JAAROVERZICHT Thema s en trends

488

JAAROVERZICHT JAAROVERZICHT 2010

Motto: metamorfose van een kerk In een natuurfilm is het altijd spectaculair; de versnelde weergave van de geboorte van een vlinder uit een cocon. Als je erbij staat, duurt het veel langer. Maar je wacht met spanning af: wat tevoorschijn komt, is veel mooier dan wat er hing. Een wonder van de schepping. Je zou het proces waarin de kerk zich vandaag bevindt met zo’n metamorfose kunnen vergelijken. Aan de ene kant de cocon van de status quo: denk aan het kerkverband, de belijdenis, de gereformeerde traditie. Aan de andere kant de geboorte van een nieuwe gemeenschap. In de cocon zitten al heel wat scheuren. Het schokt hier en daar behoorlijk. Van de nieuwe bestaanswijze is hier en daar al wat zichtbaar. De moeite is dat we niet weten wat er uit komt. Een eendagsvlieg? Een robuuste libel? Een vlinder die de continenten overvliegt en overwintert? Dat is afwachten. Dat komt vooral omdat elke vergelijking, dus ook deze, mank gaat. In de natuur weet je precies welk beest uit welke cocon of larve komt. Dat ligt vast in het DNA van dat beest. Maar is daar bij de kerk sprake van? In dit jaaroverzicht gaat het er niet om een voorspelling te maken over de bestaanswijze van de kerk over tien jaar, al is daar in de pers wel over gesproken in 2010. Wel wil ik een aantal scheuren aanwijzen in de vertrouwde vormen en iets laten zien van de kansen voor een nieuwe gemeenschap.1 1. Thema’s en trends Wat zijn de opvallende gebeurtenissen uit het jaar 2010. Dingen die een christen aan het denken zetten. Dingen waardoor je misschien dit jaar je later nog herinnert? Een paar zaken die boven komen drijven. Natuurrampen Een aardbeving van ongekende omvang vernielde een enorm deel van Haïti. Aan het einde van het jaar is nog amper iets te merken van opbouw. De puinhopen liggen er nog en gevaar van ziekten is aanwezig. Je hoort berichten van een cholera-epidemie. Later werd Pakistan getroffen door overstromingen die veel slachtoffers maakten en veel mensen dakloos maakten. Op kleinere schaal, maar voor de betrokkenen ingrijpend, was de uitbarsting van de Merapi in Indonesië en voor het vliegverkeer de vulkaanuitbarsting op IJsland. Voor Haïti en Pakistan werden hulpacties georganiseerd. Daarbij valt een geefmoeheid toch te constateren. Worden alle gelden goed besteed? We zijn er niet meer zeker van. Is er geen menselijke factor aan te wijzen waardoor er zoveel slachtoffers vallen? Dat het ingezamelde geld voor de slachtoffers van de Tsumami uit 2004 zo lang op de plank bleef liggen, doet er ook geen goed aan. Toch kun je hier vragen over stellen. Natuurlijk moet je geven met verstand. Hulporganisaties hebben juist op dit punt overigens veel ervaring en wijsheid opgebouwd. Maar speelt een zekere verharding ook niet een rol? Bij onszelf en in de samenleving? Aan het einde van het jaar was in de kranten te lezen dat al met al de 1

Zie hiervoor uitgebreider mijn jaaroverzicht in het Handboek Geref. kerken, Bedum 2010.

JAAROVERZICHT

489

Nederlanders de rijkste inwoners van de Europese Unie zijn. Gemiddeld dan. Alle reden om je eigen motieven te onderzoeken. Misbruik 2010 was ook het jaar waarin de wereld geschokt werd door een niet aflatende stroom van kindermisbruik. Op Haïti werden kinderen uit het puin gehaald en doorgegeven aan pedoseksuelen. Ook binnen de Rooms-Katholieke Kerk van Nederland kwam het een na het andere voorval aan de orde. Zo’n 1400 mensen meldden dat ze in hun jeugd seksueel misbruikt waren door rooms-katholieke geestelijken. Het topje van een ijsberg? Het duurde enige tijd voordat de kerkelijke organen hier adequaat op reageerden. De commissie Deetman heeft aanbevelingen gedaan om de opvang van misbruikte kinderen beter te organiseren en de hulp aan slachtoffers niet samen met de begeleiding van de daders op te pakken. De bisschoppen hebben dit overgenomen. Ook de paus gaf signalen tegen misbruik af. Toch blijft de indruk bestaan dat deze kerk de daders wel heel lang de hand boven het hoofd gehouden heeft. Waarschijnlijk heeft deze aarzeling meer imagoschade teweeg gebracht dan wanneer direct en helder gereageerd was op klachten, in plaats van de geheimhouding uit angst voor schade aan de goede naam van de kerk. Even was er de suggestie dat het seksueel misbruiken van kinderen toch typisch iets was voor de kerken, zeker met zo’n onbegrijpelijke instelling als het celibaat. Maar in december werd iemand aangehouden die in een crèche werkte en op drie instellingen zijn vernielend spoor achter gelaten had. Tegelijk kwam de politie omvangrijke netwerken van kinderporno op het spoor. Het zit dieper. Soms heeft het slachtoffer een naam die je niet meer vergeet. In maart is de 12-jarige Millie Boele vermoord door haar buurman, waarschijnlijk na verkracht geweest te zijn, al was dit voor de rechtbank niet te bewijzen. Juist in de Bijbel vind je de warme aandacht van Christus voor kinderen, niet alleen om wat ze zouden kunnen worden, maar vooral om wat ze binnen het koninkrijk van God zijn. Hij is ongekend fel over wie hen ook maar in hun verhouding met God iets in de weg legt. Zie het begin van Matteüs 18. Juist dit mag de kerk uitdragen en moet het beeld bepalen. Daarbij hoort een passende aanpak als er toch ondanks die heldere boodschap van Christus binnen de kerk sprake is van misbruik van kinderen. Hoe is dat bij ons geregeld? Het Meldpunt seksueel misbruik biedt een protocol aan voor gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel misbruik in pastorale en gezagsrelaties. Het is gebaseerd op een protocol van de PKN en geeft stapsgewijs aanwijzingen hoe kerkenraden in dergelijke, vaak zeer ingewikkelde situaties, kunnen handelen. Allerlei belangen en loyaliteiten lopen door elkaar. Het is te downloaden van de site van het meldpunt, www.meldpuntmisbruik.nl. Verkiezingen We kennen sinds het najaar het nieuwe verschijnsel van een gedoogregering. Er is een kabinet van twee partijen, die samen geen meerderheid in de Tweede Kamer hebben, maar dat op de steun kan rekenen van de partij van Geert Wilders, die in stemmenaantal een grote sprong voorwaarts maakte en sterk in de kamer vertegenwoordigd is. De partij heeft duidelijk last van groeipijn: het verleden van diverse kamerleden bleek hen te achtervolgen. De screening was geheel in de hand van Geert Wilders zelf en dus niet afdoende. Je kunt er theoretisch over praten dat er

490

JAAROVERZICHT

geen koe zo bont is of er zit wel een vlekje aan (wat als iemand in uw of mijn verleden gaat graven…). Je kunt ook praktisch vaststellen dat het wel tekenend is voor de aard van de partij dat zoveel incidenten te maken hebben met geweld. Zit er samenhang tussen de boodschap die de partij uitdraagt en de mensen die erdoor aangetrokken worden? Wilders wil orde op zaken, vooral richting de immigranten, die mensen als een bedreiging ervaren. Het gaat er niet om dat er geen problemen zijn rond de veiligheid in onze samenleving en dat een deel van de mensen met een allochtone achtergrond daar mede schuldig aan is. Dat moet je eerlijk onder ogen zien. De Enschedese aanpak kwam in het nieuws, waarbij in de weg van gesprek en begeleiding veel problemen voorkomen worden. Het gaat er wel om dat je oog krijgt voor de motieven achter de soms aannemelijk klinkende verhalen. Onlangs werden bijvoorbeeld de programmapunten van de PVV in Drenthe wat bekend. Dit met het oog op de verkiezingen voor de Provinciale Staten van 2 maart 2011. In het nieuws was daarbij vooral dat er een hoofddoekjesverbod in het provinciehuis moest komen en dat er daar geen halal-maaltijden geserveerd moesten worden. Even afgezien van de futiliteit van deze punten: het is ook tekenend voor de hardnekkigheid van de anti-islam instelling van de PVV, waar Geert Wilders zelf zo graag van af wil. De niet-geringe problemen van de Nederlandse samenleving worden terecht of ten onrechte geprojecteerd op een groep van die samenleving in de illusie dat als dat maar aangepakt wordt, alles beter gaat. Het succes van de partij verraadt iets van de egoïstische trek in de Nederlandse mensen: eerst ik. In zo’n klimaat vierde de ChristenUnie haar tienjarig bestaan. Er was ook aanleiding tot bezinning. Wat heeft de regeringsdeelname gebracht? De verwachte groei heeft niet doorgezet. Een stem op de ChristenUnie is ook niet langer vanzelfsprekend binnen de kerken. Soms is er sympathie voor Groen Links, soms ook voor de PVV. Kruipt de ChristenUnie tegen het CDA aan dat een dramatische verkiezingsnederlaag leed? De verkiezingsuitslag maakte duitdelijk dat de wereld waarin wij leven veranderd is. Christenen vormen steeds meer een minderheid. Wat zegt dat voor de kerk? Van kerk naar kring Speciale aandacht kregen de tien christelijke pioniersplekken in Amsterdam in een reportage van Zendtijd voor de Kerken, waarin onder andere de toenmalige burgemeester Job Cohen geïnterviewd is hierover. De boodschap was dat door aandacht te geven aan de zin van het christelijke leven mensen weer naar de kerk gaan. Een voorbeeld hiervan is de Amstelgemeente, bijna opgeheven in 2001, maar sindsdien op een nieuwe manier bezig, van waaruit weer een nieuw initiatief is ontstaan: Via Nova. Ds. Tim Vreugdenhil is vanuit de Stadshartkerk, ontstaan vanuit een vergelijkbaar initiatief, voor drie jaar uitgeleend om voorop te gaan in het leiden, dienen en inspireren van mensen, in de hoop op verdere groei en volwassenwording. Hij is in dit werk bevestigd door ds. Siebrand Wierda. Achter de keuze om een predikant te delen zit een visie op teamvormend leiderschap. Het is een ontwikkeling om op te letten. Het belang van de bestaande instituten is wankel. De kerk is één van die instituten, in haar huidige vormgeving. Mensen gaan in een netwerksamenleving anders met elkaar om. Niet alleen in Amsterdam, maar in heel veel kerken is er daarom sprake van werken in kringen. De toekomst lijkt

JAAROVERZICHT

491

aan de huiskerken te zijn. Daarbij komt tegelijk de vraag naar voren wat centraal staat voor de gemeente van Christus. Tot voor kort was daar weinig discussie over de zondagse erediensten. Zo bijvoorbeeld in het artikel op de website www.gemeentevandaag.nl over kringen en de mogelijkheden daarvoor. Als dat zo is, dan betekent deelname aan het gemeentelijk leven minimaal dat je twee keer naar de kerk gaat. In een artikel in het Nederlands Dagblad over de middagdienst werd er van verschillende kanten op gewezen dat mensen echter ook naar de kringen gaan en op allerlei manieren bij het leven van de gemeente betrokken zijn en daarom ’s zondags maar één keer komen. In tijd gemeten is hun betrokkenheid bij de gemeente groter dan van wie alleen de kerkdiensten bezoekt. Niets aan de hand dus? Ongemerkt gaat er dan wel een wissel over: niet langer staat de zondagse samenkomst centraal, maar de bijeenkomsten bij de mensen zelf thuis. De kringen nemen het over. Soms ook puur om tijdsredenen. Als je twee kerkdiensten hebt op een zondag en ’s avonds ook nog regelmatig kring, wordt de zondag net zo druk als de gemiddelde doordeweekse dag en vergeet je het hoofddoel van de sabbat. Je kunt daar best een goed gesprek over beginnen. Kerkdiensten zoals wij die kennen, vind je niet in het Nieuwe Testament. Bij ons is een kerkdienst precies afgebakend tussen votum en zegen en qua structuur behoorlijk geformaliseerd. Daar is goed over nagedacht in de loop van de tijd en dit is er uit gegroeid. Ik ga daar niet inhoudelijk op in. Het gaat er alleen om dat we door hebben dat er nogal een afstand zit tussen het kerkgebouw dat we ’s zondags bezoeken, de dienst die we daar meemaken en de huizen en andere vergadergelegenheden waarover we lezen in het Nieuwe Testament. Alle reden voor een blijvend gesprek over de invulling van de eredienst en de wijze van kerk zijn. Maar laten we dat gesprek dan ook voeren. Soms lees ik ook de uitlating dat niet de kerkdienst centraal staat, maar de samenkomsten aan huis. Dan gaan mensen dus in discussie met de tot voor kort voor iedereen vanzelfsprekende overtuiging dat het hart van de gemeente klopt in de plenaire bijeenkomst. Dat daar de ontmoeting met God vooral plaats vindt, bij een geopend Woord. Dan gaat het dus niet meer om het aantal kerkdiensten per zondag (er zijn nog steeds kerkgenootschappen die drie diensten van minstens anderhalf uur kennen), maar om de structuur van gemeente zijn. Dat is ook de reden waarom ik dit noem aan het begin van het jaaroverzicht, omdat hier een trend zichtbaar wordt waar we mee aan het werk moeten. 2. Cijfers en feiten Statistiek Elders in dit handboekje staan de statistische gegevens over het verloop van het ledental van de kerken. Het aantal kerkleden is opnieuw gedaald, vooral omdat het aantal doopleden daalde. Het gaat in de vorige periode om 407 leden. Op 1 oktober telde de kerk 123.781 leden. 2.020 leden hebben zich onttrokken, terwijl 630 leden toegelaten zijn. Dat is in beide gevallen ongeveer 100 mensen meer dan in de vorige periode. Naar de kerken die zich afgescheiden hebben, samengevat onder de aanduiding Nieuwe Vrijmaking, zijn 134 mensen vertrokken. Dit aantal is hoger dan het jaar daarvoor, vooral door de afscheiding in Dalfsen. Ruim honderd mensen

492

JAAROVERZICHT

meer vonden hun weg naar de PKN en nog meer sloten zich niet bij een kerk aan. Op diverse manieren kwam in 2010 het onderwerp kerkverlating voor de aandacht. Het aantal onttrekkingen kwam in ieder geval aan de orde op de classis Enschede. Die gaf de predikanten mee daar onderling met elkaar over te gaan praten en alles in het werk te stellen om gemeenteleden zolang mogelijk vast te houden. Ook in de classis Dordrecht-Gorinchem is gesproken over moeilijk bereikbare doopleden op een dag voor ambtsdragers. Het onderwerp kerkverlating speelt breder. Elke week verlaten negentig tieners de kerk. Aldus een onderzoek van Sabine van der Heijden, docente aan de Christelijke Hogeschool te Ede. Ze pakt daarbij even de gemeenten van reformatorische, evangelische of pentecostale signatuur bij elkaar. Aldus Trouw van 8 oktober 2010, dat kennelijk niet bang is voor pittige woorden. Daar moet wat aan gedaan worden, vindt de Tienerorganisatie Youth & I, en vroeg op 10 oktober 2010 aandacht voor de tieners in de kerk. Vanuit de overtuiging dat de kerk veel mist als ze dit zomaar laat gebeuren. Gelukkig laat de kerk dit niet zomaar gebeuren. Op de synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken werd bijvoorbeeld de noodklok geluid door een van hun jeugdorganisaties. Die had eind 2009 een onderzoek gepubliceerd over het geloofsleven van jongeren: om het hart van de jongeren. Dit bracht allerlei zaken aan het licht. Vooral dat jongeren het moeilijk vinden een brug te slaan tussen de bijbel en hun dagelijkse leven. Dat heeft tot gevolg dat elke dag een jongere vertrekt uit de CGK. Cijfers uit onze kerken laten hetzelfde beeld zien. Daarom heeft onze synode ook al aan wat nu het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken heet een opdracht gegeven hier speciaal aandacht aan te schenken en de kerken te helpen jeugdbeleid te ontwikkelen. Dit centrum heeft daarom ook een medewerker die speciaal hieraan werkt, Moniek Mol. Daarnaast zijn er een behoorlijk aantal freelancers die zich hierop richten. Steeds meer kerken stellen jeugdwerkers of jeugdpredikanten aan. Daar zit een valkuil in. Niet zozeer voor het centrum, maar voor kerken. Deze namelijk, dat je jongeren gaat zien als een probleem en pas in actie komt als het mis dreigt te gaan. Dan staat jeugd voor sex and drugs and rock and roll, om een song uit mijn jeugd te citeren. De mensen van Youth & I wijzen erop dat je dan juist de eerlijkheid van tieners mist. Van daaruit kunnen ze een waardevolle bijdrage leveren aan de kerken. Het kerkmaatschappelijk werk van de Driehoek wijdde in het najaar een speciale dag aan kerkverlating en aan wat dit betekent voor de relatie met ouders en andere familieleden en bekenden, die wel in de kerk blijven. Hoe kun je als pastor hierop ingaan. Het onderwerp roept heel veel emoties op. De dag werd druk bezocht en vindt een vervolg in gespreksgroepen. Naast aandacht voor de jeugd is er in kerkelijk Nederland groeiende aandacht voor de tussengeneratie, de twintigers en dertigers. Hoe kun je hen bereiken? Volgens de Raad van kerken, die met een brochure hierover kwam, draait het om authenticiteit, echtheid.

JAAROVERZICHT

493

Onderzoek leeftijdsopbouw kerken Ook in bredere zin kreeg de leeftijdsopbouw van de kerken de aandacht. Het Centrum voor Samenlevingsvraagstukken (CvSv) van de Gereformeerde Hogeschool (GH) deed hier onderzoek naar, in opdracht van de Theologische Universiteit Kampen (Broederweg) en de Gereformeerde Hogeschool. Mevrouw J. SlendebroekMeints onderzocht de demografische ontwikkelingen in de GKv. Conclusie: In 2025 zullen tussen 98.000 en 108.000 mensen nog lid zijn van de GKv, terwijl dat twee jaar terug nog 125.000 was. De cijfers van het onderzoek zijn nagerekend door het Centraal Bureau voor Statistiek. Bovendien is per 2025 het aantal vrijgemaakte predikanten in actieve dienst afgenomen met bijna 40 procent ten opzichte van 2008 en zijn er 200 procent meer predikantsvacatures. Overigens een opvallend verschil met de PKN, die verwacht dat er omstreeks die tijd een overschot aan predikanten is. Eén van de demografische trends die het CvSv waarneemt, is dat ook de vrijgemaakte kerken niet ontkomen aan de zogeheten ‘dubbele ontgroening’: een afnemend geboortecijfer en een netto grotere uit- dan instroom van doopleden. Groeide de vrijgemaakte kerk tot 2003 nog gestaag door een (afnemend) geboorteoverschot; sinds 2004 heeft zich een jaarlijkse daling in het aantal leden ingezet. De voorspelling is dat deze daling doorzet. Het CvSv becijferde verder dat, bij de huidige trends het aantal vrijgemaakte predikanten tussen 2009 en 2025 gemiddeld met zes per jaar daalt. Ieder jaar gaan gemiddeld meer dan negen voorgangers met emeritaat, terwijl ongeveer vier predikanten stoppen met hun werk om andere redenen. Het aantal beroepbare predikanten wordt in de komende jaren geschat op zo’n zeven per jaar. Daarmee neemt het totale aantal dienstdoende GKv-predikanten tot 2025 af met zo’n 40 procent. (Dat de optelsom in 2010 anders uitviel en een lichte toename van het aantal predikanten laat zien, is geen tegenargument tegen deze trend.) In toenemende mate zullen dus niet-predikanten allerlei taken in de kerk (bijvoorbeeld pastorale zorg, catechese) moeten gaan overnemen van de predikanten, voorspelt het CvSv. Inmiddels is de Academie Theologie van de GH gestart met een onderzoek naar kerkverlating door jongeren in de Christelijk Gereformeerde kerken, de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), vanwege de hier gesignaleerde tendens dat een groot aantal doopleden de kerken verlaat en zich niet bij een andere kerk aansluit. De academie wil onderzoeken welke motieven jongeren hebben om aan de ‘rand’ van het kerkelijk leven te leven of om zich te (gaan) onttrekken. Ook gaat de academie de opvattingen en visies van kerkenraden inventariseren. Om op basis van de resultaten enerzijds aanbevelingen te formuleren voor kerken en anderzijds de kwaliteit van het onderwijs nog verder te verbeteren. Het onderzoek over de leeftijdsopbouw vraagt inderdaad om een vervolg. Er zijn nog meer vragen te stellen - en dan gaat het om de krimp van de kerk in het algemeen. Hoe is de relatie met het overheidsbeleid bijvoorbeeld? Hoe zit het met het toenemend aantal uitgeslotenen van de laatste jaren? Hoe is de relatie met de cultuur van deze dagen, waarin de klassieke instellingen minder belangrijk worden en mensen veel losser met elkaar omgaan? Wordt de boodschap van de kerk nog als relevant ervaren? Zie hiervoor ook de inleiding op dit jaaroverzicht.

494

JAAROVERZICHT

Ook zijn er een aantal conclusies al te trekken. Het onderzoek laat vermoeden dat er een groeiende behoefte aan pastoraat zal zijn en tegelijk minder financiële armslag. We kunnen niet langer een blik professionals opentrekken. Het zal gevolgen hebben voor de inhoud van de opleidingen en voor het beeld van de gemeente dat hierbij een rol speelt. Een pluspunt is het grote aantal vitale senioren dat als vrijwilliger veel taken kan oppakken. Daarover had het Centrum voor Samenlevingsvraagstukken al gepubliceerd in 2009. Het betekent ook een afscheid van de verzorgingskerk, maar ook een nadenken over de plaats van dorpskerken. De aandacht valt vaak op veelbelovende experimenten in de grote stad - en die moeten er zijn. Maar de meeste kerkleden wonen in de kleinere steden en op het platteland. Wat is hun toekomst? In de classis Appingedam is gesproken over een notitie: 'Kleiner wordende gemeenten'. Uiteindelijk zijn deze kleinere gemeenten in de classis gestimuleerd om zelf hierover verder te denken en nieuwe wegen te zoeken. De Kerkbode van het Noorden heeft aan dit onderwerp een themanummer gewijd. Gegevens predikanten Nieuwe predikanten A.J. Holsappel D. Vonck J. van Houwelingen G. Bruinsma W.T. van Veelen L.M. van der Veen A.C.N. Geertsema E.T. van de Kamp

Sliedrecht Houten Lisse Siegerswoude-Frieschepalen Loenen-Abcoude Gorinchem Gees Nieuwegein

25-04-2010 02-05-2010 09-05-2010 05-09-2010 19-09-2010 19-09-2010 01-01-2011 23-01-2011

Overleden R. Hoogsteen J.M. Goedhart S. de Waard

Oldehove Leek Vroomshoop

05-01-2010 04-07-2010 11-09-2010

Van de overleden predikanten is elders in dit handboek een ‘In Memoriam’ te vinden, evenals van hen die vorig jaar overleden zijn. Het is niet gelukt een ‘In Memoriam’ te krijgen voor ds. J.J. Arnold. Emeritaat G.A. Snip J. van de Wetering H.J. Boiten

Zevenbergen Nieuwleusen Amersfoort-Centrum

Ontheven uit het ambt/Ontslag W.J. Keesenberg Zwijndrecht

06-06-2010 01-12-2010 09-01-2011 01-07-2010

Ds. Keesenberg is heeft op verzoek van de kerk te Zwijdrecht en in overleg met hem ontslag gekregen naar artikel 14 van de kerkorde van zijn verbintenis als emerituspredikant van die gemeente. Zijn verbintenis met De Verre Naasten als kerkelijk opbouwwerker in Venezuela was al in 2009 was beëindigd. Een andere functie op dit gebied was niet beschikbaar. Hij heeft ervan afgezien zich beroepbaar te stellen als gemeentepredikant.

JAAROVERZICHT Onttrokken/Afgezet E. Heres T. Schutte

495

Dalfsen Ede Noord

2010 2010

Ds. E. Heres ging met een aantal ambtsdragers en gemeenteleden in Doleantie, zie elders in dit jaaroverzicht; ds. Schutte is afgezet als predikant. Jubilea 25 jaar: E.A. de Boer A.J. van Zuijlekom J. Boersma D.W.L. Krol H.J. Room M. de Vries G. Kwakkel B. Schaaij K. van den Geest H. ten Brinke K.S. Winter J. Ophoff E.L. van ’t Foort J.B. Wilmink

Zeist Dordrecht Veenendaal-West Terneuzen Harderwijk Rotterdam-Delfshaven Beverwijk Dronten-Zuid Alphen aan den Rijn Rotterdam-Centrum Appingedam Zwijndrecht Enschede-Zuid Amersfoort-Centrum

06-01-1985 13-01-1985 24-02-1985 24-02-1985 31-03-1985 31-03-1985 16-06-1985 07-07-1985 14-07-1985 11-08-1985 08-09-1985 20-10-1985 27-10-1985 27-10-1985

40 jaar: K. Folkersma B. Grätz R. van Nus

Spakenburg-Noord Pernis-Albrandswaard Rotterdam-Delfshaven

31-05-1970 13-09-1970 06-10-1970

45 jaar: K.J. Kapteyn

Hoogeveen

26-09-1965

50 jaar: J. van Bruggen H. Knigge J. Geersing A.N. Hendriks

Daarlerveen Daarlerveen Hengelo (O) Amersfoort-Centrum

24-04-1960 18-05-1960 19-06-1960 26-06-1960

55 jaar: B. Wesseling L. Douw

Noardburgum Ommen-West

06-02-1955 05-06-1955

Rumoer rond emeritering Het Nederlands Dagblad trok aan de bel in een paginabreed artikel over te verwachten tekorten bij de emeriteringskas van de kerken. Daarbij gaat het om de vraag of deze kas gezien moet worden als een pensioenfonds, met alle wettelijke verplichtingen van dien, of dat het ook anders kan. Als het gezien moet worden als een pensioenfonds was gezien de wettelijke verplichtingen een dikke financiële injectie van zo’n 300 euro per lid noodzakelijk. De kerken hebben ervoor gekozen om de verzorging van de emeriti als een morele plicht te zien, die voor Gods aangezicht

496

JAAROVERZICHT

niet minder is dan de wettelijke, maar vanuit de Nederlandse samenleving toch anders uitgelegd wordt. In het najaar zijn de predikanten hierover bijgepraat op een speciale vergadering. Enkele schrijnende gevallen van predikanten die een tijdlang in het buitenland een gemeente gediend hebben en daardoor buiten de regels van de Vereniging Samenwerking Emeritering vielen, vroegen de aandacht, maar konden in de loop van het jaar opgelost worden. Steunpunt kerkenwerk Naast deze vereniging is het Steunpunt Kerkenwerk actief. Dit is een steunpunt dat uitgaat van een vereniging van alle kerken samen die als doel heeft voor die kerken het personeelswerk uit te voeren en de kerken te dienen met heldere afspraken over traktementen en vergoedingen. Op die manier moet er meer billijkheid in de vergoedingen ontstaan. In november heeft deze vergadering er nog eens op gewezen dat die uniformiteit ook geldt voor de vergoedingen voor preekbeurten. De predikanten zelf zijn lid van de beroepsgroep predikanten van het cGMV. Deeltijd senior adviseur personeelswerk is Sytske van Delden. Zij ontwikkelt beleid en onderzoekt welke instrumenten toepasbaar zijn binnen onze kerken. Er is zeker wel behoefte aan begeleiding: een derde van de predikanten wil graag coaching, blijkt uit een onderzoek van de Christelijke Hogeschool te Ede. Ook verder had het predikantswerk de aandacht. In hun persoonlijk functioneren speelt hun spiritualiteit een voorname rol. Daarom organiseert dr. Jos Douma retraites voor predikanten. De landelijke vergadering van de NGK heeft uitvoerig gesproken over het predikantsprofiel en de werkbegeleiding. Er kwam een handleiding voor het beroepingswerk. Ook de CGK-synode wilde meer steun voor predikanten. Onze Deputaten Dienst en Recht stellen in hun synoderapport voor dat predikanten om de zes jaar van plaats wisselen. Lokaal Alkmaar Ds. J. Luiten heeft zijn werkzaamheden in de gemeente beëindigd. Hij blijft formeel aan de gemeente verbonden en is beschikbaar voor werkzaamheden (in deeltijd) in een andere gemeente. Alphen aan de Rijn De gemeente kon starten met de verbouw van het kerkgebouw na een jaar van plannen maken en overleggen met aannemers. Amersfoort-Emiclaer Naast een kerkenraad-smal heeft Emiclaer een kerkbestuur dat alles regelt in de kerk wat betreft de niet-pastorale zaken. Daardoor krijgen de ouderlingen en diakenen meer tijd voor ambtelijk werk. Amersfoort-Vathorst Veertigdagenproject. Amersfoort-West De komst van Grace Church, een Engelstalige gemeente waar ze, samen met de CGK, moederkerk van zijn. Voorganger is ds. P.P.H. Waterval. Assen-Kloosterveen De gemeente van Assen-Kloosterveen heeft ervoor gekozen een gemeente van kringen te zijn.

JAAROVERZICHT

497

Arnhem In 2010 is er sprake van gemeentestichting in Arnhem, Villa Klarendal als 'dochter' van de koepelkerk (GKv Arnhem) onder de officiële naam: Christelijke wijkgemeenschap Villa Klarendal. Barendrecht Gestart is met het zoeken naar andere huisvesting omdat het bestaande kerkgebouw op korte termijn te klein zal zijn. Bergen op Zoom Aankoop van een kerkgebouw, nadat het huurcontract van het huidige onderdak afliep. De voormalig Rooms-katholieke Emmaüskerk is aangekocht, waarbij de burgerlijke gemeente de helpende hand bood door een deel van de grond aan te kopen. Breda Gerenoveerd kerkgebouw in gebruik genomen. Broek op Langedijk Definitieve steun uitgesproken door de beide kerken (CGK en GKv) voor het starten van missionaire activiteiten in Heerhugowaard. Buitenpost De kerk van Buitenpost heeft een alternatieve, niet verplichtende belijdenisvraag: wil je meewerken aan een kunstwerk? De kunstcommissie wil op die manier beeldtaal terugbrengen in de kerk. Bussum-Huizen Renovatie van het kerkgebouw (Ichthuskerk) te Huizen Damwoude De gemeente te Damwoude is in de loop van 2010 opgeheven. De laatste dienst was op 28 maart. De leden, ongeveer 90, zijn aangesloten bij diverse kerken uit de omgeving. Het kerkgebouw 'De Begroeting' is verkocht aan de Christelijke-Gereformeerde Andreasgemeente. Dalfsen Februari 2010 heeft een groep van ongeveer 80 personen onder leiding van Ds. Heres zich onttrokken en kerkt nu verder onder de naam Gereformeerde Kerk Dalfsen dolerend. Delft Sterke groei van leden, door verhuizingen van GKv-ers naar Delft, door geboorte, maar ook door overkomst uit andere kerken en door mensen die tot geloof komen. Den Ham Een jaarthema dat gemeentebreed besproken wordt, in preken, verenigingen, wijken. Deventer De kerk te Deventer hield een tijdcollecte: mensen konden in plaats van geld tijd doneren voor speciale acties in samenwerking met de Stichting Present. Ede Zuid Kerkrenovatie. Enschede-Oost Leden van de kerk te Enschede-Oost werken via het project Sol4U aan de verbetering van de omstandigheden in een weeshuis in Rivne, in de Oekraïne. Enschede-Zuid In het voorjaar van 2010 is het project 'Feest van genade' gedaan met de gehele ge-

498

JAAROVERZICHT

meente, uitgevoerd per wijk. In het blad De Reformatie stond hierover een artikel. Op 20 juli 2010 was het 100-jarig bestaan van het kerkgebouw. Goes De kerk van Goes heeft de nieuwe Ontmoetingskerk in gebruik genomen. Gorinchem Athletes in Action, nieuwe predikant (1e keer alleen als gemeente!!) Gramsbergen Uitbreiding van de kerkzaal. Groningen-Zuid Groningen-Zuid kende een speciaal jubileum: de tweeling Henny en Wieny Heeringa gaat al zestig jaar met het zendingsbusje rond en kreeg van De Verre Naasten een verguld collectebusje. ‘t Harde De kerk van ’t Harde herdacht in 2010 haar vijftigjarig bestaan. Hardenberg-Baalderveld-Oost 2010 stond in het teken van aangepaste prediking over de Heidelberger. De diensten waren interactief. Evaluatie begin 2011. Hooghalen De kerken van Hooghalen en Beilen herdachten 175 jaar afscheiding te Hooghalen. Bij de stichting van de gemeente was indertijd ds. Hendrik de Cock betrokken. Hoogvliet-Spijkenisse De kerk van Hoogvliet-Spijkenisse herdacht haar vijftigjarig bestaan. Kampen-Noord Ledengroei, na 3 jaar procederen eindelijk weer de beschikking over de pastorie. Ds. E. Hoogendoorn van de afgescheiden Ichthuskerk moest de pastorie verlaten. Kantens Het kerkgebouw is verbouwd. Langerak Per 1 mei 2010 is ds. Lopers voor 100% werkzaam in Langerak en niet meer voor 30% in Hardinxveld-Giessendam. Leeuwarden De kerk van Leeuwarden heeft als jaarthema 2010/2011 'BinnensteBuiten'. ‘Heel wat christenen krijgen het benauwd als ze het woord ‘evangeliseren’ horen. De bijbelse opdracht is helder en onontkoombaar, maar ‘hoe doe je het’? We werken het thema in 4 fasen uit, letterlijk van binnen naar buiten. We begonnen met onder de indruk te komen van de liefde van de Vader voor ieder persoonlijk. Vervolgens keken we naar het geheel van de gemeente. We mogen met elkaar omgaan als broers en zussen. Wat straalt daarvan uit naar buiten toe? De derde stap die ze zetten is: hoe stellen we ons op in onze straat, in onze wijk? Om ten slotte na te denken over de huidige cultuur en onze kerkcultuur. 'BinnensteBuiten' wordt uitgewerkt in maandelijkse themapreken, besprekingsmateriaal voor de ongeveer 35 groeigroepen, cursussen en gespreksavonden. Kijk maar eens op petercolijn.gkvmorgenster.nl’ Leiden De kerk van Leiden heeft een nieuwe, voor iedereen herkenbare naam: 'Herengrachtkerk'. Leusden Het kerkgebouw is gerenoveerd en weer geheel bij de tijd gebracht. Er is een

JAAROVERZICHT

499

nieuwe geluidsinstallatie die ook zang en muziek ondersteunt, verder is er op het podium een vleugel geplaatst en is er de mogelijkheid om video-opnamen van de kerkdienst te maken. Binnenkort zijn deze via internet te volgen. Loenen-Abcoude Na een vacante periode van vijf jaar kreeg de gemeente weer een predikant. Dit had tot gevolg dat een dreigende opheffing op termijn vooralsnog is afgewend. Er is een doordenking op gang gebracht over gemeente-zijn die een nieuw elan heeft doen ontstaan. Maastricht De kerk te Maastricht is verhuisd. Nu houden ze diensten in het Buurtcentrum Sint Pieter. Mijdrecht Expo natuurfotografie, filmmaanden, kerstvieringen. Mussel Het verenigingsgebouw 'PRO REGE' is gerenoveerd. Nieuwerkerk aan den IJssel De diensten konden elke keer maar weer ongestoord doorgaan, tijdens die diensten waren zeer regelmatig gasten 'van buiten' te begroeten, er zijn diverse Alpha-groepen gestart en gecontinueerd met vervolgactiviteiten, de gemeente ervaart zo de rijke zegen van de Heer. Wat een bijzonder nieuws! Nieuw-Lekkerland De kerk is uitgebouwd en aangepast aan de tijd, terwijl het ledental gekrompen is. Vooruitzien met vertrouwen. Er is nu een grotere hal ontstaan en een grote bijzaal. Nu kunnen we meer activiteiten (gemeente eten, buurt uitnodigen) organiseren. Noardburgum Twee ex-moslims gedoopt. Ommen-West Speciale projectweken rondom thema 'Thuis in Gods Huis'. Rotterdam Stad De kerk van Rotterdam-Stad is gesplitst in die van Rotterdam-Centrum en Rotterdam-Delfshaven. Daarmee is de situatie van twaalf jaar geleden hersteld. Rotterdam-Zuid Onze gemeente is betrokken bij kerkstichting in de Beverwaard. Dat is een wijk in Rotterdam met 17.000 inwoners zonder kerkgebouw. Inmiddels is dit project omarmd door de Missionaire Arbeid in het Rijnmondgebied. De predikant, Bas van Zuijlekom is deels in dienst bij de Missionaire Arbeid in het Rijnmondgebied en voor het overige gemeentepredikant van de gemeente (60%). Het project in de Beverwaard is opgestart vanuit de gemeente als uitvloeisel van het werk van Bas van Zuijlekom onder Antillianen (zijn primaire opdracht vanuit Missionaire Arbeid Rijnmond) en wordt ook ondersteund door de Christelijke Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Zuid, met wie er goede contacten zijn: de middagdiensten zijn sinds de zomer van 2010 gezamenlijk. Rouveen Zeven kerken in de regio Rouveen organiseerden drie thema-avonden om de mooie kant van het gereformeerd zijn te laten zien. Scheveningen De kerk van Scheveningen werkt samen met de protestants-christelijke basisschool

500

JAAROVERZICHT

en een kinderopvangcentrum in de wijk door onderdak aan hen te geven in het kerkgebouw Schildwolde Interkerkelijke kerst- of paassamenkomst in tent of sporthal. Siegerswoude-Frieschepalen In 2010 is de gemeente begonnen met het opstarten van huiskringen om zo de bijbelstudie nieuw leven in te blazen. Op 1 januari is de gemeente samengegaan met die van Wijnjewoude. Smilde De kerk te Smilde nam een ander kerkgebouw in gebruik, omdat het vorige te klein geworden was. Spakenburg-Zuid Er wordt regelmatig in de lokale pers geciteerd over diverse zaken uit het kerkblad. Steenwijk Vanaf september tot en met oktober gemeenteproject 'Thuis in Gods huis'. Tilburg Gemeenteproject ‘Thuis in Gods huis’. Wijnjewoude De gemeente is met ingang van 14 november samengegaan met de GK(v) Siegerswoude-Frieschepalen. Op 1 jan. 2011 passeert de acte van samenvoeging de notaris. De kerk telde nog ruim veertig leden. Winschoten In de loop van het jaar 2010 werd de 1e fase van restauratie van het kerkorgel afgesloten. Het kerkorgel werd oorspronkelijk gebouwd door orgelbouwer C. F. Haupt und Sohn uit Ostercappeln (Duitsland) in het jaar 1883 voor de Doopsgezinde kerk te Hengelo (Ov.). De restauratie werd uitgevoerd door orgelmakerij Van der Putten BV te Finsterwolde. Winsum De kerk van Winsum stelt haar catechisatiemethode gratis beschikbaar via internet. Vanuit Winsum is een team uit het noorden aan het werk gegaan in Zuid-Afrika ondersteund door 'Athletes in Action'. Zaamslag Flinke renovatie van het kerkgebouw. Zuidwolde (Drenthe) Aandacht voor 40-jarig jubileum van kostersechtpaar en organiste. Zutphen Het besluit is genomen om te gaan van wijken naar kringen. Er is een nieuwe kringindeling gemaakt. Kringleiders zijn opgegeven. Van 16-01-2011 tot 20-02-2011 is er een 40-dagen project waarin de nieuwe kringen daadwerkelijk starten. Zwijndrecht-Groote Lindt In september 2010 is een nieuw elektronisch orgel geplaatst. In het Liedboek voor de kerken staat een lied, speciaal voor de ingebruikname van een nieuw kerkgebouw (Liedboek 320). In het derde couplet wordt daarbij de sprong gemaakt van het stenen huis naar de conclusie dat het om onszelf zal gaan. In deze lokale berichten zit dezelfde sprong. In de loop van de jaren is een verschuiving te constateren. Van berichten over nieuwe kerkgebouwen en nieuwe or-

JAAROVERZICHT

501

gels naar berichten over gemeenteopbouw. Zit daar ook achter dat kerken moeilijker een hypotheek krijgen omdat de bancaire wereld zo langzamerhand helemaal onbekend is met het fenomeen kerk? Daarop is ingesprongen door de Stichting kerkelijk geldbeheer. We zijn bij dit overzicht afhankelijk van wat de kerken zelf aanleveren, afgezien van wat via andere bronnen (kerkbodes, Nederlands Dagblad) in de pers te vinden is. De nadruk ligt daarbij uiteraard op het vermelden van positief nieuws. Juist daarom is het opvallend dat er zoveel positief nieuws te melden is. Tegen berichten over teruggang in ledental staat de verwondering over plaatselijke kerkgroei - en niet alleen door het inleveren van attesten uit zusterkerken. In veel gemeenten is men concreet bezig met de roeping om het evangelie uit te dragen, om kerk te zijn in de eigen omgeving. Er wordt nagedacht over de inrichting van de kerk. Kunnen kringen hierbij helpen? Het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken heeft speciaal een cursus ontwikkeld voor kringleiders. Diverse gemeenten noemen ook speciale projecten rond Bijbelstudie: 'Thuis in Gods huis', of veertig-dagen projecten. Daar zit vast een verschuiving in ten aanzien van het traditionele bijbelstudiewerk. Het Nederlands Dagblad daagt dan ook de klassieke mannenverenigingen uit om wat van zich te laten horen. Zelfs al zou de conclusie zijn dat dit traditionele werk onder druk staat, dan betekent het dus nog niet dat de bestudering van de Bijbel niet meer aan de orde zou zijn. Het gaat op een andere wijze, via projecten of in de kringen, Daarnaast zijn er de berichten over groeiende samenwerking met de Christelijke Gereformeerde kerken en de Nederlands Gereformeerde kerken; in enkele gevallen gaat het ook om anderen (Middelburg: Gereformeerde Bond). Hieraan wordt verderop in dit jaaroverzicht aandacht besteed. De plaatselijke berichten laten mij een trend zien van groeiende concentratie op gemeenteopbouw. Vooral ook missionaire gemeenteopbouw. Veel gemeenten zijn bezig om de kansen te verkennen om in hun eigen omgeving mensen te bereiken met het evangelie van Gods Zoon. Soms wordt bij voorbaat bij de inrichting van het kerkgebouw gerekend op groei. Misschien is het meest bijzondere nieuws uit Nieuwerkerk aan den IJssel: de diensten konden elke week maar weer ongestoord doorgaan. Het is zo gewoon dat het ons niet opvalt dat we week in week uit gewoon kunnen vergaderen. Het jaar 2010 kende ook de berichten over Christenvervolging en over toenemend moeilijke omstandigheden voor de christenen in het Nabije en Midden-Oosten. Is daar over een aantal jaren nog iets van een kerk te vinden? In Nederland vindt een discussie plaats over godsdienstvrijheid en over de vraag of alle godsdiensten niet per definitie iets totalitairs hebben dat de vrijheid bedreigt. Dat laat zien dat het allemaal niet vanzelfsprekend is: er is een groeiend onbegrip over de kernboodschap van de kerk. Tegelijk is het goed te constateren dat het daarbij dan wel blijft in ons land. Wat een wonder dat in ruim 270 kerken van ons kerkverband en in talloze andere kerken het evangelie van Christus gebracht kan worden in alle vrijheid. Kerkgroei en krimp hebben gevolgen voor de huisvesting. Iets daarvan komt naar voren in het bovenstaande overzicht van kerknieuws. De classis Groningen besloot een permanente commissie in te stellen om een en ander te inventariseren en de kerken op dit gebied te laten samenwerken. Daarbij gaat het niet alleen om gebouwen,

502

JAAROVERZICHT

maar ook om de benoeming van werkers in de kerk. Herbestemming van het gesloten kerkgebouw vraagt landelijk gezien veel inventiviteit, die niet altijd tot een goed resultaat leidt. Wel in Niezijl. De voormalige vrijgemaakte kerk is overgenomen door de organist Sietze de Vries. 3. Kerkelijk leven Doorgaande verontrusting Afscheiding Ook in 2010 was er weer sprake van afscheiding. In Dalfsen hebben drie ambtsdragers, onder wie ds. E. Heres, de gemeente opgeroepen terug te keren naar het oude spoor, omdat de kerkenraad instemt met het toelaten van ernstige dwalingen in het kerkverband van de Gereformeerde kerken en daarmee mede verantwoordelijk voor de situatie is. Hierbij is te denken aan synodebesluiten over de zondag, over huwelijk en echtscheiding, over al dan niet te zingen liederen, over samenwerking met de NGK en over besluiten rond de vrouw in de kerk. Daarnaast gaat het o.a. over jongerendiensten te Dalfsen. Een brief hierover met de namen van 24 medeondertekenaars is verspreid onder de kerkleden. Ook is de verklaring aan alle kerken toegestuurd. Een en ander leidde metterdaad tot een afsplitsing. De nieuwe gemeente werkt samen met onder andere die van Kampen (ds. E. Hoogendoorn) in een voorlopig kerkverband. In Assen scheidde zich ook een aantal mensen af en vond aansluiting bij de gemeenschap rond ds. Heres. Zij houden samenkomsten in de historische kerk aan de Zuidsingel (Synode van Assen 1926, uitspraken over dr. Geelkerken). Ook de kerk van Goes had te maken met een afscheiding van een groep mensen. De cijfers hierover zijn terug te vinden in de statistiek onder Nieuwe vrijmaking als verzamelterm Zorgen Uit Canada kwam een duidelijk signaal, nu de Generale Synode van de Canadian Reformed Chruches van Burlington heeft uitgesproken dat de relatie met de vrijgemaakten in een kritieke fase terechtgekomen is. Concreet gaat het om veranderingen in het bijbelverstaan, bezinning op de positie van de vrouw, toenadering tot de NGK en handhaving van docenten aan de Theologische Universiteit die onder vuur zijn komen te liggen. Op de komende synode krijgt dit de aandacht. Emeritus-hoogleraar prof. dr. J. Douma begon een eigen website, waarop hij voor de derde keer in zijn leven een analyse publiceerde van het kerkelijk leven van dit moment. Over een aantal onderwerpen liet hij zijn licht schijnen en betoogde uitvoerig beargumenteerd waarom hij zijn duidelijke vragen heeft bij een aantal ontwikkelingen binnen de kerken. Hij kreeg op een bepaalde manier bijval van ds. Marten de Vries, die erop wees dat zo’n vijfhonderd jongeren per jaar voor de Islam kiezen vanwege de duidelijkheid in die godsdienst. Hij zoekt een helder geluid en meer eenstemmigheid over de zaken die prof. Douma aankaart. Een van de punten die hij aandraagt, gaat over de manier waarop. Het lijkt wel alsof je een roepende in de woestijn bent wanneer je met je bezwaren komt. (Roepende in de woestijn in de zin van de Nederlandse zegswijze, niet naar de bedoeling van Jesaja 40.) Luisteren we nog wel naar argumenten? In De Reformatie nam zijn opvol-

JAAROVERZICHT

503

ger prof. dr. A.L.Th. de Bruijne en ds. Bas Luiten de handschoen op. Zij lieten merken graag in te gaan op argumenten, maar het met de emeritus-hoogleraar oneens te zijn in zijn taxatie van de toestand in de kerken. Toch is de manier van het onderling gesprek een punt om aandacht voor te hebben. Op de classis Noord-Brabant-Limburg gaf de kerk van Venlo bijvoorbeeld aan dat er op hun voornemen om vrouwelijke preeklezers te benoemen wel veel afwijzende reacties in de krant kwamen, maar slechts één brief richting kerkenraad. Dit heeft ze bedroefd. En ook in Nader Bekeken gaf ds. P.L. Storm aan er niet gerust op te zijn dat werkelijk naar de argumenten van de ander geluisterd is. Heeft een en ander niet veel weg van een stemverklaring, een aanduiding van het ingenomen standpunt zonder de bereidheid het te wijzigen? Anderzijds relativeerde ds. P. Niemijer zorgen die er bij velen leven door erop te wijzen dat het vaak niet gaat om een bestrijding van onderdelen uit de confessie, maar om een gesprek over de consequenties die men trekt uit het Woord van God en uit de Schrift. Als dan andere consequenties getrokken worden dan dertig jaar geleden, klinkt al snel het verwijt van ernstige dwalingen. Hij wees erop dat juist dit onderscheid tussen het Woord van God en de confessie enerzijds en de consequenties die je daaruit kunt trekken anderzijds een rol speelde in de oproep van de Synode van Amersfoort aan hen die de kerken om deze reden verlaten hebben. In de nieuw voorgestelde kerkorde, die nu overal besproken wordt, is ook iets terug te vinden over de noodzaak van gesprek. In het laatste hoofdstuk gaat het over de houding die je inneemt als de kerkenraad een besluit neemt waar je het niet mee eens bent. Ga dan eerst eens met elkaar praten, voor je beroep aantekent bij de classis. Misschien kom je wel bij elkaar uit en wordt het voorgenomen besluit er alleen maar sterker van. Je laat de kern van je kerkzijn zien door open te staan voor kritiek. Overigens is het ontbreken van gesprek niet alleen gesignaleerd binnen de Gereformeerde kerken; publicist Henk Medema wees het ook aan binnen de evangelische wereld, waar soms angstvallig gezwegen wordt over de onderwerpen die discussie zouden kunnen oproepen. Ik kom terug op de noodzakelijke relativering van je eigen standpunt. Die vloeit niet voort uit de relativering van elk standpunt, maar heeft zijn eigen achtergrond. Dit speelde in het gesprek over de vraag wanneer je moet weggaan uit de kerk. Het besef dat er een waarheid is die grootser is dan mijn gebrekkig inzicht daarin brengt wel een bescheidenheid met zich mee. En ook een relativering van je eigen standpunt. Die was er altijd al. Aan een graf bijvoorbeeld stemt het gros van de christenen in met de inhoud van zondag 1. Gereformeerd, Baptist, Rooms, noem maar op: je beseft dat er maar één houvast is. Eigendom te zijn van Christus die alles voor ons over had. Na de koffie begint het gesprek over de geschilpunten dan weer. Maar het is goed dat vast te houden. Ook voor wie overweegt met de kerk te breken en zich bij een andere gemeente te voegen. Kun je echt niet met de verschillen van inzicht leven? Ben je nog in staat je eigen inzicht te relativeren? Er is schriftkritiek binnen de vrijgemaakte kerken, hoor je dan. Maar die beschuldiging gaat al jaren rond en is telkens weerlegd, tot op synode niveau toe. Kun je dan eens accepteren dat je er, gelukkig maar, naast zit? In het voorjaar was in de kerkbode van het Noorden een overzicht te vinden van allerlei punten van kritiek die duidelijk weerlegd werden. Blijven dus in je kerk, juist omdat de Bijbel ook laat zien dat in de botsing van

504

JAAROVERZICHT

verschillende meningen het inzicht in de goede weg groeit. Weggaan? Er kan een punt komen waarop je zegt: nu wordt het voor mij onmogelijk te blijven. Niet eens omdat ik buitengesloten wordt. Maar omdat ik geen verantwoordelijkheid kan nemen voor de gang van zaken. Aan de uitsluiting van K. Schilder en anderen in de jaren veertig van de vorige eeuw ging hun weigering vooraf om zich te laten binden aan besluiten van een synode die boven de Schrift uitgaan. Aan een soort dubieuze uitbreiding van de belijdenis. Hun volgen van Christus, die de waarheid in eigen persoon is, verhinderde een instemming met een leer die meer wilde zeggen dan Hij geopenbaard heeft. Een nee tegen een concrete kerkelijke gemeenschap moet dat niveau hebben: met alle inzicht in mijn eigen gekleurde visie moet ik toch zeggen dat een grens bereikt is, dat gehoorzaamheid aan Christus als Heer van de kerk vraagt om te breken met de kerk waar je lid van bent. Dit heeft dan heel duidelijk het element van kruisdragen in zich. Het doet pijn. Het heeft niets te maken met het aanbod in de kerkelijke wereld, waar je je eigen keus maakt omdat het product van de één je wat meer aanstaat dan dat van de ander. Maar is kruisdragen juist niet wat Christus van ons vraagt? Werkorde en komende synode In januari 2010 kwamen de deputaten voor de herziening van de kerkorde met een nieuwe concept-kerkorde, de werkorde. Al op de synode van Zuidhorn 2002 was het proces naar een nieuwe kerkorde begonnen, waarbij de deputaten hiervoor de vrije hand kregen. Op latere synodes is dit bevestigd en ze kwamen aan het begin van het jaar met een vernieuwd concept. Ten opzichte van de huidige kerkorde lijkt het een geweldige uitbreiding van het aantal regels, maar er is terecht op gewezen (ds. J.W. van der Jagt, in Nader Bekeken) dat er nogal wat ‘verborgen’ afspraken in de kerken waren. Die zijn nu allemaal bij elkaar gezet en voor iedereen controleerbaar. Opvallend is de start van de werkorde. Die begint met een verwijzing naar de eenheid van de kerken: A1 eenheid van geloof en belijden A1.1 De Gereformeerde Kerken in Nederland zijn onderling verbonden in eenheid van het christelijk geloof in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift. A1.2 Zij aanvaarden met de oude christelijke kerk de Apostolische Geloofsbelijdenis, de geloofsbelijdenis van Nicea en de geloofsbelijdenis van Athanasius. Met de kerk van de Reformatie nemen zij bovendien de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels aan als betrouwbare samenvatting van de christelijke leer. Oudere kerkordes kennen zo’n inzet niet, maar veronderstellen wel deze eenheid. Juist omdat je samen op dit fundament staat, heb je aan een aantal basisafspraken genoeg. Het omgekeerde geldt dan ook: als je fundamenteel met elkaar van mening verschilt, helpt een kerkorde ook niet meer. Van belang is dan wel dat de verwijzing naar de belijdenis niet alleen van formele aard is (zo zeg je dat nu eenmaal als gereformeerden onder elkaar), maar vooral inhoudelijk functioneert. Opvallend is ook dat de zelfstandigheid van de plaatselijke kerk een sterk accent krijgt, juist daarin dat niet alles overal op dezelfde manier hoeft te gebeuren. Daar

JAAROVERZICHT

505

zit een erkenning in van een gegroeide praktijk, waarin er veel verschil kan bestaan tussen een gemeente in Amsterdam en in Drenthe en het past ook bij het gereformeerde kerkrecht. Daarin zit het gereformeerde karakter. Uiteraard is er discussie over een flink aantal onderwerpen uit deze werkorde, zoals deputaten die noemden. Toch is er veel waardering voor het werk dat verzet is en de grote lijnen die uitgezet zijn. Een aantal onderwerpen is ook nader uitgespit vanwege de plek die de kerken innemen in de Nederlandse samenleving. Daar geldt in het Burgerlijk Wetboek dat de kerken binnen de kaders van de wet hun eigen boontjes mogen doppen. De rechter wil dan echter wel weten of een en ander goed geregeld is. Daarom is er bijvoorbeeld extra aandacht voor de manier waarop we omgaan met de rechtspositie van de predikanten. Discussie kwam onder andere over het voorstel van de deputaten voor een tekst die vooruitloopt op de discussie over vrouwelijke diakenen. Daarin zat geen standpuntbepaling van deputaten; ze boden deze tekst aan en een alternatief. Deputaten hebben zelf verdere reactie uitgelokt door drie bijeenkomsten te organiseren in het land en daar in gesprek te gaan over de voorstellen. In diverse kerken is de werkorde bestudeerd en zijn reacties richting deputaten gegaan. Opvallend is de afwezigheid van de publieke vermaning, die vorige synodes ingevoerd hebben in het kader van het gesprek over Huwelijk en Echtscheiding. Het onderwerp kwam terug in de perikelen rond de afgescheiden kerk van Dalfsen. Ds. H.J. Siegers wees erop dat de verklaring van de afgescheidenen ten onrechte veronderstelde dat het bij een publieke vermaning zou blijven. De classis Midden-Holland hield zich ook bezig met de werkorde en stelde een aantal vragen: is de tendens van en behoefte aan deregulering wel genoeg herkenbaar in de werkorde? In hoeverre is de taak van de predikant per definitie ook op de wereld gericht? Slaat de bepaling die het diakenambt voor zusters openstelt niet de lopende discussie dood? Is het wel wijs om de tweede kerkdienst in de kerkorde vast te leggen? Binnen de classis Enschede zal de kerk van Hengelo een conferentie organiseren over de werkorde. De Synode van Harderwijk zal zich over deze werkorde buigen en, als ze die in eerste instantie goedkeurt, terugsturen naar de classes voor verdere consultatie. Pas na deze consultatie kan een nieuwe kerkorde definitief vastgesteld worden. Deze procedure is afgesproken op de Synode van Zuidhorn 2002 In het algemeen is opvallend dat in deze werkorde diverse zaken niet zo dichtgetimmerd zijn als we als kerken gewend waren. Hierin weerspiegelt zich de groeiende diversiteit onder de kerken, waarin je je weg moet zoeken. Kerkrecht en de kerken Ook los van de werkorde kwamen diverse kerkrechtelijke zaken in bespreking. Zo is er op de classes regelmatig gesproken over vorm en inhoud van de kerkvisitatie. Bijvoorbeeld in de classis Enschede en die van Zwolle. Via de PS Gelderland bereikt een vraag van de classis Harderwijk de Generale Synode: onttrekken broeders en zusters zich feitelijk als ze zich opnieuw laten dopen? Dat was de praktijk in de classis Amersfoort, waarbij duidelijk is dat die feitelijke onttrekking niet als een kaal feit werd geconstateerd, maar dat in de weg van voortgang vermaan soms deze

506

JAAROVERZICHT

conclusie getrokken werd. Op de classis Amsterdam-Leiden was dopen het onderwerp van gesprek. Een denktank ging aan het werk om de classis op dit punt te adviseren. De classis Assen kreeg te maken met een vraag over perforatie van de kerkgrenzen en over kerklidmaatschap na overdoop. Ook in de kerkelijke pers kwam het onderwerp doop en herdoop regelmatig ter sprake. De Deputaten voor kerkelijke eenheid wijzen er in hun rapport op dat de verdediging van de kinderdoop in de belijdenisgeschriften wel erg rechtlijnig is. In Amsterdam, bij het kerkplantingsproject 'Stroom' kwam de kinderdoop ter sprake. Daar is ruimte voor ouders om hun kinderen niet te laten dopen, wanneer ze dat niet willen. Het komt niet voort uit twijfel aangaande de kinderdoop, maar vanuit de speciale situatie en de achtergrond van de leden. De kerken in de regio Amsterdam-Leiden hebben hier uitleg over gevraagd. Het onderwerp perforatie van de kerkgrenzen speelt vaker. Op diverse classes is gesproken over de vraag hoe om te gaan met mensen die bijvoorbeeld wel attestatie aanvragen maar niet verhuizen. Vaak heeft het te maken met de gegroeide verscheidenheid tussen de gemeenten M/V Deputaten M/V zijn ook aan het werk geweest binnen de kerken. In het voorjaar hebben ze de kerken uitgenodigd voor regioavonden verspreid over het hele land. Aan de hand van een Handleiding M/V is daar gepraat over mannen en vrouwen binnen de kerk. Die handleiding nam niet bij voorbaat een standpunt in voor het gesprek over de vrouw in het ambt. Een van de deputaten, ds. R. Heida, wees erop dat stilzwijgend het gewoon gevonden is dat vrouwen hun plek innemen in catechese, pastoraat en het scribaat van de kerkenraad. Maar over de inzet van vrouwen in de ambten wordt gezwegen. Met opzet? Om de vrede te bewaren? De Synode van Amersfoort-Centrum besloot er een onderzoek aan te wijden. Uit dit onderzoek kwam in 2008 het resultaat dat ongeveer de helft van de kerkleden positief staan tegenover vrouwelijke diakenen en een minderheid ook tegenover vrouwelijke ouderlingen en predikanten. Naar aanleiding hiervan heeft de Gereformeerde Bijbelstudiebond en de Bond van Gereformeerde Jeugdverenigingen een gemeenteschets uitgegeven over Man en vrouw in het huwelijk en in de kerk. De schets is geschreven door ds. J.J. Schreuder, die hieraan ook een boekje wijdde. Kerkelijke eenheid Allereerst een aantal gegevens over de voortgang naar eenheid binnen de plaatselijke kerken: Alkmaar De GKv en de federatieve gemeente van CGK en NGK houden gezamenlijke middagdiensten, en niet vanwege tanende belangstelling. Ook het jeugdwerk is gecombineerd. Anna Paulowna/Den Helder De kerken te Anna Paulowna en Den Helder vroegen en verkregen goedkeuring van de classis over hun samenwerking met de CGK te Den Helder. Ook is er samenwerking met de NGK. Apeldoorn-Centrum

JAAROVERZICHT

507

Verdergaande samenwerking met 3 CGK-en in Apeldoorn, goedgekeurd door beide classes. Hoogtepunt feestelijke gezamenlijke kerkdienst op 7 november 2010 in de Grote Kerk, waarin we ook samen het avondmaal mochten vieren. Barneveld-Voorthuizen De kerkenraden spreken uit dat de breuk tusen GKv en NGK principieel is geheeld. Voortaan is kanselruil en gezamenlijke avondmaalsviering mogelijk. Op 17 januari is een gemeenschappelijke dienst gehouden. Capelle aan de IJssel-Zuid/West Na jarenlange samensprekingen tussen onze kerk en die van Capelle aan den IJsselNoord en Nieuwerkerk aan den IJssel met de Christelijke Gereformeerde Kerk van Capelle aan den IJssel (Ontmoetingskerk) kwam het tot overeenstemming. De classis Rotterdam van de CGK gaf inmiddels het groene licht voor kanselruil en het accepteren van elkaars leden bij het H.A. Doesburg We hebben de eerste gezamenlijke diensten met de CGK in Doesburg gehad. Zo'n 30 in getal. Volgend jaar gaan we de frequentie serieus opvoeren. Ede De kerken van Ede-Zuid en Ede-Noord zijn in gesprek met de NGK-kerk ter plaatse. Enschede Het gesprek over eenheid tussen NGK en GKv stokt. De visie op de wijze van uitoefening van de kerkelijke tucht, met name over wie samenwoont, speelt hierbij een rol. De kerken van Enschede-Noord en -Oost zagen in dit verschil een reden om de gesprekken te parkeren. De kerken van Enschede-Zuid en -West gaan na of ze nog verder kunnen. Harlingen In Harlingen zijn de CGK en de GKv samengegaan en gaan verder onder de naam CGKv Harlingen. Heerde De classis heeft ingestemd met de intentieverklaring voor samenwerking met de NGK. Hilversum Onze gemeente en twee zelfstandige plaatselijke CGK gemeenten hebben officieel de intentie uitgesproken om zich per 1-1-2013 te verenigen tot één Samenwerkingsgemeente met drie wijken. Kampen/IJsselmuiden De Christelijk Gereformeerde Kerk van Kampen en de GKv's van Kampen-Noord, Kampen-Zuid en IJsselmuiden hebben elkaar erkend als ware kerk. De kansels en avondmaalstafels staan open voor elkaar. Gezamenlijke activiteiten worden gestimuleerd. Leidsche Rijn Er is een langzaam toenemende samenwerking met de uit gezamenlijke evangelisatie ontstane gemeente Rijnwaarde. Rijnwaarde is opgenomen in het NGK kerkverband. Momenteel heeft de samenwerking vooral betrekking op het jeugdwerk. Middelburg De kerk van Middelburg zoekt nu ook contact met de Gereformeerde Bondsgemeente ter plaatse. Contact met de CGK was er al.

508

JAAROVERZICHT

Nijmegen Met ingang van 2010 vormen we een samenwerkingsgemeente met de CGK Nijmegen; in 2010 is een verbouwplan voor de eind 2009 aangekochte Boskapel ontwikkeld, dat in 2011 uitgevoerd gaat worden. De beide kerkgebouwen van GKv en CGK zijn verkocht. De Boskapel wordt gezamenlijk gebruikt met de katholieke gemeenschap die al jaren van deze voormalige Augustijner kloosterkerk gebruikt maakt. Rotterdam-Zuid Heeft goede contacten met de Christelijke Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Zuid en viert sinds de zomer van 2010 de middagdiensten samen met deze kerk. Rozenburg en Voorne De kerken van Rozenburg en die van Voorne gaan kanselruil toepassen, inclusief de viering van het avondmaal. Steenwijk Dankdag: eerste gezamenlijke eredienst met de Christelijke Gereformeerde Kerk te Steenwijk. Surhuisterveen De GKv uit Surhuisterveen is in april samengegaan met de CGK uit Surhuisterveen. Veendam Sinds 1 januari 2010 vormen de GKv en de CGK van Veendam een samenwerkingsgemeente. Vlaardingen De NGK en de GKv hebben elkaar erkend als kerken van Christus. Gezocht wordt naar mogelijkheden voor verdere samenwerking en gezamenlijke activiteiten. Woerden Na ontbinding van de samenwerking van de GKv-gemeenten Bodegraven en Woerden is er een zelfstandige gemeente te Woerden, die een samenwerkingsgemeente is met de CGK aldaar. Predikant wordt de CGK-er A. Jansen; de afhandeling van het beroep gebeurde door de CGK-classis Utrecht. Zaamslag In Zaamslag was voor het eerst een gesprek met de CGK, tussen delegaties van de kerkenraad. Dit op initiatief van de GKv. Wederzijds was de constatering dat het gesprek goed is verlopen en dat sprake is van raakvlakken en herkenningspunten, maar ook dat er verschillen zijn. Zaandam Voortgaande integratie van de beide deelgemeenten (GKv-NGK) en actieve evangelisatie in de directe omgeving van het kerkgebouw: AiA-Sonrise- project met opvolging in jeugdclubje, flyeren voor (maandelijkse) vriendendiensten. Ook is er samenwerking met St. Present en HiP en aanbod hulp in de omgeving van de kerk onder auspiciën van de diakenen. Zoetermeer De kerk van Zoetermeer kreeg toestemming van de classis om met de plaatselijke NGK-kerk een zusterkerkrelatie aan te gaan. Bezwaren hiertegen werden behandeld op de particuliere synode van Holland-Noord. Zwijndrecht-Groote Lindt In oktober is de classis van de GKv en van de CGK akkoord gegaan met nauwer samenleven van beide kerken. Concreet betekent dat: accepteren van elkaars attesta-

JAAROVERZICHT

509

ties, gebruik maken van elkaars avondmaal en kanselruil. Nu op veel plaatsen er gemeenten zijn die nauw samenwerken, of zelfs een zijn, komen nieuwe vragen naar voren. Moet je bij de verkiezing van ambtsdragers in een samenwerkingsgemeente letten op de bloedgroepen? Deze vraag werd gesteld op de classis Alkmaar-Haarlem. Een andere vraag is die naar de overgang van kerkleden naar bijvoorbeeld de CGK of, zoals in Amersfoort, de Kruispuntgemeente (CGK, NGK en PKN) Wat voor attest geef je mee? Geef je een attest mee? De classis Amersfoort besloot dat niet zonder meer te doen. Voor een overgang naar de NGK bijvoorbeeld kunnen diverse redenen een rol spelen. Wel is daar afgesproken geen leden wederzijds te aanvaarden zonder voorafgaand (pastoraal) overleg en eventuele censuur over te nemen. Ook komt de vraag naar voren hoe het dan gaat met afvaardiging naar de kerkelijke vergaderingen. In de classis Arnhem kwam iemand met een ‘CGK-achtergrond’. De classis Enschede antwoordde positief op het verzoek van de samenwerkingsgemeente te Deventer dat ze twee ambtsdragers zouden afvaardigen, waarbij het niet van belang is tot welk deel van de gemeente ze behoren. In de classis Middelburg is gesproken over de vraag of bij samenwerking met de CGK er kanselruil kan zijn binnen de hele classis. Dit vraagt eerst verdere studie. De synode van de CGK gaf er een generiek antwoord op. Predikanten uit kerken die erkend zijn als kerk van Christus kunnen overal uitgenodigd worden. Soms lijkt het een sneeuwbaleffect te hebben. Omdat de kerkelijke grenzen van de samensprekende gemeenten van CGK en GKv niet met elkaar overeenkomen, leidt samenspreking met de ene gemeente als vanzelf tot samenspreking met de andere. Dit speelde in Goes: niet alleen met de CGK te Goes, maar ook te Biezelinge. Een andere vraag betrof die over de uitnodiging voor de bevestiging en/of intrede van een predikant in een kerkgenootschap waarmee je geen zusterkerkrelatie hebt. De classis Harderwijk antwoordde hierop dat je hieraan gehoor kunt geven als het gaat om een kerk die leeft vanuit dezelfde belijdenis als wij. Ook binnen de CGK is er gesproken over deze zaken. Daar is niet alleen blijdschap over de groeiende eenheid. De Particuliere Synode van het Westen behandelde een bezwaar van de kerk te Naarden tegen een nauwer samenleven van CGK en GKv in Amsterdam. De PS wees wel de bezwaren af, maar drong er bij de kerken in Amsterdam op aan zich te houden aan de kerkordelijke bepalingen. Maar ondanks de bezorgde woorden op de synode gaat het proces van eenwording plaatselijk dus gewoon door. Kerken vinden elkaar en proberen een eigen weg te zoeken binnen de beide kerkverbanden. Dat wordt langzamerhand een aanzienlijk gedeelte van de kerken. Ook daarover heeft de CGK-synode zich gebogen. Hoe gaat het dan met de afvaardiging. Stel dat er een predikant komt die ‘officieel’ tot het andere kerkverband behoort, hoe ga je daarmee om? Dit wordt nader onderzocht. Binnen de NGKkerken was dat al geregeld: zo’n ‘vrijgemaakte’ predikant hoorde daar al eens bij een NGK- meerdere vergadering. En stel dat bijvoorbeeld een vrijgemaakte predikant van zo’n gemeente uitgenodigd wordt in een andere CGK-gemeente om te preken, kan dat? Het antwoord was bevestigend. Het thema van de spanning tussen de landelijke situatie en de plaatselijke voortgang beheerste de gesprekken. Ook in deze zin dat de voorgestelde benadering door sommigen gezien werd als de uitverkoop van de Christelijke Gereformeerde Kerk. Op-

510

JAAROVERZICHT

vallend genoeg hoor je dit soort geluiden niet aan de ‘vrijgemaakte’ kant, al heeft de komende generale synode wel een aantal bezwaren te behandelen, vooral tegen de gesprekken met de NGK. Eenheid en kerkbeeld Op 31 oktober 2016 besluiten de Nederlands Gereformeerde kerken (NGK) en de Gereformeerde kerken vrijgemaakt (GKv) om één te worden. Dat is 50 jaar na het uitbrengen van de Open Brief, die in veel gevallen de aanleiding was voor het uiteen gaan. Dat is het voorstel van ds. Jan Mudde in het Informatieboekje 2010 van de Nederlands Gereformeerde Kerken. In zijn jaaroverzicht doet hij dit voorstel. Breed werkt hij daarin uit dat de beide kerken inmiddels als twee druppels water op elkaar lijken. Uiteraard kwam de discussie los. Terwijl van NGK-zijde ds. H. de Jong reageerde met de opmerking dat de bedoelde eenheid in beide kerkgenootschappen voor spanning - en misschien nieuwe scheuring zou zorgen, wees ds. H. Hoksbergen er van vrijgemaakte zijde op dat die eenheid noodzakelijk en zelfs geboden was. In het Nederlands Dagblad van 18 mei wezen ds. H.J.C.C.J. Wilschut en anderen erop dat de kerkelijke praktijk misschien hetzelfde is, maar dat ze deze ontwikkeling beslist niet positief waarderen. Hier zijn de gevolgen van de secularisatie binnen de GKv te tasten. Laat de GKv maar eens kleur bekennen. In het begin van het genoemde jaaroverzicht schetst ds. Mudde in een uitgebreide vergelijking het kerkelijk leven in Nederland als een soort wijk binnen de samenleving met verschillende huizen. Sommige bewoners gaan heel plezierig met elkaar om: de enthousiasten komen tegenwoordig bij iedereen over de vloer, en anderen zijn elkaar steeds meer gaan waarderen. Daarbij denkt hij aan de GKv en de NGK. Een leuke vergelijking. Het doet wat denken aan de hoofdstelling van de 'Open Brief' van bijna 50 jaar geleden: het fundament van de Gereformeerde kerken valt niet samen met het fundament van Christus’ kerk. Daartegen rees toen sterk protest, omdat dit de concrete kerk opsluit in een soort particularisme en juist op die manier overlevert aan particuliere meningen in plaats van het katholieke karakter van de kerk te bewaren. Een echo van dit protest is te horen in het interview met ds. Wilschut in het ND van 18 mei 2010: gereformeerd is gewoon bijbels. Er is geen spanning tussen je intentie gereformeerd te zijn en het algemeen-christelijke geloof. Een mogelijke eenheid tussen GKv en NGK kwam aan de orde op een gespreksavond in Zwolle, vanuit beide kerken. De conclusie van de beide sprekers, prof. dr. M. te Velde en A. de Boer was dat er wel sprake is van eenheid, maar dat een fusiekerk niet in het verschiet ligt. Ook dit jaar is een gezamenlijk nummer van De Reformatie en Opbouw uitgegeven, Thema was: omgaan met de dood. Over een tussentoestand, het hete hangijzer uit de jaren zestig, is niet gesproken. Er was grote overeenstemming over dit onderwerp. Op dit punt ligt er voor ons huiswerk. De postmoderne pluraliteit blijkt moeiteloos te passen bij de manier waarop de NGK tegen de kerk aankijkt. Het is heel verleidelijk om als GKv ook op die lijn over te gaan. Zijn we daar al niet mee bezig? In de praktijk blijkt dat bijvoorbeeld uit het gemak waarmee kerkgrenzen ‘geperforeerd ‘ worden en mensen lid worden van een naburige gemeente, met andere gewoonten en opvattingen. Dat kan soms een goede oplossing zijn. Zoals ik ooit een degelijk gereformeerd predikant hoorde opmerken: liever zonder mij gered dan bij mij ver-

JAAROVERZICHT

511

loren. Toch offer je dan snel het katholieke karakter van de kerk op aan je eigen voorkeuren. Op dit punt moeten we inderdaad kleur bekennen. Wat betekent de belijdenis van de algemene christelijke kerk voor de plaatselijke kerk en het kerkverband? Juist in de steeds toenemende herkenning van het werk van Christus ook buiten de GKv zal het om die vraag gaan. In de beroemde rede van Herman Bavinck over de katholiciteit van de kerk (uit 1888) is de hoofdlijn dat de katholiciteit van de kerk nauw verbonden is met de plaats die de Bijbel in het kerkelijk leven inneemt. De schrijver van Hebreeën spreekt dan ook over Gods woord als leven en krachtig en scherper dan een tweesnijdend zwaard. Wie zich daaraan toevertrouwt, mag vertrouwen hebben in de toekomst van de kerk. Tegelijk relativeert dat veel discussies, die gevoerd worden alsof de toekomst van de kerk afhangt van instemming met onze ideeën. Gelukkig is Gods woord daardoor niet geboeid. Raad van kerken Contacten gaan steeds verder. De Raad van kerken nodigde de kerken uit alsnog lid ervan te worden. Overigens nodigde de Raad van kerken ook de evangelische beweging uit. De deputaten voor het gesprek over kerkelijke eenheid reageerden niet zo afwijzend dat er geen enkele opening voor is. Een verkennend gesprek is samen met een delegatie van NGK en CGK gevoerd op 31 mei. De nieuwe mogelijkheid om in plaats van lid te worden een associatie aan te gaan met de Raad van kerken werd verkend. Daardoor kun je deelnemen aan de taken van de raad zonder gebonden te zijn aan besluiten of standpunten van de raad. Achtergrond is mede een andere, minder vrijzinnige koers van de Raad van kerken, waarbij er meer herkenning is. De deputaten hebben de Generale Synode geadviseerd hen opdracht te geven een en ander nader te onderzoeken. Het speelt ook op andere niveaus. De classis Amersfoort is voorlopig waarnemer bij de plaatselijke raad van kerken. In de classis Middelburg kreeg men vanuit de Raad van kerken een uitnodiging om mee te doen aan de jaarlijkse kerkendag. Gezien ervaringen uit het recente verleden besloot de kerk van Middelburg als eerst aangewezene het daarbij te laten. Concreet onderwerp voor de Raad van kerken is een onderlinge officiële dooperkenning tussen de kerken. De Gereformeerde kerken hebben altijd in concrete gevallen de doop in andere kerkgenootschappen bediend, erkend, mits de naam van de Drie-enige God daarbij genoemd is en de doop bediend is door een wettig voorganger. Nationale synode te Dordrecht Een afvaardiging vanuit onze kerken was aanwezig op de Nationale Synode te Dordrecht, die geen kerkelijke synode was, maar een samenkomst van een groot aantal mensen uit verschillende kerken. Van tevoren is hierover behoorlijk gediscussieerd in de pers. Is dit een goed idee voor de Gereformeerde kerk? Is dit niet helemaal in afwijking van de in het verleden aangehouden lijn? De meeste protestantse kerken doen mee, met de Rooms-katholieke kerk als waarnemer. Twee dagen lang is in goede harmonie doorgesproken over wat verbindt en er is een groeidocument beschikbaar als een soort belijdenis. De gesprekken zijn als positief ervaren en bij een terugblik in De Reformatie gaf prof. dr. B. Kamphuis aan ontroerd te zijn door deze samenkomst. Op de komende synode van Harderwijk zullen de deputaten kerkelijke eenheid hun opstelling verantwoorden.

512

JAAROVERZICHT

Toerusting Terwijl in de classis Amersfoort er veel deelnemers waren voor de toerusting van de ambtsdragers, moest juist in andere classes, onder andere te Assen, geconstateerd worden dat de belangstelling daarvoor ontbrak. De classis Hardenberg combineert dit met het werk van de classis Ommen op dit punt. Daar zijn avonden belegd over de doop en over het lezen en de relevantie van het Oude Testament (spreker: dr. Koert van Bekkum) Soms organiseren classes die toerusting zelf, maar er wordt ook gebruik gemaakt van de diensten van het Centrum-G. Dit is de nieuwe naam voor de organisatie die ontstaan is na de fusie van het Steunpunt Gemeenteopbouw en DETEG, de organisatie van deputaten toerusting evangeliserende gemeente. De deputaten die de nieuwe organisatie besturen, heten Deputaten Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten (OOG). Ook het werk van de vroegere deputaten ASE (aanvullende steun evangelisatie) valt hieronder. In Zwolle wordt nauw samengewerkt met het Diaconaal Steunpunt, dat vooralsnog zelfstandig georganiseerd blijft onder het Generaal Diaconaal Deputaatschap. Zending en evangelisatie Op diverse kerkelijke vergaderingen speelde het onderwerp evangelisatie. Zo sprak de classis Alkmaar-Haarlem diverse keren over voorstellen met betrekking tot het evangelisatiewerk in Anna-Paulowna en Enkhuizen. Gesproken wordt over een nieuwe strategie, en ook over de vraag hoe deze kerken zich in het evangelisatiewerk onderscheiden van andere kerken. Arnhem heeft vriendschap gesloten met de zendingsgemeente Villa Klarendal. Dit is een jonge gemeente, in korte tijd ontstaan vanuit een evangelische achtergrond. De leden zouden geen aansluiting vinden bij een gereformeerde kerkdienst. Arnhem gaat deze gemeente helpen, omdat het hier om een pure kerk gaat, zoals beschreven in Handelingen 2: 41-47. Na overleg zal Villa Klarendal uitgaan van de kinderdoop. Samen eten hoort daar bij de zondagse viering. Ook in Amersfoort was er een nieuw initiatief: op 27 september startte Grace Church, een Engelstalige gereformeerde kerk, met ds. P.P.H. Waterval als voorganger. Het gaat ook hier om samenwerking met de CGK. Tot aan de toekomstige instituering mogen voorgangers uit de GKv, de CGK en de beide oudsten voorgaan. Daarna wordt dit onder werp opnieuw bekeken. Leden zijn mensen uit onder meer Nigeria, Ghana, Uganda,Zuid-Afrika en Groot-Brittanië. De Grace Church is onderdeel van de International Christian Fellowship te Amersfoort. Een tweede project is gericht op missionair werk onder mensen met een Arabische achtergrond. In Barendrecht werkt de Gereformeerde kerk al sinds 2006 samen met een negen andere kerken in de actie Hart voor Barendrecht, in een verlangen dat de geestelijke eenheid groeit en dat God zich ontfermt over Barendrecht. Speciaal project is de laatste drie jaar de Citybijbel, aanknopend bij een internationale actie. De classis Noord-Brabant-Limburg besprak de manier waarop mensen in Maastricht begeleid worden naar het doen van belijdenis naar de gereformeerde leer. Ook de financiering van dit project werd besproken. Andere wegen daarvoor moeten worden gevonden. De Veenhartkerk in Mijdrecht groeit. Van 40 leden in 2006 naar 109 in mei 2010.

JAAROVERZICHT

513

Zij vraagt steun bij de uitbreiding van het kerkgebouw. In Utrecht is er missionaire arbeid onder de Moslims van die stad. Deputaten U(trechtse) M(issionaire) A(rbeid) legden daarover verantwoording af. Henk Bouma is per 1 juni 2010 werkzaam in dit werk, dat zich concentreert in de krachtige wijk Kanaleneiland. Mogelijke diensten vallen hiermee onder verantwoordelijkheid van de kerk van Utrecht-Centrum. Voor dit werk is ook steun gevraagd van de classes Amersfoort en Hilversum. In meer dan een geval van de bovengenoemde voorbeelden kwam het interkerkelijk karakter van de evangelisatie naar voren. In lijn daarmee heeft de vereniging Evangelisatie en Recreatie besloten het lidmaatschap te verruimen. Naast vrijgemaakten kunnen nu ook Nederlands Gereformeerden en Christelijk-Gereformeerden lid worden, naast mensen die lid zijn van kerken waar plaatselijke erkenning van elkaar is. De vereniging blijft hiermee uitgaan van kerkgebonden evangelisatie en wil nog meer investeren in de relatie met de kerken. Elke kerk is gevraagd om een contactpersoon die de vereniging vertegenwoordigt. Een nieuw stadsproject is in Doetinchem, in samenwerking met de plaatselijke kerk. Aansluiting wordt gezocht bij de NGK en de CGK voor dit project. Even ontspon zich een discussie over het nut van acties, zoals ondernomen door deze verenging. Is een geloofwaardig gesprek niet slechts mogelijk door iedere dag te leven met ongelovigen? Toch ziet E&R vrucht op hun werk. De Verre Naasten organiseerde dit jaar weer een DVN-dag, nu in Spakenburg die bezocht werd door zo’n 8500 mensen. Het programma combineerde ontspannende activiteiten met toespraken en zang. Kees Kraayenoord kreeg volgens de krant de vrijgemaakte voeten van de grond met zijn versie van 'Jezus leven van mijn leven'. Kees Haak, verbonden aan de Theologische Universiteit, riep op tot eenheid en de Keniaan Joseph M Mutei vroeg om ondersteuning. In het document 'Polar Light' gegroeid met behulp van De Verre Naasten, gingen de vrijgemaakte en verwante kerken in op de roeping van de kerk in de wereld. Het is een vervolg op de 'Candlestand Statement' uit 2004. Internationaal Ook internationaal waren er de nodige initiatieven. De kerk van Meppel beriep ds. Victor Atallah voor het werk van de MERF op Cyprus. Ds. Atallah is al directeur van de MERF (Middle East Reformed Fellowship) en deed zijn werk vanuit de Othodox Presbyterian Church en nu dus, na het aannemen van het beroep, vanuit de kerk te Meppel. Soms ook droevige berichten: er is onenigheid in Iglesias Reformadas de España over instellen kerkenraad. Zijn ze daar al aan toe? Al tientallen jaren wordt dit werk ondersteund vanuit Nederland, buiten de officiële kerkelijke kanalen om. Rond de zending speelde de vraag naar nieuwe mogelijkheden. Het werk in Congo is komen te vervallen; Godzijdank is er weer goed contact mogelijk, meldde het Nederlands Dagblad. En daarmee ook de mogelijkheid om deze kerken te steunen, maar dan in een langdurige aanpak. In de classis Amersfoort is er bijvoorbeeld over gesproken hoe je dan de vrijkomende middelen gaat inzetten. In Zuid-Afrika, waar het werk goede voortgang vindt? Of misschien dichter bij huis. De classis vond dat het aanbeveling verdient

514

JAAROVERZICHT

meer in kleinere projecten te werken, om risico’s te spreiden. Er is gekozen voor steun aan Noord-India, in overleg met DVN. De classis heeft echter behoefte aan een meer integrale aanpak, ook in relatie met het werk dichtbij. Op de particuliere synode van Utrecht is afgesproken dat het zendingsquotum voor een deel besteed wordt aan de ondersteuning van zusterkerken en daaraan verwante organisaties, dit in samenwerking met DVN. Ook in het zuiden speelde die discussie een rol. Zijn er mogelijkheden voor zendingswerk in de eigen regio? Ook in de classis Dordrecht is gesproken over een nieuwe zendingstaak. Kan die liggen in het werk van de MAR (missionaire arbeid Rijnmond)? Een werkconferentie is belegd, waarbij ook andere missionaire gebieden verkend worden. Theologische Universiteit In 2010 mocht de Theologische Universiteit weer verder gaan met de opdracht om te zorgen voor een wetenschappelijke opleiding tot de dienst des Woords. We noemen een aantal aandachtspunten. Dienstbaar en wendbaar Al op de Synode van Zwolle-Zuid 2008 ontvouwde professor dr. C.J. de Ruijter zijn toekomstvisie voor de universiteit. Begin 2010 is dit uitgewerkt in de nota Dienstbaar en Wendbaar. De universiteit kiest ervoor om als volwaardige universiteit te blijven functioneren. Het wetenschappelijke karakter wordt gehandhaafd. De keuze voor een seminarie wordt dus niet gemaakt. In de nota komt uit dat de universiteit zich ervan bewust is dat lang niet meer alle studenten zich na de studie bij de classis aanmelden voor een beroepbaarstelling. Maar ook op andere plaatsen in de samenleving kunnen gereformeerde theologen hun plek innemen. Als kerntaak is echter wel aangegeven: de theologische dienst met het oog op de verkondiging van het evangelie. Kampen staat hierbij voor brongerichte theologie voor kerk en koninkrijk. Het rapport voor de generale synode vat de nota als volgt samen: - De universiteit is en blijft de predikantsopleiding van de Gereformeerde Kerken. Om dat op een goede manier te kunnen zijn, wil de universiteit bij de studentenwerving breder inzetten. - Nadrukkelijker wordt gecommuniceerd dat toelating als student niet exclusief aan het kerklidmaatschap is gebonden, maar aan een positieve houding t.o.v. de grondslag en identiteit van de universiteit. - In het rapport wordt nog een bachelorprofiel overwogen waarvoor niet dezelfde taleneisen worden gesteld als voor de predikantsopleiding. In 2010 heeft dat een nadere uitwerking gekregen in de opheffing van de instroomeisen voor klassieke talen en de inrichting van een nieuwe bachelor Bijbel en theologie. Het talenonderwijs wordt volledig geïntegreerd in het gewone curriculum. - De universiteit gaat meer samenwerken met instellingen binnen het HBO en het WO. - Met het oog op stimulering en aansturing van het onderzoek worden leerstoelgroepen ingesteld die elk door een hoogleraar worden geleid. Het onderzoekproces wordt daarmee versterkt. - Kennisuitwisseling richting de kerken wordt primair georganiseerd door middel van een convenant met de Gereformeerde Hogeschool Zwolle en het kerkelijk de-

JAAROVERZICHT

515

putaatschap Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten (OOG). Later is dat concreet uitgewerkt in de vorm van AKZ+ samen met TUA en GH. - Voor versterking en profilering van de gereformeerde theologie is internationalisering van groot belang. - Binnen de universiteit is het besef aanwezig dat de universiteit wellicht beter zou floreren op een andere locatie dan Kampen. In verband met de hergroepering en herpositionering van de theologische faculteiten in Nederland houdt dat de aandacht. Opvallend is dat de toelatingseis verruimd is. Terwijl in de jaren zestig de ‘buitenverbanders’ de universiteit moesten verlaten, geldt nu dat wie een positieve houding aanneemt ten opzichte van de grondslag van de universiteit welkom is. Een bredere samenwerking wordt gezocht met de Universiteit van Apeldoorn, met de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle en met de Evangelische Theologische Universiteit te Leuven-Heverlee. Ook is prof. dr. M. te Velde toegetreden tot de redactie van Theologia Reformata, het theologische tijdschrift van de Gereformeerde Bond Ook de inhoud van de studie verandert. Nieuwe varianten van de master algemeen worden opgezet. Die rond de missionaire gemeente trok gelijk al zestien studenten. Daarnaast blijft het PEP-programma in de aandacht: permanente educatie van predikanten. Je moet blijven studeren, en samen studeren is erg effectief. Goed nieuws hierbij is dat het eerste jaar van 2010 dertien nieuwe studenten telt, een lichte toename. Bij de opening van het nieuwe academische jaar hield dr. W.H. Rose een voordracht waarin hij aangaf dat de vertaling van het tweede gebod in de NBV niet klopt. God laat de kinderen niet boeten voor de zonden van de ouders. Een belangrijk onderwerp, ook in het kader van de discussie over de generatievloek in relatie met het bevrijdingspastoraat. Overigens wees wijlen ds. D.K. Wielenga hier al op in de jaren zeventig in zijn studie over de Wet des HEEREN en de zendingsprediking, al ging het toen niet om de vertaling uit 2004, maar om de goede uitleg van het woord bezoeken in de 'oude’ tekst van het tweede gebod. Samenwerking Na de principe-afspraak van december 2009 tussen ‘Kampen’, ‘Apeldoorn’ en de GH te Zwolle om samen te werken in een studieprogramma voor een breed publiek, ging AKZplus ook metterdaad van start. Het wil een kennisplein zijn voor geloof, kerk en theologie. Onderwerpen voor 2010: de uitdaging van de Islam, 4 x pastoraat, Sterke woorden: over het gezag, de uitlegging en de toepassing van de Bijbel. De universiteit staat open voor verdergaande samenwerking met Apeldoorn, dat zich op verzoek van de synode van de CGK bezint op de toekomst. Prof. dr. Herman Selderhuis gaf daarbij aan dat er meer onderzoek gedaan moet worden. Geld is een blijvend zorgenkindje. De ‘schooldag’ in Apeldoorn is al afgeschaft. Ook met de NGK-opleiding is samenwerking. Er zijn heldere afspraken gemaakt zodat NGK-studenten die in Kampen studeren sommige vakken kunnen volgen aan de NGK-predikantenopleiding Midterm review In verband met het wetenschappelijk karakter heeft de Universiteit zelf samen met die van Apeldoorn verzocht om een onderzoeksvisitatie door een externe commissie; een vrijwillige midterm review. Deze constateerde als sterke punten de band

516

JAAROVERZICHT

tussen de universiteiten en de kerk en de - gelet op de beperkte omvang van de instelling - hoogwaardige productie in enkele disciplines. Als zwakke punten werden aangewezen gebrek aan internationale participatie en aan concentratie in de programma’s. In samenwerking met ‘Apeldoorn’ zullen de aanbevelingen van de onderzoekscommissie uitgewerkt worden. De universiteit benoemde ook een aantal onderzoekers. De Schot James Eglinton gaat onderzoek doen naar de relatie tussen Schotland en Nederland in de negentiende eeuw aan de hand van de theologen Thomas Chalmers en Abraham Kuyper. En in verband met de ‘nieuwe generatie’ zijn vier post-doc onderzoekers benoemd: dr. Koert van Bekkum (Oude Testament), dr. Hans Burger (systematische theologie), dr. Hans Schaeffer (praktische theologie) en dr. Dolf te Velde (systematische theologie). Hiermee is een begin gemaakt met de versterking van het theologisch onderzoek dat volgens de bovenvermelde tussentijdse evaluatie nodig was. Deze benoemingen betekenen niet dat de genoemde onderzoekers automatisch voorgesorteerd staan bij de binnenkort te verwachten benoemingen voor docenten aan de universiteit. Promoties Ook dit jaar waren er weer promoties aan de Theologische Universiteit. Eerst promoveerde met lof dr. Koert van Bekkum met een proefschrift over 'Jozua en de verovering van het land'. Het proefschrift is van belang omdat hij nadrukkelijk ingaat op de relatie tussen theologie en archeologie in de bestudering van de Bijbel. De meeste aandacht trok echter zijn beschouwing naar aanleiding van Jozua 9, waar Jozua de zon en de maan beveelt stil te staan. Volgens hem hoeft dit niet letterlijk zo gebeurt te zijn. Naar aanleiding daarvan ontspon zich een korte, maar hevige discussie over de vraag of je hiermee niet tekort doet aan het gezag van de Bijbel. Ook dr. R.T. (Dolf) te Velde promoveerde op een proefschrift over de Godsleer. Hij wil daarin het smalspoor ontstijgen waarop de vrijgemaakt- gereformeerde theologie is beland. Het is opvallend dat hij niet de enige in Nederland is die op de Godsleer promoveerde. Er is aandacht voor dit onderwerp. Het doet ook weldadig aan in een tijd waarin Klaas Hendrikse binnen de PKN zijn standpunt over God die niet bestaat, maar gebeurt, blijft uitdragen. Dr. Enne Koop promoveerde op een proefschrift over de emigratie van gereformeerden, hervormden en katholieken naar Noord-Amerika. Het Archief en Documentatiecentrum wijdde hieraan een congres. De TU en de kerken. Gedurende drie zaterdagen heeft de Theologische Universiteit iedereen uitgenodigd om studiedagen te volgen over het omgaan met de bijbel. Op zaterdag 23 januari werd de kracht van de Schrift in de gereformeerde theologie van de 19e en 20e eeuw behandeld. Op zaterdag 6 februari ging het over veel vragen en dus aan het werk met het Woord: wat zijn de actuele vragen uit cultuur en wetenschap die de gereformeerde theologie uitdagen. En op zaterdag 6 maart ging het over: de gemeente aan het werk met het woord, onderweg naar Christus’ dag. Hoe krijgt de kracht van het Woord een plaats in de opleiding, gericht op de opbouw van de gemeente? Uit de verslagen in de krant komt de indruk naar voren dat het allemaal niet zo eenvoudig is om de Bijbel te lezen, terwijl de opzet van de studiedagen was ‘om breder inzicht te geven hoe we hier met het lezen, uitleggen en toepassen van de Schrift omgaan’.

JAAROVERZICHT

517

De steun vanuit de kerken wordt onderzocht door onderzoeksbureau Kaski. De schooldag is gehouden op vrijdag 24 september. Het thema was de verbinding tussen Bijbel en leven. Prof. dr. Patrick Nullens van Heverlee riep de kerk op een bijdrage te leveren aan een breed debat over het functioneren van de Bijbel in het leven van vandaag. De dag werd minder druk bezocht dan die in 2009. De universiteit beraadt zich over de toekomst van deze instelling. De kerken kunnen overigens ook kennis maken met het werk aan de Theologische universiteit via de digitale nieuwsbrief. Belangrijk in de verhouding universiteit en kerken is de organisatie en het bestuur. Het curatorium maakt hier onderdeel van uit. Elk van de particuliere ressorten kan hiervoor een lid aanwijzen. Het rapport aan de Generale Synode zegt van hun werk het volgende: 'De leden van het Curatorium spraken met alle docenten over hun onderwijs, onderzoek en kerkelijke dienstverlening. Colleges werden bezocht terwijl Curatoren ook promoties en afstudeervoordrachten van studenten bijwoonden. Curatoren mochten dankbaar vaststellen dat het onderwijs en het onderzoek aan de TU schriftgetrouw en over het algemeen van goed niveau is. Het curatorium bezon zich in 2009 op de taak van Curatoren en een eventuele aanpassing van de werkwijze. Het resultaat van deze bezinning is dat Curatoren worden verdeeld over de vier vakgroepen en kennisnemen van het betreffende onderzoeksprogramma. Vanuit het verkregen totaaloverzicht brengen zij bezoeken aan colleges en voeren zij gesprekken met individuele docenten, delen stimulansen uit en stellen eventueel correcties voor. Voorts beoordelen zij zelfstandig afstudeerscripties en dissertaties in relatie tot de doelstelling van de universiteit en op hun gereformeerd karakter.' Bibliotheekfonds anno 2010 Sinds jaar en dag deed het Damescomité haar werk. Uit elk particulier ressort was een zuster aangewezen die de inzameling voor het bibliotheekfonds coördineerde. Via bonnetjes van 5 cent, later vijfentwintig cent. Dit liep op tot ruim honderdduizend euro per jaar. Mede vanwege de veranderingen in het geldverkeer (gireren en internetbetalingen hebben de blauwe bonnetjes ingehaald) is de opzet veranderd. Voortaan zijn er drie mensen die het geld voor de bibliotheek inzamelen. De stichting wil vernieuwde aandacht trekken voor het werk van dit fonds. Confessies Prof. dr. M. te Velde publiceerde een boek over gereformeerde belijdenissen, ontstaan rond 1560 als gezaghebbende verwoording van de gereformeerde religie en als zodanig in wijde kring aanvaard. Aan het verschijnen van het boek is een conferentie verbonden, waarop mensen van buiten de vrijgemaakte kring hun reactie op het boek gaven, onder wie monseigneur E. de Jong, hulpbisschop van Roermond die kritische vragen stelde bij het sola scriptura van de Reformatie 4. Eredienst Middagdienst Het Nederlands Dagblad waagde zich aan het einde van het jaar aan de voorspelling dat het binnen afzienbare tijd afgelopen zou zijn met de middagdiensten. Dit naar aanleiding van een belronde onder predikanten van diverse kerkgemeenschappen, waaronder ook ‘vrijgemaakte’. Al eerder werd het onderwerp aangekaart in het Ge-

518

JAAROVERZICHT

reformeerd Kerkblad, met een waarschuwing om hierin niet de PKN achterna te gaan. Op diverse classisvergaderingen speelde het onderwerp middagdienst inderdaad een rol. Een rapport over de middagdienst is op de classis Appingedam voor kennisgeving aangenomen. De classis Enschede constateerde dat het bezoek aan de middagdiensten terugloopt. Kan een andere invulling helpen? In veel kerken worden leerdiensten georganiseerd, waarbij te denken is aan actieve inbreng van gemeenteleden en een vorm van interactie met de voorganger. Daarvoor heeft de Synode van Amersfoort 2005 een orde van dienst besproken en beschikbaar gesteld, zonder deze toe te voegen aan de goedgekeurde orden van dienst. Dit onderwerp kwam aan de orde in de classes Arnhem en Enschede. In de classis Enschede was veel waardering voor de leerdienst, maar niet voor het interactieve element daarbij. In de classis Hattem diende een voorstel tot classicale samenwerking bij de middagdiensten. Samenwerking lijkt gewenst, vooral om te komen tot regelmatige catechismusprediking, maar dus ook in andere zaken. Het onderwerp samenwerking kwam ook aan de orde in de classis Zutphen, overigens zonder dat het kort verslag meldde waarover de samenwerking ging. Rond de kerk van Ede is al een manier van samenwerken waarbij elke predikant een serie van drie preken houdt waarin de leer van de kerk een belangrijke rol speelt. Ook de variatie is daarbij belangrijk, doordat regelmatig een andere dan de eigen predikant voorgaat. In de classis Amersfoort is een pilotproject gestart waarin gekozen is voor een meer thematische behandeling van de belijdenis tijdens een aantal middagdiensten. Prof. dr. C.J. de Ruyter gaf een serie catechismuspreken uit, waarin hij in een nabeschouwing inging op het verschijnsel catechismusprediking en pleitte voor een heldere benadering: knoop niet teveel doelstellingen tegelijk aan de middagdienst vast. De catechismusprediking kan volgens hem een goede plaats blijven innemen, al spreekt hij liever over themadiensten. Ook in andere opzichten werd de eredienst besproken op de classis. Bijvoorbeeld in de classis Leeuwarden. Daar diende een notitie van ds. J. Burger over de doelstellingen van het organiseren van thema- en gezinsdiensten. Kunnen jeugddiensten ook missionair, of interkerkelijk van karakter zijn? Zie hierboven voor de waarschuwing van prof. De Ruijter over de verstrengeling van doelstellingen. Ds. Burger wijst verder op het belang van een goede overdracht van de gereformeerde liturgische traditie vanwege het waardevolle ervan. De kerk van Assen-Kloosterveen heeft rond het thema genade een aantal morgendiensten georganiseerd, waarbij afgesproken is om ’s middags het aangedragene te bespreken in de kringen en geen officiële kerkdienst te organiseren. De pauselijke mis In de classis Harderwijk kwam een voorstel van de kerk te Voorthuizen aan de orde met betrekking tot vraag en antwoord 80 van de catechismus, waarin de pauselijke mis in de grond van de zaak niet anders is dan een verloochening van het enige offer van Christus en een vervloekte afgoderij. Twee mensen zullen hierover rapport uitbrengen aan de classis, en daarbij het bredere aspect van de tijdbepaaldheid van de belijdenisgeschriften meenemen. De classis wil het voorstel niet zondermeer behandelen. In de Verenigde Staten heeft de Christian Reformed Church ook hierover een uitspraak gedaan en besloten de zegswijze te wijzigen. Onlangs kwam dit punt onder mijn aandacht via een indringend persoonlijk verzoek uit het buitenland om als

JAAROVERZICHT

519

kerken naar deze passage te kijken. Ontwikkelingen Rond het thema eredienst zijn een paar opvallende ontwikkelingen. Moet je een biddag voor gewas en arbeid houden? Nee, betoogde ds. Jeroen Sytsma in het Nederlands Dagblad. Christus leert bidden om dagelijks brood. Je kunt het niet even voor een jaar regelen. Uiteraard kwam er tegenspraak. De bidstonden en dankdagen zijn gewoon doorgegaan. Ze herinneren aan het ritme van de natuur waarin de landbouwer zijn werk moet doen en ons eten er komt. Daarnaast vroeg het nieuwe liedboek de aandacht. Sinds de beslissing om te participeren in Liedboek 2012 zijn rond het kerkboek een aantal zaken in beweging geraakt. Aan de ene kant is er door de Vereniging van Gereformeerde Kerkmusici voorlichting gegeven over het hoe en waarom. Anderzijds is er vanuit de deputaten het voorstel gedaan om even pas op de plaats te maken met het Gereformeerde kerkboek: is dat straks nog wel nodig. Dit is een van de voorstellen aan de Synode van Harderwijk. Pas na de verschijning van het Liedboek 2012 komt er een definitief besluit. Wie het over het Liedboek heeft, maar dan in de versie 1972, denkt aan dichters als Willem Barnard en aan een musicus als Willem Vogel. Beide zijn in 2010 op hoge leeftijd overleden. Onderzoek eredienst Ook dit jaar zijn er aan de kerken weer vragen gesteld. Nu over een aantal puntjes rond de eredienst. Aanleiding was het verschijnen van de handreiking voor opwekkingsliederen en de nieuwsgierigheid van de kant van de schrijver van dit jaaroverzicht wat daarmee gedaan is. Hieronder vindt u de vragen uit de enquête en de antwoorden met een eventuele toelichting Vraag 3: Worden in uw gemeente opwekkingsliederen gezongen, anders dan die in het gereformeerde kerkboek zijn opgenomen? Ja : 158 kerken. Nee: 73 kerken. Uit de geografische spreiding blijkt dat vooral in het centrum van het land in de meeste kerken opwekkingsliederen gebruikt worden Vraag 4: Houdt uw gemeente zich aan de selectie van 80 opwekkingsliederen van de Deputaten Kerkmuziek? Ja: 123 kerken Nee: 35 kerken Als ze gezongen worden, is dat meestal aan de hand van de handreiking van de deputaten kerkmuziek, die 80 liederen vrijgegeven heeft. Een aanzienlijk aantal kerken echter gaat hierin zijn eigen weg. Was er daar al een praktijk van het zingen van die liederen en betekende de handreiking een versmalling? Denk hierbij aan de aanwijzing van maar 80 liederen uit de opwekkingsbundel, waarbij de synode niet zelf de selectie heeft bepaald, maar het overliet aan de deputaten kerkmuziek, die vervolgens uitsluitend op inhoudelijke gronden een aantal liederen aanbevolen hebben,

520

JAAROVERZICHT

zonder de andere af te keuren. Van muzikale beoordeling hebben ze zich onthouden, alleen de vraag of iets door de bijbelse beugel kon, was beslissend. Deze liederen kunnen gebruikt worden in bijzondere diensten of op bijzondere momenten. Dat roept de vraag op of de gave van beproeving der geesten, de vraag in dit geval of iets tegenover Gods woord verantwoord is, alleen aan deputaten kerkmuziek is gegeven. Dat kan toch net zo goed in de plaatselijke gemeente. In de beperking tot dit criterium zit de uitnodiging het zelf toe te passen voor andere dan de aangewezen liederen - en waarom zou de keuze dan beperkt zijn tot de opwekkingsbundels? In die van Johannes de Heer staan ook zeer geliefde liederen. Waar al uit Opwekking gezongen wordt, zal daarom de keuze uit de achthonderd liederen niet opeens beperkt worden tot de tachtig die aangereikt zijn door de deputaten. Uit wat ik merk van de kerkelijke praktijk en hierboven naar voren gebracht is uit het onderzoek, blijkt dat niet. Afspraken en regelingen van het kerkverband blijken niet meer zo verplichtend te werken als we jarenlang gewend waren. Is, om de classis uit het westen te citeren, verdergaande deregulering nodig? Vraag 5: Opwekkingsliederen zijn aangewezen voor speciale diensten en speciale momenten. Wat geldt voor uw gemeente? Wij zingen ze in principe elke dienst: 35 kerken Wij reserveren ze voor de speciale diensten en speciale momenten: 123 kerken Hoewel het aantal kerken precies het spiegelbeeld is van de vorige vraag (ook 123 tegen 35), loopt de beantwoording niet parallel. Het rekbare zit bij deze vraag in de omschrijving van speciale diensten en speciale momenten. Is een doopdienst een speciale dienst? Hoe vul je dit criterium in? Of betekent het in wezen: als je er een goede reden voor hebt. Maar dat geldt voor elk lied en elke psalm die je opgeeft. Het onderzoek laat zien dat het in de meeste gemeenten geen gewoonte is om elke zondag uit de opwekkingsbundel te zingen. Vraag 6: Wordt in uw gemeente ook uit andere bundels gezongen? (Psalmen van nu, Johannes de Heer, Zingend geloven , Elly en Rikkert, enz.) Ja: 75 kerken Nee: 156 kerken In een kwart van de kerken wordt ook uit andere bronnen gezongen. Het vraagt nader onderzoek om na te gaan of in de kerken die zich beperken tot de opwekkingsbundel dit komt door het principe (wij zingen alleen het goedgekeurde ) of uit een focus alleen op de opwekkingsbundel. Bij de kerken die op deze vraag ontkennend antwoordden, horen ook een aantal kerken die helemaal geen opwekking zingen. Zo ja, uit welke? Diverse bronnen zijn aangewezen: Zingend geloven, Psalmen voor nu, Elly en Rikkert, Johan de Heer, E&R, Tussentijds geloven, op Toonhoogte, Schriftberijmingen CGK, Opwekking voor kinderen. Heel vaak uit dit rijtje zijn de Psalmen voor Nu genoemd, soms via een band tijdens de collecte. Maar ook regelmatig Elly en Rikkert. Er is kennelijk behoefte aan een eigentijdse toonzetting en weergave van de psalmen. De band die in Middelburg ook kerkdiensten begeleidt, bracht dat in het Nederlands Dagblad ook sterk naar voren.

JAAROVERZICHT

521

Vraag 7: Geef aan op welke manier de kerkzang begeleid wordt in uw gemeente. (Meerdere antwoorden zijn mogelijk.) Orgel: 230 kerken gebruiken het orgel; één kerk vermeldde dat niet. Piano: in gebruik bij 185 kerken Band: te horen in 92 kerken Koperblazers: in 100 kerken Anders: in 46 kerken; denk hierbij aan fluitgroepen, keyboard, viool, fluit, gitaar, jeugdorkest, hobo, saxofoon, accordeon combo of begeleidingsgroep onderscheiden van band. Opvallend is nog steeds de hegemonie van het orgel, in verreweg de meeste gemeenten in gebruik. Dat is terug te vinden op de website van de Vereniging Gereformeerde kerkmusici (www.eredienst.com) die in aangeboden materiaal en in cursussen zich grotendeels richt op de organisten. Toch is steeds meer van de variëteit van Psalm 150 terug te vinden die tal van instrumenten noemt, maar het orgel niet. Alleen de oorspronkelijke editie van de Statenvertaling noemt dit instrument in die psalm, met de kanttekening dat het een onzekere vertaling is, maar dat het in ieder geval gaat om een instrument met een lieflijk geluid. De Herziene Statenvertaling heeft toch maar gekozen voor de fluit. De piano als begeleidingsinstrument is een goede tweede, maar ook de band, of waarschijnlijk in lichtere uitvoering, het combo is in opkomst. Dit vraagt om nadere bezinning en verkenning. Een heroriëntatie in het cursusaanbod voor kerkmusici ligt voor de hand. Vraag 8: Is er een koor in uw gemeente dat de samenzang ondersteunt? Ja: 70 kerken Nee: 161 kerken Hoewel het Gereformeerde kerkboek diverse gezangen bevat die de medewerking van een koor veronderstellen, is bij de meeste kerken hiervoor geen aandacht. Vraag 9: Is er in uw gemeente aandacht voor kinderen in de eredienst? Ja : in 224 kerken Nee: 7 kerken In verreweg de meeste kerken is er op een of andere manier tijdens de dienst aandacht voor kinderen. Hoe? Dat wordt uitgewerkt bij vraag 10. Vraag 10: Zo ja, op welke manier (meerdere antwoorden zijn mogelijk) Lied van de week in samenwerking met de basisschool - 156 kerken Kindermoment voor de preek - 96 kerken Aandacht voor kinderen in de preek - 123 kerken Meedoen in de kerkdienst, 73 kerken (voorlezen, collecte,..) - soms gebeurt dit bij bijzondere diensten (bid- en dankdag) of in een deurcollecte Werkbladen voor kinderen - 135 kerken Een vorm van kindernevendienst - 111 kerken Speciale diensten voor kinderen - 35 kerken

522

JAAROVERZICHT Anders, namelijk themadienst kerk en school, crèche-plus, zingen van een kinderlied elke zondag, adventsproject door kinderen, kindermoment bij doopdienst, speciale dienst op biddag, tijdens zomerproject aandacht voor kinderen, projecten rond advent en kerst. Soms is hier kidsclub ingevuld. Hier was wat verwarring rond de vraagstelling.

Zelf denk ik bij een vorm van kindernevendienst ook aan sommige van de onder de laatste vraag genoemde activiteiten. Het getal van 111 kerken waar een vorm van kindernevendienst georganiseerd wordt, is dus in feite hoger, wanneer je dit soort activiteiten erbij optelt. De conclusie is helder: aandacht voor de kinderen komt steeds meer voor. Dat varieert van aandacht tijdens de dienst tot een vorm van kindernevendienst, waarbij de kinderen gedurende de dienst een tijdlang apart aangesproken worden. Vervolgvragen zouden kunnen gaan over de manier waarop dat gebeurt: via een methode voor Bijbelonderwijs? In aansluiting aan het onderwerp van de preek? Met terugkoppeling na terugkeer in de kerkdienst? Een vraag hierbij: wat heeft de kerken aangezet om het principiële verzet van vroeger tegen de kindernevendienst te laten varen? Verdiept inzicht in het bijbelse onderwijs over kinderen? Groeiend inzicht in de speciale ontwikkeling van het geloofsleven bij een kind? Ook het gereformeerde onderwijs heeft op dit punt een ontwikkeling doorgemaakt. Over een aantal jaren komt de vraag aan de orde hoe effectief een en ander is. Heeft het ook te maken met de lossere band die er nu is tussen de kerken en het gereformeerde onderwijs? Een apart punt is de vraag of al die aparte momenten georganiseerd worden in het kader van de overdracht van het geloof. In de bijbel is er ook aandacht voor kinderen vanuit de unieke inbreng die ze hebben binnen Gods volk. Krijgt dat element ook vorm in de eredienst? Vraag 11: Wordt in uw gemeente een alternatieve versie van de wet gebruikt? Ja: 149 kerken Nee: 82 kerken Het gebruik van alternatieve vormgevingen van de wet is dus behoorlijk ingeburgerd. Ook dit onderwerp vraagt om verdere uitdieping. Waaruit komt dat voort. De overtuiging dat de oudtestamentische vorm van de Decaloog heeft afgedaan? De wens om de oude wet in een vorm te brengen waardoor je niet te ver hoeft te zoeken naar de toepassing in je eigen leven? Gebruik maken van de berijmingen van de wet uit het kerkboek? Andere manieren waarop de eis van Gods verbond dan wel de belofte van ons om ons leven aan Hem te wijden onder woorden wordt gebracht? Er is veel mogelijk! In het algemeen laten de antwoorden op deze enquête een groeiende diversiteit zien in de zondagse eredienst. Van in de meeste gevallen heel klassiek tot diensten waarin het compleet anders gaat. Dat past bij deze tijd van decentralisering. We hebben in Nederland de gedachte opgegeven dat het overal en altijd op dezelfde manier moet. De mogelijkheid voor spontaniteit en variatie is op zich een groot goed. Veel mensen halen hierdoor opgelucht adem. Toch zijn er wel een aantal vragen te stellen.

JAAROVERZICHT

523

- De kerkelijke lijn is duidelijk: alleen goedgekeurde gezangen en goedgekeurde orden van dienst. Een aanzienlijk aantal kerken doorbreekt deze lijn en zingt buiten de goedgekeurde liederen om, uit Opwekking of uit andere bundels, waarbij Psalmen voor nu hoge ogen gooit. Zitten we met de tot nu toe gevolgde lijn vanuit de synode op de goede weg? Of vraagt de praktijk om verdergaande deregulering dan nu het geval is? - De variëteit aan begeleiding van de zang vraagt om doordenken hiervan en om toerusting van al deze muzikanten. - Geruisloos is in veel kerken de kindernevendienst (samenvattend woord voor het moment waarop kinderen de kerkdienst verlaten om apart aangesproken te worden) ingevoerd. Strikt genomen volgt dit niet uit de vraagstelling, maar heeft het te maken met de waarneming dat nog niet zo lang geleden er een principiële afwijzing van kindernevendiensten was. Kan onder die verandering ook een goede theoretische bodem gelegd worden? Daarin aandacht voor de theologische kant van de zaak, maar ook voor de pedagogische. - Kerk, school en gezin vormden lange tijd een triangel, maar er komen steeds meer bressen in. Enerzijds vanuit de ontwikkelingen binnen het gereformeerde onderwijs, anderzijds doordat ouders dus niet meer vanzelfsprekend voor deze vorm van onderwijs kiezen. Wat betekent dit voor de deelname van kinderen aan de eredienst? - Wat is het verbindende element bij al die variëteit. Lang is dat gezocht in een eenvormigheid, maar nu daarvan geen sprake meer is, waar vind je die dan? De variëteit dwingt kerken te zoeken naar wat wezenlijk is voor de eenheid. Juist op het punt van de liturgie is er sprake van een metamorfose, waarbij er steeds meer scheuren komen in de oude cocon en het van belang is nu invloed uit te oefenen op de nieuwe verschijningsvorm. Kunnen we een balans vinden tussen vrijheid en eigen invulling enerzijds en verantwoord omgaan met de liturgie anderzijds. 5. Omzien naar elkaar Huwelijk en samenwonen De tijd waarin wij leven zorgt ervoor dat het onderwerp huwelijk en samenwonen regelmatig de aandacht krijgt op kerkelijke vergaderingen. In de classis Groningen is hierover een beleidslijn aanvaard, waarin gekozen wordt voor het huwelijk. De kerk van Groningen-Oost gaat aan het werk om dit beleid in te bedden in de gemeente. De classis Ommen kreeg het voorstel om dit ook voor de kerken in dit gebied over te nemen. Op de kerkenradendag van de classis Amersfoort is gesproken over huwelijk, echtscheiding en samenwonen. Vanuit de Particuliere Synode van Fryslân is aangedrongen op een landelijke studie naar de verhouding tussen de samenlevingsvormen in het Nederland van deze tijd en het Bijbels onderwijs over het huwelijk. Jongeren Gelukkig kreeg ook het onderwerp jongeren de aandacht. Op de classis MiddenHolland is gediscussieerd over onbereikbare jongeren aan de hand van een notitie van één van de classiskerken met als kern: intensiveer de contacten met de jongeren en neem hen serieus. Met dankbaarheid werd het werk van ds. K. van der Geest ge-

524

JAAROVERZICHT

noemd, die in zijn tijd in Amsterdam veel jongeren opzocht. Speciale aandacht kreeg de vraag wanneer het goed is om te stoppen. In de kerk van Houten is ds. Duurt Vonck beroepen met een speciale taak voor de jongeren. Tucht Een speciale vorm van omzien naar elkaar is de kerkelijke tucht die volgens het catechetisch onderwijs in de oude methode ‘De Weg' begint met zelftucht, een vervolg krijgt in onderlinge tucht en indien nodig eindigt in tucht door de kerkenraad. De kerk te Nieuwerkerk had hiervoor een notitie geschreven voor de classis Rotterdam, als vervolg op een eerder gesprek hierover in 2009. Naar goed kerkelijk gebruik zijn eerdere uitspraken, bijvoorbeeld over de stille afhouding, hierbij betrokken. Ook in de classis Leeuwarden kwam het onderwerp aan de orde. De kerk van GroningenOost bracht op de classis naar voren dat zij moeite heeft met het beleid rond externe gasten aan het avondmaal. Hun moeite zit in het feit dat die gasten met de gereformeerde belijdenis moeten instemmen en dat de GS op deze manier iets voorschrijft wat tot de verantwoordelijkheid van de kerken behoort. De kerk van Haulerwijk laat de verantwoordelijkheid voor deelname aan het avondmaal door de gasten bij hen zelf liggen en nodigt via een kanselverklaring ieder uit die de Heer Jezus Christus liefheeft als zijn Heer en Heiland, gedoopt is, belijdenis heeft afgelegd en die oprecht in vrede met God en zijn naaste wil leven. Ook in de werkorde zijn voorstellen gedaan over de kerkelijke tucht, die vooral gaan over het verschil tussen openbare en heimelijke zonden. Deputaten willen van dit onderscheid af. Homo in de kerk Begin juni 2010 is de website www.homoindekerk.nl gestart, vanuit een samenwerking van GKv-NGK. De website biedt plaatselijke kerken een pastorale handreiking bij de omgang met homoseksuele gemeenteleden. De website geeft informatiemateriaal door vanuit de deelnemende kerken en vanuit de CGK, als de redactie vindt dat die een nuttige bijdrage leveren aan de bezinning, de visieontwikkeling en de toerusting van de kerken. De redactie wil kerken stimuleren om rapporten of besluiten over homoseksualiteit ter beschikking te stellen. Een aantal kerken heeft dit inmiddels gedaan. Daarnaast zijn portretten van een aantal homo’s te vinden, naast preken over Bijbelteksten die dit onderwerp raken. Voor onze kerken geldt dat dit project valt onder de verantwoordelijkheid van de Deputaten Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten. Ook op de schooldag van de universiteit kwam het onderwerp homoseksualiteit ter sprake en namen de sprekers het op voor het bijbelse onderwijs daarover. Binnen de NGK wordt een discussie gevoerd over de vraag of een homo die duurzaam samenwoont ouderling of diaken kan worden. De landelijke vergadering besloot mee te werken aan een verklaring tegen homohaat, tegen de zin van RefoAnders die vindt dat de NGK op die manier de ogen sluit voor de christenhaat onder veel homo’s. Het onderwerp houdt de kerken breed bezig. Een groep actievoerende homo’s heeft een Rooms-katholieke kerkdienst verstoord van een pastoor die weigerde de communie uit te delen aan hen. Prof. dr. Ruard Ganzevoort, zelf homo en ex-NGK, vond in een interview dat de overheid serieus met de kerken in gesprek moet gaan wanneer ze bij hun standpunt blijven.

JAAROVERZICHT

525

En verder De vereniging ‘dit Koningskind’ organiseerde gespreksgroepen voor ouders met een kind met autisme. Een van de onderwerpen was: hoe geef je geloofsopvoeding vorm. De gespreksgroepen waren georganiseerd in Leeuwarden en Amersfoort. Diaconaat In de classis Amersfoort is een voorstel besproken om samenwerking tussen diaconieën hoog op de agenda te plaatsen. Juist om samen te getuigen van Christus in onze samenleving en elkaar te helpen en toe te rusten. In Zeeland vond die samenwerking al een uiting in een provinciale diaconale vergadering, waar onder andere gesproken is over de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de hoogte van de financiële buffer in tijden van crisis en ook hoe de ervaringen met ‘kringen’ zijn die de wijken hebben vervangen. Mantelzorg wordt een belangrijk verschijnsel, is de ervaring in de kerk van Vlissingen. De 'Driehoek' vroeg aandacht voor het kerkmaatschappelijk werk. Al sinds 1952 heeft deze instelling een relatie met de kerken. Nu is er een vorm van maatschappelijk werk dat in de kerken plaatsvindt, in nauwe samenwerking met de bestaande pastorale zorg door predikanten, ambtsdragers en gemeenteleden. In elke gemeente is een contactpersoon. Zijn de diaconieën zichtbaar? Een onderzoek in de NGK wees uit dat dit daar in ieder geval niet zo is. Er kan nog behoorlijk wat aan verbeterd worden, vooral door de diakenen een heldere plaats in de eredienst te geven. Steeds vaker nemen ze hun plek in deze wereld in, via Stichting Present bijvoorbeeld, die meer hulp vanuit de kerken wil. Armoede is ook uit Nederland nog lang niet verdwenen: ook kerkmensen doen soms een beroep op de voedselbank. Het was het thema op de 118e Centrale Diaconale Conferentie: Ruim 200 diakenen waren daar aanwezig. Met het thema armoede sloot de dag goed aan op de actualiteit. De gevolgen van de kredietcrisis zijn immers nog steeds zichtbaar en deze gaan ook aan de diaconieën niet voorbij. Daarnaast trekt de overheid zich steeds meer terug en staat er een bezuiniging van 18 miljard voor de deur. En naast dat 2010 het Europese jaar voor de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting is, staat Kerk in Actie op het punt om de resultaten van het nieuwe armoede onderzoek te publiceren. Armoede is helaas weer ‘in’. En diaconieën hebben hier als vanouds mee te maken. Goed dus om er samen over na te denken’, aldus de website van het Diaconaal steunpunt . Samen met het Diaconaal Steunpunt hebben de deputaten voor Kerk en Overheid bezinningsavonden georganiseerd om de kerken te stimuleren betrokken te zijn bij de noden van kerk en wereld. Prof. dr. Roel Kuiper heeft daar gesproken over de bijdrage die kerken kunnen leveren aan de oplossing van de noden van de moderne maatschappij. Hoe ben je dienstbare kerk. Aparte aandacht kreeg het werk in de gevangenissen. Aandacht voor duurzaamheid In veel kerken is er weer aandacht geweest voor de Michazondag. Een streven om vanuit Micha 6:8 aansluiting te zoeken bij de millenniumdoelen. Vijf plaatselijke kerken, waaronder drie vrijgemaakte, kregen van de hulporganisatie 'Tear' een plaquette voor hun bijdrage aan een beter klimaat. Dat bleek uit het gebruik van eerlijke en duurzame producten en door gerechtigheid aan de orde te stellen in de pre-

526

JAAROVERZICHT

diking. De kerk van Zwolle-Noord bijvoorbeeld organiseerde de Michacursus. 6. Gereformeerd onderwijs anno 2010 Ook in 2010 is gediscussieerd over gereformeerd onderwijs. Dit naar aanleiding van de doorwerking van de in 2009 aangenomen beleidslijn dat ook personeelsleden uit de ‘kleine oecumene’ benoemd kunnen worden. Op sommige schoolverenigingen, onder andere in het Noorden van het land is dit besluit geëffectueerd. Met die beleidslijn is de eis van kerkelijke gebondenheid in feite niet opgeheven, maar uitgebreid naar de groep van kerken die wel eens samengevat wordt onder bovengenoemde term. Op veel plaatsen is er een samenwerking gegroeid tussen vrijgemaakten en Christelijke Gereformeerden, die op hun beurt weer samenwerken met Nederlands Gereformeerden. Dat is een ontwikkeling waar velen blij om zijn, omdat die gezien kan worden als een verhoring van Christus’ gebed om eenheid tussen zijn volgelingen. Het is ook een ontwikkeling die haken en ogen heeft, zie daarvoor het overzicht eerder in dit jaaroverzicht. Het Landelijk Verband brengt de wijziging in het benoemingsbeleid ook in verband met deze kerkelijke ontwikkelingen. In het koersbepalende voorstel worden deze ontwikkelingen ook benoemd, aan de hand van besluiten van de vrijgemaakte synode daarover. Daarnaast worden de groeiende contacten met andere kerken en stromingen vermeld. Het is dus een trend vanuit de kerken zelf die opnieuw aandacht vraagt voor het benoemingsbeleid voor gereformeerde scholen. Wat dat betreft ligt hier een duidelijk verschil met de gang van zaken rond de overgang van GPV naar Christenunie, waar dit soort motieven geen rol spelen. Bij de scholen geldt: als je als kerken elkaar erkent als ware kerk, kun je als van oorsprong vrijgemaakte school een leerkracht vanuit die bepaalde andere kerk niet alleen daarom afwijzen voor een benoeming. Dat enkele feit volstaat dan niet. In de discussie in de pers werd het echter breder getrokken. Waarom zou je je kerkelijk beperken tot deze drie met name genoemde kerken? Dat maakt het nodig om nuchter te zijn - welk voorstel ligt ter tafel - en tegelijk waakzaam. Voor de discussie spelen dan een aantal zaken een rol: - Kijk uit welke discussie je voert. Op een gereformeerde schoolvereniging gaat het waarschijnlijk om de implementering van het besluit van het landelijk verband. Dat besluit legt er de nadruk op dat het nog steeds kerkvolgend is: de kerkelijke ontwikkelingen hebben ertoe geleid. In de pers en bij de borreltafel wordt een andere discussie gevoerd. Denk aan die leraar die mogelijk uit een evangelische gemeente komt. Dat zijn twee discussies. - Het punt van de identiteit. Binnen de kerk ken je in de praktijk het verschil tussen miserabele dingen en censurabele dingen. Je komt niet zomaar onder de tucht. Die weg is bovendien een lange. Kan iemand die binnen de kerk op het randje leeft, een goede leerkracht zijn op een gereformeerde of christelijke school? Mag daar het gesprek ook daarover gaan? - De inhoud van het onderwijs. Het LVGS sprak daarover uit: “de nauwe band tussen de gereformeerde school en de gereformeerde kerken vrijgemaakt dient als kenmerk van de gereformeerde onderwijsrichting uitgangspunt te zijn van het leden- en benoemingsbeleid van de schoolorganisatie”. Daar zit de vraag naar de

JAAROVERZICHT

527

bekostiging van het onderwijs achter, omdat de gereformeerde richting als een eigen richting erkend is. Ga je daaraan rommelen, dan kan de basis voor de bekostiging vervallen. Dan zit daar wel in opgesloten dat je dat niet formeel opvat, maar bijvoorbeeld kijkt naar de manier waarop de bijbel en de belijdenis richtinggevend zijn binnen kerk en school. Durf je dat gesprek aan? - De identiteit van de school zelf. Het LVGS heeft daarover ook een document opgesteld, dat tot en met 2010 geldt: het basisconcept gereformeerd onderwijs, te vinden op hun website. In alle verbondenheid met het verleden geeft dat document ook aan dat er verandering is, bijvoorbeeld in de visie op kinderen. Dat is ook elders beschreven, bijvoorbeeld in De Reformatie, in artikelen van J. van der Steeg. Het is aan de plaatselijke school zelf daaraan vorm te geven. 7. Afronding Op zoek naar de kern 2010 kende een opvallend initiatief: de Twittechismus, vanuit de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle. Kennelijk is de oude catechismus actueel genoeg om via moderne media te verspreiden. Een opmerkelijk initiatief, waaruit de veerkracht en de actualiteit van het gereformeerde belijden blijkt. Juist omdat dit gereformeerde belijden uitnodigt en dwingt om telkens weer naar de kern te gaan: waar gaat het nu eigenlijk om. Dat geeft moed om met vrijmoedigheid te zijn wie je bent: gewoon gereformeerd en van daaruit elke keer opnieuw de status quo in discussie brengen. Gereformeerd is een dynamisch begrip waardoor je als kerk nooit kunt volstaan met alles bij het oude te laten. Wel bij de oude leer, maar niet bij de oude vormen en toepassingen. Heel duidelijk kwam dat naar voren in de beantwoording van de vragen aan de kerken rond een aantal liturgische zaken. Heel pregnant kwam dat ook naar voren in de manier waarop de kerk van Arnhem 'Villa Klarendal' omarmd heeft. Deze kerk verwees daarbij naar Handelingen 2, het allereerste begin van de gemeente en legde daarmee ons allemaal de vraag voor wat nu echt gereformeerd is. Wat hoort bij de historische vormgeving en wat is echt de kern. Hoever ga je terug achter die vormgeving. Wat is het kind dat je dan eventueel met het badwater weggooit. Denk je bij de invulling van het woord gereformeerd aan het 'sola scriptura' of komt er ook in mee dat je de historische verworvenheden vanaf de zeventiende eeuw bewaart. Pas dat eens toe op het onderwerp van de middagdienst en de steeds grotere plaats die het werk in kringen binnen de kerken inneemt. Eeuwenlang hebben we elke zondag twee diensten gehad. Nu wordt openlijk gediscussieerd over de vraag of dit wel een goed idee is voor de tijd waarin we leven. De werkorde legt wel de nadruk op het twee keer per zondag bij elkaar roepen van de gemeente, maar blijft van het antwoord van de kerkleden hierop af. Hoort bij de dynamiek van het christelijk leven ook dat het patroon van de samenkomsten verandert en dat het bij elkaar roepen op een andere manier gaat? Dat is niet alleen een vraag voor de experimenten rond gemeentestichting in grote steden, maar wordt ook steeds meer de vraag in landelijk Nederland. 2010 was ook het jaar voor vernieuwde aandacht voor Stanley Hauerwas, een doopsgezind ethicus van wie een aantal opstellen nu vertaald is en uitgegeven onder de titel 'Een robuuste kerk'. Tegelijk vroeg James Kennedy aandacht voor de con-

528

JAAROVERZICHT

trastgemeenschap die de kerk moest zijn. Prof. dr. G. Harinck stelde dat de vormen moeten veranderen. De kerk wordt minder vast omschreven, bijna vloeibaar. In CVKoers bracht Robert Doornenbal dit in verband met de enorme culturele omwenteling. Van het Gutenbergtijdperk met het gedrukte woord naar het Googletijdperk. Het heeft gevolgen voor de manier waarop mensen kennis opdoen en kennis delen. Voor de manier waarop nieuwe gemeenschappen ontstaan. Als kerk kun je er niet omheen je daarmee te confronteren. Daar komt de overgang van kerk naar kring in mee, waarover het in de inleiding ging. Dat vraagt om een goede doordenking, zeker vanuit Kampen, maar ook gekoppeld aan de praktijkervaring binnen het Centrum Dienstverlening van de Gereformeerde Kerken. Kerk en staat In de Volkskrant schreef een historicus in 2010 een heel betoog over het ondemocratische gehalte van de kerk, met verwijzing naar de republiek van de zeven verenigde Nederlanden van voor 1795. Voor hem mocht je godsdienstvrijheid snel afschaffen, omdat godsdienstige mensen kennelijk anderen geen vrijheid gunnen. Vrijheid van meningsuiting en vergadering zou voldoende zijn. Het laatste punt laat ik even liggen. De consequenties hiervan overzie ik niet zomaar. Over het beeld dat deze schrijver kennelijk heeft van het verleden wil ik het wel hebben. Ook onder de erkenning dat het verleden zeker niet ideaal geweest is en dat in naam van God soms vreselijke dingen gedaan zijn. Tegelijk denk ik dat de Nederlandse republiek tussen de andere volken een toonbeeld van tolerantie geweest is. Terwijl de Franse koning Lodewijk XIV de gereformeerden uit zijn land verjoeg, werden in de republiek andersdenkenden getolereerd. Hoe bevoorrecht de Gereformeerde kerk ook was, ze was niet de enige. Doopsgezinden, Remonstranten, Joden, ook Rooms-Katholieken konden hun godsdienst uitoefenen, onder voorwaarden. Ik heb geen heimwee naar die tijd. Bevoorrecht te zijn door de overheid is ook een valkuil voor de kerk en bracht verval met zich mee. Maar juist de inzet op vrijheid van geweten en godsdienst is ingeweven in ons bestaan als volk. Relatief had ons land een voorsprong. Juist dat relatieve bewaart voor de zucht het verleden te kopiëren, maar leidt wel tot waardering van het verleden. Tegelijk laat alleen al het feit van zo’n discussie zien dat het heel moeilijk geworden is om uit te leggen waar we nu precies voor staan. Mensen worden beangst voor wie een religie aanhangt en deze nog serieus neemt ook. Je eigen houding en uitstraling als christen worden hierbij heel belangrijk. Laat er een eenheid zijn tussen de boodschap die je brengt en je levenshouding. Wederkomst Met elkaar zijn we op weg naar de wederkomst van Christus. Of die binnen vijfentwintig jaar een feit zal zijn, daarover hoeven we het niet te hebben. Dat is de mening van de baptistenpredikant uit Drachten, ds. Orlando Bottenbley, die op grond van de ontwikkelingen in de wereld in vergelijking met Bijbelgegevens tot die conclusie komt. De eerste reactie is daarbij misschien: we zullen wel zien. Je hoeft zijn mening ook niet te delen om toch een levendige verwachting van de terugkomst van onze Heiland te hebben. Juist hierin ligt een opgave voor de kerk. Het Humanistisch Verbond mag dan wel reclame maken met het gegeven dat zij geloven in een leven voor de dood en daarmee suggereren dat het in de kerken meestal gaat om het vervolg na de dood. Je kunt je afvragen of de gemiddelde gelovige wel zoveel belang-

JAAROVERZICHT

529

stelling heeft voor de toekomst van de Heer. Toch helpt die toekomstverwachting om je positie als vreemdeling in deze wereld te aanvaarden. Juist omdat we met elkaar op weg zijn naar een beter koninkrijk dan deze wereld te bieden heeft, kun je meeleven met hen die vervolgd worden omwille van de naam en zelf ook in de wereld waarin we leven Christus navolgen, desnoods in een moeilijke positie. Tot slot In de loop van de laatste twintig jaar zijn heel wat idealen die binnen de kerk leefden gesneuveld op de werkelijkheid van de doorgaande ontkerstening in ons land. Je kunt de klok van de geschiedenis niet terugdraaien. De vlinder kan niet terug in de cocon. Maar in tegenstelling tot de natuur hebben wij wel invloed op de vlinder die tevoorschijn komt. Welke vorm die aanneemt, hangt af van de keuzes die wij maken en van het besef van de continuïteit van de boodschap. Daarmee wordt onze tijd, juist voor de vorming van gemeenschappen, er een van crises en tegelijk van beloftes. Het eigenlijke kerkverband ligt, net als in het Nieuwe Testament, in het gemeenschappelijke geloof. Dit is geen ontkenning van de waarde van het kerkverband zoals dat nu functioneert. Zo vloeibaar hoeft het ook allemaal niet te worden. Maar het is wel een kans om binnen de structuren die we hebben ruim baan te maken voor de inhoud. Gods goede nieuws over Christus dat door de Geest mensen verandert en gemeenschap sticht. J.H. Kuiper