476
JAAROVERZICHT JAAROVERZICHT 2012
In 2012 werd in ieder geval duidelijk dat de Nederlandse samenleving het christendom voorbij is. Denk alleen maar aan de uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer en de samenstelling van de regering. Geloven is steeds meer een priv_ zaak geworden. Kerken zullen er steeds meer mee moeten rekenen dat hun publieke rol uitgespeeld is: er is geen comfortabele korst van christendom meer om hen heen. Tegelijk wordt de kerk zelf steeds vloeibaarder. De belijdenis over de kerk functioneert in ieder geval anders dan twintig jaar geleden. Er is veel herkenning van christenen aan de andere kant van de kerkmuren. Hangt dit samen met de omslag dat christenen in Nederland nu een minderheid vormen? Het jaaroverzicht over 2012 werkt deze twee punten uit. Het geloof voorbij In 2012 kreeg Nederland een nieuw kabinet; volgens het gezegde krijgt ieder land de regering die het verdient. Binnen de kortste keren was de klus van de kabinetsformatie geklaard. Het bijzondere is wel, dat het om een VVD-PvdA-kabinet gaat. Van de confessionele partijen doet niemand mee. Het CDA is sterk gekrompen en de ChristenUnie niet gegroeid. De SGP is daarentegen een zetel gegroeid. Een compleet nieuwe situatie. Niet dat er buiten de confessionele partijen geen christenen in de Tweede Kamer zitten, maar de tijd van het christendom is voorbij. In deze inleiding op het jaaroverzicht een korte terugblik op het jaar 2012, juist aandacht voor dit punt. Wat betekent dit allemaal. Godslastering Laten we beginnen met een stukje symboolwetgeving: het verbod op godslastering. Het bijzondere is dat dit internationaal ook een rol speelt. In Pakistan is een jong meisje ternauwernood aan een veroordeling wegens blasfemie ontsnapt: ze zou onzorgvuldig met de Koran omgesprongen zijn. Het verbod op godslastering wordt daar nu vrijwel exclusief uitgelegd als een verbod om de Islam in een kwaad daglicht te stellen, terwijl het uit de tijd van de Engelse overheersing stamt en juist bedoeld was om christenen te beschermen. In Nederland kennen we ook zo’n verbod, ooit geformuleerd in de tijd dat het merendeel van de Nederlanders zich nog christen wilde noemen, maar inmiddels tot een dode letter geworden. De seculiere partijen zijn voor afschaffing ervan. Je moet kerk en staat scheiden en dit is een hinderlijke herinnering aan de tijd dat de tegenstelling tussen beide nog niet zo helder onder woorden gebracht is als nu. Je kunt erover twisten of dit gebod gehandhaafd moet blijven of niet: het Nederlands Dagblad schreef in een commentaar dat het wel verdwijnen kon, terwijl Hans Goslinga in Trouw waarschuwde voor de implicaties daarvan. Dat het voorstel om het verbod te schrappen nu op een meerderheid kan rekenen, is tekenend voor de omslag die zich in ons land voltrokken heeft. Omroep De kleine religieuze omroepen, ZvK en IKON, gaan verdwijnen. Ze moeten maar fuseren met de grote omroepen die ook levensbeschouwing in hun pakket hebben. Ook daar kun je een hele discussie over houden. Het is wel uniek dat de staat der
JAAROVERZICHT
477
Nederlanden de uitzending van kerkdiensten financieel mogelijk maakte. En je kunt daarnaast een hele discussie houden over de taak van de publieke omroepen. Je kunt je zelfs afvragen of het strikt genomen nog wel nodig is om via de omroep kerkdiensten uit te zenden: op het internet kun je te kust en te keur zoeken onder kerkdiensten die live, met videobeelden en al, uitgezonden worden en ook later nog bekeken/beluisterd kunnen worden. Ze hebben dan natuurlijk niet de kwaliteit die de uitzending van de ZvK bijvoorbeeld wel had, door de begeleiding van deskundigen op het gebied van communicatie via de publieke media. Toch is ook dit voorstel te plaatsen in de trend om het geloof achter de voordeur te houden. Je mag het best hebben, een religieuze opvatting, maar niemand mag daar last van hebben. Dit geldt overigens heel breed: de plannen treffen alle kleine levensbeschouwelijke omroepen, dus ook het Humanistisch Verbond, en de Islamitische, Boeddhistische en andere omroepen. Als dit doorgaat, is weer een stukje openbaar terrein waarop de kerk zich bewegen kon, verdwenen. Onderwijs Een ander punt dat in 2012 speelde was de vergoeding van vervoerskosten voor onderwijs. Als je in Groningen woont en de dichtstbijzijnde school van de gekozen richting ligt twee provincies verder, dan gaat het wel in de papieren lopen. Dat zit gemeentebesturen in een tijd van bezuinigingen niet lekker, mede omdat ze natuurlijk overtuigd zijn van de kwaliteit van het onderwijs ter plekke. Bovendien kiest iemand niet voor een openbare school op grote afstand, maar wel voor een christelijke, gereformeerde of reformatorische school. Daarom wordt de vergoeding van de vervoerskosten sterk ter discussie gesteld. Velen vinden dat die maar moet verdwijnen: er is onderwijsaanbod in de buurt en als je toch kiest voor een verder weg gelegen school, moet je er maar zelf voor opdraaien. Dat hakt erin, zeker als blijkt dat het effect van de voorgestelde kabinetsmaatregelen om de economie weer op orde te krijgen vooral de grotere gezinnen treft. Je kunt je afvragen of het inderdaad ook de bedoeling geweest is van de regeling voor vervoerskosten dat je een blanco cheque geeft aan de ouders voor soms grote bedragen. Je kunt je ook afvragen of jouw keuze om je kind soms meer dan honderd kilometer te laten reizen een goede is. Ook om tactische redenen. Het roept vragen op en verleidt tot antwoorden die ook nadelig uitpakken voor mensen die om dezelfde redenen hun kinderen naar een bijzondere school sturen die veel dichterbij is. Als dit doorgaat komt er een nieuwe opgave voor de actie Schoolgeld, waarbij de huidige achteraf gezien heel klein is. Wat hieruit blijkt: de haast vanzelfsprekende erkenning van de waarde van het geloof en het recht van ouders om voor hun kinderen onderwijs te kiezen in overeenstemming daarmee, wordt sterk betwist in Nederland. Staan op je wettelijk recht kan daarbij een katalysator zijn voor het afschaffen ervan. Dezelfde vraag komt bij mij op bij wat in het laatst van 2012 in het nieuws was: het stichten van evangelische scholen op ‘witte’ plekken voor die richting in Onderwijsnederland, terwijl het nog maar de vraag is of er leerlingen zijn. Helemaal OK volgens de wet, maar is het wijs? Besef je dan voldoende dat het denkklimaat in de samenleving veranderd is? Steeds meer stemmen gaan op om wat beschouwd wordt als de voorkeurspositie van christenen in de wetgeving af te schaffen. Vervolging
478
JAAROVERZICHT
Overdrijven is daarbij een gevaar. Er zijn in deze wereld talloze landen waar mensen vervolgd worden om hun geloof. Er zijn landen waar een christelijke minderheid die er tientallen eeuwen was, vrijwel verdwenen is, in de golf van islamisering die door de Arabische wereld gaat. Er zijn daarnaast ook landen waar de publieke erkenning van Gods naam nog heel gewoon is, denk aan de Verenigde Staten van Amerika. Ook hier kun je eindeloos over discussi_ren. Petrus merkte in zijn brief al op dat je er wel voor moet inspannen dat je niet vervolgd wordt om je misdadige gedrag, dat het puur om de naam van Christus gaat. Niet elke actie tegen kerken is een zaak van vervolging. En anderzijds: wat zegt zo’n publieke erkenning van Gods naam als dat in de praktijk niet doorwerkt en er een samenleving ontstaat van ieder voor zich, nota bene ook nog verdedigd door rechtse christenen met en beroep op de grondwettelijke vrijheid. Vrijheid is dan niet meer dan een ander woord voor nothinglefttoloose, zoals Janis Joplin jaren geleden al zong. Toch is het opvallend dat in de onderzoeken naar de positie van christenen in deze wereld wel blijkt dat ons land opschuift. Er is geen sprake van vervolging, maar je komt wel op een achterstand te staan. Post-christendom Tientallen eeuwen hebben we in Europa geleefd in een christelijke samenleving. Dat begint, zegt men, bij de romeinse keizer Constantijn de Grote en eindigde in de laatste decennia. De samenleving was christelijk. Andersdenkende minderheden werden op zijn gunstigst geduld. De tien geboden waren een vanzelfsprekend richtsnoer voor iedereen. Prof. dr. J. Douma wees er jaren geleden al op in zijn studie over politieke verantwoordelijkheid dat christenen boter op hun hoofd hebben: ze gunden anderen niet dezelfde vrijheid die ze voor zichzelf vanzelfsprekend vonden. Keert zich dat tegen ons? Er komt in ieder geval nu een maatschappij die volstrekt geseculariseerd is. Heel sterk speelt dat al in de wetenschap. Zelfs een verwijzing naar God in een dankwoord bij een proefschrift was de universiteit te Leiden al te gortig, ondanks de ontstaansgeschiedenis van deze instelling. Dat is geweldig wennen voor de kinderen van God. Er is geen vanzelfsprekende christelijke schil meer om de kern van je geloof. In de jaren dertig van de vorige eeuw waren de socialisten ook tegen geslachtsgemeenschap voor het huwelijk en kon je je op dat punt beroepen op een gemeenschappelijke manier van leven. Dat is compleet voorbij. Je leeft in een wereld die veel meer lijkt op de wereld waarin het Nieuwe Testament ontstaan is. De tegenstellingen worden groter, al komt dit lang niet altijd uit in een andere manier van leven. Zie het EO-onderzoek Leef je geloof. Dat vraagt om bezinning en kritisch bevragen van het verleden. Midden in de wereld Je kunt dan twee dingen doen: met elkaar een reservaat in, zoals de Amish in de USA doen of in deze wereld met de veranderde omstandigheden leven. De eerste oplossing was misschien niet de bedoeling, maar wel het effect van de inmiddels afgebrokkelde verzuiling. In 2012 werd er aandacht voor gevraagd dat ook de laatste overgebleven zuil, de reformatorische, scheuren vertoont. En hierboven werd al duidelijk dat je voor deze oplossing niet langer op de steun van de Nederlandse samenleving kunt rekenen. Je kunt ook zoeken naar een andere manier van kerkzijn. Tim Chester en Steve Timmis doen dat in hun boek 'Midden in de wereld', dat in Nederlandse vertaling ver-
JAAROVERZICHT
479
scheen in 2012. Opvallend is dat zij met dankbaarheid verwijzen naar gereformeerde Nederlanders als Abraham Kuyper en Herman Bavinck, die leefden rond het jaar 1900. Van hen nemen ze de aandacht voor de kerk mee en het besef dat het hele leven terrein van Christus is. In hun boek haken ze aan bij de eerste brief van Petrus en wijzen ze erop dat de situatie dat je niet vervolgd wordt, de uitzondering is. Het besef dat je in je leven van elke dag (everydaychurch is de oorspronkelijke Engelse titel) je Heer dient, draagt het leven. Zo helpen ze om je positie als christen te bepalen in een postchristelijke samenleving. Winst uit verlies. Cijfers en feiten Cijfers en feiten spreken hun eigen taal. Ze vormen de structuur van wat er verder volgt aan idee_n en visies. Daar zit een wisselwerking tussen. Inspirerende visies kunnen mensen aantrekken, maar krimp hoeft niet het gevolg te zijn van oninspirerende manieren van kerkzijn. Meestal zit het wat ingewikkelder in elkaar. We proberen de cijfers te duiden en verzamelen feiten vanuit de plaatselijke kerken. Statistiek Op een andere plek in dit jaaroverzicht staat het volledige overzicht van het ledental van de Gereformeerde kerken vrijgemaakt. Ook dit jaar was er sprake van getalsmatige achteruitgang. De statistiek zegt dat er 843 leden minder zijn dan vorig jaar. Opvallend daarbij is het verschil tussen het aantal mensen dat vertrokken is naar zusterkerken en het aantal mensen dat binnengekomen is uit zusterkerken. Daar zit een verschil tussen van 231 leden. Nu zijn er altijd een aantal mensen ‘onderweg’: ze hebben hun attestatie wel ontvangen, maar nog niet ingeleverd. In 2011 ging het daarbij echter om enkele tientallen. Ook zijn er weer meer mensen die zich onttrokken hebben aan de gemeenschap van de kerk: bijna driehonderd meer. In totaal 2342 mensen. Wel zijn er meer kinderen gedoopt en meer mensen toegelaten tot de gemeenschap van de kerk. Wie zich onttrok sloot zich meestal aan bij een ander kerkgenootschap. De Nederlands-Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerk was voor meer mensen een nieuw onderdak dan in 2011. De aantallen van wie vertrokken naar andere kerken of van wie de kerkelijke bestemming onbekend is, blijven hoog, maar zijn niet veel veranderd vergeleken met 2011. Waarschijnlijk vallen hier de mensen onder die zich aangesloten hebben bij een evangelische groepering. Als je naar de particuliere ressorten kijkt, valt op dat alleen in Holland-Noord er sprake was van getalsmatige groei. In de andere ressorten is er teruggang van ledental. Groningen springt daar wat bovenuit met een teruggang van zo’n 250 leden. In 2012 waren er wel kerkgemeenschappen die een groei vertoonden. De NGK groeide en ook de Gereformeerde Gemeenten kenden een toename van het ledental. Toch vraagt het verschijnsel krimp in de meeste kerken de aandacht. De teruggang in ledental brengt met zich mee dat er kerken waren die om een of andere reden voortzetting van hun zelfstandige bestaan niet re_el achtten. In 2012 is opvallend vaak gekozen voor de oplossing van een fusie, waarin je de krachten bundelt en het werk doelmatiger kunt verdelen. Het geeft nieuwe kansen aan de nieuw ontstane kerk. Meestal ging het om een fusie met een andere vrijgemaakte kerk in de buurt, in Rotterdam-Zuid kwam er een samenwerkingsgemeente met de plaatselijke CGK.
480
JAAROVERZICHT
Opvallend was de aandacht voor de ‘gewone’ kerken, en de onopvallende christenen, naast de aandacht voor de plaatsen waar bijzondere dingen gebeuren. Leve de saaie christen, was een artikel in het blad CV Koers. En prof. dr. Bram van de Beek vroeg in zijn publicatie ‘Lichaam en Geest van Christus’ aandacht voor de structuren van de kerk. Hij ziet geen uitweg in ruim baan maken voor de evangelische benadering. In het vaststellen van de nieuwe kerkorde heeft onze synode daar ruimschoots aandacht aan besteed. Cijfers en feiten Er is veel nieuws vanuit de plaatselijke kerken. Bron daarvoor is vooral de enqu_te die gemeenten de kans geeft de aandacht op bijzondere zaken te vestigen. Anderzijds komen de berichten ook uit de pers: de rubriek lokaal van het Nederlands Dagblad en de beide kerkbodes. Meestal worden de goede dingen doorgegeven; soms kwam een kerk in het nieuws door negatieve zaken. We vermelden die ook. De berichten over samenwerking met andere kerken hebben verderop een plaats in dit jaaroverzicht. Almere Toelating van 'nieuwe' leden (niet echt uit andere kerken): 5 catechumenen, 1 heeft al belijdenis gedaan, 3 zullen dat binnenkort doen waarvan 1 ook gedoopt wordt en 1 zal in de loop van volgend jaar belijdenis doen en gedoopt worden. Alphen aan de Rijn Het kruispunt is de nieuwe naam voor het kerkgebouw, onthuld op Burendag met open dag voor buurt (rommelmarkt, muziek, etc.), activiteiten voor de buurt in samenwerking met het wijkteam (koffieochtenden ouderen uit Zeeheldenbuurt; maaltijden 1x per maand); met RK 2-tal vespers per jaar; groeiend aantal contacten en toetreders. Amersfoort-Nieuwland Permanenteee aandacht voor vorig jaar gestarte 'Gemeente van HuisGroeigroepen', Onderzoek naar (invoering) nieuwe bestuursstructuur, (Re)activering Gavenbank, Jeugdbeleidsplan (incl. voornemen aanstellen Jeugdwerker), teruglopende belangstelling voor de middagdiensten, tegenvallende collecteopbrengsten, dreigend begrotingstekort. Amersfoort-Zuid Afgelopen jaar en ook komend jaar is er wel speciale aandacht geweest aan bijzondere onderwerpen die gemeentebreed zijn behandeld. Dus geen doelgroepenbenadering maar een onderwerpenbenadering voor alle doelgroepen. Arnhem Restauratie van de monumentale Koepelkerk inclusief het orgel en aankoop van een nieuw onderkomen voor jeugdactiviteiten. Rijk en provincie Gelderland subsidi_ren deze verbouwing deels. De restauratie is tevens een kans om het gebouw aan te passen aan de behoeften van het groeiend aantal gemeenteleden. Assen-Kloosterveen mocht op de valreep (in december 2012) het1000ste lid verwelkomen. Barendrecht De gemeente is momenteel in de afrondingsfase van het traject van samengaan met de buurgemeente Pernis/Albrandswaard. Dit jaar is gebruik gemaakt van het kerkgebouw van de PKN, omdat de eigen kerk te klein geworden was. Bergen op Zoom In 2012 heeft de gemeente besloten om opnieuw met beroepingswerk te starten. Een steunaanvraag op basis van Artikel 11 KO is door de classis Middelburg goedgekeurd. Ze hopen in 2013 een dominee te vinden die binnen het missionaire karakter van de gemeente zich onderscheidt in pastorale begeleiding
JAAROVERZICHT
481
van zoekers en gasten in de gemeente. In 2012 heeft de gemeente voor het eerst een Alpha-cursus georganiseerd. Alle deelnemers zijn doorgegaan met een vervolgcursus en 1 cursist heeft inmiddels belijdenis van het geloof afgelegd. 2 anderen gaan het traject van belijdeniscatechesatie in. In 2013 wordt opnieuw een Alpha-cursus gegeven, dit maal in samenwerking met een plaatselijke Evangelische Gemeente waar goede samenwerkingsbanden mee zijn. Capelle aan de IJssel-Zuidwest Het aantal vieringen in het winkelcentrum 's Gravenland is uitgebreid van 2 naar 4. Dalfsen De gemeente van Dalfsen is per 1 januari 2012 gesplitst in twee zelfstandige gemeenten: Oost en West. Dalfsen-West gaat verder met 1 predikant en daarnaast een kerkelijk werker voor 16 uur per week. Voor inhoudelijke gemeente-opbouw heeft de kerk van Dalfsen-West gekozen voor een bezinning aan de hand van de Pep-cursus 'Leven uit de Bron', die voor onze gemeente weer doorvertaald wordt in een cursus voor kerkenraadsleden en daarna hopelijk de gemeente in. Delft meldt de komst van ds. Hans Jan Roosenbrand en de start van DelftProject, een langjarig initiatief om met name buitenlandse studenten in Delft gastvrijheid te bieden en een goed woord over de Heer Jezus Christus. De Lier-Maassluis Per 1 oktober 2012: opheffen van De Lier en Maassluis en samen verder gaan als een nieuwe gemeente met twee preekplaatsen. Reden is het teruglopend aantal kerkleden, vooral in De Lier. Driebergen-Rijssenburg De opening van een zogenaamd Wijkontmoetingspunt, een initiatief van onze diaconie samen met de diaconie van de Protestantse kerk Driebergen, gesteund door de burgerlijke gemeente. Eindhoven Het kerkgebouw krijgt een functie als uitdeelpunt voedselbank en kledingbank; in samenwerking met de CGK en DVN en IFES is vanuit IFES een missionair werker aangesteld onder de internationale studenten Enkhuizen De samenwerkingsgemeente cgkv ‘Levend water’ heeft een eigen gebouw gekocht en opgeknapt in 2012, met financi_le hulp van onze zusterkerken. Nu hebben ze onderdak voor de kinderen, en meer mogelijkheden voor onderling contact. De gemeente richt zich steeds meer op evangelisatie. ‘s-Gravenhage-Centrum/Scheveningen Dit jaar kwam ds. Jasper Klapwijk vanuit Winsum naar ons toe, o.a. met zijn prediking ondersteunt hij de gemeenteleden in hun dagelijks christelijk leven. Dit jaar werd het werk in kringen weer uitgebreid met nieuwe kringen, omdat het aantal broers/zussen op een kring toeneemt. De kringen worden begeleid door de werkgroep kringen, de kringleiders volgden dit jaar een training. Dit jaar organiseren we, zoals al een paar jaar, een vesperdienst op de zondagavond voorafgaande aan kerst, waarbij de buren van de gemeenteleden en ook de buren rondom het kerkgebouw m.b.v. een flyer worden uitgenodigd. Groningen-Noord-West is ook een fusiegemeente van Groningen-Noord en Groningen-West. De reden lag in het dalende ledental en in de bijzondere samenstelling van de gemeente: veel senioren en veel studenten. Grootegast Nadat in januari het evangelisatieproject Oase van start is gegaan, is dit project later be_indigd omdat het binnen de gemeente veel discussie opriep. Heerenveen is gaan werken met pastorale bezoekers (m/v). Zij zorgen samen met de ouderlingen, diakenen en predikant voor een geestelijke bearbeiding van de gemeente, en samen met hen vergaderen ze ook regelmatig om het werk goed op elkaar af te stemmen. Dit geeft de zorg voor de gemeente een goede impuls.
482
JAAROVERZICHT
Hoogkerk De kerk van Hoogkerk werkt samen in ‘Groningen in Beweging’: gezamenlijke Stadsevangelisatie (Groningen) door GKv- en CGK-kerken, met ook de Martini-gemeente (PKN) en de Tehuisgemeente (NGK). Kampen-Zuid Vanaf 1 september 2012 is een jeugdwerkster aangesteld in ruil voor een tweede predikantsplaats. Zij werkt 20 uur per week ten bate van de jeugdleden. Kantens kende een ongekend groot aantal jongeren dat belijdenis deed: elf op een gemeente van 169. Krimpen aan de IJssel Renovatie kerkgebouw, en plaatsing van een ander orgel, afkomstig uit de GKv van Utrecht-Noordwest Leeuwarden Dit jaar is er een TV-kerkdienst vanuit de kerk van Leeuwarden door de RKK uitgezonden. De diaconie heeft zich verbonden aan het Diaconaal Platform Leeuwarden. De gemeente is toegetreden tot de Raad van Kerken. Leidsche Rijn De Nederlands Gereformeerde Kerk Utrecht Leidsche Rijn (RijnWaarde) en de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt Leidsche Rijn (GKv LR) hebben van de gemeente Utrecht voorlopig een kavel toegewezen gekregen voor nieuwbouw van een kerk. Dit na commotie omdat een eerder plan niet door kon gaan vanwege een fout in de tekening Loppersum-Westeremden Loppersum en Westeremden zijn gefuseerd en hebben een keer per zondag een eredienst gezamenlijk in Loppersum en een keer afzonderlijk in Loppersum en Westeremden een kerkdienst. De fusie moet tijd vrijmaken van kerkenraadsleden voor het ‘echte’ werk binnen de gemeente: pastoraat en onderwijs. Voor 2013 is een flink aantal samenbindende activiteiten gepland. Marknesse Nieuw orgel per oktober 2012. Marum Sinds september 2012 heet de kerk officieel Immanuelkerk. Middelharnis Begin februari is het kerkgebouw na een grondige verbouwing feestelijk in gebruik genomen. Daarbij is een feestelijk openingsweekend met verschillende activiteiten georganiseerd. Mussel kende een project visievorming voor kerkenraad en gemeente. Nijmegen Eind januari 2012 kon het ingrijpend vernieuwde kerkgebouw De Boskapel weer in gebruik genomen worden. De vieringen van de rooms-katholieke Boskapelgemeenschap worden ook in dit gebouw gehouden. Het gebouw had een functie in de Nijmeegse gemeenschap en moet die blijven houden. Catechese en Jeugdwerk worden gecoördineerd door een Jeugdraad. Die is in de loop van de tijd wel geslonken tot vooral de jeugdouderling, maar de co_rdinatie blijft wel overeind, mede omdat de jeugdouderling is vrijgesteld van regulier wijkwerk. De jeugdouderling is vast lid van de CBZ/moderamen. Jeugdwerkers en catecheten worden jaarlijks geschoold op vooral inhoudelijke onderwerpen. Voor elke jeugdgroep zijn twee jeugdwerkers beschikbaar; wel is continuïteit lastig vanwege hoge doorstroming jeugdwerkers. Dat heeft met het jonge profiel van de gemeente te maken, maar voor een meerjarig en duurzaam traject met jongeren is dat niet bevorderlijk. Voor de jongere catechisatiegroepen worden sinds een jaar ook twee catecheten ingezet per groep, om 'beheers'redenen, maar ook om aan de soms grote onderlinge verschillen beter aandacht te kunnen schenken. Er is sinds twee jaar meer gericht aandacht voor het mobiliseren van de capaciteiten van de gemeente zelf, onder andere via een taakgroep Eredienst (die alle betrokkenen rond de eredienst in beeld heeft en activiteiten co_rdineert). Dit ter uitvoering van het beleid dat we rond en in de eredienst breed de gaven in de gemeente willen
JAAROVERZICHT
483
inzetten (voorlezers, cantorij, musici, themadiensten, kindmoment, liturgie en liedkeuze). De doorgaande gemeenteopbouw willen we versterken vanaf de basis (daarom concentratie op de gemeenschap in de buurtwijken), met ondersteuning van een taakgroep gemeenteopbouw. Deze heeft de opdracht om regie te voeren, ondersteuning te organiseren, aan te bieden, te faciliteren, initiatieven te begeleiden etc, binnen een meerjarig kader en met behulp van projecten en/of thema's. Waar ze tegenaan lopen is dat veel initiatieven op basis van individueel initiatief en/of het enthousiasme van enkelen worden opgestart en uitgevoerd, maar dat het moeilijk blijft om voor de coördinatie en de regie en daarmee een duurzame realisatie van de gestelde doelen voor langere tijd een vast en actief team 'in de lucht te houden'. De ambities lopen daarmee nogal eens voor op de praktische mogelijkheden van de gemeente. Op de laatste bezinningsdag van de kerkenraad is een lans gebroken voor een meer gefocuste benadering: doe een paar dingen en doe die goed (op basis van HealthyChurches, Robert Warren). Vanuit dat perspectief tellen we onze zegeningen, gezamenlijke maaltijd na afloop van een eredienst, een enthousiaste invulling van de adventsperiode, met een bijbelleesrooster, aparte bijbelstudiebijeenkomsten daaromheen en themapreken ter ondersteuning, het plan om rond en op Valentijnsdag het thema huwelijkstrouw uit te diepen én dat breder in de omgeving bekend te maken, in combinatie met een marriage course en vlak voor kerst een 'kerstlichtjestocht' in het park rond de kerk, ook een activiteit waar de gemeente nadrukkelijk mee naar buiten treedt. En wordt veel zegen op ervaren. Nijverdal Op 7 oktober 2012 was er een dienst van verootmoediging en dankzegging samen met emeritus predikant ds. T. Bosma. Deze dienst was de afsluiting van een jarenlang proces van werken aan verzoening tussen ds. Bosma en de gemeente te Nijverdal. Noardburgum In 2012 zijn in totaal 10 asielzoekers gedoopt: 9 volwassenen en 1 kind. De zes doopdiensten waren tweetalige diensten met vertaling in Farsi of Arabisch. In de bekeringen zien we iets van Gods zegen op het vele werk dat gebeurt in contact met deze vluchtelingen. Sinds vier jaar is er wekelijks bijbelstudie voor asielzoekers die verblijven in Burgum, St. Annaparochie en Drachten. Op zondag worden asielzoekers speciaal welkom geheten en is er na de middagdienst nabespreking. Daarnaast wordt er nog speciale doopcatechese gegeven. Vanaf 2012 wordt dit werk financieel ondersteund door de classis Buitenpost. Nel Stelpstra's kosterswerk is overgenomen door een bijzonder groot aantal vrijwilligers uit de gemeente. Oldehove Het werk van de evangelisatiecommissie wordt opgezet in samenwerking met de lokale PKN-kerk. Pijnacker-Nootdorp heeft een gerenoveerd kerkgebouw. Steenwijk De boekhouder blijkt ruim anderhalve ton te hebben gestolen uit de kas van de kerk. De gemeente heeft aangifte gedaan. De boekhouder heeft spijt betuigd en beloofd alles terug te betalen. Surhuisterveen Het kerkgebouw ‘De Regenboog’ aan de Dellen 48 is geheel vernieuwd. Met name betreft dit de entree, de ontvangsthal, de keuken, de vergaderzalen en de sanitaire voorzieningen. De kerkzaal is voorzien van een nieuw liturgisch centrum. De verbouw heeft ongeveer 9 maanden geduurd, op 22 september is de nieuw naam ‘De Regenboog’ officieel onthuld en op 23 september 2012 is het ge-
484
JAAROVERZICHT
bouw in gebruik genomen. Twijzel is met ingang van 1 september 2012 een uitgebreid consulentschap aangegaan met de GKv Drogeham. Ds. de Meij van Drogeham is 20% werkzaam in de gemeente van Twijzel. Dit mede gelet op de toekomst omdat de gemeente van Twijzel klein is geworden en in de toekomst verwacht wordt dat ze niet zelfstandig verder kan gaan. Urk 12 doopdiensten, 2 belijdenisdiensten, 7 trouwdiensten 1 bevestigingsdienst en vijf avondmaalszondagen. Thema avond over misbruik in pastorale relaties. Gemeenteavond met de zendingscommissie over het werk van Arreke Wigmans in Valeu Lui Mihaihttp://ww.gipsymission.nl/index.php???page=Project_Valea) en de Urker stichting Hulp aan vervolgde en verdrukte christenen. Verder zijn er verschillende uitzendingen via de radio geweest. Voor de ZvK op 22 april 2012 en een aantal diensten op UrkFM (lokale omroep). Utrecht Missionair werk Kanaleneiland. Vanaf 2005 is het missionair werk op Kanaleneiland opgestart op initiatief van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt van Houten, Utrecht-Noord/West en Utrecht (Centrum). Zij legden dit in handen van de classis Utrecht, die daarvoor het deputaatschap UMA en de Stichting UMA in het leven riep. UMA staat voor Utrechtse Missionaire Arbeid. De naburige classes Amersfoort en Hilversum geven ook financieële steun aan het moslimwerk van UMA. De Stichting UMA heeft ten doel ‘het opzetten en beheren van projecten van missionaire en diaconale aard’ en tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door het aanstellen van een missionair kerkelijk werker, het leggen van contacten met moslims en moslimorganisaties, het toerusten van de (leden van de) Gereformeerde Kerken in de regio Utrecht." Op 1 juni 2009 stelde de Stichting UMA br. Henk Bouma aan als kerkelijk missionair werker onder moslims. Hij heeft in oktober 2012 een beroep aangenomen van de gemeente Utrecht (Centrum) om predikant te worden met een bijzondere roeping voor het werk onder moslims in de regio Utrecht en is op 25 november 2012 als predikant bevestigd en heeft intrede gedaan. De Stichting UMA heeft ook zr. Elmarie Bouma en br. Henk IJmker uit Houten in dienst genomen voor het werk op Kanaleneiland. Wijkgemeente In de wijk Kanaleneiland zijn mensen van onze kerk samen met andere christenen actief in missionair werk onder moslims en andere buurtbewoners. Zij willen moslims en christenen dichter bij elkaar brengen en het goede nieuws van Jezus delen. Zij vormen daarvoor een gemeenschap onder de naam ‘Huis van Vrede’, waarin mensen die Jezus willen volgen met liefde worden opgenomen. In 2010 hebben deputaten UMA en de kerkenraad van Utrecht (Centrum) afgesproken, dat de Rehobothkerk verantwoordelijkheid op zich neemt over de te vormen nieuwe gemeente Huis van Vrede op Kanaleneiland. Deze zal fungeren als wijkgemeente van de Rehobothkerk, totdat ze (mogelijk) als zelfstandige kerk verder kan gaan. De basis van deze wijkgemeente wordt gevormd uit gemeenteleden op Kanaleneiland, die zich voor het missionaire werk inzetten. Voor Huis van Vrede is een pastoraal team gevormd. Sinds 22 april 2012 houdt Huis van Vrede elke zondag een samenkomst, onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad van de Rehobothkerk. Dit is een pilot, die na 18 maanden ge_valueerd zal worden.
JAAROVERZICHT
485
Voorburg 1) Nieuw orgel gekocht. Ingebruikname voorzien in maart 2013. 2) Besluit genomen om huiskringen in te voeren. Hierover wordt in 2013 eerst met gemeente gecommuniceerd. 3) Stimulering cq uitbreiding missionaire activiteiten, met nadruk daarbij op nieuwe VINEXwijk Leidschenveen. 4) Besluit genomen om bestuurlijke commissie in te voeren ter ontlasting kerkenraad. De commissie zal starten begin 2013. Wezep heeft samen met de NGK en de evangelisatiecommissie van de PKN het paasmagazine Goede Vrijdag tot Pasen verspreid in heel Wezep en Hattemerbroek Winsum In 2013 wordt gestart met de uitvoering van een nieuwe structuur. Het zwaartepunt van het geheel komt te liggen op de schouders van alle gemeenteleden vanuit het ambt aller gelovigen. De eerste-lijns-zorg moet geboden en gehaald worden uit dezelfde miniwijk waarin de zorgvraag ligt of waar je hem ziet. De tweede lijn is bemenst door ouderlingen en diakenen. De derde lijn is de predikant. Zaamslag In de gemeente is in samenwerking met het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken het project Kerkspiegel opgestart. Het rapport is inmiddels uitgebracht. Momenteel wordt de implementatie voorbereid. Zeewolde kwam negatief in het nieuws, omdat de boekhouder van deze kerk er in 2011 van werd verdacht een bedrag van 300.000 euro te hebben verduisterd. De band Till Seven organiseerde voor de kerk een benefietconcert. Zeist-De Bilt Samen gaan van Zeist met gemeente De Bilt-Bilthoven per 01-01-13. De leden die in het verzorgingstehuis d’Amandelboom wonen, gaan een aparte wijkgemeente vormen. Enquête Ook dit jaar hebben veel kerken weer een enquête ingevuld, waarvoor dank. De opstelling ervan is gebeurd in samenwerking met het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken, dat de uitkomsten ook gebruikt bij de ontwikkeling van hun beleid. 216 kerken hebben de enquête ingevuld. 1. Werkt uw gemeente met kleine groepen? Ja antwoordden 158 kerken; nee 58 kerken. Als er gewerkt wordt met kleine groepen, dan in 46 kerken vooral geografisch georiënteerd, in 48 kerken zijn er groepen, vooral gericht op onderling contact, in 80 kerken is de kleine groep gericht op bijbelstudie en gebed. In 10 gevallen is er een missionaire doelstelling. In 35 kerken is aan de kleine groep de onderlinge pastorale verantwoordelijkheid toegewezen. Een aantal (7) kerken kent kringen voor een bepaalde doelgroep, vooral gericht op jeugd en kinderen. 104 kerken kennen losse groepen die gericht zijn een van de hierboven genoemde doelen. 2. Op de vraag of in de gemeente een inhoudelijk (jaar)thema besproken antwoorden 168 kerken ja en 48 kerken nee. Als dat gebeurt, is dat bij 103 kerken via een themadienst, bij 60 kerken via thema-avonden voor de hele gemeente. 49 kerken kennen een gemeenteproject van bijvoorbeeld 6 weken aan de hand van een boek; 15 kerken werken daarbij met eigen materiaal. 13 keer is er inhoudelijke bezinning door een speciale themakring of commissie met leden uit de gemeente. 75 kerken gaven aan dat het anders gaat: het thema wordt besproken in huisbezoek en in de prediking. Ook wordt het besproken in miniwijken of op wijkavonden. Soms in een dienst voor verstandelijk gehandicapten. Niet altijd wordt een thema dwingend gevolgd.
486
JAAROVERZICHT
Het werken met en in kringen is duidelijk ingeburgerd in de kerken. Dat ligt ook in de lijn van het jaaroverzicht 2011, waar geconstateerd kon worden dat het klassieke huisbezoek steeds minder gebracht wordt. Toch is het huisbezoek nog steeds duidelijk aanwezig. Opvallend is de verscheidenheid aan kringen. Vaak volgens het geografische principe, maar ook op andere manieren. 3. Geeft uw gemeente door middel van themadiensten en/of gespreksgroepen speciale aandacht aan doelgroepen, was de volgende vraag. In 145 van de kerken die gereageerd hebben was dat het geval. Vaak aan jonge kinderen en oudere kinderen, in 101 kerken aan de jeugd van 14-20. Ook behoorlijk vaak aan mensen met een verstandelijke handicap, maar niet speciaal aan ouderen, gezinnen, singles, gescheidenen, enz. Samenwerking met de gereformeerde basisschool is vaak aan de orde, in gezinsdiensten die speciaal voorbereid worden. 4. Welke vorm van catechese wordt in uw kerk aangeboden? Uit de antwoorden blijkt dat de predikant zijn praktische monopolie op de catechisatie verliest. In 55 kerken is dit nog alleen een taak voor de predikant. In iets meer kerken wordt de catechisatie door hem en door professionele catecheten gegeven. In veel kerken, 50 wel te verstaan, is er sprake van mentorencatechese, soms in combinatie met andere catecheten. Dat is in 41 kerken zo. In 62 kerken is jeugdwerk en catechese gecombineerd. Soms is de catechese ook gecombineerd met andere kerken, als de CGK en de NGK. 41 kerken doen het weer anders, vaak hebben gemeenteleden een taak bij de catechese, soms in geval van een vacature een extern predikant en soms maakt men gebruik van YouthAlpha. 5. Functioneert er een catecheseteam of andersoortige commissie die catechese aanstuurt en begeleidt? Dat is in 144 gemeenten het geval. Afrondend Zowel uit het plaatselijke nieuws als uit de antwoorden van de enquête blijkt dat veel gemeenten in beweging zijn. Met enthousiasme worden nieuwe vormen van kerkzijn onderzocht en uitgevoerd. Er spreekt een sterk verlangen uit naar onderlinge gemeenschap op basis van het woord van de Heer. Ook duidelijk wordt dat er plaatselijk sterke verschillen ontstaan in de manier waarop kerkzijn georganiseerd is. Kerken zoeken aansluiting bij de eigen situatie en geven vanuit dat inzicht vorm aan het kerkelijk leven. Een van de kerken noemt daarbij de kerkspiegel van het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken. Dat is een instrument dat ontwikkeld is waarmee kerken in de spiegel kijken en zichzelf leren kennen. Het is een verfijning van wat de kerk van Nijmegen vermeldt over het handboek voor Healthy Churches van Robert Warren. Het blad de Nieuwe Koers wees er eind 2012 op dat al die nieuwe vormen uiteraard prachtig zijn, maar dat je ook ruimte moet laten voor de mensen die zich er niet toe aangetrokken voelen, de meer introverten in de kerk. Ook Stephan Paas wees er, tijdens een conferentie over het boek van Steve Timmis en Tim Chester op dat je er niet vanuit moet gaan dat mensen die niet geloven zitten te wachten op een nieuwe gemeenschap. Wat willen ze echt. Een ander opvallend punt is de plaatselijke samenwerking tussen christenen, bijvoorbeeld op het punt van evangelisatie. De PKN komt daarbij nadrukkelijk in beeld en ook de Rooms-Katholieke kerk wordt een keer genoemd. Dat kan gebeu-
JAAROVERZICHT
487
ren in gezamenlijke acties, in het samen uitvoeren van de Alpha-cursus maar ook in diaconale projecten. De kerk van Leeuwarden schuift aan in de plaatselijke raad van kerken, terwijl dat landelijk nog een discussiepunt is. In de nabeschouwing van dit jaaroverzicht kom ik terug op deze opvallende ontwikkeling. Ook blijkt de financiële kwetsbaarheid van kerken: ook in 2012 was er weer sprake van fraude door een boekhouder. Naar aanleiding van gebeurtenissen heeft het Steunpunt Kerkenwerk een handleiding voor kascontrole ontwikkeld die kerken moet helpen dit soort situaties te voorkomen. Predikanten Het aantal predikanten daalde. Tegenover acht nieuwe predikanten staan negentien dienstdoende predikanten die vanwege emeritering, overlijden of op een andere manier hun dienst beëindigden. In het magazine van de Theologische Universiteit van december 2012 verscheen een artikel waarin de verwachting wordt uitgesproken dat het aantal predikanten langzaam zal dalen, maar minder dan verwacht, omdat de pensioengerechtigde leeftijd stijgt en daarmee de leeftijd waarop emeritaat aangevraagd kan worden. Er komen minder kerken en minder predikanten. Het artikel sluit aan bij een onderzoek uit 2010 over het ledenverloop van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Voor meer studenten dan een paar jaar geleden is de pastorie een toekomstbeeld. In hetzelfde artikel wordt een pleit gevoerd voor junior-predikanten. ‘Het juniorpredikantschap omvat een periode van één tot drie jaar. In die tijd werkt de juniorpredikant in een gemeente onder supervisie van de daargestelde ervaren predikant... Zo kan hij veel praktijkervaring opdoen, is de verantwoordelijkheid minder zwaar en kan hij langzaam toegroeien naar het predikantschap’. Ook andere vormen komen naar voren: De kerk van Franeker verwelkomde het pastorale paar Mark en Hanneke Veurink, die in een duobaan als predikant en kerkelijk werker optreden, net als voor hen Hans en Janneke Burger dat deden. Een andere vorm krijgt het beroepingswerk ook. Steeds vaker plaatsen vacante gemeenten een advertentie, met een uitnodiging om te solliciteren. Aan de andere kant is er ook beweging: een aantal theologiestudenten uit Kampen organiseerden een ontmoetingsdag, waarbij via de weg van speeddaten vacante gemeenten konden kennismaken met bijna of net afgestudeerde toekomstige predikanten. Negen van hen presenteerden zich aan 21 vacante gemeenten. Bij die andere vorm stond ds. Sipke Alserda stil in de kerkbode voor het Noorden. Hij wijst op de afnemende mobiliteit onder predikanten, vermeldt de plek van het Steunpunt Kerkenwerk hierin en voert een pleidooi voor een zorgvuldige beroepingsprocedure. Emeritering Zorgen waren er over de betaalbaarheid van de emeritering in de toekomst. De Vereniging Samenwerking Emeritering schreef in een brief aan de kerken dat eenmalig 53 miljoen euro nodig is om de voorziening betaalbaar te houden. Er moet een verandering komen waarbij het huidige omslagstelsel verlaten wordt en er een kapitaaldekking voor in de plaats komt. en stappen in een nieuwe richting. Alle instanties zijn er nu van overtuigd dat er stappen ondernomen moeten worden. In juni is dit besproken met de kerken op diverse besloten regio-avonden. De uitkomst daarvan is dat er draagvlak is voor een andere aanpak van de emeritaatsvoorziening. Er is niet gelijk gekozen voor het oorspronkelijke plan om te proberen die 53 miljoen
488
JAAROVERZICHT
euro op te halen binnen de kerken: allerlei opties worden nu eerst onderzocht. De denkrichtingen zijn gepresenteerd op een extra vergadering van de VSE. Twee maatregelen zijn voorgesteld: aansluiten bij de (opschuivende) leeftijd voor de AOW en een verhoging van het quotum. Het systeem van emeritering werd door ds. Jaap Oosterhuis in het Nederlands Dagblad ter discussie gesteld; is het niet goed ervan af te zien, vooral ook omdat er zoveel andere kansen zijn om het schaarser wordende geld goed te besteden in het koninkrijk van God. Ook bij de CGK speelde deze problematiek; daar heeft men besloten om de oudedagsvoorziening van predikanten in actieve dienst onder te brengen bij een verzekeringsmaatschappij of pensioenfonds, wat nog niet zo gemakkelijk blijkt. Nieuwe predikanten J.M. Beute D.C. Meijer P.A. Slager W. Jagersma G. Oosterhuis H.M. Veurink S.D. Heij H. Bouma
Leens Alblasserdam en Nieuw Lekkerland Kantens i.c.m. Middelstum Wetsinge-Sauwerd Zoetermeer Franeker-Sexbierum Harkstede Utrecht-Centrum
15-07-2012 26-08-2012 02-09-2012 09-09-2012 23-09-2012 21-10-2012 04-11-2012 25-11-2012
Overleden C. Trimp R.T. Urban K.S. Winter O.W. Bouwsma E.J. Oostland D. Los M. Heemskerk B. Grätz
Groningen-Noord Sint Jansklooster-Kadoelen Appingedam Houten Ommen-Noord/Oost Zeist Rozenburg en Voorne Pernis-Albrandswaard
09-03-2012 06-05-2012 09-05-2012 19-07-2012 25-08-2012 03-10-2012 24-11-2012 10-01-2013
Voor een in memoriam van de overleden predikanten en van de in 2011 overleden predikanten J. Kamhuis en D.J. Zandbergen zie elders in dit handboek. Het sterven is van de predikanten M. Heemskerk en B. Grätz in de volgende editie van het Handboek een in memoriam op te nemen Emeritaat L.G. Boonstra A.O. Reitsema Joh. de Wolf H. Hidding M.A. de Niet D. Griffioen J.J. Poutsma P.J. Meijer J.G. van der Hoeven H. Veldman
Harkstede Amersfoort-Vathorst Wezep Bunschoten-West Groningen-Noord/West Vrouwenpolder Zeist-De Bilt Hardenberg-Baalder Harlingen Rotterdam-Hillegersberg-Schiebroek
01-01-2012 01-04-2012 31-05-2012 17-06-2012 01-07-2012 01-09-2012 6-09-2012 30-09-2012 30-09-2012 14-10-2012
JAAROVERZICHT
489
M.H. de Boer J.J. Burger
Hoogkerk Axel
01-11-2012 25-11-2012
Afgezet P.H. van der Laan
Meppel
31-03-2012
Eervol ontslag op basis van art. 14 K.O. P. Houtman Twijzel
01-11-2012
Dr. H.A. Speelman heeft zijn werk voor de gemeenten Marknesse en Nagele per 1 juli 2012 beëindigd en is beschikbaar als predikant in andere gemeenten, ook op tijdelijke basis en eventueel in deeltijd. Vertrokken naar buitenland R.D. Anderson, Katwijk Rockingham (WA) A.G. Hagg, Eemdijk Armadale (WA)
08-04-2012 09-09-2012
Jubilea 25 jaar: M. de Meij G. Treurniet Azn. J.P. van Bruggen J. van Benthem J. Holtland J.R. Visser J. Wesseling H.Sj. Wiersma R. van Wijnen W.F. Wisselink
Drogeham Rijnsburg Zuidlaren Leusden Veenendaal-Oost Dronten-Noord Putten Spakenburg-Noord Zuidlaren Almelo
04-01-1987 15-02-1987 15-03-1987 12-04-1987 03-05-1987 14-06-1987 14-06-1987 04-10-1987 25-10-1987 06-12-1987
40 jaar: W. Pouwelse P.F. Lameris C. van den Berg L.W. de Graaff J.B.K. de Vries
Zeist-De Bilt Den Helder Amersfoort-Oost Hattem-Centrum Balkbrug
02-04-1972 29-10-1972 19-11-1972 26-12-1972 31-12-1972
45 jaar: J.C. Post
Zeist-De Bilt
30-04-1967
50 jaar: A. Kamer J. Slotman H. Mostert S. Cnossen
Groningen-Noord/West Enschede-Noord lissingen Ureterp
13-05-1962 12-08-1962 11-11-1962 25-11-1962
55 jaar: G. Blijdorp Tj. Boersma R. Timmerman C. Bijl
Alblasserdam/Nieuw Lekkerland Drachten-Oost Assen-Peelo Rijnsburg
17-03-1957 13-10-1957 24-11-1957 22-12-1957
490
JAAROVERZICHT
De lijst jubilarissen is niet compleet; niet alle predikanten willen hierin vermeld worden. En een speciaal gegeven komt er niet in voor: dr. M.J. Arntzen mocht de leeftijd van 100 jaar bereiken. Ter gelegenheid daarvan maakte het Nederlands Dagblad een twee pagina’s tellend portret van hem. Hij uit daarin zijn zorg over de ontwikkelingen binnen de vrijgemaakte kerken: ontstaat er binnen twintig, dertig jaar niet een modaliteitenkerk. Tegelijk wijst hij op de kern: de boodschap van zonde en genade. En hij relativeert zijn eigen leeftijd: God is God van eeuwigheid tot eeuwigheid. We kunnen ons niet indenken wat dat is; wij zijn mensen van de tijd. Kerkelijk werkers In de Reformatie wezen Hans Schaeffer en Janneke Burger erop dat steeds meer taken binnen de gemeente verricht zullen worden door niet-predikanten, gezien het tekort aan predikanten. Wordt de kerkelijk werker dan een pseudopredikant? Ze pleiten voor een bezinning op de plaats van de kerkelijk werker. Naar schatting zijn er zo’n 50 actief binnen onze kerken (ze staan vast niet allemaal in de lijst van kerkelijk werkers in dit handboekje). Sommigen van hen hebben een vaste aanstelling; vaak gaat het ook om een tijdelijke, of parttime aanstelling. Einde 2013 hebben de kerkelijk werkers binnen de GKv, de NGK en de CGK zich verenigd in een vereniging voor kerkelijk werkers. Naast belangenbehartiging is een doel ook helderheid krijgen over de positie van de kerkelijk werker. Binnen de GKv mag hij voor de gemeente waar hij werkt preekconsent aanvragen. Maar hoe zit het met de bediening van de sacramenten? Kerkverband Kerkelijke vergaderingen Uit de korte verslagen van de classisvergaderingen noteren we het een en ander. Daarbij een paar aantekeningen: lang niet alle classes publiceren een kort verslag. Niet in de beide regionale kerkbodes en ook niet op de website www.gkv.nl. Veel verslagen geven niet echt een heldere indruk van het besprokene. Voor de particuliere synoden geldt hetzelfde. Wat kwaliteit betreft springen die van de classis Amsterdam-Leiden eruit. De classis Amersfoort sprak over de onderlinge samenwerking als kerken. Apart onderwerp was een bezwaarschrift van David Heek tegen de beëindiging van zijn preekconsent. Later heeft hij dit bezwaarschrift ingetrokken. In de loop van 2012 is David Heek benoemd als kerkelijk werker te Barneveld, met daaraan gekoppeld preekbevoegdheid. Dit is geregeld door de classis Hilversum in overleg met de classis Amersfoort. Het traject is bedoeld als opmaat naar een beroepbaarstelling als predikant. De classis Groningen besloot om classicale vertrouwenspersonen aan te stellen voor klachten bij misbruik in kerkelijk werk, liever dan per gemeente deze mensen aan te stellen. Dit punt speelde op meerdere classes. De classis Ommen nam hetzelfde besluit. Arnhem gaat voor plaatselijke vertrouwenspersonen, terwijl de classis Middelburg voorstelt om het landelijk contactcentrum hiervoor te gebruiken. De classis Groningen wil in afwachting van de besluitvorming van de generale synode over huwelijk en samenwonen daar al als classiskerken met elkaar over in gesprek. Ook vind zij dat de kerken voor een vergoeding van de preekbeurten zich aan
JAAROVERZICHT
491
moeten sluiten bij de afspraak van het Steunpunt kerkenwerk ( 90 euro per dienst), eventueel met een beroep op de classis. Maar in een van de vergaderingen kwam naar voren dat de vijfjarenbegroting van de deputaten artikel 11 (hulpbehoevende kerken) weinig goeds voorspelt. Het punt van de afgesproken preekvergoeding speelde ook op de classis Grootegast: kunnen kleine kerken dit wel opbrengen? De classis sprak ook over een verzoek van de NGK-predikant Paul Kurpershoek om tijdens zijn studieverlof te mogen ruilen met GKv-collega’s. Onder verwijzing naar het ondertekeningsformulier wilde de classis niet op dit verzoek ingaan, terwijl men wel de vraag als sympathiek beoordeelde. Nader gesprek moet helderheid geven. (Het onverwachte overlijden van ds. Paul Kurpershoek heeft dit gesprek stilgezet.) In de classis Hattem kwam het ondertekeningsformulier voor predikanten in bespreking. Ook werd gesproken over de bediening van het avondmaal in zorgcentra. De classis Hoogvliet besprak het toelaten van gasten uit zusterkerken tot het avondmaal. De huidige regeling vraagt veel werk en doet tekort aan het uitnodigende karakter van het avondmaal. De zusterkerken in de classis blijken soms van te voren de gemeenteleden te vragen eventuele gasten uit andere kerken bij hen aan te melden. Ook in de classis Appingedam kwam dit punt aan de orde, naar aanleiding van vragen vanuit Schildwolde en van een discussiestuk van de kerk te Delfzijl. De kerken, met uitzondering van die te Ten Boer, volgen de lijn dat toelating kan, na een gesprek dat nooit vlak voor de dienst plaats vindt. De werkgroep vanuit de classis Hoogvliet ‘kerk in de regio’ heeft een conferentie gehouden in mei, waarop Stephan Paas sprak. Hij gaf daarbij vragen mee voor een toekomstvisie. De kerken nemen de vragen mee, is de opzet van de werkgroep, en rapporteren daarover op de classis. Ook de moeiten rond het catechisatiewerk hadden de aandacht binnen de classis. Ervaringen zijn uitgewisseld, onder andere over het gebruik van de catechismus. De classis Leeuwarden geeft een eigen invulling aan de rondvraag naar artikel 41 ko. Elke kerk levert een aparte bijdrage. Zo sprak de classis in de zitting van maart over de vraag hoe we oud en jong bij elkaar houden in de kerk en hoe je in een veranderende wereld gereformeerde kerk blijft. In de classis Midden-Holland is gesproken over de mogelijkheid om een broeder met preekconsent ook toestemming te geven de sacramenten te bedienen. Deze mogelijkheid blijkt er niet te zijn, volgens de classis. De classis Rotterdam onderzoekt de mogelijkheden voor de aanstelling van een jongerenwerker. Ook heeft de classis over een conferentie over de identiteit van gereformeerde kerken in een stedelijke omgeving, waar dr. Hans Schaeffer sprak. Op diverse classes speelde de vraag van ds. Wim van der Schee om inzage in appelzaken voor zijn colleges kerkrecht aan de Theologische Universiteit, uiteraard geanonimiseerd. Niet overal wordt dit verzoek gehonoreerd. De invulling van de tweede eredienst speelde in de classis Brabant-Limburg. De classis Assen gaf de kerk van Roden de ruimte om een experiment uit te voeren, waarbij er twee leerdiensten per maand zijn en twee samenkomsten in de huiskringen. Na een jaar volgt evaluatie. Hoe ga je met gemeentegrenzen om? De classis Amersfoort constateerde dat voor veel jonge mensen dit geen rol speelt. Relaties zijn voor hen belangrijker dan regels. Maar die grenzen zijn er niet voor niets. De kerkgrenzen kwamen ook aan de orde in de classis Appingedam: hoe ga je om met mensen die zonder te verhuizen een attest aanvragen om zich aan te sluiten bij een andere gemeente. De kerk van Ten
492
JAAROVERZICHT
Boer vindt een eenduidig beleid nodig. De classis gaat hier niet op in. Het algemene beleid is duidelijk. Belangrijk onderwerp voor de classes zijn de jaarlijkse visitaties bij de kerken. De classis Leeuwarden besprak de manier waarop. In de classis Alkmaar-Haarlem gaven de kerken van Enkhuizen en IJmuiden door dat de huidige vorm niet past bij hun situatie als samenwerkingsgemeente en dat de plaatselijke ontwikkelingen niet passen bij de landelijke afspraken. De classis Appingedam geeft de kerken de gelegenheid een thema aan te dragen voor de visitatie, waaruit dan een keuze wordt gemaakt. Uit rapporten op de classis Grootegast blijkt de behoefte om met elkaar door te praten over onderwerpen als de tucht, in relatie met de viering van het avondmaal , leiding geven aan de gemeente etc. De classis Axel wil doorpraten over het gegeven dat Zeeuws Vlaanderen een krimpregio is. Visitatierapporten uiten de zorg over overgang van gemeenteleden naar evangelische gemeenten. Diverse classes hadden te maken met het begeleiden van broeders die predikant willen worden in de weg van artikel 8 van de kerkorde. Ook de toerusting van de ambtsdragers heeft de aandacht. Als vrucht daarvan verscheen het boek "Als je ambtsdrager bent, onder redactie van Marnix Assink De Particuliere Synode van Fryslân ontving van het deputaatskip Fryske Earetsjinsten de Friese vertaling van de catechismus en van de kerkelijke gebeden. Graag zien de deputaten dat de kerken elk jaar een eredienst in het Fries beleggen. Generale Synode De Generale Synode kon in 2012 haar werkzaamheden afsluiten. In een brief aan de kerken vroeg zij aandacht voor een aantal besluiten. Ze begint met aandacht te vragen voor de besluiten rond de liturgie en voor de werkorde en nodigt de kerken uit daar eventueel inspraak op te leveren. Voor de liturgie gaat het om nieuwe vrijgegeven gezangen, uitbreiding van de handreiking opwekkingsliederen en de aankondiging dat een volgende synode een besluit zal moeten nemen ter zake van het nieuwe liedboek. De werkorde is uitgebreid besproken en is nu in eerste lezing aan de kerken aangeboden. Daarmee krijgen de kerken een nieuwe uitgebreide kerkorde die op een gereformeerde manier invulling wil geven aan kerkzijn in de eenentwintigste eeuw. De volgende synode, Ede 2014, moet tot definitieve vaststelling komen. Opvallend onderwerp is het terugbrengen van de particuliere synoden van negen naar vier, en een inkrimping van hun taak. Ook is een tolerantie-artikel voorgedragen. Dat bestond eigenlijk al, in een synode-uitspraak van het begin van de twintigste eeuw, maar heeft nu zijn plek gevonden in de voorgestelde kerkorde. Nieuw is ook een compleet hoofdstuk over het leven van de gemeente. Daarnaast besloot de synode op te nemen dat als regel twee kerkdiensten per zondag zullen worden belegd. Dat opent de mogelijkheid voor een andere invulling van de middagdienst, zoals dat in een aantal kerken ook al het geval is. De Reformatie wijdde een nummer aan een pleidooi over een open gesprek over de middagdienst. In een aparte brochure gaven de diverse deputaatschappen een korte toelichting op hun werk. Andere opvallende besluiten waarvoor ze de aandacht vraagt zijn een besluit over de vraag hoe om te gaan met broeders en zusters die zich laten ‘overdopen’: dit wordt in strijd geacht met het onderwijs vanuit de Bijbel; toch kan een kerkenraad alleen constateren dat er sprake is van feitelijke onttrekking als er ook bewuste
JAAROVERZICHT
493
overgang is naar een andere kerk. Belangrijke besluiten waren er ook rond de Theologische Universiteit (blijft Kampen de vestigingsplaats) en rond de diensten die voor de kerken verleend worden: de synode besloot tot de instelling van een praktijkcentrum voor het kerkelijk advieswerk. De synode besloot het advieswerk binnen de gereformeerde kerken te herzien. De theologische universiteit te Kampen heeft daarin een plek, maar ook het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken (eerder al ontstaan uit een fusie van het Steunpunt gemeenteopbouw en het bureau van de Deputaten Toerusting Evangeliserende Gemeenten). Ook de Gereformeerde Hogeschool heeft een dienstentak. De synode besloot dat deze instellingen samen moeten werken in een op te richten praktijkcentrum, waarbij de sterke kanten van een ieder gecombineerd worden. Het Diaconaal Steunpunt gaat wel nauw samenwerken, maar blijft nog buiten de integratie. Het Centrum Dienstverlening heeft in de loop van 2012 een nieuwe directeur gekregen: Marleen Oostland. Stroom In 2012 vroegen de verwikkelingen rond het gemeentestichtingsproject Stroom de aandacht. Het is een project in Amsterdam, onder verantwoordelijkheid van de Stadshartkerk. De meerderheid van Stroom had volgens het classisverslag van 19 januari 2012 gekozen voor aansluiting bij de GKv. De gemeente was zelf al de weg naar zelfstandigheid opgegaan: ze wierp het lot voor de aanwijzing van oudsten, m/v. Deze aankondiging bewerkt dat er een speciale bijeenkomst komt voor de vragen waar de aanmelding van Stroom de kerken voor stelt. Die is gepland op 29 september. Doorgesproken zal worden over de betekenis van het kerkverband en de ondertekening van de belijdenissen. Is er ruimte voor leiderschap van vrouwen? Dit wordt een besloten bijeenkomst. De ontwikkelingen gaan verder. Op 13 september ligt een voorstel ter tafel om de rol van moederkerk voor Stroom te laten invullen door de kerk van Amsterdam-Centrum. Op dezelfde classis wordt een ingekomen appelbrief voorzien van 43 handtekeningen uit het brede kerkverband onontvankelijk verklaard omdat appellanten zich mengen in een lopend gesprek waarvan zij de ins en outs niet kennen en op dit moment ook geen verantwoordelijkheid dragen. De zaak komt terug op de classis van 25 oktober. Daar blijkt dat de raad van oudsten van Stroom enerzijds het verzoek om een plek als zelfstandige kerk binnen het kerkverband terugtrekt en anderzijds toch met de GKv verbonden wil blijven. De mensen met bezwaren zijn opgelucht. De classis betreurt dit omdat zij had willen werken aan een goede inbedding van Stroom binnen het kerkverband. De classis stelt voor om een relatie met de kerken aan te gaan zoals ook de Akergemeenschap die heeft. Ook signaleert zij dat de vragen waar Stroom haar voor stelt, binnen het gehele kerkverband een rol spelen. Dit voorstel voor een samenwerkingsverband wordt overgenomen en wordt uitgewerkt op de classis van maart 2013. Een en ander zorgde voor commotie bij de gevestigde kerken. De classis Amsterdam-Leiden vestigde er de aandacht op dat de vragen die rond Stroom en verwante projecten spelen, overal in het kerkverband vragen oproepen. Dat bleek ook wel uit de hierboven genoemde appelbrief. Discussie ontstond over de vraag of dit een kerkrechtelijk juiste manier is. Vragen gaan in ieder geval over de gereformeerde identiteit. Ook onder predikanten die missionair actief zijn , bestaat daarover verschil van mening. Ds. Marten de Vries en ds. Henk Drost legden de nadruk op die
494
JAAROVERZICHT
identiteit. Zij werken ook vanuit een andere situatie, respectievelijk inde Oekraïne en onder Moslims. Een scriptie van ds. Mark van Leeuwen over de vraag wat nu die identiteit uitmaakt, vond niet bij iedereen instemming. Haal je er niet uit wat je erin gestopt hebt? Laat veelkleurigheid de missionaire kerk typeren, maar hoever gaat dat? Is het terecht dat kerkplanters ruimte vragen om af te wijken van de regels? Eenheid Allereerst een overzicht van plaatselijke activiteiten rond het thema eenheid, voorzover aangedragen in de enquête of vermeld in de pers. Amersfoort Tien GKv-kerken en twee NGK-kerken hebben hun handtekening gezet onder een verklaring waarin zij elkaar erkennen als kerken van Christus. Ze willen daar in de praktijk vorm aan geven. Verschillen als de vrouw in het ambt zijn daarbij wel aandachtspunt Apeldoorn De drie christelijke gereformeerde kerken en de twee vrijgemaakt-gereformeerde kerken hebben een gezamenlijke avondmaalsdienst gehouden in de Loolaankerk. De kerken trekken steeds meer samen op. Beverwijk wilde een gezamenlijke jeugddienst met de CGK. Broek op Langedijk gaat met de CGK avondmaal vieren op Goede Vrijdag. Samen steunen ze het project ‘hart voor Heerhugowaard’. Bussum-Huizen Per 1-1-12 kanselruil met een plaatselijke CGK, alsmede gezamenlijke start nieuw seizoen; gezamenlijke evangelisatie (maaltijd en bijbelstudie). Ede Noord en Ede Zuid ontvingen een positief advies van de classis op hun verzoek tot kanselruil met de NGK. Eindhoven Predikantenruil met de CGK. Hardinxveld-Giessendam De kerkenraden van de NGK en de GKv hebben elkaar erkend in een wederzijdse verklaring en hopen dat de groei naar elkaar doorzet in allerlei gezamenlijke activiteiten. Harlingen heeft na een zorgvuldige procedure een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de CGK. Hattem meldt verdergaande samensprekingen met de CGK op de classis. Kornhorn In december 2012 de eerste keer kanselruil met de CGK Kornhorn. Langerak Ondertekening stappenverklaring met plaatselijke NGK om langs gerichte stappen te willen komen tot toenadering. In voorgaande jaren beperkte het formele contact zich tot perioden dat beide kerken een eigen predikant hadden. Al in 1975 deden beide kerken een gezamenlijke uitspraak, die in 1991 werd herbevestigd. Op dankdag werd een gezamenlijke verootmoedigingsdienst gehouden. Tot onze grote teleurstelling heeft de meerderheid van de classis een verzoek om gezamenlijke kerkdiensten (b.v. in de zomermaanden) te houden afgewezen in verband met de vrouw in het ambt, ondanks afspraken dat deze geen dienst doet tijdens deze gezamenlijke diensten. In andere kerken buiten de classis blijkt dit aspect geen belemmering te zijn voor gezamenlijke diensten, bijvoorbeeld classis Amersfoort en de kerken in Zwolle. Leek vraagt aan de classis of er bezwaren bestaan tegen het mogelijk voorgaan van CGK -predikanten. Die bezwaren zijn er niet. Leiden vierde samen met de CGK het avondmaal. Lisse gaat samen met de CGK en de NGK een samenwerkingsgemeente vormen.
JAAROVERZICHT
495
Nijkerk onderzoek met de PKN kerk en de CGK of een plaatselijke afdeling van het Contact Orgaan Gereformeerde Gezindte kan worden opgericht. Nijverdal kende in de zomerperiode gezamenlijke diensten met de NGK als afsluiting van een periode ‘bouwen aan vertrouwen’. Noardburgum Na de eerste gezamenlijke dienst met CGK Veenwouden op 1 juli 2012 zijn in dat jaar nog 6 gezamenlijke diensten gehouden. Voor 2013 staan zo'n 20 gezamenlijke diensten gepland. Daarnaast worden steeds meer verenigingen en activiteiten gezamenlijk georganiseerd. Op Kerstavond is ene kerstkuier belegd, samen met de PKN en de Baptistengemeente. Nunspeet meldt verdergaande samensprekingen met de CGK op de classis. Oegstgeest vermelde voortgang in de gesprekken met de NGK. Rozenburg enVoorne heeft een gezamenlijke dienst gehouden met de CGK. Rotterdam-Oost heeft contacten met de samenwerkingsgemeente CGK-NGK Alexanderpolder.. Punt van aandacht is dat daar voorgangers de dienst leiden die zich niet gebonden weten aan de geferormeerde belijdenis. Rotterdam-Zuid Op 5 november 2012 is door de GKv Rotterdam-Zuid en de CGK Rotterdam-Zuid een samenwerkingsovereenkomst getekend, na verkregen classicale toestemming in beide kerkverbanden. De classis Hoogvliet sprak van een zorgvuldige en goede voorbereiding. Op oudejaarsdag 2012 is als uitvloeisel hiervan de Samenwerkingsgemeente Rotterdam-Zuid opgericht ten overstaan van notaris Van Houdt te Barendrecht. Vanaf de zomervakantie 2012 werden alle diensten al gezamenlijk gehouden en met ingang van het seizoen 2012-2013 werden zoveel mogelijk activiteiten, waaronder catechese/mentoraat en kerkenraadswerk gezamenlijk gedaan. Vanaf 1 januari 2013 is er echter sprake van de meest vergaande vorm van samenwerking in één nieuw gevormde gemeente met rechtspersoonlijkheid onder de verantwoordelijkheid van één kerkenraad. Stadskanaal heeft contacten met Oosterkadekerk (PKN) en CGK Lichtbaken. In 2013 wordt document getekend 'fundament, kern van ons belijden'. Het spoort niet met de afspraken die binnen het kerkverband gemaakt zijn . Werkt deze manier nog wel, vraagt een van de deputaten, ds. H.J. Messelink zich af. Vlaardingen Gezamenlijke gemeentevergadering met NGK waarin pijn het verleden is benoemd en schuld naar elkaar is beleden. De bedoeling is dat er in de toekomst gezamenlijke activiteiten als bijbelstudies worden georganiseerd en dat predikanten over en weer voorgaan in kerkdiensten. Vlissingen De kleingeworden CGK-kerk te Vlissingen wil toewerken aan eenwording met de GKv-kerk. Wapenveld meldt verdergaande samensprekingen met de CGK op de classis Zaandam In de Zaankerk wordt voor het eerst bij de vervulling van vacatures voor diakenen niet gekeken naar de ‘bloedgroepen’, NGK en GKv. Ook het contact met de CGK groeit. Zeewolde heeft goede contacten met de NGK ter plaatse. Doorgesproken wordt nog over de hermeneutiek rond de vrouwelijke ambtsdrager en over een verschillende praktijk rond toelating tot het avondmaal. Zoetermeer Vanaf januari 2012 houden de Nederlands Gereformeerde/Christelijke Gereformeerde Kerk en de Gereformeerde kerk vrijgemaakt gezamenlijke middagdiensten. Directe aanleiding was het teruglopend bezoek aan de middagdiensten. Zwijndrecht en Zwijndrecht-Groote Lindt In het afgelopen jaar zijn er voor het
496
JAAROVERZICHT
eerst, samen met de GKv Zwijndrecht, gezamenlijke erediensten gehouden met de CGK Zwijndrecht. De Generale Synode nam een aantal besluiten om het proces rond eenwording te begeleiden. In overeenstemming met het besluit van de synode van de CGK is nu afgesproken dat ook binnen de GKv de CGK-predikanten uitgenodigd mogen worden voor preekbeurten. Ook attendeert de synode op een aantal nota’s die het gesprek met de CGK en de NGK kunnen bevorderen (over de katholiciteit en de kerk en over de hermeneutiek, dit laatste speciaal voor het gesprek met de NGK. De beperkingen voor het aanvaarden van uitnodigingen voor officiële gebeurtenissen in andere kerken zijn vervallen. Voortaan beoordeelt de kerkenraad dit zelf. Telkens duikt de discussie op of het wel zo’n goed idee is om landelijk naar eenheid te zoeken. Kan dat niet beter overgelaten worden aan de plaatselijke kerk? Ook binnen de CGK speelde dit thema. De Wekker wijdde er een speciaal nummer aan. 76 van de 181 kerken heeft een relatie met ofwel de GKv of de NGK. Ds. Piet Roos, van ‘Bewaar het pand’ had daar kritiek op. Ds. H.J.C.C.J. Wilschut pleitte van onze kant voor een snelle fusie van CGK en GKv. Het zou de emeritus-hoogleraar dr. W.H. Velema echter pijn doen als het eigen geluid van de CGK zou verdwijnen. Uiteraard levert samenwerking problemen op. Na veel discussie is de zegenende ouderling bij de GKv geaccepteerd, maar een verzoek van de samenwerkingsgemeente te Deventer om het ook daar in te voeren, leverde bij de CGK-classis toch bezwaren op. Apart punt van aandacht is de erkenning van de doop in een ander kerkverband bediend. De leden van de Raad van kerken in Nederland kwamen zover, zij het in een soort tweetrapsraket. Vanuit de GKv en de CGK is wel meegepraat, maar uit bestuurlijke overwegingen niet getekend. In de praktijk van de vrijgemaakte kerken is de doop die elders bediend is, altijd erkend bij overkomst uit een ander kerkgenootschap. Theologische Universiteit De Theologische Universiteit kwam in het nieuws in 2012 op een aantal manieren. Veel aandacht was er voor de personele ontwikkelingen. Op 8 maart overleed emeritus hoogleraar prof. dr. C. Trimp. Elders in deze uitgave is een In memoriam te vinden. Hij bereikte de leeftijd van 86 jaar. Aan het einde van het jaar overleed plotseling de docent klassieke talen. Vanaf 2002 was zij verbonden aan de universiteit. voor de vooropleiding; sinds 2010 was zij docente klassieke talen (de vooropleiding is met instemming van de synode opgeheven). In de berichten over haar leven valt op dat zij vakkennis combineerde met warme persoonlijke belangstelling voor de studenten Een aantal nieuwe docenten deed zijn intrede: drs. Egbert Brink is benoemd als docent voor het Oude Testament. Daarnaast is dr. Koert van Bekkum universitair docent Oude Testament. Prof. dr. G. Kwakkel is immers voor een deel van zijn tijd gaan doceren in Aix-en-provence. Als visiting professor is A.D. Baum benoemd. Hij is werkzaam op het gebied van het nieuwe testament. Dr.George Harinck gaat naast de taken die hij verricht ook adviseur worden van het Amerikaanse Kuyper Centre van de Princeton Theological seminary. De universiteit kreeg een nieuwe studentenpastor: ds. L.W. de Graaff.
JAAROVERZICHT
497
Een nieuw programma voor de bachelorstudie is opgezet. Er kwamen in 2012 tien nieuwe eerstejaars studenten. 23 studenten kregen op 4 oktober hun bul. De universiteit gaat in opdracht van de synode onderzoeken of er verdergaande mogelijkheden voor samenwerking zijn met andere instellingen, allereerst de Theologische Universiteit van Apeldoorn (die in een onderzoek als beste uit de bus kwam). Ook de vestigingsplaats, Kampen, is onderwerp van onderzoek. Laat het bij de stichting centraal gelegen hebben, nu komt de vraag naar voren of het niet goed is aansluiting te zoeken bij andere onderzoekscentra. Daarnaast speelt het elders in dit overzicht vermelde praktijkcentrum een rol. Dat heeft zich gepresenteerd op de schooldag 2012. Er waren ook enkele promoties: Gerrit de Graaf promoveerde op de geschiedenis van de zending op Irian Jaya in de periode 1956-1995 en ds. Kees van Dusseldorf schreef een proefschrift over het narratieve in de prediking. Gemeentestichting Over gemeentestichting valt meer te vertellen dan de verwikkelingen rond Stroom. Op de Particuliere Synode van Gelderland werd bijvoorbeeld gerapporteerd over de voortgang rond Licht, het project in Lichtenvoorde in de Achterhoek. Er is inmiddels een vaste bezoekersgroep ontstaan van 42 personen. Afstemming tussen wat de deputaten vanuit de PS voor ‘Licht’ doen en wat de deputaten OOG doen lijkt een vereiste. Om in die buurt te blijven: de GKv Arnhem en de Kruiskerk aldaar (CGK-NGK) beginnen een missionair project in de nieuwbouwwijk Schuytgraaf. De classis Alkmaar-Haarlem sprak over het projectvoorstel ‘Hart voor Heerhugowaard’. Gemeentestichter Alrik Vos sprak de classis toe. De classis zegde steun toe, onder voorwaarden. Het project is opgezet vanuit de kerk te Broek op Langedijk en ook de CGK zegde medewerking toe. Op de classis Amersfoort werd gesproken over de International Christian fellowship in Amersfoort. Ook de CGK praatte en besliste daar mee. Ds. P.P.H. Waterval was daarbij betrokken sinds 2007, maar nam in 2012 afscheid. Zijn inzet werd zeer gewaardeerd. Concreet gaat het om een internationale gemeenschap, Grace Church, een Arabischtalige gemeente Oase. Daarnaast zijn er ook twee keer per maand samenkomsten voor Farsi-sprekende broeders en zusters en voor nog meer belangstellenden. Moederkerken zijn respectievelijk Amersfoort-West en Ichthus. De aansluiting van een derde, Franstalige gemeente is een mogelijkheid. Op de classis is gesproken over de vraag of het principieel niet beter is dat iedereen zich aansluit bij dezelfde gemeente. Dat lijkt een mooi, maar voorlopig onbereikbaar ideaal: integratie waar het kan en veel geduld voor wie nog aan het begin staat. De kerkenraad heeft de classis gevraagd om een regeling van de kerkrechtelijke status van zendingsgemeenten zoals Grace Church. Bestaande afspraken zullen gebundeld worden. De classis Amsterdam-Leiden sprak niet alleen over Stroom, maar ook over de Aker. Een akkoord van samenwerking Aker-GKv werd op de januarivergadering al besproken. Naast veel waardering bleken er ook vragen te leven, omdat de verschillen in identiteit in het akkoord niet worden opgelost, maar slechts feitelijk beschreven. Die verschillen vinden hun oorsprong inde werkelijkheid dat binnen de ge-
498
JAAROVERZICHT
meente gereformeerden en evangelischen samenwerken. Vandaar verschillen over bijvoorbeeld kinderdoop-volwassendoop en ruimte voor vrouwen in de leiding. De werkbaarheid van het akkoord zal over twee jaren, dus in 2014, worden geëvalueerd. In de Aker deed ds. W. Griffioen zijn intrede. Hij houdt de bevoegdheid en status als predikant binnen de gereformeerde kerken. Op de Particuliere Synode van HollandNoord diende een bezwaarschrift tegen de classis Amsterdam-leiden rond de samenwerking met de Akergemeente. Op de classis Groningen werd gesproken over de Stadsevangelisatie Groningen, een project, waarin gemeenten van gereformeerde signatuur samenwerken. Doel van de samenwerking is het vormen van een netwerk van kerken ter bevordering voor het missionair aanwezig zijn in de stad, vooral op witte plekken. De classis Midden-Holland sprak over het doel: missionaire gemeentezijn, en gaf aan dat iedereen dat beaamt, maar dat in de praktijk het toch naar de achtergrond verdwijnt. De classis Noord-Brabant-Limburg sprak over het plan van de gemeente te Tilburg om in de maandelijkse Engelstalige diensten ook voorgangers uit andere kerken te laten voorgaan. Dat kan, onder voorwaarden. De classis Ommen steunt de Kolbemidbar gemeente te Jeruzalem. De particuliere van Holland-Noord paste de eigen regelingen voor missionaire steun aan aan de landelijke van het deputaatschap Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten. De classis krijgt hierbij een centrale rol Aparte aandacht verdient de overweging rond Amsterdam om een stadsclassis te vormen. De kerken en kerkplantingsprojecten willen meer inhoudelijk op elkaar betrokken zijn, intensiever samenwerken en classisgrenzen herzien. Bedoeling is dat de pas gestichte kerken intensiever gesteund kunnen worden bij theologische en kerkrechtelijke vragen rond kerkplanting. Een vooronderzoek is inmiddels uitgevoerd. Het verzoek komt niet voort uit onvrede met het bestaande kerkverband, maar uit de behoefte aan een slagvaardige classis voor de bijzondere situatie. De Generale Synode nam een besluit om het piramidale systeem voor steun aan gemeentestichting te vereenvoudigen: konden kerken die steun ontvangen voor een Gemeentestichtingsproject voorheen vrijstelling krijgen van hun eigen bijdragen aan de landelijke kas, die uitzondering is nu voorbij. Ook legde de synode de nadruk op de helderheid omtrent de gereformeerde koers van de gemeentestichtingsprojecten: wat betekent een gereformeerde identiteit? In het vorige jaaroverzicht merkte ik op dat gemeentestichtingsprojecten niet altijd tot meer leden van de kerken leiden. Daarop merkten Tjerk van Dijk en Jacob Glas op dat er in deze projecten geen ledenadministratie wordt gevoerd en dat ze enerzijds wel profiteren van het kerkverband, maar anderzijds geen kerkverbandelijke lasten kennen. Dat is maar een van de punten waarom het gaat. Daarachter ligt de vraag hoe je als kerken omgaat met afspraken die niet bedoeld zijn voor de situatie van de pionierskerken. Zending De overgang van zending naar oecumene kwam op de diverse kerkelijke vergaderingen naar voren in de veranderingen rond het zendingswerk. Het wordt steeds meer hulpverlening. Litindo, het vertaalinstituut voor theologische werken in de
JAAROVERZICHT
499
Bahasa Indonesia kan volop verder. Ds. Riemer en ds. Venema zijn volledig vrijgesteld voor dit werk. Ook het mogelijk verdwijnen, of in ieder geval anders ingevuld worden van de PS in de nieuwe werkorde wierp zijn schaduwen vooruit. Wat gaat de rol van de classis dan worden? Aan het einde van het jaar besloten de zendingsorganisaties tot een nieuwe opzet van de samenwerking. Zending blijft een taak van de lokale kerken, maar de organisaties gaan zoeken naar een passend model van samenerking en een geactualiseerd beleid rond zending en hulpverlening. De geschiedenis van de zending op Irian Jaya werd onder de loep genomen in de dissertatie van Gerrit Roelof de Graaf. Hij onderzocht de culturele interactie tussen de vrijgemaakt gereformeerde zendelingen en zendingsmedewerkers en de papua’s van Boven Digoel in de periode 1956-1995. In 2012 overleed zr. Elly Nieboer, die vijfendertig jaar op Irian gewerkt heeft. Ook Tjerk S. De Vries die jarenlang werkte voor De Verre Naasten overleed in 2012. Verkondiging De inhoud van de bijbelse boodschap. Zo werd in het Nederlands Dagblad gediscussieerd over de vraag of God niet groter is dan de hel. Zegt het daarbij misschien niet wat dat Jezus juist heel regelmatig erover sprak? Of getuigt het van een angst om relevante zaken aan de orde te stellen. Binnen de PKN werd het verlangen geuit naar relevante prediking. Een groep voornamelijk jonge predikanten vond dat er teveel aandacht aan kleinigheden besteed werd. Binnen onze eigen kerken werd op de bondsdag van de bijbelstudiebond aandacht gevraagd voor het gevaar dat juist de sacramenten lijden onder de preek. Geen pleidooi voor minder preken overigens, maar aandacht voor de schriftuurlijke betekenis van de sacramenten. Pastoraat Terwijl het pastoraat langzamerhand allerlei nieuwe vormen gaat aannemen (zie ook de uitslag van de enquête), ging het gesprek over de inhoud van het pastoraat door. In januari belegde de Theologische Universiteit in het kader van de Permanente Educatie van predikanten een studiedag over homoseksualiteit. Vele belangstellenden waren naar de Nieuwe kerk in Kampen gekomen. De dag was belegd in de hoop dat er eenstemmigheid zou komen, vooral over de vraag of een relatie van twee homoseksuele mensen in het licht van de Bijbel kan. Een ding maakte het congres duidelijk: het laatste woord is nog niet gezegd. Het congres was belegd naar aanleiding van het boekje ‘Liefde en Trouw’, van Marten van Loon. Een uitleg van de bekende teksten uit Romeinen 1 en de vraag wat die vandaag betekenen. Hij kwam tot de conclusie dat de afwijzing van homoseksuele handelingen door Paulus terug gaat op de schepping, dat dit ook vandaag geldt, maar zou het liefste tot een andere conclusie gekomen zijn. Op het congres waren er ook andere geluiden te horen, juist op het punt van het sterkste argument, de aanduiding tegennatuurlijk, maar toch was voor iedereen duidelijk dat het ‘basismodel’ vanuit de schepping het huwelijk van man en vrouw is. In de praktijk bleek grote verlegenheid. Uit het onderzoek van prof. De Bruijne bleek ook dat de meeste kerken voor tucht terugschrikken. Overigens niet alleen in dit soort situaties. Dat sluit aan bij de slotopmerking van van Loon: was ik maar tot een andere conclusie gekomen. Doorgedacht moet nog sterk worden over de hermeneutiek: hoe kom je van die tekst van heel lang geleden bij vandaag terecht? Zit
500
JAAROVERZICHT
er in het toegenomen inzicht rond homoseksualiteit een andere mogelijkheid om de woorden van Paulus in te vullen? Er was die vrijdag in Kampen geen basis voor gemeenschappelijke conclusies. Het onderwerp kwam ook aan de orde in de Classis midden Holland. Daar hield men een themabespreking over 'Homoseksualiteit in de kerk en aan het Heilig Avondmaal'. Naar aanleiding van een 'Pastorale handreiking' uit Rotterdam-Stad spreken ze hierover door. De dilemma’s en mogelijke oplossingen worden vanuit ervaringen in de diverse classiskerken herkend. De leden van de classis ondervinden de spanning tussen het "ideaal" waartoe we in de navolging van Christus geroepen worden, en de gebrokenheid die ons - hetero’s net zo goed als homo’s - parten speelt. In de kerk van Christus zijn we allen op genade aangewezen, laten we in die houding naast onze homoseksuele broers en zussen staan. Diaconaat Diaconaat kwam aan de orde op de classis Middelburg, die besloot het deputaatschap naar art 22 op te heffen, omdat het Diaconaal Steunpunt in feite deze taak heeft overgenomen. Ook op de classis Amersfoort werd over het diaconale werk gesproken Er is een bijeenkomst geweest met diakenen ook uit de CGK en de NGK. De diakenen gaan zich bezinnen op hun taak in het brede maatschappelijke leven. Wat kunnen de kerken bijvoorbeeld betekenen voor de afdeling geestelijke Verzorging van het Meanderziekenhuis. Veel waardering was er voor het werk van het Diaconaal Steunpunt. Ook de diakenen uit de NGK kunnen daar nu terecht. In de publiciteit kwam de aandacht voor de faire naaste naar voren. Er was in samenwerking met anderen een studiedag rond duurzaamheid, rentmeesterschap en gerechtigheid. Op de landelijke diakendag van 6 oktober 2012 werd aandacht gevraagd voor verbondenheid met de wifi-generatie. De kerk voorbij In oktober verscheen een special uitgave van de bladen De Reformatie en Opbouw. Een bijzonder moment. De Reformatie was de spreekbuis van de ‘binnenverbanders’, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en Opbouw die van de ‘buitenverbanders’, de Nederlands Gereformeerde Kerken. Het was niet het eerste gezamenlijke nummer; de laatste jaren is er elk najaar zo’n uitgave. Wel bijzonder is dat het dit jaar over de kerk ging. Overigens zijn ze nog niet uitgepraat over dat onderwerp: in het voorjaar van 2013 komt een speciaal congres over de kerk. Het onderwerp is bijzonder omdat in de jaren zestig van de twintigste eeuw het debat dat leidde tot het uiteengaan van beide kerken juist over dit onderwerp ging. Alle aanleiding om in deze terugblik op het jaar 2012 aandacht te vragen voor het thema van de kerk. Onderzoek naar 1967 Eind 2011 overleed prof. J. Kamphuis, een van de voormannen van de GKv in de tijd van de breuk met de buitenverbanders. Zie ook het In memoriam over hem in deze uitgave.. In veel artikelen die op zijn leven terugblikten kwam die breuk ook naar voren. Vooral met de vraag hoe iemand met zo’n katholiek-gereformeerde instelling in die tijd zo’n harde opstelling kon kiezen. En in het verlengde daarvan de vraag of we dat verleden niet moeten onderzoeken. Het speelt nog steeds een rol: de
JAAROVERZICHT
501
pijn om de breuk is er nog steeds, vooral bij de Nederlands Gereformeerden. En dan een onderzoek, niet in de zin van een waarheidscommissie, bekend uit Zuid-Afrika, die vanuit een duidelijk afscheid van de apartheidspolitiek terugkeek op het onrecht in die tijd, maar meer met een open vizier; waarom ging het in die tijd. Zijn er dingen waarover we schuld moeten belijden? Onterechte schorsingen en afzettingen van predikanten misschien? Er zijn plannen voor zo’n onderzoek. Prof. dr. E.A. de Boer acht de tijd ervoor rijp. Inmiddels is hij er in zijn werk aan de Theologische Universiteit mee begonnen, berichtte het blad voor het archief- en documentatiecentrum. Een punt van onderzoek is daarbij of het terecht is dat de synode van de GKv indertijd een onaanvaardbare tegenstrijdigheid constateerde tussen de ondertekening van de belijdenis en de ondertekening van de zogenaamde Open Brief, waarin een ander kerkbeeld naar voren kwam dan toen gebruikelijk. Een eigen herinnering leverde mevrouw J. Wiskerke-van Doren aan, de weduwe van ds. J.R. Wiskerke. In de strijd van de zestiger jaren schreef hij een boek: leven tussen sterven en opstanding, waarin hij afstand nam van de opvattingen van ds. B. Telder. Zijn weduwe vertelt dat haar man eerst naar Breda afreisde om ds. Telder te vragen om zijn leer niet uit te dragen. Dan zou hij zijn boek niet publiceren. Telder bleef echter bij zijn standpunt. De enige ware kerk? Wie terugblikt op het recente vrijgemaakte verleden, confronteert zich nogal eens met het idee dat de vrijgemaakte kerk de enige ware kerk is geweest. Het is niet moeilijk om met allerlei citaten uit het verleden aan te tonen dat niemand dat beweerd heeft, dat de synode van 1984/85 daar bewust afstand van nam en dat het een karikatuur is van wat er echt aan opvattingen leefde. Toch blijft het daarom misschien zo hardnekkig: een karikatuur vergroot bestaande trekken uit en legt daar de nadruk op. Probleem is dan dat je als vanzelf afscheid neemt van zo’n idee (dat kun je toch niet met droge ogen beweren: de enige ware kerk te zijn) en met het badwater ook het kind, de belijdenis over de kerk, weggooit. Opvallend in het hierboven genoemde themanummer is dat we het in ieder geval met elkaar eens zijn dat we het niet meer precies weten. Wat is de kerk dan wel? Of is die voorbij? Bij de berichten vanuit de plaatselijke kerken werd nogal eens genoemd dat er goede samenwerking was bijvoorbeeld met de PKN. Ik vermoed, dertig jaar geleden ondenkbaar. Het illustreert de verschuiving. Een van de achtergronden van deze verschuiving zal wel te maken hebben met het feit dat de balans in Nederland inmiddels is doorgeslagen en de meerderheid van ons volk niet langer christelijk genoemd wil worden. Dan kijk je met andere ogen naar wie dat wel wil. Er zit een zekere vloeibaarheid in het spreken en beleven van de kerk. Stroom Vloeibaarheid speelde ook een rol in het gesprek over Stroom. Het gesprek kwam in een stroomversnelling rond de aanvraag van de gemeente Stroom in Amsterdam, ontstaan vanuit een gemeentestichtingsproject. Deze gemeente vroeg toegang tot het vrijgemaakte kerkverband. Eerder in dit jaaroverzicht is dat beschreven. De vraag naar het gereformeerde karakter kwam naar boven. Hoe ver gaat dat? Kun je dat beschouwen los van de complete gereformeerde belijdenis? Of blijkt gereformeerd zijn juist in het zonder reserve ondertekenen daarvan. Die vraag blijft in ieder geval openstaan binnen de kerken ook nadat de directe aanleiding ervoor inmiddels
502
JAAROVERZICHT
verdwenen is. Wat bedoelen we precies met onze naam? In een scriptie voert ds. Mark van Leeuwen het pleit om daar genuanceerd over te spreken. Hij onderscheidt duidelijk niveaus in de omschrijving van wat gereformeerd is. Beslissend is de erkenning van Jezus Christus als de hoogste loyaliteit en het belangrijkste herkenningspunt, daarnaast het woord van God als allesbepalende norm in de kerk en in het leven van de christen, het primaat van het initiatief van God en de voortdurende hervorming van de kerk als gehoorzaamheid aan het woord van God en als antwoord op de veranderende context. Op welk niveau is overeenstemming nodig om elkaar te erkennen als gereformeerd. Of anders: wat is de bandbreedte van de groeiende diversiteit, ook binnen de kerken. Anders denken Opvallend in het gecombineerde Reformatie-Opbouw nummer is het artikel over tien tips voor dertigers in de kerk. Het legt in feite de vinger bij de overdracht van de geloofswaarden aan de nieuwe generaties. Juist die, of misschien juist het ontbreken ervan, zorgt voor de crisis rond het belijden over de kerk. Wat voor de mensen die volwassen werden in de jaren zestig nog vanzelfsprekend was, is het allang niet meer voor de jongere generaties. Je merkt dat bijvoorbeeld bij de vraag waar je je aan gaat sluiten als je eigen kerk opgeheven moet worden. Dat is lang niet vanzelfsprekend de dichtstbijzijnde vrijgemaakte kerk; een goede Protestantse kerk is best het overwegen waard. Ondenkbaar veertig jaar geleden, en nu een gesprekspunt. Kerk en geloof zijn van elkaar losgemaakt. Je zoekt een kerk die bij je past. Vrolijk evangelisch of hoogkerkelijk. Of iets ertussenin. De kerkelijke verdeeldheid is dan een winst, omdat die je laat kiezen. Ieder zijn of haar eigen specialiteit. Katholiciteit Dit gaat mensen opvallen. Vanuit de nationale synode is daarom gepleit voor een katholiciteitskeurmerk. De nationale synode is geen echte synode, maar een initiatief van kerkleden om elkaar te ontmoeten voorbij de muren van de eigen kerk. Met dat keurmerk willen ze mensen juist weglokken van de nadruk op de eigen identiteit. Zorg ervoor dat wat je zegt, ook buiten je eigen muren gezegd kan worden. Zoek naar het verbindende. Katholiek is immers een woord dat aanduidt dat wat je zegt over de hele wereld geldt. Juist de nadruk op de katholiciteit van de kerk was kenmerkend voor de manier waarop J. Kamphuis erover sprak. Hij zag geen verschil tussen algemeen-christelijk en gereformeerd. Het laatste niet als verbijzondering of onderafdeling van het eerste. Dat leidde bij hem tot een brede blik, maar ook een vasthoudendheid om de kerk niet te laten degraderen tot een denominatie, een van de vele manieren waarop je vorm kunt geven aan je geloof. Op een vergadering van mensen die grote moeite hebben met de gang van zaken binnen onze kerken kwam prof. dr. J. Douma hierop terug. Hij stelde ook dat hij eerst christen was en daarna/daarom gereformeerd. Sommigen vonden dat een opvallende uitspraak en misschien wel een relativering van wat die dag in Amersfoort verder aan de orde kwam, maar het was niets nieuws. Niet in die zin dat hij voor het eerst dit stelde. Het is het besef dat de kerk katholiek is en dat je dat niet te snel moet opgeven. Het is ook een punt waarover we moeten doorpraten. Moeten alle kerken daarom kopieën van elkaar zijn? Is er ruimte voor de erkenning dat er verschillende manieren zijn om hetzelfde katholieke evangelie te beleven? Geldt die diversiteit alleen binnen het kerkverband of moet je dat ook
JAAROVERZICHT
503
breder zien? Juist daar lopen kerken in de praktijk tegen aan. Hoe hanteer je de afgesproken kerkgrenzen. Als iemand nu liever lid is bij de meer evangelisch getinte buurgemeente, is daar ruimte voor? In de praktijk steeds meer. Maar wat betekent die in de praktijk genomen en gegroeide ruimte voor de belijdenis van de ene katholieke kerk? Kerkverband Opvallend in ons kerkverband is de vaststelling van een nieuwe kerkorde in eerste lezing. In een zorgvuldig proces, waarin de kerken konden participeren, is die door de synode van Harderwijk vastgesteld en aan de kerken aangeboden. De volgende synode kan hem definitief maken ( en iedere volgende synode kan weer wijzigingen aanbrengen). Er is heel veel energie gestoken in dit project, dat ook de ontwikkeling van de kerken weerspiegelt. Dat er meer diversiteit is dan zeg maar veertig jaar geleden, komt er heel helder in uit. We hebben dat geaccepteerd. Maar is de geboden bandbreedte in overeenstemming met wat inmiddels binnen de kerken leeft? Daarover kun je vragen stellen. Hoe gaat de praktijk zich dan ontwikkelen? Terug naar de in de kerkorde geboden ruimte, of verder omschrijven van de ruimte? Binnen Protestants Nederland zie je hierbij twee bewegingen. Enerzijds een steeds meer afstand nemen van structuren als het kerkverband (daar hebben wij ook mee te maken, zie boven) Anderzijds legt bijvoorbeeld prof. dr. A. van der Beek de nadruk op het belang van structuren, ook in het dit jaar uitgekomen boek van hem: Lichaam en Geest van Christus. Het kerkverband kreeg ook te maken met de aankondiging van een officiële vermaning van de Australische zusterkerken. In een uitvoerig rapport schetsen deputaten van de Australische kerken de situatie in Nederland en constateren afwijking van het gereformeerde spoor op veel punten. Dezelfde verontrusting leeft ook bij de Canadese zusterkerken. Onze deputaten voor contact met buitenlandse kerken antwoordden daarop dat je vanuit Australië geen oordeel moet vormen over de toestand in de plaatselijke kerken, maar dat je met afgaan op de officiële besluitvorming. Ontwikkeling We hebben een hele ontwikkeling doorgemaakt. In de gesprekken binnen de kerk kwam dat in 2012 ook uit. In dit jaaroverzicht is daar iets van aangestipt. De kerk als instituut staat scherp onder de kritiek. Van binnenuit, door discussies over het verleden, maar ook in de ontwikkeling van de maatschappij, waarin allerlei instituten veel minder belangrijk zijn geworden dan ze waren. Daar is op zich niets mis mee: de manier waarop we kerk waren tot voor kort was ook sterk gestempeld door maatschappelijke gewoontes van die tijd. Achteraf zie je dat heel duidelijk.Geen Voor deze tijd is het dan belangrijk met elkaar opnieuw bij de Bijbel te rade te gaan en vanuit een herkenning van het Bijbelse onderwijs over de gemeente van Christus in deze tijd daar vorm aan te geven. Aanzetten genoeg, ook heel veel positieve zaken. Een geweldige zaak: volgens onze belijdenis blijft de kerk tot aan de wederkomst, door de persoonlijke zorg van haar Heiland (Heidelbergse Catechismus, zondag 21). Assen, Jan Kuiper
