Jaarverslag 2013
Stichting Stelling Den Helder
Nieuw beleidsplan
Ambitie
De Stichting Stelling Den Helder stelt zich ten doel binnen tien jaar het grootste gedeelte van het cultureel militair erfgoed geschikt te maken voor permanent en incidenteel gebruik. Dit gebruik dient er voor te zorgen dat het cultureel militair erfgoed in Nederland bekend staat als voorbeeld van een recreatieve en toeristische trekpleister en daarmee een van de belangrijke redenen wordt voor een meerdaags verblijf in Den Helder.
In 2012 trad het nieuwe beleidsplan 2012 – 2017, de stelling op herhaling, in werking. Aanleiding hiertoe was de veranderde bestuursvorm in 2011. Het plan werd op 12 januari 2012 vastgesteld door de Raad van Toezicht. Met het aannemen van het plan werd de speelruimte vastgesteld van het bestuur en voor externe partijen duidelijk welke ambitie de stichting heeft ten aanzien van de toekomst.
Missie
Om op een constructieve manier de Stelling Den Helder verder te ontwikkelen zoals beschreven in de missie en ambitie werd per object het vertrekpunt vastgesteld. Hiermee werd de balans opgemaakt vanaf de oprichting van de stichting in 1989 en daarmee de ontwikkelingen die daarna plaatsvonden.
De Stichting Stelling Den Helder stelt zich ten doel het behoud, de restauratie of herstel en het opnieuw in gebruik nemen c.q. herbestemmen en exploiteren van het cultureel militair erfgoed binnen de Stelling Den Helder in de breedste zin van het woord.
In 1937 werd een unieke serie luchtfoto’s gemaakt boven de Stelling Den Helder. De Verboden Kringen rondom de forten zijn hierdoor nog goed waar te nemen. 2
2013 in vogelvlucht hiervan zijn achterin opgenomen. In augustus vond het eerste Northsea Soul Festival plaats op Kijkduin. Dit tweedaagse evenement was een groot succes en werd toevalligerwijs besloten met een bijna echte fullmoonparty. Vooral het weer was een pluspunt.
In 2013 vonden meerdere kleine en middelgrote evenementen plaats op het Fort Kijkduin. Een van de al vroeg geboekte grote successen in januari was het nieuwjaarsfeest van de Helderse Ondernemersvereniging (HOV). Rond 19 januari werd groot onderhoud gepleegd aan de rolbrug die toegang verleent tot het Fort Kijkduin. De houten brugleuning werd vervangen door een stalen exemplaar, die gelet, op de toekomst, in betere conditie blijft. Bijkomend voordeel is dat de iets doorhangende rolbrug op deze manier rechtgetrokken werd.
Om ook sportievelingen de ruimte rondom de forten te kunnen bieden werd bij het Fort Kijkduin in samenwerking met het LIJFSTIJLcentrum een permanente crossrunbaan over het terrein aangelegd. Hiervan is al meerdere malen succesvol gebruik gemaakt en enkele honderden deelnemers maakten kennis met oude authentieke en nieuwe hindernissen in het terrein. Het hoogtepunt was de Ultimate Crossrun, waarbij de start in de droge gracht van het Fort Kijkduin plaatsvond.
In februari vond de zogeheten ‘grote schoonmaak’ plaats met het doel zowel de collectie als het interieur van het Fort Kijkduin een grote opfrisbeurt te geven. Verdere details ten aanzien van de collectie zijn verderop in het verslag te lezen. In overleg met de ANWB is het Fort Kijkduin aangewezen als Fietsservicepunt. Tevens is het mogelijk geworden elektrische fietsen en scootmobielen op het fort op te laden.
Ook aan de accentuering van het verloop van de stelling door Den Helder werd verder gewerkt. De oplevering van de coupure in de Huisduinerweg was een nieuwe mijlpaal. Het meest westelijke stuk liniedijk werd op deze manier beter zichtbaar gemaakt.
De objecten die we beheren waren dit jaar meerdere malen het decor van fotoshoots van modebladen.
In hetzelfde kader ‘zichtbaarmaken’ was ook de herontdekking van de Torpedoput in het Fort Kijkduin. Door opnieuw verlichting aan te brengen kan een bezoeker aan het zeeaquarium nu ook een uniek laat 19e-eeuws verdedigingsmiddel bekijken. Ook de jaren opgeslagen wapencollectie werd deels tentoongesteld in een daarvoor aangeschafte wapenvitrine. Naast deze vitrine kregen we van het Legermuseum Delft een drietal extra vitrines geschonken. Deze zullen in de toekomst gebruikt worden bij (tijdelijke)tentoonstellingen in de stelling.
Om bezoekers een beeld te geven van het leven rondom een fort werd meerdere keren een re-enactment georganiseerd. Soms werd er zelfs een heus tentenkamp opgezet. Van de heren Stobbe, Nesse en Looy kregen we enkele unieke collecties geschonken. Variërend van antiquarische boeken over de invasie van 1799 tot originele in topstaat verkerende propaganda-affiches uit de Tweede Wereldoorlog, een zeldzame koperen geiser, enkele antieke olielampen en een buste van Napoleon afgebeeld als Romeinse keizer. Voorbeelden 3
In verband met de verbouw van het Fort Kijkduin vanaf januari 2014 is het beheer van de grond langs de Zeeweg richting het strand van het Hoogheemraadschap verkregen. Het zuidoostelijke deel is namens de Stichting Landschap NoordHolland officieel in beheer gekomen bij de Stichting Stelling Den Helder. Als laatste is het voorplein officieel aangekocht door de stichting. Tot 2013 was de grond eigendom van de Gemeente Den Helder.
kerstmarkt plaats. Deze was een groot succes en bijna 2500 man bezochten in dat weekend de markt. Ongetwijfeld vindt in 2014 de markt opnieuw plaats. Een week daarvoor was het Fort Westoever het toneel van Relaxation II, een dance-event, waarbij het fort omgetoverd werd tot discotheek. Ook hiervoor zijn vergevorderde plannen om het een aantal keer per jaar te laten plaatsvinden. Een ander spektakel was de Halve van Den Helder. Op verschillende forten werden kunstinstallaties geplaatst die af en toe met een knipoog naar de geschiedenis de forten in een ander daglicht plaatsten. In samenwerking met verschillende wijkcentra werd in het Fort Kijkduin een Halloweenfeest gehouden. Ook dat werd goed bezocht.
Vanaf oktober 2012 had de stichting het voormalige Rijkswaterstaatterrein aan de Tillenhof 2 al in bruikleen, vanaf december vestigde de Stichting Vakwerk zich namens de stichting in het gebouw. Vanaf medio 2013 werd het gebouw volledig onderhanden genomen. Sinds enkele weken is eindelijk de grote werkplaats waterdicht. Het schilderwerk is vrijwel geheel afgerond en het pand en het terrein zien er weer toonbaar uit. In december vond in het Fort Kijkduin een
4
Tijdelijke tentoonstellingen en vaste collectie 2013
het honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog begon, is de stichting in gesprek om een tijdelijke tentoonstelling in te richten over dit onderwerp. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ook in de Stelling Den Helder in grote getale gemobiliseerd. Deze gesprekken worden in 2014 voortgezet.
In 2012 vond de tentoonstelling over de Engelsman plaats in beuk 4 in het Fort Kijkduin. De overblijfselen van deze Coldstream Guard werden eerst tijdelijk ingepast in de bestaande tentoonstelling. Met de aanschaf van vier nieuwe vitrines werd vanaf medio 2013 permanent aandacht besteed aan de Engels-Russische invasie van 1799.
Beheer en onderhoud collectie
In februari werd groot onderhoud gepleegd aan de collectie van de Stichting Stelling Den Helder. Hierbij werd een duidelijke scheiding aangebracht van relevante en niet-relevante objecten.
De bestaande tentoonstelling, die zich vooral afspeelde rondom het Fort Kijkduin en algemene militaire geschiedenis, werd uitgedund en opnieuw ingericht, zodat de nadruk meer kwam te liggen op de aanleg van de Stelling Den Helder. Tevens werd een nieuwe tentoonstellingsruimte in beuk 5b ingericht, specifiek over de tweede restauratiefase die in januari 2014 van start zal gaan. Aangezien er ook over nieuwe invullingen van het fort nagedacht wordt, werden ook enkele artist-impressions hier aan toegevoegd.
In de afgelopen jaren werd vooral door bruikleengaven en schenkingen de collectie groter en groter, waardoor af en toe de relevantie leek te ontbreken. De stichting heeft daartoe besloten de bruikleengaven weer zoveel mogelijk af te stoten of in overleg met de bruikleengever om te zetten in een schenking. Aan de bestaande collectie werd vooral onderhoud gepleegd. Veel ijzerwerk van wapens werden opnieuw behandeld door een expert op het gebied van conservering van archeologische vondsten. Ook werden houten kisten behandeld tegen houtworm. Tevens werd meteen de inventaris gecheckt bij dit onderhoud op mogelijke hiaten, deze konden tijdens het onderhoud indien nodig met de juiste gegevens aangevuld worden.
In beuk 8 werd gedurende enkele maanden gewerkt aan een nieuwe tentoonstelling die het sluitstuk vormt van de bestaande tentoonstelling. Hierbij werd de bevrijding van Den Helder in een nieuw daglicht gezet. Met authentieke uniformen en objecten krijgt de bezoeker een idee van het verloop van de bevrijding van het vrijwel geheel verwoeste Den Helder in 1945. In het kader van Open Monumentendag op 14 september werd een kleine tentoonstelling ingericht in het Fort Westoever met het thema Atlantikwall. Aan de hand van enkele zeer gedetailleerde bunkerschaalmodellen werd het verhaal van de Helderse bunkers verteld. Twee van deze modellen zijn naderhand in bruikleen gekregen en hebben inmiddels een permanente plek in het Fort Kijkduin.
Onderzoek
Gelet op het feit dat in 2014 5
De Stichting Stelling Den Helder wil naast het beheren en onderhouden van het cultureel militair erfgoed ook de instantie zijn met alle mogelijke documentatie over de Stelling Den Helder in de breedste zin van het woord. Omdat al vanaf 1573 verdedigingswerken rondom het Marsdiep werden aangelegd, is de periode lang en kent daardoor veel facetten, het is niet alleen militaire geschiedenis die zich rondom deze vestingwerken afspeelt. Naast geschreven bronnen is de stichting ook begonnen met het vastleggen van zogeheten ‘oral history’.
In archieven liggen vaak nog schitterende tekeningen die de verschillende periodes van de Stelling Den Helder schitterend illustreren.
Bibliotheek en documentatie
In 2013 werden meerdere archieven (opnieuw) geraadpleegd, waarbij vooral in het Nationaal Archief in de Geniearchieven unieke nieuwe vondsten werden gedaan. Een van de meest spraakmakende ontdekkingen zijn kaarten en instructies met betrekking tot te inunderen gebieden binnen en buiten de Stelling Den Helder. Dit archiefdeel beslaat de periode 1864 tot en met mei 1940, waardoor een uitzonderlijk goede indruk van dit inundatiesysteem rondom de Stelling in beeld gebracht kon worden. Ook uit het Bundesarchiv in Freiburg kwamen enkele unieke kaarten tevoorschijn met betrekking tot de aanleg van de Neue Westwall in 1941-1942 bij Den Helder.
Afgezien van het vergaren van documentatie uit archieven verwierf de stichting zelf ook tientallen unieke documenten en boeken die toegevoegd werden aan de bibliotheek. De fotocollectie werd uitgebreid met een serie fotoalbums uit de Tweede Wereldoorlog, maar ook tientallen (militaire)ansichtkaarten genomen in en rondom de Stelling Den Helder, werden aangeschaft. Achterin treft u een greep uit de verworven bescheiden.
Publicaties
In december 2012 gaf de stichting het boekje ‘Wehrmachtsheime op Texel’ uit. In 2013 is dit verder verspreid. Afgezien van de museumwinkel in het Fort Kijkduin en via internet is het boekje inmiddels ook verkrijgbaar op Schiermonnikoog en vanaf 2014 ook bij het Lucht- en Oorlogsmuseum Texel.
Aangezien de geschiedenis van de Stelling Den Helder nog nooit uitgebracht is in een alles omvattend boekwerk ging de stichting in juni in overleg met Uitgeverij Matrijs. Naar alle waarschijnlijkheid zal in samenwerking met hen in 2014 het boek over de Stelling Den Helder verschijnen.
In oktober verscheen een haalbaarheidsstudie naar herbestemming van 6
het Fort Dirksz. Admiraal. Deze studie werd gerealiseerd met een subsidie van de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE). In samenwerking met CookieBros V.O.F. werd een nieuwe terreininvulling vormgegeven. In oktober werd de studie aangeboden aan de RCE en in november aan de Gemeente Den Helder.
Naast deze twee socialmedia werden artikelen gepubliceerd in ondermeer de Texelse Courant, de TexelNU, de KustNU, Picture, het Noord-Hollands Dagblad en de Zondagskrant. Daarnaast verschenen ook bij zusterorganisaties artikelen, zoals in de nieuwsbrief van de Helderse Historische Vereniging, de Werkgroep Kriegsmarine en de Stichting Bunkerbehoud. Via internet is ondermeer via: www.stellingdenhelder.nl, www.fortkijkduin.nl, www.zeebadhuisduinen.nl en www.bunkermuseumdenhelder.nl een permanente informatievoorziening aanwezig. Deze zal in 2014 verder worden uitgebreid met naar verwachting de ontsluiting van de in voorgaande jaren uitgegeven StellingKranten.
De gebouwen
De Stichting Stelling Den Helder heeft het Fort Kijkduin sinds 1992 in eigendom en tot 31 december werd de exploitatie verzorgd door Kijkduin Exploitatie BV. Namens de Gemeente Den Helder beheert de stichting de forten Dirksz. Admiraal en Westoever. In overleg met de Koninklijke Marine beheert de stichting het Pantserfort op de Harssens. Sinds augustus zijn namens de Stichting Landschap Noord-Holland delen van de Atlantikwall officieel in beheer bij de stichting. Het betreft een scala unieke bunkers, waarvan sommige de enige resterende exemplaren in Europa betreffen. Recenter is het verwerven en hergebruiken van een remise nabij de Middenweg. Deze werd vanaf 14 oktober leeggeschept, ontdaan van afval en het binnenwerk werd uitgebroken en professioneel gereinigd. In deze remise zal een permanente tentoonstellingsruimte worden gerealiseerd voor kunstobjecten.
Marketing
Ten behoeve van de nieuwe invullingen en activiteiten rondom de stichting werd geadverteerd in meerdere tijdschriften en dagbladen. Tevens werd een tweetal commercials ontwikkeld die zowel op AT5 als RTV-NH gedurende een half jaar te zien waren. Beide commercials vertelden het verhaal over de forten Kijkduin en Westoever. Daar was een actie aan verbonden, waarbij men toegangskaarten voor het Fort Kijkduin kon winnen. Om ook provinciaal toeristen beter de kunnen bereiken is meerdere keren foldermateriaal verspreid onder campings en lokale VVV kantoren in Noord-Holland.
Veel onderhoud aan deze objecten werd gepleegd vooral in samenwerking met de Stichting Vakwerk (Leerwerktra jecten) en lokale aannemers.
Communicatie
Om zowel intern als extern te communiceren werd vooral gebruik gemaakt van Facebook. Op de Facebookpagina van de Stelling Den Helder tracht de stichting op een informele manier mensen te bewegen de Stelling Den Helder te bezoeken. Tevens werd gebruik gemaakt van Twitter. 7
Partners en sponsoren
verworven voor haalbaarheidsonderzoeken en het wind- en waterdicht maken van gebouwen. Deze werden achtereenvolgens toegekend door de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE), de Provincie Noord-Holland en de Stichting Landschap Noord-Holland. Dit jaar werden helaas geen middelen toegekend uit het Waddenfonds.
De stichting heeft structurele contacten en werkt samen met externe partijen. Belangrijke partners daarin zijn de Gemeente Den Helder, de Provincie Noord-Holland, de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed en Zeestad BV. Naast deze contacten wordt ook samengewerkt met de Cultuurcompagnie Noord-Holland, de Stichting Militair Erfgoed, de Stichting Menno van Coehoorn, de Stichting Landschap Noord-Holland, Willemsoord BV, de Stichting Top van Holland (VVV), het Ministerie van Defensie, de Stichting Bunkermuseum Schlei, de Stichting Lucht en Oorlogsmuseum Texel (LOMT), Staatsbosbeheer, de Monumentenwacht NoordHolland, de Stichting Vakwerk, Reclassering Nederland, Cookiebros V.O.F., YESimages en Vorm2 Reclamemakers. Daarnaast werden lokale horecapartners benaderd bij de organisatie en uitvoering van evenementen rondom de stelling.
De eigen organisatie De stichting heeft dit jaar gewerkt aan de professionalisering van haar eigen organisatie. Door het wisselende vrijwilligersbestand is gekozen om meer structuur aan te brengen. Daartoe werd per fort een beheerder aangesteld. Om grotere werkzaamheden uit te voeren werd de Stichting Vakwerk ingezet en taakgestraften via Reclassering Nederland. Op die manier was het mogelijk om de werkzaamheden binnen de stelling op een constructieve maar ook financieel voordelige manier te continueren. Gelet op verantwoordelijkheden die gedragen worden door onze vrijwilligers zijn in bepaalde gevallen vrijwilligersovereenkomsten opgesteld. Op deze manier werden rechten en plichten vastgelegd en werd het mogelijk bij voorkomende problemen hierop de juiste persoon aan te kunnen spreken. Het is het einddoel om voor elke vrijwilliger een dergelijke overeenkomst vast te stellen, in 2014 zal dit dan ook verder worden opgepakt.
Ten behoeve van het sterker naar voren treden onder in Den Helder gevestigde historische verenigingen werd het Helders Historisch Centrum (HHC) opgericht. Daartoe werd op 13 maart een intentieverklaring ondertekend over een gezamenlijk onderkomen dat gevestigd zal worden in School 7, alwaar de Kopgroep Bibliotheken en het HHC medio 2014 in gevestigd zullen worden Dit jaar werden meerdere subsidies
Het voorplein dat werd aangekocht 8
Collectie aanwinsten Stichting Stelling Den Helder
De heer Nesse schonk ons een deel van de door zijn vader in de oorlog bewaarde affiches. Veel zijn in supergoede staat gebleven zoals deze van de Atlantikwall.
Van meneer Stobbe ontvingen we rond de jaarwisseling onder andere dit uit been gesneden figuurtje, gemaakt door een Spaanse krijgsgevangene die aan de Stelling Den Helder werkte.
Als dank voor de Paintball mogelijkheid die we gaven aan een besloten groep op het Fort Westoever kregen we dit unieke Glühzundapparaat geschonken.
Van de heer Looy hadden we al enkele jaren een mooie collectie spullen in bruikleen. Dit jaar kregen we een deel geschonken. Andere spullen gingen terug naar meneer Looy en kregen een andere bestemming. Deze eind 19e eeuwse geiser kregen we onder andere in eigendom. 9
