Jaarverslag 2005
1
Jaarverslag 2005
Leiden, 7 oktober 2006
2
inhoud Voorwoord ............................................................................................................................................................................... 6 Samenvatting ................................................................................................................................................................. 8 2 Collectie .......................................................................................................................................................................... 12 3 Onderzoek ..................................................................................................................................................................... 15 4 Informatiediensten ................................................................................................................................................... 18 5 Tentoonstellingen ..................................................................................................................................................... 21 6 Educatie .......................................................................................................................................................................... 27 7 Bedrijfsvoering ............................................................................................................................................................ 29 Bijlage ...................................................................................................................................................................................... 31 1
3
missie Wij willen onze unieke natuurhistorische collectie gebruiken om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de kennis van en de waardering voor de natuur bij een zo groot mogelijk deel van de Nederlandse samenleving. Wij willen daarom HET natuurhistorische museum van Nederland zijn, opererend binnen een internationaal netwerk. Wij doen dit door: • Het grootste archief op natuurhistorisch gebied in Nederland te beheren; • Kennis bijeen te brengen over de diversiteit van de natuur vroeger en nu, en de rol van de mens daarin; • Op een gedifferentieerde wijze deze kennis toegankelijk te maken en door te geven aan een scala van publieksgroepen.
Stichting Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis Darwinweg 2 2333 CR Leiden Postbus 9517 2300 RA Leiden telefoon fax e-mail website
4
071 - 56 87 600 071 - 56 87 666
[email protected] www.naturalis.nl
Raad van Toezicht per ultimo 2005 H.F. Dijkstal (voorzitter) Prof. Dr L.E.M. Vet Dr E.S. van Eijck van Heslinga Ir. M.H. Darmanata Mr M.C. Udink Drs S.C.J. de Vries Vacature Managementteam Drs R.J.M. van Hengstum, algemeen directeur en bestuurder Drs J. Krikken, adjunct-directeur collecties en onderzoek (tot 1 mei 2005) Prof. Dr L.M. Kriegsman, adjunct-directeur onderzoek (waarnemend per 1 mei 2005) Dr R.W.R.J. Dekker, adjunct-directeur collectie (per 1 september 2005) Ir. D.G. Houtgraaf, adjunct-directeur publiek Wetenschappelijke Raad van Advies per ultimo 2005 Prof. Dr C.H.R. Heip, Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Nederlands Instituut voor Ecologie NIOO-KNAW Prof. Dr P.W. Crous, Centraalbureau voor Schimmelcultures Dr J.C. van Goethem, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Prof. Dr S.B. Kroonenberg, Technische Universiteit Delft
5
Organisaties en bedrijven die Naturalis in 2005 ondersteunden Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit Ministerie van Buitenlandse Zaken Ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Europese Commissie Gemeente Leiden Mondriaan Stichting Stichting Digitaal Erfgoed Nederland Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Nuon E.ON VSB Bank Leiden De Nederlandse Hartstichting Stichting Leiden Life Meets Science Stichting NL-BIF
6
voorwoord Het gaat goed met Naturalis: • •
• • •
Bijna een kwart miljoen mensen bezocht Naturalis; Het initiatief voor een Nederlands Centrum voor Biodiversiteitonderzoek heeft in 2005 vaste voet aan de grond gekregen; De collectiefunctie is succesvol organisatorisch verzelfstandigd; Het aantal bezoeken aan de websites is explosief gestegen; Het educatief webexperiment 'Expert in de Klas' is geslaagd en wordt vervolgd.
Daarnaast zijn in 2005 een reorganisatie en bezuinigingsoperatie naar tevredenheid afgerond. Naturalis heeft in financieel opzicht een aantal moeilijke jaren achter de rug, maar ik ben verheugd te kunnen constateren dat de financiële onzekerheid en daaruit voortvloeiende reorganisaties in 2003 en 2005 de resultaten zeker niet negatief hebben beïnvloed; op elk van de museale basisfuncties scoort Naturalis goed. Dat is overigens geen reden om zelfgenoegzaam achterover te leunen. Integendeel! Museale ontwikkelingen, technische innovaties op het gebied van informatiebeheer en -overdracht en de sterk veranderende vrijetijdsindustrie dwingen Naturalis zich continu te bezinnen op zijn rol als conservator van natuurhistorisch en cultureel erfgoed en het gebruik ervan om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de kennis van en waardering voor de natuur bij zoveel mogelijk Nederlanders. Naturalis is daarom een organisatie in ontwikkeling en wil dat ook altijd blijven. Om onze missie in de toekomst verder gestalte te geven is in 2005 een strategisch
7
ondernemingsplan geformuleerd dat als leidraad dient voor de komende jaren. Gezien de inzet van het personeel in 2005 en de betrokkenheid van begunstigers, partnerorganisaties en publiek ben ik er van overtuigd dat de doelen die we ons in het ondernemingsplan voor de komende jaren stellen ook gerealiseerd zullen worden. Leiden, augustus 2006 Ronald van Hengstum directeur
8
1 samenvatting 1.1 Resultaatgebieden
Naturalis onderscheidt vijf resultaatgebieden. Elk resultaatgebied correspondeert met een specifieke museale doelstelling: • • • • •
Collectie Onderzoek Informatiediensten Tentoonstellingen Educatie
Collectie.
9
In het kader van de subsidietoekenning van de Cultuurnota 2005-2008 zijn voor elk van deze resultaatgebieden afspraken gemaakt met het Ministerie van OCW. Daarmee is een ondergrens voor het presteren van het museum gedefinieerd. afgesproken
gerealiseerd
verwachting
prestatie
in 2005
2006
Bezoekersaantal
≥ 230.000
246.500
≥ 230.000
Openingstijden museum per week in uren
≥ 441
≥ 441
≥ 441
≥ 582
≥ 582
≥ 582
> 80%
> 80%
> 80%
Juridische status collectie voldoende duidelijk aangegeven > 80%
> 80%
> 80%
Vindbaarheid collectie Collectiegegevens op internet in aantallen exemplaren
nvt
nvt
≥ 1.500.000
Beveiligings- en calamiteitenplan
aanwezig
aanwezig
aanwezig
Standaardpublicaties geologie/fauna van Nederland per jaar 1
-
≥1
Peer reviewed pagina’s
≥ 600
657
≥ 600
Bezoek websites
≥ 1.000.000
2.970.000
≥ 3.000.000
Openingstijden bibliotheek per week in uren
≥ 40
≥ 40
≥ 40
≥ 40.000
42.400
Scholierenbezoek
1
buiten vakanties
2
≥ 40.000
tijdens vakanties
In de hoofdstukken 2 t/m 6 wordt elk resultaatgebied afzonderlijk behandeld. In hoofdstuk 7 worden de belangrijkste aspecten bedrijfsvoering in 2005 beschreven. Daarnaast is er een aantal belangrijke ontwikkelingen geweest die de resultaatgebieden overstijgen. Deze worden hieronder toegelicht.
10
1.2 Reorganisatie en financieel herstel
In 2005 werd de tweede reorganisatie (na de eerste in 2003) afgerond. Het zwaartepunt van deze reorganisatie lag op het 'matchen' van de organisatiestructuur met de vijf resultaatgebieden van Naturalis (zie 1.1). Het in 2004 ingezette financiële herstel heeft zich in 2005 voortgezet. 1.3 Nederlands Centrum voor Biodiversiteitonderzoek
Biodiversiteitonderzoek in Nederland is, ondanks een groot aantal initiatieven, nog grotendeels versnipperd. Naturalis, het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam en het Nationaal Herbarium Nederland onderzoeken de mogelijkheden om in het Nederlands Centrum voor Biodiversiteitonderzoek (NCB) de krachten te bundelen. De partners beogen het NCB meer te laten zijn dan een bestuurlijke bundeling van collecties en onderzoekspotentieel. De samenwerking en mogelijke fusie moeten een kwaliteitsstap betekenen in het Nederlands taxonomisch onderzoek – het beschrijven, classificeren van soorten en het analyseren van hun verwantschappen én het in breder verband toepasbaar maken van deze kennis. Wetenschappelijk talent en collecties worden samengevoegd en krijgen daarmee een omvang waarmee Nederland in het internationale veld vooraan loopt. In 2005 verstrekte Naturalis, op verzoek van de Minister en Staatssecretaris van het Ministerie van OC&W, aan dr. P.A.J. Tindemans (o.m. voormalig directeur Onderzoek en Wetenschapsbeleid van OC&W en adviseur van de Wereldbank) de opdracht de wenselijkheid en haalbaarheid van het NCB te onderzoeken. Het onderzoek wordt in 2006 afgerond.
11
1.4 Strategisch Ondernemingsplan 2005-2010, 2025
Waar staat Naturalis, wat speelt in de omgeving en waar kan en moet het museum zich de komende jaren op richten? Veranderende concurrentieverhoudingen in de vrijetijdsindustrie, nieuwe samenwerkingsverbanden en snelle technologische ontwikkelingen op het gebied van informatie en communicatie vragen om een langetermijn perspectief. In samenwerking met Bureau Blaauwberg stelde Naturalis eind 2005 een strategisch ondernemingsplan vast voor de periode 2005-2010, met een doorkijk naar 2025 om de plannen in perspectief te zetten. Voor de periode tot 2010 zijn de belangrijkste ambities: • Vernieuwing van de vaste presentatie; • Realiseren van het Nederlands Centrum voor Biodiversiteitonderzoek; • Vergroten van de toegankelijkheid en intensivering van het gebruik van de nationale natuurhistorische collectie; • Renovatie van het monumentale Pesthuis; • Realiseren van een scala aan (digitale) informatiediensten over de natuur in al zijn facetten voor verschillende doelgroepen; • Intensivering van samenwerkingsrelaties voor tijdelijke tentoonstellingen; • Opbouwen van een netwerkorganisatie met samenwerkingsovereenkomsten op lokaal, nationaal en internationaal niveau; • Uitbreiden van een actief en op professionalisering gericht netwerk van vrijwilligers en amateurs. Een samenvatting van het strategisch ondernemingsplan is beschikbaar op www.naturalis.nl
12
2 collectie Naturalis beheert de natuurhistorische collectie van het Rijk, in totaal ca 11 miljoen objecten. Kerntaak is behoud, beheer en ontsluiting van deze collectie ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek en publieksdoeleinden. In 2005 zijn de collectie- en wetenschappelijke functie in organisatorisch opzicht van elkaar gescheiden. Alhoewel wetenschap en collectiebehoud en –beheer inhoudelijk uiteraard nog nauw verweven zijn, levert de bundeling van kennis en menskracht op het gebied van collectiemanagement binnen één sector een aantal belangrijke voordelen op: eenheid in beleid en uitvoering, standaardisatie van werkzaamheden en flexibiliteit in de inzet van personeel. 2.1 Resultaten 2005
In verband met reorganisaties in 2003 en 2005 zijn achterstanden ontstaan in het samenstellen van het cumulatief overzicht van collectiemutaties. Van 1 september tot en met 31 december 2005 zijn de gegevens weer op collectie niveau bijgehouden. In deze periode zijn circa 46.000 objecten aan de collectie toegevoegd. Het grootste deel hiervan, 35.000 objecten, is afkomstig van de door Naturalis opgenomen collectie van het Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO (het NITG in Utrecht). De gegevens over de periode 1 januari tot en met 31 augustus 2005 zullen op een later moment alsnog worden gepubliceerd.
13
2.2 Collectiegerelateerde projecten Building the Databases of Life
In de afgelopen jaren is het aantal records in het registratiesysteem aanzienlijk toegenomen. Deze toename is het directe gevolg van deelname aan het project Building the Databases of Life, dat als doel heeft de objectgegevens van enkele miljoenen specimens via internet toegankelijk te maken. Binnen dit project werkt Naturalis samen met het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam, het Centraalbureau voor Schimmelcultures-KNAW en het Nationaal Herbarium Nederland. NWO financiert dit project. Synthesys
Met ingang van 2004 neemt Naturalis deel aan het netwerk Synthesys. Synthesys is een zogenaamd Integrated Infrastructure Initiative met als doel het vergroten van de toegankelijkheid van de collecties van grote natuurhistorische musea. Dit project wordt gefinancierd door de Europese Commissie. Network of Excellence - EDIT
In 2005 zijn voorbereidingen getroffen voor toetreding tot het zogenaamde Network of Excellence: Towards the European Distributed Institute of Taxonomy (EDIT), gericht op versterking van de samenwerking in de Europese onderzoeksruimte. Doel van het project is het verbeteren van samenwerking, ontwikkeling en besluitvormingsmechanismen en het standaardiseren van collectiebeheer en –ontsluiting. Dit project wordt eveneens gefinancierd door de Europese Commissie.
14
CATCH
Naturalis is in 2004 mede-initiatiefnemer geweest van het project Continuous Access to Cultural Heritage (CATCH). Doel van dit universitaire onderzoeksproject is het ontwikkelen van innovatieve instrumenten om kennis over en objecten van cultureel erfgoed te verbinden en op nieuwe manieren toegankelijk te maken. CATCH is met succes voorgedragen voor subsidiering door NWO. Binnen dit project neemt Naturalis deel aan het projectonderdeel Mining for Information in Texts from Cultural Heritage (MITCH). Voor MITCH worden technieken gebruikt uit data mining, machine learning en natuurlijke taal om bestanden (half-) geautomatiseerd te schonen en te verrijken en verschillende informatiebronnen te verbinden. Handgeschreven logboeken en registratiekaarten, gedigitaliseerde bestanden in verouderde formaten, gedrukte publicaties en taxonomieën blijven zo toegankelijk voor onderzoek. In 2005 werd de eerste pilot study afgerond, specifiek gericht op foutendetectie in soortendatabases. Dit deelproject wordt geleid door de Universiteit Tilburg, vakgroep 'Language Engineering'.
15
3 onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek in Naturalis concentreert zich op het beschrijven en ordenen van de biodiversiteit op aarde. Wetenschappelijk onderzoek
2005
Dagen veldwerk
≥ 407
Aantal publicaties eigen personeel+gastmedewerkers Pagina’s eigen personeel + gastmedewerkers
210 4.744
Publicaties eigen personeel in peer reviewed tijdschriften
67
Publicaties eigen personeel in SCI genormeerde tijdschriften
44
Promoties conservatoren van Naturalis
1
Lidmaatschap promotiecommissies
7
Hieronder volgt een uitgebreider overzicht van de behaalde resultaten in 2005 3.1 Resultaten 2005 Publicaties
In 2005 overlegden Naturalis en de Universiteit van Amsterdam (UvA) over samenwerking ten behoeve van publicatie van het tijdschrift Contributions to Zoology. Contributions is een internationaal Science Citation Index-tijdschrift (SCI). De samenwerking past in het beleid om de wetenschapsfunctie van Naturalis verder te versterken. Medewerkers van Naturalis publiceerden in 2005 in een aantal gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften.
16
Publicaties in eigen wetenschappelijke tijdschriften Zoölogische Mededelingen
pp 1.160
Scripta Geologica
696
Nederlandse Faunistische Mededelingen
256
Contributions to Zoology Totaal
212 2.324
Voor een selectie van in 2005 verschenen publicaties zie bijlage I. Wetenschappelijke expedities en veldwerk
In 2005 nam Naturalis deel aan twee expedities in Zuidoost-Azië: • Mariene expeditie naar de koraalriffen bij de Duizend Eilanden, Indonesië (4-30 september 2005); • Terrestische expeditie in Vietnam. De expedities werden georganiseerd in het kader van langlopend onderzoek, waarin Naturalis op basis van samenwerkingsovereenkomsten met locale wetenschapsorganisaties en universiteiten en onderzoeksinstellingen in Nederland participeerde. Wetenschappelijk medewerkers van Naturalis verrichtten in 2005 bovendien veldwerk in Nederland, op de Noordzee, in Noord-Italië en Groot-Brittanië en op Jamaica (met steun van de National Geographic Society). Onderwijsactiviteiten
De wetenschappelijke staf van Naturalis is actief betrokken bij wetenschappelijk onderwijs in de vorm van practica, cursussen, stages en promotiebegeleiding. In 2005 werden zeven promovendi begeleid. Tevens begeleidde Naturalis een aantal MSc- en BSc-studenten.
17
De samenwerkingsrelatie met de Universiteit Leiden is hecht. Op basis van een samenwerkingsovereenkomst verzorgt Naturalis onder andere een cursus biodiversiteit. Prof. Dr E. Gittenberger, medewerker van Naturalis en tevens hoogleraar aan de Universiteit Leiden, leverde een groot aantal bijdragen aan het publieke debat over Intelligent Design. Expertisediensten
Zoals ieder jaar verleenden onderzoekers van Naturalis in 2005 betaalde expertisediensten aan een breed spectrum van opdrachtgevers, waaronder ministeries, bedrijven en andere instellingen. Zo identificeert Naturalis niet alleen geïmporteerd slangenleer voor de Algemene Inspectie Dienst en edelstenen voor juweliers, maar ook zoetwatergarnalen voor de huisdierenmarkt. Laagvacuum Scanning Elektronenmicroscoop
Een belangrijke doorbraak voor het onderzoek in Naturalis is de aanschaf in 2005 van een Laagvacuum Scanning Elektronenmicroscoop, met mogelijkheden om ook grote monsters te onderzoeken.
De Schatkamer.
18
4 informatiediensten Naturalis beheert het grootste natuurhistorische archief in Nederland. Het doel van het resultaatgebied Informatiediensten is kennis bijeen te brengen over de diversiteit van de natuur van vroeger en nu, deze te bewerken en op een gedifferentieerde wijze toegankelijk te maken voor een scala van publieksgroepen. Hetzij digitaal, via een van de vijf websites die Naturalis (mede) beheert of coördineert, dan wel via analoge informatiecentra zoals de natuurhistorische bibliotheek en mediatheek. 4.1 Resultaten 2005 Aantallen bezoeken websites Naturalis naturalis.nl natuurinformatie.nl
2005
2004
2003
416.715
253.113
141.943
1.731.932
569.659
20.056
natuurkaart.nl
178.484
89.345
15.279
museumkennis.nl
567.772
126.994
8.496
75.337
-
-
nederlandsesoorten.nl
Naturalis.nl
Naturalis.nl is de algemene website van het museum en informeert het publiek over de activiteiten van het museum. Het aantal bezoekers van www.naturalis.nl is in 2005 ten opzichte van 2004 met bijna 65% toegenomen. Natuurinformatie.nl
Naturalis is coördinator voor de federatieve website www.natuurinformatie.nl. In 2005 is het aantal bezoekers explosief gegroeid met 200% ten opzichte van 2004. Op basis van deze gegevens kan geconcludeerd worden dat de website in een reële behoefte aan kennis en informatie voorziet en dat de portal bij een breed publiek bekend raakt.
19
Partners: Ecomare, NWO, Naturalis, De Nederlandse Proeftuinen, Grasduinen, Uitgeverij Het Spectrum, TNO-NITG, Diergaarde Blijdorp, Nederlands Instituut voor Biologie, NEMO, Consument en Biotechnologie, Cyttron, Hersenstichting Nederland, Hortus Botanicus Leiden, Wereld Natuur Fonds, Stichting Duinbehoud, Vereniging Natuurmonumenten, De provinciale Landschappen, Kustvereniging EUCC, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Natuurkaart.nl
Natuurkaart.nl is een digitale vraagbaak met gedetailleerde informatie over natuurgebieden in Nederland en een gezamenlijk initiatief van Staatsbosbeheer, Vogelbescherming Nederland, Vereniging Natuurmonumenten, de 12 provinciale Landschappen, Museum Naturalis en het Goois Natuurreservaat. Het aantal bezoekers van natuurkaart.nl is in 2005 ten opzichte van 2004 bijna verdubbeld. Museumkennis.nl
Naturalis was mede namens het Rijksmuseum van Oudheden en het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden tot en met 2004 penvoerder voor het project Museumkennis, voorheen Leidse Poort. De inhoud is afgestemd op het Voortgezet Onderwijs maar bereikt een veel grotere doelgroep. Na concrete vragen van gebruikers werd de gegevensbank in 2005 verder uitgebouwd. Nederlandsesoorten.nl
Naturalis heeft in 2005 een nieuwe website toegevoegd: nederlandsesoorten.nl. De website richt zich op natuuronderzoekers, beleidsmakers, adviesbureaus, journalisten, natuurbeheerders en in natuur geïnteresseerde leken. De Nederlandse flora en fauna behoren tot de best onderzochte ter wereld, wat heeft geresulteerd in talloze artikelen, rapporten en boeken. Het Nederlands soortenregister ontsluit deze informatie en levert
20
daarmee een bijdrage aan internationale kennisnetwerken als Fauna Europaea en the Global Biodiversity Information Facility (GBIF; een Megascience project van de OECD). Met ruim 30.000 soorten planten, dieren en schimmels, validatie van gebruikte namen door experts en de toevoeging van de juridische status van soorten is de site zeer volledig. De site is gekoppeld aan een database onder beheer van het Ministerie van LNV. Het ministerie is tevens opdrachtgever voor belangrijke delen van het project. Eind 2005 registreerde de website rond de 200-300 unieke bezoekers per dag. Bibliotheek en Natuur Informatie Centrum
In het Natuur Informatie Centrum (NIC) van Naturalis kunnen bezoekers zelfstandig informatie zoeken over natuurhistorische objecten. In 2005 werd het NIC geïntegreerd in de bibliotheek. Daarmee werd de continuïteit gewaarborgd en inhoud gegeven aan de beoogde groei van de bibliotheek naar een veelzijdig informatiecentrum. Beeldbank
Naturalis beschikt over grote hoeveelheden afbeeldingen van wetenschappelijke en esthetische waarde. In 2005 werd met steun van de Mondriaan Stichting geïnvesteerd in de ontwikkeling van een beeldbank, met als doel het beeldmateriaal beschikbaar te maken voor een groot publiek en – gedeeltelijk – voor commerciële exploitatie. In het kader van het 3D-referentiestructuurproject van Digitaal Erfgoed Nederland werd in 2005, in samenwerking met het Rijksmuseum voor Volkenkunde en het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, hard gewerkt aan het via internet toegankelijk maken van de beeldbibliotheek. Het project biedt Naturalis de mogelijkheid om ervaring op te doen met concept maps, die zoekacties in digitale gegevensbestanden kunnen verbeteren. Binnen het programma Metamorfoze van de Koninklijke Bibliotheek werd samengewerkt om het archief van Eugène Dubois (1858-1940), de ontdekker van de Javamens, te digitaliseren.
21
5 tentoonstellingen Door middel van permanente presentaties, tijdelijke tentoonstellingen, evenementen en actuele activiteiten presenteert Naturalis op verschillende niveaus een aantrekkelijk programma voor een groeiend museumpubliek. Naast een bezoekersaantal van tenminste 230.000 streeft Naturalis naar een constant hoge waardering (tenminste 8.1 op een schaal van 1-10). Als tentoonstellingsproducent biedt Naturalis partnerorganisaties een bijzonder instrument voor wetenschapscommunicatie. De organisatie investeert in strategische allianties met partners, gericht op inhoudelijke en financiële versterking voor de lange termijn. Tenslotte richt het museum zich op planvorming en investering in vernieuwing van de vaste presentatie.
Rupsje Nooitgenoeg.
22
5.1 Resultaten 2005
In 2005 begroette Naturalis 246.479 bezoekers. De groepsbezoeken vertonen over de hele linie een stijgende lijn. Het uiteengaan van de NS en Stichting Museumjaarkaart in 2005 laat een opvallende kentering zien in het aantal bezoekers dat Naturalis heeft bezocht met een Museumjaarkaart. Deze wijziging heeft overigens geen invloed gehad op het totaal aantal bezoekers.
Monniksgier Carmen.
23
Museumbezoek Totaal
2005
2004
2003
246.479
238.050
239.573
Volwassenen
60.738
52.106
53.976
Jeugd 4 t/m 17 jaar
57.919
53.893
62.110
Jeugd t/m 3 jaar Museumkaart volwassenen
8.418
7.781
8.474
31.418
50.138
46.360
jeugd
9.283
5.987
4.861
Overige volwassenen
3.759
3.402
3.081
Subtotaal vrij bezoek
171.535
173.307
178.862
16.843
13.885
13.581
5.538
4.425
4.238
Groepen
volwassenen jeugd
Evenementen
10.163
6.513
12.628
Educatie
42.400
39.920
30.264
Subtotaal groepsbezoek
74.944
64.743
60.711
Tentoonstelling 'Sahara, land beyond imagination'.
24
Tijdelijke tentoonstellingen Naturalis presenteert jaarlijks een gevarieerd programma voor uiteenlopende doelgroepen. De tijdelijke tentoonstellingen van Naturalis onderscheiden zich door een speelse en interactieve benadering. Beleving en ondervinding zijn centrale uitgangspunten. Het merendeel van het tentoonstellingsprogramma wordt geproduceerd in samenwerking met externe partners. De tentoonstelling Hartstocht werd geproduceerd in samenwerking met de Hartstichting en geprolongeerd tot en met 27 juni 2005. De tentoonstelling was in meerdere opzichten een succes. Voor de Hartstichting bood de expositie een mogelijkheid te experimenteren met een nieuwe vorm van publieksvoorlichting. Het concept bleek buitengewoon goed aan te slaan bij het onderwijs. De tentoonstelling is overgenomen door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, de Belgische zusterorganisatie van Naturalis. Communicatie in het dierenrijk was het onderwerp van Verliefd & Verloren, een coproductie van Naturalis en de natuurhistorische musea van Parijs en Brussel. Sneller, hoger, sterker! was een interactieve tentoonstelling voor een jong publiek. Met veel spelletjes en tests maakten bezoekers kennis met de kampioenen in de dierenwereld. Jakkes, kriebelbeestjes! is ontwikkeld door het Experimentarium in Kopenhagen en door Naturalis bewerkt voor het Nederlandse publiek. Onderwerp van de tentoonstelling waren insecten en kleine beestjes in en om het huis. Krokodil XXL schetste een beeld van de ontdekking van de fossiele overblijfselen van de grootste krokodil aller tijden. Het concept van de expositie is ontwikkeld door Project Exploration (VS) en door Naturalis gepresenteerd aan het Nederlandse publiek. Parallel aan Krokodil XXL werden de hedendaagse krokodillen uit de collectie van Naturalis tentoongesteld.
25
Grote tentoonstellingen
begindatum
einddatum
Hartstocht
10 oktober 2003
27 juni 2005
Verliefd & Verloren
4 juni 2004
12 april 2005
Sneller, hoger, sterker!
5 februari 2005
2 oktober 2005
Jakkes, kriebelbeestjes!
27 mei 2005
11 januari 2006
Krokodil XXL
22 december 2005
30 juli 2006
Krokodillen van Naturalis
22 december 2005
6 juni 2006
Krokodil XXL.
26
Galerieprogramma, loopbrugexpositie, mini-exposities Het Galerieprogramma koppelt een kleine tentoonstelling aan speciale activiteiten voor het publiek. Door middel van mini-exposities en presentaties van tijdelijke aard speelt Naturalis in op de actualiteit van het moment. Het publiek reageert zeer positief op de mogelijkheid om zelf in het museum aan de slag te gaan, een prepareersessie bij te wonen of getuige te zijn van nieuwe techniekpresentaties. Galerieprogramma
begindatum
einddatum
5 oktober 2004
20 februari 2005
26 maart 2005
4 september 2005
16 oktober 2004
29 maart 2005
Ivoorsnavelspecht
30 april 2005
16 mei 2005
Van Albinusdreef tot Zeemanlaan
mei 2005
31 december 2005
Opgeviste Mammoetschedel
2 juli 2005
4 september 2005
Aangespoelde Tonijnkop
8 juli 2005
16 augustus 2005
Spitssnuitdolfijn
12 juli 2005
22 december 2005
Monniksgier Carmen (I) prepareersessie
21 augustus 2005
Rupsje Nooitgenoeg en zijn vriendjes: de wereld van Eric Carle Leiden lekker wild - natuur in de stad Loopbrug Sahara, land beyond imagination Mini-exposities en actualiteiten
Ingebruikname stereomicroscoop
29 september 2005
Monniksgier Carmen (II) expositie
12 oktober 2005
22 december 2005
Dodo-botten
23 december 2005
10 januari 2006
27
6 educatie Naturalis biedt een ruime keuze aan educatieve programma’s voor het basis- en voortgezet onderwijs. De programma’s sluiten aan bij de kerndoelen en eindtermen van het onderwijs. Professionele educatieve medewerkers zorgen voor begeleiding op maat waarbij de beleving van de leerlingen voorop staat en zelfstandig werken wordt gestimuleerd. 6.1 Resultaten 2005
In 2005 bediende Naturalis met 33 programma’s het volledige curriculum van Primair en Voortgezet Onderwijs op alle niveaus. Negentig procent van alle schoolbezoeken werd begeleid door een medewerker van de afdeling Educatie. Het educatieve aanbod sluit nauw aan op de tentoonstellingsprogrammering. In 2005 werden voor Sneller, hoger, sterker!, Jakkes, kriebelbeestjes en Rupsje Nooitgenoeg nieuwe programma’s ontwikkeld. Voor de vaste collectie werden de nieuwe programma’s Evolutie en Met fossielen door de tijd gelanceerd. Op verzoek organiseert Naturalis bovendien rondleidingen voor bezoekers. Met Verhaal op zaal brengen vrijwilligers twee maal per week het verhaal achter een tentoonstelling tot leven. Expert in de klas
Naturalis ontwikkelde een nieuw educatief concept: Expert in de klas. Expert in de klas is een interactieve webtoepassing, waarmee leerlingen op school via een webcam in verbinding staan met het museum. Voor het oog van de camera laat een wetenschappelijk specialist of een collectie-expert zien wat het werk in een museum inhoudt, zoals bijvoorbeeld de preparatie van een dier. Zo maken groepen leerlingen op afstand kennis met het museum en het werk achter de schermen en kunnen ze direct reageren. In 2005 is een proefproject gestart. Deze pilot krijgt in 2006 een vervolg, waarna Expert in de klas in 2007 in het educatieve programma wordt opgenomen. De Mondriaan Stichting heeft in 2005 bijgedragen aan de conceptontwikkeling.
28
Schoolbezoek
In 2005 is een groei van bijna 10% gerealiseerd tot 42.400 leerlingen. De grenzen van wat logistiek gezien mogelijk is komen in zicht. Met name de ontvangstcapaciteit voor schoolgroepen in het Pesthuis laat bij deze aantallen te wensen over. Bij herinrichtingsplannen voor het Pesthuis zal dit nadrukkelijk in de planvorming worden betrokken.
29
7 bedrijfsvoering De bedrijfsvoering van Naturalis ondersteunt de organisatie bij het verwezenlijken van haar inhoudelijke doelstellingen. De bezuinigingen en reorganisaties van de afgelopen jaren wierpen in 2005 hun vruchten af en bieden nieuwe kansen voor de toekomst. 7.1 Financiën
De jaarrekening 2005 is te vinden op www.naturalis.nl. 7.2 Personeel en organisatie
De uitvoering van de reorganisatie was het hoofdonderwerp van het P&O-beleid voor 2005. De reorganisatie had twee aspecten: bezuiniging en het afstemmen van de organisatie op de vijf resultaatgebieden van Naturalis. Het aantal formatieplaatsen is in 2005 gedaald naar 117,9. Formatieplaatsen
2005
2004
2003
Aantal fte’s
117,9
126,6
142,2
Medio 2005 is met de vakbonden overeenstemming bereikt over een sober sociaal plan. In hoofdlijnen vertoonde dit plan grote overeenkomsten met het sociaal plan voor de bezuiniging in 2003. Drie medewerkers verlieten gedwongen het museum. Met een aantal medewerkers kon overeenstemming worden bereikt over vervroegde uittreding. Een deel van de bezuiniging zal in de periode 2006-2007 worden ingevuld door natuurlijk verloop.
30
7.3 Gebouwen
In 2005 werden uitgebreide plannen gemaakt voor renovatie van het collectiedepot aan de Raamsteeg in Leiden, het vroegere hoofdgebouw van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. Na de verhuizing naar het huidige museumcomplex aan de Darwinweg in 1997 bleef een deel van de collectie in depot achter. Langzamerhand gingen de bewaarcondities achteruit. Onder regie van de Rijksgebouwendienst zal het depot aan de Raamsteeg geschikt gemaakt worden voor behoud en beheer van collecties van Naturalis, Museum Boerhaave en het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Het project wordt in 2007 voltooid, waarmee dreigende onomkeerbare schade aan een belangrijk deel van de collecties zal worden voorkomen.
31
Bijlage I Wetenschappelijke publicaties De sector onderzoek publiceerde vele tientallen artikelen in wetenschappelijke tijdschriften. We geven hier een selectie die een indruk geeft van de diversiteit van de onderwerpen uit de verschillende afdelingen, en de tijdschriften waarin werd gepubliceerd: •
Babik, W., W. Branicki, J. Crnobrnja-Isailovic, D. Cogalniceanu, I. Sas, K. Olgun, N.A. Poyarkov, M. GarciaParis & Arntzen, J.W. (2005). Phylogeography of two European newt species - discordance between mtDNA and morphology. Molecular Ecology, 14: 2475-2491.
•
Cleary, D.F.R., Becking, L.E., de Voogd, N.J., Renema, W., de Beer, M., van Soest, R.W.M. & Hoeksema, B.W. (2005). Variation in the diversity and composition of benthic taxa as a function of distance offshore, depth and exposure in the Spermonde Archipelago, Indonesia. Estuarine Coastal and Shelf Science, 65: 557-570.
•
Donovan, S.K. & Lewis, D.N. (2005). Upper Llandovery (Telychian) crinoids (Echinodermata) of Devil’s
•
Fransen, C.H.J.M. (2005). Phylogeny of host-related colour varieties within the pontoniine genera Vir and
Dingle, Buildwas, Shropshire. Geological Journal, 40: 343-350.
Hamopontonia based on molecular data. Sixth International Crustacean Congress, Glasgow 17-24 July 2005 •
Gittenberger, A. & Gittenberger, E. (2005). A hitherto unnoticed adaptive radiation: epitoniid species (Gastropoda: Epitoniidae) associated with corals (Scleractinia). Contributions to Zoology, 74: 125-203.
•
Kaandorp, R.J.G., Vonhof, H.B., Wesselingh, F.P., Romero Pittman, L., Kroon, D. & van Hinte, J.E. (2005). Seasonal Amazonian rainfall variation in the Miocene climate optimum. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 221: 1-6.
•
Megens, H.-J., Jong, R. de & Fiedeler, K. (2005). Phylogenetic patterns in larval host plant and ant association of Indo-Australian Arhopalini butterflies (Lycaenidae: Theclinae). Biological Journal of the Linnean Society, 84: 225-241.
•
Nieukerken, E.J. van (2005). DNA-Barcoding: a useful new tool for research in Lepidoptera? Abstracts XIV European Congress of Lepidopterology. Rome. September 12-17, 2005: 10.
32
•
Ofwegen, L.P. van (2005). A new genus of nephtheid soft corals (Octocorallia: Alcyonacea: Nephtheidae from the Indo-Pacific. Zoologische Mededelingen, 79-4: 1-236.
•
Polaszek, A., Agosti, D., Alonso-Zarazaga, M., Beccaloni, G., de Place Bjørn, P., Bouchet, Ph., Brothers, D.J., Earl of Cranbrook, Evenhuis, N., Godfray, H.C.J., Johnson, N.F., Krell, F.-T., Lipscomb, D., Lyal, C.H.C., Mace, G.M., Mawatari, S., Miller, S.E., Minelli, A., Morris, S., Ng, P.K.L., Patterson, D.J., Pyle, R.L., Robinson, N., Rogo, L., Taverne, J., Thompson, F.C., van Tol, J., Wheeler, Q.D. & Wilson, E.O. (2005). A universal register for animal names. Nature, 437: 477.
•
Shi, M., Chen, X.X. & Achterberg, C. van. (2205). Phylogenetic relationships among the Braconidae (Hymenoptera: Ichneumonoidea) inferred from partial 16S rDNA, 28S rDNA D2, 18S rDNA gene sequences and morphological characters. Molecular Phylogenetics and Evolution, 37: 104-116.
•
Storm, P., Aziz, F., Vos, J. de, Kosasih, D., Baskoro, S., Ngaliman, van den Hoek Ostende, L.W. (2005). Late
•
Zwaan, J.C. e.a. (2005). Emeralds from the Kafubu Area, Zambia. Gems & Gemology, Summer 2005, 41 (2):
Pleistocene Homo sapiens in a tropical rainforest fauna in East Java. Journal of Human Evolution, 49: 536-545.
116-148.
Daarnaast publiceerde Naturalis in samenwerking met externe uitgevers twee boeken: •
Oijen, M.J.P. van & Oijen, J.M.J. van (2005). Von Siebolds reis naar het hof van de shogun in het jaar 1826;
•
Chen, P-p., Nieser, N., Zettel, H. (2005). The Aquatic and Semiaquatic Bugs of Malesia (Heteroptera: Nepomor-
een ontdekkingstocht door Japan. Uitgeverij Hotei, 252 pp.
pha & Gerromorpha). Fauna Malesiana Handbooks, Handbook 5, 546 pp.
De onderzoekers hebben ook een aantal populair-wetenschappelijke artikelen geschreven, waaronder •
Hoeksema, B.W. (2005). Met Naturalis in zee. Koralen met een losbandig leven. Onderwatersport, 36 (9): 54-57.
•
Hoeksema, B.W. (2005). Met Naturalis in zee. Hollandse nieuwe informatie over de Nederlandse mariene fauna. Onderwatersport, 36 (4): 30-33.
•
Jong, R. de (2005). Gooi geen etensresten weg. Entomologische Berichten, 65: 151-153.
•
Wesselingh, F.P. & van Nieulande, F.A.D. (2005). De Kaloot, een uniek Natuurhistorisch monument. In: Verbers, A. (red.), Eigenaardig Nederland (pp. 93-97). Utrecht: KNNV Uitgeverij.
33
