Jaarverslag 2013 Interviews, Personeel & Organisatie en cijfers 2013 was voor ons een jaar waarin we gezamenlijk hard gewerkt hebben om te komen tot een positief resultaat. Het creëren van waarde voor onze opdrachtgevers stond hierbij voorop.
Daarbij anticiperend op vraagstukken rondom wonen, zorg, onderwijs en sciencepark vastgoed. En procesmatig uitgewerkt via lean, BIM en ketensamenwerking.
Onze waarde
Waarde van gedrag
Waarde van lean
Waarde van Jong Talent
Waarde van BIM
Waarde van samenwerken
Waarde van science park vastgoed
Waarde van wonen
Waarde van keten
Waarde van een visie op zorg
Waarde van onderwijs
Waarde van MVO
Onze waarde Voorwoord Ook in 2013 hebben wij hard gewerkt aan resultaat op korte termijn en de continuïteit op de langere termijn. 2013 liet nog geen herstel zien voor onze sector, echter de urgentie van structurele veranderingen wordt meer en meer zichtbaar. Wij onderkenden dit gelukkig enkele jaren geleden al. Tegenwoordig geldt meer dan eens het credo dat alleen organisaties die zich weten aan te passen aan de eisen van de huidige tijd succesvol zullen blijken. De klant centraal stellen, vol inzetten op efficiënte processen (middels lean, BIM en ketenintegratie) en handelen vanuit de levenscyclus van vastgoed, zijn hierbij leidende principes. Wij zijn ervan overtuigd dat we hiermee de steeds meer integrale en complexere klantvraag perfect kunnen beantwoorden. Vermeldingswaardig is verder dat in 2013 de opening van Dome-X heeft plaatsgevonden; een uniek samenwerkingsplatform voor onze sector waar Hendriks Bouw en Ontwikkeling het initiatief voor heeft genomen. Op basis van de in dit jaarverslag gepresenteerde ratio’s (die een gezonde financiële basis betekenen) en onze goede orderportefeuille (die voor 2014 inmiddels grotendeels is gevuld en zich goed ontwikkelt voor 2015 en 2016) kijken wij met veel vertrouwen naar de toekomst. Ook zijn inmiddels de eerste tekenen van economisch herstel in onze sector zichtbaar, wat blijkt uit onder andere de laatste kwartaalberichten over de woningmarkt. Koppel daaraan de nog te plukken vruchten van onze recente investeringen in Dome-X, lean bouwen, ketenintegratie en BIM. Dat geeft ons de overtuiging dat wij, samen met onze medewerkers, absoluut de juiste toegevoegde waarde voor onze partners kunnen en gaan realiseren. Directie Hendriks Bouw en Ontwikkeling: Lambèr Hendriks Rob Haarmans Paul Jansen
Rob Haarmans, Lambèr Hendriks en Paul Jansen
Waarde van gedrag Gedragen Wilma Kossen is eigenaar van Kossencom Advies, Training & Coaching en sinds 2009 als coach en trainer actief voor Hendriks Bouw en Ontwikkeling. Daphne Brinkman is als personeelsfunctionaris werkzaam binnen Hendriks en heeft de schone taak om de medewerkers mee te krijgen in een VID traject. VID staat voor verbinden, innovatie en dialoog. “Vaktechnisch gezien hebben wij uitstekende medewerkers in dienst,” laat Daphne weten. “Maar het is ook belangrijk dat je communicatief gezien zo vaardig bent dat je kennis kunt overbrengen aan je klanten en ze de ruimte biedt om mee te denken. Dat vraagt andere competenties.“ “70% van de beeldvorming van een organisatie wordt bepaald door het gedrag van medewerkers. Het is dus van belang dat je als organisatie daarop stuurt,” aldus Daphne Brinkman. “Vandaar dat we al geruime tijd met Wilma Kossen samenwerken. Samen hebben we bijvoorbeeld gekeken naar de voorbeeldrol en uitstraling van onze leidinggevenden. Zo vinden wij het belangrijk dat leidinggevenden respectvol feedback geven om de ander de mogelijkheid te geven om te groeien. Met als doel een lerende organisatie te worden waarin ruimte is voor persoonlijke groei en ontwikkeling.“ Wilma: “Samen met betrokkenen kijk ik naar hun sterke en minder sterke kanten. Soms levert dit pittige gesprekken op. Voor een snel en goed resultaat is het belangrijk dat de gecoachten hun aangepaste gedrag kunnen oefenen in de werkpraktijk. De gedragsoefeningen die ze daarvoor meekrijgen vormen een belangrijk onderdeel van het coachingstraject. Wat ik vooraf altijd duidelijk maak, coaching is geen beoordeling maar een ontwikkeltraject. Dit vraagt vertrouwen van medewerkers. Soms betekent het dat duidelijk wordt dat iemand niet op de juiste plek zit. Hierop kan dan door de werkgever worden ingespeeld, zodat talent niet verloren gaat. Elk traject is maatwerk en eindigt met een afrondend gesprek met de gecoachte, waarbij de leidinggevende aanschuift. Op basis hiervan schrijft de gecoachte in samenspraak met mij een persoonlijk ontwikkelplan (POP). Dit bespreekt hij of zij met zijn/haar leidinggevende”.
Daphne Brinkman, personeelsfunctionaris Hendriks Bouw en Ontwikkeling en Wilma Kossen, eigenaar Kossencom Advies
Daphne: “We zien goede resultaten en krijgen dat ook als feedback terug. De onderlinge communicatie is beter, verwachtingen worden beter gemanaged. De coachingstrajecten leiden tot oprechte aandacht voor elkaar. Het werkplezier neemt toe. De persoonlijke ontwikkelplannen geven een scherp zicht op verdere ontwikkeltrajecten van betrokken medewerkers. Zo proberen we voor elke medewerker een uitdagende werkomgeving te creëren.”
Waarde van lean Verspilling een doodzonde Lean, een woord dat door Toyota in meer en meer bedrijven naamsbekendheid krijgt en dan hebben we het niet alleen over productiebedrijven. Ook in Nederland passen inmiddels diverse bedrijven lean technieken toe. Het is een filosofie en een manier van werken waarbij de focus ligt op het creëren van klantwaarde in alle processen en het elimineren van verspillingen. Ook Hendriks past in haar primaire proces meer en meer technieken uit de leanschool toe. Hierbij hebben wij ons laten ondersteunen door het kennisinstituut op het gebied van lean in Nederland: Arpa. Binnen Hendriks is Jeroen van Beers, projectleider voorbereiding, zeer enthousiast over de ervaring die hij inmiddels heeft opgedaan met lean technieken. Voor de eerste fase van het project Talentencampus Oss heeft hij de begeleiding van de engineeringsfase op het gebied van lean verzorgd. Van voorlopig ontwerp tot definitief ontwerp en uiteindelijk de vergunningsaanvraag. Jeroen heeft via een kennismakingssessie een leanplanning geïntroduceerd bij het betrokken bouwkundig ingenieursbureau H&R, constructeur Goudstikker De Vries, W-installateur Hendriks Installatietechniek, Schrijvers Elektrotechniek en E-installateur Burgers Ergon. Door samen fysiek op locatie de planning te maken is tijdswinst geboekt. Per dag is er een planning gemaakt, waarbij Jeroen een coachende rol heeft gehad. Als alle partijen de wil hebben een planning zo strak mogelijk neer te zetten, is onze ervaring dat een zeer korte doorlooptijd wordt bewerkstelligd. Het bewaken van de planning is vanzelfsprekend net zo van belang. De eerste fase van Talentencampus Oss bestaat uit de realisatie van Central, Business en Well-being Plaza (totaal 17.452 m2 bvo). Ontwikkelaar is Park en People waar Hendriks Bouw en Ontwikkeling onderdeel van is. Al met al een mooi voorbeeld, waarin de waarde van lean technieken zich in de praktijk, in dit geval de engineeringsfase, heeft bewezen.
Jeroen van Beers, projectleider voorbereiding Hendriks Bouwbedrijf
Waarde van Jong Talent De jeugd heeft de toekomst Willem Schuurmans (1986), woonachtig in Heesch, heeft achtereenvolgens MBO bouwtechniek aan het ROC De Leijgraaf Oss, HBO bouwtechniek aan de Avans Hogeschool Den Bosch en Master architectuur en bouwtechniek aan de TU in Eindhoven gestudeerd. Hoe ben je met Hendriks in aanraking gekomen? Na mijn afstuderen heb ik mij breed georiënteerd op partijen die zich richten op de toepassing van BIM én een traineeship kennen. Hendriks kwam daarbij positief in beeld. Via een open sollicitatie ben ik uiteindelijk in dienst getreden. Hoe is je eerste indruk als je terugkijkt op de afgelopen anderhalf jaar? Wat mij is opgevallen, is dat er veel ruimte voor eigen initiatief is. Collega’s zijn hartelijk en collegiaal en bereid om hun kennis te delen. Hendriks is een vooruitstrevende innovatieve organisatie zonder veel managementlagen, waardoor er snel geschakeld wordt. Aan welk project werk je nu en vanuit welke discipline? Op dit moment verzorg ik de werkvoorbereiding in BIM voor de ruwbouw van woonzorgcomplex Alde Steeg in Beuningen. Daarvoor heb ik als assistent uitvoerder op het project Strijp R in Eindhoven gewerkt, waarbij de begeleiding van de complete ruwbouw mijn taak was. Het project behelst 86 grondgebonden woningen. Verder ben ik voorzitter van een kernteam dat zich binnen Hendriks bezig houdt met toepassing, implementatie en verbetertrajecten rondom onze pijlers BIM, lean en ketensamenwerking. Heb je voor jezelf al een idee welke richting je later op wilt? Ik wil in ieder geval vooruit, mijzelf ontwikkelen, groeien als persoon. Daarnaast merk ik dat ik het prettig vind om externe contacten te hebben. Verder heb ik de overtuiging dat er de komende jaren nieuwe functies gaan ontstaan op het gebied van BIM, lean en ketenintegratie. Daar kijk ik nu al naar uit.
Willem Schuurmans, trainee
Waarde van BIM Informatie, informeren In Arnhem wordt op dit moment een appartementencomplex gerealiseerd voor DrieGasthuizenGroep uit Arnhem. Het nieuwe complex omvat 24 tweekamerappartementen van ca. 65 m2. In het compacte gebouw worden het wonen en de zorg in de appartementen gecombineerd met een multifunctionele ruimte waar bewoners, hun bezoek en de buurt elkaar kunnen ontmoeten. Het wordt gerealiseerd aan de westkant van de nieuwbouwlocatie Klingelbeek, circa 300 meter van Huis en Haard (een van de woonzorgcomplexen van DrieGasthuizenGroep). Diana Jansen is als Senior Beleidsmedewerker Vastgoed verbonden aan DrieGasthuizenGroep. Bert Vlieger van Vlieger Vastgoed Consultancy verzorgt namens DrieGasthuizenGroep de begeleiding vanaf het definitief ontwerp tot en met de realisatie. Vanuit Hendriks is Eric van Hoof als projectleider betrokken.
Diana Jansen: De zorgvisie van DrieGasthuizenGroep is samen met Hendriks vertaald in een programma voor het realiseren van woonzorgappartementen dat aansloot bij het bestemmingplan voor de nieuwe locatie. Via een architectenselectie waarbij ook de gemeente betrokken is geweest, is Van den Pauwert Architecten BNA geselecteerd om een ontwerp te maken. Tijdens het ontwerptraject zijn zowel de gemeente als een interne klankbordgroep met een brede vertegenwoordiging vanuit de bewoners en de zorgorganisatie actief betrokken geweest.
Bert Vlieger: Het functionele programma van eisen is door
Bert Vlieger, Vlieger Vastgoed Consultancy, Diana Jansen, Senior Beleidsmedewerker Vastgoed DrieGasthuizenGroep en Eric van Hoof, projectleider Hendriks Bouwbedrijf
Bert Vlieger: De snelheid van het proces was soms wel lastig. Voor bepaalde vraagstukken was toch overleg binnen DrieGasthuizenGroep nodig. Dat kun je niet altijd forceren. De uitwerking van het project in BIM heeft mij wel de positieve kanten laten zien met name op het gebied van samenwerken, de kwaliteit en de snelheid van het proces.
Eric van Hoof: Ook alle leveranciers zijn geselecteerd op het
DrieGasthuizenGroep opgesteld. Dit heeft Hendriks vertaald in een technisch programma van eisen. Voor de engineeringsfase vanaf de WABO-aanvraag is met het complete projectteam een lean engineering planning gemaakt.
kunnen werken met BIM. Dit betekende wel dat ze niet altijd de goedkoopste waren, maar wel de kwaliteit leveren die wij voorop stellen. Daarnaast gaan we met hen ook tijdens de uitvoering van de gevelaansluiting en afbouw het proces middels de leanprincipes plannen.
Eric van Hoof: Concreet hield dit in dat alle modelleurs meerdere
Diana Jansen: Ook ik was aanvankelijk wat sceptisch over BIM,
dagen per week samen doorbrachten in ons BIM-lab. Hierdoor zijn wij in staat geweest om het traject vanaf DO-fase tot uitvoeringsfase in ca. 6-8 weken te volbrengen. We hebben echt geen dag verloren in dit proces. Direct na ontvangst van de bouwvergunning zijn we met de bouw gestart. Dat was begin november 2013.
maar heb gaandeweg het proces wel gezien dat Hendriks er actief mee werkt en er zeker meerwaarde aan verbonden is. Zo hebben we van de architect een bezonningsstudie uit BIM gehad, waarbij tijdens elk jaargetijde zichtbaar is hoe de zon zich verhoudt tot het complex. Ook met het oog op de toekomst in het kader van beheer en onderhoud van ons vastgoed zie ik veel kansen. →
Waarde van BIM Informatie, informeren Voor de toekomstige bewoners heeft een filmpje met realistische beelden nog extra toegevoegde waarde. Het model was voor hen duidelijk te technisch van aard.
Bert Vlieger: De appartementen worden met het oog op de toekomst voorzien van een flexibel wandsysteem, zodat domotica altijd kan worden aangepast zonder dat er grote ingrepen nodig zijn. Het zijn immers woningen met de mogelijkheid van 24 uurs zorg, waar mensen kunnen blijven wonen als ze meer zorg nodig hebben.
Diana Jansen: We zijn er trots op dat we in deze tijd een dergelijk fraai wooncomplex kunnen realiseren, waar senioren met een zorgvraag goed kunnen wonen. De bouw verloopt voorspoedig. Na de bouwvakvakantie zal de oplevering plaatsvinden, waarna DrieGasthuizengroep zich nog enkele weken met de inrichting zal bezig houden, zodat de toekomstige bewoners in het najaar kunnen verhuizen. De nieuwe bewoners komen grotendeels uit het huidige woonzorgzorgcomplex Huis en Haard.
Waarde van samenwerken De som der delen= Waar staat G-Ray voor? X-ray staat voor doorlichten, röntgenstraal. De G is van Gerrits. Mijn ambitie is om bedrijven van binnenuit weer gezond te maken. Vandaar G-Ray. Het is een onafhankelijk bedrijfseconomisch adviesbureau gespecialiseerd in supply chain finance consultancy ofwel ketenfinanciering, credit rating advisory en business valuation. Hoe ben je met Dome-X in contact gekomen? Via, via heb ik kennis gemaakt met Lambèr Hendriks, algemeen directeur en Paul Jansen, directeur Strategie en Innovatie binnen Hendriks Bouw en Ontwikkeling. Zij hebben mij kennis laten maken met het innovatieve platform Dome-X. Wat was jouw eerste indruk van het concept Dome-X? De bouw heeft early adapters nodig. Ik vind het van lef getuigen dat Hendriks een dergelijk platform initieert in de huidige tijd. Ik ben er van overtuigd dat het een krachtig initiatief is dat nieuwe verbindingen gaat leggen. Vandaar dat ik ook als partner ben toegetreden. Bij de partnersessies zitten steeds diverse disciplines aan tafel. Die crossovers ervaar ik als positief. Je voelt dat er wat ontstaat. Het is van belang dat iemand de functie van aanjager oppakt, doorpakt en dat partijen hun commitment uitspreken. Hendriks biedt daarvoor het podium in een prachtig pand. Kun je wat meer vertellen over de business propositie ketenfinanciering in de bouw? Het gaat om een pilotproject voor het midden- en kleinbedrijf. De intentie is om geld dat nu opgesloten zit in de keten vrij te maken. Partijen die meedoen zijn verzekerd van betaling van hun factuur en ook nog eens op heel korte termijn, dus niet pas na 30, 60 of 90 dagen. Voor alle partijen een win-win situatie. Ik heb inmiddels een connectie met Lighthouse BCS, die een cloud oplossing heeft ontwikkeld, welke aansluit op de meeste ERP pakketten van bedrijven. Het digitaliseren van facturen is namelijk een voorwaarde voor ketenfinanciering naast een goede credit rating. Wellicht dat een innovatieve woningbouwcorporatie zich aangesproken voelt om een pilot mee op te starten, na het lezen van dit artikel?
Anita Gerrits, G-Ray
De waarde van samenwerken; wat betekent dit voor jou? Alles. Je ziet op moment overal prima initiatieven ontstaan. Transparantie en samenwerken zijn daarbij sleutelwoorden. Ik sta er open voor, want alleen redden we de nieuwe economie niet. Wel samen!
Waarde van science park vastgoed E = MC2 Wereldwijd is er een groeiende interesse in de ontwikkeling van science park vastgoed. Science parks spelen namelijk een essentiële rol in de hedendaagse netwerk- en kenniseconomie door een combinatie van prestigieus onderwijs, hoogwaardig onderzoek en kennisintensieve bedrijvigheid. Het creëren van de ideale bedrijfsomgeving waarin innoverende bedrijven goed kunnen opereren, is cruciaal om onze economische positie als Nederland te kunnen behouden en zelfs uit te bouwen. Huisvesting is uiteraard één aspect, maar science parks, industriële campussen, incubators, laboratoria en andere gebiedsconcepten en gebouwen die specifiek zijn toegesneden op de R&D-functie, zijn een noodzakelijke voorwaarde voor het functioneren van deze bedrijven. Een mooi voorbeeld het afgelopen jaar was de transformatie van een bestaand kantoorgebouw uit de zeventiger jaren naar een nieuwe bedrijfsomgeving met een medische zone voor Oogzorg Rijswijk. Marc Segers heeft namens Kadans Vastgoed de rol van projectmanager verzorgd voor Oogzorg Rijswijk. Kees Loeffen heeft namens Hendriks Bouw en Ontwikkeling het volledige traject van werkvoorbereiding tot aan oplevering begeleid. Pactor tekende voor het interieurontwerp.
Segers: We zijn gestart in een volledig gestript gebouw. Op de begane grond en de eerste verdieping hebben we conform het programma van eisen ca. 1.600 m2 vloeroppervlak opnieuw ingericht. Daarnaast is een tweetal operatiekamers gerealiseerd (ca. 300 m2) volgens de wettelijke eisen die aan dergelijke ruimten worden gesteld.
Loeffen: Installatietechnisch hadden we in de medische zone te maken met medische gassen, cleanroomwanden en een speciale compacte luchtbehandeling. Elke operatiekamer heeft een eigen luchtbehandelingskast met daaraan gekoppeld scheidingstrafo’s achter UPS-systemen om bij stroomuitval probleemloos door te kunnen werken.
Marc Segers, projectmanager Kadans Vastgoed en Kees Loeffen, hoofduitvoerder Hendriks Bouwbedrijf
Tenslotte Segers: Terugkijkend hebben we het hele proces in korte tijd doorlopen, vijf maanden om precies te zijn. Het was met name spannend of de specifieke apparatuur voor de medische zone op tijd geleverd kon worden.
Waarop Loeffen afsluit: Het was voor mij persoonlijk een prachtige klus die we met een fijn team gerealiseerd hebben. En voor Hendriks is het een mooie referentie met een tevreden klant in een voor ons groeiend marktsegment: sciencepark vastgoed.
Waarde van wonen Maslow? In Den Bosch heeft woningbouwcorporatie Zayaz samen met Hendriks Projectontwikkeling het woningbouwproject De Cavalier ontwikkeld en gerealiseerd, dat in 2013 is opgeleverd. Op de hoek van de Citadellaan en de Willem van Nassaulaan maakte de oude bebouwing plaats voor 74 frisse, nieuwe stadswoningen, hippe lofts en betaalbare appartementen. Judith Bilok, verkoopbegeleider Hendriks Bouw en Ontwikkeling en Rob van den Berg, verkoopmanager Hendriks Bouw en Ontwikkeling hebben voor Zayaz het volledige verkooptraject verzorgd voor de koopwoningen die eigendom van Zayaz waren. We spreken dan over het volledige communicatietraject richting kopers, promotie van de koopwoningen en de inzet van online middelen waaronder bijvoorbeeld Social Media. Maar ook de begeleiding van het verkooptraject van optanten naar kopers. Advisering vanuit Hendriks heeft geleid tot een meer marktconforme indeling van de woningplattegronden wat de verkoop positief gestimuleerd heeft. Verder zijn de woningen voor een vaste prijs in de markt gezet, voorzien van een volledige keuken en badkamer en wand- en vloerafwerking. Vanuit de dialoog met de klant kwam dit als duidelijke wens naar voren. Om de betaalbaarheid van de woningen te vergroten voor de specifieke doelgroep is een constructie bedacht dat er geen hypotheek betaald hoefde te worden tijdens de bouw. Hierdoor wisten de kopers op voorhand wat de exacte investering was en konden zo eenvoudiger een financiering krijgen. Dit is vrij uniek en heeft uiteindelijk geleid tot de verkoop van alle woningen. De verbintenis en het vertrouwen tussen Zayaz en Hendriks Bouw en Ontwikkeling was dermate groot dat Hendriks de vrijheid heeft gekregen om, weliswaar binnen afgesproken financiële kaders, de woningen af te zetten. Dit naar volle tevredenheid van Zayaz. Een ander mooi voorbeeld in deze tijd waarin de waarde van professioneel verkoopmanagement op de woningmarkt zich bewijst, is het project Klingelbeek in Arnhem. Hier worden zelfs in crisistijd woningen in het hogere segment (> € 300.000) relatief makkelijk verkocht.
Judith Bilok, verkoopbegeleider Hendriks Projectontwikkeling en Rob van den Berg, verkoopmanager Hendriks Projectontwikkeling
Waarde van keten Sterkste of zwakste schakel? Is ketensamenwerking een hype of van blijvende waarde? Het is een structureel andere manier van samenwerken met vergaande implicaties; de bereidheid oog te hebben voor elkaars belangen, kennis te delen en daarnaast te willen leren van elkaar. Onze ervaring is inmiddels dat het veel vraagt van organisaties en mensen. Aan tafel zitten Rob van Rossem, rayonmanager SILKA/YTONG Xella Nederland, Bertus Been, commercieel manager Xella Nederland en Roy Janssen, hoofd inkoop Hendriks Bouw en Ontwikkeling. Xella is producent van Silka kalkzandsteen en Ytong cellenbeton, twee producten die veelvuldig door Hendriks op haar bouwprojecten worden toegepast.
Van Rossem: De relatie tussen Xella en Hendriks dateert inmiddels van de jaren tachtig en is door de jaren heen gegroeid net als het wederzijds respect.
Janssen: In 2013 hebben wij het initiatief genomen om met Xella
Bertus Been, commercieel manager Xella Nederland, Rob van Rossem, rayonmanager SILKA/YTONG Xella Nederland en Roy Janssen, hoofd inkoop Hendriks Bouwbedrijf
Janssen: Dat geldt vanzelfsprekend ook voor onze medewerkers.
een samenwerkingstraject in te gaan waarbij de toepassing van lean, BIM en ketensamenwerking voorop staan. Een intensief traject volgde waaraan nog steeds gewerkt wordt en waarbij steeds opnieuw optimalisatieslagen worden gemaakt.
Het vergt een omslag in denken. Medewerkers krijgen een andere rol. Inmiddels zijn er al diverse projecten volgens de nieuwe manier gerealiseerd, waaronder bijvoorbeeld 40 appartementen Noordstraat in Waalwijk, woonzorgcomplex Alde Steeg in Beuningen en de woontorens De Amazones in Den Bosch.
Been: Hendriks is een voorloper in BIM en ketensamenwerking.
Van Rossem: We behalen grote tijdswinst in de engineeringsfase
Voor ons was het duidelijk dat we graag het samenwerkingstraject aan wilden gaan. Naast elkaar werken werkt tenslotte prettiger dan tegenover elkaar.
bij de toepassing van het BIM. Daardoor hebben we meer tijd om aan de voorkant advies te geven. Bij de woontorens De Amazones in Den Bosch hebben we samen gekeken naar productoptimalisatie, door de maatvoering af te stemmen op de toegepaste kalkzandstenen bergingswanden. Omdat de kozijnen daardoor aan zouden sluiten op hele en halve pasblokken, was het op maat zagen van blokken op de bouw niet meer nodig.
Van Rossem: Voor onze medewerkers was het soms wel wennen. Op locatie hebben we medewerkers van Hendriks en Xella letterlijk bij elkaar gezet om zo samen de processen te bezien en de faalkosten te reduceren. In aanvang leverde dat soms wel eens sceptische blikken op, maar gaandeweg zien we dat alle betrokken medewerkers er meer plezier in krijgen en dat het voor eenieder voordelen oplevert.
Janssen: Daar was een heel aardige besparing mee gemoeid. Ook bij Alde Steeg in Beuningen hebben voorbesprekingen tussen Hendriks en Xella geleid tot verbeteringen en aanpassingen, waarmee faalkosten op voorhand werden vermeden. →
Waarde van keten Sterkste of zwakste schakel? Been: Bewustwording, investeren en enthousiasmeren. Wat ons betreft is BIM zowel als ketensamenwerking niet meer weg te denken en dus van blijvende waarde. Janssen beaamt dit volmondig: Ketenintegratie, gecombineerd met leantechnieken in een BIM-omgeving zorgt voor een totaal nieuwe manier van werken die niet meer is weg te denken.
Waarde van een visie op zorg Zorgzaam leven Decentralisatie AWBZ Een belangrijk doelstelling van het huidige kabinet is dat mensen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen in hun eigen omgeving. De benodigde zorg krijgen ze bij voorkeur thuis en niet in een verpleeghuis of andere instelling. Dit betekent o.a. dat capaciteit van verzorgingstehuizen wordt afgebouwd. Mensen met een ZZP indicatie (= zorgzwaartepakket ) 1 t/m 4 die nu nog in een verzorgingstehuis wonen moeten in de toekomst thuis wonen. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de taken begeleiding thuis, dagbesteding persoonlijke verzorging en ZZP 1 t/m 4 (zogenaamde decentralisatie AWBZ). Een markt in beweging Als er één markt in beweging is dan is het momenteel wel die van het zorgvastgoed. ‘Strategisch vastgoed beleid’ wordt op bestuurlijk niveau bij zorginstellingen een van de belangrijkste stuurinstrumenten als onderdeel van het integrale risicomanagement. Welk vastgoed in eigen bezit heeft toekomst van waarde (functioneel en financieel) en wat moet vervangen, getransformeerd of verkocht worden? Leegstandsrisico’s, exploitatielasten, financieringslasten, alternatieve aanwendbaarheid en ‘total cost of ownership’ zijn de begrippen die met rasse schreden hun intrede doen in de zorgwereld. Aspecten die voor commerciële beleggers en ontwikkelaars in commercieel vastgoed gemeengoed waren, zijn vaak helemaal nieuw voor de bestuurders en facilitaire managers, en hun reguliere adviseurs. Kansen en uitdagingen De ontwikkelingen in de zorgvastgoedwereld bieden kansen voor ons bedrijf. Niet alleen voor het bouwen en installeren, ook voor advisering en begeleiding bij strategische visieontwikkeling, financieringswijzen, risicoanalyses etc. Kortom, het sturen op (commerciële) vastgoedwaardeontwikkeling en total cost of ownership. Onze ruime kennis en ervaring van gebiedsontwikkeling en kennis van 3D BIM maakt dat wij zeer adequaat en snel scenario’s kunnen visualiseren en doorrekenen. Dit vormt de basis voor een goed strategisch vastgoed beleid. Creëren van oplossingen en toekomstwaarde! Iets wat bij ons als vastgoedontwikkelaar, -realisator en -belegger, in de genen zit!
Successen Inmiddels wordt door ons bij een aantal zorginstellingen met succes geadviseerd en samengewerkt bij de ontwikkeling en realisatie van hun nieuwe toekomstbestendige huisvesting. Pragmatisme, transparantie en ‘keep it lean en simpel’ zijn daarbij sleutelwoorden. Een heel mooi voorbeeld hiervan is het project de Klingelpoort voor de DrieGasthuizenGroep in Arnhem en het project Alde Steeg in Beuningen voor Zorggroep Zuid Gelderland waarin onze adviezen in de praktijk worden vertaald. Een vastgoedmarkt in beweging; een markt met mooie kansen!
Waarde van onderwijs Een leven lang leren! Hoe creëer je een stimulerende, veilige en plezierige leer- en werkomgeving, waarbij deze omgeving ook nog moet passen in de onderwijsvisie van de school en moet voldoen aan eisen op het gebied van duurzaamheid, exploitatie en regelgeving? Welke ontwikkelingen en veranderingen in het onderwijs hebben gevolgen voor de organisatie en/of voor het te voeren beleid? Immers, de maatschappij is volop in beweging en onderwijs speelt hier continu op in: veranderende onderwijsvormen, teruglopende lerarenaantallen, grotere multiculturaliteit. Hendriks vertaalt visie en beleid van de school in een huisvestingsconcept dat aansluit op de wensen van vandaag en de ontwikkelingen van morgen. Uiteraard werken wij daarna het verdere proces uit binnen alle gestelde kaders: van concept via ingebruikname tot en met beheer en onderhoud. Voor Ons Middelbaar Onderwijs is in Drunen bij het d’Oultremontcollege een fraaie nieuwbouw van 1.600 m² bvo en 350 m² renovatie op de bestaande schoollocatie gerealiseerd. Op basis van het budget en de wensen van de school hebben we volumestudies gemaakt en de architectenselectie begeleid. Door nauw overleg en een strakke organisatie kon het onderwijs tijdens de verbouwing veilig en ongestoord doorgaan. De nieuwe entree is echt een blikvanger. Daarnaast zijn enkele vergaderruimten, een docentenkamer, vijf klaslokalen, een open leercentrum en een technasium onderdeel van het nieuwe gebouw. Ook de realisatie stond in het teken van co-creatie: we vormden een consortium met de architect De Twee Snoeken en de constructeur Goudstikker De Vries om samen zo lean mogelijk te werken. Ook OMO als opdrachtgever is betrokken in het cocreatieproces. Het is een uniek project waarin diverse leantechnieken zijn toegepast en dat volledig in 3D BIM is uitgevoerd zowel tijdens het ontwerptraject als in de uitvoering. Het BIM-model is intensief gebruikt om alle gebruikselementen visueel te maken, zodat er gemakkelijker een keuze gemaakt kon worden door de opdrachtgever. Via een selectieprocedure zijn onze ketenpartners geselecteerd. Voorwaarde was het kunnen werken met 3D BIM en
Joep Ligtvoet, werkorganisator Hendriks Bouwbedrijf
het kunnen werken met lean. Uiteindelijk zijn er drie lean sessies voor de uitvoering gehouden, te weten casco ruwbouw, gevel- en daksluiting en afbouw. Gedurende een half jaar werd wekelijks de status van de bouw gecommuniceerd richting de opdrachtgever om uiteindelijk met een heel tevreden gevoel het project op te leveren aan de leerlingen en directie van de school. Inmiddels prijkt er een prachtig door enkele leerlingen gemaakt schilderij, waarin de plattegrond van de school is verwerkt, aan de muur bij Hendriks. Een leuke attentie, gekregen van een tevreden opdrachtgever.
Waarde van MVO Vandaag of morgen Vandaag de dag verandert de wereld om ons heen snel, sneller dan voorheen zegt een enkeling. In ieder geval staan wij voor de uitdaging om een balans te vinden tussen invulling geven aan de behoeften van vandaag, maar ook om een toekomstbestendige wereld te creëren voor morgen. Voor ieder individu betekent dit te handelen naar bepaalde waarden en voor iedere organisatie betekent dit invulling te geven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op diverse manier geven wij hier binnen onze organisatie invulling aan en creëren wij de juiste balans tussen de 3 P’s, people, planet en profit. Duurzaam gebruik materialen en natuurlijke hulpbronnen Door actief te sturen op minder afval en afvalrecycling én het gebruik maken van groene stroom op al onze bouwplaatsen werken wij aan een schoner milieu. In ons kantoor werken wij hard aan het verlagen van het energieverbruik door toepassing van zonnepanelen, ledverlichting en aan bewustwording en een efficiëntere bedrijfsvoering. Hierdoor zien wij een aanzienlijke reductie in verbruik. Diversiteit en talent Middels het in 2013 gestarte VID-traject stimuleren wij de waardecompetentie en -ontwikkeling van onze medewerkers. Daarnaast bieden wij een ontwikkelingsprogramma aan onze jong talenten en trainees. Het Hendriks Studiefonds biedt aan de kinderen van onze werknemers de mogelijkheid om een toelage te krijgen voor het volgen van een opleiding. Wij vinden het van belang dat onze werknemers trots kunnen zijn op het bedrijf waar zij werken. Sociale initiatieven Het afgelopen jaar hebben wij Habitat for Humanity ondersteund. Habitat bouwt aan een wereld waarin voor iedereen een veilig t(huis) wordt gecreëerd. Daarnaast zijn wij al jaren partner van de Stichting Maatschappelijke Meerwaarde uit Nijmegen. Deze stichting koppelt kennis, vaardigheden en middelen van bedrijven aan vragen van maatschappelijke organisaties.
Verder hebben wij de buurttuin “BergbOss” in Oss aangekleed met een keet om zo het onderlinge contact tussen de buurtbewoners te versterken. Initiatiefrijke ouders en kinderen tuinieren in deze buurttuin, die onder andere met subsidie van de gemeente Oss is gerealiseerd.
Cijfers
Activiteitenniveau en resultaat In 2013 hebben wij een aanzienlijke stijging (ongeveer 10%) van ons activiteitenniveau weten te realiseren. Ons activiteitenniveau kwam namelijk over 2013 uit op € 72 miljoen. Dat is € 6 miljoen meer dan in 2012 (€ 66 miljoen). Daarbij is in 2013 een resultaat na belasting gerealiseerd van € 254.000.
Ratio’s De solvabiliteit bedraagt per 31 december 2013 32,3%, terwijl deze aan het begin van het verslagjaar 30,9% bedroeg. Dit is met name gerealiseerd door een terugloop van ons balanstotaal van € 49,4 miljoen naar € 47,5 miljoen einde verslagjaar. Onze scherpe focus op verkoopinspanningen heeft hier in belangrijke mate in bijgedragen. Hierdoor is onze voorraad onverkochte opgeleverde woningen gezakt van € 2 miljoen op 31 december 2012 naar € 480.000 einde verslagjaar.
Hieronder treft u een totaaloverzicht, het activiteitenniveau (omzet) per werkmaatschappij en enkele belangrijke kengetallen aan.
Geconsolideerde balans
Activiteitenniveau
(bedragen x € 1.000)
(bedragen x € 1.000)
Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Voorraden Onderhande projecten Vorderingen Liquide middelen
2013 € 4.953 3.363
24.685 388 14.048 19 47.456
2012 € 5.733 2.972
27.536 415 12.713 18 49.387
Groepsvermogen Voorzieningen Kortlopende schulden
15.325 2.620 29.511 47.456
15.267 3.000 31.120 49.387
Resultaat na belasting
254
416
Hendriks Bouwbedrijven Hendriks Projectontwikkeling Hendriks Installatietechniek
Overige parameters Current ratio = vlottende activa / kortlopende schulden Solvabiliteit = groepsvermogen / balanstotaal Rentabiliteit = resultaat na belasting / groepsvermogen
2013 € 45.710 19.683 6.355 71.748
2012 € 43.141 16.680 6.328 66.149
1,33
1,31
32,29
30,91
1,66
2,72
Controleverklaring De financiële gegevens, zoals vermeld in dit jaarverslag 2013 van Hendriks Bouw en Ontwikkeling B.V. (balanstotaal € 47.456, groepsvermogen € 15.325 en resultaat na belasting € 254) komen overeen met de in de jaarrekening 2013 opgenomen geconsolideerde cijfers, waarbij door ons een goedkeurende controleverklaring is verstrekt. Mr. M.M.W. Melters RA Govers Accountants/Adviseurs Eindhoven
Personeel en organisatie Peildatum 31-12-13
In- en uitstroom In het verslagjaar hebben we om verschillende redenen helaas afscheid moeten nemen van 26 medewerkers. Naast het overlijden van Albert van den Boogaard - uitvoerder van Hendriks Onderhoud en Beheer – zijn 3 medewerkers met (vroeg)-pensioen gegaan; zijn 2 tijdelijke contracten niet verlengd en hebben 3 medewerkers op eigen verzoek de organisatie verlaten. Het resterende verloop moet worden toegeschreven aan noodzakelijke aanpassingen in de organisatie als gevolg van de voortdurende wijzigingen in de marktomstandigheden. Mede hierdoor daalde het aantal medewerkers in het verslagjaar van 177 naar 159.
Leeftijdsopbouw De leeftijdsopbouw laat een goede verdeling zien over de verschillende leeftijdscategorieën. Tegenover de 54 vijftigplussers (2012: 54) staan 66 veertig-minners (2012: 71).
Personeel en organisatie Peildatum 31-12-13
Dienstjarenopbouw Ondanks de uitstroom is het aantal medewerkers met een lang dienstverband nog steeds substantieel. Maar liefst 34 medewerkers (2012: 36) zijn aan het einde van 2013 langer dan 15 jaar in dienst.
Ziekteverzuim Het ziekteverzuim is in 2013 met 3,41% (2012 4,24%) opnieuw licht gedaald. Dit is het zesde jaar op rij dat het ziekteverzuim lager is dan het voorafgaande jaar.
Personeelsontwikkeling In 2013 is ons VID-kompas ontwikkeld en geïmplementeerd. De reden hiervoor is dat de huidige markt andere eisen aan onze medewerkers stelt. Naast technisch inhoudelijke vaardigheden worden sociale vaardigheden meer en meer belangrijk. Het VID-kompas staat voor onze gedragswaarden: verbindend, innovatief en dialooggericht. Implementatie vindt plaats in de individuele coachings- en beoordelingsgesprekken. Daarnaast zijn ze vast onderdeel van ons HRM-aanname beleid. Opleiden en ontwikkelen van onze medewerkers zien wij als belangrijk onderdeel om een lerende, toekomstbestendige organisatie te worden. Rond de gekozen speerpunten in de jaarplannen (Lean, BIM, Ketenintegratie) hebben ook veel medewerkers opleidingen en trainingen gevolgd. Daarnaast doorlopen diverse medewerkers individuele opleidingstrajecten. Om ook aan de toekomstige behoefte aan medewerkers met de juiste competenties te kunnen voldoen blijft het investeren in (jong)-talent een hoge prioriteit. Ondernemingsraad Met de ondernemingsraad is in het verslagjaar regelmatig en vooral constructief overleg gevoerd over vele onderwerpen waaronder de ontwikkeling van de orderportefeuille, de uitvoering van de jaarplannen en de vaststelling van de vakantiedagen. In 2013 zijn verkiezingen gehouden voor een nieuwe ondernemingsraad voor de periode 2013-2016.
