gemiddelde uitvalduur van gas is in 2008 uitgekomen op 21 seconden. Dit is laag ten opzichte van de uitvalduur van elektriciteit. In vergelijking met voorgaande jaren is dit gelijkwaardig. Bij gasdistributienetten meten wij de prestatie van het netwerk meer door te kijken naar de veiligheid. Hiervoor registreren wij alle onveilige situaties volgens landelijk voorgeschreven criteria en melden deze aan het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV). Doordat de eisen van meldings­plichtige incidenten zijn aangescherpt, zijn er in totaal 145 meldingen gedaan. Slechts van één incident is een formeel onderzoek door de SodM en de OVV gestart. Het betrof hier een buisbreuk in Amsterdam met als gevolg een explosie in een kelderruimte. De eindrapportage verwachten wij in de eerste helft van 2009.

Certificering In 2008 is het bedrijfsonderdeel Assetmanagement gecerti­ ficeerd voor PAS55. PAS55 is een norm van het British Standards Institute en is opgesteld voor het borgen van modern assetmanagement. Met name voor omgevingen waar de investeringen in assets hoog kapitaalintensief zijn, is deze norm belangrijk om het managementsysteem te verbeteren. De norm besteedt aandacht aan duurzame bedrijfszekerheid en aan de relatie tussen financieel inves­ teringsbeleid en technisch onderhoudsmanagement. Het beheersen van risico’s die in relatie staan tot de assets speelt een belangrijke rol. De gehanteerde bedrijfswaarden van Liander krijgen zo een plaats in de besluitvormingstrajecten van assetmanagement.

Uitbreidingen en vervangingen netwerken Ook Nederland kreeg in de tweede helft van 2008 te maken met een economische terugval. Dit heeft echter geen invloed gehad op het werkpakket van Liander. Het investerings­ niveau in de elektriciteits- en gasnetten lag 17% boven het niveau van 2007 op totaal € 290 miljoen (2007: € 248 miljoen). Het aantal nieuwe aansluitingen is in het verslagjaar gering gedaald met 4% naar uiteindelijk 44.000 elektriciteits­ aansluitingen en 24.000 gasaansluitingen. In 2008 zijn veel zware aan­sluitingen gerealiseerd op het midden­ spanningsnet ten behoeve van decentrale opwekeenheden, zoals windenergie en warmtekrachtkoppeling. In totaal is er voor 205 MW aan decentraal vermogen aangesloten in 2008. In 2008 is de bouw van een 150/10 kV-station in de Watergraafsmeer afgerond. Dit station dient voor de toekomstige uitbreiding van het Sciencepark in Amsterdam. Ook is een 150/10 kV-station gebouwd in de Waardepolder. Dit dient ter vervanging van het 50/6 kV-station Waardepolder / Haarlem-Noord in Haarlem. Beide projecten zijn gestart in 2007. Met het vervangen van de 6 kV-stations in Haarlem is gelijktijdig het 6 kV-middenspanningsnet omgebouwd naar 10 kV. Hiermee is de energievoorziening voor Haarlem voor de lange termijn gewaarborgd. In 2008 nam het vervangingsinvesteringsniveau toe met 13% naar € 89 miljoen (2007: € 79 miljoen). De stijging komt voor het grootste deel voor rekening van de klantgedreven vervangingen. Dit zijn werkzaamheden op verzoek van de klant. Bijvoorbeeld de reconstructies, verzwaringen en vervangingen van netwerkcomponenten. De andere ­ver­vangingen zijn techniekgedreven; hierbij hebben wij het initiatief. De integrale instandhoudingskosten voor de bedrijfsvoering van de netten, preventief onderhoud, het oplossen van storingen en de storingsorganisatie bedroegen € 165 miljoen (2007: € 163 miljoen), conform verwachtingen.

Aandeelhouder n.v. Nuon Raad van Commissarissen mr. E.M. d’Hondt¹ ir. J.J. Wezenaar¹ drs. P.H.F. Erich drs. C.J. van der Horst A.H. Meerburg¹ mr. G.C.E. Rijcken drs. D.G. Vierstra RC drs. M.A. Wildekamp¹ ing. J. Reezigt

voorzitter plaatsvervangend voorzitter lid tot 1 juli 2008 lid tot 1 oktober 2008 lid lid vanaf 19 april 2008 lid vanaf 1 juli 2008 lid secretaris van de vennootschap

Directeur drs. ing. P.H. Corton ir. P.C. Molengraaf MBA

tot 1 juli 2008 vanaf 1 juli 2008

Ondernemingsraad tot 1 juli 2008 ing. J.L. Tomassen ing. I. Karakoc drs. R. ter Bekke ing. J.W.J. Dijkhof A. Brinkman J. den Hartog R.H.F. van Mosseveld ing. H.A. Poelman ing. F.T. de Rijke

voorzitter vice-voorzitter secretaris vice-secretaris lid lid lid lid lid

Ondernemingsraad vanaf 1 juli 2008 J. van der Graaf M. van der Teems R.A. de Geest D. Groen A.H. Berkhoff B. Boorsma A. Brinkman G. van Capelleveen C. Ferbeek F.H. Fukur ing. F.H. Haandrikman M. Hilversum

voorzitter vice-voorzitter secretaris vice-secretaris lid lid lid lid lid lid lid lid

1V  olgens artikel 11 van de Elektriciteitswet 1998 en artikel 3 van de Gaswet is instelling van een Raad van Commissarissen verplicht en dient de meerderheid van de leden direct noch indirect binding te hebben met een elektriciteitsproducent, een elektriciteitsleverancier of een handelaar dan wel met een rechtspersoon die de productie, aankoop of levering van gas verricht. De aangegeven leden van de Raad van Commissarissen hebben de bedoelde binding niet.

36

jaarverslag  2008

37

bericht van de raad van commissarissen Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders

Jaarrekening en resultaatbestemming

Op grond van artikel 25 van de statuten bieden wij u de jaarrekening van Liander N.V. aan over 2008 met het verslag van de directie en de overige gegevens. De directie heeft de jaarrekening 2008 opgesteld en besproken in de Raad van Commissarissen op 17 maart 2009. PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. heeft de jaarrekening gecontroleerd. U vindt de accountantsverklaring op bladzijde 87 van dit jaarverslag. Wij verenigen ons met het voorstel van de directie de jaarrekening 2008 vast te stellen, een bedrag van € 139 miljoen van het resultaat na belastingen over het boekjaar 2008 ter grootte van € 284 miljoen – mede gelet op de met n.v. Nuon in de vigerende beheerovereenkomsten overeengekomen finan­ cieringsfaciliteit alsmede de verstrekking van alle gegevens en middelen die Liander N.V. voor de uitoefening van haar wettelijke taak als netbeheerder nodig heeft – als dividend uit te keren aan de aandeelhouder en kwijting te verlenen aan de directie voor het beheer en aan de Raad van Commissarissen voor het toezicht daarop. Werkwijze Raad van Commissarissen en besproken onderwerpen

In het verslagjaar vergaderde de Raad van Commissarissen vijf keer samen met de directie. Daarnaast hebben de voorzitter van de Raad en de directie informeel overleg gevoerd. In de vergaderingen ging aandacht uit naar de algemene gang van zaken. Eveneens is overleg gevoerd over onderwerpen in relatie tot de Energiekamer, de jaarstukken 2007, de tarieven, het marktmodel, de vorming van de brede netbeheerder en het netwerkbedrijf, de overdracht van het beheer van de hoogspanningsnetten aan TenneT en het jaarplan 2009. Ook werd aandacht geschonken aan het Splitsingsplan van Nuon en de visie op de toekomstige organisatie van de sector. Waardering

Terugkijkend op 2008 spreekt de Raad zijn waardering uit voor de medewerkers, het management en de directie van Liander N.V. Ook in dit verslagjaar hebben zij grote inspanningen verricht waarmee zij inhoud hebben gegeven aan de erkenning van Liander N.V. als vooraanstaand netbeheerder.

jaarrekening jaarrekening 2008

Arnhem, 17 maart 2009 Namens de Raad van Commissarissen, mr. E.M. d’Hondt, voorzitter

38

jaarverslag  2008

39

jaarrekening 2008

40

Geconsolideerde jaarrekening

42

Enkelvoudige jaarrekening

82

Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst-en-verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Mutatieoverzicht van het geconsolideerd eigen vermogen

42 44 45 47

Enkelvoudige balans Enkelvoudige winst-en-verliesrekening

82 83

Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening

84

Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening

48

Waarderingsgrondslagen 1 Materiële vaste activa 2 Immateriële vaste activa 3 Voor verkoop beschikbare vaste financiële activa 4 Latente belastingen 5 Voorraden 6 Handels- en overige vorderingen 7 Liquide middelen 8 Eigen vermogen 9 Rentedragende verplichtingen 10 Derivaten 11 Vooruitontvangen opbrengsten 12 Voorzieningen personeelsbeloningen 13 Overige voorzieningen 14 Handelsschulden en overige te betalen posten 15 Rekening-courant groepsmaatschappijen 16 Leases 17 Voorwaardelijke activa en verplichtingen 18 Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten 19 Overige baten 20 Kosten van inkoop en uitbesteed werk 21 Personeelskosten 22 Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen van materiële vaste activa 23 Overige bedrijfskosten 24 Financiële baten en lasten 25 Belastingen 26 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht 27 Vergunningen 28 Verbonden partijen 29 Activa en passiva aangehouden voor verkoop en beëindigde bedrijfsactiviteiten 30 Informatie omtrent risico’s en financiële instrumenten 31 Het gebruik van aannames, veronderstellingen en schattingen in de jaarrekening (kritische waarderingsgrondslagen) 32 Gebeurtenissen na balansdatum

48 62 64 64 65 66 66 66 67 67 67 67 68 69 69 69 70 70

Waarderingsgrondslagen 33 Materiële vaste activa 34 Investeringen in deelnemingen 35 Handels- en overige vorderingen 36 Liquide middelen 37 Eigen vermogen 38 Voorzieningen personeelsbeloningen 39 Handelsschulden en overige te betalen posten 40 Rekening courant groepsmaatschappijen 41 Saldo overige baten en lasten na belastingen

84 84 85 85 85 85 86 86 86 86

Overige gegevens

87

Accountantsverklaring Statutaire regeling omtrent winstbestemming Voorstel winstbestemming Voorstel dividend 2008

87 88 88 88

71 71 71 72 73 73 73 74 74 74 75 75 75 79 81

jaarverslag  2008

41

geconsolideerde jaarrekening

Geconsolideerde balans per 31 december

Geconsolideerde balans per 31 december € miljoen

Noot

2008

2007

Immateriële vaste activa

Noot

2008

2007

Eigen vermogen

Vaste activa Materiële vaste activa

€ miljoen Eigen vermogen en verplichtingen

Activa [1] [2]

4.398

Aandelenkapitaal

4.527

209

209

Financiële vaste activa

[3]

243

68

Latente belastingvorderingen

[4]

500

502 5.350

[8]

Agioreserve Herwaarderingsreserve

5.306

Voorraden

[5]

17

17

Handels- en overige vorderingen

[6]

199

239

Liquide middelen

[7]

87

54

5 7

-13

-

Overige reserves

8

8

Overige reserves ingebrachte netwerkvennootschappen

-

2.244

Resultaat ingebrachte netwerkvennootschappen

-

242

284

122

Resultaat boekjaar

Vlottende activa

18 1.407

Totaal eigen vermogen

1.704

2.628

Verplichtingen

Vaste activa aangehouden voor verkoop Totaal activa

[29]

303

310

243

-

5.896

5.616

Langlopende verplichtingen Rentedragende verplichtingen

[9]

46

Derivaten

[10]

118

132 26

Verplichtingen uit hoofde van financiële leases

[16]

134

69

Vooruitontvangen opbrengsten

[11]

1.385

1.368

Voorzieningen voor personeelsbeloningen

[12]

27

27

Overige voorzieningen

[13]

6

1

1.716

1.623

Kortlopende verplichtingen Handelsschulden en overige te betalen posten

[14]

46

63

Verplichtingen uit hoofde van financiële leases

[16]

7

1

Voorzieningen voor personeelsbeloningen

[12]

7

7

Rekening-courant met groepsmaatschappijen

[15]

2.259

1.171

101

123

Overlopende passiva

2.420

1.365

56

-

Totaal verplichtingen

4.192

2.988

Totaal eigen vermogen en verplichtingen

5.896

5.616

Langlopende verplichtingen die samenhangen met vaste activa aangehouden voor verkoop

42

jaarverslag  2008

[29]

43

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening € miljoen

Geconsolideerd kasstroomoverzicht Noot

2008

2007

Netto-omzet uit hoofde van leveringen van goederen en diensten

[18]

1.336

1.302

Overige baten

[19]

80

61

Bedrijfskosten

€ miljoen

Noot

Kasstroom uit operationele activiteiten

[26]

Resultaat na belastingen

29

39

98

124

Afschrijvingen, bijzondere waardeverminderingen en amortisaties

161

141

-455

-441

[21]

-160

-147

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa

[22]

-200

-211

Veranderingen in werkkapitaal:

Overige bedrijfskosten

[23]

-277

-125

Voorraden

-1.092

-924

87

88

Bedrijfsresultaat

-1.005

-836

411

527

-

1

Handels- en overige vorderingen

40

19

Handelsschulden en overlopende passiva

-39

56

Totaal veranderingen in werkkapitaal

1

Mutatie belastinglatenties, derivaten, voorzieningen en overig Kasstroom uit bedrijfsoperaties

Financiële baten

[24]

61

2

Financiële lasten

[24]

-90

-41

Betaalde rente

Belastingen

Resultaat na belastingen

[25]

382

488

-98

-124

284

364

Betaalde winstbelasting

76

90

-53

663

691

-90

Ontvangen rente Resultaat voor belastingen

364

Belastingen [20]

Totaal bedrijfskosten

284

Financiële baten en lasten

Personeelskosten

Af: Werk gekapitaliseerd als materiële vaste activa

2007

Aanpassingen voor:

Kosten van inkoop en uitbesteed werk

Totaal brutobedrijfskosten

2008

-41

61

2

-92

-73

Totaal

-121

-112

Kasstroom uit operationele activiteiten

542

579

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

[26]

Investeringen in materiële vaste activa

-325

-283

105

111

Ingebrachte netwerkvennootschappen

-2.486

-

Investeringen in financiële vaste activa

-138

Bijdrage investeringen van derden

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-2.844

-172

[26]

Aangetrokken / (aflossing) kortlopende rentedragende schulden en kortlopend deel van de langlopende schulden

3

2

1.413

-

Afgeloste langlopende leningen

-47

-

Betaald dividend

-122

Kapitaal- en agiostortingen

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Nettokasstroom Rekening-courant en liquide middelen per 1 januari

44

-159 1.247

-157

-1.055

250

-1.117

-1.367

Nettokasstroom

-1.055

250

Rekening-courant en liquide middelen per 31 december

-2.172

-1.117

jaarverslag  2008

45

Bij Liander N.V. loopt, net als bij andere groepsmaatschappijen van n.v. Nuon, al het betalingsverkeer via de rekeningcourant positie met n.v. Nuon. In dit kader is in het verleden tussen n.v. Nuon en Liander N.V. een rekening-courant kredietfaciliteitovereenkomst opgesteld. Hierin is onder meer vermeld dat deze rekening-courant overeenkomst is aangegaan ter financiering van alle bedrijfsactiviteiten (operationele, investerings- en financieringsactiviteiten) van Liander N.V., welke zij voor het netbeheer noodzakelijk acht. De rekening-courant is opeisbaar en heeft voor Liander het

karakter van kasequivalenten. Ten behoeve van het opstellen van het kasstroomoverzicht is deze positie ­derhalve onderdeel van de totale liquide middelen positie. Via deze rekening-courant worden nagenoeg alle kosten en opbrengsten verantwoord.

Mutatieoverzicht van het geconsolideerd eigen vermogen

In onderstaand overzicht is de specificatie opgenomen van het totaal aan liquide middelen zoals deze uitsluitend ten behoeve van het kasstroomoverzicht wordt gehanteerd.

Aan aandeelhouders toerekenbaar eigen vermogen

€ miljoen

Herwaar– deringsreserve

Ingebrachte netwerkvennootschappen en Resultaat resultaat na boekjaar Subtotaal belastingen

Aan– delen– kapitaal

Agio– reserve

Geconsolideerd eigen vermogen per 1 januari 2007

5

7

-

8

159

179

2.244

2.423

Resultaat na belastingen 2007

-

-

-

-

122

122

242

364

Totaalresultaat 2007

-

-

-

-

122

122

242

364

Dividend met betrekking tot 2006

-

-

-

-

-159

-159

-

-159

Geconsolideerd eigen vermogen per 31 december 2007

5

7

-

8

122

142

2.486

2.628

Overige reserves

Totaal

Rekening-courant en liquide middelen in kasstroomoverzicht € miljoen Liquide middelen Rekening-courant n.v. Nuon Saldo liquide middelen in kasstroomoverzicht

31 december 2008

31 december 2007

1 januari 2007

87

54

55

Waarderingsverschillen

-

-

-13

-

-

-13

-

-13

-2.259

-1.171

-1.422

Resultaat na belastingen 2008

-

-

-

-

284

284

-

284

-2.172

-1.117

-1.367

Totaalresultaat 2008

-

-

-13

-

284

271

-

271

-

-

-

-

-122

-122

-

-122

Uitbreiding

13

1.400

-

-

-

1.413

-2.486

-1.073

Geconsolideerd eigen vermogen per 31 december 2008

18

1.407

-13

8

284

1.704

-

1.704

Dividend met betrekking tot 2007

Om per 1 juli 2008 te voldoen aan de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) zijn de netwerkvennootschappen overgedragen aan Liander. Bij het opstellen van de jaarrekening is gekozen voor de pooling of interest-methode. Ingevolge deze methode worden de activa en passiva van de in 2008 overgedragen vennootschappen en activiteiten reeds in de primo cijfers van 2007 verantwoord als ware deze vennootschappen en activiteiten altijd al in bezit geweest van Liander N.V. Aangezien de overdracht juridisch in 2008 heeft plaatsgevonden, tegen de boekwaarde van de aandelen en een betaling in rekening-courant, werd deze rekeningcourant pas in 2008 gemuteerd. De boekwaarde van de aandelen van de overgedragen vennootschappen en ­activiteiten wordt tot aan dat moment verantwoord onder het eigen vermogen.

46

jaarverslag  2008

Voor een uitgebreide beschrijving van de pooling of interestmethode alsmede de toepassing bij de overdracht van de netwerkvennootschappen wordt verwezen naar bladzijde 59 van de grondslagen. De post uitbreiding aandelenkapitaal heeft betrekking op het volstorten van de aandelen Liander. De post uitbreiding agioreserve is een gevolg van het Besluit financieel beheer netbeheerder in 2008 van de Nederlandse Mededingings­ autoriteit (NMa) waarin nadere eisen zijn gesteld ten aanzien van balans- en resul­tatenratio’s; onder andere wordt hierin een omvang van de verhouding totale schuld gedeeld door de som van eigen vermogen plus totale schuld genoemd van maximaal 70%. In dit kader is € 1,4 miljard agio gestort in Liander. Zie voor een uitgebreide toelichting noot [30].

47

toelichting op de geconsolideerde jaarrekening Algemeen

Groepsverhoudingen

Liander N.V. (hierna aangeduid als ‘Liander’ of ‘de net­ beheerder’), een naamloze vennootschap die statutair is gevestigd in Arnhem, is in het kader van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet aangewezen om de wettelijke taken van de onafhankelijke netbeheerder uit te voeren voor haar elektriciteits- en gasnetten. Liander faciliteert als net­ beheerder de vrije energiemarkt door op non-discriminatoire wijze netdiensten en markt­faciliterende diensten te leveren aan verschillende partijen, zoals producenten, leveranciers en afnemers.

Liander behoort tot de Nuon-groep. Aan het hoofd van deze groep staat n.v. Nuon te Amsterdam. De financiële gegevens van Liander en haar dochterondernemingen zijn opgenomen in de geconsolideerde jaar­rekening van n.v. Nuon te Amsterdam (directe aandeelhouder).

Liander is een 100%-dochter van n.v. Nuon. Op grond van de Wet Onaf-hankelijk Netbeheer (WON) is Liander per 1 juli 2008 eigenaar geworden van de door haar beheerde elektriciteits- en gasnetten. Liander verkreeg de eigendom door het verwerven van alle aandelen in de netwerkvennootschappen n.v. Nuon Infra Oost, n.v. Nuon Infra West en n.v. Nuon Transport tegen boekwaarde in rekening-courant. Tevens werd Liander op die datum enig bestuurder van voornoemde vennootschappen. Het op deze wijze indirect houden van het eigendom is toegestaan volgens de WON. Genoemde transactie heeft economisch per 1 januari 2008 plaatsgehad. De WON stelt eveneens per 1 juli 2008 nadere eisen aan de mogelijkheden tot het uitbesteden van werkzaamheden door de netbeheerder. Voor Liander betekende dit een beperking van de tot dan toe door haar toegepaste uitbestedingen. Op grond daarvan is een aantal onderdelen van voormalige service providers eveneens per 1 juli 2008 in Liander ­geïn­corporeerd. Daardoor voert Liander in vergelijking met het verleden veel meer werkzaamheden zelf uit. Voorzover Liander bij de uitoefening van haar taken op dit moment nog gebruikmaakt van diensten van service providers is deze dienstverlening vastgelegd in dienstverleningsovereen­ komsten. Op grond van artikel 43, lid 6 Elektriciteitswet 1998 en artikel 32, lid 7 Gaswet is vermeld dat dienstverleningsovereenkomsten zijn gesloten met de tot de Nuon-groep behorende bedrijfsonderdelen Alliander N.V., Liandon B.V., Liandyn B.V. en n.v. Nuon Customer Care Center. De jaarrekening 2008 is op 17 maart 2009 ondertekend door de directie en de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen zal de jaarrekening ter vaststelling voorleggen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 20 april 2009.

48

Toepassing International Financial Reporting Standards (IFRS) Liander past met ingang van 1 januari 2008 IFRS, zoals goedgekeurd door de EU, toe. Tot en met 2007 werd door Liander gerapporteerd in over­een­stemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving. De overgang naar IFRS is een direct gevolg van de vorming van de brede netbeheerder per 1 juli 2008. De vergelijkende cijfers over 2007 zijn in dat kader eveneens herrekend naar IFRS. Voor een toelichting op de overgang naar IFRS alsmede de overdracht van de netwerkvennootschappen zie bladzijde 59 van de jaarrekening.

Segmentatie Er is geen gesegmenteerde informatie opgenomen omdat Liander niet beursgenoteerd is.

Waarderingsgrondslagen De jaarrekening van Liander is opgesteld op basis van IFRS per 31 december 2008, die door de Europese Unie (EU) is goedgekeurd. IFRS omvat zowel de IFRS-standaarden als de International Accounting Standards (IAS), die door de International Accounting Standards Board (IASB) zijn uitgebracht en de interpretaties van IFRS- en IAS­standaarden, uitgebracht door het International Financial Reporting Interpretations Committee (IFRIC), respec­tievelijk het Standing Interpretations Committee (SIC). De belangrijkste grondslagen voor waardering en resultaatbepaling die zijn gehanteerd bij het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening worden hierna beschreven. Het historische kostenprincipe wordt gehanteerd. In afwijking hiervan geldt dat bepaalde activa en verplichtingen, voor­ namelijk derivaten, tegen reële waarde worden gewaardeerd. Tenzij anders vermeld, zijn deze waarderingsgrondslagen consistent toegepast voor alle boekjaren die in deze jaar­ rekening zijn opgenomen.

Het opstellen van een jaarrekening brengt met zich mee dat gebruik wordt gemaakt van schattingen en veronder­ stellingen die zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en op factoren die naar het oordeel van het management aanvaardbaar zijn, gegeven de specifieke omstandigheden. Deze schattingen en veronderstellingen zijn van invloed op de waardering en presentatie van de gerapporteerde activa en verplichtingen, op de niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen alsmede op de gedurende het boekjaar gerapporteerde baten en lasten. De werkelijke uitkomsten kunnen afwijken van de gehanteerde schattingen en veronderstellingen. In noot [31] op de jaarrekening wordt nadere informatie verstrekt over die gebieden en posten in de jaarrekening waar gebruik wordt gemaakt van schattingen en veronderstellingen. Tenzij anders vermeld, luiden alle in de jaarrekening opgenomen bedragen in miljoenen euro’s.

deelnemingen in haar enkelvoudige jaarrekening, gelijk moet laten zijn aan de boekwaarde van de genoemde investeringen in de enkelvoudige jaarrekening van de oorspronkelijke moedermaatschappij op reorganisatiedatum. Deze wijziging wordt toegepast vanaf 1 januari 2009. De bepalingen van deze wijziging hebben geen effect op Liander. IFRS 2 ‘Share-based Payment’ (Op aandelen gebaseerde betalingen) is gewijzigd met ingang van boekjaar 2009. In de standaard zijn verduidelijkingen opgenomen die stellen dat ‘vesting conditions’ (onvervreemdbare rechten) uitsluitend bestaan uit voorwaarden gerelateerd aan de dienstperiode en prestatiegerelateerde voorwaarden en dat alle annuleringen, hetzij door de entiteit zelf of door de tegenpartij worden uitgevoerd, op dezelfde wijze admini­ stratief worden behandeld. Aangezien Liander geen ­regelingen kent die onder de scope van IFRS 2 vallen, hebben deze wijzigingen geen effect op Liander.

Verwachte wijzigingen in standaarden en interpretaties De IASB en het IFRIC hebben tot en met 2008 nieuwe en/of gewijzigde standaarden en interpretaties uitgebracht die met ingang van boekjaar 2009 of latere boekjaren van toepassing zullen zijn voor Liander. Deze standaarden en interpretaties kunnen alleen maar worden toegepast als zij zijn goedgekeurd door de Europese Commissie. De inmiddels door de EU goedgekeurde wijzigingen betreffen: IFRS 1 ‘First-time adoption of IFRS’ (Eerste toepassing van IFRS) is met ingang van boekjaar 2009 gewijzigd om eerste toepassers de mogelijkheid te bieden om in hun enkel­voudige jaarrekening investeringen in dochteronder­ nemingen, joint ventures en geassocieerde deelnemingen tegen kostprijs te waarderen. Deze kostprijs is ofwel de reële waarde op de overgangsdatum naar IFRS, ofwel de boekwaarde op overgangsdatum in overeenstemming met de waarderingsgrondslagen toegepast voor de overgang naar IFRS. Verder is de structuur van IFRS 1 verbeterd. Aangezien Liander reeds IFRS toepast, hebben deze wijzigingen geen effect op Liander. In dit kader is in IAS 27 ‘Consolidated and separate financial statements’ (De geconsolideerde en enkelvoudige jaarrekening) de definitie van de ‘kostprijs­ methode’ verwijderd en vervangen door de vereiste dividenden als inkomsten te presenteren in de enkelvoudige jaarrekening van de investeerder. Verder is een wijziging ingebracht die voorschrijft dat bij een reorganisatie waarbij een nieuwe moedermaatschappij ontstaat, de nieuwe moedermaatschappij de kostprijs van de investeringen in dochterondernemingen, joint ventures en geassocieerde

jaarverslag  2008

IFRS 8 ‘Operating Segments’ (Operationele segmenten) gaat in op de wijze waarop in de financiële verslaggeving segmenten moeten worden gedefinieerd. IFRS 8 vervangt IAS 14 en brengt verslaggeving over segmenten in lijn met de Amerikaanse verslaggevingsstandaard. Aangezien Liander geen gesegmenteerde informatie presenteert, is deze  standaard niet van toepassing. In IAS 1 ‘Presentation of Financial Statements’ (Presentatie van de jaarrekening) zijn wijzigingen opgenomen die een duidelijker presentatie van financiële informatie en in het bijzonder van baten en lasten beogen. Alle baten en lasten worden onder de gewijzigde standaard gescheiden gepresenteerd van wijzigingen in het vermogen uit hoofde van transacties met eigenaren. De standaard biedt de mogelijkheid om baten en lasten en wijzigingen in het vermogen in een gezamenlijk overzicht te presenteren, voorzien van subtotalen, of in twee gescheiden overzichten. Daarnaast is men op basis van de gewijzigde standaard verplicht de balans aan het begin van de vergelijkingsperiode te presenteren. IAS 23 ‘Borrowing Costs’ (Financieringskosten) is aangepast en stelt activering van interestlasten verplicht voor zover ze direct toerekenbaar zijn aan de aankoop, productie of constructie van een kwalificerend actief. De optie om interestlasten in de winst-en-verliesrekening op te nemen is hiermee vervallen. Voor Liander houdt dit in dat interestlasten verplicht worden gekapitaliseerd voor alle kwalifi­ cerende activa waarvan de aanvangsdatum voor activering

49

op of na 1 januari 2009 valt. Omdat het beleid van Liander voorzag in opname van alle interestlasten in de winst-enverliesrekening kan deze aanpassing effect hebben op het resultaat van Liander in toekomstige boekjaren. IAS 32 ‘Financial instruments: presentation’ (Financiële instrumenten: presentatie) is in combinatie met IAS 1 ’Presentation of Financial Statements’ (Presentatie van de jaarrekening) gewijzigd en schrijft voor dat de volgende financiële instrumenten, die voorheen als financiële verplichting waren geclassificeerd, nu als eigen-vermogens­ instrument worden geclassificeerd: instrumenten met een terugneemverplichting (‘puttable instrument’) zoals bij­ voorbeeld sommige aandelen uitgegeven door coöperatieve instellingen; en instrumenten, of componenten van instrumenten, die een entiteit uitsluitend bij liquidatie verplichten tot de levering van een proportioneel deel van de nettoactiva aan een andere partij. Deze wijziging wordt toegepast vanaf 1 januari 2009. Liander kent op dit moment geen van dergelijke instrumenten. IFRIC 13 ‘Customer Loyalty Programmes’ (Klantloyaliteitprogramma’s) gaat in op de verwerking van de toekenning van ‘spaarpunten’ aan klanten bij de aanschaf van producten of diensten. De interpretatie schrijft voor dat de reële waarde van de spaarpunten als uitgestelde opbrengst behandeld moet worden. Aangezien Liander geen loyaliteitprogramma’s zoals bedoeld in de interpretatie aanbiedt, zal deze interpretatie geen effect hebben op Liander. De IASB ‘Annual Improvements Process’ (Proces jaarlijkse verbeteringen) heeft geresulteerd in correcties en kleine aanpassingen in een aantal IFRS-standaarden. Omdat deze geen materiële impact op Liander (zullen) hebben, worden ze hier niet afzonderlijk genoemd. De volgende nieuwe of gewijzigde standaarden zijn met ingang van boekjaar 2009 van toepassing op Liander, maar worden alleen toegepast als zij worden goedgekeurd door de Europese Commissie. IFRIC 12 ‘Service concession rights’ (Dienstverlening uit hoofde van concessieovereenkomsten) gaat in op de wijze  waarop exploitanten dienstverlening uit hoofde van publiek-private concessieovereenkomsten administratief dienen te verwerken. Aangezien Liander geen regelingen kent die onder de scope van IFRIC 12 vallen, zal deze interpretatie geen effect op Liander hebben.

50

IFRIC 15 ‘Agreements for the Construction of Real Estate’ (Overeenkomsten voor realisatie van vastgoed) geeft richtlijnen voor het bepalen of een contract voor de bouw van onroerend goed binnen het toepassingsgebied van IAS 11 ‘Construction Contracts’ (Onderhanden werk) of IAS 18 ‘Revenue recognition’ (Opbrengstverantwoording) valt en wanneer opbrengsten van het onderhanden project worden opgenomen. Omdat Liander geen regelingen kent die onder het toepassingsgebied van IAS 11 vallen, heeft deze inter­ pretatie geen effect op Liander. IFRIC 16 ‘Hedges of a Net Investment in a Foreign Operation’ (Afgedekte posities van een netto-investering in een buitenlandse activiteit) geeft richtlijnen voor een aantal onderdelen: de identificatie van valutarisico’s die in aanmerking komen voor classificatie als afdekking in de afgedekte positie van een netto-investering in een buitenlandse entiteit, waar afdekkingrelaties voor een netto-investering in een buitenlandse entiteit binnen een groep gehouden kunnen worden om in aanmerking te komen voor hedge accounting en hoe een entiteit de bedragen bepaalt van een afdekking­ instrument en de afgedekte positie die gereclassificeerd dienen te worden van het eigen vermogen naar de winsten-verlies-rekening. Aangezien Liander op dit moment geen hedge accounting toepast voor afdekkingen van een nettoinvestering in een buitenlandse entiteit, heeft deze inter­ pretatie op dit moment geen effect op Liander. De volgende nieuwe of gewijzigde standaarden zijn met ingang van boekjaar 2010 van toepassing op Liander, maar worden alleen toegepast als zij worden goedgekeurd door de Europese Commissie. IFRS 3 ‘Business combinations’ (Bedrijfscombinaties) is herzien met als belangrijkste wijzigingen: de kosten van een acquisitie worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen in plaats van geactiveerd als onderdeel van goodwill en dat bij stapsgewijze overnames de totale goodwill wordt bepaald door het voorheen aangehouden aandelenbelang tegen reële waarde op overnamedatum te herwaarderen in plaats van de goodwill per stap afzonderlijk te bepalen. Daarnaast mogen overnemende partijen minderheidsbelangen in een overgenomen partij waarderen tegen ofwel het evenredige deel van het minderheidsbelang in de nettoactiva ofwel tegen reële waarde. In dit kader is IAS 27 ‘Consolidated and Separate Financial Statements’ (De geconsolideerde en enkelvoudige jaar­ rekening) gewijzigd met als belangrijkste aanpassing dat wijzigingen in het eigendomsbelang die niet tot verlies van zeggenschap leiden, worden verwerkt als eigen vermogens-

transacties. Deze gewijzigde standaarden worden prospectief toegepast op bedrijfscombinaties waarvoor de overnamedatum valt op of na het begin van boekjaar 2010. Deze wijzigingen hebben derhalve geen invloed op de huidige bedrijfscombinaties. In IAS 39 ‘Financial instruments: recognition and measurement’ (Financiële instrumenten: opname en waardering) is een verduidelijking aangebracht over hoe de bestaande grondslagen ter beoordeling of een positie in aanmerking komt voor aanwijzing als afgedekte positie toegepast moeten worden in een tweetal situaties: een eenzijdig risico in een afgedekte positie en inflatie in specifieke situaties. Deze twee situaties zijn niet van toepassing op de afgedekte posities van Liander.

nemingen is verkregen. Deze ondernemingen worden gede­consolideerd vanaf het moment waarop geen be­slissende zeggenschap meer kan worden uitgeoefend. De overnamemethode wordt toegepast op de verwerving van dochterondernemingen waarbij geen sprake is van een transactie onder gemeenschappelijke leiding. De ver­ krijgingsprijs wordt bepaald door de reële waarde van de activa, de uitgegeven eigenvermogeninstrumenten en de verplichtingen aangegaan of overgenomen op de transactiedatum, plus de kosten die direct toerekenbaar zijn aan de overname. Het positieve verschil tussen de verkrijgingsprijs van de overgenomen entiteit en de reële waarde van de toerekenbare en identificeerbare activa en verplichtingen wordt verwerkt als goodwill.

IFRIC 17 ‘Distributions of non-cash assets to owners’ (Uitkering van non-cash activa aan eigenaren) verduidelijkt dat een betaalbaar dividend opgenomen dient te worden als het dividend op de geëigende wijze is goedgekeurd en niet meer naar eigen goedvinden voor de entiteit ter beschikking staat. Ook wordt hierin verduidelijkt dat een vastgesteld dividend wordt gewaardeerd tegen de reële waarde van de uit te keren nettoactiva (in natura) en dat verschillen tussen het betaalde dividend en de boekwaarde van de uitgekeerde nettoactiva worden opgenomen in de winst-en-verlies­ rekening. De interpretatie schrijft tevens voor dat een entiteit additionele informatie moet verschaffen indien de nettoactiva die worden aangehouden om aan eigenaren uit te kunnen keren onder de definitie van een beëindigde activiteit vallen.

Op 1 juli 2008 zijn in het kader van de wettelijk voorgeschreven overdracht van de economische eigendom van de regionale gas- en elektriciteitsnetwerken aan de net­ beheerder de aandelen in de desbetreffende netwerkvennootschappen overgedragen aan Liander. Op bladzijde 59 van de jaarrekening staat de verwerkingswijze van deze transactie beschreven. Deze vennootschappen worden per 1 januari 2007 meegeconsolideerd.

Grondslagen voor de consolidatie

Reikwijdte van de consolidatie In deze jaarrekening is separaat een overzicht opgenomen van de belangrijkste dochterondernemingen en minderheidsdeelnemingen. De volledige lijst met gegevens betreffende de kapitaalbelangen, zoals bedoeld in de artikelen 379 en 414 van Boek 2 BW, is gedeponeerd ten kantore van het Handelsregister te Arnhem.

Dochterondernemingen De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van Liander en haar dochterondernemingen. Dochterondernemingen zijn ondernemingen waarbij Liander, direct of indirect, beslissende invloed uitoefent op het operationele en financiële beleid om daaruit voordelen te behalen. Bij de bepaling of er sprake is van beslissende invloed worden de bestaande en potentiële stemrechten, die thans uitoefenbaar of converteerbaar zijn, meegenomen, evenals het bestaan van andere overeenkomsten die Liander in staat stellen het operationele en financiële beleid te bepalen. De activa, verplichtingen en resultaten van dochteronder­nemingen worden integraal geconsolideerd. De resultaten van geconsolideerde maatschappijen die zijn verkregen gedurende het jaar, worden meegenomen vanaf de datum waarop de beslissende zeggenschap over deze onder­

jaarverslag  2008

Intercompany-transacties, balansposten en ongerealiseerde winsten op transacties tussen dochterondernemingen worden geëlimineerd. Ongerealiseerde verliezen worden eveneens geëlimineerd, tenzij de transactie aanleiding geeft tot het verantwoorden van een bijzonder waardeverminderingsverlies.

Functionele en presentatievaluta De posten in de jaarrekening van iedere entiteit die tot de Liander-groep behoort, worden geadministreerd in de valuta van de primaire economische omgeving waarin de betrokken entiteit opereert (de functionele valuta). De geconsolideerde jaarrekening wordt opgesteld in euro’s, de functionele en presentatievaluta van Liander.

51

Materiële vaste activa

■ terreinen:

De post materiële vaste activa is onderverdeeld in de volgende categorieën: ■ terreinen en gebouwen; ■ netwerken; ■ overige vaste bedrijfsmiddelen; ■ activa in uitvoering/vooruitbetaalde activa.

■ gebouwen:

De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen historische kostprijs, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. Bij de eerste toepassing van IFRS heeft de moeder van Liander, n.v. Nuon, de optie van IFRS 1.16 gebruikt en de netwerken gewaardeerd tegen de reële waarde op 1 januari 2004 welke wordt gehanteerd als veronderstelde kostprijs vanaf dat moment. Dit is eveneens de veronderstelde kostprijs voor Liander. De historische kostprijs omvat alle uitgaven die direct zijn toe te rekenen aan de aanschaf van de materiële vaste activa of productie ervan voor eigen gebruik. De kostprijs van activa die intern zijn geproduceerd, bevatten de directe kosten van materialen, arbeid en andere directe productiekosten die aan de productie van het actief zijn toe te wijzen, respectievelijk de kosten die benodigd zijn om het actief in operationele staat te brengen. Kosten van leningen die verband houden met de aanschaf van materiële vaste activa of met activa in uitvoering worden niet geactiveerd, maar direct ten laste van de winst-enverliesrekening gebracht. De kosten die worden gemaakt voor de vervaardiging of aanschaf van een materieel vast actief respectievelijk na het moment van ingebruikname worden slechts geactiveerd indien aannemelijk is dat deze kosten toekomstige eco­no­ mische voordelen zullen genereren en mits deze kosten betrouwbaar kunnen worden vastgesteld. Afhankelijk van de situatie worden deze investeringen begrepen in de boekwaarde van de desbetreffende activa of worden deze separaat geactiveerd. Uitgaven voor onderhoud worden direct ten laste van het resultaat gebracht in het jaar dat deze worden gemaakt. Materiële vaste activa worden afgeschreven op basis van de lineaire methode, rekening houdend met de verwachte restwaarde, over de verwachte gebruiksduur van de verschillende componenten waaruit het betrokken actief bestaat. De gebruiksduren van de componenten waaruit de activacategorieën bestaan, zijn als volgt opgebouwd:

52

op terreinen wordt niet afgeschreven; 20-50 jaar; ■ netwerken: 5-60 jaar; ■ overige vaste bedrijfsmiddelen: 3-60 jaar; ■ activa in uitvoering: op activa in uitvoering wordt niet afgeschreven. De activa behorende tot de netwerken met een korte gebruiksduur (5 jaar) hebben met name betrekking op elektronica. De netten zelf (leidingen en kabels) hebben over het algemeen een gebruiksduur van 40 tot 60 jaar. De verwachte gebruiksduur, de restwaarde en afschrijvingsmethoden worden jaarlijks opnieuw geëvalueerd en indien nodig aangepast. Winsten of verliezen bij afstoting worden bepaald aan de hand van de opbrengsten en de op het moment van afstoting geldende boekwaarde.

waarde en realiseerbare waarde, wordt verwerkt in de winst-en-verliesrekening. Om bijzondere waardeverminderingen te bepalen, ­worden activa gegroepeerd op het laagste niveau waarop deze separaat identificeerbare kasstromen genereren. Deze groepering van activa wordt aangeduid als kasstroomgenererende eenheid. Voor goodwill geldt dat het niveau waarop groepering van activa plaatsvindt, overeenkomt met de wijze waarop intern de goodwill door het management wordt beoordeeld. Bijzondere waardeverminderingen van kasstroomgenererende eenheden worden in eerste instantie gealloceerd aan de goodwill van de kasstroomgenererende eenheid (of groep van kasstroomgenererende eenheden) en vervolgens pro rata aan de boekwaarde van de overige activa van de kasstroomgenererende eenheid.

de reële waarde, verminderd met de verwachte verkoopkosten indien deze waarde lager is dan de boekwaarde. De activa die worden aangehouden voor verkoop en de daarbij behorende verplichtingen worden in de balans separaat verantwoord vanaf het moment dat deze als zodanig worden aangemerkt. De vergelijkende cijfers in de balans worden op dit punt niet aangepast, aangezien de post activa aangehouden voor verkoop en bijbehorende verplichtingen met betrekking tot die activa, respectievelijk verplichtingen weergeeft die op balansdatum worden aangemerkt als aangehouden voor verkoop. De resultaten uit  beëindigde bedrijfsactiviteiten omvatten de resultaten over het gehele boekjaar tot aan het moment van afsluiting, onafhankelijk van het moment waarop de activiteiten als beëindigde bedrijfsactiviteiten zijn aangemerkt. De ­ver­gelijkende cijfers worden eveneens aangepast.

Immateriële vaste activa Goodwill betreft het bedrag waarmee de overnameprijs de reële waarde van de door Liander overgenomen identificeerbare activa, verplichtingen en voorwaardelijke verplichtingen van overgenomen dochterondernemingen of deelnemingen overtreft. Goodwill betaald bij de overname van dochterondernemingen wordt verantwoord onder de post immateriële vaste activa. Goodwill betaald bij de overname van een deelneming wordt begrepen in de verkrijgingsprijs van de betrokken deelnemingen. Indien de overnameprijs lager is dan de reële waarde van de over­ genomen identificeerbare activa, verplichtingen en voorwaardelijke verplichtingen (negatieve goodwill), dan wordt dit verschil direct in het resultaat verwerkt. De boekwaarde van goodwill omvat de historische kostprijs verminderd met de cumulatieve bijzondere waardeverminderingen. Jaarlijks wordt door middel van impairment tests vastgesteld of sprake is van een bijzondere waardevermin­ dering van goodwill. Bij de bepaling van het resultaat op het afstoten van een entiteit of kasstroomgenererende eenheid wordt rekening gehouden met de goodwill die hierop betrekking heeft.

Bijzondere waardeverminderingen Indien gebeurtenissen of veranderingen in omstandigheden hiertoe aanleiding geven, wordt vastgesteld of er sprake is van een bijzondere waardevermindering van materiële vaste activa of immateriële activa. Voor goodwill wordt jaarlijks vastgesteld of er mogelijk sprake is van een bijzondere waardevermindering door de boekwaarde van de kas­ stroomgenererende eenheid waar deze betrekking op heeft te vergelijken met de realiseerbare waarde. Een bijzonder waardeverminderingsverlies, het verschil tussen de boek-

De realiseerbare waarde is de hoogste van de verkoopprijs, verminderd met de kosten om het actief te verkopen en de bedrijfswaarde. Bij het bepalen van de bedrijfswaarde worden geschatte toekomstige kasstromen contant gemaakt tegen een disconteringsvoet voor belastingen. Deze discon­ teringsvoet reflecteert de tijdswaarde van geld en de risico’s die specifiek met het betrokken actief verband houden. Indien bepaalde activa niet zelfstandig kasstromen ­genereren, dan wordt de realiseerbare waarde bepaald voor de kasstroom­genererende eenheid waarvan het ­des­betreffende actief deel uitmaakt. Indien een eerder verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies is opgehouden te bestaan, dan wordt dit slechts teruggeboekt ten gunste van het resultaat tot het bedrag van de oorspronkelijke boekwaarde, verminderd met reguliere afschrijvingen en amortisatie tot het moment van terugboeking van het verlies. Bijzondere waardeverminderingsverliezen op goodwill worden niet teruggeboekt.

Beëindigde bedrijfsactiviteiten en activa aangehouden voor verkoop Vaste activa die worden aangehouden voor verkoop en andere activa die behoren tot de activiteiten die worden aangehouden voor de verkoop, alsmede de verplichtingen die daaraan zijn toe te wijzen, worden separaat getoond op de  balans. Activa worden als zodanig aangemerkt indien Liander zich heeft gecommitteerd het betrokken actief te verkopen, het verkoopproces in gang is gezet en de ver­ moedelijke verkoop naar verwachting zal plaatsvinden binnen 1 jaar nadat het betrokken actief als aangehouden voor verkoop wordt geclassificeerd. Op deze activa wordt niet meer afgeschreven, doch afwaardering vindt plaats naar

jaarverslag  2008

Financiële instrumenten De financiële instrumenten bestaan bij Liander uit voor verkoop beschikbare financiële activa, leningen en vorderingen en derivaten. Binnen de post financiële activa, veelal investeringen in leningen en aandelen, heeft Liander alleen de categorie ‘Voor verkoop beschikbare financiële activa’. Financiële activa worden als kortlopend aangemerkt indien de resterende looptijd per balansdatum minder dan 12 maanden bedraagt. Indien de resterende looptijd meer dan 12 maanden bedraagt dan wordt het actief als langlopend aangemerkt. De waardering is afhankelijk van de categorie waarin het financieel actief is ingedeeld. Voor verkoop beschikbare financiële activa Onder deze categorie vallen alle financiële activa, niet zijnde afgeleide financiële instrumenten, die voor verkoop beschikbaar zijn of niet tot een andere categorie horen. Deze activa worden opgenomen onder vaste activa, tenzij het management de intentie heeft om de activa te vervreemden binnen 12 maanden na de balansdatum. Voor verkoop beschikbare financiële activa worden gewaardeerd tegen reële waarde, zowel initieel als gedurende de periode dat het actief wordt aangehouden. De wijzigingen in reële waarde worden verwerkt in het eigen vermogen. Op het moment dat deze activa worden verkocht, wordt de cumulatieve waardemutatie die in het eigen vermogen is verwerkt in de winst-en-verliesrekening opgenomen. De interestbaten worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen op basis van de effectieve interest in de periode waaraan deze baten kunnen worden toegerekend.

53

Leningen en vorderingen Leningen en vorderingen zijn primaire financiële instrumenten met vaste of variabele betalingen die niet in een actieve markt staan genoteerd. De waardering op het moment van eerste verwerking van de post leningen en vorderingen vindt plaats tegen reële waarde. Over het algemeen is dit gelijk aan de kostprijs van het financieel actief. De waardering na eerste verwerking vindt plaats tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve interestmethode en indien van toepassing impairments.

gebruikmakend van de effectieve-interestmethode en onder aftrek van de voorziening voor bijzondere waardevermin­ deringen. Gezien de veelal korte looptijd en de bijzondere waardeverminderingen zijn de reële waarde en geamor­ tiseerde kostprijs van deze posten gelijk aan de nominale waarde. De boekwaarde van het actief wordt verlaagd voor de geschatte oninbaarheid door het vormen van een voor­ ziening; het bedrag van het verlies wordt in de winst-enverliesrekening verwerkt in de overige bedrijfskosten.

Liquide middelen Derivaten en afdekkingactiviteiten Derivaten worden gewaardeerd tegen reële waarde. De reële waarden worden afgeleid van marktprijzen die staan genoteerd in actieve markten of, indien geen actieve markt bestaat, door gebruikmaking van recente vergelijkbare markttransacties of waarderingsmethoden, zoals ­discounted cash flow-modellen en optiewaarderings­ modellen. Dit kunnen zowel financiële activa als finan­ ciële verplichtingen betreffen. Verwerking van mutaties in de reële waarde van derivaten De verwerking van mutaties in de reële waarde (hierna ook aangeduid als fair value-mutaties) van derivaten is ervan afhankelijk of het derivaat wordt aangehouden voor handelsdoeleinden of als afdekkinginstrument en, indien het laatste het geval is, het risico dat wordt afgedekt. Liander heeft in dit kader één valutahedge afgesloten ter dekking van een aankoop van obligaties in USD in het kader van de her­ structurering van een beleggingsportefeuille behorende bij twee CBL-contracten. Liander past geen hedge accounting toe. Waardemutaties in dit instrument worden direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Voorraden Voorraden worden gewaardeerd tegen kostprijs, met name bestaande uit de inkoopprijs, of lagere netto realiseerbare waarde. Deze voorraden bestaan uit grond- en hulpstoffen, voorraden in bewerking en gereed product. De kostprijs van de voorraden wordt bepaald op basis van de FIFO-methode (first in, first out). De netto realiseerbare waarde wordt bepaald aan de hand van de geschatte verkoopprijs onder normale bedrijfsomstandigheden, verminderd met de geschatte verkoopkosten.

Handels- en overige vorderingen Handels- en overige vorderingen worden bij de eerste verwerking in de jaarrekening opgenomen tegen reële waarde en vervolgens tegen geamortiseerde kostprijs,

54

De post liquide middelen omvat alle financiële instrumenten die zeer liquide zijn en waarvan de looptijd bij het aangaan van het instrument minder dan drie maanden bedraagt. De post liquide middelen bestaat uit banktegoeden, ­callgelden en kortlopende deposito’s die zijn uitgezet bij banken. Uitstaande debetsaldi bij banken worden slechts onder de liquide middelen opgenomen indien Liander het recht heeft om debet- en creditsaldi met elkaar te ver­ rekenen, deze debet- en creditsaldi uitstaan bij dezelfde tegenpartij en Liander de intentie heeft van dit recht gebruik te maken. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen reële waarde, hetgeen over het algemeen overeenkomt met de nominale waarde. Onder de liquide middelen zijn tevens opgenomen de liquide middelen waarover Liander niet vrij kan beschikken. Aangezien deze contracten op ieder moment kunnen worden opgezegd, is deze post gerubriceerd onder de kortlopende vorderingen in de balans.

Rekening-courant n.v. Nuon De post rekening-courant n.v. Nuon wordt gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. Bij Liander loopt, net als bij andere groepsmaatschappijen van n.v. Nuon, al het betalings­verkeer via de rekening-courant positie met n.v. Nuon. Via deze rekening-courant worden nagenoeg alle opbrengsten en kosten verantwoord. De rekeningcourant is opeisbaar en heeft voor Liander het karakter van kasequivalenten.

Aandelenkapitaal Gewone aandelen zijn onderdeel van het eigen vermogen. Kosten direct toerekenbaar aan de uitgifte van nieuwe aandelen of opties worden via verantwoording in het eigen vermogen in mindering gebracht op de emissieopbrengst, onder verrekening van belastingen.

Rentedragende verplichtingen Rentedragende verplichtingen, die voor het merendeel bestaan uit leningen, worden initieel gewaardeerd tegen reële waarde van de ontvangen tegenprestatie, verminderd met de transactiekosten. De waardering van rentedragende verplichtingen, met uitzondering van derivaten, vindt na eerste verwerking plaats tegen geamortiseerde kostprijs. Indien voor deze rentedragende verplichtingen een reëlewaardeafdekking heeft plaatsgevonden, dan wordt de geamortiseerde kostprijs van de rentedragende verplichting aangepast voor de winst of het verlies dat is toe te rekenen aan het afgedekte risico. Deze waardemutaties worden in het resultaat verwerkt.

Bijdragen in aanleg, overheidssubsidies en investeringspremies Bijdragen in aanleg Bijdragen en betalingen ontvangen van klanten, vastgoedontwikkelaars en lokale en regionale overheidsinstanties voor de gemaakte kosten voor elektriciteits- en gasinfrastructuur van nieuwe woon- en industrielocaties worden als vooruitontvangen opbrengsten op de balans verantwoord. De vooruitontvangen opbrengsten worden geamortiseerd gedurende de verwachte levensduur van de betrokken activa. Overheidssubsidies en investeringspremies Overheidssubsidies en investeringspremies worden ver­ antwoord indien het waarschijnlijk is dat aan de condities voor het verkrijgen van de subsidies of premies wordt of zal worden voldaan en dat het bedrag zal worden ontvangen. Subsidies en investeringspremies ontvangen voor investeringen in materiële vaste activa worden als vooruitontvangen opbrengsten in de balans opgenomen en worden geamortiseerd gedurende de verwachte levensduur van de betrokken activa. Overheidssubsidies en exploitatiesubsidies die geen verband houden met investeringen in materiële vaste activa of andere vaste activa worden in het resultaat verwerkt op het moment dat de daarbij behorende kosten worden gemaakt en voldaan is aan de subsidievoorwaarden.

Belastingen Latente belastingvorderingen en -verplichtingen voortvloeiend uit tijdelijke verschillen tussen de boekwaarde, zoals blijkend uit de jaarrekening en de fiscale boekwaarde worden bepaald op basis van de tarieven voor de vennootschapsbelasting die gelden, respectievelijk die op basis van de bestaande wetgeving naar verwachting van toepassing

jaarverslag  2008

zullen zijn ten tijde van de afwikkeling van de latente belastingvordering of -verplichting. Latente belasting­ vorderingen, ontstaan als gevolg van bijvoorbeeld operationele verliezen, worden opgenomen als redelijkerwijs kan worden aangenomen dat verrekening kan plaatsvinden met toekomstige fiscale winsten. Saldering van latente belastingvorderingen en -verplichtingen vindt slechts plaats indien Liander een wettelijk recht tot verrekening heeft en de vorderingen en verplichtingen verband houden met belastingen die door één en dezelfde (overheids)instantie worden geheven. Latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De belastingen over het resultaat worden berekend op basis van de geldende tarieven voor de vennootschapsbelasting en gewaardeerd tegen nominale waarde. Hierbij wordt rekening gehouden met permanente verschillen tussen het fiscale en het in de jaarrekening gepresenteerde resultaat en met de mogelijkheden van voorwaartse verliescompensatie, in het geval latente belastingvorderingen uit hoofde van operationele verliezen niet zijn gewaardeerd. Aangezien Liander onderdeel is van de fiscale eenheid voor de vennootschaps­ belasting met aan het hoofd n.v. Nuon, wordt de berekende acute positie in rekening-courant met n.v. Nuon verantwoord. Dit geldt voor alle entiteiten binnen deze fiscale eenheid.

Collectieve regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten De medewerkers van Liander zijn gedetacheerd vanuit de Nuon-groep. Via de Nuon-groep heeft Liander een pensioenregeling die is ondergebracht bij het ABP. Deze pensioen­ regeling betreft een collectieve regeling waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten. De regeling betreft in wezen een toegezegd-pensioenregeling. Echter, aangezien Liander geen toegang heeft tot de benodigde informatie én de deelname aan deze collectieve regeling Liander blootstelt aan actuariële risico’s die verband houden met huidige en voormalige werknemers van andere entiteiten, wordt de regeling behandeld als een toegezegde-bijdrageregeling en worden de verschuldigde pensioenpremies over het boekjaar verwerkt als pensioenlasten in de jaarrekening. Ten aanzien van regelingen waar meerdere werkgevers zijn aangesloten, geldt tevens dat als een contractuele overeenkomst bestaat waarin wordt bepaald hoe een surplus zal worden uitgekeerd aan de deelnemers of hoe een tekort zal worden gefinancierd én de regeling administratief wordt verwerkt als een toegezegde-bijdrageregeling, een vordering respectievelijk verplichting wordt opgenomen die uit de contractuele overeenkomst voortvloeit. De resulterende

55

baten of lasten worden in de winst-en-verliesrekening verwerkt. De pensioenregeling bij het ABP kent geen contractuele bepalingen als hiervoor bedoeld. Derhalve is geen vordering of verplichting uit dien hoofde op de balans opgenomen.

van de verplichting als gevolg van een wijziging in actuariële veronderstellingen, respectievelijk wijzigingen in regelingen worden direct in het resultaat verwerkt. De aan het dienstjaar toe te rekenen kosten en de interest-dotatie aan de voorziening worden in het resultaat verwerkt onder de personeelskosten.

Diensttijdgebonden uitkeringen Pensioenen en overige personeelsbeloningen na uitdiensttreding De post pensioenen en overige personeelsbeloningen omvat onder andere de regeling inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde werknemers. Deze regeling is niet ondergebracht bij een externe verzekeraar of pensioenfonds. Het bedrag dat als verplichting op de balans staat voor de bijdrage in de ziektekosten en overige regelingen na uitdiensttreding bestaat uit de contante waarde van de brutoverplichting uit hoofde van toegezegde ziektekostenbijdrage, vermeerderd of verminderd met actuariële winsten of verliezen, verminderd met de kosten van verstreken diensttijd die op balansdatum niet zijn verwerkt. De contante waarde van de brutoverplichting uit hoofde van toegezegde rechten op ziektekostenverzekering wordt bepaald op basis van de ‘projected unit credit’-methode. Deze methode houdt rekening met de opgebouwde rechten per balansdatum en veranderingen in de rechten. De aan het dienstjaar toe te rekenen kosten van de ziektekostenregeling en de interestdotatie aan de voorziening worden in het resultaat verantwoord onder de personeelskosten. Overige langetermijnpersoneelsbeloningen De overige langetermijnpersoneelsbeloningen omvatten de regelingen, anders dan pensioenregelingen, waarvan de uitbetaling niet plaatsvindt binnen 12 maanden na het einde van de periode van het verrichten van arbeid door de betrokken werknemers. Deze regelingen bestaan uit de uitkeringen bij ziekte, jubileumuitkeringen en arbeids­ ongeschiktheidsuitkeringen aan voormalige werknemers, voorwaardelijke bonussen en additionele vakantiedagen vanaf een bepaalde leeftijd. Deze regelingen zijn niet ondergebracht bij pensioenfondsen of verzekerings­­maatschappijen. De verplichting voor de overige lange­ termijnpersoneels-beloningen op de balans bestaat uit de contante waarde van de toegekende rechten. Indien van toepassing worden schattingen gemaakt voor bijvoorbeeld toekomstige salarisstijgingen, personeelsverloop en soortgelijke factoren. Deze factoren komen tot uiting in de calculatie van de voorziening. Wijzigingen in de omvang

56

Ontslagvergoedingen/reorganisatie Ontslagvergoedingen zijn vergoedingen als gevolg van hetzij het besluit van Liander om de arbeidsrelatie met een werknemer met een dienstverband van onbepaalde tijd te beëindigen vóór de reguliere pensioneringsdatum, hetzij vanwege het besluit van een werknemer om op vrijwillige basis in te stemmen met de beëindiging van de arbeidsrelatie. De aard en het bedrag van de ontslagvergoeding zijn vastgelegd in het Sociaal Plan dat bij de CAO-onder­ handelingen periodiek wordt heronderhandeld en vast­ gesteld. Een voorziening wordt slechts getroffen indien Liander een gedetailleerd plan voor het ontslag heeft opgesteld, het plan goedgekeurd en gecommuniceerd is en indien er geen realistische mogelijkheid is dat dit plan op een later tijdstip wordt ingetrokken. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de reële waarde van de verplichting. Indien betaling van de vergoeding naar verwachting meer dan 12 maanden na balansdatum plaatsvindt, dan wordt de voorziening tegen contante waarde opgenomen.

kostprijs van deze posten over het algemeen nagenoeg gelijk aan de nominale waarde.

Opbrengstverantwoording De verwerking van opbrengsten uit hoofde van de levering van goederen en diensten vindt plaats op het moment dat geleverd is, de verkoopprijs is vastgesteld, de risico’s zijn overgedragen en de opbrengst redelijkerwijs kan worden vastgesteld. Verliezen worden genomen, zodra zij voor­ zienbaar zijn.

Netto-omzet en overige bedrijfsopbrengsten Onder de netto-omzet worden naast de gereguleerde opbrengsten uit hoofde van de wettelijke elektriciteitsen gasnetbeheerderstaken ook de opbrengsten uit het zogenaamde vrije domein zoals meetdiensten, periodieke vergoeding (gas)aansluitingen en transformatorhuren verantwoord. De over de netto-omzet geheven omzet­ belasting wordt niet in de netto-omzet begrepen. De opbrengsten uit hoofde van het transport van elektriciteit en gas omvatten zowel vaste als variabele componenten. De vaste component betreffen vergoedingen voor het transport, de aansluiting, de capaciteit, evenals de ­meetdienst. De variabele component is gerelateerd aan getransporteerde volumes. Voor de levering van diensten in de consumentenmarkt worden voor de periode vanaf de jaarafrekening tot aan de balansdatum inschattingen gemaakt voor de nog te factureren omzet over deze periode.

De inschattingen zijn gebaseerd op klantencategorieën met bijbehorende profiel­verbuiken. Ook wordt rekening gehouden met verbruiks­afhankelijke indicatoren zoals weersgesteldheid.

Overige baten De overige baten bestaan onder meer uit de volgende posten: ■ Amortisatie van bijdragen in aanleg, overheidssubsidies en investeringspremies; verwezen wordt naar de waar­ deringsgrondslagen inzake dit onderwerp. ■ Resultaat uit hoofde van het afstoten van materiële vaste activa; dit betreft het saldo van de netto-opbrengst uit hoofde van verkopen en de boekwaarde van het afgestoten actief. Winsten en verliezen uit hoofde van de afstoting van activa worden gesaldeerd weergegeven.

Kosten van inkoop en uitbesteed werk Deze kosten betreffen voor elektriciteitsactiviteiten de inkoopkosten van netverliezen waarin mede begrepen worden de te verwachten effecten uit reconciliatie, van transportcapaciteit, van transportbeperkingen en van compensatievergoedingen. Onder inkoopkosten worden de door service providers (groepsmaatschappijen van n.v. Nuon) in rekening gebrachte bedragen voor onder andere de vergoeding voor onderhoud van elektriciteitsen gasnetten en facturering en incasso gerubriceerd. De relatie met de service providers wordt geregeld door dienstverleningsovereenkomsten.

Overige voorzieningen Voorzieningen worden gevormd indien: ■ per balansdatum een juridisch afdwingbare en/of feitelijke verplichting bestaat die voortvloeit uit gebeurtenissen voor de balansdatum; ■ het aannemelijk is dat er een uitstroom van middelen zal plaatsvinden om de verplichting af te wikkelen; ■ een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de verplichting. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting nodig zijn, tenzij het effect van de tijdswaarde van geld significant is. In dat geval wordt de voorziening gewaardeerd tegen contante waarde.

Handelsschulden en overige te betalen posten Handelscrediteuren en overige schulden worden initieel op reële waarde verantwoord op de balans. Daarna vindt waardering plaats tegen geamortiseerde kostprijs, gebruikmakend van de effectieve-interestmethode. Gezien de veelal korte looptijd zijn de reële waarde en geamortiseerde

jaarverslag  2008

57

Geactiveerde productie voor eigen gebruik Deze post omvat onder meer de kosten van het ge­detacheerd personeel van Liander, gemaakt in het kader van inves­teringsprojecten.

Personeelsbeloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-en-verlies­ rekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. De kosten van vanuit n.v. Nuon gedetacheerde medewerkers zijn begrepen onder de personeelskosten en worden op basis van de in rekening gebrachte detacheringvergoedingen over het jaar in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Financiële baten De financiële baten bestaan uit interestbaten op de financiële (rentedragende) activa, zijnde leningen en vorderingen en liquide middelen, waaronder deposito’s en callgelden, berekend op basis van de effectieve-interestmethode. De valutaresultaten omvatten posten die voortvloeien uit de omrekening van transacties in vreemde valuta en van financiële activa en verplichtingen en derivaten die luiden in vreemde valuta.

Financiële lasten De financiële lasten bestaan uit interestlasten op de rentedragende verplichtingen. De rentedragende verplichtingen omvatten achtergestelde leningen en leningen (kort- en langlopend) aan groepsmaatschappijen. Daarnaast zijn hierin begrepen de overige kosten van financiering.

Operationele leases waarbij Liander optreedt als lessor (leasegever) Liander is operationele leases aangegaan voor warmte­ netten, energiegerelateerde installaties en kantoorruimte. Operationele leases betreffen leases die niet als financiële leases worden aangemerkt, waarbij de risico’s en voordelen die samenhangen met het eigendom van de betrokken activa niet, of niet nagenoeg geheel, zijn overgedragen aan de lessee. De activa die ter beschikking zijn gesteld aan derden onder operationele leases worden verantwoord onder de post materiële vaste activa. De opbrengsten uit operationele leases worden lineair over de looptijd in de winst-enverliesrekening verwerkt.

58

Leases waarbij Liander optreedt als lessee (leasenemer) Financiële leases Liander is een aantal cross border leases aangegaan alsmede leases voor ICT-activa. Voor de toelichting op de cross border leases wordt verwezen naar noot [1]. Gezien het specifieke karakter van deze activa worden deze verantwoord in de balans van Liander. Indien nagenoeg alle risico’s en voordelen die verband houden met het eigendom van de betrokken activa zijn overgedragen aan Liander dan is sprake van een financiële lease. In dat geval wordt een actief respectievelijk verplichting opgenomen ter grootte van de laagste van de reële waarde of de contante waarde van de toekomstige lease­ verplichtingen. Afschrijving van het actief vindt plaats over de kortste van de gebruiksduur van het actief of de looptijd van het leasecontract. Derhalve worden de leasetermijnen behandeld als een terugbetaling van de hoofdsom en een interestvergoeding voor de tegenpartij (lessor). De interestlasten weerspiegelen een effectieve interest op de door de lessor gedane investering. De activa die Liander van de lessor ter beschikking heeft gekregen onder financiële leases zijn verantwoord onder de post materiële vaste activa. De daarbij behorende lease­ verplichtingen worden verantwoord onder de lang- en kort­lopende verplichtingen, al naar gelang de betaling van de leasetermijnen plaatsvindt minder dan 12 maanden of meer dan 12 maanden na balansdatum. Operationele leases Liander heeft zelf geen operationele leases, waarbij wordt ­ opgetreden als lessee maar maakt gebruik van door n.v. Nuon afgesloten leasecontracten met betrekking tot vervoermiddelen en werkplekgebonden faciliteiten. De hierbij behorende kosten worden door n.v. Nuon ­door­belast aan Liander.

Dividenduitkeringen Dividenduitkeringen aan de aandeelhouders van de ­vennootschap worden in de geconsolideerde jaarrekening als een verplichting verwerkt vanaf het moment dat de aandeelhouders hebben besloten tot een dividenduitkering.

Belastingen Op de bij Liander ondergebrachte activiteiten berust vennoot­ schapsbelastingplicht. Over het fiscale resultaat wordt 25,5% vennootschapsbelasting afgedragen aan n.v. Nuon als hoofd van de fiscale eenheid voor Liander en haar dochterondernemingen. Voor de tijdelijke verschillen tussen commercieel en fiscaal wordt een voorziening voor latente belastingen gevormd. De vennootschap maakt onderdeel uit van de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting met aan het hoofd n.v. Nuon.

Grondslagen voor het geconsolideerde kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij voor de herleiding van de mutatie in de liquide middelen en rekening-courant wordt uitgegaan van het resultaat na belastingen volgens de winst-enverlies­rekening. Het gehanteerde liquide middelenbegrip is ruimer dan het normaliter gehanteerde begrip in het kasstroomoverzicht. Dit is een gevolg van het feit dat bij Liander alle (financiële) transacties met groeps­ maatschappijen lopen via rekening-courant met n.v. Nuon. Om recht te doen aan deze situatie is voor het gehanteerde liquide middelenbegrip gekozen voor het totaal van de rekening-courant en liquide middelen. Koers- en omrekeningsverschillen worden geëlimineerd voor zover deze niet tot een kasstroom hebben geleid. De financiële gevolgen van de verwerving dan wel afstoting van deelnemingen en dochterondernemingen komen afzonderlijk tot uiting in de kasstroom uit investerings­ activiteiten. In verband hiermee komen de getoonde ­kasstromen niet overeen met de mutaties zoals die in de geconsolideerde balansen worden vermeld.

IFRS-implementatie 2008 Zoals reeds in de waarderingsgrondslagen is beschreven, is de jaarrekening opgesteld in overeenstemming met International Financial Reporting Standards (IFRS) zoals goedgekeurd door de Europese Unie (EU). Liander behoort tot de Nuon-groep. Aan het hoofd van deze groep staat n.v. Nuon te Amsterdam. De financiële gegevens van Liander zijn opgenomen in de geconsolideerde jaar­ rekening van n.v. Nuon te Amsterdam. n.v. Nuon past sinds het boekjaar 2005 IFRS toe, zoals goedgekeurd door de EU. Als een dochteronderneming voor het eerst IFRS voor de jaarrekening toepast op een latere datum dan de moedermaatschappij, kan de dochteronderneming op grond van

jaarverslag  2008

IFRS 1.24 in de jaarrekening haar activa en verplichtingen in beginsel waarderen op de boekwaarde die op basis van de datum van de overgang naar IFRS van de moeder­ maatschappij in de geconsolideerde jaarrekening van de moedermaatschappij zouden worden verwerkt. Ten aanzien van de overgang naar IFRS maakt Liander gebruik van deze optie in IFRS 1.24. Derhalve hanteert Liander in beginsel de IFRS-cijfers zoals die worden ­opgesteld voor groepsdoeleinden en past zij de bepalingen van IFRS 1 niet opnieuw toe per 1 januari 2007. Dit betekent dat Liander geen afzonderlijke conversie naar IFRS behoeft uit te voeren op een andere transitiedatum. Voor Liander (voorheen Continuon), zoals het bestond vóór de transactie waarbij de netwerkvennootschappen zijn verkregen, bestonden er geen verschillen tussen het eigen vermogen per 1 januari 2007, respectievelijk 31 december 2007 en het resultaat over 2007 zoals gerapporteerd onder Nederlandse grondslagen en zoals gerapporteerd als gevolg van de adoptie van IFRS. De ontstane verschillen in het eigen vermogen en resultaat worden veroorzaakt door de overgenomen netwerkvennootschappen en de keuze om de pooling of interest-methode toe te passen, zoals hieronder beschreven.

Overdracht netwerkvennootschappen De gas- en elektriciteitsnetten zijn ondergebracht in ­vennootschappen welke in 2008 tegen de boekwaarde in rekening-courant zijn verkregen door Liander van n.v. Nuon Netwerk Services (nu Alliander N.V. genaamd), om daarmee te voldoen aan de bepalingen in de WON. Zowel Liander als Alliander N.V. zijn dochterondernemingen van n.v. Nuon. Bij de bovengenoemde transactie, waarbij de aandelen in de netwerkvennootschappen door Alliander N.V. zijn overgedragen aan Liander, is de uiteindelijke zeggenschap bij n.v. Nuon gebleven zodat er onder IFRS sprake is van een bedrijfscombinatie onder gemeenschappelijke leiding. Er is geen specifieke regelgeving in IFRS voor verslaggeving van bedrijfscombinaties met entiteiten onder gemeenschappelijke leiding. In deze situaties vereist IFRS dat de financiële verslaggeving moet leiden tot informatie die relevant is voor de economische besluitvormingsbehoeften van de gebruikers alsmede dat deze informatie betrouwbaar is. Liander heeft gekozen in het kader van de overdracht van de vennootschappen voor een vorm van fusie accounting (predecessor accounting) en daarbinnen voor de pooling of interest-methode.

59

Bij deze verwerkingswijze vindt ten aanzien van de jaar­ rekening 2008 van Liander verantwoording plaats in de cijfers van Liander alsof de overgenomen activa en passiva reeds altijd aan haar hebben toebehoord. Voor de jaar­ rekening 2008 houdt dit in dat de activa en passiva van de over­gedragen vennootschappen reeds per datum 1 januari 2007 in de balans van Liander worden opgenomen. Hetzelfde geldt voor de winst-en-verliesrekening. Deze methode gaat derhalve uit van het gebruik van boekwaarden en niet van fair values op de overnamedatum. De ontstane verschillen in het eigen vermogen en resultaat

ten opzichte van de 2007-jaarrekening van Liander worden veroorzaakt door de over­genomen vennootschappen en de keuze om de pooling of interest-methode toe te passen, zoals hieronder beschreven. In onderstaande tabellen wordt de aansluiting vermeld tussen de cijfers van N.V. Continuon Netbeheer (nu Liander N.V. genaamd) primo en ultimo 2007 en de vergelijkende geconsolideerde cijfers primo en ultimo 2007 van Liander N.V., zoals opgenomen in de balans op bladzijde 42.

Reconciliatietabel balans per 1 januari 2007 voor en na overdracht netwerkvennootschappen € miljoen

Voor overdracht netwerkvennootschappen

Overdracht netwerkvennootschappen

Na overdracht netwerkvennootschappen

Overige aanpassingen

Activa 3

5.172

6

5.181

Vlottende activa

252

78

-

330

Totaal activa

255

5.250

6

5.511

179

2.244

-

2.423

-

1.490

27

1.517

76

1.516

-21

1.571

255

5.250

6

5.511

Vaste activa

Eigen vermogen en verplichtingen Eigen vermogen Langlopende verplichtingen Kortlopende verplichtingen Totaal eigen vermogen en verplichtingen

De balans per 31 december 2007 voor overdracht vennootschappen is de gepubliceerde balans per 31 december 2007 van N.V. Continuon Netbeheer (nu Liander N.V. genaamd). Zoals vermeld heeft de overgang van Liander van Dutch GAAP naar IFRS geen aanpassingen van de cijfers tot gevolg gehad. In het kader van toepassing van de pooling of interest-methode worden de in 2008 overgedragen vennootschappen reeds in de cijfers van 2007 verantwoord. De aankoop, waarbij de aandelen in de betreffende vennootschappen tegen boekwaarde zijn gewaardeerd, heeft in 2008 door verrekening in rekening-courant met de verkopende partij plaatsgehad. Volgens bovengenoemde pooling of interest-methode vindt deze verwerking in 2007 plaats via het eigen vermogen en wordt bij Liander pas in 2008 de rekening-courant met n.v. Nuon gemuteerd. De overige aanpassingen hebben betrekking op: ■ Financiële lease ICT-activa: In het kader van de toe­ passingen van IFRS heeft op het niveau van Liander een inventarisatie plaatsgevonden van alle overeen­ komsten met andere service providers binnen de Nuongroep. Hierbij is geconstateerd dat specifieke ICT-activa alleen wordt gebruikt ten behoeve van de processen binnen Liander. De overeenkomst tussen Liander en de

betreffende service provider is vanuit het standpunt van Liander geclassificeerd als een financieel leasecontract, waarbij Liander als lessee optreedt. Verantwoording in de balans heeft dienovereenkomstig plaatsgevonden. ■ Voorzieningen personeelsbeloningen: In de huidige situatie is al het personeel van Liander in dienst van n.v. Nuon en gedetacheerd bij Liander. In verband hiermee staan de betreffende voorzieningen personeelsbeloningen ook bij n.v. Nuon op de balans. In het kader van het opstellen van de IFRS-jaarrekening voor Liander dienen alle eigen personeelslasten welke betrekking hebben op de werkzaamheden voor Liander ook als zodanig in haar cijfers te worden opgenomen. Dit geldt niet alleen voor de kosten in de winst-en-verliesrekening, maar ook de betreffende voorzieningen en de lasten hiervan moeten in de jaarrekening van Liander worden vermeld. In de jaarrekening is met betrekking tot de vergelijkende cijfers over 2007 een bedrag van € 34 miljoen aan voorzieningen in Liander opgenomen ten laste van de rekening-courant positie. In onderstaand overzicht is de aansluiting opgenomen tussen de winst-en-verliesrekening over 2007 voor en na overdracht van de netwerkvennootschappen.

Reconciliatie winst-en-verliesrekening Liander N.V. Reconciliatietabel balans per 31 december 2007 voor en na overdracht netwerkvennootschappen € miljoen

Voor overdracht netwerkvennootschappen

Overdracht netwerkvennootschappen

Reconciliatietabel winst-en-verliesrekening 2007 voor en na overdracht netwerkvennootschappen Na overdracht netwerkvennootschappen

Overige aanpassingen

Activa 4

5.289

13

5.306

Vlottende activa

252

58

-

310

Totaal activa

256

5.347

13

5.616

142

2.486

-

2.628

Vaste activa

Eigen vermogen en verplichtingen Eigen vermogen Langlopende verplichtingen Kortlopende verplichtingen Totaal eigen vermogen en verplichtingen

60

€ miljoen

-

1.572

51

1.623

1.289

-38

1.365

256

5.347

13

5.616

Overdracht netwerkvennootschappen

Na overdracht netwerkvennootschappen

Bedrijfsopbrengsten

1.209

154

1.363

Kosten van inkoop en uitbesteed werk

1.022

-581

441

Overige bedrijfskosten

26

369

395

Bedrijfsresultaat

161

366

527

3

-42

-39

Resultaat voor belastingen

164

324

488

Belastingen

-42

-82

-124

Resultaat na belastingen

122

242

364

Financiële baten en lasten

114

Voor overdracht netwerkvennootschappen

jaarverslag  2008

61

Noot 1

Materiële vaste activa

De investeringen in materiële vaste activa gedurende het boekjaar bedroegen € 325 miljoen (2007: € 283 miljoen). In onderstaande tabel zijn de investeringen gespecificeerd weergegeven:

Materiële vaste activa € miljoen Bedrijfs– gebouwen en -terreinen

Netwerken

Overige vaste bedrijfsmiddelen

Activa in uitvoering

Investeringen Totaal

€ miljoen

2008

2007

Stand per 1 januari 2007 Aanschafwaarde

180

7.387

556

59

8.182

220

192

Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

-83

-3.287

-406

-

-3.776

Gas

70

56

97

4.100

150

59

4.406

Overige

35

35

325

283

Boekwaarde per 1 januari 2007

Totaal

Mutaties 2007 283

Investeringen

-

-

29

254

Desinvesteringen

-

-20

-8

-

-28

Afschrijvingen

-6

-147

-25

-

-178

Herrubriceringen en overige mutaties

24

244

12

-236

44

Totaal

18

77

8

18

121

206

7.593

568

77

8.444

Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

-91

-3.416

-410

-

-3.917

Boekwaarde per 31 december 2007

115

4.177

158

77

4.527

325

Stand per 31 december 2007 Aanschafwaarde

Mutaties 2008 Investeringen

-

-

34

291

Desinvesteringen

-5

-18

-7

-

-30

Afschrijvingen

-5

-151

-27

-

-183

-

-243

-

-

-243

5

246

-

-249

2

-5

-166

-

42

-129

Herrubricering naar vaste activa aangehouden voor verkoop Herrubriceringen en overige mutaties Totaal Stand per 31 december 2008 Aanschafwaarde

201

7.305

550

119

8.175

Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

-91

-3.294

-392

-

-3.777

Boekwaarde per 31 december 2008

110

4.011

158

119

4.398

De herrubricering naar vaste activa aangehouden voor verkoop in 2008 betreft de hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger in verband met de voorgenomen overdracht aan de landelijk netbeheerder TenneT. De activa en passiva aan­ gehouden voor verkoop worden nader toegelicht in noot [29]. De herrubriceringen en overige mutaties zijn het gevolg van de overdrachten van activa in uitvoering naar activa in bedrijf in verband met gerealiseerde en opgeleverde projecten. De mutaties 2007 van deze post houden met name verband met de overdracht van bedrijfspanden en warmtenetten.

62

Elektriciteit

Desinvesteringen De desinvesteringen houden verband met buitengebruikstelling van netwerkactiva en overige vaste bedrijfsmiddelen. Bijzondere waardeverminderingen en terugname bijzondere waardeverminderingen Om de bijzondere waardeverminderingen respectievelijk de terugname ervan te kunnen bepalen, zijn voor de des­ betreffende activa impairment tests uitgevoerd. Deze tests houden direct verband met de goodwill gerelateerd aan de elektriciteits- en gasnetwerken, zie noot [2]. In vrijwel alle gevallen is de bedrijfswaarde van het betrokken actief gehanteerd voor de bepaling van de realiseerbare waarde. De verwachte toekomstige kasstromen, gebaseerd op de meest recente businessplannen, samenhangend met de activa zijn hiertoe contant gemaakt en vergeleken met de huidige boekwaarde. Bij de bepaling van de waarde van de gereguleerde activa (netwerken elektriciteit en gas) hanteert Liander disconteringsvoeten die zijn afgestemd op het risicoprofiel van de activa. In boekjaar 2008 hanteerde Liander een disconteringsvoet voor belastingen van 7,4% voor de netwerkactiviteiten (2007: 8,7%). Voor de bepaling van de hoogte van de disconteringsvoeten voor de gereguleerde activa is aansluiting gezocht met de disconteringsvoet zoals gehanteerd door de Energiekamer. Ten aanzien van de niet gereguleerde activa zijn disconteringsvoeten voor belastingen gehanteerd van 9,3% variërend tot 9,9% (2007: 9,5% tot 10,7%). Cross border leasetransacties In de periode 1998 tot en met 2000 zijn door dochteronder­ nemingen van Liander voor netwerken US cross border leases aangegaan, waaronder LILO (lease in lease out)en SILO (sale in lease out)-transacties. Voor vijf van deze transacties staat de aandeelhouder van Liander, n.v. Nuon,

jaarverslag  2008

als partij bij de overeenkomst rechtstreeks garant. Daarnaast heeft n.v. Nuon voor de betrokken dochter­ nemingen zogenaamde 403-verklaringen (aansprakelijkheidsverklaringen) afgegeven. De op dit moment nog resterende zes transacties hebben betrekking op gas­ netwerken in Friesland, Gelderland, Flevoland, Noord- en Zuid-Holland en Utrecht, stadsverwarmingsnetten in Almere en Duiven/Westervoort en het elektriciteitsnetwerk in het gebied Randmeren. De desbetreffende netwerken zijn voor een langdurige periode verhuurd aan Amerikaanse partijen (headlease), die deze activa vervolgens weer hebben onderverhuurd aan de desbetreffende dochteronder­ nemingen (sublease). Aan het einde van de sublease bestaat de optie de rechten van de Amerikaanse tegenpartij onder de headlease af te kopen en de transactie aldus te beëindigen. De momenten waarop de overeengekomen looptijden van de subleases eindigen, liggen tussen 2015 en 2028. De baten uit de cross border leases zijn verantwoord in het jaar van afsluiten van de desbetreffende transactie, onder aftrek van de verwachte kosten gedurende de res­terende looptijd. Met betrekking tot de cross border leases bestaan contractuele voorwaardelijke en onvoorwaardelijke rechten en verplichtingen. Op onderdelen van de netwerken zijn in het kader van de aangegane verplichtingen zekerheden verstrekt in de vorm van hypotheek- en pandrechten. De totale boekwaarde van de in cross border leases ondergebrachte activa bedraagt € 0,9 miljard (2007: € 0,9 miljard). In verband met de trans­ acties staat in deposito bij meerdere financiële instellingen, dan wel is belegd in waardepapieren ultimo 2008, een totaalbedrag van $ 3,8 miljard (2007: $ 4,4 miljard). Aangezien geen beschikkingsmacht bestaat over het overgrote deel van de beleggingen en de daarbij behorende verplichtingen, worden deze niet als activa en passiva van Liander beschouwd en zijn de desbetreffende bedragen niet opgenomen in de geconsolideerde jaar­rekening van Liander. De activa waar Liander wel beschikkingsmacht over heeft, zijn verantwoord onder de voor verkoop beschikbare ­financiële activa. De gerelateerde leaseverplichtingen zijn opgenomen onder de verplichtingen uit hoofde van financiële leases. Ultimo 2008 bedraagt het ‘strip risk’ (het gedeelte van de ‘termination value’, dat wil zeggen de bij een voortijdig einde van de transactie mogelijk aan de Amerikaanse tegenpartij te betalen vergoeding, dat niet uit de hiertoe aangehouden deposito’s en beleggingen kan worden voldaan) voor alle transacties tezamen $ 603 miljoen. Ter dekking van het equity-deel van het strip risk, ultimo 2008 $ 378 miljoen, zijn door n.v. Nuon in een aantal transacties ten behoeve van de betrokken investeerders zekerheden in de vorm van

63

letters of credit afgegeven ter hoogte van $ 349 miljoen (2007: $ 474 miljoen). Het aantal en de hoogte van de af te geven letters of credit is mede afhankelijk van de credit rating van n.v. Nuon. In het kader van enkele letter of ­credit-faciliteiten is ten behoeve van de betrokken banken een pandrecht gevestigd op bij deze banken gestelde cash­ deposito’s met een totaalbedrag van ultimo 2008 $ 79 miljoen (€ 57 miljoen) (2007: $ 77 miljoen (€ 53 miljoen)). Overig In het kader van de uitvoering van de WON en de (voorbereiding van de) splitsing van de Nuon-groep zijn de in een cross border lease ondergebrachte, aan een dochteronderneming van Liander toebehorende, warmtenetwerken, medio 2008 via zogenaamde sub-subleases onderverhuurd aan n.v. Nuon Warmte, onderdeel van n.v. Nuon. De looptijd van deze operationele lease is 12,5 jaar. De totale boekwaarde van de verleasde activa bedraagt ultimo 2008 € 114 miljoen (2007: € 126 miljoen). Waarde van activa gehouden onder financiële leases De waarde van activa gehouden onder financiële leases bedroeg aan het einde van 2008 € 12 miljoen (2007: € 2 miljoen) en wordt gepresenteerd onder de post overige vaste bedrijfsmiddelen. Deze financiële leases hebben betrekking op ICT-activa, welke uitsluitend door Liander worden gebruikt. Noot 2

Noot 3

Financiële vaste activa

De financiële vaste activa bestaan uitsluitend uit voor verkoop beschikbare financiële vaste activa.

Per eind 2008 bedraagt de reële waarde € 118 miljoen ­negatief (2007: € 26 miljoen negatief). Het deel van de voor verkoop beschikbare financiële vaste activa gerelateerd aan de cross border leasecontracten heeft een boekwaarde ultimo 2008 van € 134 miljoen en dient zowel ter dekking van de gerelateerde leaseverplichtingen als van de hierboven genoemde CDS. De boekwaarde ultimo 2008 van de ge­relateerde leaseverplichtingen bedraagt € 129 miljoen (zie tevens de toelichting op de post leaseverplichtingen). Noot 4

Voor verkoop beschikbare financiële vaste activa

Latente belastingen

Latente belastingvorderingen

€ miljoen

€ miljoen Boekwaarde per 1 januari 2007 Mutaties 2007 Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties

2008

2007

467

488

74 Verschil in waardering materiële vaste activa Latentie CBL-contracten

-6

22

-

Totaal

-6

Overig

11

14

Boekwaarde per 31 december 2007

68

Totaal

500

502

Mutaties 2008 Herstructurering

78

Investeringen

138

Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties

-41

Totaal

175

Boekwaarde per 31 december 2008

243

Immateriële vaste activa

De immateriële vaste activa bestaan geheel uit goodwill. De post goodwill van € 209 miljoen (2007: € 209 miljoen) houdt verband met de goodwill op de elektriciteits- en gasnetwerken die is ontstaan bij de inbreng van de netwerken ten tijde van het ontstaan van n.v. Nuon in 1999. Aan het eind van 2008 zijn testen op bijzondere waarde­ verminderingen uitgevoerd op de waarde van de netwerken inclusief de bijbehorende waarde van de goodwill. Hierbij is de bedrijfswaarde als uitgangspunt genomen. De bedrijfswaarde is bepaald op basis van de meest recente businessplannen, uitgaande van een disconteringsvoet voor belastingen van 7,4% (2007: 8,7%). De disconteringsvoet is in 2008 aangepast aan de disconteringsvoet welke door de Energiekamer wordt gehanteerd. De belangrijkste uitgangspunten die in deze businessplannen zijn opgenomen, betreffen het aantal aansluitingen, de meest recente inschattingen van de tarieven en inschattingen voor opera­ tionele en andere kosten. Voor een belangrijk deel zijn deze uitgangspunten gebaseerd op ervaringen uit het verleden; de meest recente gegevens op het gebied van tariefregulering

64

worden eveneens in de uitgangspunten meegenomen. De businessplannen beslaan een periode van 4 jaar en de terminal value wordt bepaald aan de hand van de verwachte kasstromen aan het eind van de businessplanperiode. Er zijn geen mutaties geweest in 2008 en eerdere jaren.

De post voor verkoop beschikbare financiële vaste activa bestaat uit beleggingen in waardepapieren bij financiële instellingen die ten dele dienen ter dekking van verplichtingen uit hoofde van twee cross border leasecontracten. Gedurende 2008 is een aan cross border leasecontracten gerelateerde beleggingsportefeuille geherstructureerd om de kredietwaardigheid te verhogen. Als gevolg hiervan zijn de beleggingen in de portefeuille vervangen; de oorspronkelijke beleggingen zijn door Liander aangekocht en onder de voor verkoop beschikbare financiële activa gepresenteerd. De herstruc­turering heeft ertoe geleid dat Liander de gehele beleggingsportefeuille moet consolideren, waar in 2007 slechts ongeveer 47% op de balans werd verantwoord. Onderdeel van de aan de cross border leasecontracten gerelateerde beleggingsportefeuille is een credit default swap (CDS). Dit instrument is een embedded derivaat dat separaat in de balans wordt gepresenteerd en op reële waarde wordt gewaardeerd onder de derivaten, zie noot [10].

De post latente belastingvorderingen inzake materiële vaste activa van € 467 miljoen (2007: € 488 miljoen) is ontstaan als gevolg van verschillen tussen de boekwaarden in de jaar­ rekeningen enerzijds en de met de fiscus overeengekomen boekwaarden per 1 januari 1998, het jaar waarin n.v. Nuon vennootschapsbelastingplichtig werd. De latentie inzake CBL-contracten heeft betrekking op de beleggingen en verplichtingen inzake twee CBL-contracten welke ingevolge de bepalingen van SIC 27 van IFRS op de balans van Liander

moeten worden verantwoord. De latente belastingvordering van € 22 miljoen heeft hierbij met name betrekking op de in beide contracten opgenomen credit default swap. Deze post is separaat in de balans verantwoord onder de derivaten. De overige latente belastingvorderingen hebben betrekking op risicodragende leningen en voorzieningen. De risico­ dragende leningen zijn in het verslagjaar afgekocht. In onderstaande model is de brutomutatie in de voorziening latente belastingvorderingen als volgt weergegeven:

Brutomutatie in de latente belastingvorderingen € miljoen

Materiële vaste activa

Boekwaarde per 1 januari 2007

CBL-contracten

539

-

Overig

Totaal

14

553

Mutaties 2007 Realisatie tijdelijke verschillen

-51

-

-

-51

Totaal

-51

-

-

-51

Boekwaarde per 31 december 2007

488

-

14

502

Mutaties 2008 Dotatie rechtstreeks via eigen vermogen Realisatie tijdelijke verschillen Dotaties Totaal Boekwaarde per 31 december 2008

jaarverslag  2008

-

4

-

4

-21

-

-14

-35

-

18

29

11

-21

22

-3

-2

467

22

11

500

65

De dotatie rechtstreeks via het eigen vermogen heeft betrekking op de waardering van de voor verkoop beschikbare financiële vaste activa tegen reële waarde. Waardemutaties worden hierbij onder aftrek van een latentie rechtstreeks in het eigen vermogen verantwoord. Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen De niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen hebben met name betrekking op tijdelijke verschillen in waardering van materiële vaste activa. Aangezien deze tijdelijke verschillen een looptijd hebben van meer dan 20 jaar bestaat op lange termijn onzekerheid omtrent de realisatie van deze verschillen. Het niet-gewaardeerde bedrag bedraagt ultimo 2008 € 141 miljoen (2007: € 134 miljoen).

Ultimo boekjaar bedragen de bijzondere waardevermin­ deringen op debiteuren € 20 miljoen (2007: € 20 miljoen). De last in de winst-en-verliesrekening over 2008 betreffende de bijzondere waardevermindering op debiteuren bedraagt € 3 miljoen (2007: € 2 miljoen). De vorderingen waarvan de betalingstermijn is verstreken, maar die niet voorzien zijn, betreffen alleen debiteuren uit reguliere verkopen. De bijzondere waardeverminderingen hebben alleen betrekking op debiteuren uit reguliere verkopen. De ouderdom van debiteuren per balansdatum is als volgt (brutobedragen):

Noot 8

2008

2007

Niet vervallen

54

82

Voorraden

0-30 dagen

35

33

€ miljoen

31-90 dagen

18

11

91-360 dagen

21

17

> 360 dagen

8

13

136

156

Noot 5

Voorraden

Grond- en hulpstoffen Gereed product

2008

2007

15

14

2

3

17

17

Totaal Totaal

Noot 6

Eigen vermogen

Herwaarderingsreserve De post herwaarderingreserve bestaat uit de waardemutaties van de voor verkoop beschikbare financiële vaste activa onder aftrek van een belastinglatentie.

Handels- en overige vorderingen

€ miljoen

2007

132

130

2

7

Aflossingen

-88

-5

-86

2

46

132

Verloopstaat bijzondere waardeverminderingen van debiteuren

Mutaties

€ miljoen

Rentetoevoeging

Balans per 1 januari

20

32

Totaal

€ miljoen

Gebruik van de bijzondere waardeverminderingen van debiteuren

-3

-14

Boekwaarde per 31 december

3

2

20

20

2008

2007

2007

Debiteuren

136

156

Bijzondere waardeverminderingen van debiteuren

-20

-20

Nettohandelsvorderingen

Dotatie aan bijzondere waarde­verminderingen van debiteuren via het resultaat

116

136

Belastingvorderingen

11

14

Overige vorderingen

4

4

68

85

199

239

Overlopende activa

Balans per 31 december

Noot 7

Liquide middelen

Liquide middelen Totaal

€ miljoen Banktegoeden

30

1

Deposito’s

57

53

Totaal

87

54

De rentedragende verplichtingen bestaan uit risicodragende leningen en langlopende groepsleningen. In 2008 is overeenstemming bereikt met Novem over de afkoop van alle risicodragende leningen. Het resultaat hiervan bedraagt € 42 miljoen en is ten gunste van de winst-en-verliesrekening verantwoord. Het saldo ultimo 2008 ad € 46 miljoen bestaat derhalve volledig uit één langlopende groepslening met n.v. Nuon. De effectieve rente is gebaseerd op driemaands LIBOR. De resterende looptijd bedraagt 7 jaar, waarna aflossing ineens plaatsvindt. Noot 10

66

2008

2007

26

-

Herstructurering

65

-

Waardemutatie

27

26

Totaal

92

26

Boekwaarde per 31 december

118

26

€ miljoen

2008

2007

Boekwaarde per 1 januari

Vooruitontvangen opbrengsten

Vooruitontvangen opbrengsten

2008

Handels- en overige vorderingen 2008 2008

Boekwaarde per 1 januari

Noot 11

Rentedragende verplichtingen

Rentedragende verplichtingen

2007

€ miljoen

Voor het mutatieoverzicht van het geconsolideerde eigen vermogen, zie bladzijde 47.

Boekwaarde per 1 januari

2008

Derivaten

Mutaties

Noot 9

Het verloop van de bijzondere waardeverminderingen met betrekking tot de debiteuren kan als volgt worden weergegeven:

Gedurende het verslagjaar is € 0,4 miljoen (2007: € 0,2 miljoen) aan voorraden ten laste van het resultaat afgewaardeerd.

(CDS), welke onderdeel is van de onder financiële vaste activa verantwoorde beleggingen. In 2008 heeft een herstructu­ rering van de beleggingsportefeuille behorend bij een tweetal CBL-contracten plaatsgehad, waardoor een additioneel gedeelte van de CDS op de balans moest worden opgenomen. Gezien de ontwikkelingen op de financiële markten heeft in het verslagjaar voorts een verdere afwaardering van de CDS plaatsgehad ten laste van de winst-en-verliesrekening, zie ook noot [30].

Maatschappelijk kapitaal Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap is verdeeld in 900.000 aandelen van nominaal € 100. Ultimo 2008 zijn 181.513 aandelen uitgegeven en volgestort.

Ouderdomsanalyse debiteuren € miljoen

Onder de liquide middelen zijn deposito’s opgenomen ter waarde van € 57 miljoen ($ 79 miljoen) (2007: € 53 miljoen ($ 77 miljoen)) waarover Liander niet vrij kan beschikken. In het kader van letters of credit voor enkele cross border leasetransacties is ten gunste van de betrokken banken een pandrecht gevestigd op de bij deze banken gestelde cashdeposito’s.

Derivaten

1.368

1.290

Ontvangen

105

111

Amortisaties ten gunste van de winst-en-verliesrekening

-39

-37

Herrubricering naar vaste activa aangehouden voor verkoop

-56

-

7

4

1.385

1.368

Herrubriceringen en overige Boekwaarde per 31 december

Vooruitontvangen opbrengsten hebben betrekking op de bijdragen in aanleg, investeringspremies en -subsidies. De amortisatietermijnen van de bijdragen in aanleg, investeringspremies en -subsidies zijn gelijk aan de ­afschrijvingstermijnen van de betrokken activa die liggen tussen de 10 en 60 jaar. De post herrubricering naar vaste activa aangehouden voor verkoop betreft voornamelijk de langlopende verplichtingen die samenhangen met vaste activa aan­gehouden voor verkoop. De vaste activa zijn de hoog­spanningsnetten van 110 kv en hoger welke in het kader van de WON worden overgedragen aan de landelijke netbeheerder TenneT, zie noot [29].

Onder de derivaten is opgenomen de credit default swap

jaarverslag  2008

67

Noot 12

Voorzieningen personeelsbeloningen

Hieronder zijn de belangrijkste veronderstellingen weer­ gegeven die bij de bepaling van de voorzieningen personeelsbeloningen zijn gebruikt:

Voorzieningen personeelsbeloningen Kortlopend deel

€ miljoen

Langlopend deel

2008

2007

2008

2007

Werktijdverkorting

3

3

14

14

Diensttijdgebonden uitkeringen

4

4

13

13

Totaal

7

7

27

27

De werknemers van Liander vallen onder de collectieve contracten van n.v. Nuon. Werktijdverkorting Als gevolg van de wettelijke maatregelen rondom VUT en prepensioen is in de CAO, die in 2005 is afgesloten, een overgangsregeling gecreëerd waarbij oudere werknemers in de toekomst minder kunnen gaan werken.

onder de voorziening voor ontslagvergoedingen/reorganisaties worden opgenomen de vergoedingen en/of aanvullingen op uitkeringen die worden betaald aan werknemers van wie de arbeidsrelatie is beëindigd. De uitkeringen en aanvullingen zijn gebaseerd op het Sociaal Plan van n.v. Nuon. Het Sociaal Plan wordt periodiek, bij de CAOonderhandelingen, opnieuw onderhandeld en vastgesteld.

Veronderstellingen 2008

2007

Sterftetabellen

GBM/GBV 00-05

GBM/GBV 00-05

Disconteringsvoet

variabel per voorziening

Verwachte salarisstijging

2,5%

3,1%

Verwachte stijging WIA-uitkering

2,5%

2,5%

■ Ontslagvergoedingen/reorganisatievoorziening;

Noot 13

Overige voorzieningen

Onder de overige voorzieningen is begrepen een voorziening in verband met de herstructurering van de beleggings­ portefeuille behorend bij een tweetal CBL-contracten. Noot 14

Noot 15

Rekening-courant groepsmaatschappijen

Onder deze balanspost is opgenomen de rekening-courant met n.v. Nuon. Bij Liander loopt, net als bij andere groepsmaatschappijen van n.v. Nuon, al het betalingsverkeer via de rekening-courant positie met n.v. Nuon. In dit kader is in het verleden tussen n.v. Nuon en Liander een rekeningcourant kredietfaciliteit overeenkomst opgesteld. Hierin is onder meer vermeld dat deze rekening-courant overeenkomst is aangegaan ter financiering van alle bedrijfs­activiteiten (operationele, investerings- en financieringsactiviteiten) van Liander, welke Liander voor het netbeheer noodzakelijk acht. De overeenkomst is aangegaan voor onbepaalde tijd. Het rentepercentage bedraagt 5,4% (2007: 4,7%). Op basis van de rekening-courant overeenkomst zijn geen afspraken gemaakt ten aanzien van af­wikkeling van de rekeningcourant. Derhalve is op basis van de afwikkeling gecon­ cludeerd dat de rekening-courant met n.v. Nuon als een kortlopende schuld dient te worden geclassificeerd. Rekening-courant n.v. Nuon

Handelsschulden en overige te betalen posten

€ miljoen

Diensttijdgebonden uitkeringen Liander kent een aantal diensttijdgebonden uitkeringen. De voorziening omvat de volgende soorten uitkeringen: ■ Jubileumuitkeringen; deze voorziening dekt de jubileumuitkeringen bij het bereiken van het 10-, 20-, 30- en 40-jarig dienstverband. ■ Uitkeringen bij langdurig ziekteverlof; deze voorziening dekt de verplichting om gedurende een periode van twee jaar de betrokken werknemer zijn salaris geheel of gedeeltelijk door te betalen. ■ Uitkering bij invaliditeit; n.v. Nuon is eigenrisicodrager voor de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA). Deze voorziening dekt de verplichting voor werk­ nemers van n.v. Nuon die geheel of gedeeltelijk arbeids­ ongeschikt zijn geworden. ■ Uitkeringen bij werkloosheid; n.v. Nuon is eigenrisicodrager voor de Werkloosheidswet (WW). Indien een werknemer van n.v. Nuon werkloos wordt, komt de uitkering ten laste van n.v. Nuon voor een periode van 6 maanden tot maximaal 5 jaar, afhankelijk van het arbeidsverleden van de betrokken werknemer. ■ Vergoedingen na uitdiensttreding; de vergoedingen na uitdiensttreding bestaan voornamelijk uit de regeling betreffende de ziektekostenverzekering van gepensioneerde medewerkers. Deze verplichting is niet bij een pensioenfonds of externe verzekeraar ondergebracht.

68

Handelsschulden en overige te betalen posten

In onderstaande tabel is het verloop van de voorzieningen personeelsbeloningen opgenomen.

€ miljoen

2008

2007

Boekwaarde per 1 januari 2007

1.422

Mutaties 2007 Verloopoverzicht voorzieningen personeelsbeloningen

Handelsschulden

4

8

€ miljoen

Niet-rentedragende verplichtingen personeel

16

14

Belastingen en premies sociale verzekeringen

12

19

Overige schulden

14

22

Stand voorzieningen personeelsbeloningen per 1 januari 2007 Vrijval Dotatie Uitgekeerde bedragen

40

2 -6 -6

Stand voorzieningen personeelsbeloningen per 31 december 2007

34

Vrijval

-4

Dotatie

10

Rentekosten

-4

Actuariële winsten en verliezen die onmiddelijk worden verwerkt

-4

Totaal

Stand voorzieningen personeelsbeloningen per 31 december 2008

Boekwaarde per 31 december 2007

1.171

46

63

Overdracht netwerkvennootschappen

2.486

Kapitaal- en agiostorting

-1.413 15

Totaal

1.088

Boekwaarde per 31 december 2008

2.259

Voor een gedetailleerde toelichting op het verloop van deze balanspost in 2007 en 2008 wordt verwezen naar het kasstroomoverzicht, aangezien deze post voor het kasstroomoverzicht onderdeel is van het saldo liquide middelen.

2

Uitgekeerde bedragen

-251

Overige mutaties

Totaal

-251

Totaal

Mutaties 2008 Totaal

-2

Overige mutaties

-

34

jaarverslag  2008

69

Noot 16

Leases

Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten Noot 18

Verplichtingen uit hoofde van financiële leases € miljoen

Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten

Toekomstige financieringslasten op financiële leases Waarde van te betalen bedragen onder financiële leases

€ miljoen

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal

6

21

134

161

-5

-19

-67

-91

Transport- en aansluitdienst elektriciteit

835

786

1

2

67

70

Transportdienst gas

236

250

Meetdiensten

133

130

Periodieke vergoeding (gas)aansluitingen

54

61

€ miljoen

Stand per 31 december 2008

2008

2007

Toekomstige minimale leaseverplichtingen

16

46

244

306

Exploitatiebijdragen en transformatorhuur

63

55

Toekomstige financieringslasten op financiële leases

-9

-37

-119

-165

Overig

15

20

7

9

125

141 Totaal

1.336

1.302

Waarde van te betalen bedragen onder financiële leases

Overige baten

Overige baten

< 1 jaar

Stand per 31 december 2007 Toekomstige minimale leaseverplichtingen

Noot 19

2008

2007

Amortisaties van bijdragen in aanleg

39

37

Opbrengsten groepsmaatschappijen

24

19

17

5

80

61

Overige bedrijfsopbrengsten Totaal

Noot 20

Kosten van inkoop en uitbesteed werk

Kosten van inkoop en uitbesteed werk € miljoen

De verplichtingen uit hoofde van financiële leases hebben betrekking op ICT-middelen en een verplichting betreffende twee cross border leasetransacties. Vorderingen uit hoofde van operationele leases € miljoen Binnen 1 jaar

2008

2007

21

15

Tussen 1 en 5 jaar

88

84

Meer dan 5 jaar

98

101

207

200

Totaal

De operationele leases hebben met name betrekking op de verhuur door Liander van warmtenetten met een looptijd tot in het jaar 2020 en transformatoren aan zakelijke klanten en zijn zogenaamde off-balance items. Noot 17

Voorwaardelijke activa en verplichtingen

Investeringsverplichtingen De uitstaande niet uit de balans blijkende investerings­ verplichtingen per jaareinde zijn hieronder weergegeven:

2008

2007

Investeringsverplichtingen van materiële vaste activa

20

14

Totaal

20

14

70

In november 2006 is de WON aangenomen, gevolgd door het Koninklijk Besluit van 3 augustus 2007 over de inwerkingtreding van de WON. Op grond hiervan was Liander verplicht om het beheer van haar hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger per 1 januari 2008 over te dragen aan de landelijk netbeheerder TenneT, evenals de overdracht per 1 juli 2008 van de economisch eigendom van deze hoogspanningsnetten. Liander is per balansdatum betrokken bij een aantal geschillen en procedures. Voor zover noodzakelijk zijn hiervoor de nodige reserveringen getroffen.

Investeringsverplichtingen € miljoen

Voorwaardelijke verplichtingen Liander en haar dochterondernemingen maken onderdeel uit van de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting met aan het hoofd n.v. Nuon. Liander doet zelfstandig aangifte voor de omzetbelasting en vormt met haar dochters een fiscale eenheid. Uit hoofde hiervan is iedere tot de fiscale eenheid behorende rechtspersoon hoofdelijk aansprakelijk voor de belastingschulden van de rechtspersonen die deel uitmaken van de fiscale eenheid. n.v. Nuon heeft een vrijwaringverklaring verstrekt aan Liander waarbij de aansprakelijkheid van Liander wordt beperkt tot het bedrag dat Liander zelf verschuldigd zou zijn ware er geen fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting geweest.

De opbrengsten van de gereguleerde elektriciteits- en gastaken worden in belangrijke mate bepaald door besluiten van de Energiekamer. De Energiekamer stelt voor deze gereguleerde taken in beginsel jaarlijks de tarieven vast die de netbeheerder ten hoogste mag berekenen. Deze vast­ stelling vindt dan plaats met inachtneming van de wettelijk vastgelegde doelmatigheidskortingen (zogenoemde cpi±x+q-formules) en eventuele correcties bijvoorbeeld met betrekking tot het verleden (nacalculaties) of als gevolg van overheidsbesluiten.

2008

2007

Netverliezen

123

113

Kosten transportcapaciteit en -beperkingen

59

66

Facturatie en inning

70

99

Service providers, materiaalverbruik en aannemers

163

144

Inhuur personeel en overig

40

19

455

441

Totaal

Als gevolg van verlate besluitvorming van de Energiekamer ter zake van de nieuwe doelmatigheidskortingen voor de jaren 2008-2010 zijn in 2008 voor de transport- en aansluitdienst elektriciteit geen nieuwe tarieven vastgesteld en zijn de tarieven van 2007 van kracht gebleven (zonder correctie voor cpi±x+q). Bij gas zijn de tarieven per 1 juli 2008 aan­ gepast, waarbij rekening is gehouden met een nieuwe x-factor van 6,7% (in 2007 was dit 3,2%), een correctie voor inflatie op basis van de consumentenprijsindex (CPI) in 2008 ad 1,1% (2007: 1,4%), alsmede een aantal nacalculaties. Per saldo is in 2008 het transporttarief voor gas ruim 6% beneden het niveau van 2007 komen te liggen. Ook is in 2008 gestart met de regulering van de meettarieven kleinverbruik elektriciteit. Het tarief is met ingang van 2008 landelijk uniform vastgesteld boven het niveau van Liander in 2007. Bedragen die via nacalculatie in tarieven van volgende jaren worden verrekend, worden eerst als omzet verwerkt in het jaar dat het tarief daadwerkelijk wordt gerealiseerd op basis van de verrichte dienstverlening in dat jaar.

jaarverslag  2008

71

Noot 21

Personeelskosten

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa Noot 22

Personeelskosten 2008

€ miljoen

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa

2007

Netwerken

Overige vaste bedrijfsmiddelen

Totaal

6

150

55

211

6

150

55

211

Afschrijvingen 2008

5

151

44

200

Totaal 2008

5

151

44

200

€ miljoen Salarissen

126

119

10

8

Sociale lasten

Afschrijvingen 2007 Totaal 2007

2007

Pensioenlasten: 16

15

- lasten voor overige vergoedingen na uitdiensttreding

- afgedragen premies

2

2

Ontslagvergoedingen/reorganisatiekosten

-

-3

Lasten voor overige personeelsbeloningen

1

1

18

Totaal

17

2008

1

-2

5

5

160

147

Overige personeelskosten

Het gemiddeld aantal werknemers gedetacheerd vanuit n.v. Nuon, gebaseerd op een 38-urige werkweek, was 2.801 fte’s (2007: 2.731).

Bedrijfs– gebouwen en -terreinen

In onderstaande tabel zijn de beloningen van het managementteam vermeld over het 2e halfjaar 2008. De bedragen zijn ten laste van het boekjaar verantwoord.

Onder de afschrijvingen zijn tevens begrepen de versnelde afschrijvingen van desinvesteringen. Er zijn geen bijzondere waardeverminderingen verantwoord.

De salarissen van het managementteam zijn gebaseerd op de HAY-belonings­systematiek. Hierbij is het uitgangspunt dat sprake moet zijn van marktconformiteit.

Bestuurdersbeloningen € duizend

2 halfjaar 2008 e

Vast inkomen

398

Variabel inkomen 1)

Overige bedrijfskosten

Rente-inkomsten uit kasgeldleningen en deposito’s

1

3 -

€ miljoen

Valutaomrekeningsverschillen

18

-1

Totaal

61

2

2008

2007

2008

2007

Dotaties voorzieningen

7

2

Huisvesting en transport

31

40

Sociale lasten, premies en overig

23

Stafdiensten en informatietechnologie

94

59

Kosten herstructurering en herwaardering beleggingen

Er zijn door Liander geen leningen, voorschotten of garantiestellingen verstrekt aan de leden van het managementteam, noch is sprake van een beloning in de vorm van aandelen­opties of andere soortgelijke vergoedingen op basis van waardeontwikkelingen.

2007

42

50

1) D  it betreft de reservering ultimo 2008. Het variabel inkomen over 2008 is nog niet vastgesteld.

2008

Financiële baten afkoop lening Novem

105

576

Financiële baten

Overige bedrijfskosten

Pensioenlasten

Totaal

Financiële baten en lasten

€ miljoen Noot 23

Bestuurdersbeloningen Zoals reeds vermeld is de brede netbeheerder gerealiseerd per 1 juli 2008. Per deze datum is het huidige managementteam, inclusief de statutair directeur van Liander N.V., als zodanig in functie. Het managementteam van Liander bestaat ultimo 2008 uit zes personen, waaronder één vacature. Tot aan de datum van 1 juli 2008 was Liander feitelijk de smalle netbeheerder, geleid door één statutair directeur. Derhalve worden ten behoeve van het adequate inzicht in deze jaarrekening de beloningen van het ­managementteam van de brede netbeheerder vanaf 1 juli 2008 toegelicht.

Noot 24

105

-

Precario

22

22

Overig

18

2

Totaal

277

125

De post kosten herstructurering en herwaardering ­beleggingen heeft betrekking op waardemutaties financiële instrumenten, waaronder financiële activa en derivaten.

Financiële lasten € miljoen Leningen van derden

-3

-7

Overige financiële lasten

-2

-2

Financiële lasten groepsmaatschappijen

-85

-32

Totaal

-90

-41

Vergoeding commissarissen De vergoeding voor de commissarissen ten laste van het boekjaar bedroeg in totaal € 72.500 (2007: € 72.500).

72

jaarverslag  2008

73

Noot 25

Belastingen

Belastingen € miljoen Belastinglast Mutatie latente belastingen

2008

2007

-92

-73

-6

-51

-98

-124

Kasstroom uit financieringsactiviteiten De inkomende financieringskasstroom bedroeg € 1.247 miljoen in 2008, ten opzichte van uitgaande financieringskasstroom van € 157 miljoen in de vergelijkende periode. De kasstroom in 2008 is sterk beïnvloed door de agiostorting van € 1,4 miljard. Noot 27

Totaal

Reconciliatie effectieve belastingdruk Aangezien bij Liander alleen sprake is van tijdelijke ­verschillen in waardering en geen mutaties hebben plaatsgehad in de niet-gewaardeerde latente belastingvordering en in de belastingtarieven, bedraagt de effectieve belastingdruk over 2007 en 2008 25,5%.

Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht Noot 26

De in het kasstroomoverzicht vermelde post rekeningcourant en liquide middelen betreft de liquide middelen zoals in de balans gehanteerd minus de kortlopende ­rekening-courant verplichting. Kasstroom uit operationele activiteiten De kasstroom uit operationele activiteiten over 2008 is uitgekomen op € 542 miljoen, ten opzichte van € 579 miljoen in het jaar ervoor. De operationele resultaten zijn ten opzichte van vorig jaar op hetzelfde niveau gebleven. Echter, vooral de rentelasten als onderdeel van de kasstroom uit operationele activiteiten zijn toegenomen. Deze stijging is een direct gevolg van de aankoop van de netwerkvennootschappen tegen boekwaarde in rekening-courant. Deels is dit gecompenseerd met een agiostorting van € 1,4 miljard. Daarnaast zijn de rentebaten gestegen als gevolg van de afkoop van de Novem-lening. Kasstroom uit investeringsactiviteiten De uitgaande kasstroom uit investeringsactiviteiten bedroeg € 2.844 miljoen in 2008, ten opzichte van € 172 miljoen in 2007. Dit wordt met name veroorzaakt door de overdracht van netwerkvennootschappen.

74

Vergunningen

n.v. Nuon Infra West en n.v. Nuon Infra Oost, beiden 100%dochterondernemingen van Liander, zijn eigenaar van netten voor het transport van gas en elektriciteit. In over­ eenstemming met de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet hebben deze vennootschappen Liander aangewezen als netbeheerder van hun elektriciteits- en gasnetten voor een periode van 10 jaar (expiratiedatum: 9 februari 2010 voor elektriciteit en 16 december 2011 voor gas). Het gebruik van de netten is geregeld in beheersovereenkomsten tussen Liander en de genoemde dochterondernemingen. Liander voert de taken uit die in de Elektriciteitswet 1998 en Gaswet zijn vastgelegd. De Energiekamer houdt toezicht op de uitvoering hiervan en stelt maximumtarieven vast voor het gebruik van de netwerken. De meting van de getrans­ porteerde en geleverde elektriciteit en gas in Nederland is wettelijk geregeld en vastgelegd in de Meetcode. Liandon Meetbedrijf N.V. verzorgt deze metingen en is daartoe ISO 9001-gecertificeerd en officieel erkend als meetbedrijf. Deze erkenning wordt per kalenderjaar bekrachtigd door TenneT. In november 2006 is de WON aangenomen. De WON heeft wijzigingen aangebracht in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. Op grond van de WON was Liander verplicht per 1 januari 2008 het beheer van haar hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan de landelijk netbeheerder TenneT over te dragen. TenneT heeft zichzelf daartoe conform de bepalingen van de WON aangewezen als beheerder van die netten met uitzondering van de hoogspanningsnetten die onderdeel uitmaken van een cross border leasecontract. De overdracht van het beheer aan TenneT per 1 januari 2008 heeft vanwege de complexiteit van de uitvoering en om de leveringsbetrouwbaarheid te waarborgen in eerste instantie plaatsgevonden door een aantal overgangsmaatregelen met TenneT overeen te komen. In 2009 zal gestreefd worden naar een definitieve regeling die uitvoering van de WON beoogt. Overleg met TenneT daarover is gaande.

Noot 28

Verbonden partijen

Transacties met verbonden partijen € miljoen

2008

2007

n.v. Nuon Warmte

11

8

N.V. Nuon Business

2

2

13

10

Verkoop van goederen en diensten

Totaal Inkoop van goederen en diensten n.v. Nuon Alliander N.V. N.V. Nuon Energy Trade & Wholesale

5

10

91

59

120

112

n.v. Nuon Customer Care Center

92

126

Liandon B.V.

83

84

Liandyn B.V.

5

8

396

399

Totaal

Liander is onderdeel van de Nuon-groep. In dat kader vinden vanuit de service providers van de groep doorbelastingen plaats met betrekking tot onder andere shared services, facilitaire diensten en activiteiten op het gebied van ICT. Deze door­belastingen vinden met name plaats vanuit Alliander N.V. Daarnaast worden voor elektriciteit de netverliezen ingekocht bij N.V. Nuon Energy Trade & Wholesale. De inkoop van diensten bij n.v. Nuon Customer Care Center heeft volledig betrekking op de activiteiten op het gebied van facturatie en inning. De inkopen bij Liandon B.V. en Liandyn B.V. betreffen uitbestede werkzaamheden voor onderhoud, vervanging en uitbreiding van de elektriciteits- en gasnetten. Er zijn geen transacties van betekenis uitgevoerd met personen die als verbonden partij kunnen worden aan­ gemerkt met uitzondering van beloning bestuurders.

jaarverslag  2008

Activa en passiva aangehouden voor verkoop en beëindigde bedrijfsactiviteiten Noot 29

Met verbonden partijen zijn de volgende transacties gedaan uit hoofde van inkoop en verkoop van goederen en diensten:

De vaste activa, zijnde materiële vaste activa, aangehouden voor verkoop ad € 243 miljoen betreft de hoogspanningsnetten van 110kV en hoger. De langlopende verplichtingen ad € 56 miljoen die samenhangen met vaste activa aan­ gehouden voor verkoop betreffen de ontvangen bijdragen voor deze activa. Volgens de WON moet het beheer van alle Nederlandse hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger worden over­ gedragen aan TenneT. Naast de overdracht van het beheer zijn Liander en TenneT in 2008 onderhandelingen gestart voor de juridische overdracht van deze hoog­spannings­ netten. Deze onderhandelingen zijn ultimo 2008 nog niet afgerond. Uitgezonderd van deze onderhandelingen zijn de netten die betrokken zijn bij cross border leases. Volgens de WON behoeft het beheer van deze netten niet te worden over­gedragen. Ten behoeve van de realisatie van genoemde overdrachten is n.v. Nuon Transport gefuseerd met n.v. Nuon Infra Oost. Vervolgens zijn de hoogspanningsnetten waarvan het beheer is overgegaan naar TenneT en waarvan het de bedoeling is deze netten te verkopen aan TenneT, overgedragen aan de nieuwe vennootschap Nadine Netwerk B.V. Deze transactie heeft op 29 november 2008 plaatsgehad via een juridische afsplitsing van n.v. Nuon Infra Oost en n.v. Nuon Infra West naar Nadine Netwerk B.V.

Informatie omtrent risico’s en financiële instrumenten Noot 30

Deze noot geeft informatie over de hieronder genoemde financiële risico’s waaraan Liander is blootgesteld, de doelstellingen en het beleid betreffende de beheersing van deze risico’s. Bij de uitvoering van haar activiteiten is Liander onderhevig aan de volgende financiële risico’s. Marktrisico Liander loopt een aantal risico’s bij haar wettelijke taak tot facilitering van marktpartijen alsmede over de uitbetaling van compensatievergoedingen aan klanten in geval van langdurige energieonderbrekingen aangezien de hierbij te hanteren tarieven door de wet worden vastgesteld.

75

Valutarisico Liander is werkzaam in Nederland en loopt derhalve voor haar operationele activiteiten geen valutarisico. Het enige, niet operationele, risico in dit kader betreft de in de jaar­ rekening vermelde beleggingen en verplichtingen behorende bij twee cross border leasecontracten alsmede in 2008 gekochte obligaties. De in het hierna genoemde overzicht opgenomen bedragen hebben betrekking op de in 2008 aangekochte DePfa-notes

Prijsrisico Liander is voor de door haar te hanteren tarieven voor de aan elektriciteitsklanten te leveren aansluit- en transport­ diensten en voor het leveren van transportdiensten aan gasklanten afhankelijk van de besluitvorming hieromtrent door de Energiekamer. Daarnaast loopt de vennootschap een prijsrisico bij de afwikkeling van geanticipeerde recon­ ciliatie-effecten alsmede voor inkoopkosten netverliezen elektriciteit.

in het kader van de herstructurering van de beleggings­portefeuille behorende bij een tweetal CBL-contracten. Het valutarisico van de aankoop van deze notes in USD is afgedekt met een valutahedge. Er wordt overigens in de jaarrekening geen hedge accounting toegepast. Voorts heeft Liander in de balans beleggingen en verplichtingen opgenomen inzake genoemde CBL-contracten. Uit de tabel valt af te leiden dat valutarisico’s geen direct effect hebben op de eigen vermogenspositie. Alle valuta­omrekenings­ verschillen worden via het resultaat verwerkt.

Gevoeligheidsanalyse valutarisico € miljoen

Posities

Resultaat

Eigen vermogen

Daling van 10% ten opzichte van de euro

Stijging van 10% ten opzichte van de euro

Daling van 10% ten opzichte van de euro

Stijging van 10% ten opzichte van de euro

271

-30

25

-

-

-239

27

-22

-

-

32

-3

3

-

-

-1

-

-

-

-

Variabel rentende instrumenten

-

-

-

-

-

- Langlopende rentedragende verplichtingen

-1

-

-

-

-

- Rekening-courant schuld

Per 31 december 2008 Risicopositie in USD Totale afgedekte risico’s in USD Gevoeligheid kasstroom in USD (netto)

Totale afgedekte risico’s in USD Gevoeligheid kasstroom in USD (netto)

Resultaat

Eigen vermogen

Stijging van 100 basispunten

Daling van 100 basispunten

Stijging van 100 basispunten

Per 31 december 2008

Gevoeligheid kasstroom (netto)

76

Posities

Daling van 100 basispunten

- Liquide middelen

Off-balance cross border leases Liander heeft zekerheden gesteld in de vorm van deposito’s in buitenlandse valuta. Deze zekerheden dienen ter dekking van afgesloten letters of credit samenhangend met cross border leasetransacties en worden afgedekt door middel van cross currency renteswaps. Liander heeft uit dien hoofde zeker­ heden gesteld ten bedrage van $ 79 miljoen (€ 57 miljoen) per 31 december 2008 (2007: $ 77 miljoen / € 53 miljoen). In 2007 was een bedrag van $ 38 miljoen in een afdekking­ relatie (hedge­relatie) gebracht. In 2008 is deze opgeheven. Genoemde zekerheden zijn in economische zin volledig afgedekt.

rentedragende verplichtingen (ultimo 2008: € 46 miljoen); ■ de rekening-courant met n.v. Nuon (ultimo 2008: € 2.259 miljoen) . De grootste post hierbij is de rekening-courant met n.v. Nuon. In dit kader is in het verleden tussen n.v. Nuon en Liander een rekening-courant kredietfaciliteit overeenkomst opgesteld. Hierin is onder meer vermeld dat deze rekeningcourant overeenkomst is aangegaan ter financiering van alle bedrijfsactiviteiten (operationele, investerings- en financieringsactiviteiten) van Liander, welke Liander voor het netbeheer noodzakelijk acht. De overeenkomst is aangegaan voor onbepaalde tijd. Hoewel de rekening-courant opeisbaar is, zijn geen concrete afspraken gemaakt ten aanzien van afwikkeling van de rekening-courant.

Gevoeligheidsanalyse renterisico € miljoen

Per 31 december 2007 Risicopositie in USD

Renterisico Liander loopt renterisico over: ■ de liquide middelen positie (ultimo 2008: € 87 miljoen, inclusief niet direct beschikbare liquide middelen van € 57 miljoen);

■ langlopende

46

-

-

-

-

2.259

23

-23

-

-

-87

-1

1

-

-

2.218

22

-22

-

-

Per 31 december 2007 Variabel rentende instrumenten - Langlopende rentedragende verplichtingen

132

-

-

-

-

- Rekening-courant schuld

1.171

12

-12

-

-

- Liquide middelen

-54

-1

1

-

-

1.249

11

-11

-

-

Gevoeligheid kasstroom (netto)

jaarverslag  2008

77

Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico omvat het risico dat Liander niet in staat is om de benodigde financiële middelen te verkrijgen om tijdig aan haar verplichtingen te voldoen. Om inzicht te verschaffen in het liquiditeitsrisico zijn in de volgende tabel

Kapitaal- en risicomanagement

de contractuele looptijden weergegeven van de financiële verplichtingen (omgerekend tegen balanskoers) inclusief interestbetalingen. Voor de toelichting op de inhoud en voorwaarden van de rekening-courant met n.v. Nuon, zie bladzijde 45.

Liquiditeitsrisico 2008 en 2007 Contractuele kasstromen

€ miljoen Boekwaarde

< 1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal

Per 31 december 2008 Opgenomen leningen 46

-

-

46

46

-

2

10

2

14

141

16

46

243

305

8

8

-

-

8

38

38

-

-

38

Rekening-courant n.v. Nuon

2.259

2.259

-

-

2.259

Totaal

2.492

2.323

56

291

2.670

132

84

-

48

132

-

2

10

4

16

69

-

2

67

69

- Hoofdsommen - Interest Financiële leaseverplichtingen Crediteuren Overige schulden

Per 31 december 2007 Opgenomen leningen - Hoofdsommen - Interest Financiële leaseverplichtingen Crediteuren

12

12

-

-

12

Overige schulden

51

51

-

-

51

1.171

1.171

-

-

1.171

1.435

1.320

12

119

1.451

Rekening-courant n.v. Nuon Totaal

Kredietrisico Liander loopt bij haar operationele activiteiten een krediet­ risico als zijnde het verlies dat zou kunnen ontstaan indien een tegenpartij in gebreke blijft bij het voldoen aan de contractuele verplichting uit hoofde van een financieel actief. Intern zijn procedures in het leven geroepen teneinde kredietposities van tegenpartijen te beperken en om te waarborgen dat openstaande posities worden afgedekt door verstrekte zekerheden, bijvoorbeeld in de vorm van bankgaranties. Daarnaast loopt Liander ten aanzien van de CBL-overeenkomsten een maximum kredietrisico uit hoofde van de offbalance verantwoorde cross border leasebeleggingen van $ 3,8 miljard (2007: $ 4,4 miljard).

78

Ten aanzien van de reeds vermelde twee on balance ver­ antwoorde contracten bestaat het risico uit hoofde van een belegging in een CDS-transactie met een actief beheerde onderliggende referentieportefeuille van $ 12,9 miljard, waarbij het kredietrisico voor Liander is gemaximeerd op $ 171 miljoen (€ 122 miljoen; 2007: € 116 miljoen). De voor de verkoop beschikbare financiële vaste activa die Liander in haar balans heeft opgenomen bedragen € 134 miljoen (2007: € 68 miljoen). De CDS heeft een looptijd tot 2015. Gedurende 2008 is een aan cross border leasecontracten gerelateerde beleggingsportefeuille geherstructureerd om de kredietwaardigheid te verhogen. Als gevolg hiervan zijn de beleggingen in de portefeuille vervangen; de oorspronkelijke beleggingen zijn door n.v. Nuon aangekocht en onder de voor verkoop beschikbare financiële vaste activa gepresenteerd. De herstructurering heeft ertoe geleid dat Liander de gehele beleggingsportefeuille moet consolideren, waar in 2007 ongeveer 47% op de balans werd verantwoord.

Noot 31 Het

Regulatorisch risico In 2008 is het Besluit financieel beheer netbeheerder van kracht. In dit besluit worden eisen gesteld aan het financieel beheer van een netbeheerder om hiermee te verzekeren dat een netbeheerder niet te grote financiële risico’s loopt en zodoende altijd zijn wettelijke taken kan uitvoeren. Het gaat hierbij met name om de investeringen die een netbeheerder moet doen in zijn netten om deze in werking te hebben, te onderhouden, te vernieuwen en uit te breiden. Genoemde eisen waren voorheen opgenomen in het Handhavingsplan groepsfinanciering van de NMa. Zowel in de Elektriciteitswet 1998 als in de Gaswet is de mogelijkheid geschapen om deze eisen op het niveau van een Algemene Maatregel van Bestuur vast te leggen. Genoemd Besluit financieel beheer netbeheerder geeft daaraan uitvoering. In het besluit wordt een viertal ratio’s genoemd waaraan de netbeheerder (Liander) minimaal moet voldoen, te weten: 1  Bedrijfsresultaat gedeeld door bruto rentelasten. 2 De som van nettoresultaat, afschrijvingen, amortisatie, mutatie latente belastingen, non cash kosten en bruto rentelasten gedeeld door bruto rentelasten. 3 De som van resultaat na belastingen, afschrijvingen, amortisatie, mutatie latente belastingen, non cash kosten gedeeld door totale schuld. 4 Totale schuld gedeeld door de som van eigen vermogen en totale schuld. In onderstaand overzicht worden de voorgeschreven ratio’s vermeld met daarnaast de berekende ratio’s voor Liander over 2008 en 2007. Ratio’s

Voorwaarde EK

2008

1

> 1,7

4,6

2007 12,9

2

> 2,5

7,2

15,4

3

> 0,11

0,20

0,36

4

< 70%

66%

n.v.t. 1)

1) Gezien de overdracht van de aandelen van de netwerkvennoot­ schappen in 2008 is over 2007 geen ratio berekend.

Op grond van deze analyse kan worden gesteld dat Liander zowel over de vergelijkende cijfers 2007 als over 2008 voldoet aan de ratio’s zoals gesteld in het Besluit financieel beheer netbeheerder. Vermeld dient te worden dat de gehele overdracht van vennootschappen per 1 juli 2008 is geëffectueerd en dat de ratio’s, met name ten aanzien van de winst-enverliesrekening, als gevolg hiervan pas over het gehele boekjaar 2009 kunnen worden beoordeeld.

jaarverslag  2008

gebruik van aannames, ­ eronderstellingen en schattingen in de jaarrekening v (kritische waarderingsgrondslagen) Liander stelt haar jaarrekening op in overeenstemming met IFRS die door de Europese Commissie is goedgekeurd voor gebruik in de Europese Unie. Bij het opstellen van de jaarrekening en de waardering van bepaalde posten in de jaarrekening maakt Liander gebruik van aannames, veronderstellingen en schattingen. Deze zijn in belangrijke mate gebaseerd op ervaringen uit het verleden en op zo betrouwbaar mogelijke schattingen van het management. De gehanteerde veronderstellingen, aannames en schattingen betreffen veelal toekomstige ontwikkelingen. De werkelijke ontwikkelingen kunnen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen en aannames, waardoor de werkelijke uitkomst in belangrijke mate kan afwijken van de huidige waardering van een aantal posten in de jaar­ rekening. De gehanteerde veronderstellingen, aannames en schattingen kunnen derhalve een significante invloed hebben op vermogen en resultaat. In deze paragraaf wordt ingegaan op de belangrijkste gebieden waar de waardering van de desbetreffende posten in sterke mate wordt ­beïnvloed door de gehanteerde veronderstellingen, ­aannames en schattingen. Bepaling van voorzieningen inzake personeelsbeloningen De voorziening voor vergoedingen na uitdiensttreding en overige langetermijnpersoneelsbeloningen wordt actuarieel bepaald op basis van veronderstellingen omtrent toekomstige ontwikkelingen van bijvoorbeeld salarissen, WIA-uitkeringen, premies ziektekostenverzekeringen, – statistisch onderbouwde – aannames ten aanzien van sterftekansen, uittredingskansen en kansen op arbeids­ ongeschiktheid. Dit complex van aannames, samen met de gehanteerde disconteringsvoet, leidt ertoe dat de ­gehanteerde veronderstellingen en aannames van invloed zijn op de waardering van de voorzieningen inzake personeels­beloningen en de resultaten. Levensduur en restwaarde van en bijzondere waardeverminderingen op materiële vaste activa Bij de bepaling van de boekwaarde van materiële vaste activa wordt gebruikgemaakt van schattingen van de afschrijvingstermijnen, die zijn afgeleid van de feitelijke gebruiksduur van het betrokken actief en restwaarden. Als gevolg van technologische ontwikkelingen, ontwikkelingen in marktomstandigheden en veranderingen in het gebruik van het betrokken actief, kunnen de verwachte technische en economische levensduur en de geschatte restwaarde van het betrokken actief veranderen. Bovendien

79

kunnen voornoemde factoren aanleiding geven tot het verantwoorden van een bijzondere waardevermindering. Bij het bepalen van de omvang van bijzondere waarde­ verminderingen worden schattingen gemaakt van zowel de verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, als de bedrijfswaarde. De verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, wordt afgeleid van aannames ten aanzien van de mogelijke verkoopprijs van een bepaald actief. De werkelijke verkoopopbrengst en de daarmee samenhangende kosten in geval van een afstoting van een actief kunnen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen. De bedrijfswaarde is gebaseerd op de gedisconteerde waarde van de verwachte, toekomstige kasstromen, die worden afgeleid uit de businessplannen voor de komende jaren die met het betrokken actief samenhangen. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met mogelijke negatieve ontwikkelingen bij klanten, zoals surseances van betalingen en faillissementen, die mogelijk zouden kunnen leiden tot een bijzondere waardevermindering. Het is mogelijk dat Liander in de toekomst gedwongen is om, als gevolg van wijzigingen in (markt)omstandigheden, additionele bijzondere waarde­ verminderingen te verantwoorden. Bijzondere waardeverminderingen op goodwill Onder IFRS wordt niet op goodwill afgeschreven, doch dient jaarlijks aan de hand van een test op bijzondere waardeverminderingen (impairment test) te worden vastgesteld of sprake is van een bijzondere waardevermindering. Voor goodwill geldt dat eerder genomen bijzondere waardeverminderingsverliezen in latere jaren niet meer worden teruggedraaid indien blijkt dat de waarde is toegenomen. Bij het uitvoeren van een test op bijzondere waardeverminderingen worden schattingen gemaakt van zowel de ­verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, als de bedrijfswaarde. De schatting van de verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, is gebaseerd op beschikbare informatie omtrent beurskoersen, marktprijzen, recente transacties van soortgelijke bedrijven en concreet ontvangen biedingen. De werkelijke opbrengsten en geschatte verkoopkosten in geval van een afstoting van een actief kunnen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen. Wat betreft de schatting van de bedrijfswaarde geldt dat deze is gebaseerd op de gedisconteerde waarde van de verwachte, toekomstige kasstromen van de betrokken deelnemingen en dochterondernemingen.

80

De werkelijke kasstromen kunnen afwijken van de kasstromen in het businessplan. Bovendien is de gehanteerde disconteringsvoet van invloed op de uiteindelijke bedrijfswaarde. Het is mogelijk dat Liander in de toekomst gedwongen is om, als gevolg van wijzigingen in (markt)omstandigheden, additionele bijzondere waarde­ verminderingen te verantwoorden. De waardering van debiteuren Liander beoordeelt periodiek de volwaardigheid van vorderingen op basis van ervaringen uit het verleden en specifieke ontwikkelingen bij haar klanten. Op grond van deze beoordeling worden bijzondere waardeverminderingen verantwoord op debiteurensaldi. De werkelijkheid kan afwijken van de aannames die zijn gehanteerd bij het bepalen van de bijzondere waardevermindering. Voorzieningen Kenmerkend aan voorzieningen is dat deze verplichtingen zich over meerdere jaren uitspreiden en dat het management per balansdatum schattingen en aannames moet maken omtrent de kans dat een bepaalde verplichting zich voordoet, alsmede omtrent de omvang van het vermoedelijk te betalen bedrag. Er kunnen zich ontwikkelingen voordoen in de toekomst, bijvoorbeeld wijzigingen in marktomstandigheden en wetgeving en bepaalde gerechtelijke uitspraken, die ertoe leiden dat de daadwerkelijke verplichting afwijkt van de voorziening. Bovendien is Liander betrokken bij een aantal rechtsgedingen en procedures. Per individueel geval beoordeelt het management of een voorziening noodzakelijk is op grond van de feitelijke omstandigheden. Deze beoordeling omvat zowel een bepaling van de kans van slagen van een procedure als het vermoedelijk te betalen bedrag. Omzetverantwoording Het allocatieproces is een proces waarbij door middel van ramingen de dagelijkse hoeveelheid getransporteerde elektriciteit en gas worden bepaald, met name daar waar gebruik is gemaakt van cijfers betreffende standaardjaarverbruik in de con­sumenten- en zakelijke markt. Deze ramingen worden na verloop van tijd opnieuw bekeken en het aan verbruikers gealloceerde verbruik wordt gecorrigeerd voor de feitelijke hoeveelheden die via meteropname zijn verkregen (recon­ciliatie). De wettelijke afspraken inzake reconciliatie schrijven een afhandeling voor binnen 17 maanden voor elektriciteit en 21 maanden voor gas na het einde van de maand van levering. De verwachte resultaten uit recon­ciliatie zijn zo nauwkeurig mogelijk geraamd en in de jaarrekening verwerkt, maar de uiteindelijke vereffening kan leiden tot resultaateffecten in de toekomst.

Belastingen Bij het opmaken van de jaarrekening besteedt Liander veel aandacht aan de beoordeling van alle van belang zijnde fiscale risico’s en is de actuele belastingpositie naar beste inzichten in de jaarrekening verwerkt. Wijzigende inzichten, bijvoorbeeld als gevolg van definitieve aanslagen over eerdere jaren, kunnen leiden tot additionele belastinglasten of –baten. Bovendien kunnen nieuwe belastingrisico’s ontstaan. Bij de waardering van latente belastingvorderingen, met name op het gebied van latenties verband houdende met de verschillen tussen fiscale boekwaarden en de boekwaarden in de jaarrekening van materiële vaste activa, worden aannames gemaakt omtrent de mate waarin en de termijn waarop deze vorderingen kunnen worden gerealiseerd. Dit gebeurt onder meer op basis van businessplannen. Daarnaast worden bij het opstellen van de jaar­ rekening aannames gemaakt omtrent de tijdelijke en permanente verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waardering. De werkelijke situatie kan afwijken van de aannames die zijn gehanteerd bij de bepaling van latente belastingposities, onder meer als gevolg van verschillen van inzicht en veranderingen in fiscale wet- en regelgeving. Financiële instrumenten In de balans van Liander zijn onder de financiële vaste activa de voor verkoop beschikbare financiële activa verantwoord. Deze worden gewaardeerd tegen de reële waarde, waarbij de waardemutaties direct in het eigen vermogen worden verantwoord. De activa betreffen obligaties welke deels onderdeel zijn van twee CBL-contracten. Deze waardepapieren inclusief de aflossingsverplichtingen zijn in het verleden opgesteld ten behoeve van de twee CBL-contracten. Gezien het feit dat van deze beleggingen geen officiële notering aanwezig is, wordt voor de bepaling van de reële waarde gebruikgemaakt van opgaven van derden en waarderingsmodellen. Noot 32 Gebeurtenissen

na balansdatum

Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum te vermelden.

jaarverslag  2008

81

enkelvoudige jaarrekening

Enkelvoudige winst-en-verliesrekening

Enkelvoudige balans per 31 december vóór winstbestemming € miljoen

Noot

2008

€ miljoen

2007

Activa

Saldo overige baten en lasten na belastingen

Vaste activa

Aandeel in resultaat na belastingen deelnemingen

Materiële vaste activa

[33]

20

9

Investeringen in en vorderingen op deelnemingen

[34]

2.638

2.495

Totaal vaste activa

2.658

Resultaat na belastingen

Noot [41]

2008

2007 128

113

156

251

284

364

2.504

Vlottende activa Voorraden

14

12

185

220

[40]

-

149

[36]

27

1

Handels- en overige vorderingen

[35]

Rekening-courant n.v. Nuon Liquide middelen Totaal vlottende activa Totaal activa

226

382

2.884

2.886

Enkelvoudige balans per 31 december vóór winstbestemming € miljoen

Noot

2008

2007

Eigen vermogen en verplichtingen Eigen vermogen

[37]

Aandelenkapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Overige reserves Resultaat boekjaar

18

5

1.407

7

-13

-

8

2.252

284

364

Totaal eigen vermogen

1.704

2.628

Langlopende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van financiële leases Voorzieningen voor personeelsbeloningen

[38]

10

-

27

27

Totaal langlopende verplichtingen

37

27

Kortlopende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van financiële leases

2

2

Voorzieningen voor personeelsbeloningen

[38]

7

7

Handelsschulden en overige te betalen posten

[39]

135

221

Rekening-courant n.v. Nuon

[40]

999

1

Totaal kortlopende verplichtingen Totaal eigen vermogen en verplichtingen

82

1.143

231

2.884

2.886

jaarverslag  2008

83

toelichting op de enkelvoudige jaarrekening Waarderingsgrondslagen voor de enkelvoudige jaarrekening In de enkelvoudige jaarrekening heeft Liander gebruik­ gemaakt van de optie in Titel 9 Boek 2 BW om de enkelvoudige jaarrekening op te stellen volgens de IFRS-grondslagen die worden gehanteerd in de geconsolideerde jaarrekening. Op grond van artikel 402 Boek 2 BW is in de enkelvoudige jaarrekening een verkorte winst-en-verliesrekening op­genomen. In aanvulling op de waarderingsgrondslagen voor de geconsolideerde jaarrekening zijn hieronder enkele waarderingsgrondslagen die specifiek gelden voor de enkelvoudige jaarrekening weergegeven. Liander rapporteerde tot en met 2007 in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de Jaarverslag­ geving. De overgang naar IFRS, zoals goedgekeurd door de EU, heeft geen wijzigingen in vermogen en resultaat tot

gevolg gehad. Zie de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening.

Noot 34

Deelnemingen in dochterondernemingen Deelnemingen in dochterondernemingen worden gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde, welke is bepaald op basis van de IFRS-grondslagen die worden gehanteerd in de geconsolideerde jaarrekening verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingsverliezen op goodwill.

€ miljoen

Wettelijke reserve ongerealiseerde waardemutaties financiële instrumenten Een wettelijke reserve, in de vorm van een herwaarderingsreserve, wordt aangehouden voor ongerealiseerde waardestijgingen van financiële instrumenten die in het resultaat zijn verwerkt en waarvoor geen frequente marktnoteringen bestaan.

Boekwaarde per 1 januari 2007

Netwerken

Overige vaste

Activa in

bedrijfsmiddelen

uitvoering

Totaal

Stand per 1 januari 2007 Aanschafwaarde

13

36

-

49

Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

-9

-29

-

-38

4

7

-

11

Mutaties 2007

156

Mutatie herwaarderingreserve

-13

Boekwaarde per 31 december 2008

Voor het mutatieoverzicht van het eigen vermogen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening.

2.638

Handels- en overige vorderingen

2008

2007

Debiteuren

134

147

Bijzondere waardeverminderingen van debiteuren

-19

-15

Nettohandelsvorderingen

115

132

4

3

66

85

185

220

Overlopende activa 1

-

1

2

Afschrijvingen

-2

-3

-

-5

Herrubriceringen en overige mutaties

-2

3

-

1

Totaal

-3

-

1

-2

Stand per 31 december 2007

Boekwaarde per 31 december 2007

Eigen vermogen

2.495

Resultaat boekjaar

Overige vorderingen

Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

251

Noot 37

Mutaties 2008

€ miljoen

€ miljoen

Aanschafwaarde

2.244

Mutaties 2007 Resultaat boekjaar

Liquide middelen

Handels- en overige vorderingen

Materiële vaste activa

Investeringen

Totaal

Boekwaarde per 31 december 2007

Materiële vaste activa

Boekwaarde per 1 januari 2007

Noot 36

In het saldo liquide middelen ultimo 2008 zijn geen liquide middelen begrepen waarover Liander niet vrij kan beschikken.

Investeringen in deelnemingen

Noot 35 Noot 33

Investeringen in deelnemingen

13

39

1

53

-12

-32

-

-44

1

7

1

9

Totaal

In de post overlopende activa is onder meer begrepen het saldo van de nog te factureren diensten ad € 540 miljoen (2007: € 566 miljoen) en van de gefactureerde voorschotten aan klanten in de consumentenmarkt ad € 477 miljoen (2007: € 486 miljoen).

Mutaties 2008 Investeringen

1

14

4

19

Desinvesteringen

-

-6

-

-6

-1

-4

-

-5

Herrubriceringen en overige mutaties

-

4

-1

3

Totaal

-

8

3

11

Afschrijvingen

Stand per 31 december 2008 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen Boekwaarde per 31 december 2008

84

13

31

4

48

-12

-16

-

-28

1

15

4

20

jaarverslag  2008

85

overige gegevens

Noot 38

Voorziening personeelsbeloningen

Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Liander N.V.

Voorzieningen personeelsbeloningen Kortlopend deel

€ miljoen

2008

Langlopend deel 2007

2008

2007

Werktijdverkorting

3

3

14

14

Diensttijdgebonden uitkeringen

4

4

13

13

Totaal

7

7

27

27

Noot 39

Handelsschulden en overige te betalen posten

Handelsschulden en overige te betalen posten € miljoen Handelsschulden Niet-rentedragende verplichtingen personeel Belastingen Overlopende passiva Overige schulden Totaal

Noot 40

2007

naam

plaats

8

8

n.v. Nuon Infra Oost

Arnhem

100

15

13

n.v. Nuon Infra West

Haarlem

100

2

11

Nadine Netwerk B.V.

Arnhem

100

99

166

11

23

135

221

%

Een volledig overzicht van de dochterondernemingen, overige deelnemingen en joint ventures, zoals bedoeld in de artikelen 379 en 414 van Titel 9 Boek 2 BW, is bij het Handelsregister te Arnhem gedeponeerd.

Rekening-courant groepsmaatschappijen Gebeurtenissen na balansdatum Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum te vermelden.

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit Jaarverslag 2008 op pagina 39 tot en met 86 opgenomen jaarrekening 2008 van Liander N.V. te Arnhem gecontroleerd. De jaarrekening omvat de gecon­ solideerde en de enkelvoudige jaarrekening. De geconsolideerde jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde balans per 31 december 2008, winst-en-verliesrekening, mutatieoverzicht eigen vermogen en kasstroomoverzicht over 2008 alsmede uit een overzicht van de belangrijkste grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. De enkelvoudige jaarrekening bestaat uit de enkelvoudige balans per 31 december 2008 en de enkelvoudige winst-enverliesrekening over 2008 met de toelichting. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 BW, alsmede voor het opstellen van het jaar­verslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Arnhem, 17 maart 2009

Raad van Commissarissen: mr. E.M. d’Hondt ir. J.J. Wezenaar A.H. Meerburg mr. G.C.E. Rijcken drs. D.G. Vierstra RC drs. M.A. Wildekamp

Saldo overige baten en lasten na belastingen

Het saldo van overige baten en lasten bestaat uit de opbrengsten en kosten van de vennootschap Liander.

86

Groepsmaatschappijen (geconsolideerd) per 31 december 2008

2008

Onder deze balanspost is opgenomen de rekening-courant met n.v. Nuon. Bij Liander loopt, net als bij andere groepsmaatschappijen van n.v. Nuon, al het betalingsverkeer via de rekening-courant positie met n.v. Nuon. In dit kader is in het verleden tussen n.v. Nuon en Liander een rekeningcourant kredietfaciliteit overeenkomst opgesteld. Hierin is onder meer vermeld dat deze rekening-courant overeenkomst is aangegaan ter financiering van alle bedrijfsactiviteiten (operationele, investerings- en finan­ cieringsactiviteiten) van Liander, welke Liander voor het netbeheer noodzakelijk acht. De overeenkomst is aangegaan voor onbepaalde tijd. Op basis van de rekening-courant overeenkomst zijn geen afspraken gemaakt ten aanzien van afwikkeling van de rekening-courant. Derhalve is op basis van de afwikkeling gecon­cludeerd dat de rekeningcourant met n.v. Nuon als een kortlopende schuld dient te worden geclassificeerd. Noot 41

Belangrijke dochterondernemingen en overige deelnemingen

Accountantsverklaring

voorzitter plaatsvervangend voorzitter

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeen­stemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Directeur ir. P.C. Molengraaf MBA

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te

jaarverslag  2008

voeren werkzaamheden is afhankelijk van de profes­sionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de directie van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel betreffende geconsolideerde jaarrekening Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Liander N.V. per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 BW. Oordeel betreffende de enkelvoudige jaarrekening Naar ons oordeel geeft de enkelvoudige jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Liander N.V. per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Den Haag, 17 maart 2009 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. F.J. Konings RA

87

verklaring

Statutaire regeling omtrent winstbestemming

Verklaring ex artikel 18, derde lid Elektriciteitswet 1998 en ex artikel 10d, derde lid Gaswet

Artikel 27 van de statuten bepaalt inzake de winstbestemming: 1 De winst staat ter beschikking van de algemene vergadering. 2 Winstuitkeringen kunnen slechts plaats hebben tot ten hoogste het uitkeerbare deel van het eigen vermogen. 3 Uitkering van winst geschiedt na de vaststelling van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is. 4 De algemene vergadering kan besluiten tot uitkering van interim-dividend mits met inachtneming van het bepaalde in lid 2.

Arnhem, 17 maart 2009 Ondergetekende, P.C. Molengraaf, verklaart hierbij in zijn hoedanigheid van statutair directeur van Liander N.V. dat: De financiële verhouding tussen Liander N.V. en de via n.v. Nuon met Liander N.V. verbonden groepsmaatschappijen die activiteiten verrichten die de netbeheerder op grond van artikel 17 van de Elektriciteitswet 1998 en artikel 10b van de Gaswet niet zelf mag verrichten, in het jaar 2008 voldoet aan de eisen die gesteld worden in artikel 18, eerste lid, van de Elektriciteitswet 1998 en artikel 10d, eerste lid, van de Gaswet, hetgeen betekent dat Liander N.V. in het jaar 2008 een dergelijke groepsmaatschappij niet heeft bevoordeeld boven anderen waarmee een dergelijke groepsmaatschappij in concurrentie treedt, of anderszins voordelen heeft toegekend die verder gaan dan in normaal handelsverkeer gebruikelijk is.

Voorstel winstbestemming Voorgesteld wordt het resultaat na belasting over het boekjaar 2008 van € 284 miljoen ter beschikking te stellen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Voorstel winstbestemming

2008

Als bevoordelen van een groepsmaatschappij of het toekennen van voordelen die verder gaan dan in normaal handelsverkeer gebruikelijk is, worden in ieder geval aangemerkt: ■ het verstrekken van gegevens aan een groepsmaatschappij over afnemers, niet zijnde afnemers als bedoeld in artikel 95a, eerste lid, van de Elektriciteitswet 1998 en afnemers, niet zijnde afnemers als bedoeld in artikel 43, eerste lid, van de Gaswet, die een verzoek hebben gedaan als bedoeld in artikel 23 of 24 van de Elektriciteitswet 1998 respectievelijk een verzoek als bedoeld in hoofdstuk 2 van de Gaswet; ■ het leveren van goederen of diensten aan een groepsmaatschappij tegen een vergoeding die lager is dan de redelijkerwijs daaraan toe te rekenen kosten; ■ het toestaan van het gebruik door een groepsmaatschappij van de naam of het beeldmerk van de netbeheerder op een wijze waardoor verwarring bij het publiek te duchten is over de herkomst van goederen of diensten.

€ miljoen Dividend

139

Overige reserves

145

Totaal

284

Voorstel dividend 2008 Voorgesteld wordt het dividend 2008 vast te stellen op € 139 miljoen.

ir. P.C. Molengraaf MBA, directeur

88

jaarverslag  2008

89

kengetallen, begrippenlijst en afkortingen Kengetallen

Capaciteitstarief

Netto rentedragende schuld De som van lang- en kortlopende rentedragende verplichtingen onder aftrek van de liquide middelen en beleggingen. Netto-investeringen Bruto-investeringen verminderd met de ontvangen ­bijdragen hierop van derden. Solvabiliteit Eigen vermogen gedeeld door totaal vermogen. Vrije kasstroom Kasstroom uit operationele activiteiten verminderd met de netto-investeringen in materiële vaste activa. Werkkapitaal Voorraden plus handelsvorderingen en overige vorderingen, minus kortlopende niet-rentedragende en overlopende passiva.

Het capaciteitstarief is een tarief dat wordt berekend voor het transport van gas en elektriciteit, afhankelijk van de capaciteit van de aansluiting van de afnemer.

Begrippenlijst In dit overzicht wordt een vereenvoudigde toelichting gegeven bij ieder begrip. Als u meer informatie wenst over (een van) deze begrippen verzoeken wij u de relevante passages in het jaarverslag te lezen, of contact op te nemen met Liander via onze website. Allocatie- en reconciliatieproces Het allocatieproces heeft ten doel per kwartier voor elektriciteit en per uur voor gas de getransporteerde energie toe te wijzen aan de op het desbetreffende deelnet actieve programmaverantwoordelijken voor elektriciteit en shippers voor gas. Hierbij is voor een deel van de eindverbruikers sprake van gemeten verbruik en voor een deel van geprofileerd verbruik, ook wel aangeduid als standaard jaarverbruik. Bij deze laatste categorie is sprake van verondersteld verbruik op basis van een zogenaamd profiel met een jaarlijkse verbruiksverdeling waarbij rekening is gehouden met dag, nacht, zomer- en wintermaanden, werk- en weekendmaanden. Het reconciliatieproces heeft ten doel achteraf het verschil tussen het gealloceerde profielvolume en het werkelijke verbruik vast te stellen en financieel te verrekenen. Door de reconciliatie komen niet alleen de definitieve inkoopkosten van elektriciteit voor de programmaverantwoordelijke en die van gas voor de shipper tot stand maar ook de definitieve netverlieskosten elektriciteit voor de netbeheerder en het saldo netverlies/meetwinst gas voor de shipper.

90

CBL (cross border lease) Een cross border lease is een gestructureerde financiële transactie waarbij een bedrijf de gebruiksrechten op bepaalde materiële vaste activa verkoopt of voor lange tijd verhuurt aan een buitenlands bedrijf en daarna terughuurt. EB (Energiebelasting) De Energiebelasting (of ecotaks) wordt door de leverancier geheven en afgedragen naar rato van het gebruik voor milieuonvriendelijke energiebronnen als kernenergie en energie opgewekt uit fossiele brandstoffen. Groene energie vervuilt niet en is daarom vrijgesteld van de ecotaks. EK (Energiekamer) De Energiekamer is een dienst die behoort tot het ministerie van Economische Zaken en als kamer is ondergebracht bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). De uitvoering van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet en het toezicht op de naleving van deze wetten is opgedragen aan de Energiekamer. Fte (full time equivalent) Equivalent van het aantal medewerkers met een volledig dienstverband. Gereguleerd domein De activiteiten van de netbeheerder, die voortvloeien uit de taken die exclusief aan de netbeheerder zijn voorbehouden en waarvoor maximumtarieven worden vastgesteld door de Nma. Het gaat hier onder meer om: ■ het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van aansluitingen op het elektriciteitsnet met een aansluitwaarde tot 10 MVA; ■ het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van gas- en elektriciteitsnetten; ■  het transporteren van gas en elektriciteit; ■ het op doelmatige wijze waarborgen van de veiligheid en de betrouwbaarheid van de netten; ■ het bevorderen van de veiligheid bij het gebruik van toestellen en installaties die elektriciteit en gas verbruiken; ■ het faciliteren van de vrije markt om onder andere de overstap (switch) van een klant naar een andere energie­ leverancier mogelijk te maken.

Impairment Bijzondere waardevermindering als de realiseerbare waarde lager is dan de balanswaarde. Klokkenluidersregeling De procedure voor het omgaan met een vermoeden van een misstand. Het gaat hierbij om misstanden zoals een ernstig strafbaar feit, het misleiden van justitie of het in gevaar brengen van de volksgezondheid. Klokkenluiders die een misstand aan de orde stellen, mogen op geen enkele wijze nadeel ondervinden van hun actie. Deze regeling is van kracht sinds 1 januari 2001. Leveranciersmodel Model waarbij de kleinverbruiker van de netbeheerder voornamelijk te maken heeft met de energieleverancier. Deze is aanspreekpunt voor de klant en stuurt één gecombineerde factuur met daarop de kosten van de levering van de energie en het netbeheer. Voor vragen over de aansluiting en meldingen van storingen heeft de klant direct contact met de netbeheerder. NMa (Nederlandse Mededingingsautoriteit) De uitvoering van de Mededingingswet is opgedragen aan de NMa. De NMa handhaaft het verbod op kartels en op misbruik van een economische machtspositie,toetst fusies en overnames en reguleert de energie- en vervoerssector. Netverliezen Energieverliezen op het netwerk veroorzaakt door fysieke netverliezen die met de elektriciteitsactiviteiten samenhangen, fraude en administratieve verliezen die optreden vanwege het allocatie- en reconciliatieproces en administratieve proces. Marktmodel Energie Model dat tot doel heeft het administratieve proces van kleinverbruikers te vereenvoudigen en te moderniseren. Tot dit model behoren het invoeren van het capaciteitstarief, het Leveranciersmodel en de uitrol van Slimme Meters.

Q-factor Kwaliteitsterm die de aanpassing aangeeft van de tarieven in verband met de geleverde kwaliteit; voor een individuele netbeheerder gebaseerd op haar performance (betrouwbaarheid) in de vorige reguleringsperiode ten opzichte van het gemiddelde in Nederland. Slimme Meter Met de Slimme Meter kan Liander op afstand de meetstanden van zowel elektriciteit als gas als ook de statusinformatie van de meter uitlezen. Daarnaast kan de Slimme Meter op afstand verstuurde opdrachten uitvoeren zoals het aan- of afsluiten van de klant. De communicatie met de meter gebeurt daarbij via het kabelnetwerk (Power Line Communication) of via GPRS. Uitvalduur De tijd (bij elektriciteit uitgedrukt in minuten, bij gas in seconden) dat Liander-klanten gemiddeld per jaar als gevolg van storingen in het net zonder stroom of gas zitten. Vrije domein De activiteiten van Liander die in concurrentie worden verricht en voortvloeien uit de wettelijke taken en op verzoek van de klant worden aangeboden. Het gaat hier onder meer om: ■ het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van aansluitingen voor gas; ■  het aanbieden van meetinrichtingen; ■ het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van aansluitingen op het elektriciteitsnet met een aansluitwaarde vanaf 10 MVA en voor specifieke klantgroepen, waaronder openbaar vervoer en openbare verlichting. X-factor Korting ter bevordering van een doelmatige bedrijfsvoering; voor een individuele netbeheerder gebaseerd op haar tariefniveau ten opzichte van het sectorbreed vastgestelde efficiënte kostenniveau met inachtneming van eventuele individuele objectiveerbare regionale verschillen.

Precario Directe belasting die wordt geheven voor het hebben van voorwerpen onder, op of boven de grond, die voor de openbare dienst bestemd zijn.

jaarverslag  2008

91

Afkortingen kW kilowatt; dit is 1.000 watt MW megawatt; dit is 1.000 kW kV kilovolt; dit is 1.000 volt kVA kilovoltampère kWh  kilowattuur (de arbeid die wordt verricht of de energie die wordt gebruikt als een vermogensbron een kilowatt (1.000 watt) gedurende 1 uur moet leveren) MWh megawattuur; dit is 1.000 kWh GWh gigawattuur; dit is 1.000 MWh TWh terawattuur; dit is 1.000 GWh MVA megavoltampère ABP Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds BEI Bedrijfsvoering Elektrische Installaties BW Burgerlijk Wetboek CAO Collectieve Arbeidsovereenkomst C-AR Centraal Aansluitingenregister CCC n.v. Nuon Costumer Care Center CDS Credit default swap CPI Consumentenprijsindex E-atlas Energieatlas EDSN Energie Data Services Nederland EU Europese Unie FIFO First in, first out GAAP Generally Accepted Accounting Principles GGD Geneeskundige en Gezondheidsdienst GPRS General Packet Radio Service HR Hoog rendement

HS Hoogspanning IAS International Accounting Standards IASB International Accounting Standards Board ICT Informatie Communicatie Technologie IFRIC  International Financial Reporting Interpretations Committee IFRS International Financial Reporting Standards ISO International Standard Organization KTO Klanttevredenheidsonderzoek LILO Lease in, lease out LS Laagspanning LTIF Lost Time Injury Frequency MS Middenspanning MVO Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen OR Ondernemingsraad OVV Onderzoeksraad Voor Veiligheid PAS55 Internationale norm voor assetmanagement SIC Standing Interpretations Committee SILO Sale in, lease out SodM Staatstoezicht op de Mijnen US United States USD United States Dollar VIAG Veiligheidsinstructie Aardgas WIA Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen WION Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten WKK Warmtekrachtkoppeling WON Wet Onafhankelijk Netbeheer WW Werkloosheidswet

Colofon Liander N.V. Utrechtseweg 68 6812 AH Arnhem Postbus 50 6920 AB Duiven www.liander.nl Het jaarverslag is evenals voorgaande jaarverslagen online beschikbaar op onze website. Een gedrukt exemplaar is tevens via de site aan te vragen. Uitgave Liander N.V., © Liander N.V. Advisering en realisatie Publicis Consultants | Van Sluis

Papier cover: OLIN binnenwerk: Splendorgel Disclaimer Als wij in dit jaarverslag spreken over ‘wij’, ‘Liander’, ‘de onderneming’, ‘de netbeheerder’ of vergelijkbare aanduidingen dan bedoelen wij daarmee Liander N.V. Dit verslag bevat ook vooruitzichten naar de toekomst. Dat kunnen -zonder beperking- verwachtingen zijn ten aanzien van operationele resultaten, overheidsmaatregelen of de invloed van regu­ lerende maatregelen op de activiteiten van Liander. Dergelijke uitspraken worden voorafgegaan of, gevolgd door of bevatten woorden als ‘gelooft’, ‘verwacht’, ‘meent’, ‘anticipeert’ of vergelijkbare uitdrukkingen. Ze zijn gebaseerd op huidige aannames. De uitkomst van dergelijke verwachtingen is afhankelijk van vele factoren, die vaak buiten de invloedssfeer van Liander liggen. Hierdoor kunnen toekomstige, feitelijke resultaten materieel afwijken van deze verwachtingen.

92