Jaaroverzicht Fortis
1999
Risicobeheer
Vrijwel alle bank- en verzekeringsactiviteiten van Fortis kennen een risicoaspect. De belangrijkste risico’s zijn het markt-, het krediet-, het liquiditeits- alsmede het operationele en juridische risico. Bij de verzekeringsactiviteiten speelt verder nog het verzekeringstechnische risico een rol.
Risicobeheer De verschillende risico’s kunnen als volgt worden omschreven: • Het marktrisico vloeit voort uit mogelijke wijzigingen in de waarde van financiële instrumenten ten gevolge van prijsfluctuaties op de financiële markten waar Fortis actief is. • Het kredietrisico is het risico dat een tegenpartij niet in staat blijkt zijn contractuele verplichting, aangegaan jegens Fortis in het kader van leningen of andere financiële transacties, na te komen. • Het liquiditeitsrisico is het risico dat de crediteuren van Fortis per direct liquiditeiten opeisen, waardoor de onderneming gedwongen is extra middelen te lenen of activa te verkopen om tegemoet te kunnen komen aan de vraag naar tegoeden. • Het verzekeringstechnische risico is, binnen de verzekeringen, het risico dat aan klanten uitbetaalde schaden en uitkeringen hoger uitvallen dan verwacht. Dit is het geval wanneer de premies of technische voorzieningen te laag zijn om toekomstige schaden en uitkeringen te dekken. • Operationele risico’s omvatten een breed scala aan factoren die inherent zijn aan de dagelijkse activiteiten van vrijwel elk bedrijf. In een dienstverlenend financieel bedrijf liggen de klemtonen intern op correctheid en continuïteit van de werkzaamheden (key-person problematiek, storingen van apparatuur, beveiliging tegen fraude) en extern op contractuele en niet-contractuele aansprakelijkheden, op informatie- en waardebeveiliging. • Tot de juridische risico’s behoren de potentiële negatieve gevolgen van wetswijzigingen en de kans dat de naleving van bestaande contracten niet afgedwongen kan worden. Bij het risicobeheer streeft Fortis naar een optimale verhouding tussen risico en rendement. Het risicobeheer van Fortis is gedecentraliseerd. Fortis Bank en Fortis Insurance zijn elk verantwoordelijk voor hun eigen activiteiten op dit gebied. Het beoordelen van de grondslagen, doelstellingen, het beleid, de controleprocedures en de (beoordelings)systemen die worden toegepast bij het risicobeheer vormen een centrale verantwoordelijkheid binnen Fortis. Group Audit en de verschillende audit afdelingen houden op lokaal niveau toezicht op het risicobeheer. De procedures voor het risicobeheer zullen verder worden geïntegreerd. Binnen Fortis Insurance is op groepsniveau een Investment & ALM Policy Office (IAPO) opgezet. Het IAPO streeft, samen met de werkmaatschappijen, een grotere mate van standaardisering en een vereenvoudiging van de consolidatie van de informatie met betrekking tot risicobeheer na. Voor Fortis Bank stelt het Asset & Liability Committee (ALCO) de risicoparameters van de business lines vast. Ook houdt ze hier toezicht op. De afdeling Central Risk Management (CRM) van Fortis Bank oefent de dagelijkse controle uit. De afdeling Group Reporting & Risk Monitoring (GRRM) consolideert de informatie uit zowel Fortis Insurance als Fortis Bank.
Jaaroverzicht 1999
Fortis Insurance Organisatie Het risicobeheer bij Fortis Insurance is de verantwoordelijkheid van de afzonderlijke werkmaatschappijen, die zich immers het dichtst bij de bronnen van het risico bevinden. Fortis Insurance ontwikkelt gemeenschappelijke grondslagen, procedures en maatstaven, teneinde inzicht te krijgen in de wereldwijde risico-exposure van de verzekeringsgroep, alvorens deze risico’s op een hoger groepsniveau te consolideren. Verzekeringstechnische risico’s De actuariële afdelingen van Fortis beoordelen regelmatig de toereikendheid van de tarieven en de technische voorzieningen. In 1999 resulteerde dit onder meer - in combinatie met de lage rente - in een verlaging van de garanties voor traditionele levensverzekeringsproducten binnen de EMU. Fortis sluit ook herverzekeringscontracten af om het verzekeringstechnische risico te verminderen. Dit is vooral het geval bij schadeverzekeringen. De selectie van herverzekeringsmaatschappijen vindt plaats op grond van criteria die betrekking hebben op solvabiliteit en betrouwbaarheid en, in mindere mate, spreiding van risico’s over meerdere tegenpartijen. Om de voordelen van spreiding over bedrijfstakken en geografische regio’s op het niveau van de gehele groep te realiseren, coördineert het onlangs opgerichte Fortis Reinsurance de uitgaande herverzekering. Marktrisico Het marktrisico heeft vooral betrekking op de verzekeringen in de beleggingsportefeuille en wordt derhalve veroorzaakt door waardeschommelingen in de financiële activa en het vastgoed. Fortis Insurance reduceert de potentiële negatieve gevolgen van marktfluctuaties door bij de keuze van beleggingen de verwachte uitkeringen aan polishouders zorgvuldig in overweging te nemen. Voor veel levensverzekeringsproducten met een spaarelement houdt dit mede in dat de invloed moet worden bepaald van veranderingen op de financiële markten op de uitkeringen aan polishouders. Binnen Fortis werken de actuariële, beleggings- en ALM-afdelingen met elkaar samen om tegelijkertijd de invloed van de marktomstandigheden op zowel beleggingen als verzekeringsproducten te modelleren, teneinde de optimale beleggingsstrategie te kunnen kiezen. Het instrumentarium dat Fortis Insurance gebruikt om het marktrisico te bewaken, omvat simulatiemodellen, scenario-analyses en stresstesting. De potentiële invloed van veranderingen in rentetarieven, aandelenkoersen en onroerendgoedprijzen op de solvabiliteit, winst en embedded value wordt regelmatig berekend. Fortis Insurance maakt gebruik van derivaten om het marktrisico te beperken en tegelijkertijd transactiekosten en belastingverplichtingen te minimaliseren. Fortis Insurance heeft de gevoeligheid van het resultaat voor belasting onderzocht voor parallelle verschuivingen van de rendementscurve van 100 basispunten naar boven of beneden. De gevoeligheidsanalyse laat zien dat als de rente met 100 basispunten stijgt, het nettoresultaat 1,2% hoger uitvalt dan in het basisscenario. Als de rente met 100 basispunten daalt dan neemt het nettoresultaat af met 1,3%. Wat betreft de gevoeligheid met betrekking tot aandelen en onroerend goed in de sector verzekeringen laat de analyse het volgende zien: als de koersen van de aandelen in de beleggingsportefeuille van de sector verzekeringen met 10% dalen, dan daalt het eigen vermogen van de sector met 12%. Een vergelijkbare daling van de onroerendgoedprijzen doet het netto eigen vermogen van de sector verzekering met 2% afnemen. Kredietrisico Fortis Insurance beheerst het kredietrisico door spreiding, door beperking van het bedrag dat in één en dezelfde onderneming mag worden belegd en door het hanteren van minimumeisen voor de kredietwaardigheid van de beleggingen van Fortis in de overheidssector en de private sector. In de Benelux belegt Fortis een groot deel van de verzekeringsportefeuille in vastrentende waarden die direct of indirect worden gegarandeerd door een soevereine staat.
Risicobeheer
Liquiditeitsrisico Gezien het potentiële belang van de kapitaalmarkten als potentiële financieringsbron, is het liquiditeitsrisico nauw verbonden met de solvabiliteit en het vertrouwen dat de crediteuren hebben in het vermogen van Fortis om haar verplichtingen na te komen. Fortis bewaakt de solvabiliteit van de verzekeringssector met stresstests en andere ’what if ’-analyses. Operationeel risico Fortis Insurance beheerst de operationele risico’s met behulp van interne controlesystemen. Een verzekeringspolis geeft aanleiding tot een groot aantal transacties verdeeld over een zeer lange looptijd. Het interne controlesysteem op deze ingewikkelde informatiestromen is dan ook bijzonder aandachtig uitgewerkt om de totale levensloop van de polis correct te beheersen. De interne audit afdeling houdt permanent toezicht op de goede werking van deze interne controlesystemen. Juridisch risico De juridische afdelingen van Fortis beoordelen de contracten en volgen de ontwikkelingen op het gebied van de belastingwetgeving en regelgeving. Zo zijn bijvoorbeeld naar aanleiding van de mogelijke wijzigingen in de Nederlandse belastingwetgeving de bestaande verzekeringsproducten aan een kritische beoordeling onderworpen en zijn er nieuwe producten ontwikkeld.
Fortis Bank Organisatie Het risicobeleid van Fortis Bank wordt bepaald door de Raad van Bestuur. De raad stelt doelstellingen en globale richtlijnen vast voor het risicobeheer. Zij bepaalt onder meer welke mate van risico aanvaardbaar is. Het Directiecomité is verantwoordelijk voor de implementatie van het risicobeheer. Het comité kan, met behoud van zijn verantwoordelijkheid, bepaalde taken en bevoegdheden delegeren aan de Risk Acceptance Committees, waarvan het zelf de leden benoemt. Eind 1999 had Fortis Bank de volgende Risk Acceptance Committees: Het Asset and Liability Committee (ALCO), dat de hoofdlijnen uitzet voor het balansbeheer, en het Central Credit Committee (CCC), dat het individuele tegenpartijrisico goedkeurt, inclusief landenlimieten en bank(positie)limieten. Naast de hierboven genoemde Risk Acceptance Committees heeft het Directiecomité een onafhankelijke afdeling voor risicobeheer - Central Risk Management (CRM) opdracht gegeven ondersteuning te bieden bij de controle op en de bewaking en evaluatie van de risico’s die de business lines nemen. Het doel hiervan is ervoor te zorgen dat het beheer van deze risico’s in overeenstemming is met de algehele strategische doelstellingen. Het risicobeheer bij de dochterondernemingen van Fortis Bank wordt grotendeels bepaald door de lokale risicomanagers. Zij rapporteren aan het centrale ALCO (en functioneel ook aan CRM). De rapportage en controle met betrekking tot het risicobeheer zijn gescheiden van de commerciële bedrijfsonderdelen. Marktrisico Marktrisico uit hoofde van handelsactiviteiten De voornaamste marktrisico’s waarmee Fortis Bank te maken heeft zijn het rente-, het valuta- en het koersrisico. Voor het bewaken van deze risico’s maakt Fortis Bank, behalve van kwalitatieve controles, intensief gebruik van kwantitatieve modellen die gebaseerd zijn op gevoeligheids- en waarschijnlijkheidsanalyses. Er vinden dagelijks Value-at-Risk (VaR) rapportages plaats, op basis van een aangepaste vorm van twee methodieken: het variantie/covariantiemodel en het historische simulatiemodel. De gebruikte VaR-methodiek is het onderwerp van regelmatige backtesting en wordt vervolledigd met zogenaamde stresstests. In 1999 bedroeg de gemiddelde VaR van de handelsportefeuille van Fortis Bank EUR 7,2 miljoen.
Marc Smits, projectleider Internationaal Zakelijk Bankieren, Fortis Bank
Business centers
“Fortis Bank heeft in 1999, in lijn met haar strategie om een Europees en
nu ook buiten de Benelux
Hongkong hebben grensoverschrijdende implementatieteams tien nieuwe
uiteindelijk wereldwijd netwerk van business centers op te bouwen, haar activiteiten buiten de Benelux verder uitgebreid. In Frankrijk, Italië en
centra geopend. Accountmanagers uit verschillende landen leveren binnen de context van lokale gewoonten aan ondernemingen een uniforme internationale dienstverlening. ‘Act as one’ is de leidende gedachte.”
Risicobeheer
Niet-handelsgerelateerd marktrisico: structurele positie Fortis Bank staat ook bij haar niet-handelsportefeuille bloot aan het rente- en koersrisico. Evenals bij de handelsportefeuille vormt het renterisico hierbij het voornaamste marktrisico. Fortis Bank bewaakt en beheerst dit risico met behulp van risico-indicatoren die zijn gebaseerd op waardeberekeningen en risico-indicatoren die zijn gebaseerd op winstberekeningen. Tot de eerstgenoemde indicatoren behoren de basispuntgevoeligheid, de VaR en de duration van het eigen vermogen. Bij basispuntgevoeligheid wordt berekend hoe sterk de marktwaarde van alle activa en passiva verandert, wanneer elk punt op de renteswapcurve afzonderlijk één basispunt wordt verhoogd of verlaagd. Met het VaR-model voor de structurele positie van de bank berekent men de potentiële verandering van de marktwaarde als gevolg van een wijziging in de rentetarieven, op basis van de historische volatiliteit van de rentetarieven, een holding period van twee maanden en een betrouwbaarheidsinterval van 95%. De duration van het eigen vermogen is een algemene maatstaf voor het renterisico. Men berekent de duration en reële waarde van alle producten op basis van de kasstroom (aflossing en rente). De duration van het eigen vermogen is zodanig dat de duration van de som van de activa gelijk is aan de duration van de som van de passiva, inclusief het eigen vermogen. Bij de risico-indicator gebaseerd op winstberekening wordt het effect gesimuleerd dat een verandering in de rentetarieven heeft op toekomstige winst. Met behulp van een centraal rentescenario en vier andere standaard-rentescenario’s (evenwijdige verschuiving + 100 bp, evenwijdige verschuiving -100 bp, steilere yield curve: kort – 100bp/lang + 100bp of een vlakkere yield curve: kort + 100 bp/lang - 100 bp), berekent men het renteresultaat (inclusief volume-effecten) voor elk scenario voor de komende drie jaar. De gevoeligheid van de winst voor veranderingen in de rentestand bestaat uit het verschil tussen het beste en het slechtste aldus berekende renteresultaat ten opzichte van het renteresultaat volgens het centrale scenario. Eind 1999 bedroeg dit verschil 7,2%. Kredietrisico Vanuit economisch oogpunt maakt Fortis Bank bij de kredietrisico’s een onderverdeling in risico’s met betrekking tot de private sector, risico’s met betrekking tot de overheidssector en risico’s met betrekking tot banken. Per 31 december 1999 (EUR miljard) Balansrisico: Kredietrisico m.b.t. de private sector Kredietrisico m.b.t. de overheidssector Kredietrisico op banken Buiten de balans
(1)
(1)
149,3 63,3 90,0 33,0
Deze post omvat voorwaardelijke verplichtingen zoals weergegeven in de jaarrekening van Fortis Bank minus voorzieningen en activa die als zekerheid zijn gesteld ten behoeve van derden. Financiële instrumenten zijn hier niet onder begrepen
Jaaroverzicht 1999
Kredietrisico met betrekking tot de private sector per klantensegment In onderstaande tabel is het kredietrisico van Fortis Bank met betrekking tot de private sector (EUR 149,3 miljard in 1999) weergegeven. Per 31 december 1999 (EUR miljard) MKB
30,4
Onder nemingen
32,9
Particulieren
40,3
Overig
45,7
Totaal
149,3
Kredietrisico met betrekking tot de private sector per bedrijfstak In onderstaand overzicht is het geconsolideerde kredietrisico van Fortis Bank met betrekking tot de private sector per 31 december 1999 uitgesplitst naar bedrijfstak. In deze bedragen zijn geen waardecorrecties inbegrepen. Per 31 december 1999 (EUR miljard) Land- en bosbouw, visserij
1,4
Energie en water
4,3
Mijnbouw en mineralen
1,8
Chemie en plastic
3,0
Metaalbewerking
3,1
Overige industrie
7,9
Bouw en machinebouw
4,8
Handel, hotels en catering Transport en communicatie Onroerend goed
13,2 5,7 2,8
Financiële diensten en verzekeringen
22,7
Overige dienstverlening
36,5
Niet-gerubriceerd
(1)
Totaal
42,1 149,3
Rating van de kredietportefeuille Fortis Bank gebruikt verschillende instrumenten om het kredietrisico van haar kredietportefeuille te bewaken. In 1999 is een nieuw systeem ontwikkeld dat is gebaseerd op statistische analyses en op verwachte wanbetalingsfrequenties (EDF ofwel Expected Default Frequency). Afhankelijk van het bedrag en het type krediet, moeten kredietbeslissingen binnen Fortis Bank op verschillende niveaus goedgekeurd worden. Op elk besluitvormingsniveau bevinden zich onafhankelijke afdelingen die zich bezighouden met risicobeoordeling. Bij activiteiten zoals projectfinanciering en gestructureerde financiering worden gespecialiseerde afdelingen ingeschakeld. Bovendien bestaat er voor alle leningen een ‘early warning system’. Kredietrisico’s uit hoofde van de derivatenactiviteiten, kapitaalmarktoperaties en transacties met financiële instellingen worden bewaakt via een online Risk Exposure Management systeem. Het kredietrisico dat voortvloeit uit dit soort transacties, dient binnen bepaalde toegestane limieten te blijven. Controle hierop vindt dagelijks plaats. De totale exposure wordt wekelijks via het EDF-systeem gerapporteerd aan de centrale risicobewaking. Fortis Bank bepaalt het kredietrisico uit hoofde van derivatenposities met een marktwaarderingsmethode (mark-to-market). Het management streeft ernaar het kredietrisico waar mogelijk te beperken door netting agreements af te sluiten en door zekerheden te verlangen ter dekking van verplichtingen van klanten.
(1)
Omvat voornamelijk kredietverlening aan particulieren
Risicobeheer
Risico derivatenportefeuille In het kader van de normale bedrijfsuitoefening neemt Fortis Bank deel aan verschillende soorten derivatentransacties, hoofdzakelijk op de rente-, valuta- en aandelenmarkt. Deze transacties dienen om het risico binnen de balans dat voortvloeit uit de activiteiten van Fortis Bank, waaronder kredietverlening en effectenbeleggingen, af te dekken of te verminderen. Tevens sluit Fortis Bank derivatentransacties af als onderdeel van haar handelsactiviteiten, om actief posities in te nemen, af te dekken of aan te passen, en als dienstverlening aan klanten. Bij de derivatentransacties zijn de tegenpartijen over het algemeen banken of andere financiële instellingen. Hieronder is de derivatenpositie van Fortis Bank per 31 december 1999 uitgesplitst naar het soort contract. Per 31 december 1999 (EUR miljard) Valutatransacties
(1)
Valutatermijntransacties
90,5
Valuta- en renteswaps
11,0
Valutaopties
11,1
Totaal Overige financiële instrumenten
112,6 (2)
Renteswaps
348,2
Rentefutures
6,6
Rentetermijncontracten
80,3
Rente-opties
83,6
Totaal Overige aan- en verkopen op termijn Totaal
518,7 (3)
35,1 666,4
Landenrisico Fortis Bank beheert het landenrisico zowel vanuit commercieel als vanuit geografisch oogpunt. De commerciële exposure naar een bepaald land betreft alle transacties die Fortis Bank in het desbetreffende land heeft afgesloten met een lokale tegenpartij waarvan de moeder eveneens een lokale entiteit is of een buitenlandse entiteit met een lokale entiteit als moeder. De geografische exposure naar een bepaald land betreft alle transacties die in dat land zijn afgesloten met een lokale tegenpartij, ongeacht of de moeder een lokale of een buitenlandse entiteit is, door maatschappijen die deel uitmaken van Fortis Bank en niet gevestigd zijn in dat land. Het Directiecomité stelt de maximale commerciële en geografische exposure vast, die is toegestaan naar afzonderlijke landen.
(1)
Te leveren bedragen
(2)
Notional reference amounts
(3)
Overeengekomen aan-/verkoopprijzen
Jaaroverzicht 1999
Hieronder is per 31 december 1999 de boekwaarde op consolidatiebasis weergegeven van het landenrisico van Fortis Bank op grond van de geografische benadering. Per 31 december 1999 (EUR miljard) Europese Unie excl. Benelux Overig West-Europa Overige geïndustrialiseerde landen Oost-Europa
85,0 3,8 19,6 0,8
Latijns Amerika
1,8
Azië (exclusief Japan)
3,5
Overig
1,7
Totaal
116,2
Liquiditeitsrisico Fortis Bank beheert het liquiditeitsrisico zodanig dat zij zelfs onder ongunstige marktomstandigheden kan voldoen aan de vraag van klanten, aan aflossingsverplichtingen en aan kapitaalvereisten. Operationeel risico Fortis Bank bewaakt de operationele risico’s zowel centraal als decentraal door middel van methodologieën, regelgeving en aanbevelingen. De verschillende business lines en landen blijven verantwoordelijk voor de operationele risico’s. Alleen de business line overschrijdende risico’s worden centraal behandeld. Op termijn is het de bedoeling om alle operationele risico’s op een economisch gelijkwaardige wijze te behandelen. Prioritair worden evenwel de continuïteitsplannen van elke eenheid wereldwijd onderzocht. Parallel hiermee worden de bestaande verzekeringsprogramma’s voor eigen risico’s internationaal aangepast. Evenzo wordt het risico op het gebied van e-commerce van zeer nabij gevolgd. De interne audit afdeling volgt op de voet hoe Fortis Bank het operationeel risicobeheer verder uitbouwt. Juridisch risico Het juridisch risico geldt vooral voor derivaten, aangezien de wetgeving hiervoor van betrekkelijk recente datum is en in sommige gevallen niet volledig. Fortis Bank bewaakt dit risico door ervoor te zorgen dat transacties op de juiste wijze goedgekeurd worden en door nieuwe of ongebruikelijke transacties ter beoordeling voor te leggen aan juridische adviseurs.
Brussel/Utrecht, 23 maart 2000 Executive Committee J.L.M. Bartelds RA Graaf M. Lippens H.J. Hielkema H. Verwilst B.J.H.S. Feilzer G. Mittler
Marga Zandvliet-van Agthoven, consultant Informatiemanagement en Administratieve Organisatie, Fortis Bank
Millennium “Als lid van een van de millenniumwerkgroepen van Fortis was het testen of geldautomaten na de millenniumovergang nog zouden werken een van mijn werkzaamheden. Uitgangspunt voor ons was dat de klant zijn transacties - ook bij calamiteiten - zonder problemen kon blijven afhandelen. Om dit te realiseren hebben we de processen waar de klant bij uitval de meeste hinder van ondervindt, geïnventariseerd en een nood- en overgangsscenario opgesteld. We hebben het noodscenario niet hoeven te gebruiken, omdat de eeuwwisseling probleemloos is verlopen. Maar met de gebundelde en geactualiseerde kennis uit verschillende afdelingen hebben we wel een goede basis kunnen leggen voor een calamiteitenhandboek.”
