jaarverslag 2011 Vastgesteld door bestuur d.d. 26 april 2012

jaarverslag 2011

Vastgesteld door bestuur d.d. 26 april 2012 Goedgekeurd door Raad van Commissarissen d.d. 26 april 2012 

1

inhoud Inleiding

3

Hoofdstuk 1. Leefbaarheid

4

Hoofdstuk 2. Participatie & Samenwerking

7

Hoofdstuk 3. Verhuur

10

Hoofdstuk 4. Kwaliteit van het woningbezit

16

Hoofdstuk 5. Interne organisatie

23

Hoofdstuk 6. Financiële verantwoording

26

Hoofdstuk 7. Verklaring van het bestuur

33

Hoofdstuk 8. Verslag Raad van Commissarissen

34

Hoofdstuk 9. Jaarrekening

41

2

9.1 Geconsolideerde balans

41

9.2 Geconsolideerde winst- en verliesrekening

43

inleiding 2011 was een turbulent eerste jaar voor Stadlander. Een vol jaar hebben we uitgetrokken om onze nieuwe organisatie vorm te geven. Vanzelfsprekend moest de verhuur van en het onderhoud aan onze woningen gewoon doorgaan. Ook de ontwikkeling en realisatie van nieuwe woningen mocht in het kader van herstructurering en vernieuwing van het bezit geen vertraging ondervinden. We wilden de fusie niet als excuus gebruiken als we ons werk toevallig niet goed zouden doen. Daarom besloten we om in 2011 nog op basis van de oude administraties en systemen te blijven werken. Voor de meeste medewerkers van Castria Wonen en een groot deel van Wonen West Brabant veranderde de eerste elf maanden dan ook weinig. Medewerkers van Soomland en een klein aantal collega’s van Wonen West Brabant werkten daarentegen in een pilot met twee systemen. Op basis van vrijwilligheid deden zij alvast ervaring op voor de integratie van de werkprocessen en het in elkaar vlechten van de organisatie. Bovenop de dagelijkse werkzaamheden werd er tegelijkertijd keihard gewerkt om het bedrijf verder te ontwikkelen op basis van (en binnen de contouren van) de al eerder vastgestelde uitgangspunten voor de organisatie. Dit proces is door iedereen van hoog tot laag en in brede bezetting doorlopen. Alles liep keurig op schema zodat we de belangstellingsregistratie en de plaatsing van medewerkers conform de afspraken met de ondernemingsraad, konden afwikkelen. Mede als gevolg van de bereidheid van veel medewerkers om deze reorganisatie te gebruiken voor een interne en externe “carrière switch”, is het aantal gedwongen ontslagen beperkt gebleven. Negen van de 165 werknemers kregen de boodschap dat er geen passende functie voor hen meer beschikbaar is. Stadlander heeft een outplacementbureau gevraagd hen naar een nieuwe werkkring buiten de fusieorganisatie te begeleiden. De kanteling van de organisatie stond gepland op 1 december. Dit was ook de datum waar we naar toewerkten om de eerste fase van een nieuwe telefooncentrale operationeel te hebben. Tegelijkertijd introduceerde de corporatie een up to date kantoorautomatiseringsomgeving en werden de drie

administratiesystemen vervangen door één modern aangepast primair systeem. Daartoe zijn diverse werkgroepen het hele jaar bezig geweest met uitwerken en testen. Ondanks alle inspanningen van de collega’s is de transitie niet helemaal vlekkeloos verlopen. Gelukkig heeft slechts een relatief klein deel van onze huurders de problemen aan den lijve ervaren. Veel medewerkers hebben in december en in de eerste maanden van 2012 wel behoorlijk last gehad van diverse kinderziekten in deze nieuwe systemen. Verder maakten ook externe oorzaken het werken niet gemakkelijker. Terugkijkend moet ik vaststellen dat we met elkaar een maximale prestatie hebben neergezet. We kunnen onze klanten nu vanuit vier vestigingen, waaronder de nieuwe vestiging Steenbergen, goed bedienen. Met de zes huurdersorganisaties van de drie donorcorporaties hebben we overeenstemming bereikt over een gezamenlijke visie op samenwerking die we in 2012 zullen formaliseren. Onze volkshuisvestelijke prestaties hebben nauwelijks onder de fusieperikelen geleden. Ook op het financieel economische vlak heeft Stadlander dit eerste jaar keurig gepresteerd. We maken ons op voor de komende jaren waarin ons grote uitdagingen te wachten staan. De wijze waarop we om kunnen gaan met de volledig vastgelopen woningmarkt, de komende krimp, de nieuwe bezuinigingen bij de overheid, de voorgenomen zware heffingen en de noodzakelijke ruimte in het huurbeleid, zullen bepalend zijn voor de vraag of en in hoeverre Stadlander haar beoogde ambities uit het ondernemingsplan 2014 waar kan maken. Wij Stadlanders gaan ervoor om de bewoners, van stad en land in West Brabant en Tholen, de wijken en kernen te kunnen bieden waar het duurzaam prettig wonen is. mr. A.B. Ringersma Directeur-bestuurder

3

Hoofdstuk 1. Leefbaarheid Stadlander is een maatschappelijk georiënteerde onderneming met als belangrijkste taak het zorgen voor goede huisvesting voor kwetsbare groepen in de samenleving. Er gaat dan ook veel aandacht uit naar de laagstbetaalden en zorgbehoevenden. Tevens verhuurt Stadlander in beperkte mate woningen die vallen onder de vrije huursector. Maar we doen meer dan woningen verhuren en onderhouden. Stadlander vindt het bevorderen van leefbaarheid van de woonomgeving in wijken en dorpen zeker zo belangrijk. Wat hebben wij in 2011 gedaan? Om de beleving van leefbaarheid te meten en te presenteren hebben Woningstichting Woensdrecht, Woningstichting Dinteloord en Stadlander zich gewend tot de leefbaarheidsmonitor Lemon. In juni is voor het eerst een grootschalig leefbaarheidsonderzoek uitgevoerd met behulp van Lemon. Dit onderzoek heeft plaatsgevonden onder de bewoners van de vier gemeenten waarin de drie woningcorporaties actief zijn. Op basis van een schriftelijke vragenlijst hebben bewoners hun oordeel gegeven over diverse leefbaarheidsthema’s in hun wijk. Een beknopte opsomming van de leefbaarheidsactiviteiten van de vier vestigingen:

Vestiging Bergen op Zoom West In 2011 heeft Stadlander stevig ingezet op het complex aan de Karmel. De hoge mutatiegraad zorgde voor een weinig homogene bewonersgroep. Een open dag gaf belangstellenden de kans om elkaar te ontmoeten. Samen met de afdeling Handhaving van de gemeente Bergen op Zoom is veel werk besteed aan een aantal handhavingsacties. Potentiële huurders worden strenger dan gewoonlijk gescreend. We richtten een tijdelijke huismeesterpost in en troffen enkele fysieke maatregelen. De ingang werd verplaatst om het ongewenste personen lastiger te maken ongezien toegang te verkrijgen tot het complex. Ook hebben we meer verlichting aangebracht om de sociale controle te bevorderen en is er tijdelijk cameratoezicht geïnstalleerd. Een zerotolerance beleid zorgt ervoor dat bewoners die qua gedrag over de schreef gaan, nu hard worden aangepakt. Dit alles heeft al enige verbetering gegeven. Ontmoetingsruimte De Hille (Ossendrecht) en De Markt (Putte) In 2011 zijn de ontmoetingsruimtes van het seniorencomplex De Hille in Ossendrecht en De Markt in Putte ingericht en voor een aantal dagdelen in gebruik gegeven aan de bewoners van de complexen. De bewonerscommissies hebben hierin een verbindende factor. De bewoners zijn ontzettend blij met de ontmoetingsruimte en maken hiervan ook veelvuldig gebruik.

4

Succesvolle vrijwilligersdag in Woensdrecht De inzet van vrijwilligers kan nooit genoeg worden gewaardeerd. Dat weten we ook bij Stadlander. Daarom werd mede door ons op woensdag 8 juni in Woensdrecht de Dag van de Vrijwilliger georganiseerd. In de grote zaal van MFC De Drieschaar genoten vele honderden bezoekers van een geslaagd evenement. Verder zijn er veel kleinschalige acties ondernomen, waar mogelijk in samenwerking of ondersteunend aan bewonersvertegenwoordigingen. Dit varieert van tuin- en muziekfeesten tot de organisatie van de traditionele ontvangst van prins Nilles III, met in zijn spoor de boerenploeg, in het Gertrudishof, het complex voor ouderen dat in de volksmond nog steeds d’n Ermenblok wordt genoemd. In 2011 is er tevens een aantal leefbaarheidsprojecten in voorbereiding genomen. Het betreft bijvoorbeeld het complex aan het Wilhelminaveld waar bezit van voormalig Soomland en Wonen West Brabant staat. Een verschillend gevelaanzicht creëert hier een ongewenste uitstraling. Daarnaast is het belangrijk om de cohesie tussen de bewoners te bevorderen.

Vestiging Bergen op Zoom Oost De vestiging Bergen op Zoom Oost heeft een groot aantal opgaven met een flinke diversiteit in het kader van leefbaarheid. Gageldonk-West In 2009 is voor Gageldonk-West een wijkontwikkelingsplan opgesteld en de operationele vertaling is vastgelegd in het projectenboek. Het sociaal – maatschappelijk programma is onderverdeeld in een aantal gebieden waar de projecten onder hangen: 1. Veiligheid: verbeteren van de subjectieve en objectieve veiligheid 2. Samenleving: aanboren en stimuleren van de eigen kracht om het meedoen op verschillende levensterreinen te bevorderen

3. Leren en opgroeien: kansen bieden aan alle kinderen en jongeren zodat zij kunnen opgroeien tot volwassenen die deelnemen aan de samenleving 4. Werken en bedrijvigheid: bevorderen van deelname aan het arbeidsproces 5. Ondersteuning en zorg: sociale infrastructuur voor ondersteuning

Buurtwebsite In 2011 is een buurtsite geïmplementeerd die de onderlinge contacten van bewoners zou moeten vergroten. Een viertal bewoners uit de wijk, de sitemanagers, hebben zelf de buurtsite ‘ door en voor bewoners’ ontwikkeld. Er zijn geen organisaties betrokken bij de vormgeving en het beheer. De site richt zich niet alleen op Gageldonk-West maar op de gehele wijk Oost.

Inmiddels lopen er meerdere projecten in de wijk die onderling in meer of mindere mate samenhangen. In 2010 is er geëvalueerd en hebben we een uitvoeringsprogramma met gerichte doelen voor 2011 opgesteld. De kwaliteitsbewaking en de afstemming tussen organisaties en de verbinding tussen diverse sociale projecten zijn leidend. De rol die de betrokken organisaties hadden is gewijzigd van een organiserende naar een faciliterende en ondersteunende functie. Dit jaar heeft er een duidelijke omslag plaatsgevonden. Verantwoordelijkheden liggen steeds meer bij de bewoners zelf. Het project ‘Meedoen’ richt zich op participatie in brede zin om bewoners minimaal twee treden op de participatieladder te laten stijgen zodat zij uiteindelijk zelf inkomen uit arbeid kunnen verkrijgen. In juni hebben de eerste deelnemers met succes hun opleiding afgerond. In oktober is de volgende groep gestart.

De Warande Van de Warande een gezellige en leefbare wijk maken. Dat is de bedoeling van de wekelijkse ronde van een aantal sleutelfiguren door de wijk. Zowel Stadlander, de politie, de moskee, de gemeente Bergen op Zoom en vertegenwoordigers van de wijk doen mee. De samenwerking levert resultaat op. Mensen in de wijk leren elkaar beter kennen en problemen worden eerder opgelost. Dat is het voordeel van korte lijnen. Stadlander nam het initiatief. De andere partijen sloten zich enthousiast aan. Ook imam Mehmet Aydin van de moskee loopt wekelijks mee. Op die manier bereiken we direct een groot deel van de Turkse bevolking van de wijk. Het gezelschap bezoekt tevens geregeld diverse wooncomplexen. De wekelijkse ronde door De Warande brengt bewoners bij elkaar en vergroot het onderlinge begrip.

Zilverschoonplein e.o. Dit gebied maakt onderdeel uit van de herstructurering Gageldonk-West. Het is een fysiek geïsoleerd gebied in de wijk. Sociaal gezien is het een gebied met veel bewoners met een lage sociale- en economische status. Om aansluiting te vinden bij de rest van de wijk én om de sociale binding in en met de wijk te versterken, zijn interventies in de toekomst noodzakelijk. Bewoners zijn moeilijk te motiveren om een actieve rol te spelen in de buurt. In november is gestart met het maken van een nul-meting van de sociale samenhang en onderlinge tolerantie. Een en ander krijgt in 2012 een vervolg.

Vernieuwing welzijnswerk De buurtregisseur functioneert op het snijvlak tussen de kerntaken van de gemeente en Stadlander. De meerwaarde blijkt uit de gestructureerde participatie van en met bewoners en uit het regisseren van initiatieven in de wijk. Hieronder vallen onder andere het begeleiden van de regiegroep omtrent het bewonersbudget en het opzetten van (nieuwe) netwerken. Er is een start gemaakt met verschillende methodieken ( wijkateliers en dialogensessies) die bijdragen aan het ondersteunen van bewoners naar zelfredzaamheid. Deze bewoners brengen tevens adviezen uit die bijdragen aan de herstructurering.

Buurtpreventieteams Het beoogde resultaat voor 2011 was een kwantitatieve uitbreiding van het aantal leden. In totaal nemen 75 bewoners actief deel aan buurtpreventie in heel wijk Oost. 50% is deelnemer aan buurtpreventie in Gageldonk-West. Deze betrokkenheid resulteert in een aantal wijkgerichte acties ter voorkoming van de criminaliteit alsmede aan de participatie van leden aan de klankbordgroep en de regiegroep omtrent het bewonersbudget. De buurtpreventieleden treden op als wijkambassadeurs en hebben daarmee een merkbare positieve invloed op het veiligheidsgevoel in de wijk.

Inzet welzijnswerk Het welzijnswerk is primair geen taak van Stadlander. Andere organisaties zijn op dit gebied werkzaam in de wijk. Stadlander heeft wel een rol in de inzet van het welzijnswerk. De gezamenlijk gedragen ambitie maakt dat we in verschillende kleine projecten gelijk optrekken. De uitvoering ligt bij de welzijnsorganisaties. De eigen kracht van bewoners staat centraal. De projecten richten zich o.a. op contact en ontmoeting, wederzijdse hulprelaties en het organiseren van gezamenlijke activiteiten in een buurt. Voorbeelden zijn de opschoonactie Kamperfoeliestraat, de sport en spelmiddag

5

Leguyt en de sport en spelmiddag aan de Wikkelaan/ Kamillelaan

Stadlander een meerjarige bijdrage aan de buurtbus van de Stichting Welzijn Halsteren.

Vestiging Tholen

Eind 2010 werd een convenant ondertekend met Stichting De Zuidwester en de gemeente Bergen op Zoom voor het realiseren van een buurtsuper die we in 2011 in Lepelstraat konden openen. Dit om de teruggelopen winkelvoorzieningen te compenseren en zo de leefbaarheid van Lepelstraat te vergroten.

Eind 2010 is in Scherpenisse, vanwege de verdwenen voorzieningen, een buurtwinkeltje opgestart. De winkel wordt gevoerd door Spar en Sjaloom Zorg levert personeel en begeleiding. Stadlander staat garant voor de huur van het pand. Doel is om de winkel te verplaatsen naar het te bouwen Woonservicecentrum. De bouw hiervan wordt echter vertraagd door bezwaarprocedures. Inmiddels is bekend dat ook in 2012 niet gestart kan worden met de bouw hiervan. De Goudkaart en Buurtsparen zijn goedlopende leefbaarheidsinitiatieven op het eiland Tholen. Stadlander is dan ook voornemens een soortgelijk concept uit te breiden naar het overige bezit. Groen, schoon, heel en veilig Op het eiland Tholen hoeft in zijn algemeenheid niet veel geïnvesteerd te worden in groen. De natuur is alom aanwezig. Wel kijken we samen met de gemeente Tholen naar het groenonderhoud in bepaalde wijken. Zo is er dit jaar extra aandacht geweest voor de Kuipersdreef in de kern Tholen. De gemeente Tholen ontwikkelt grootschalige plannen om het groen in dit gebied opnieuw in te richten. Stadlander is met de VvE-complexen op Tholen het afgelopen jaar vooral bezig geweest op het gebied van schoon. In zeven complexen zijn in overleg met de bewoners schoonmaakcommissies opgericht. Zij dragen als commissie nu zelf de verantwoordelijkheid voor de contacten met de schoonmaakbedrijven. Indien zij contractwijzigingen wensen of als ze vinden dat het werk niet goed wordt uitgevoerd, nemen zij daar zelf contact over op met het schoonmaakbedrijf.

Vestiging Steenbergen De Dorpstafel en de Dorpsraad van Lepelstraat zijn van mening dat een kermis een belangrijke bijdrage levert aan de leefbaarheid van het dorp en de saamhorigheid bevordert. Stadlander faciliteerde in 2011 wederom de “kermisloop” van de Lepelstraatse kermis. De opbrengst van deze kermisloop is geheel ten goede gekomen aan de Roparun. Daarnaast werd Bloemrijk Lepelstraat voor het tweede achter een volgende jaar georganiseerd. Gezien het belang voor de leefbaarheid sponsorde Stadlander ook deze activiteit. In Halsteren heeft Stadlander de Nationale Straatspeeldag gesponsord en deelgenomen met een stand. Tevens levert

6

De Goudkaart en Buurtsparen zijn in de kernen Halsteren en Lepelstraat goedlopende leefbaarheidsinitiatieven.

Woonfraude en hennepteelt Er zijn in 2011 twee rechtszaken gevoerd in verband met woonfraude. In beide zaken is Stadlander in het gelijk gesteld. De huurcontracten zijn ontbonden en de woningen ontruimd. In 2011 zijn in het werkgebied van Stadlander 12 hennepkwekerijen ontdekt en ontmanteld. Eén hennepkwekerij is ontdekt door brand die door de kwekerij in de woning was veroorzaakt. Van de twaalf woningen hebben acht bewoners vrijwillig meegewerkt aan opzegging. Twee woningen zijn ontruimd op last van de Rechtbank en voor twee woningen loopt nog een rechtszaak.

Groenprojecten In het kader van groen in de wijk werden de volgende projecten uitgevoerd: • Tuintjesproject Groene Stage in de wijk Warande • De Groene Handdruk • Rivierenbuurt zet bloemetjes buiten • Schone plantsoenen en nieuw groen in de wijk Hof van Beieren • Bloembakkenactie in de Vlierstraat • Wijkatelier ‘groen en gezond’ • Terrein Lorkstraat project ‘zaai en oogstgrond’ met basisscholen

Hoofdstuk 2. Participatie & Samenwerking Binnen de regio is in de loop der jaren veel samenwerking tot stand gebracht met onze stakeholders. Natuurlijk met de gemeenten in ons werkgebied, maar ook met zorg- en welzijnspartijen, scholen, huurdervertegenwoordigingen, vrijwilligersorganisaties enz. Nadat Stadlander in 2009 samen met collega-corporaties de regionale woonvisie presenteerde, is er veel gebeurd. Waar destijds lang niet iedereen de conclusies onmiddellijk kon omhelzen, wordt de rode draad van deze visie door gemeenten en andere stakeholders inmiddels onderkend. Het belang van de meerledige boodschap: krimp is onontkoombaar op termijn, een groeiscenario nul is al ambitieus genoeg én de noodzaak dat gemeenten en corporaties hun handen ineen slaan en de samenwerking bewust zoeken, dringt steeds meer door in de regio.

Samenwerking huurders /overleg met huurdersplatform Vestiging Bergen op Zoom West De samenwerking met de huurdersverenigingen is zondermeer goed te noemen. Met de huurdersvereniging van voormalig Soomland, SHS, is een weg ingeslagen om meer in de geest van de Overlegwet te gaan werken. In een open constructieve sfeer zijn de mogelijkheden verkend en is begeleiding geboden om hier naar toe te groeien. Tevens hebben we in de aanloop naar de fusie de bereidheid getoetst om de Bergse huurdersverenigingen samen te laten gaan in een nieuwe vereniging. Hoewel de verschillen soms groot waren, is het streven dat de nieuwe vereniging in 2012 zijn beslag krijgt. Een enkele bewonerscommissie van voormalig Soomland heeft in 2011 laten blijken hulp nodig te hebben bij de professionalisering. Met name in twee commissies op de Bergse Plaat is veel tijd geïnvesteerd om de leefbaarheid in het complex terug te brengen op het gewenste niveau. Vestigingen Bergen op Zoom Oost en Steenbergen Samen met de Huurdersbelangenverenigingen hebben we ingezet op de formalisering van de diverse bewonerscommissies. In het kader van de nieuwe Overlegwet zijn er extra taken bij de bewonerscommissies terecht gekomen en veel bewonerscommissies waren daartoe onvoldoende uitgerust. Veel bewonerscommissies bestaan al jarenlang en zijn ooit opgestart als activiteitenclub. Door het afsluiten van een convenant met de Huurdersbelangenvereniging worden de

taken en verwachtingen aan de voorkant duidelijk vastgelegd. Tevens kunnen de bewonerscommissies rekenen op ondersteuning/hulp vanuit de Huurdersbelangenverenigingen. In 2011 zijn er ook weer een paar nieuwe bewonerscommissie bijgekomen. Aan de Heiningen was er slechts één bewonerscommissie voor de seniorenflat. Dit jaar is er één gezamenlijke bewonerscommissie opgericht voor de andere twee flats. In Ossendrecht is een bewonerscommissie opgericht van kopers en huurders in het woonzorgcomplex De Hille. In Steenbergen is er een bewonerscommissie opgericht aan de Molenweg en aan de Oostdam is een bewonerscommissie in oprichting. In april 2011 heeft een bijeenkomst plaatsgevonden met een klantenpanel voor het bepalen van klantwaarde bij de renovatie van binnen-pakketten. Een groep van zestien bewoners ging enthousiast in op de uitnodiging om hier samen met Stadlander in een bijeenkomst over na te denken. Hun inbreng was zeer waardevol. Vestiging Tholen De samenwerking met de huurdersvereniging Samen Sterk op Tholen loopt sinds jaar en dag goed. Regelmatig vinden er overleggen plaats en ook op informele wijzen is er regelmatig contact over vraagstukken die bij de huurdersvereniging leven. Afgelopen jaar is de animo voor de lokale gesprekken bij de huurdersvereniging wat minder daar zij erg veel tijd gestoken hebben in de vorming van het platform en de betrokkenheid bij de fusie van Stadlander. Voor 2012 zijn afspraken gemaakt om weer structureel in overleg te gaan met de lokale huurdersvereniging.

Regionale Geschillencommissie In 2011 zijn er bij de commissie zeven klachten van bewoners binnen gekomen. Twee klachten zijn door de commissie niet ontvankelijk verklaard. Beide geschillen hadden betrekking op de huurprijs en zijn door de commissie doorverwezen naar de Huurcommissie. Bij vier klachten hebben we ter zitting met de bewoners overeenstemming weten te bereiken. Eén geschil loopt nog. De Regionale Geschillencommissie heeft derhalve geen uitspraak hoeven doen in 2011 .

7

Samenwerking met de gemeente Bergen op Zoom 2011 kan gezien worden als het jaar waarin de fusiecorporatie de diverse ontwikkelportefeuilles aan elkaar heeft gekoppeld en tegelijkertijd druk doende is geweest duurzame overeenkomsten te sluiten tussen de gemeente en Stadlander om de verjongingsopgave in de nabije toekomst op een juiste wijze te kunnen waarborgen. De complexiteit van de opgaven en vraagstukken (bezuinigingen, stagnerende woningmarkt, krimp, regelgeving, politiek) brengt met zich mee dat definitieve besluitvorming vaak langer duurt dan gepland en soms gewenst is. In 2011 zijn dan ook de noodzakelijke onderleggers van de stedelijke vernieuwingsopgaven in onderling overleg geproduceerd. In 2012 gaan die uitmonden tot getekende samenwerkingsovereenkomsten. Daarnaast is er intensief contact geweest over de verwerving van diverse gronden van de gemeente op binnenstedelijke locaties (o.a. Veolia-terrein, Groene Gordijn). Gezien de grote belangen en de brede opgave waar Stadlander en de gemeente voor staan, is het noodzakelijk dat we op constructieve wijze met elkaar kijken naar duurzame en leefbare oplossingen. Dit levert ook wel eens spanningen op. Stadlander vindt de volkshuisvestelijke opgave een regionale aangelegenheid. Daarom stellen wij ons op het standpunt dat we nieuwe prestatieafspraken alleen kunnen maken als deze een regionale afstemming hebben.

Samenwerking gemeente Tholen De samenwerking met de gemeente Tholen en Stadlander is erg goed. Regelmatig vindt er zowel bestuurlijk- als ambtelijk overleg plaats. Getracht wordt om de gemaakte prestatieafspraken samen met gemeente binnen de gestelde termijnen uit te werken. Voorbeeld hiervan is het opstarten van een overleg met betrekking tot leefbaarheid/overlast in de kernen. Ook op het gebied van projectontwikkeling is veelvuldig samenwerking en overleg met de gemeente Tholen. Natuurlijk leidt dit regelmatig tot flinke discussies. Echter de verhoudingen zijn zo goed dat hier ruimte voor is en de gespreksmogelijkheid altijd open blijft. In 2011 is gestart met de realisatie van woonzorgcentrum Buitenhof en bijbehorende starterwoningen in Stadszicht II. Daarnaast is in Poortvliet de uitbreiding van het woonservicecentrum De Poorthove opgeleverd. Deze uitbreiding bestond uit zes appartementen met zorgarrangement. Tevens zijn twee bestaande appartementen omgebouwd tot huisartsenpraktijk.

Samenwerking met de gemeente Woensdrecht In de tweede helft van 2011 is de samenwerking met de

8

gemeente Woensdrecht geïntensiveerd. Op verzoek is Stadlander gaan deelnemen aan de diverse begeleidingsgroepen van de IDOP’s in de diverse kernen van de gemeente. In deze begeleidingsgroepen zitten bewoners, de gemeente en Stadlander. Zo wordt evenwicht geboden in de beoordeling van de voortgang van de Dorpsontwikkelingsplannen. Daarnaast zijn er inmiddels contacten gelegd om ook op het gebied van leefbaarheid nauwer samen te gaan werken naar het voorbeeld van de samenwerking met de gemeente Bergen op Zoom. Belangrijkste wapenfeit in 2011 met de gemeente Woensdrecht op ontwikkelingsgebied was het sluiten van een definitieve overeenkomst voor realisatie van het Raadhuisplein in Hoogerheide. Hierdoor werd de realisatie van dit ambitieuze project, weliswaar door een derde partij, alsnog mogelijk. Stadlander neemt uiteindelijk veertien woningen in dit project in exploitatie.

Samenwerking gemeente Steenbergen In 2011 is de ingezette koers tot verbetering van de samenwerking met de gemeente Steenbergen gecontinueerd en versterkt. Dit heeft geleid tot concrete afspraken en voorstellen van de gemeente aan Stadlander om enkele nieuwe projecten te gaan uitrollen in de kern Steenbergen. Een gezamenlijke investeringsbereidheid voor de Brede School Buiten de Veste heeft reeds ertoe geleid dat een ontwerpplan met wijk-brede-functies is opgesteld. Verder zijn we een grondaankoop overeengekomen op de Moller-locatie (locatie De Bongerd aan de Molenweg) voor de realisatie van 34 nultreden eengezinswoningen in de sociale sector. Op andere locaties wordt in 2012 in goede harmonie verder gestudeerd naar de mogelijkheden. Met het leggen van een duplosteen opende wethouder Cor van Geel in december het gezamenlijke onderkomen van Vraagwijzer, Centrum voor Jeugd en Gezin, Stadlander en Rabobank in het gebouw van de bank aan de Fabrieksdijk. Met deze nieuwe vestiging geven de partners nadrukkelijk vorm aan de samenwerking tussen de gemeente, welzijnsinstellingen en Stadlander.

Samenwerking gemeente Roosendaal De samenwerking met de gemeente Roosendaal is zondermeer goed te noemen. Het belang van Stadlander is door relatief weinig bezit niet zo groot in Roosendaal. Maar de gemeente neemt Stadlander zeer serieus en wij worden voor elk relevant overleg uitgenodigd. Samen met WSG en Aramis AlleeWonen hebben we een woonmarkt- en woonlastenonderzoek uitgevoerd en een woonconvenant (prestatieafspraken) afgesloten. Men is in het algemeen erg

te spreken over de inbreng van Stadlander. Gebleken is ook dat de (volkshuisvestelijke) visie binnen de gemeente gedeeld wordt door Aramis AlleeWonen zodat we hierin samen kunnen optrekken.

TanteLouise-Vivensis en Zorgvastgoed De bestuurders van tanteLouise-Vivensis en Stadlander hebben in het verleden een intentieovereenkomst gesloten om te komen tot een structurele samenwerkingsvorm. In 2011 hebben we ons intensief ingespannen om met een verbreding en verdieping die samenwerking nader vorm en inhoud te geven. Eind 2011 is een belangrijke stap voorwaarts gezet doordat we -werkend aan het project –Vissershaven- de nodige basisdocumenten hebben vastgesteld die de leidraad vormen voor de structurele afspraken van onderdelen in de samenwerking. Daarnaast zijn er aan de kant van tanteLouise-Vivensis belangrijke stappen gezet door specifiek te gaan investeren in zogeheten intermediaire consulenten. Zij kunnen de verbinding gaan leggen tussen de klanten van Stadlander en de zorgverlening door tanteLouise-Vivensis in het West-Brabantse deel van ons bezit. Soortgelijke afspraken willen we gaan maken voor het Zeeuwse deel van ons bezit met de Stichting Voor Regionale Zorgverlening (SVRZ). In 2011 hebben we andermaal diverse modellen doorgerekend m.b.t. het huisvesten van diverse zorgvragers. Enerzijds op basis van de toekomstverwachting op het gebied van de ontwikkelende zorgvraag, anderzijds met de veranderende vergoedingensystematiek op basis van de zorgzwaartepakket (ZZP) scores. De hele zorgsector ondergaat momenteel zowel qua vergoedingensystematiek als qua klantbenadering een grote veranderingsslag. Het vinden van een juiste basis voor de voorgenomen structurele samenwerking die voor beide organisaties een plus oplevert is derhalve essentieel. Een bijzondere vorm van samenwerking werd in 2011 tot stand gebracht met tanteLouise-Vivensis waar het ging om het leegmaken van de Warandeflat. Met expertise ingehuurd bij Stadlander en een intensieve samenwerking met de betrokken locatiemanager van tanteLouise-Vivensis werden in een jaar tijd een 80 tal (oudere) seniorenhuishoudens aan een andere woning geholpen en dit tot volle tevredenheid van de bewoners.

Zorgvastgoed en SVRZ De samenwerkingsrelatie met de Stichting Voor Regionale Zorgverlening komt voort uit de reeds bestaande samenwerking die SVRZ had met Castria Wonen. In de lijn van voorgaande jaren trokken we samen op in de ontwikkeling van woonzorgprojecten. In 2011 werd de verbouwing en

uitbreiding van het woonservicecentrum De Poorthove in Poortvliet opgeleverd. SVRZ levert hier zorg op maat. Verder werken we samen aan de bouwvoorbereiding van een woonservicecentrum met dorpshuis en gymzaal in Scherpenisse. In Tholen zijn we gestart met de bouw van het tweede woonzorgcentrum in het uitbreidingsplan Stadszicht II. Stadlander, SVRZ en een groot aantal binnen de gemeente Tholen werkzame zorgpartijen maken samen met de gemeente Tholen deel uit van de Stuurgroep Wonen Zorg Welzijn.

Overige zorgpartijen Stadlander werkt ook nog met andere zorgpartijen en daaraan gerelateerde partners samen. Met sommige partijen heeft Stadlander een directe huurrelatie, andere instellingen zijn maatschappelijke partners in het veld. Deze zorgorganisaties zijn onder andere: SDW, Prisma, GGZ WNB, SPB, S&L, Emergis en Het Gors.

Welzijn WMO loket (Vraagwijzer) In 2011 is er wederom nauw samengewerkt met het WMO loket, Vraagwijzer. Niet alleen leverde Stadlander menskracht in de vorm van deelbezetting van de frontoffice, ook heeft Stadlander de voorzitter van de ledenraad geleverd en de link gelegd tussen de verenigingsleden en het bestuur. RDO Stadlander heeft in 2011 de samenwerking binnen de RDO (Regionaal Dementie Ondersteuningsnetwerk) opgestart. De corporatie heeft zich middels een convenant verbonden om ook in financiële zin een bijdrage te leveren. Stadlander is hiermee een volwaardig netwerkpartner en de vestiging Bergen op Zoom West is het aanspreekpunt voor dit netwerk. Dit is een logische stap aangezien onze doelgroep ouder wordt en dementie onder die ouderen die nog gewoon thuis wonen toeneemt. Dit netwerk biedt een mogelijkheid om de situaties die we in het veld tegengekomen, goed door te leiden en medewerkers beter te begeleiden in de zogenaamde “achter-de-voordeur” activiteiten. Zij zijn de ogen en oren van de corporatie en signaleren makkelijker situaties bij klanten die om ingrijpen van professionals vragen. MASS-overleg Stadlander is deelnemer aan het Maatschappelijk Steun Systeem-overleg. In het MASS overleg worden mensen of gezinnen besproken en wordt beoordeeld welke actie nodig is. Complexe problematiek wordt opgelost of weer beheersbaar gemaakt.

9

Hoofdstuk 3. Verhuur Op 31 december 2011 bedroeg het woningbezit van Stadlander 14.808 woningen. Stadlander verhuurt woningen in het goedkope-, bereikbare-, middeldure- en vrije sector huursegment.

Huurprijs

Bergen op Zoom

Tholen

Steenbergen

Roosendaal

Woensdrecht

Etten-Leur / Moerdijk

Totaal

< 361,66

1.435

732

388

22

121

< 554,76

7.016

1.756

1.055

341

387

< 652,52

893

36

108

47

105

1.189

> 652,52

270

7

13

11

38

339

9.614

2.531

1.564

421

651

2.698 27

27

10.582

14.808

Huurachterstanden/activiteiten huurincasso

Huurverhoging

Stadlander hanteert een strikte incassoprocedure waarbij we huurders met brieven en persoonlijk contact zo vroeg mogelijk aanspreken op een betalingsachterstand. Bij plotseling afwijkend betaalgedrag van altijd correct betalende huurders benadert Stadlander deze huurders altijd persoonlijk. Betalingsregelingen, waarbij huurders zowel hun inkomsten als uitgaven moeten overleggen, treffen we op maat. Stadlander verwijst huurders die oprecht, snel en effectief, geholpen willen worden met het oplossen van hun schuldenproblematiek door naar instanties die hen daarbij kunnen helpen. Samen met de gemeenten Bergen op Zoom en Woensdrecht, de Stichting Traverse en de Kredietbank Breda heeft Stadlander daartoe een schuldhulpverleningsconvenant afgesloten. In 2011 is 20 keer een beroep gedaan op schuldbemiddeling. Dit had elf actieve bemiddelingen tot resultaat. Helaas werken schuldenaars en of schuldeisers niet in alle gevallen mee aan schuldbemiddeling. Van de 167 aangezegde ontruimingen in 2011 is het in 59 gevallen ook daadwerkelijk tot een ontruiming gekomen. In dertien gevallen leverde de huurder zelf de sleutels in en in 27 zaken is er alsnog een betalingsregeling afgesproken. 68 huurders voldeden na de aangezegde ontruiming direct hun achterstand. Aan het einde van het boekjaar bedroeg het percentage huurachterstand 1,60% van de jaarhuur.

Voor de sociale woningbouw heeft de rijksoverheid de jaarlijkse huurverhoging gemaximaliseerd aan de inflatie. Per 1 juli 2011 heeft Stadlander voor deze categorie de huren verhoogd met 1,3 %. In 2011 is geen enkel bezwaarschrift ontvangen tegen de aangezegde huurverhoging. Voor onze sociale woningvoorraad streeft Stadlander er naar om de gemiddelde huur op te trekken naar 75% van de maximale huur volgens het woningwaarderingssysteem. Op dit moment zitten we gemiddeld op 68% van de maximale huur. Bij mutatie van een woning zijn we voor het bepalen van de huur voor de nieuwe bewoner natuurlijk afhankelijk van de kwaliteit van die woning / wooncomplex. Ons streven is de huur voor iedere mutatiewoning in overeenstemming met de actuele situatie, te maximaliseren. De huur in percentage van de maximale huur van de mutatiewoning kan dus zowel op, onder als boven 75% liggen. Voor de woningen die vallen onder het geliberaliseerde segment hanteert Stadlander verhogingen van 1,4%, 1,5% en 2,7 %. Het ons beleid is om bij woningmutatie een marktconforme huur te vragen.

10

Toewijzingbeleid/ontwikkeling woningzoekenden Samen met Woningstichting Dinteloord publiceert Stadlander het actuele woningaanbod via www.zuidwestwonen.nl. Dit systeem biedt zowel het aanbod-, optie-, loting- en het

direct wonen model aan. Zuidwestwonen.nl hanteert een maximale inschrijfduur van drie jaar. We gaan er van uit dat een actief woningzoekende in deze periode een geschikte woning heeft kunnen vinden. Na deze periode vervalt de inschrijving en kan een woningzoekende zich opnieuw inschrijven. Bij de start van Zuidwestwonen.nl hebben alle bestaande ingeschreven woningzoekenden van de deelnemende corporaties (16.000) de gelegenheid gekregen om zich te

her inschrijven. Na deze her- inschrijving telde Zuidwestwonen.nl nog 7.479 ingeschreven woningzoekenden. Voor deze woningzoekenden geldt dat zij, als overgangsregeling, één jaar extra hebben gekregen om naar woonruimte te zoeken. In 2011 zijn echter ook zij uitgeschreven als ze vier jaar of langer stonden ingeschreven. Het resultaat hiervan is dat Zuidwestwonen.nl eind 2011 5.926 ingeschreven woningzoekenden telt. Woningstichting Aramis-AlleeWonen uit Roosendaal bemiddelt onze woningen in de buitengebieden van deze gemeente.

Ontwikkeling Woningzoekenden Totaal

Totaal: 1-1-2011 t/m 31-122011

Gemeente Bergen op Zoom Gemeente Woensdrecht Gemeente Steenbergen Gemeente Tholen GemeenteRoosendaal

Overige gemeenten Zuid-West Nederland Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Noord-Brabant Overijssel Utrecht Zeeland Overige Zuid-Holland Noord-Holland Limburg Onbekend/Buitenland

Aantal uitschrijvingAantal inen met reden Aantal schrijvingen Nieuwe woning geac- Overige Verloop inschijvingen beginperiode inschrijvingen cepteerd uitschijvingen inschrijvingen eindperiode 7877 4328 1154 5125 -1951 5926 3798 426 1423 735 382

1962 227 535 564 182

635 53 124 186 23

2298 292 907 407 311

-971 -118 -496 -29 -152

92

61

6

74

-19

2827 308 927 706 230 4998 84% 73

10 22 22 40 9 335 17 22 193 261 54 32 4 7877

9 12 10 43 12 235 17 23 145 206 45 26 14 4328

0 1 2 5 0 49 3 5 20 32 6 3 1 1154

7 20 17 47 9 245 19 17 161 210 46 31 7 5125

2 -9 -9 -9 3 -59 -5 1 -36 -36 -7 -8 6 -1951

12 13 13 31 12 276 12 23 157 22 47 24 10 5926

11

Met de ontwikkeling van zuidwestwonen.nl hebben de deelnemende corporaties, waaronder Stadlander een etalage gecreëerd met het beschikbare woningaanbod voor de subregio West-Brabant (Tholen, Bergen op Zoom, Steenbergen, Woensdrecht en Roosendaal). De klant kan zo via één website zoeken naar passende woonruimte. De slag die we hiermee gemaakt hebben, is dat woningen die minder in de markt lagen, nu ook verhuurd worden. Omdat zuidwestwonen.nl géén maximale limiet stelt aan het aantal reacties dat de klant mag plaatsen, betekent het ook

dat we te maken hebben met klanten die “luk raak” reageren. Op het moment van aanbieden blijkt vaak dat dit géén serieuze reactie van de klant is geweest en wordt de woning geweigerd. Steeds vaker komt ook voor dat een klant überhaupt niet op een uitnodiging voor een aanbiedingsgesprek ingaat en niet op komt dagen. In 2012 wordt een onderzoek ingesteld naar de redenen waarom een woning wordt geweigerd. Daarnaast gaan we sancties voor het onterecht weigeren van een woning inbouwen.

Aantal nieuw ToewijzingsAantal Aantal verhuurde Verdeling naar model Aantal reacties Aantal NoGo aanbiedingen weigeringen woningen model Aanbodmodel 45845 312 1677 830 838 72% Optiemodel 169 513 449 64 5% Lotingmodel 4915 36 242 125 116 10% Directe verhuur 144 3 105 105 9% Bemiddeling 43 1 42 4% Totaal 50904 520 2580 1405 1165 100%

Toewijzingsnorm voor sociale huurwoningen Vanaf 1 januari 2011 is een tijdelijke ministeriele regeling van kracht met een toewijzingsnorm voor sociale huurwoningen. Volgens deze regeling moeten corporaties in 2011 tenminste 90% van de vrijkomende woningen met een huur tot € 652,52 toewijzen aan huishoudens met een inkomen van maximaal € 33.614,-. De nieuwe toewijzingsregels gaan in tegen de volkshuisvestelijke opgave van Stadlander om alle mensen te helpen die niet zelfstandig aan een woning kunnen komen. Ook als zij een huishoudinkomen boven de € 33.614,- hebben. De beschikking treft vooral gezinnen met bescheiden middeninkomens, zoals dat van politieagenten, onderwijzers en Naam

Aantal toegewezen woningen

verpleegkundigen. Met een inkomen tussen € 33.614,- en € 43.000,- kunnen zij namelijk geen adequate woning kopen of zich een dure huurwoning veroorloven. Zodra deze gezinnen hun woonbehoefte zien veranderen, bijvoorbeeld door gezinsuitbreiding of omdat ze vanwege hun werk moeten verhuizen, worden ze onmiddellijk de dupe. En dat terwijl wij deze huishoudens juist ook heel graag in onze gemêleerde wijken en kernen willen huisvesten. Stadlander blijft de tussen de wal en het schip vallende gezinnen de mogelijkheid bieden om een betaalbare woning te huren. Daarom kiest Stadlander er o.a. voor ruimere inkomensgrenzen te hanteren en de vrije ruimte maximaal te benutten.

Niet conform Europese Beschikking >33.614,<652,52 Aantal % 86 13,07%

Niet conform Stadlander

Voorrangs-/ urgentieregeling

>43.000,Aantal 10

% 1,52%

<652,52 5

Stadlander-WWB

658

Stadlander-Castria

287

26

9,06%

1

0,35%

0

StadlanderSoomland

193

13

6,74%

5

2,59%

0

1138

125

10,98%

16

1,41%

NB: van de 16 toewijzingen > € 43.000,-- zijn er 8 waarvan de toewijzing in 2010 heeft plaatsgevonden (echter contract getekend in 2011).

12

Aantal nieuwe huurcontracten In 2011 sloot Stadlander 1.276 huurcontracten af. Het betrof 1.093 bestaande woningen en 183 nieuwbouwhuizen/ aangekochte woningen. Het mutatiepercentage ligt op 8,6%

Aantal aanvragen urgentie en daadwerkelijke verlening In het woonruimte-bemiddelingssysteem zuidwestwonen.nl is ook de huisvesting van urgenten opgenomen. We onderscheiden verschillende urgenties. Een sociale urgentie kan worden aangevraagd bij dreigende dakloosheid en inschrijfduurverlenging. Dit laatste is van toepassing wanneer

Sociale Urgentie Woonzorgindicatie Verhuiskostenindicatie Herstructureerder

Aangevraagd 25 13 23 13

er sprake is van relatiebeëindiging. Uiteraard is het aanvragen van een sociale urgentie of inschrijfduurverlening een aantal spelregels verbonden. Vraagwijzer beoordeelt als extern adviseur de aanvragen en adviseert zuidwestwonen.nl over het wel of niet toekennen van een urgentie. Naast de urgentieregeling kennen we ook een zogenaamde voorrangsregeling. Heeft een klant door fysieke beperkingen of zorgbehoefte dringend een andere woning nodig dan hij een woonzorgindicatie aanvragen. Ook hiervoor kan de klant terecht bij Vraagwijzer die daaropvolgend zuidwestwonen.nl informeert.

Afgewezen 12

Woning geaccepteerd 10 6 11 6

Nog niet geholpen 3 7 12 7

Afwijzingen woonzorgindicatie en verhuiskostenindicatie zijn niet inzichtelijk omdat dit bij Vraagwijzer/WMO loket gebeurt.

Toewijzing naar rato van samenstelling huishouden, inkomen en huurprijs. Eenpersoons huishouden LEEFTIJD Jonger dan 65 jaar Jonger dan 65 jaar 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder

JAARINKOMEN Tot 21.625 Groter dan 21.625 Tot 20.325 Groter dan 20.325 Totaal

Huurprijs > 361,66 ≤ 554,76

≤ 361,66 72 24 5 4 105

> 554,76 167 108 59 23 359

35 50 32 23 140

Totaal 274 182 96 50 602

62 37 22 24 145

Totaal 170 92 54 51 367

Tweepersoons huishouden

LEEFTIJD Jonger dan 65 jaar Jonger dan 65 jaar 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder

JAARINKOMEN Tot 29.350 Groter dan 29.350 Tot 27.750 Groter dan 27.750 Totaal

> 361,66 ≤ 554,76

≤ 361,66 23 6

> 554,76 85 49 32 26 192

1 30

Drie- en meerpersoons huishouden LEEFTIJD Jonger dan 65 jaar Jonger dan 65 jaar 65 jaar en ouder 65 jaar en ouder

JAARINKOMEN Tot 29.350 Groter dan 29.350 Tot 27.750 Groter dan 27.750 Totaal

> 361,66 ≤ 554,76

≤ 361,66 5 1

63 21 1

> 554,76 70 28 4

Totaal 138 50 5

6

85

102

103

13

Tijdelijke verhuur – antikraak/leegstandwet De uitvoering van verhuur op basis van de leegstandwet en tijdelijke verhuur is uitbesteed aan FMT en VVB Wonen. Deze twee bedrijven verzorgen de werving, selectie, toewijzing en begeleiding van de kandidaten voor de vrijkomende woningen. In 2011 zijn 132 woningen op basis van de leegstandswet en 37 op basis van tijdelijke verhuurcontracten verhuurd.

Vrije sector huur In 2011 zijn er 51 nieuwbouw vrije sector huurwoningen toegevoegd aan de portefeuille. Het betreft de nieuwbouwprojecten Markiezaat De Brug, de appartementen van Markiezaat De Wal onder de naam ‘ De Zonneweide’, de woningen aan de Kapitein Vinkenstraat, en de ‘Urban Villa’ sinds kort bekend onder ‘La Frontiera’ te Halsteren. Vanwege de dynamiek in de woningmarkt krijgt de vrije huursector in toenemende mate een belangrijke rol. Dit segment draagt zorg voor de doorstroming in de markt en geeft antwoord op de vraag van de huurders met een middeninkomen die tussen wal en het schip vallen aangezien zij een inkomen hebben dat hoger is dan 33.614 euro bruto per jaar. Ondanks het antwoord op de vraag voor de middeninkomens en de beoogde doorstroming heeft de woningmarkt, of het nu koop of huur betreft, te maken met zwaar weer. Dit heeft invloed op de vraag naar vrije sector huurwoningen. Er is wel degelijk een behoorlijke interesse in vrije sector huurwoningen. Potentiële huurders haken echter af omdat hun huidige woning niet is verkocht. De verwachting is dat zodra de koopwoningmarkt weer aantrekt, dit ook voor een sterke impuls zorgt voor dit marktsegment. In 2011 hebben te maken met een leegstand van drie nieuwbouw appartementen in Markiezaat de Wal. Markiezaat De Brug is in het laatste kwartaal van 2011 opgeleverd. Hier waren op 31 december nog drie appartementen beschikbaar. In de bestaande voorraad vrije sector huur zijn van het jaar 35 woningen vrijgekomen, waarvan twee uit de bereikbare huur, die ook allemaal weer zijn verhuurd. In totaal heeft Stadlander 65 vrij sector huurwoningen verhuurd in 2011 en vier appartementen uit deze portefeuille verkocht. Het huurprijsniveau stond in 2011 niet onder druk.

Verkopen Stadlander heeft ook in 2011 een actief verkoopbeleid gevoerd.

14

De verkopen zijn noodzakelijk om liquiditeit te generen voor de verjongingsopgave en gewenst om het eigenwoningbezit te bevorderen en gedifferentieerde wijken te creëren. Onze doelgroep betreft met name de startersmarkt. De gemiddelde verkoopsom ligt rond de € 135.000,-. Om in de huidige moeilijke markt de bereikbaarheid van een koopwoning te vergroten voor met name de starters en de zittende huurders boden we deze doelgroep de financieringsfaciliteit van Slimmer Kopen aan. Met Slimmer Kopen krijgt de koper uitstel van betaling van een gedeelte van de koopsom. Daarmee wordt de financieringslast verlaagd en de woning bereikbaar. Er zijn 80 woningen verkocht en zeventien garages. De verkopen hebben een netto opbrengst gegenereerd van € 10,8 miljoen. 50% van de woningen zijn met Slimmer Kopen verkocht. Van de Slimmer Kopen kopers hebben tien kopers een korting van 10% gehad, zeven kopers 15%, drie kopers 20% en 20 kopers een korting van 25%. Het gemiddelde kortingspercentage is 19%, in euro’s gaat het om € 1,1 miljoen. Van de in totaal 80 verkochte woningen zijn vier teruggekochte woningen weer verkocht voor in totaal € 0,5 miljoen. Stadlander verkocht vijf nieuwbouw-woningen en drie starterswoningen in Hoogerheide alsmede twee nieuwbouwwoningen op Tholen. Van de drie verkochte nieuwbouwwoningen in Hoogerheide zijn er twee met het nieuwe product Starters Renteregeling verkocht. De Starters Renteregeling vervangt Slimmer Kopen als verkoop stimulerend instrument.

Vereniging van Eigenaren Fusiepartner Castria Wonen trad zelf op als VvE-beheerder voor haar projecten. Voormalig Soomland en Wonen West Brabant hadden deze beheeractiviteit uitbesteed aan derden. In 2011 is ervoor gekozen om het VvE-beheer van voormalig Castria Wonen te integreren in het administratieve systeem van Stadlander en het overige VvE beheer door derden te laten verrichten. Voor de integratie van de VvE portefeuille maakt Stadlander gebruik van speciaal voor het VvE beheer beschikbare programma TWINQ. In 2012 gaan we de VvE activiteit evalueren en de keuze maken om indien mogelijk het totale VvE beheer intern bij Stadlander onder te brengen of de activiteit volledig uit te besteden aan derden.

Standplaatsen/woonwagens Ten aanzien van de woonwagens en standplaatsen maken we het volgende onderscheid: • Woonwagens en standplaatsen in rechtstreeks in bezit bij Stadlander. Dit betreft 40 standplaatsen en 22 woonwagens in de Gemeente Woensdrecht. In 2011 hebben hier geen mutaties plaats gevonden. Onderzocht wordt op welke condities dit bezit in 2012 kan worden overgedragen aan de Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland (SWZWN). • Woonwagens en standplaatsen in bezit van de Gemeente Bergen op Zoom. De gemeente bezit 92 standplaatsen,

zeven huurwagens en zeven koophuur wagens. De gemeente heeft het voornemen om ze in 2012 over te dragen aan SWZWN. Stadlander zit hier namens de SWZWN aan tafel om met de gemeente te onderhandelen over de prijs en condities van overdracht. • De SWZWN heeft vijf standplaatsen op Tholen in beheer. In de SWZWN participeren dertien woningcorporaties. De deelnemers participeren op basis van de het aantal in bezit zijnde wooneenheden. Voor Stadlander betekent dit een deelname van 21%.

15

Hoofdstuk 4. Kwaliteit van het woningbezit Stadlander staat voor een goede kwaliteit van haar woningbezit en leefomgeving. We garanderen dit met nieuwbouw, sloop en (groot)onderhoud. In dit hoofdstuk leest u over de vernieuwingsoperaties, de ontwikkelingen in de wijken, het planmatig onderhoud en het dagelijks onderhoud. We sluiten af met enkele algemene technische ontwikkelingen. Nieuwbouw en herontwikkeling inclusief aankoop Ondanks enige vertraging in enkele projecten vindt Stadlander dat ze haar voornemens met de realisatie van nieuwbouw en het toevoegen van andere kwaliteiten in 2011 uitstekend heeft waargemaakt. Begroting 2011 Realisatie 2011 Bergen op Zoom De Schans De Schans Markiezaten De Wal Markiezaten De Wal Markiezaten De Brug Markiezaten De Brug Halsteren/Verbeekhof

12 middeldure appartementen 24 grondgebonden nultrede woningen 66 sociale appartementen 23 middeldure appartementen 35 sociale appartementen 18 middeldure appartementen 11 levensloopbestendige won

12 24 66 23 36 16 11

12 24 66 23 36 16 11

Steenbergen Nieuw Vossemeer

22 sociale huurappartementen

22

22

6 senioren appartementen 2 appartementen tot huisartsenpraktijk

6 1

6 1

6 3 226

6 3 226

Poortvliet Poorthove Poorthove Woensdrecht Hoogerheide

6 starters woningen 3 seniorenwoningen

Totaal

Wijkontwikkelingen Een aantal projecten, gerubriceerd naar wijk/kern en gemeente, nader toegelicht:

Bergen op Zoom In Bergen op Zoom is Stadlander een serieuze partij als het gaat om herstructurering en herontwikkeling. Er lopen diverse projecten en we hebben een aantal strategische acquisities gedaan.

Cort Heijligersterrein/Warande West De legeringsgebouwen C, D en E op de voormalige Cort Heijligerskazerne

16

Gebouw C is met behoud van de huidige verschijningsvorm bestemd voor appartementen en/of huisvesting van bijzondere doelgroepen, zoals een logeerhuis of speciaal onderwijs. Gebouw D is tot eind 2011 verhuurd aan de Lowys Porquinstichting als tijdelijke huisvesting voor de basisschool “de Verrekijker” in Borgvliet. Eén van de condities is dat het gebouw D mag worden gesloopt en er een nieuw appartementen complex voor in de plaats komt. Definitieve planontwikkeling van gebouw C, D en E vindt haar verdere vervolg in 2012. Het plan voor gebouw E, direct gelegen aan het park van het Groene Gordijn, behelst een multifunctioneel ontmoetingscentrum met als thema voeding in combinatie met

commerciële daghoreca. De ontwikkeling is geparkeerd in afwachting van zekerheid omtrent de herontwikkeling van het naastgelegen Cort Heijligersterrein.

De Statie Met De Statie realiseert Stadlander een nieuwe binnenstedelijke woonlocatie op het voormalige Darvi-terrein naast het station met 58 sociale woningen, 58 overdekte parkeerplaatsen en circa 500 m² commerciële ruimte. Na de aankoop van de locatie is in 2010 de bestemmingsplanprocedure succesvol doorlopen. Eind 2011 is gestart met de bouw van dit kwalitatief hoogwaardige en duurzame complex. De stadsentree van Bergen op Zoom krijgt hierdoor vanuit het station een kwalitatieve impuls.

Gageldonk-West In deze naoorlogse wijk ligt voor Stadlander de grootste opgave voor de komende tien jaar. Met een bezit van ruim 1100 eenheden op een totaal van 2400 woningen is Stadlander een dominante partij met grote belangen in de wijk. De wijk bevindt zich in een neerwaartse spiraal. De bewoners voelen zich onveilig, Nieuwe Nederlanders zijn oververtegenwoordigd en de werkloosheid ligt boven het gemiddelde. De gemeente Bergen op Zoom en Stadlander hebben in het kader van het meerjaren- ontwikkelingsprogramma stedelijke vernieuwing een revitaliseringsplan voor Gageldonk-West opgesteld. De ambities voor een gezonde wijk gaan verder dan het vernieuwen van de woningvoorraad. We streven tevens naar het benutten van kansen op sociaal-maatschappelijk, cultureel, economisch, ecologisch en ruimtelijk terrein. Samen met de bewoners en andere stakeholders werken we aan een integraal plan om van Gageldonk West weer een sociaal evenwichtige, gemêleerde woonwijk met een vitale en duurzame wijkeconomie te maken. Er zijn volop uitdagingen. Zo worden er ca. 600 woningen gesloopt, komt er een nieuw centrumplan met een zorgkruispunt en zal de economische zone tussen de Parallelweg en de Kastanjelaan nieuwe impulsen moeten krijgen. In 2011 is er met de gemeente gewerkt aan het definitieve stedenbouwkundige masterplan en bijbehorende afspraken en procedures. Na diverse reken- en tekensessies heeft dit uiteindelijk geleid tot een ruimtelijk masterplan met bijbehorende (investerings-)ambties waar beide partijen zich vinden. Begin 2012 leidt dit tot de ondertekening van de overeenkomsten en gaan we een begin maken met de fysieke uitvoering.

Herstructurering Nieuw Borgvliet Aangezien de oude samenwerkingsafspraken onder invloed van marktontwikkelingen, verwervingsproblematieken en nieuw verkregen inzichten geen stand konden houden, is in samenwerking met de gemeente gezocht naar alternatieve mogelijkheden. Met behulp van faseerbaarheid is opnieuw gekeken naar een betere verdeling en spreiding van risico’s. Ons doel blijft daarbij wel de wijk een nieuw kloppend hart te geven gebaseerd op de bouw van een supermarkt, een zorgkruispunt, zorgwoningen en reguliere koop- en huurwoningen. Deze heroverweging waarop vernieuwde afspraken met de gemeente en Aannemersbedrijf van Agtmaal zullen worden gebaseerd, was in 2011 nog gaande en zullen we naar verwachting in 2012 afronden.

Renovatie Rijksmonumentale panden Sint Catharinaplein In het kader van de drugsproblematiek en het pleinenplan heeft voormalig Wonen West Brabant de vijf Rijksmonumentale panden met huisnummers 5, 6, 7, 10 en 11 aan het Sint Catharinaplein aangekocht. De aankoop past in onze opvatting dat het centrum versterkt moeten worden. Met de gemeente hebben we afgesproken dat we de horecameters van de panden elders kunnen inzetten. In 2011 heeft Stadlander, passend in het gemeentelijke pleinenplan, het ontwerp uitgewerkt tot adequate huisvesting. Eind 2011 is de omgevingsvergunning verleend, wat het nu mogelijk maakt te starten met de verkoop en de daaropvolgende renovatie van de eerste fase: panden 5, 6 en 7. De panden 10 en 11 volgen circa 1,5 jaar later. De renovatie van de panden is de eerste aanzet bij de herontwikkeling van het plein, de openbare ruimte en de herontwikkeling van verzorgingstehuis Huize St. Catharina.

Veolia-terrein (Zuidoostsingel) In 2011 heeft Stadlander de samenwerkingsovereenkomst en koopovereenkomst voorbereid voor de verwerving van het binnenterrein Meeusenstraat, wat het mogelijk maakt de inbreidingslocatie integraal te ontwikkelen. Daarnaast heeft Stadlander in 2011 een schetsontwerp gepresenteerd die inmiddels tot positieve reacties heeft geleid bij de gemeente Bergen op Zoom. De ontwikkeling van Veolia biedt ook kansen om Stationszicht opnieuw in de markt te positioneren.

Halsteren In het streven naar een duurzaam leefbaar dorpshart van Halsteren maakt Stadlander zich sterk voor behoud van een voldoende duurzaam aantrekkelijk centrumgebied. Op deze manier kan ook het bestaansrecht van de middenstand

17

beter worden gewaarborgd en blijft het centrum aantrekkelijk voor bezoekers. In 2011 heeft de supermarktdiscussie in Halsteren de gemoederen flink bezig gehouden, maar doelstelling blijft op zoek te gaan naar constructieve oplossingen die door alle partijen ondersteund worden.

financiële haalbaarheid en het ontwerp verder uitgewerkt en is de samenwerking tussen partijen geconcretiseerd. In 2012 starten we met de realisatie van de brede school.

Gagelweg Halsteren

De wijk Sint-Maartensdijk-West is een typische jaren 1960 wijk met een groot aantal huurwoningen. De wijk bestaat uit 242 woningen, waarvan 164 huurwoningen en 78 particuliere woningen en twee basisscholen. De inrichting van de openbare ruimte is gedateerd en nogal versteend en de parkeerdruk is hoog.

Met het gereedkomen van de derde fase van de herstructurering is de transformatie van de 62 woningen in de wijk Gagelweg in 2011 afgerond. De laatste fase omvatte de bouw van elf levensloopbestendige woningen. De woningcorporatie heeft samen met de bewoners van de wijk in dit plan ervaring opgedaan met een interactieve planaanpak. De klankbordgroep van de wijk heeft met ondersteuning van de Woonbond hier in een belangrijke mate aan bijgedragen. Voor de woningcorporatie heeft dit pilotproject geleid tot een nog betere klantfocus.

Ontwikkeling nieuw dorpshart Nieuw-Vossemeer Stadlander is voornemens de kern Nieuw-Vossemeer een flinke impuls te geven. In het centrum ligt het verzorgingshuis de Vossemeren van Stichting tanteLouise-Vivensis met naastgelegen aanleunwoningen ‘de Hofjes’ die in bezit zijn van Stadlander. In de planvorming voor de totale locatie is in 2011 veel vooruitgang geboekt. Het voornemen is de locatie in te vullen met 24 zorgeenheden in een kleinschalige woonvorm (beschermd wonen) en daarbij gefaseerd zorggeschikte woningen te realiseren. Dit programma wordt aangevuld met vitale functies voor Nieuw-Vossemeer, zoals een supermarkt, een huisartsenpraktijk, een apotheek en een dependance van een bibliotheek. In 2011 is de planvorming verder geconcretiseerd in de vorm van stedenbouwkundige ontwerpen. 2012 gaat in het teken staan van de planologische procedures.

Project brede School Steenbergen Stadlander is sinds 2009 betrokken bij het initiatief ‘Brede School Steenbergen’. De gemeente Steenbergen en de Lowys Porquinstichting (LPS) zijn voornemens nieuwbouw te realiseren voor de Maria Regina school. De gemeente Steenbergen, LPS en de Maria Regina School hebben echter een sterke wens om een breder programma dan alleen een schoolfunctie te realiseren. In dit kader is Stadlander als partner gevraagd mee te participeren. 2010 heeft in het teken gestaan van de programmavorming voor de brede school en verkenning van samenwerkingsconstructies. Dit heeft geresulteerd in een gezamenlijk programma voor een basisschool, peuterspeelzaal, kinderopvang, buitenschoolse opvang en mogelijk een Slagwerkschool. In 2011 zijn de

18

Woningbouwplannen Gemeente Tholen St. Maartensdijk-West

De vergrijzing van de bevolking, de veroudering van het woningbezit van woningcorporatie Stadlander en een forse wijziging van de economische activiteiten vragen om een heroriëntatie van de sociale structuur van Sint Maartensdijk en de wijk West in het bijzonder. Zowel binnen het bestuur van Stadlander als in het college van B&W van de gemeente Tholen is een breed draagvlak om de kern Sint Maartensdijk nieuw elan te geven en daarmee de leefbaarheid in de smalstad te bevorderen. Stadlander heeft van oudsher een aanzienlijk bezit aan huurwoningen in Sint-Maartensdijk en is bereid om samen met de gemeente Tholen in Sint-Maartensdijk te investeren en gerichte inspanningen uit te voeren tot verbetering van de leefbaarheid, veiligheid, woonkwaliteit en het verhogen van de kwaliteit van de openbare ruimte.

Stadszicht-2-woonzorgcomplex In 2011 is de bouw gestart van een tweede woonzorgcentrum in de uitbreidingswijk Stadszicht 2. Het bouwplan omvat drie PG groepen, zorginfrastructuur en 36 huurappartementen, waaronder twee MIVA woningen. Met de realisatie van dit bouwplan wordt toekomstige zorg in de wijk Stadszicht gegarandeerd en ontstaat er een woonzorgzone met het aangrenzende appartementencomplex “Het Lint”.

Stadszicht-2-eengezinswoningen Na het afronden van de bestemmingsplanprocedure is de bouw van 33 eengezinswoningen in de koopsector in de uitbreidingswijk Stadszicht in 2011 gestart. Dit kleinschalige nieuwbouwplan is het product van een intensieve samenwerking tussen de gemeente Tholen, Stadlander, Marsaki, Sturm Architecten uit Roosendaal en Sprangers Bouwbedrijf uit Breda. Een deel van deze koopwoningen is verkocht aan starters op de woningmarkt. Vrijwel alle woningen waren reeds verkocht voor de formele start van de bouw.

Vestetuin

we dit onderhoud uit na het verstrijken van een bepaalde periode. Een voorbeeld is het jaarlijks controleren van de cv-installatie. Maar andere zaken pakken we aan omdat we vinden dat de conditie een woning niet meer voldoet aan de eisen van deze tijd of dat de risicoanalyse van geconstateerde technische gebreken dit aanduidt. In 2011 is er voor ruim € 7,7 miljoen aan planmatig onderhoud uitgegeven.

In de herontwikkeling van het bedrijventerrein Tholen-Noord tot woongebied Vestetuin is in 2011 zichtbaar vooruitgang geboekt. Verschillende opstallen en bedrijfspanden in het gebied, waaronder het Timpa gebouw en een deel van de woningen, zijn gesloopt. Verder heeft Stadlander samen met Bouwfonds gewerkt aan het schetsontwerp voor de planontwikkeling van de eerste fase van het gebied. Dit plan omvat voor Stadlander de realisatie van 30 huurappartementen. Als toekomstige huurder van al deze appartementen is zorgaanbieder De Schutse uit Sint-Annaland in beeld. Deze partij biedt identiteitsgebonden zorg aan, waar veel vraag naar is vanuit de kerkelijke achterban.

Binnen pakketten Op basis van prestatiegericht ketenmanagement heeft Stadlander ca. 330 woningen voorzien van binnen pakketten (douche, keuken, toilet). Door het toepassen van deze procesmatige- en integrale benadering van de renovatiewerkzaamheden verhogen we de kwaliteit en reduceren tegelijkertijd de kosten.

Poorthove-2 Poortvliet De verbouwing en uitbreiding van het woonservicecentrum De Poorthove is in 2011 opgeleverd. Het huidige centrum bestaande uit twaalf seniorenappartementen met zorgarrangement is uitgebreid met zes appartementen. In het bestaande gebouw zijn twee appartementen verbouwd tot huisartsenpraktijk. Met de komst van een huisartspraktijk en de aanwezigheid van een behandelruimte voor de fysiotherapeut herbergt het servicecentrum een aantal belangrijke voorzieningen voor de leefbaarheid van Poortvliet.

Schilderbeurt i.c.m. energiebesparende maatregelen Stadlander startte in 2011 met het verbeteren van haar vastgoedportefeuille op het gebied van energetische prestaties. Naar aanleiding van het brancheconvenant met de overheid (20% energiebesparing in 2020) heeft Stadlander haar ambities voor 2020 vastgesteld op gemiddeld energielabel B (energie-index kleiner dan 1.30). In 2011 hebben we 1932 woningen geschilderd. Bij 560 van de 670 geplande woningen hebben we de schilderbeurt in combinatie met energiebesparende maatregelen uitgevoerd. De 110 resterende woningen zijn vanwege een langere benodigde voorbereidingstijd nu gepland voor 2012. Daar waar mogelijk zijn deuren en kozijnen voorzien van HR++ glas. Soms bleek het nodig kozijnen en deuren helemaal te vervangen. Daarnaast zijn ook zolders, spouwmuren en gevels geïsoleerd.

Laban Deurloostraat Scherpenisse Door een aangespannen bodemprocedure door omwonenden tegen het bestemmingsplan is de planvoorbereiding voor de bouw van een servicecentrum met dorpshuisfaciliteiten en een gymzaal aan de Laban Deurloostraat ernstig vertraagd. De bouw van vijf levensloopwoningen op de plaats van drie gesloopte eengezinswoningen, die in 2010 is aanbesteed, is uitgesteld in afwachting van de ontwikkelingen rondom de bouw van het woonservicecentrum.

Bewonersparticipatie t.b.v. energiebesparende maatregelen In 2011 zijn bij alle 670 geplande woningen enquêtes uitgezet onder de klanten van Stadlander voor het verbeteren van de energiebesparende maatregelen. De resultaten van deze enquête zijn weergegeven in onderstaande tabel. In 2011 zijn bij 15 geplande woningen vanwege een gewijzigde strategie geen energiebesparende maatregelen uitgevoerd.

Verbeteren bestaand bezit met planmatig onderhoud Planmatig en preventief onderhoud zijn nodig om onze woningen ook op de lange termijn in een goede conditie te houden. En dat vinden we belangrijk want bewoners moeten met plezier in hun wijk en woning kunnen wonen. Soms voeren

uitgezette enquêtes 670

aantal retour

akkoord

niet akkoord

% retour

% akkoord

% niet akkoord

631

556

75

94,18

82,99

11,19

Stadlander besteedde aan deze werkzaamheden in 2011 € 0,8 miljoen.

19

Vervangen Cv-ketels; Besparing op de kosten van energie levert een belangrijke bijdrage aan de betaalbaarheid van het wonen. In 2011 hebben we 303 individuele cv-ketels vervangen door een HR ketel (Hoog Rendementsketel). Stadlander zal de nog 189 - slechts 1,3% van ons bezit - in gebruik zijnde conventionele ketels (VR-ketels en moederhaarden) de komende jaren versneld vervangen.

Dagelijks onderhoud 2011 Naast planmatig onderhoud en grootschalige renovaties voert Stadlander ook dagelijks onderhoud uit. In 2011 is hier ruim � 10,7 miljoen aan uitgegeven. Voor � 8,4 miljoen betreft dit klachten- en mutatieonderhoud. Klachtenonderhoud is op grond van reparatieverzoeken en mutatieonderhoud gaat over het opknappen van woningen bij verhuizingen. De kosten zijn ongeveer gelijkelijk te verdelen over deze twee posten. De overige � 2,3 miljoen betreft contractonderhoud (m.n. cv-onderhoud).

20

Duurzaamheid Energie labeling In 2011 zijn naar aanleiding van de fusie de energie labels van alle woningen van Stadlander in één uniform softwarepakket, VABI-energie, ingevoerd. Deze beschikbare gegevens leveren een belangrijke bijdrage in de informatievoorziening voor zowel de interne processen als ook het Energieloket. Het Energieloket fungeert hierbij als de informatiebron op het gebied van energiebesparing naar alle klanten. Onderstaande tabel toont de procentuele verdeling van het woningbezit naar energie labels ten opzichte van het landelijk gemiddelde voor woningcorporaties in 2011.

Bij de vormgeving van het nieuwe ondernemingsplan van Stadlander zijn er beleidsmatige keuzes gemaakt om onze energieambities te kunnen realiseren. Deze energieambitie betekent dat Stadlander haar woningbezit in tien jaar van gemiddeld label D naar gemiddeld label B wil transformeren. In 2011 zijn de eerste projecten gestart. Categorieën: Het participatieproces verloopt in grote lijnen zoals het was opgenomen in het plan van aanpak. Als leidraad om te komen tot een keuze van participatievorm gebruiken we drie categorieën: Categorie 1: complexen met een bouwjaar voor 1960 Meerdere maatregelen nodig voor verbetering van de energetische kwaliteit, veel inspanning nodig voor participatie van de bewoners. Categorie 2: complexen met een bouwjaar tussen 1960 en 1982 Enkele maatregelen nodig voor verbetering van de energetische kwaliteit, gemiddelde inspanning nodig voor participatie van de bewoners. Categorie 3: complexen met een bouwjaar na 1983 Eenvoudige maatregelen nodig voor verbeteren van energetische kwaliteit, matige inspanning nodig voor participatie van de bewoners. Tussentijdse bijsturing: Met name bij projecten uit de tweede categorie, bouwjaar tussen 1960 en 1982, liep de participatie vertraging op en dreigde te stagneren. In het voorjaar van 2011 heeft het management hierop geanticipeerd door een vacature open te stellen voor een adviseur duurzaamheid en energie. Per 1 juni is de adviseur duurzaamheid en energie in dienst getreden. Deze adviseur heeft tot taak klanten te stimuleren deel te nemen aan duurzaamheidprojecten. Hij is hierbij ondersteunend aan de gebiedsconsulenten, initieert acties om zoveel mogelijk klanten deel te laten nemen aan de duurzaamheidsprojecten, adviseert klanten met betrekking tot energiebesparing, doet voorstellen aan de gebiedsconsulenten en het projectteam over de meest effectieve aanpak en procesverbeteringen en draagt bij aan de inzet en doorontwikkeling van het E-loket. Bij zijn aanstelling was er een deelname percentage van rond de 50 procent; aan het einde van het jaar is er een deelname percentage gerealiseerd van 83 procent. Gebruikte middelen: Het afgelopen jaar zijn verschillende participatiemiddelen

toegepast om klanten te informeren. Uitgangspunt hierbij was duidelijk zijn in wat Stadlander wel en niet kan bieden. Welke besparing levert het op voor de klant, welke huurverhoging vragen we, welke overlast veroorzaken de werkzaamheden, hoe lang duren de werkzaamheden en wanneer starten we wanneer zijn we klaar. De volgende middelen zijn in 2011 toegepast: • Mailing met informatie energiebesparende maatregelen. • Energiekaart met maatregelen, besparingsberekening en huurverhoging. • Het actief bellen van klanten. • Huisbezoeken. • Open dag in proefwoning. • Bewoners bijeenkomst. • Portiekgesprekken. • Eén op één presentatie van de voorgestelde energiebesparende maatregelen. • Uitnodiging flyers voor open dag persoonlijk aanbieden. • Nieuwsbrief uitgeven en deze persoonlijk aanbieden bij klanten die nog geen reactie hadden gegeven. • Deelname aan energiemarkten in Bergen op Zoom en Ossendrecht . • Deelname aan seniorenbeurs Steenbergen.

E-Loket De huidige functie van het E-loket is in 2011 vooralsnog uitsluitend ingezet als communicatiemiddel over de bewustwording van energieverbruik. In 2011 zijn op het E-loket de energiekaarten geplaatst van de wooncomplexen waar energiebesparende maatregelen zijn uitgevoerd. Bij de communicatie naar bewoners over de energiebesparende maatregelen heeft het E-loket in 2011 nog geen vaste plaats gekregen. De reden hiervan is dat de ontwikkeling van het nieuwe E-loket voor Stadlander als geheel nog niet gereed was. In het eerste kwartaal van 2012 gaat het nieuwe E-loket, wat omgedoopt wordt tot Energieloket, ‘live’. Bewoners krijgen via de nieuwe functionaliteiten van het Energieloket inzage in hun huidige verbruik en wat het effect is nadat de energiebesparende maatregelen zijn uitgevoerd. Deze effecten worden zichtbaar in het energievoordeel, de energiekosten, maar ook in de gewijzigde huurverhoging. De energiebedrijven hebben landelijk de afspraak om het voorschot met 80% van de te verwachten besparing te verlagen. Verlaging van het voorschot dienen de bewoners zelf te regelen.

21

Domotica Voormalig Wonen West Brabant, nu Stadlander, voerde al een aantal jaren het beleid om ten aanzien van de toenemende vergrijzing en zorgvraag de woningen die zij verhuurt, te voorzien van een digitale basis infrastructuur. Die infrastructuur moet het mogelijk maken om op termijn naast de elektronische deurontgrendeling ook allerlei zorg en of gemakdiensten aan te bieden. In 2008 en 2009 heeft Stadlander circa 150 woningen voorzien van een domoticainstallatie. Deze pilot betrof woningen in zowel de extra- als intramurale omgeving. In 2009 hebben de bewoners van de extramurale woningen gebruik kunnen maken van de functionaliteiten elektronische deurontgrendeling en toegangsbeheer. Begin 2010 is gestart met het testen van de functionaliteit zorgalarmering. Deze test heeft ons geleerd dat de aangebrachte domotica te complex was. Een evaluatie over de uitrol leverde op dat de initiële kosten van deze investeringen in het concept hoog zijn en dat het systeem onvoldoende flexibel en technisch stabiel was. De initiële investeringen werden voor iedere woning op dezelfde wijze gedaan, terwijl de behoeften van bewoners verschilden. In een vernieuwd concept dat in 2010 is doorontwikkeld, kunnen bewoners gebruik maken van een latent aanwezige domotica-installatie.

22

De uitgangspunten zijn: betrouwbaar, flexibel en betaalbaar. Bewoners kunnen middels plug & play componenten het systeem uitbreiden met diverse functionaliteiten zoals zorgalarmering, brand- en inbraakdetectie, etc. Ze betalen een vergoeding voor hetgeen ze gebruiken. In 2011 is een definitief besluit genomen op basis van de overeengekomen POC (Proof Off Concept). In de loop van 2011 zijn we gestart met het uitrollen van de basis domotica infrastructuur in de nieuw te bouwen woningen. In 2012 gaan we de uitrol uitbreiden naar de woningen die muteren. Parallel aan deze ontwikkeling is met tanteLouise-Vivensis gezocht naar een blauwdruk om ook de zorgmodule zowel intra- als extramuraal via de Net BOX Live te kunnen toepassen. Stadlander participeert om die reden dan ook gezamenlijk met tanteLouise-Vivensis in het stimuleringstraject Kleinschalig Wonen met Domotica vanuit het ministerie van VWS. Samen met Telezorg, TU Eindhoven en tanteLouise-Vivensis participeert Stadlander in het project Slimme Zorg. Doel van dit project is de ontwikkeling van domotica toepassingen om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen, te stimuleren. Dit is een initiatief vanuit de provincie Noord-Brabant die hiervoor een subsidie heeft verstrekt.

Hoofdstuk 5. Interne organisatie Reputatiemanagement en communicatie In aanloop naar de fusiecorporatie stemden de drie bestuurders en de Raden van Commissarissen en Toezicht van de fusiepartners in met de voorgestelde bedrijfs- en merknaam ‘ Stadlander’. Een naam die recht doet aan onze betrokkenheid bij de huurders en de regio. Met de keuze voor het woordmerk Stadlander laten we aan iedereen zien dat we een nieuwe weg inslaan en als fusiecorporatie onszelf opnieuw uitvinden en vernieuwen. De naamswijziging moet dan ook niet als een cosmetische verandering in de vormgeving blijven steken op het niveau van de communicatieafdeling. Het gaat om het gedrag van alle medewerkers van ons bedrijf. Alleen zo kunnen we ook een nieuwe gewenste houding bij onze stakeholders ten opzichte van ons bedrijf creëren. Eerste prioriteit dit jaar was het met grote spoed vormgeven en drukken van briefpapier en enveloppen. De drie donorcorporaties bestonden immers niet meer vanaf 1 januari. Bestuurder en Managementteam accordeerden op 25 januari formeel de ‘ Visie op de organisatie van de communicatie van Stadlander’ en het communicatieplan. Maar vooruitlopend op deze beslissing oriënteerden de communicatiemedewerkers zich al volop op de uitstraling en de visuele identiteit Stadlander. Achter de schermen werd ook hard gewerkt aan het uniformeren en herschrijven van de ruim honderd standaardhuurdersbrieven en de internetkopij. Een lastige opdracht omdat de formele implementatie van de nieuwe organisatie pas later zou plaatsvinden en de verschillende procedures van de donorcorporaties tot 1 december 2011 gewoon actueel bleven.

Naamsverandering Op maandag 18 april waren alle medewerkers bereikbaar onder hun Stadlander e-mailadres. Dat was dan ook het moment om voor het eerst als Stadlander met een nieuw en eigen gezicht naar buiten te treden. De website www.stadlander.nl ging live en het ‘Thuis’ magazine viel op de deurmat bij al onze 15.000 huurders. Het wagenpark werd met corporate boodschappen bestickerd en medewerkers kregen nieuwe bedrijfskleding aangemeten. Brochures werden omgezet, advertenties opgemaakt, Stadlandervlaggen gehesen, en de vestigingen werden voorzien van lichtgevende gevelbelettering. De beschikbaarheid van visitekaartjes complementeerden de voortrekkersrol van de communicatieafdeling in deze fase. Zichtbaarheid en consequente symboliekvoering met het woordmerk Stadlander en de consistente toepassing van de huisstijl zijn essentieel. Deze

corporate identity factoren zijn relatief snel aan te passen. De factor cultuur groeit daarentegen langzaam en is alleen met groot geduld te veranderen. Uiteindelijk beoordelen mensen Stadlander op ons handelen. Gedrag is dan ook verreweg het meest werkzame ‘corporate identity instrument’. Voor het jaar 2012 richt het impressiemanagement zich zowel naar binnen als naar buiten toe.

Sponsoring Stadlander beoordeelt een sponsoraanvraag op de concrete bijdrage van het initiatief aan het creëren van leefbare wijken, kernen en buurten. Het gaat ons daarbij niet om het vergroten van onze naamsbekendheid. Zo kennen West Brabant en Tholen bijvoorbeeld talloze verschillende sportclubs en verenigingen waar jeugd en volwassen wijkbewoners elkaar ontmoeten. Veel van deze lokale verenigingen melden zich bij ons voor een financiële ondersteuning van hun activiteiten. En in praktisch alle gevallen gaan we hier niet op in. In 2011 ondersteunden we wel ProefMei voor € 11.900. Tijdens ProefMei staan de drie A’s centraal; aardbeien, asperges en ansjovis. Streekproducten van eigen bodem die helpen om de Brabantse Wal op de kaart te zetten, want daar draait het om tijdens ProefMei. Stadlander doet mee omdat we willen laten zien hoe fijn het wonen is in dit gebied. En omdat mensen elkaar bij zo’n feest ontmoeten, samen dingen doen. Gevarieerd eten houdt iedereen fit. Wij ondersteunen het ProefMei initiatief tevens om gezonde voeding op een aansprekende manier onder basisschoolleerlingen in ons werkgebied te promoten. Bij Stadlander gaat het niet alleen om woningen, maar ook om welzijn, samen leven en samenwerken.

23

Personeelszaken Formatie (excl. Flexschil) Formatie vacatures Aantal woningen per FTE (incl. vacatures) * Aantal medewerkers % Man / vrouw % Fulltime / parttime Instroom (excl. Flexschil) Doorstroom (excl. Flexschil) ** Uitstroom (excl. Flexschil) Aantal medewerkers flexschil FTE’s flexschil Instroom aantal stagiaires 2011 Ziekteverzuim – excl. zwangerschapsverlof Kort verzuim Lang verzuim Zwangerschapsverlof Verzuimfrequentie % niet verzuimende medewerkers (excl. Flexschil)

31-12-2011 151,5 6,3 95 171 56% / 44% 64% / 36% 1,8% 7,0% 11 9,1 6 4,8% 1,1% 3,7% 0,2% 1,2 41

* Uitgaande van 14.808 VHE ** Niet te bepalen door reorganisatie

Reorganisatie Op 1 januari 2011 was Stadlander juridisch een feit. Maar de drie voormalige organisaties moesten echter nog wel in elkaar geschoven worden. In 2011 hebben we veel tijd uitgetrokken voor het creëren van draagvlak. In verschillende bijeenkomsten informeerden we medewerkers over de stand van zaken van de reorganisatie en in workshops zijn beschreven we alle functies opnieuw. De medewerkers hebben per functie meegedacht wat er nodig is om de missie, visie en strategie te realiseren en de kernwaarden uit te dragen. Belangrijk uitgangspunt hierbij was ook het alles in huis principe, dat wil zeggen dat Stadlander zelf belangrijke en cruciale activiteiten wil uitvoeren. Het Sociaal Plan, dat we samen met de bonden hebben opgesteld, ging uit van een werkgelegenheidsgarantie voor het aantal FTE’s per 1 april 2010 (157,8 FTE’s incl. bestuurder). Er was dus geen sprake van een baangarantie. Van de 165 medewerkers die op 1 april 2010 een vaste aanstelling hadden, zijn er 156 geplaatst (49 in een gelijkwaardige functie, 75 in een passende functie en 32 in een overige functie). 76% van de medewerkers is geplaatst op hun eerste voorkeur. (Hiermee waren 138 FTE’s ingevuld). Negen medewerkers zijn boventallig verklaard. USG Restart

24

begeleidt deze medewerkers bij het vinden van een baan buiten Stadlander. Ook ontvangen zij een (om)scholingsbudget en eventueel een bonus wanneer ze binnen een bepaalde periode ander werk aanvaarden. Nadat de dertien verzoeken tot heroverweging en de vijf bezwaren waren afgewikkeld, kon Stadlander half oktober het plaatsingsplan definitief vaststellen. Hierbij zijn ook nog negentien medewerkers, die tot dan toe in de flexibele schil zaten, geplaatst in een vaste functie (aantal FTE’s: 13).

Heidagen MT en (beoogd) middenkader Het managementteam en (beoogd) middenkader hebben in 2011 meerdere keren met elkaar gesproken. Onderwerpen van gesprek waren: de rol van de vestigingen, sturing- en managementinformatie, portefeuillestrategie, ondernemingsplan, jaarplan en de jaarcyclus. Ten slotte zijn er afspraken gemaakt over zogenaamde ‘mei-gesprekken’ welke input gaan geven aan de jaarlijkse begroting en de basis zijn voor het strategisch voorraadbeleid en de jaarplannen.

Bijzondere ondernemingsraad Met de BOR is in 2011 intensief overleg gevoerd. Met hun instemming, dan wel positief advies, heeft het personeelsbeleid vorm gekregen. Stadlander heeft inmiddels beleid vastgesteld omtrent opleidingen, verzuim en resultaatgericht werken (waarvan de HR-cyclus onderdeel uitmaakt). Ook zijn er regelingen voor bedrijfskleding, klachten, werktijden- en verlof en reiskosten en er is een gedragscode vastgesteld over gebruik van e-mail en Internet. Een mooi resultaat van het overleg met de BOR is verder de harmonisatie van de secundaire arbeidsvoorwaarden. De oude rechten zijn afgekocht en het nieuwe pakket is vanaf 1 juli 2011 van toepassing voor alle medewerkers.

Automatisering Eind 2011 is de gehele kantoorautomatisering vernieuwd en is het primaire informatiesysteem SG|Tobias voor de gehele Stadlanderorganisatie geïmplementeerd. Tot die tijd hebben we in 2011 nog met de drie informatiesystemen van de fusiecorporaties gewerkt. 2011 is gebruikt om de processen op elkaar af te stemmen en vervolgens het systeem goed in te richten. Daarnaast heeft Stadlander in het laatste kwartaal ook een nieuwe telefooncentrale in gebruik genomen. Begin 2012 moesten we constateren dat er een heleboel goed is gegaan bij de vernieuwing van de ICT-hulpmiddelen, maar dat er ook een aantal zaken achteraf beter had gekund. Al met al is er eind 2011 een enorme slag gemaakt om de automatisering van Stadlander op een adequaat en modern

niveau te brengen. We zullen er de komende jaren veel steun aan hebben om onze ambities waar te maken.

Managementinformatie (Barometer) Stalander gebruikt de door Wonen West Brabant ontwikkelde corporatiebarometer als stuur- en rapportage-instrument. Met de directie en de Raad van Commissarissen is de opzet van het strategische niveau vastgesteld. Directie en management hebben het onderliggende tactische niveau vastgesteld. Een interne werkgroep heeft vervolgens een opzet gemaakt van de Barometer op operationeel niveau. Deze uitwerkingen zijn vervolgens met de direct leidinggevenden besproken en fijn geslepen. In het laatste kwartaal zijn we gestart met het volledig automatiseren van de Barometer. Om 2011 te overbruggen is zoveel als mogelijk nog gebruikt gemaakt van de bestaande informatiestromen, de W-WBarometer en de Castria balanced scorecard, aangevuld met financiële informatie op Stadlander niveau. Ook zijn er in 2011 weer enkele andere corporaties gestart met de Corporatie Barometer. Uit collegialiteit ondersteunt Stadlander deze corporaties bij de implementatietrajecten.

Interne controles Vanaf 1 december is een aparte medewerker AO/IC aangesteld die onder meer als taak heeft de onafhankelijke interne controller te ondersteunen bij zijn controlewerkzaamheden. Door de fusiedrukte kon in 2011 slechts een beperkt aantal controles worden uitgevoerd, maar sinds 1 december is duidelijk merkbaar dat door de capaciteitsuitbreiding het aantal controles kan worden geïntensiveerd. In 2012 gaan we een intern controleplan opstellen waardoor we meer gestructureerd zullen werken. Belangrijk uitgangspunt zal afstemming met de accountant zijn (single audit). Ook voor 2011 heeft deze afstemming plaatsgevonden en hebben we al volgens dit principe gewerkt.

Integriteit Van de drie fusiecorporaties had alleen Wonen West Brabant een eigen integriteitcode vastgesteld. Deze code is in 2011 als uitgangspunt gebruikt. Onderkend is wel dat we een nieuwe Stadlander code moeten opstellen. Vanwege de fusiedrukte hebben we besloten dit in 2012 te doen. In 2011 heeft een medewerker een waarschuwing ontvangen vanwege overtreding van zijn mandaat. Deze medewerker is inmiddels niet meer actief voor Stadlander.

25

Hoofdstuk 6. Financiële verantwoording Onzekere toekomst

Nieuwe richtlijn jaarverslaglegging

In 2011 is de onzekerheid omtrent de economische ontwikkelingen in het Eurogebied fors toegenomen. De problemen die Griekenland en wellicht ook andere landen hebben leiden tot een instabiele euro. Wat dit betekent voor de renteontwikkelingen, de financieringsmogelijkheden en de economische groei, is onzeker. Wel is duidelijk dat het vertrouwen in de economie een forse klap heeft gehad. Dit vertaalt zich door in de woningmarkt. De huizenprijzen blijven dalen en banken stellen meer voorwaarden aan financiering waardoor het voor minder huishoudens mogelijk is om een huis te kopen.

De jaarrekening 2011 is opgesteld conform de nieuwe richtlijn 645. Dit houdt o.a. in dat: • Er onderscheid wordt gemaakt tussen het sociale vastgoed (DAEB-bezit dat gewaardeerd wordt tegen bedrijfswaarde) en commercieel vastgoed (niet-DAEBbezit waardering tegen marktwaarde in verhuurde staat) • Voor het sociaal vastgoed zien wij ons als beheerder en voor het commerciële deel als belegger. • Splitsing DAEB / niet-DAEB o.b.v. € 652 grens

Als woningcorporatie hebben ook wij last van de huidige negatieve economische ontwikkelingen. Ons niet DAEBbezit wordt minder waard en de onzekerheid op de financiele markten leidt tot hogere risico-opslagen die de banken aan ons doorberekenen. Aan de andere kant profiteren we nu ook van de lage rentestanden.

Een woningcorporatie is te beschouwen als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) volgens een uitspraak van de Hoge Raad op 13 januari 2012. De Hoge Raad stelt dat werkzaamheden van corporaties zich direct richten op een algemeen belang: voldoende en goede woongelegenheid in de socialehuursector. De ANBI-status betekent voor corporaties dat ze gebruik kunnen maken van de herbestedingsreserve (HBR) waardoor de belastingplicht aanmerkelijk wordt verlaagd en zelfs helemaal te niet kan worden gedaan. Dat geldt in ieder geval voor de jaren 2008 – 2011. Inmiddels is de regelgeving zodanig aangepast dat dat na 2011 niet meer mogelijk is.

Naast de onzekerheid over de economische ontwikkelingen leiden problemen bij collega-corporaties tot financiële verplichtingen. Vanwege een gebrek aan strak financieel toezicht en overmoed in projectontwikkeling (WSG) ofwel treasury (Vestia) zijn collega’s in de problemen gekomen. Gezien de zekerheidsstructuur leidt dit tot financiële verplichtingen voor Stadlander; enerzijds via de Saneringsbijdrage van het CFV en anderzijds vanwege de garantstellingen via het WSW. De vraag is hoe de ontwikkelingen in de toekomst zullen zijn en of we met de eerder genoemde problemen het lek boven hebben of dat het slechts het topje van de ijsberg is. Daarnaast is er nog de onzekerheid rondom het rijksbeleid en het staatssteundossier. De heffing voor de huurtoeslag hangt nog steeds boven de markt (voor Stadlander een verplichting van � 4,0 miljoen per jaar). Ook zouden we 75% van onze woningvoorraad te koop aan moeten bieden. Hoe dat moet en wat dat gaat opleveren is onduidelijk. Wellicht kunnen we het over een jaar weer afdoen als één van de vele mislukte ideeën die de sector de afgelopen jaren over zich heen heeft gekregen uit politiek Den Haag. Gelukkig beschikt Stadlander over een solide financiële positie en een gezonde jaarlijkse kasstroom. We zijn en blijven een ambitieuze organisatie die haar vermogen zo optimaal mogelijk zal inzetten voor het duurzaam prettig wonen in de wijken en kernen van ons werkgebied.

26

Fiscaliteit

De voormalige corporaties hebben over de jaren tot 2011 op grond van aangiftes in totaal € 2,9 miljoen aan vennootschapsbelasting betaald. Gecombineerd met de voorlopige aanslag 2011 van € 0,3 miljoen leidt dit tot een vordering op balansdatum van € 3,2 miljoen.

Jaarresultaat Over 2011 heeft Stadlander een positief resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen behaald van € 6,3 miljoen. Vergelijking met vorige jaren is lastig omdat de drie donorcorporaties geen gelijke waarderingsgrondslagen hadden. Ook is de vergelijking ten opzichte van de begroting 2011 niet goed mogelijk omdat er sprake is van een stelselwijziging als gevolg van de overgang naar de nieuwe RJ 645. Toch is er een aantal opvallende wijzigingen in exploitatieposten die afzonderlijk toegelicht kunnen worden ten opzichte van de jaarbegroting. De vergelijking van het resultaat vindt derhalve plaats op basis van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen dat over 2011 € 3,6 miljoen lager is dan begroot.

Belangrijkste mutaties resultaat ten opzichte van begroting 2011: lagere dotatie voorziening onrendabele toppen hogere afschrijvingslast lagere onderhoudslasten Lagere opbrengst verkopen Vennootschapsbelasting Resultaat deelnemingen Geen mutatie actuele waarde in resultaat Overige (kleinere) verschillen Voordeel t.o.v. begroting

+/+ € 5,7 miljoen -/- € 19,8 miljoen +/+ € 10,8 miljoen -/- € 8,5 miljoen +/+ € 3,6 miljoen -/- € 3,0 miljoen +/+ € 9,6 miljoen -/- € 2,0 miljoen -/- € 3,6 miljoen

Lagere dotatie voorziening onrendabele toppen In deze voorziening worden de onrendabele toppen geboekt die betrekking hebben op projecten die in het boekjaar intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd zijn. Bij de begroting was geraamd dat in 2011 € 1,7 miljoen zou worden gedoteerd voor Markiezaten Meander, echter dit heeft al in 2010 plaatsgevonden. De projecten Grindweg/ Tholen Noord en Buurtweg /Halsteren zijn nog niet in de fase van Definitief ontwerp, zodat de hiervoor geraamde dotatie (in totaal ca. € 2,7 miljoen) nog niet heeft plaatsgevonden. Daarnaast zijn er een vijftal projecten die minder nadelig uitvallen dan in het verleden geraamd. De voordelen (ca. € 4,8 miljoen) vallen vrij onder deze post. Hier staat wel tegenover dat Stadlander in 2011 haar ontwikkelportefeuille integraal heeft beoordeeld en waar nodig heeft afgewaardeerd. Dit leidde tot een verlies van ca. € 3,5 miljoen. Hogere afschrijvingslast Volgens de oude verslaglegging werd alleen afgeschreven op de activa ten dienste van de exploitatie. De activa in exploitatie was gewaardeerd tegen bedrijfswaarde en daarom vond geen afschrijving ten laste van de exploitatie plaats. Omdat volgens de nieuwe RJ weer nadrukkelijk wordt gekeken naar de herwaarderingsreserve is de boekwaarde op basis van historische kostprijs weer relevant. Afschrijving op woningen vindt lineair plaats gebaseerd op een exploitatieduur van 50 jaar. Lagere onderhoudslasten De onderhoudsuitgaven zijn in 2011 aanmerkelijk lager geweest dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er in 2011 meer voorbereidingstijd nodig was om de

opgave van de verbetering van de energiekwaliteit inhoud te geven (zie hoofdstuk 4). Door een goede afstemming te maken met de meerjaren onderhoudsraming wordt hiermee voorkomen dat het ene jaar de kozijnen geschilderd worden en het andere jaar isolatieglas geplaatst wordt. Lagere verkoopopbrengsten Ook Stadlander heeft in 2011 last gehad van de verslechterde koopmarkt. Er zijn ca. 20% minder woningen verkocht dan geraamd en van de verkopen zijn er meer via Slimmer Kopen verkocht, waardoor ook de gemiddelde verkoopopbrengst lager is dan begroot. Het verschil met de begroting is echter dubbel zo groot omdat de verkopen onder voorwaarden niet meer onder deze post verantwoord mogen worden conform de nieuwe RJ. Vennootschapsbelasting Aangezien woningcorporaties de ANBI-status hebben verkregen, is er voor corporaties de mogelijkheid gekomen om de gerealiseerde winsten te doteren aan een Herbestedingsreserve. De herbestedingsreserve wordt vervolgens ingezet om nieuwe investeringen te realiseren. Omdat de winsten die de drie donorcorporaties bij de aangiften vanaf 2008 hebben opgegeven hiermee zijn verdampt, resteert er nu een vordering op de Belastingdienst ter grootte van de over de jaren 2008-2011 betaalde vennootschapsbelasting. De wetgeving is hierop aangepast en per 1 januari 2012 bestaat de mogelijkheid voor de vorming van een Herbestedingsreserve niet meer. Resultaat deelnemingen Het nadeel van € 3,0 miljoen wordt veroorzaakt door Stadlander Grondexploitatie Tholen Stad BV. Bij opmaak van dit jaarverslag ligt er nog een sluitende grondexploitatie voor de ontwikkeling van Tholen Noord, maar door de verslechterde marktomstandigheden is de verwachting dat deze fors naar beneden moet worden bijgesteld. Om het verwachte nadeel op te kunnen vangen is een voorziening gevormd van € 3,0 miljoen. De Grondexploitatie BV participeert voor een derde deel in de Grondexploitatie Tholen Stad VOF samen met de gemeente en Bouwfonds. Geen mutatie actuele waarde in resultaat Volgens de oude verslaglegging liep de mutatie in de actuele waarde van het bezit volledig via de exploitatie. Vanaf 2011 loopt dit grotendeels via het eigen vermogen en komt deze post niet meer voor in de winst- en verliesrekening.

27

Financiële meerjarenprognose Bij de beoordeling van de fusie is gesteld dat er op lange termijn voor Stadlander een weerstandsvermogen (lees: solvabiliteit) moet zijn van 20% van het balanstotaal. Vanwege de grote opgave van Stadlander de komende jaren in de transformatie van haar bezit loopt de solvabiliteit de komende

Beoordeling door toezichthouders In 2011 hebben het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) de financiële prestaties van Stadlander over 2010 en de prognoses voor 2011-2015 getoetst. Begin 2011 zijn de prognoses getoetst en halverwege het jaar de verantwoordingsinformatie. Beide instellingen hebben op beide onderdelen een positieve beoordeling gegeven.

Treasury Stadlander heeft begin 2011 een zestal roll-overleningen afgesloten voor in totaal € 30 miljoen. Hiermee werden de openstaande swapposities van voormalig woningstichting Soomland afgedekt. Daarnaast is in de loop van 2011 nog een vijftal leningen afgesloten, ieder groot € 20 miljoen. De storting van deze leningen vindt pas plaats variërend in de tijd van 1 juli 2012 tot 1 januari 2014. Het betreffen zogenaamde basisrente leningen met lange looptijden (40 tot 50 jaar). Met deze leningen wordt lang geprofiteerd van de relatief lage rentes. Het rentepercentage van de basisrentelening is daarnaast nog lager dan de traditionele lening. Het verschil wordt veroorzaakt door de kredietopslag. Bij de traditionele lening

28

jaren terug, maar blijft de financiële positie gezond. De mogelijke effecten van de heffing in het kader van de huurtoeslag of bijdragen aan collega-corporaties zijn hier niet in mee genomen. Deze kunnen de komende jaren een aanzienlijk nadelig effect hebben op de ontwikkeling van de solvabiliteit.

is de kredietopslag voor de hele looptijd van de geldlening in het percentage verdisconteerd (hoe langer de looptijd hoe hoger de kredietopslag), terwijl deze bij de basisrentelening variabel is en gekozen kan worden voor een kortere periode waardoor de kredietopslag lager is. De afgesloten leningen variëren in rente van 3,49% (40 jaar) tot 3,945% (50 jaar) en de herziening van de kredietopslag vindt plaats na 5, 6 of 7 jaar. De gemiddelde rentevoet van de leningenportefeuille van Stadlander is in 2011 gedaald naar 3,95%. De gemiddelde rentevaste looptijd van de leningportefeuille is gestegen naar 9,2 jaar. Conform het treasury statuut van Stadlander zijn er geen open derivaten posities ingenomen.

Nevenstructuur Als gevolg van de fusie had Stadlander in 2011 een verbindingenstructuur die was samengesteld uit de verbindingen van de voormalige fusiepartners. De statuten van de verschillende BV’s waren verschillend van opzet en de wijze waarop de governance was geregeld in de betreffende statuten ook. Om een eenduidige aansturing mogelijk te maken is de verbindingenstructuur eind 2011 vereenvoudigd en geharmoniseerd. De vereenvoudiging bestaat er uit dat

alle BV’s direct onder Stichting Stadlander komen te hangen. Er zit derhalve geen holding BV meer tussen zoals voorheen bij Stichting Wonen West Brabant. De holding BV was een uitvloeisel van de partiële vennootschapsbelastingplicht en was bedoeld om met de daaronder hangende BV’s een fiscale eenheid voor de vennootschapbelasting aan te gaan. Door het invoeren van de integrale vennootschapsbelastingplicht en de mogelijkheid tot het aangaan van een fiscale eenheid met een vereniging of stichting die een toegelaten instelling is, is die noodzaak verdwenen. De nevenstructuur ziet er nu als volgt uit:

In de statuten van de voormalige Stichting Wonen West Brabant BV’s was voorzien in een governancemodel dat voorzag in een vergadering van prioriteitsaandeelhouders. De prioriteitsaandelen werden direct door de TI gehouden. Op die manier werd beoogd de raad van commissarissen grip te geven op de BV’s in het kader van het uitoefenen van toezicht. Echter hetzelfde doel kan op een eenvoudigere wijze via de statuten bereikt worden en derhalve zijn de prioriteitsaandelen omgezet in gewone aandelen. De statuten van de BV’s onder Stichting Stadlander zijn geharmoniseerd door gelijkvormige statuten. Ook de namen zijn aangepast zodanig dat referenties naar de voormalige fusiepartners zijn gewijzigd in Stadlander. In de statuten van Stadlander is bepaald dat alle besluiten die het bestuur neemt als aandeelhouder en/of bestuurder van een BV, die aan goedkeuring van de raad van commissarissen zijn onderworpen, op een gelijke wijze aan de goedkeuring van de raad van commissarissen van Stadlander zijn onderworpen. In de statuten van de betreffende BV’s is bovendien een gelijke lijst van besluiten met goedkeuringsvereiste opgenomen als in die van Stadlander. Stadlander Vastgoed BV Van woningcorporaties wordt verwacht dat ze zowel bedrijfsmatig het vastgoed exploiteren als met de beschik-

bare financiële middelen maatschappelijke doeleinden realiseren. Om een duidelijk onderscheid te maken tussen de exploitatie van sociale woningbouw en andere activiteiten had Castria Wonen in 2003 een Vastgoed BV opgericht waarin alle niet sociale woningbouw activiteiten in werden ondergebracht. Dit zijn overigens geen per definitie nietDAEB activiteiten. In de loop van 2012 als er meer duidelijk is omtrent de (administratieve) splitsing, zal bekeken worden hoe met deze BV naar de toekomst toe wordt omgegaan. Stadlander Holding BV Deze BV heeft in 2011 geen activiteiten gehad behalve de formele holding activiteiten zoals die in de constructie van voorheen Wonen West Brabant plaatsvonden (voor de Verhuur BV en Energiek BV). In 2012 wordt deze BV gebruikt voor de activiteiten die Stadlander in het kader van Domotica gaat uitvoeren in het concept Slimme Schakel. Stadlander Verhuur BV In deze BV hebben in 2011 ook geen activiteiten plaats gevonden. Deze BV was eind 2005 opgericht om commerciele activiteiten in onder te brengen in het kader van de in 2006 ingevoerde partiële vennootschapsbelasting(vpb)plicht. Bij de daadwerkelijke aangifte bleek dat slechts enkele activiteiten afgezonderd zouden moeten worden en is in overleg met de belastingdienst besloten geen daadwerkelijke overdracht te doen omdat dit vanaf 2008 (toen de corporaties integraal vpb-plichtig werden) toch weer anders ingevuld moest worden. Sindsdien is hier sprake van een lege BV. Stadlander Grondexploitatie Tholen Stad BV Op 12 juli 2010 werd opgericht Castria Grondexploitatie Tholen Stad b.v. Van deze vennootschap is Stadlander alleen aandeelhouder. Een belang dus van 100%. Deze vennootschap is volledig geconsolideerd opgenomen in de jaarrekening. De vennootschap heeft ten doel het participeren in de ontwikkeling van projecten in Tholen. De “alleen-deelname” in deze vennootschap is niet alleen duurzaam maar vooral ten dienste van de eigen werkzaamheid. Door middel van deze B.V. participeert Stadlander voor 1/3e deel in de resultaten van de Grondexploitatie Tholen Stad V.O.F. Indien de middelen van de Grondexploitatie BV ontoereikend zijn, komen de verplichtingen ten laste van Stadlander. De eind 2011 nog sluitende grondexploitatie zal in 2012 worden bijgesteld naar de veranderde marktomstandigheden. Op basis van een aantal scenarioberekeningen wordt een aanzienlijk nadeel verwacht en hiervoor is een

29

voorziening gevormd van € 3,0 miljoen. Energiek BV In deze B.V. worden activiteiten/investeringen ingebracht die gericht zijn op verlaging van het energieverbruik, zodat de kosten van de installatie via de servicekosten aan de huurders kunnen worden doorberekend (rekening houdend met het ‘niet meer dan anders’-principe). De investeringen in de eerste twee projecten Markiezaten de Wal en De Brug zijn in 2010 geactiveerd (investering ca. € 880.000) en de doorbelasting vindt vanaf de start van de verhuur in 2011 plaats. In 2011 zijn er geen nieuwe installaties geactiveerd. Bij de realisatie van het project Vissershaven in 2012 wordt wel weer een deel van de installatie geactiveerd.

Deelnemingen Marsaki In 2010 hebben de 6 aandeelhouders van ROM Marsaki B.V. (RWS, L’ Escaut Woonservice, Woonburg, Clavis, Zeeuwland en voormalig Castria Wonen) de bestaande structuur van Marsaki geanalyseerd en beoordeeld op o.a. risico’s, transparantie en gewenste governance. Dit heeft geleid tot een transitieproces dat in 2011 zijn beslag heeft gekregen. Op 21 september 2011 hebben de aandeelhouders, commissarissen en bestuurder van ROM Marsaki besloten tot een juridische splitsing van de organisatie. In de nieuwe structuur is het ‘oude Marsaki’ gesplitst in twee vennoot-

30

schappen. Een vennootschap ‘Projectmanagementbureau B.V.’ van waaruit de diensten worden verleend aan aandeelhouders en derden en een vennootschap ‘ROM Projecten B.V.’ van waaruit (facultatief) projecten voor en door de aandeelhouders kunnen worden ontwikkeld. De woningstichting Clavis is in september 2011 uitgetreden. De structuur van Marsaki is per 1 januari 2012 als volgt: Stadlander heeft een eigen afdeling voor projectontwikkeling en is per 2 januari 2012 uitgetreden uit de Projectmanagmentbureau B.V. De aandelen zijn verkocht aan de overgebleven 4 aandeelhouders en Stadlander is vanaf dat moment alleen nog aandeelhouder van de ROM Projecten B.V. Wel kan Stadlander op regiebasis aanvullende diensten afnemen van Projectmanagementbureau B.V In ROM Projecten B.V. is Stadlander verantwoordelijk voor de projecten en resultaten in de ‘eigen’ (geregeld via geletterde aandelen) Tholen.com B.V. In deze vennootschap zitten de ontwikkel- en projectenportefeuilles van één van de fusiepartners, het voormalig Castria Wonen. In Tholen.com B.V. worden de lopende projecten (Buitenhof, starterswoningen Stadszicht II en eventueel het woonzorgcentrum te Scherpenisse) afgebouwd; de ontwikkellocaties die tot concrete projecten leiden, zullen worden overgeheveld naar Stadlander. De ROM Projecten B.V. heeft een 100% deelneming genaamd Regio B.V. In deze vennootschap werden in het

verleden projecten ontwikkeld buiten het werkgebied van de aandeelhouders. Voor het ontwikkelen van deze projecten was vóóraf toestemming vereist van alle aandeelhouders. Daarnaast zijn in 2006 afspraken gemaakt over de financiering van Marsaki en de gewenste vermogensontwikkeling, waarbij de doelstelling is geformuleerd dat de vennootschap ultimo 2011 financieel zelfstandig moet kunnen functioneren. Tot dat moment is het financieringsarrangement met de bank gebaseerd op: • een door iedere aandeelhouder aan Marsaki verstrekte achtergestelde lening • een door iedere aandeelhouder verstrekte borgstelling • opgebouwd eigen vermogen in de COM B.V.’s • opgebouwd eigen vermogen in ROM Marsaki B.V. Met ingang van 2012 moet een nieuw financieringsarrangement met de bank overeengekomen worden. Stadlander heeft het standpunt ingenomen dat ze haar ‘eigen’ Tholen. com B.V. zelf gaat financieren, wat inhoudt dat de borgstelling van € 1.250.000 komt te vervallen en de achtergestelde lening van € 585.000 aan voormalig ROM Marsaki B.V. terugbetaald wordt aan Stadlander. Het financiële risico wordt daarmee teruggebracht tot het gestorte aandelenkapitaal ad € 20.000 en de opgebouwde reserves ad € 595.893. Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland Op 25 oktober 2000 is door een achttal corporaties de Stichting Woonwagenbeheer West-Brabant opgericht. Sinds de overname van standplaatsen en woonwagens in Zeeland is de naam in 2009 gewijzigd in Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland. Het doel van de stichting is tweeledig: a) woonwagenstandplaatsen en woonwagens in eigendom te verkrijgen, vervreemden dan wel te belasten met (beperkte) zakelijke of persoonlijke rechten, waaronder met name ook begrepen het verhuren van standplaatsen en huurwoonwagens; b) de haar in eigendom toebehorende woonwagenstandplaatsen en woonwagens te beheren en een goed beleidsmatig beheer dienaangaande te voeren. Het huisvesten van deze doelgroep vereist zijn specialisme. Door met meerdere toegelaten instellingen deel te nemen in deze stichting worden deskundigheid en financiële risico’s beter gewaarborgd. De deelname is dus niet alleen duur-

zaam, maar staat ook ten dienste van de eigen werkzaamheid. Deze verbinding komt niet in aanmerking voor consolidatie daar er geen sprake is van een economische eenheid, doch slechts van een duurzame financiële band. Ultimo 2011 omvat de stichting 13 corporaties uit WestBrabant en Midden- en Noord-Zeeland en exploiteert 198 standplaatsen en 34 huurwoonwagens. Omdat inzicht in het financiële risico voor de lange termijn (langer dan vijf jaar) te beperkt was, zijn in 2010 daarvoor maatregelen getroffen. Die hebben ertoe geleid dat in 2011 een strategisch voorraadbeleid geformuleerd is en de uitgangspunten zijn gebruikt om een geactualiseerde bedrijfswaardeberekening op te stellen. Deze berekeningen laten zien dat op korte termijn geen financiële tekorten zijn te verwachten. Wat betreft de exploitaties van de locaties is het uitgangspunt dat het exploitatieverlies “betaald” wordt uit de bijdrage(n) van gemeenten of corporaties die bij overdracht van woonwagenlocaties meekomen. Deze worden in de balans als voorziening opgenomen. Mochten er toch verliezen optreden dan kan van de corporaties een bijdrage gevraagd worden. In 2011 was dit niet het geval. Daarnaast hebben in het verleden zeven Brabantse corporaties zich garant gesteld gedurende de exploitatietermijn van 25 jaar voor een bedrag van maximaal € 2.000.000 voor mogelijke exploitatieverliezen. Stadlander gaat onderzoeken of ze de in haar bezit zijnde standplaatsen en woonwagens zal overdragen aan de stichting. Volgens de concept jaarrekening die wij hebben ingezien, bedroeg per 31 december 2011 het eigen vermogen € 2,3 miljoen en is er een voorziening opgenomen voor het “opvangen van toekomstige exploitatie tekorten” van € 2,1 miljoen. Tijdens het samenstellen van dit verslag was er nog geen definitieve jaarrekening 2011 met een accountantsverklaring ontvangen. Commanditaire vennootschap Cité C.V. De stichting StadsWonen, statutair gevestigd te Rotterdam, heeft in 2004 het initiatief genomen om in het kader van matching van middelen enkele specifieke instellingen te verzoeken om mede te investeren in de ontwikkeling en realisatie van het woongebouw Cité te Rotterdam. Dit woongebouw heeft enerzijds de doelstelling om de doorstroming van afgestudeerde studenten te stimuleren en anderzijds om afgestudeerde studenten langer aan de stad te binden.

31

Dit door Aedes ondersteunde initiatief is in Zeeland opgepakt door vier woningcorporaties. In 2009 heeft één corporatie zich terug getrokken en het door hun ingebrachte kapitaal is overgenomen door Stadswonen. Samen met Stadswonen investeren de drie corporaties totaal € 20 miljoen. Stadswonen is de beherend vennoot met een kapitaal inbreng van € 7 miljoen. De drie andere corporaties investeren als stille vennoten de resterende € 13 miljoen. Het investeringsdeel van Stadlander (verkregen via voormalig Castria Wonen) is€ 3 miljoen, ofwel 15%. Deze deelneming is in de geconsolideerde jaarrekening gewaardeerd tegen nominale waarde. Het doel van de vennootschap is: a) laten realiseren, laten ontwikkelen en laten bouwen van Cité, b) verwerven, beheren, verhuren en exploiteren van Cité, c) en het verrichten van al hetgeen daarmee verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. In 2007 is gestart met de bouw van dit complex. Aan het eind van dat jaar is door de beherend vennoot kenbaar gemaakt dat de stichtingskosten van het project fors hoger zullen worden. Daarover is zowel in 2008 als 2009 meerdere

32

keren gesproken en zijn in 2009 afspraken gemaakt. De deelneming was aangegaan voor een periode van tien jaar en zou eindigen op 31 augustus 2015, waarbij een verlenging tot de mogelijkheden behoort. Stadswonen heeft zich inmiddels garant gesteld voor de terugbetaling van het door de stille vennoten ingebrachte nominale kapitaal en de genoemde periode is nu verwoord als: “de vennootschap is aangegaan voor een periode van eindigend 10 jaar na oplevering van het gebouw. Het moment van oplevering zal bindend worden vastgelegd”. Nu het gebouw in augustus 2010 in gebruik is genomen zal de € 3 miljoen euro in 2020 terugbetaald worden. Per 1 juni 2011 is Stadswonen met de Vestia Groep gefuseerd en Vestia heeft bevestigd dat de bestaande afspraken gecontinueerd worden. De totale stichtingskosten van het gebouw bedragen ruim € 73.538.000 waartegenover een bedrijfswaarde staat van € 66.595.000. Het boekjaar 2010 werd afgesloten met een verlies van v 327.600. Tijdens het samenstellen van dit verslag was er nog geen (concept)jaarrekening 2011 beschikbaar.

Hoofdstuk 7. Verklaring van het bestuur Het bestuur van Stichting Stadlander verklaart dat alle middelen zijn besteed in het belang van de volkshuisvesting. Bergen op Zoom, 26 april 2012 mr. A.B. Ringersma, directeur-bestuurder

33

Hoofdstuk 8. Verslag Raad van Commissarissen Dit is het eerste jaarverslag van de Raad van Commissarissen van Stadlander. Met dit verslag legt de Raad van Commissarissen verantwoording af over het door haar in 2011 uitgeoefende toezicht. Samenstelling Raad van Commissarissen De RvC bestaat uit zeven leden. De maximale zittingsduur voor een lid van de RvC is tweemaal vier jaar. Voor leden die al commissaris waren bij een van de drie rechtsvoorgangers van Stadlander, is afgesproken dat de totale zittingsduur bij de rechtsvoorganger en Stadlander deze acht jaar niet mag overschrijden. Bij het samenstellen van het rooster van aftreden is hier rekening mee gehouden. In het overzicht op de volgende pagina is de samenstelling van de RvC per 31 december 2011 weergegeven, inclusief de hoofd- en nevenfuncties van de leden. De samenstelling van de Raad is conform de profielschets zoals deze is verwoord in het reglement Raad van Commissarissen Stadlander.

Governance Structuur Stadlander heeft de rechtsvorm stichting. Het statutaire werkgebied van Stadlander bestaat uit de gemeenten Aalburg, Alphen, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Chaam, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Tholen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. Stadlander beschouwt de gemeenten Bergen op Zoom, Tholen, Steenbergen, Woensdrecht en Roosendaal als haar primaire werkgebied. Stadlander heeft buiten deze vijf gemeenten bezit in de gemeenten Etten-Leur, Moerdijk en Rucphen De stichting kent een bestuur (één bestuurder) en een Raad van Commissarissen die bestaat uit zeven leden. Binnen Stadlander is een interne onafhankelijke controller actief die rechtspositioneel onder de bestuurder valt, maar rechtstreeks en onafhankelijk contact heeft met de RvC. De Governance Code Woningcorporaties geldt voor iedereen binnen Stadlander als uitgangspunt bij al het handelen. Per 1 juli 2011 is een nieuwe versie van deze code van kracht. Stadlander moet daaruit nog enkele onderdelen nader uitwerken voor de eigen corporatie. Vanwege de drukke fusiewerkzaamheden in 2011 heeft de RvC er mee ingestemd dat dit pas in 2012 gebeurt, om zo de organisatie niet extra te belasten. In 2011 heeft de RvC gesproken over het raadlidmaatschap van de heer Meijler, omdat deze een leidinggevende functie

34

heeft bij de provincie Zeeland op een afdeling waar volkshuisvesting onderdeel is van de taken. De RvC heeft geoordeeld dat de feitelijke betrokkenheid bij de volkshuisvesting in de huidige functie van de heer Meijler zeer beperkt tot nihil is. De RvC ziet dan ook geen reden om nu vast te stellen dat hij niet (meer) onafhankelijk in zijn rol als commissaris van Stadlander kan opereren. In deze overwegingen heeft de RvC ook meegenomen: • de beperkte tijd (2 jaar) dat de heer Meijler nog commissaris bij Stadlander kan zijn; • de afspraak dat, indien activiteiten in Zeeland ter goedkeuring worden voorgelegd of besproken worden, de heer Meijler zich verschoont van deelname aan de discussie en stemming; • de kennis en ervaring op het brede werkterrein van de woningcorporatie en de ervaring van de heer Meijler als commissaris bij woningcorporaties in relatie tot de samenstelling van de gehele RvC een welkome aanvulling is. De RvC heeft daarom geen aanleiding gezien om de heer Meijler te vragen zijn commissariaat voortijdig te beëindigen. Sinds 1 januari 2012 heeft de heer Meijler overigens een andere functie gekregen bij de Provincie Zeeland, die nog verder af staat van de volkshuisvesting. De eerste zittingstermijn van de heer Wagensveld liep af op 31 december 2011. De overige leden van de RvC hebben na beraad zonder aanwezigheid van de heer Wagensveld hem per 1 januari 2012 herbenoemd voor een periode van vier jaar.

Op 31 december 2011 was de samenstelling van de RvC als volgt: Aftredend per

Hoofdfunctie

Mw. A. Dinteloord van den Berg, Voorzitter

Leden RvC

Woonplaats Leeftijd Benoemd per 69

1-1-2011

1-1-2015 (niet herbenoembaar)

Hr.C.J. Meijler, Middelburg Vice-voorzitter

56

1-1-2006 (vm. WWB)

1-1-2014 (niet herbenoembaar)

Gepensioneerd • secretaris/penningmeester Stichting Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) • lid Raad van Commissarissen en lid financiële commissie HTM Personenvervoer N.V. • lid bestuur en penningmeester Nationaal Restauratie Fonds (NRF) • voorzitter Raad van Commissarissen Zebra Gasnetwerk BV. • voorzitter Stichting Vrienden van de West Brabantse Waterlinie • penningmeester Stichting Vrouwen Integratie Vandaag (VIV) • lid algemeen bestuur Stichting Brabants Landschap • lid (DB) Plaatselijke Groep Leader-regeling Brabantse Delta en Wijde Biesbosch • lid Platform Brabantse Wal t/m 2011 • bestuurslid stichting voortgezet Provinciaal openbaar onderwijs op Walcheren hoofd afdeling Nehalennia ruimte Vanaf 2012: Provinciaal fungerend directeur ruimte, milieu en water

Relevante nevenfuncties

Mw. M.A.M. van Rooij

Roosendaal

65

1-1-2011

1-1-2013 Gepensioneerd • vice-voorzitter Raad van Commissaris(herbenoembaar) sen Stichting Groenhuysen. • lid Raad van Toezicht Stichting Katholiek Primair Onderwijs Roosendaal

Hr. J.H. Mulder

Vlissingen

42

1-1-2011

1-1-2015 Gemeentelijk (herbenoembaar) manager Strategie, Beleid en Projecten

Hr. M.W. Bakker

Huijbergen

52

1-1-2011

1-1-2013 Intergemeente- • voorzitter Rekenkamer- commissie (herbenoembaar) lijk bedrijfsadviGemeente Hulst seur strategie • secretaris/Lid van de Raad van en financiering Commissarissen RABO Bank • adviseur / financieel management vd Velden Groep • lid van de Raad van Commissarissen Huize de Vliedberg • lid van de Raad van Commissarissen R&B wonen

Hr. B.P.M. Nefs

Halsteren

63

1-1-2010 (vm. Castria)

1-1-2014 Bedrijfsadviseur • voorzitter Stichting Beschermingsbewind (herbenoembaar) Meerderjarigen Halsteren

Hr. J. Wagensveld

Steenbergen 51

1-1-2008 (vm. Castria)

1-1-2012 Universitair (herbenoemd tot docent 2016)

• lid Rekenkamer gemeente Hulst; • bestuurslid Regiocomité Zeeland Vereniging Vrije Universiteit - Windesheim; • lid Raad van Toezicht Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs Roosendaal (Jan Tinbergen College); • lid Raad van Toezicht Stichting Eilandzorg Schouwen-Duiveland.

geen

35

De bestuurder is verantwoordelijk voor de beleidsvorming en -realisatie en de dagelijkse gang van zaken binnen Stadlander. De Raad van Commissarissen (RvC) heeft als statutaire taak om toezicht te houden op het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken bij Stadlander. Daarnaast staat de RvC het bestuur met raad ter zijde en is zij formeel de werkgever van de bestuurder. Om de RvC in staat te stellen haar taken goed uit te voeren worden zwaarwegende besluiten en rapportages van de bestuurder ter goedkeuring voorgelegd aan de RvC en worden interne en externe voortgangsrapportages besproken. Daarnaast bewaakt de RvC de naleving en handhaving van de Governance Code voor Woningcorporaties. Zij stelt daarvoor ook zelf eigen reglementen vast. Ook geeft de RvC de accountant opdracht voor de controle van de jaarrekening. Belangrijke stukken van derden, zoals rapportages en beoordelingen van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) en het jaarverslag van de Regionale Klachtencommissie worden doorgestuurd naar de leden van de RvC. Verder onderhoudt de RvC zelf contacten met instanties als huurdervertegenwoordigingen, de ondernemingsraad en de externe accountant. De verantwoordelijkheden van de bestuurder zijn verwoord in de statuten. In het door de RvC vastgestelde bestuursreglement is bepaald op welke wijze daaraan in de praktijk invulling wordt gegeven. Verder worden in het bestuursreglement de omgang met het managementteam, de vervanging van de bestuurder bij afwezigheid en de gedragsregels voor de bestuurder omschreven. De interne controller rapporteert driemaal per jaar via de Barometer aan de RvC over de realisatie van de ondernemingsdoelen en de bedrijfsvoering binnen Stadlander. Daarnaast bewaakt de controller de naleving van de vastgestelde interne regels, en heeft de controller de bevoegdheid om zich direct tot de RvC te richten indien daartoe de noodzaak bestaat. In afstemming met de externe accountant voert de interne controller, daarbij bijgestaan door een medewerker Administratieve Organisatie/ Interne Controle, interne controles uit. Stadlander heeft een vijftal nevenstructuren die zijn voortgekomen uit de drie fusiepartners. In december 2011 heeft de RvC een voorstel van de bestuurder goedgekeurd om de governance van deze BV’s te harmoniseren en een struc-

36

tuurwijziging door te voeren. Tegelijkertijd met de goedkeuring van deze structuurwijziging heeft de RvC een verbindingenstatuut goedgekeurd, waarin wordt beschreven hoe de sturing, de verslaglegging en de governance van verbindingen moet zijn. In 2012 wordt de harmonisatie van de nevenstructuren verder uitgewerkt en geïmplementeerd. In de statuten van Stadlander is bepaald dat alle besluiten die het bestuur neemt als aandeelhouder en/of bestuurder van een BV, die aan goedkeuring van de raad van commissarissen zijn onderworpen, op een gelijke wijze aan de goedkeuring van de raad van commissarissen van Stadlander zijn onderworpen. In de statuten van de betreffende BV’s is bovendien een gelijke lijst van besluiten met goedkeuringsvereiste opgenomen als in die van Stadlander, met dien verstande dat de algemene vergadering van aandeelhouders deze besluiten dient goed te keuren, met uitzondering van die besluiten die een zuiver volkshuisvestelijk karakter hebben en slechts binnen de toegelaten instelling genomen kunnen worden.

Commissies De Raad van Commissarissen kent drie commissies: de remuneratiecommissie, de auditcommissie en de commissie jaarverslag. De remuneratiecommissie doet voorstellen aan de RvC voor de benoeming, de beoordeling, de beloning en de arbeidsvoorwaarden van de bestuurder. Momenteel bestaat de commissie uit mevrouw Van den Berg (voorzitter), de heer Nefs en de heer Mulder. De commissie komt jaarlijks tweemaal bijeen. In het begin van het jaar om de te realiseren prestaties door de bestuurder vast te stellen, en na afloop van het jaar om het functioneren van de bestuurder te beoordelen en de consequenties voor diens beloning te bespreken. De auditcommissie vervult een afstemmende en voorbereidende rol bij onderwerpen van financiële aard. Tijdens de bijeenkomsten van de auditcommissie wordt dieper ingegaan op te behandelen onderwerpen. Daarnaast worden in de auditcommissie financiële onderwerpen besproken die (nog) niet gereed zijn voor behandeling tijdens een RvCvergadering. De auditcommissie vervult op deze wijze een adviserende rol richting de bestuurder, op een meer verdiepende wijze dan tijdens de RvC-vergaderingen. De auditcommissie bestaat uit de heer Wagensveld (voorzitter), mevrouw Van Rooij en de heer Bakker. Verder zijn

normaliter de bestuurder, de controller en de manager bedrijfsdiensten bij de vergaderingen aanwezig. Bij de behandeling van de jaarrekening en het controleplan van de externe accountant is ook een vertegenwoordiging van het accountantskantoor aanwezig. De derde commissie is de commissie jaarverslag. Deze bestaat uit de heer Meijler (voorzitter), mevrouw Van Rooij en de heer Nefs. Deze commissie verzorgt de opzet en de samenstelling van het jaarverslag van de RvC.

Activiteiten van de RvC in 2011 Tegelijkertijd met de implementatie van de fusie per 1 januari 2011 is de nieuwe Raad van Commissarissen van Stadlander gestart. Vier van de zeven leden waren nieuw. Naast de zes reguliere vergaderingen van de Raad van Commissarissen en de bijeenkomsten van de commissies, waarin veel zaken aan de orde zijn geweest die samenhingen met het inrichten van de nieuwe organisatie en de beleidsontwikkelingen, heeft de bestuurder in overleg met de raad een inwerkprogramma samengesteld. De leden van de raad zijn uitvoerig geïnformeerd over de elementen die een rol spelen bij het opstellen van een begroting van een woningcorporatie en de betekenis van deze elementen. Het strategisch vastgoedbeleid en de vastgoedinvesteringen, zowel het financiële aspect daarvan alsook het proces, zijn uitgebreid besproken. De bestuurder heeft verder een tweetal rondleidingen over het bezit van Stadlander verzorgd voor de raad. De raad heeft daarbij een variatie aan vastgoed van Stadlander kunnen bezichtigen verspreid over het hele werkgebied en van bestaande bouw, nieuw- en vernieuwbouw tot plannen voor de toekomst. De rondleidingen waren zeer informatief en gaven een goed beeld van Stadlander. Ook heeft de raad een tweetal regionale netwerkbijeenkomsten met collega- corporaties bijgewoond. Zeer geslaagd was de studiedag met de bestuurder, het managementteam, de controller, de ondernemingsraad en de huurdersverenigingen over het ontwikkelen van een toekomstvisie op de strategische ontwikkeling van Stadlander. Verrassend was de uitkomst van deze studiedag. Alle betrokken partijen bleken een duidelijke voorkeur te hebben voor dezelfde visie. Naast deze RvC brede activiteiten voerde de voorzitter het jaarlijkse overleg met de Ondernemingsraad en hield zij, tezamen met twee op voordracht van de huurdersorganisa-

ties benoemde leden, een gesprek met het Platform Huurdersorganisaties. De commissarissen wonen daarnaast individueel regelmatig bijeenkomsten bij van onder andere Aedes, de Vereniging van Toezichthouders bij Woningcorporaties en het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting. Bij de vergaderingen van de RvC waren in het algemeen de bestuurder, de controller en het voltallige management aanwezig. De bespreking van de beoordeling en remuneratie van de bestuurder vond uitsluitend plaats tussen de leden van de RvC.

De Raad van Commissarissen stelde in 2011 de volgende zaken vast: • Reglement RvC, reglement commissies RvC, taakverdeling en honorering RvC-leden; • Rooster van aftreden RvC, vergaderschema RvC en inwerkprogramma RvC; • Benoeming, beoordeling en beloning bestuurder; • Vrije beleidsruimte voor de bestuurder; • Benoeming PwC als accountant; • Procedure voor eventuele aankoop van een woning van Stadlander door de bestuurder; • Werkwijze invoering nieuwe Governance Code; • Opzet zelfevaluatie RvC; • Herbenoeming van de heer Wagensveld als RvC-lid. De Raad van Commissarissen keurde in 2011 de volgende besluiten van het bestuur goed: • Jaarrekeningen en jaarverslagen 2010 van Wonen West Brabant, Castria Wonen en Soomland; • Bestuursreglement; • Opzet en proces informatievoorziening RvC; • Klokkenluidersregelng; • Begrotingen 2011 en 2012 inclusief treasuryjaarplannen; • Diverse acquisities en investeringen; • Investeringsprogramma en (concept-)samenwerkingsovereenkomst Gageldonk-West; • Afwikkeling verkoop centrumplan Hoogerheide. De Raad van Commissarissen besprak de volgende onderwerpen: • Eindrapportage visitatie Wonen West Brabant; • Uitkomsten Aedex over 2010; • Organisatieontwikkeling en borging ICT;

37

• Viermaandelijkse interne voortgangsrapportages van de controller (de Barometer); • Controleplan 2011 van de externe accountant; • Uitgangspunten voor de begroting 2012; • Samenwerking met zorginstelling tanteLouise – Vivensis; • Lange termijn ontwikkelingen op de woningmarkt; • Opzet nevenstructuren Stadlander; • Uittreding uit Marsaki BV; • Herwaardering vastgoedportefeuille; • Strategisch voorraadbeleid; • Diverse actualiteiten en prioriteiten. De start van de fusiecorporatie hield in dat, naast het reguliere ‘onderhoud’, alle governance-zaken opnieuw de revue zijn gepasseerd. Daar waar mogelijk, is aangesloten bij landelijke modellen, codes en benchmarks, dan wel is gebruik gemaakt van de best practices van de corporaties die samengegaan zijn in Stadlander. De Governance Code Woningcorporaties dient als uitgangspunt. Aangezien deze medio het verslagjaar is geactualiseerd, werden de eerder genomen besluiten eind dat jaar opnieuw getoetst. Tijdens de laatste vergadering van de Raad in 2011 zijn afspraken gemaakt over een eerste (zelf)evaluatie van het eigen functioneren. Hiertoe is, mede op basis van best practices van elders, een vragenlijst samengesteld. Individuele beantwoording hiervan zal begin 2012 plaatsvinden. Het gesprek over de opbrengst daarvan vindt voorjaar 2012 plaats. Afgesproken is verder om tenminste elke twee/drie jaar de zelfevaluatie te laten begeleiden door een externe derde. Uitvoerig is gesproken over de informatievoorziening in de vorm van de ‘Barometer’. Hierin wordt de informatie benoemd, die bestuur resp Raad van Commissarissen voor hun taken nodig hebben. Vanwege de verschillen in de administraties/normen van de ‘oude‘ corporaties, is de inhoudelijke opbouw/vulling van de ‘Barometer’ aan het eind van het verslagjaar nog niet op het gewenste niveau (zal in de loop van 2012 wel het geval zijn). Periodiek is de informatie besproken die beschikbaar was. In het verslagjaar is een nieuwe accountant geselecteerd. Op advies van de auditcommissie is – om te beginnen – een selectieprocedure vastgesteld. Offertes zijn aangevraagd en beoordeeld, waarbij twee leden van de Raad een actieve rol

38

hebben vervuld. Dit heeft geleid tot de selectie van PWC als accountant voor 2011-2013. Fusiedrager Wonen West Brabant was akkoord gegaan met de eventuele aankoop door haar toenmalige bestuurder van een woning van die corporatie. Vanwege de mogelijke gevoeligheid is dit opnieuw voor gelegd aan de Raad. De Raad acht het wenselijk dat de bestuurder in de regio woonachtig is en vindt het ongewenst dat hij op de vrije markt een woning koopt. Mede na toetsing door de accountant, is door de Raad een transparante en controleerbare procedure vastgesteld die bij een eventuele aankoop van bezit van Stadlander zal gelden. Een begeleidingscommissie van drie leden van de Raad zal de procedure begeleiden. Terugkijkend is de Raad van Commissarissen van oordeel dat elke commissaris zijn functie in 2011 onafhankelijk heeft uitgeoefend. Er hebben zich in 2011 bij de besluitvorming door de RvC geen bijzondere omstandigheden voorgedaan en er hebben geen transacties plaatsgevonden waarbij er sprake zou kunnen zijn van een tegenstrijdig belang.

Activiteiten van de commissies De auditcommissie is in 2011 tweemaal bijeen geweest. De behandelde onderwerpen zijn de jaarrekeningen en de jaarverslagen van de drie fusiepartners en bijbehorende nevenstructuren, de selectie van de nieuwe accountant, de begroting en het treasuryjaarplan 2012, het client service plan van PwC, de managementletter 2011 van PwC en het treasurystatuut. De leden van de auditcommissie hebben tevens in de selectiecommissie voor de nieuwe accountant gezeten. De remuneratiecommissie is tweemaal bij elkaar geweest om afspraken te maken met de bestuurder over de te bereiken resultaten en te beoordelen in hoeverre deze zijn gehaald en wat het effect daarvan is voor zijn beloning. De commissie jaarverslag is pas in 2012 gestart. Zij heeft de opzet en de inhoud van het jaarverslag van de RvC afgestemd.

Beloning bestuurder Sinds oktober 2005 is de heer mr. A.B. Ringersma statutair bestuurder, eerst van Wonen West Brabant, na de fusie per 1 januari 2011 van Stadlander. De bestuurder had bij Wonen West Brabant al een arbeidscontract voor onbepaalde tijd. De Raad van Commissarissen heeft de benoeming als bestuurder in januari 2011 herbevestigd, waarmee de

bestaande arbeidsovereenkomst is overgegaan naar Stadlander. De Raad van Commissarissen heeft, met voorbereidend werk van de remuneratiecommissie, het functioneren in 2011 van de bestuurder beoordeeld. De beoordeling is ondermeer gebaseerd op de prestatieafspraken zoals die jaarlijks met de bestuurder worden afgesproken. Op basis van de afgesproken koers voor de komende vier jaar en de doelstellingen voor 2011, is de verantwoording door de bestuurder daarover besproken. Op basis van het advies van de remuneratiecommissie besluit de Raad dat er voldoende redenen zijn om het salaris met 4 % te verhogen conform de arbeidsovereenkomst. De bestaande arbeidsovereenkomst wordt gerespecteerd, waarbij in onderling overleg is besloten het mogelijk maximumsalaris af te toppen. Het maximumsalaris kon conform de oude Izeboud-regeling, uitgroeien

boven het maximum in de nieuwe beloningscode bestuurders. De bestuurder heeft er vrijwillig mee ingestemd dat zijn maximaal te behalen salaris wordt afgetopt op de nieuwe beloningscode, welke is gebaseerd op de zogenaamde Balkenende-norm. De bestuurder wordt nu conform schaal G van de beloningscode bestuurders beloond. De totale salarislasten voor de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (WOPT) ten behoeve van de bestuurder bedroegen in 2011 € 222.329. Dit is inclusief het werkgeversaandeel in pensioenvoorzieningen en fiscale bijtelling voor privégebruik van een dienstauto. De daling ten opzichte van 2010 wordt veroorzaakt door het wegvallen van een incidentele betaling in 2010 (afkoop pensioenregeling) en een stelselwijziging per 1-1-2010 (geen variabel deel van de beloning meer) die in 2010 leidde tot een eenmalige extra salarislast.

Beloning aan bestuurder A.B. Ringersma Vaste salarislasten incl. onkostenvergoedingen en bijtelling dienstauto Variabele salarislasten o.b.v. prestaties in voorgaand jaar Lasten pensioenvoorziening en levensloopbijdrage Totaal lasten

De bestuurder vervulde in 2011 één nevenfunctie. Op persoonlijke titel is hij benoemd lid van de deelnemersraad van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Bezoldiging commissarissen De commissarissen krijgen voor hun werkzaamheden een vergoeding die is gebaseerd op de honoreringscode commissarissen van woningcorporaties. De vergoeding die de Raad van Commissarissen in 2011 ontving bedroeg in totaal € 59.377 (voorzitter € 12.180, vicevoorzitter € 10.657 en leden € 9.135 per persoon). Conform de honoreringscode kunnen de commissarissen de in het kader van hun functie gemaakte reis- en studiekosten declareren.

Relatie met de accountant en de controller De RvC is actief betrokken geweest bij de selectie van de nieuwe accountant en de aanstelling van de controller. De Raad heeft in 2011 aan PwC de opdracht verstrekt voor de jaarrekeningcontrole voor de komende drie jaar. Jaarlijks geeft de RvC speerpunten voor de controle mee aan de accountant. De accountant is aanwezig bij de reguliere auditcommissievergaderingen en de RvC-vergadering over de jaarrekening.

2011 € 161.975 € 7.500 € 52.854 € 222.329

2010 € 155.613 € 25.687 € 99.573 € 280.973

De aanstelling en de beoordeling van de controller is arbeidsrechtelijk een taak van de bestuurder. Afgesproken is echter dat de RvC daarbij actief wordt betrokken. De controller is aanwezig bij de RvC-vergaderingen en rapporteert driemaal per jaar direct aan de RvC over de prestaties binnen Stadlander. Daarnaast heeft de controller zelf rechtstreeks toegang tot de RvC-leden, en kunnen de RvC-leden desgewenst contact opnemen met de controller. De accountant en de controller stemmen hun werkzaamheden onderling af in het kader van de single audit gedachte. In 2012 zal een controlereglement en een intern controleplan worden opgesteld, waarin de relatie tussen RvC, accountant en controller verder worden uitgewerkt.

De Toekomst Het jaar 2011 was het jaar waarin “opbouw” centraal stond. Dat betrof uiteraard de organisatie, maar ook de nieuwe governance structuur voor de nieuwe corporatie. Het was ook een jaar van kennismaking van de leden van de Raad met elkaar en van de Raad als geheel met de corporatie in al haar facetten. Dat alles is naar tevredenheid verlopen en

1) Volgens de Governance Code Woningcorporatie dient de bestuurder steeds voor perioden van vier jaar te worden benoemd. De huidige aanstelling voor onbepaalde tijd was echter al aangegaan voor de invoering van deze code.

39

v

hoewel de eerste zelfevaluatie nog moet plaatsvinden, is inmiddels sprake van een goed op elkaar ingespeeld team. De corporatiewereld staat als gevolg van diverse perikelen volop in de schijnwerpers van de samenleving. Het bestuur en de Raad van Commissarissen van Stadlander zijn zich hiervan bewust. In het lopende jaar 2012 zullen weer vele zaken de revue passeren en de aandacht van bestuurder en Raad vragen. In dit verband noemen wij onder andere de herijking van de regionale woonvisie 2009, een gezamenlijk product met andere corporaties in de regio. Met enkele gemeenten in het werkgebied zullen nieuwe prestatie- afspraken worden gemaakt en ook de communicatie en de samenwerking met de huurdersorganisaties heeft een hoge prioriteit. In 2012 zal ook nadrukkelijk aandacht worden besteed aan risicomanagement en aan vernieuwing van de integriteitscode. Allemaal onderwerpen, waar de Raad van Commissarissen zich met grote belangstelling mee bezig zal houden. Mw. A. van den Berg, Voorzitter Raad van Commissarissen

40

Hoofdstuk 9. Jaarrekening 9.1 Geconsolideerde balans ACTIVA

31-12-2011

01-01-2011

A. Vaste activa I. Materiële Vaste Activa 1. sociaal vastgoed in exploitatie 2. vastgoed in ontw. voor eigen expl. 3. onroerende en roerende zkn ten dienste van expl.

760.412.138 10.418.393 10.458.087 781.288.618

738.661.333 14.945.475 9.541.407 763.148.215

77.275.283 34.308.851 4.718.500 116.302.634

67.136.359 31.544.874 15.667.474 114.348.707

620.893 3.000.000 1.298.890 0 500.000 124.488 4.978.983 10.523.254

853.085 3.000.000 1.451.981 585.000 500.000 137.883 4.473.152 11.001.101

908.114.506

888.498.023

605.019 3.798.445 149.206 4.552.670

415.657 3.483.387 112.094 4.011.138

707.453

1.113.085

757.709 97.871 3.222.380 44.357 689.961 1.771.964 6.584.242

706.541 375.462 1.489.973 0 689.874 1.030.713 4.292.563

IV. Liquide middelen

4.399.377

1.219.744

som vlottende activa

16.243.742

10.636.530

924.358.249

899.134.553

II. Vastgoedbeleggingen 1. commercieel vastgoed in expl. 2. onr. zaken verkocht onder voorwaarden 3. vastgoed in ontwikk. voor eigen expl.

III. Financiële Vaste Activa 1. Deelnemingen in groepsmaatschappijen 2. Andere deelnemingen 3. Latente belastingvorderingen 4. leningen u/g 5. Overige effecten 6.Te vorderen BWS-subsidies 7. Overige vorderingen

som vaste activa B. Vlottende activa I. Voorraden 1. vastgoed bestemd voor verkoop 2. vastgoed in ontwikk. bestemd voor verkoop 3. overige voorraden

II. Onderhanden projecten III. Vorderingen 1. huurdebiteuren 2. gemeenten 3. belastingvorderingen 4. premies soc. verzekeringen 5. overige vorderingen 6. overlopende activa

Totaal activa

41

PASSIVA C. Eigen vermogen 1. Wettelijke en statutaire reserves 2. overige reserves 3. resultaat boekjaar totaal eigen vermogen D. Voorzieningen 1. voorzieningen onrendabele invest. en herstruct. 2. voorziening latente belastingverpl. 3. voorziening reorganisatiekosten 4. voorziening deelnemingen 5. overige voorzieningen totaal voorzieningen E. Langlopende schulden 1. schulden/leningen overheid 2. schulden/leningen kredietinstellingen 3. verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 4. overige schulden totaal langlopende schulden F. Kortlopende schulden 1. schulden aan kredietinstellingen 2. schulden aan leveranciers 3. schulden aan maatsch. waarin wordt deelgenomen 4. belastingen en premies sociale verzekeringen 5. schulden ter zake van pensioenen 6. overige schulden 7. overlopende passiva totaal kortlopende schulden Totaal passiva

42

31-12-2011

01-01-2011

186 330.879.663 6.292.987 337.172.836

186 314.300.533 0 314.300.720

5.635.722 2.077.000 737.192 3.000.000 758.264 12.208.178

13.343.090 2.839.000 0 0 655.553 16.837.643

366.038 486.553.879 35.053.680 87.206 522.060.803

445.961 482.387.139 31.636.837 108.784 514.578.721

30.957.323 6.948.740 0 1.649.479 19.906 58.400 13.282.583 52.916.432

31.592.978 5.259.168 235.838 2.727.730 113.550 250.188 13.238.017 53.417.469

924.358.249

899.134.553

9.2 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2011

2010

Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten Opbrengsten servicecontracten Overheidsbijdragen Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Geactiveerde productie eigen bedrijf Overige opbrengsten

84.894.418 2.845.525 1.959 5.287.539 675.378 990.253 94.695.073

81.081.652 2.693.287 30.122 8.733.683 906.143 2.208.819 95.653.706

20.433.881 -367.134 44.595 8.894.189 1.182.505 1.570.062 18.039.122 731.308 2.604.483 12.938.329

2.770.659 3.961.444 25.531 8.418.250 1.043.977 1.455.054 23.810.973 792.209 2.465.321 11.578.219

66.071.341

56.321.637

11.687

-7.678.817

Waardeveranderingen van financiële vaste activa van effecten Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten

-960.000 0 726.934 -22.436.616

-13.057 418.512 410.511 -21.732.919

Saldo financiële baten en lasten

-22.669.682

-20.916.953

5.965.738

10.736.299

3.356.806 -3.029.557

-3.092.098 95.993

6.292.987

7.740.194

Buitengewone baten Buitengewone lasten

0 0

0 0

Buitengewoon resultaat na belastingen

0

0

6.292.987

7.740.194

Bedrijfslasten Afschrijvingen (Im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Overige waardeveranderingen (Im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Erfpacht Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Onderhoudslasten Leefbaarheid Lasten servicecontracten Overige bedrijfslasten

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Reslutaat deelnemingen Resultaat uit uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen

Resultaat na belastingen

43