J U N I J A A R G A N G 89 JLHISTORISCH. SmTL NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP IN LIMBURG

J U N I

SmTL

2 0 0 0

J A A R G A N G

89

J L H I S T O R I S C H M A A N D B L A D NATUURHISTORISCH

GENOOTSCHAP

m

IN

LIMBURG

Ny - Jl I . H I S T O R I S C H BIJ

H O O F D R E D A C T I E D r s . J . van der C o e l e n

Opgravingsv/erkzaamheden Mosasaurus - d e s c h e d e l is i n m i d d e l s i n g e p a k t in e e n staal-beton-

R E D A C T I E Drs.

DE VOORPLAAT

D . T h . d e G r a a f . J . T . H e r m a n s . D r . H . P . M . H i l l e g e r s . M e v r . Lie. M . L e j e u n e , D r s . T . J . D . M u l d e r , D r s . ing. G .

Verschoor, D r J.H. Willems

c o n s t r u c t i e e n d e s t e i g e r p i j p e n zijn g e p l a a t s t . Inzetje: O o k o n d e r M o s a s a u r i ë r s k w a m k a n n i b a l i s m e v o o r , z o blijkt u i t d e v o n d s t v a n f o s s i e l e

REDACTIE-ASSISTENT

m a a g i n h o u d . In M a a s t r i c h t w e r d d i t e c h t e r n o g

R. S t e v e r i n k

niet aangetroffen. Schildering: D a n V a r n e r .

REDACTIE-ADRES P o s t b u s 8 8 2 , 6 2 0 0 A W M a a s t r i c h t ; e-mail: m a i l @ n h m m a a s t r i c h t . n l

C O P Y R I G H T A u t e u r s r e c h t v o o r b e h o u d e n . O v e r n a m e s l e c h t s t o e g e s t a a n na v o o r a f g a a n d e s c h r i f t e l i j k e t o e s t e m m i n g v a n d e r e d a c t i e . D o o r h e t i n z e n d e n v a n kopij v e r k l a a r t d e a u t e u r d a t hij h e t u i t s l u i t e n d r e c h t t o t u i t g e v e n a a n h e t N a t u u r h i s t o h s c h M a a n d b l a d o v e r d r a a g t ; bij afwijzing v a l l e n d e r e c h t e n t e r u g aan d e a u t e u r e n w o r d t h e m d e kopij t e r u g g e z o n d e n N a a s t h e t N a t u u r h i s t o r i s c h M a a n d b l a d , d a t aan alle l e d e n gratis w o r d t t o e g e z o n d e n , v e r s c h i j n e n regelmatig afleveringen v a n d e r e e k s P u b l i c a t i e s v a n h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p i n L i m b u r g . O n g e r e g e l d v e r s c h i j n e n d a a r n a a s t n o g d e zg. U i t g a v e n ( b o e k e n e n r a p p o r t e n ) . D e z e P u b l i c a t i e s e n U i t g a v e n w o r d e n uitgegeven d o o r d e S t i c h t i n g N a t u u r p u b l i c a t i e s L i m b u r g , secretariaat: J . H e r m a n s , H e r t e s t r a a t 2 1 , 6 0 6 7 E R Linne, postgiro 6240547 t e Melick

B A S I S - O N T W E R P

H e t uitgeven wordt mede

T Y P O G R A F I E

Stefan G r a a t s m a , M a a s t r i c h t G R A F I S C H E

bijdrage

van het Natuurhistonsch

Maandblad

moge/i/k g e m o a k t cfoor e e n

van de provincie

financiële

Umburg.

V E R Z O R G I N G

b v d m . B u r e a u v a n d e M a n a k k e r , G r a f i s c h e p r o d u k t i e s bv, M a a s t r i c h t , e m a i l : i n f o @ b v d m . n l D R U K S H D Grafimedia. Swalmen I S S N 0028-1 107

Ny

-

Jl

I.HISTORISCH

GENOOTSCHAP

IN LIMBURG

V O O R Z I T T E R A . J . W . L e n d e r s , G r o e n s t r a a t 106, 6 0 7 4 E L M e l i c k A L G E M E E N

S E C R E T A R I S

INHOUD

H . S c h m i t z , V i n k e n b e r g 6, 6 0 7 4 D L M e l i c k S E C R E T A R I S

G E G E V E N S L E V E R I N G

R . E . M . B . G u b b e l s , Langs d e V e e s t r a a t 15. 6 1 2 5 R N O b b i c h t

K R O K O D I L L E N T R A N E N O M DE

P E N N I N G M E E S T E R

KNOFLOOKPAD

97

VERENIGINGSNIEUWS

98

H . v a n d e r W e i j d e n , S t e l l i n g m o l e n 29, 6 0 4 9 G N H e r t e n . T e l e f o o n 0 4 7 5 - 3 1 1283 A D M I N I S T R A T I E A. Duysters (Bureau) en N.A. van de W a l (ledenadministratie). Adreswijzigingen, opgave nieuwe leden, inlichtingen o v e r s t u d i e g r o e p e n , e n z . r i c h t e n a a n : A d m i n i s t r a t i e N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in L i m b u r g , P o s t b u s 8 8 2 , 6 2 0 0 A W M a a s t r i c h t . T e l . : 043-321 3 6 7 1 . P o s t g i r o : 1036366,

Anne S. Schulp, Douwe Th. de Graaf &

v o o r België: 000-1507143-54

Ed de Grood

B E S T E L L I N G E N v a n P u b l i c a t i e s , ( o u d e ) M a a n d b l a d e n e n a n d e r e u i t g a v e n : u i t s l u i t e n d schriftelijk bij h e t

B E R G I N G E N T R A N S P O R T V A N DE

P u b l i c a t i e b u r e a u N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p , G r o e n s t r a a t 106, 6 0 7 4 E L M e l i c k o f d o o r o v e r m a k i n g v a n d e k o s t e n v a n h e t g e w e n s t e (inclusief p o r t o ) o p p o s t g i r o 4 2 9 8 5 1

N I E U W E M O S A S A U R U S V O N D S T 99

( v o o r België 000-1616562-57), o n d e r v e r m e l d i n g van h e t g e w e n s t e L I D M A A T S C H A P ƒ 40,- ( B f r . 7 2 5 ) p e r jaar: j e u g d - l e d e n t/m 23 jaar e n 6 5 + - l e d e n ƒ 20,- ( B f r . 3 6 0 ) ; b e d r i j v e n , v e r e n i g i n g e n ,

J.G.M. Cuppen

instellingen e.d. ƒ 1 2 0 , - ( B f r . 2 1 6 5 )

DE OPPERVLAKTE- E N W A T E R -

L O S S E N U M M E R S

W A N T S E N V A N DE M E I N W E G

101

ƒ 5,-; l e d e n ƒ 4,- (m.u.v. e x t r a d i k k e e n t h e m a n u m m e r s )

M.

I N T E R N E T

STICHTING

NATUURPUBLICATIES

LIMBURG

C o n t a c t a d r e s : J . H e r m a n s , H e r t e s t r a a t 2 1 , 6067 E R Linne. T e l . 0475-462440

Crombaghs

L A A G L A N D B E E K I N RELATIE T O T DE B E E K M O R F O L O G I E E N VERSTUWING

105

DE LIERELEI

P r o j e c t b u r e a u v o o r o n d e r z o e k o p h e t g e b i e d v a n n a t u u r e n l a n d s c h a p in d e p r o v i n c i e L i m b u r g C o n t a c t a d r e s : P. T h o m a s , L T M - w e g 2 6 , 6 4 1 2 B P H e e r l e n . T e l . 0 4 5 - 5 7 0 8 8 7 0 . E-mail: p t h o m a s @ i l i m b u r g . n l

STICHTING

B.H.J.M.

DE VISGEMEENSCHAP V A N EEN

(SNL)

U i t g e v e r v a n p u b l i c a t i e s , b o e k e n e n r a p p o r t e n v a n h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in L i m b u r g

STICHTING

Dorenbosch,

& G. van der Velde

http://wvvw.nhmmaastricht.nl

I R . D.C. VAN

SCHAÏK

S t i c h t i n g v o o r h e t b e h e e r v a n o n d e r a a r d s e k a l k s t e e n g r o e v e n In L i m b u r g

j. Cortenraad & T.J.D. Mulder UIT DE FLORA V A N U M B U R G A F L E V E R I N G 41

I I I

KORTE MEDEDELING

I 14

BOEKBESPREKING

I 15

RECENT VERSCHENEN

I 15

C o n t a c t a d r e s : E.H.J.R. L a m k i n . T o n g e r s e w e g 3 1 8 , 6 2 1 5 A C M a a s t r i c h t . T e l . 0 4 3 - 3 4 7 9 8 2 3 , b.g.g. 0 6 - 2 1 9 7 4 1 2 4

RICHTLIJNEN V O O R

KOPIJ-INZENDING

D i e g e n e n die kopij willen inzenden v o o r h e t Natuurhistorisch M a a n d b l a d w o r d t

dringend

verzocht zich zoveel mogelijk a a n de richtlijnen t e houden zoals opgesteld d o o r d e redactie. E e n o v e r z i c h t v a n d e z e richtlijnen m e t b i j b e h o r e n d e t o e l i c h t i n g k a n w o r d e n a a n g e v r a a g d bij bovenstaand redactie-adres.

NATUURHISTORISCH

MAANDBLAD

JUNI

2000

JAARGANG

97

89

KROKODILLENTRANEN OM DE KNOFLOOKPAD Het is maandag I mei 2000. In Netwerk, de actualiteitenrubriek

van Ne-

Van meet af aan heeft het Genootschapsbestuur geprobeerd om met zorg-

derland I, spugen wethouders van Heerlen en Roermond hun gal over

vuldig geformuleerde zienswijzen en bezwaren duidelijk te maken waar het

wereldvreemde natuurfreaks die beweren dat op geplande

om gaat Dat is het naleven van de nationale en internationale

industrieterrei-

nen onwaarschijnlijke beesten leven, met namen die zo uit een stripverhaal

wetgeving.

Die bepaalt onder meer dat de leefgebieden van sommige soorten niet

geleend kunnen zijn. Korenwolven, Rugstreeppadden en Knoflookpadden.

aangetast mogen worden, tenzij er zeer zwaarwegende

En het erge is, zeggen ze, dat normale mensen die dieren nooit zien. De

belangen in het spel zijn. En als na een zorgvuldige afweging van belangen

Roermondse wethouder op de televisie is de heer Van Rey. Hij loopt hele-

blijkt dat aantasting onvermijdelijk is moeten afdoende

maal over van ongeloof. Hij stapt met een plankaartje in zijn hand door het

maatregelen worden genomen. De procedure voor de Keulsebaan Zuid is |

maatschappelijke compenserende

deels bouwrijp gemaakte industrieterrein Keulsebaan Zuid. Kijk, wijst hij

voor het Genootschap een testcase. We willen zien wat de regelgeving nu |

op zijn kaartje, hier hebben ze op 16 juli 1998 een babypadje gevonden.

echt voorstelt En daarom hebben we het vaste voornemen om door te gaan,

En nu zeggen die gekken dat er dan ook een vaderpad en een moederpad

totdat we een instantie vinden die ons gelijk bevestigt.

moeten zijn. Misschien leeft er wel een hele familie. En dat kost 8 miljoen gulden. Met ogen vol onbegrip laat hij op zijn kaartje zien welk stuk van zijn industrieterrein

vanwege de Knoflook-

padden niet gerealiseerd kan worden. In wat voor een wereld leven we eigenlijk dat deze onzin mogelijk is, vraagt hij zich af

B/j mij slaat de wanhoop toe. Sinds 1993 heb ik in mijn vrije tijd vele weken werk besteed aan inspraak- en bezwarenprocedures die het bestuur van het Genootschap voert om het gebied Keulsebaan Zuid te behouden als een zeer bijzonder leefgebied van reptielen en amfibieën die beschermd zijn door landelijke en Europese regelgeving. Als dit het resultaat is van mijn inspanningen om serieuze argumenten voor het voetlicht te brengen moet ik ernstig gaan twijfelen aan de gevolgde werkwijze. Ik troost me met de gedachte dat het ook mogelijk zou kunnen zijn dat ik moet twijfelen aan het vermogen van de

Mannetje Knoflookpad, Meinweg, voorjaar 1999 (foto: R. Geraeds).

wethouder om zaken in breder verband te zien. De hoop dat de journalis-

Maar nu ben ik moe. Gelukkig begint volgende week mijn vakantie. Dit jaar

ten van Netwerk de moeite nemen om ook de andere kant van het verhaal

gaan we naar Spanje. Niet om aan het strand te liggen, maar om in bijzon-

zorgvuldig te belichten wordt de bodem ingeslagen. Ze gaan mee in de hi-

dere natuurgebieden te kijken naar planten en dieren. Misschien vind ik

larische toon die de wethouder heeft gezet. Ze laten voor de leukigheid de

wel een Spaanse knoflookpad. Het begint inderdaad op een stripverhaal te

namen van die vreemde dieren over het scherm duikelen. Naast de Knof-

lijken. De wethouders van Roermond en Heerlen zullen het niet geloven,

lookpad en de korenwolf komt ook de geelgestipte levendbarende hagedis

maar dat beest bestaat echt.

voorbij Want dit niet bestaande beest heeft immers onlangs ook in de krant gestaan. Nou ja, laat maar.

Henk Schmitz, secretaris \

98

JUNI

2000

N A T U U R H I S T O R I S C H

lAARGANG 8 9

M A A N D B L A D

V E R E N I G I N G S N I E U W S TON L E N D E R S NATUURPRIJS

WINT

LIMBURG

nisaties overhandigde de juryvoorzitter, de

Aan de derde voorwaarde, het aanbieden van

heer Loek Peters, de winnaar een sculptuur

het Maandblad aan scholen en bibliotheken,

van Els de Veen en een cheque van Dagblad

w e r d met graagte voldaan. Het bestuur is

D e Natuurprijs Limburg is op vrijdag 28 april

D e Limburger ter waarde van ƒ 2.500,-.

daarbij zelfs nog een stap verder gegaan en

uitgereikt aan Ton Lenders, de voorzitter van

Ton,

heeft het Maandblad aangeboden voor de

ons aller Genootschap. D e Natuurprijs Lim-

prijs!

gefeliciteerd met deze welverdiende

normale ledenprijs. Er heeft inmiddels een gerichte mailing plaatsgevonden en de eerste

burg is een waarderingsprijs van Dagblad D e Limburger en het IVN-Limburg voor perso-

De

redactie

reacties van scholen en bibliotheken druppe-

nen of instanties die zich op vrijwillige basis

len thans binnen.

verdienstelijk maken voor natuur en natuur-

Als vierde zou het Genootschap zelf moeten

educatie. Het was de tiende keer dat de Natuurprijs Limburg werd uitgereikt. Ton ontving deze prijs, die jaarlijks wordt uitgereikt, voor zijn langdurige inzet als vrijwilliger voorde Limburgse natuur. Hij heefteen belangrijke rol gespeeld in het stimuleren van natuuronderzoek door vrijwilligers, iets dat elk lid van het Natuurhistorisch G e n o o t schap zal beamen. Onder zijn enthousiaste voorzitterschap is het aantal leden van het Genootschap bijna verdubbeld. Ton was en is ook een grote stimulator voor het uitgeven van boeken over de Limburgse natuur: denk bijvoorbeeld maar aan de herpetofauna-adasuit 1992

en de binnenkortte verschij-

nen vissenatlas. Sinds de oprichting, zo'n tien jaar geleden, is Ton voorzitter van de aan het Genootschap gelieerde Stichting Natuurpublicaties Limburg. Hierdoor hebben vele publicaties over fauna en flora in Limburg het licht kunnen zien. D e winnaar van de Natuurprijs Limburg heeft ook veel betekend voor de samenwerking op natuurgebied tussen vrijwilligers, terreinbeheerders en overheden in de provincie Limburg, maar ook daarbuiten. Denk bijvoorbeeld maar aan zijn belangrijke rol in de Stichting R A V O N , die zich bezighoudt met de studie en de bescherming van reptielen, amfibieën en vissen in heel Nederland. D e prijsuitreiking vond plaats in het hoofdkantoorvan Dagblad De Limburgerte Maastricht. In de aanwezigheid van vele vertegenwoordigers van de Limburgse groene orga-

zorgen voor de dekking van een financieel

HET

NATUURHISTORISCH

GENOOTSCHAP NIEUWE

IN

HET

MILLENNIUM

tekort van ongeveer tienduizend gulden. Zoals u begrijpt was aan deze voorwaarde

(3)

het moeilijkst te voldoen. Dit heeft er onder andere toe geleid dat met ingang van het jaar

HET MAANDBLAD IN KLEUR

2001 de contributie zal moeten worden ver-

Zoals u vanaf het begin van deze jaargang hebt

dels op 28 maart aangenomen door de Alge-

kunnen waarnemen heeft de redactie wat meer kleur in het Maandblad gebracht. Dit was mogelijk dankzij een structurele financiële bijdrage van het provinciebestuur. G e deputeerde Staten hebben aan deze subsidie evenwel enkele voorwaarden gesteld die het bestuur van het Genootschap heeft geaccepteerd. Als eerste zou de Provincie Limburg in de colofon als subsidieverstrekker moeten worden vermeld. Omdat dit niet afwijkt van het vigerende beleid kon hier zonder meer aan worden tegemoet gekomen. Het bestuur en de redactie hebben zich daarnaast moeten verplichten om ten minste één keer per jaar aandacht te besteden aan de doorwerking van het provinciaal natuurbeleid. Veel van deaangeboden artikelen, alsook het jaarlijkse nummer dat wordt uitgegeven in samenwerking met de Stichting Ark, hebben al betrekking op de resultaten van het natuurbeleid van diverse overheden in de provincie Limburg. Eigenlijk heeft het Genootschap sinds haar bestaan niet anders gedaan en wordt de neerslag van het beleid al meer dan negentig jaar door de vereniging beschreven en gedocumenteerd.

hoogd. Deze contributieverhoging is inmidmene Ledenvergadering, het hoogste orgaan binnen de vereniging. Uiteraard heeft het bestuur daarnaast ook naar andere mogelijkheden gezocht om de prijs voor het Maandblad te drukken. Er zijn diverse offertes opgevraagd, hetgeen heeft geleid tot een aanzienlijke reductie van de productiekosten. Daarbij werd tevens duidelijk dat de omschakeling van een nummer met een kleurenomslag en één katern in kleur naar een fullcolour uitgave financieel slechts geringe meerkosten met zich meebracht. Het bestuur heeft daarop besloten dat met ingang van het juninummer het Maandblad voortaan volledig in kleur zal verschijnen. Hiermee ging een langgekoesterde wens van redactie en bestuur onverwacht in vervulling. En wederom is één van de aangegeven beleidsinspanningen van de strategiedag gerealiseerd. Het getuigt van modern en daadkrachtig bestuur dat snel wordt ingespeeld op de wensen van de leden. Met andere woorden, het Genootschap lijkt bestuurlijk en beleidsmatig klaar voor het nieuwe millennium.

A. Lenders,

voorzitter

NATUURHISTORISCH

M A A N D B L A D

JUNI

2000

99

JAAKGANG 89

BERGING EN TRANSPORT VAN DE NIEUWE MOSASAURUSVONDST Anne

S. Schulp, Douwe

Th. de Graaf & Ed de Grood, Natuurhistonsch

Museum

Maastncht, Postbus 882, 6200

AW

Maastricht

De berging v a n de Mosasaurusvondst v a n 1998 had meer v o e t e n in de a a r d e d a n w e v a n t e v o r e n ooit hadden d u r v e n d e n k e n . V u u r s t e e n , samen m e t de e n o r m e afmetingen v a n het dier bliezen de berging op t o t een klus v a n niet eerder v e r t o o n d e p r o p o r t i e s . Maar sinds 8 m e i v a n d i t j a a r s t a a t h e t blok m e t de schedel eindelijk op de b i n n e n plaats v a n h e t Natuurhistorisch Museum Maastricht. Dit is deel 2 in de serie " H o e vind je een Mosasauriër, en hoe krijg je h e m m e e ? " Deel I verscheen in h e t m a a n d b l a d v a n m a a r t 1999.

Natuurlijk verdiende hetgeen schoonheids-

dijbeen bijvoorbeeld, is al sinds de 19e eeuw

prijs: paleontologen die het presteren om

de 'piaster jacketing', waarbij het bot, nadat

vóór het oog van de camera's van het N O S -

het aan de boven- en zijkant vrijgelegd is,

acht-uur-journaal met een bulldozer het

voorzien wordt van een dik jute- en gipsver-

monumentale schouderblad van de Mosasau-

band. Eenmaal stevig verpakt in zo'n jacket,

rus in tweeën te breken. Een genante verto-

kan met grof materieel onder het blok geha-

ning, maar absoluut niet zo klungelig als één

merd, gebeiteld en gebreekijzerd worden om

van de landelijke dagbladen de volgende och-

het bot, samen met het onderliggend en om-

tend nodig achtte te melden. Het was immers

ringend gesteente, veilig verpakt in het gips-

niet de eerste keer dat een dergelijke berging

verband, zonder kans op breuk naar het la-

op deze manier werd aangepakt: blok vrijleg-

boratorium te vervoeren.

gen,

FIGUUR 2 D e laadschop van de bulldozer

fungeert

hier als hijskraan: de kop komt, na 66 miljoen jaar, weer van zijn plaats.

bulldozerlaadschop eronder, even tillen

en op de aanhanger zetten - klaar. Z o makkelijk ging het dit keer echter niet.

Toch was tot december 1998 de plaster-

ondergrond getild kunnen worden. De aan-

jacketing-methode in Maastricht nog nooit

wezigheid van vuursteen in en rondom het

gebruikt. De Limburgse mergel laat zich im-

Mosasaurusskelet bemoeilijkt echter die aan-

D e meer gebruikelijke gang van zaken bij de

mers gemakkelijk in handzame blokken za-

pak. De keiharde brokken vuursteen die als

berging van een groot bot, een dinosaurus-

gen,

grillige aders dwars door de mergel lopen,

die eenmaal vrijgelegd eenvoudig van de

maken de te bergen blokken uiterst instabiel en dat hebben w e geweten met het schouderblad. O m ieder verder risico te vermijden werd voor het eerst ook in Maastricht een gipsverband toegepast bij de berging van enkele grotere blokken. Met vijf, zes man is een stuk Mosasaurusrug nog net te tillen, maar een palletwagen werkt wel zo plezierig. Inmiddels wordt er in het museum hard gewerkt aan het verder uit het gips vrijprepareren van de Mosasaurus, die het verblijf in het verband het afgelopen jaar prima heeft doorstaan. D e schedel echter, die samen met een deel van

FIGUUR I Onder de stalen pijpen wordt een tweede staalconstructie

gelast

100

JUNI

2000

J A A R G A N G 89

NATUUlîHISTORISCH

M A A N D B L A D

frame zou het blok dan uiteindelijk opgehe-

den. Convoi Europe B.V., voluit 'specialist in

sen w o r d e n (zie

horizontale en verticale verplaatsing', ofwel

figuur

2).

'hijs- en transportbedrijf nam die uitdaging Het postzegelperforatie-idee bleek te wer-

met groot plezier aan, door het transport

ken. Zonder enig gekraak of geknars kwam

niet alleen vlekkeloos uitte voeren, maar het

het blok van de ondergrond los toen de bull-

ook nog te sponsoren. O p de stralende

dozerlaadschop het onderste frame een

maandagmorgen van de achtste mei vertrok-

stukje optilde. Eenmaal in de takels geslagen

ken een dieplader en een 120-tons kraan (zie

verhuisde het blok stapvoets naar een loods

figuur

van de E N C I , waar het in alle rust de winter

seum. Een vrolijk loeiende politie-escorte

door kon brengen. W a n t met fase één afge-

verleende het geheel een extra feestelijktint-

rond, heb je de kop nog niet in het museum...

je. Parkeerbeheer van de Gemeente Maas-

3) van de ENCI-groeve naar het mu-

tricht had met voortvarend enthousiasme de D e schattingen van het gewicht van het blok

nauwe straatjes rond het museum autovrij

liepen op tot meer dan acht ton, en met een

gemaakt, om de enorme hijskraan voldoen-

blik op de deuren van het museum is het in

de manoeuvreerruimte te bieden. De oefen-

één oogopslag duidelijk dat de kop met geen

sessiezes weken eerderwierp haarvruchten

mogelijkheid in het museum zou passen zon-

af, want hijsbereik, de plaatsing van de hijs-

der het uitbreken van muren of daken. 'Maar

kraan, de positie van de stempels en het hij-

FIGUUR 3 Er was een masllengte van 30 meter voor nodig om de Mosasaurus over het dak te hijsen.

de staart in één reusachtig blok geborgen moest worden, beschouwden w e te groot voor een gipsverband. Enerzijds zou ook een gipsverband het blok niet bijelkaar kunnen houden, anderzijds leek het idee om met beitels en breekijzers ónder enkele tonnen instabiele mergel-vuursteenmix aan de slag te gaan niemand echt aanlokkelijk. Uiteindelijk werd besloten het gehele fossiel van een kraag van staal en beton te voorzien. Technici van de E N C I rukten uit met snijbranders, lasapparatuur en zware aggregaten, om de kop aan de zijkant stevig in te

als de kop niet in het museum past, dan bou-

snoeren. D e stalen kraag werd daarop opge-

wen w e het museum wel om de kop heen',

vuld met beton, zodat het hele fossiel letter-

was de benadering waarmee de voorberei-

lijk geen kant meer op kon. Maar dan? H o e

dingen, die bijna een jaar zouden duren, wer-

maak je een zijdelings ingekapselde klomp

den aangepakt.

mergel- vuursteen- en bottenmix van de ondergrond los? Angstvisioenen van een naar onder 'leegvallende' kraag deden ons besluiten om het blok pas een flink eind ónder de kraag los te maken, en wel met de boormachine. D e mobiele boor van de E N C I kan gelukkig ook horizontaal boren, en zo konden we, als was het een postzegelperforatie, een hele rij gaten op ruim een meter onder de kop door boren, waarna ieder gat voorzien werd van gegalvaniseerd stalen steigerpijp. Die pijpen op hun beurt kwamen weer op een tweede staalconstructie te rusten, dit keer een frame van zware I-profielen. Aan dat

FIGUUR4 Verzonken tot op kinder-expositiehoogte ligt het blok nu op de binnenplaats.

sen zelf gingen, dankzij het gedetailleerd uitDe binnenplaats van het museum, daar zou

gewerkte hijsplan uiterst vlot en verbazend

nog wel een Mosasaurus passen. Overleg met

nauwkeurig.

architecten, de welstandscommissie en monumentenzorg. Gesprekken met de gemeen-

De laatste meters legde het blok onder ap-

te. Offertes van kassenbouwers en andere

plaus af. In de komende weken wordt de kop

specialisten in tijdelijke huisvesting. Praten

met een kas afgedekt, zodat de prepareer-

met aannemers - er komt heel wat bij kijken

werkzaamheden alvast kunnen beginnen (zie

om een blok van pakweg twee bij twee bij

figuur4). D e plannen voor de definitieve huis-

anderhalve meter op de binnenplaats te ver-

vesting die er in een later stadium overheen

welkomen. Maar niet alleen de huisvesting

gezet gaat worden beginnen ook te kristalli-

vergde aandacht: ook het transport doe je

seren, maar die uiteindelijke presentatie

niet zomaar. D e kop zou óver het dak heen

wordt onderwerp van een volgend deel van

naar de binnenplaats gehesen moeten wor-

deze serie.

NATUURHISTORISCH

MAANDBLAD

JUNI

2000

101

JAARGANG

DE OPPERVLAKTE- EN WATERWANTSEN VAN DE MEINWEG j.G.M.

Cuppen,

Ritzema

leerstoelgroep Aquatische Ecologie en Waterl<waliteitsbeheer,

Bosweg 32a. 6703

AZ

Wageningen

Universiteit

Wageningen

der bruin water op een veenbodem, met

De M e i n w e g b e s t a a t v o o r het belangrijkste deel uit bos- en heidegebie-

veel grof organisch materiaal en Veenmos

den. O p p e r v l a k t e w a t e r e n w o r d e n slechts in een klein deel v a n h e t t e r -

(Sphagnum sp.) langs de oevers. De westelijke oever is zeer licht beschaduwd door

rein aangetroffen, m e t n a m e langs de t e r r a s r a n d e n en in de beekdalen

Berk (Betula sp.) en vooral Wilde gagel (My-

v a n de Boschbeek en de Roode Beek. De belangrijkste w a t e r t y p e n zijn

ricagale). De oevervegetatie bestaatvoornamelijk uit Pitrus (juncus effusus) en Sna-

v e n n e n , ( d r i n k ) p o e l e n , beken en de kwelzones langs de b e k e n . De fauna

velzegge (Carex rostrata), terwijl de helft van

v a n de beken is in het v e r l e d e n goed o n d e r z o c h t ( S M I S S A E R T , 1 9 5 9 ;

het wateroppervlak bedekt wordt door W i t t e waterlelie (Nymphaea alba).

W E R K G R O E P B E K E N , 1 9 7 6 ; T O L K A M P , 1 9 8 3 ; A K K E R M A N S , 1 9 9 9 ) . Over de fauna v a n de overige w a t e r e n is veel m i n d e r gepubliceerd. Slechts de a m f i b i e ën (zie onder a n d e r e F R I G G E et al.,

1 9 7 8 ; G E R A E D S et al.,

3. Drinkpoel in ruderaal grasland ten westen van de spoorlijn ( A C 209.23-351.66), 7-91998 (mpt 13). Kleine, ondiepe poel met

1 9 9 9 ) en de l i -

helder water op een zandige leembodem.

bellen ( H E R M A N S , 1 9 9 2 ; 1 9 9 9 ) zijn goed b e k e k e n . Daarnaast p r e s e n t e e r den CupPEN & VAN M A A N E N ( 1 9 9 9 )

Onbeschaduwd. De redelijk ontwikkelde oevervegetatie bestaat voornamelijk uit

een overzicht v a n de w a t e r k e v e r s in

Mannagras, terwijl in het water Drijvend

het t h e m a n u m m e r v a n d e c e m b e r 1 9 9 9 . U i t alle publicaties blijkt de

fonteinkruid (Potamogeton natans) en Sterrekroos (Callitriche sp.) aspectbepalend

g r o t e biodiversiteit v a n de w a t e r e n in de M e i n w e g . In het huidige a r t i kel w o r d t een o v e r z i c h t gepresenteerd v a n de oppervlakte- en w a t e r -

zijn. 4.

Zeer kleine, ronde, recent gegraven drinkpoel in ruderaal grasland ten westen van de

w a n t s e n v a n de M e i n w e g op basis v a n de vangsten v e r r i c h t gedurende

spoorlijn ( A C 209.23-351.52), 7-9-1998

één w e e k e n d en de beschikbare l i t e r a t u u r .

(mpt 14). Ondiepe poel met helder water op een zandige leembodem. Onbeschaduwd. De vegetatie is nauwelijks ontwik-

Oppervlakte- en waterwantsen zijn vertegen-

een fijnmazig (0,5 mm) handnet en een appel-

woordigers van de orde Heteroptera.

moeszeef met dezelfde maaswijdte. De no-

Deze

orde telt in Nederland circa 600 soorten (AuKEMA,

1989), waarvan er 63 behoren tot de

keld. 5.

Kwelmoeras op helling langs de Roode

menclatuur en de soortvolgorde van de want-

Beek ( A C 209.12-351.42), 7-9-1998 (mpt

sen is volgens

20). Zeer ondiepe greppels en poeltjes met

AUKEMA

(1989), de nomencla-

semi-aquatische en aquatische soorten. Deze

tuurvoor de planten volgens V A N

MEIJDEN

helder, zeer langzaam stromend water op

zijn in al hun levensstadia gebonden aan het le-

(1996). De ligging van de monsterpunten en

een sterk humeuze bodem met veel blad

ven op het wateroppervlak óf in het water. Bij

een beknopte beschrijving worden hieronder

en (plaatselijk) grof strooisel van Moeras-

DER

de meeste soorten is er één generade per jaar,

gepresenteerd. Teneinde een vergelijking mo-

zegge (Carex acutiformis).

sommige soorten hebben een (partiële) twee-

gelijk te maken methetwaterkeveronderzoek

duwd langs de benedenrand door Zwarte

de (zich snel in de zomer ontwikkelende) ge-

van

(1999) worden de

els (Alnus glutinosa) en Berk langs de boven-

nerade.

daar gehanteerde nummers van de monster-

rand. De vegetatie langs de oevers bestaat

CuPPEN

& V A N

M A A N E N

punten gegeven tussen haakjes.

uit zegge (Carex sp.) en Ruwe smele (De-

1.

schampsia caespitosa) in het lage deel, ter-

Amfibieënpoel ( A C 207.72-354.28), 6-91998 (mpt I I). Kleine, ondiepe poel met

MATERIAAL

EN

Sterk bescha-

iets troebel bruin water op een kale mod-

METHODEN

derige zandbodem. De oevers zijn sterk

wijl Pijpestrootje (Molinia

caerulea) en

Veenmos abundant zijn in het hoger gelegen deel. 6. Grote drinkpoel in weiland bij grenspaal

Aquatische wantsen werden in de Meinweg

vertrapt door paarden. Zeer licht bescha-

verzameld op tien monsterpunten in de perio-

duwd door Grauwe wilg (So/ixdnerea). De

381 (Ludwigpoel) ( A C 209.42-351.90), 7-

de van 6 tot 8 september 1998, met name in

zeer spaarzame oevervegetatie bestaat uit

9-1998 (mpt 12). Ondiepe poel met helder

stilstaande wateren als vennen en recent ge-

Mannagras {Glyceria fluitans); de helft van

water op lemige zandbodem. Onbescha-

graven poelen; de beide beken (Roode Beek

het wateroppervlak is bedekt met Klein

duwd. De goed ontwikkelde vegetatie be-

kroos (Lemna minor).

staat uit Mannagras, Gewone waterbies

en Boschbeek) zijn niet bemonsterd. O p ieder monsterpunt werd I ä 1,5 uur verzameld. Bij de bemonstering werd gebruik gemaakt van

2.

Elfenmeertje ( A C 206.78-354.90), 6-91998 (mpt 5). Groot, vrij diep ven met hel-

(Eleocharis palustris). Knolrus (juncus bulbosus) en Waternavel (Hydrocotyle vulgaris)

102

7.

jUNI

JAARGANG

M A A N D B L A D

NATUURHISTORISCH

RESULTATEN

met daartussen veel mos.

strootje, terwijl in het water enkele blade-

Elversmersven ( A C 206.63-351.60), 7-9-

ren van de W i t t e waterlelie drijven. De

1998 (mpt 16). Groot, diep ven met lictit-

bodem wordt door een dik Veenmos-ta-

In totaal werden 3 5 soorten oppervlakte- en

bruin water op sterk humeus zand. De zui-

pijt bedekt.

waterwantsen waargenomen (tabel I). D e ver-

delijke oever wordt licht beschaduwd

8.

2000

10. Recent gegraven poel in de Kombergen

melde aantallen zijn kwalitatief, aangezien van

door Grauwe wilg en Berk. De oeverve-

(AC

8).

goed in het veld herkenbare soorten slechts

getatie wordt gekenmerkt door het abun-

Grote, redelijk diepe, recent gegraven poel

één of twee exemplaren werden verzameld

dante voorkomen van Waterdrieblad (Me-

met helder water en een gele zandbodem.

(llyocoris, Nepa, Ranatra, Notoneaa). Van de an-

nyanthes trifoliata), terwijl W i t t e waterlelie

Onbeschaduwd. De zeer spaarzame vege-

dere genera werden meestal veel of alle exem-

aspectbepalend is op het water. O p de

tatie bestaat uit Knolrus, Zomprus (juncus

plaren verzameld, omdat de soorten binnen

overgang land-water groeit Veenmos.

articulatus) en de zeldzame Pilvaren (Pilula-

die genera in het veld minder gemakkelijk of

Venige poel ten noorden van Herken-

ria globulifera).

niet herkenbaar zijn.

207.42-354.65), 8-9-1998

(mpt

bosserbaan ( A C 207.62-354.37), 8-9-1998

(mpt 10). Tamelijk grote en redelijk diepe

Van bovengenoemde locaties is monsterpunt

poel met helder water op een sterk hu-

5 (kwelmoeras) het meest afwijkend van de

meuze zandbodem in open berkenbos met ondergroei van Pijpestrootje. Zeer licht

SOORTEN

andere: sterk beschaduwd, zeer ondiep en

Hesperocorixa

castanea. In Nederland alge-

langzaam stromend water. De overige mon-

meen in vennen met een rijke veenmosgroei

beschaduwd door Berk. De oevervegeta-

sterpunten zijn alle geïsoleerd, met stilstaand

( N i E S E R , 1982).

tie bestaat voornamelijk uit Mannagras met

water. Deze overige monsterpunten kunnen

op alle monsterpunten behalve in het kwel-

wat pollen Pitrus en Gewone waterbies.

globaal ingedeeld worden in drie categorieën:

moeras; een duidelijk binding aan Veenmos lijkt

a) recent gegraven wateren met een zeer

dus in de Meinweg niet aanwezig. De grootste

spaarzame vegetatie, pioniermilieu, ouderdom

aantallen werden echter wel verzameld op

De onderwaterbodem wordt bedekt door een dicht tapijt van Sikkelmos (Drepanodadus 9.

BIJZONDERE

dfluitons).

Wildweiven ( A C 2 0 7 . 3 6 - 3 5 4 . 5 4 ) , 8-91998 (mpt 9). Klein, vrij diep ven met helder lichtbruin water op een venige, plaatselijkzandige, bodem. Onbeschaduwd. De oevervegetatie bestaat uit Pitrus en Pijpe-

In de Meinweg waargenomen

< IO jaar ( 4 en 10); b) recent gegraven of ver-

mosrijke punten.

graven poelen met goed ontwikkelde vegeta-

Paracorixa concinna. Volgens

tie in (beweide) graslanden of open bos, ouderdom ca 10-20 jaar ( 1 , 3, 6 en 8 ) ; c) oude vennen met zuur water in heide of bosgebied, ouderdom > 2 5 jaar ( 2 , 7 en 9 ) .

NiESER (1982)

een

algemene soort in het kustgebied, maar vrij zeldzaam in het binnenland. Paracorixa concinna wordt door A U K E M A

(1989)

niet opgegeven

voor de provincie Limburg. De binnenlandse vondsten hebben meestal betrekking op pio-

TABEL

niermilieus, zoals ook in dit geval.

I

Sigara lim'rtata. De soort is vrij zeldzaam in N e -

Overzicht van de in de Meinweg aangetroffen oppervlalcte- en waterwantsen.

derland in venen en vennen

D e soorten zijn op taxonomische volgorde en per familie gerangschikt. 10

monsterlocaties

Nepa cinerea

Ranatra linearis

13

Cymatia coleoptrata Callicorixa praeusta

6

2

I

3

23

47

2

II

4

Corlxa punctata

Hesperocorixa castanea Hesperocorixa linnaei

Hesperocorixa sahlbergi Paracorixa concinna

I

I

3

Sigara Hmitata

Sigara striata

gelegen recente (drink)poelen ten westen van de spoorlijn en niet in de oude vennen. Sigara iactans. Deze soort werd vrij onlangs beschreven door

2

2

Sigara distincta Sigara iaaans

I

Notoneaa glauca

Notoneaa maculata

I

Notoneaa viridis

2

Plea minutissima

9

Notonecta obliqua

I

Mesovelia furcata

CuPPEN

vermeldt uitslui-

tend de provincie Groningen. Door de grote

bekend. Inmiddels zijn (ongepubliceerde) waarnemingen bekend uit alle windstreken van Nederland en is de soort ook in België aangetroffen

( V E R C A U T E R E N , 1997).

In veel gevallen

wordt S. iaaans in kleine aantallen aangetroffen tussen S. falleni. Sigara scotti.

Hebrus ruficeps

A U K E M A (1989)

is de verspreiding van S. iactans nog niet goed

3

llyocoris cimicoides

Ook

I I 17

Sigara lateralis

en kort

gelijkenis met de veel algemenere Sigara falleni

I

Sigara scotti

(1983)

4

53

Sigara falleni

J A N S S O N

daarop voor het eerst uit Nederland gemeld (1988).

10

1982).

juist aangetroffen in een tweetal vlak bij elkaar

uit de provincie Groningen door

Sigara nigrolineata

Sigara semistriatn

(NiESER,

Opmerkelijk genoeg werd ze in de Meinweg

NiESER (1982)

noemt deze soort

Hydrometro gradlento

algemeen in zure wateren met weinig planten-

Velio caprai

groei en weinig organisch materiaal op de bo-

Hydrometra stagnorum

Microvelia pygmaea

Microvelia reticulata Gerris lacustris

Gems odontogaster

Gerris thoracicus

Aquarius paludum

27 7

33 S 4

dem. De soort werd in de Meinweg in grote aantallen gevonden in zowel een oud ven als in een recent gegraven plas, die beide aan bovengenoemde kenmerken voldeden. Notonecta maculata. Vrij algemene soort in

NATUURHISTORISCH

JUNI

M A A N D B L A D

2000

103

JAAKGANG 89

Zuid- en Midden-Limburg, die sinds 1960 ook verspreid in het oosten van het land wordt waargenomen

(SCHOBER

&

W A S S E N A A R ,

1980). In de Meinweg in enkele van de jongere poelen vrij algemeen. In het veld lastig te onderscheiden van sterk gemarmerde exemplaren van de zeer algemene Notoneaa glouca, die talrijk was. Mesovelia furcata. Deze bleekgroene oppervlaktewants is in het zuiden van Nederland niet erg algemeen. Er bestaan macroptere (gevleugelde) en aptere (ongevleugelde) vormen, maar de eerste is nog niet uit Nederland bekend. De soort komt veelal voor op grotere wateren tussen de drijfbladeren van W i t t e waterlelie en Gele plomp (Nupharluteum).

Eén

ongevleugeld mannetje werd verzameld tussen W i t t e waterlelie op het Elmersversven. Hydrometra

gracilenta. D e kleinste en zeld-

zaamste van de twee Nederlandse vijverlopers werd aangetroffen in zeer ondiep water tussen Veenmos en pollen Pitrus aan de oever van het Elmersversven. Waarschijnlijkoverwinteren de adulten van deze soort terrestrisch in

FIGUUR I

bekende populaties aanwezig tussen de Peel en

Macropteer

de Meinweg.

exemplaar van G e r r i s lacustris (foto: Th.

Heijerman).

M;crove//o reticulata. Een zeer algemene soort in Nederland, waarvan de aptere vorm verreweg het meest voorkomt. Opmerkelijk was

ten wantsen ongeschikt zijn. De overige on-

dan ook dat de helft van de volwassen exem-

derzochte wateren zijn zeer geschikt voor

plaren in een venige poel ten noorden van de

wantsen: redelijke dimensies, meestal onbe-

vorm van deze soort.

Herkenbosserbaan de macroptere vorm be-

schaduwd of weinig beschaduwd, geen anaëro-

trof, een ongekend hoog percentage.

be modderlagen en geen predatie door vissen

Velia caprai. Twee aptere exemplaren bij de

Aquarius paludum. Eén macropteer mannetje

(AKKERMANS,

op de Roode Beek op I I oktober 1997, dus

schaduwing maakt kolonisatie vanuit de lucht

deze pollen. In dit geval betrof het twee microptere (vleugels slechts tot stompjes ontwikkeld) vrouwtjes, de meest voorkomende

monding van een van de vele kwelstroompjes in de Roode Beek. Microvelia pygmaea. De eerste waarneming van M. pygmaea in Nederland dateert van 1935 te Afferden

( R E C L A I R E , 1938; 1940).

Bijna

50

jaar

niet in het kwelmoeras. Talrijk op het recent

mogelijk, de voldoende diepte in combinatie met de aërobe bodem maakt overwintering in

in vrijwel alle gevallen betrof het nymphen in

het water onder het ijs mogelijk ende afwezig-

de laatste stadia. Van de hierboven niet besproken soorten

Griendtsveen en Helenaveen

wantsen zijn Notoneaa obliqua, Sigara distinaa

In de daaropvolgende jaren heeft M. pygmaea

en Sigara semistriata in hun verspreiding in N e -

zich op de grotere Peelkanalen als de H e -

derland voornamelijk beperkt tot (zure) wa-

lenavaart en het Kanaal van Deurne permanent

teren op de zandgronden. Meestal zijn ze in de

gevestigd en is hier nu algemeen. Van buiten de Peel zijn nog slechts weinig vindplaatsen bekend

(CUPPEN,

1991; W A S S C H E R

&

CUPPEN,

1991). Opvallend bij deze waarnemingen is dat het in de Peel vrijwel steeds aptere exemplaren betreft en daarbuiten vrijwel steeds ma-

pleistocene zandgebieden algemeen in vennen en venen, terwijl ze in de niet zure duinpiassen langs de kust vrij zeldzaam zijn. D e overige soorten zijn algemeen in geheel Nederland, vooral in permanente wateren.

mannetje verzameld in een zeer kleine drinkpoel ten zuiden van de spoorlijn bij VlodropStation (mpt 4 ) . Het is de eerste recente vindplaats ten oosten van de Maas. Tegelijkertijd is het een van de meest geïsoleerde en kleine wateren waarin de soort in Nederland ooit werd aangetroffen. O o k is de waarneming niet te relateren aan de inlaat van Maaswater. Kennelijk kunnen vliegende exemplaren grote afstanden afleggen tijdens hun migratie of er zijn nog niet

soortenrijkdom van de recent gegraven en vergraven wateren, terwijl de oude vennen iets minder soorten herbergen. Net als bij de waterkevers

( C U P P E N

& V A N

M A A N E N ,

1999)

blijktdatde wantsenfauna van de zure vennen enigszins afwijkt van die van de recent gegraven of vergraven poelen. Beide watertypen kennen een aantal bijzondere soorten, die uitsluitend in één van deze typen is aangetroffen. Overzichten van de wantsen van bepaalde gebieden in Nederland zijn weinig gepubliceerd. Eenmalige bemonsteringen van een vergelijk-

croptere exemplaren. In overeenstemming hiermee werd in de Meinweg één macropteer

heid van vis een snelle populatieopbouw na vestiging. Opvallend is met name de grote

derland aangetroffen op de Helenavaart tussen 1991).

Het ontbreken van be-

gegraven ven aan de voet van de Kombergen,

later, in 1983, werd de soort opnieuw in N e ( G U P P E N ,

1999).

DISCUSSIE Het aantal soorten per monsterpunt liep uiteen van 3 (kwelmoeras langs Roode Beek, ex-

baar of iets groter aantal locaties dan in de Meinweg leverden altijd minder soorten op (bijv.

HiGLER & D U F F E L S ,

1965; V A N

NIEUKER-

K E N & V A N T O L , I 972; V A N N I E U K E R K E N & V A N

clusief Aquorius paludum) tot 1 8 (recent gegra-

D E R V E L D E , 1973; V A N B E R G E H E N E G O U W E N

ven poel aan de voet van de Kombergen), met

V A N

een gemiddelde van meer dan 1 2 soorten. Het

derzoek in infiltratievijvers en kwelpoelen in

lage soortenaantal in het kwelmoeras is begrij-

Meijendel door van

pelijk aangezien in dergelijke ondiepe, zwak

( 1 9 7 8 ) werd bijna hetzelfde aantal soorten

stromende, sterk beschaduwde wateren de

vastgesteld als in de Meinweg, namelijk 3 4 .

levensomstandigheden voor de meeste soor-

Voor zover mij bekend is dit het hoogste aan-

DER VELDE,

1975).

&

Bij het langdurige on-

T O L & V A N

N I E U K E R K E N

104

JUNI

tal soorten oppervlakte- en waterwantsen dat

2 0 0 0 JAARGANG

NAT(JUI?HISTORISCH

Het graven van nieuwe drinkpoelen, opschonen

in Nederland van een gebied bekend is. O o k

en vergraven van reeds bestaande poelen of

uit deze vergelijking blijkt dat de soortenrijk-

terreinlaagten vooral ten behoeve van de rijke

dom van de Meinweg voor Nederlandse be-

amfibieënfeuna blijktzeker niet in het nadeel van

grippen erg groot is.

de aquadsche en semi-aquadsche wantsen te

Het daadwerkelijke aantal soorten wantsen zal

werken. Mochten er plannen bestaan om ook

nog wel hoger liggen, immers bij een zo be-

vis in deze wateren uit te zetten dan zal dat ze-

perkt onderzoek worden altijd wel enkele al-

ker een nadelige invloed hebben op de abundan-

gemene soorten gemist. Z o worden door

tieen mogelijk de soortensamenstelling van de

nog vier soorten genoemd van

wantsen. Deze nadelige invloed zal ook gelden

C U P P E N

(1978)

de omgeving van de Meinweg, waarbij Hebrus

voor de libellen en waterkevers. Uitzetten van

pusillus zelfs binnen het Meinweggebied werd

vissen op grote schaal wordt in elkgeval afgera-

aangetroffen in een poeltje langs de Roode

den, niet alleen vanwege defaunavervalsing. De

Beek. Microvelia buenoi, Gerris argentotus en Mi-

aquatische macrofauna geeft een veel beter

croneaa scholtzi kwamen vooral voor in oude

beeld van de veranderingen in de levensgemeen-

Roerarmen. Van deze soorten is het voorko-

schap dan enkele uitgezette vissoorten.

men van M. buenoi en G. argentotus in de Mein-

lenen van de onderzoeksvergunning en Theodoor

in zijn monsters van de Roode Beek en de

Heijerman voor het beschikbaarstellen van de foto

Boschbeek. Verder terug in de tijd meldt C O B -

van Gerris lacustris.

SURFACE A N D W A T E R

BUGS

OF THE

MEINWEG AREA Duringa survey ofthe surface and water bugs

de veel algemenere Gerris g/bb/fer worden door

ofthe Meinweg national park (province of

geen vindplaatsen genoemd,

Limburg) 3 5 species were found, which is

maar hetvoorkomen van deze soort in de Mein-

more than 5 0 % of all species known from the

weg is waarschijnlijk. O p basis van de habitat is

Netherlands and, as far as we know, the high-

het voorkomen van de ook door

est number ever reported for this group

teralis in de Meinweg onwaarschijnlijk. Op grond van hun verspreiding en habitat in Nederland is de aanwezigheid van Cymatia bonsdorffiien Corixa dentipes in de Meinweg vrij zeker, die van Arctocorisa germari waarschijnlijk en die van Glaenocorisa propinqua en Notonecto/uteogoed mogelijk. De resterende N e derlandse soorten zijn óf zeer zeldzaam óf voornamelijk beperkt tot het kust-en rivierengebied, en derhalve niet zonder meer te verwachten in de Meinweg.

de Meinweg. Natuuitlistonsch Maandblad 88: 298-303, F R I G G E , P., V. K O B U S S E N , K . M U S T E R S & G . V A N W E R S C H ,

1 9 7 8 . Inventansatie herpetofauna Meynweggebied. Rapport 141, afd. Dieroecologie, K.U., Nijmegen.

Limburg. H E R M A N S , J . T . , 1 9 9 9 . D e libellenfauna van d e Meinweg tussen 1992 en 1999, Natuurtiistonsch Maandblad 88: 308-310.

22e druk. Woltei"s-Noondhoffj Groningen. NiESER, N., 1 9 8 2 . D e Nederiandse water- en opperelaktewantsen (Heteroptera: Nepomorpha

en Gerromorpha).

Wetenschappelijke Mededelingen Koninklijke Nederiandse Natuurhistonsche Vereniging 155: 1-103. NiESER, N . & M . W A S S C H E R , 1 9 8 6 . T h e status of the larger

Van

( 1 9 4 6 ) uit Midden-Limburg gemelde Gerris la-

sterdam 5 1 : 90-93. C U P P E N . J . G . M . & B . V A N M A A N E N , 1 9 9 9 . D e wateri<eversvan

Fennici 49: 65-70.

zeer zeldzaam in Nederland ( N i E S E R & W A S -

COBBEN

(Heteroptera: Ve/iïdoe). Entomologische Benchten, A m -

M E I J D E N , R. V A N D E R . 1 9 9 6 . Heukels' Flora van Nederiand,

op de Meinweg. Beide soorten zijn momenteel

C O B B E N (1946)

in Nederiand in relatie tot d e inlaat van Maaswater

(Subsigoro) (Heteroptera. Conxidae). Annates Entomologici

SUMMARY

{HETEROPTERA)

C u P P E N , 1991).

sterdam 48: 94-96, C U P P E N . J . G . M . , 1 9 9 1 . D e verspreidingvan Microvelia pygmaea

zoek op Tei-schelling, D e Levende Natuur 68: 108-1 13.

(Vlodrop) kan de aanduiding betrekking hebben

W A S S C H E R &

{Heteroptera: Conxidae). Entomologische Berichten, A m -

J A N S S O N , A . , 1 9 8 3 . Three n e w palearctic species of Sigora

ven, maar voor zowel Aquohus najas (Vlodrop,

1986;

Roerdal en omgeving. RIN-rapport: 1-33, + bijlagen. C U P P E N , J . G . M . , 1 9 8 8 . Sigara iactans nieuw v o o r Nederiand

HiGLER. L W . G . & J . P . D U F F E L S , 1 9 6 5 . W a t e w a n t s e n o n d e r -

B E N ( 1 9 4 6 ) het voorkomen van alle Neder-

SCHER,

hydrobiologisch onderzoek naar d e macrofauna in het

Duitse Meinweg (Odonota). Stichting Natuuipublicaties

trof geen oppervlakte- en waterwantsen aan

rufoscutellatus

Natuurhistonsch Maandblad 35: 56-58. C U P P E N , H.P.J.J., 1 9 7 8 . D e Roerstreek Een oriënterend

Natuurtiistonsch Maandblad 88: 304-307.

Graag wil ik Staatsbosbeheer bedanken voor ver-

Herkenbosch) als Limnoporus

Zoölogische Bijdragen 17: 4-21. C O B B E N , R., 1 9 4 6 . Wantsennieuws uit Midden-Limburg.

H E R M A N S , J . T . , 1 9 9 2 . D e libellen van de Nederiandse en

aangezien deze soort voornamelijk in diepe

De vindplaatsen worden zeer globaal beschre-

D e waarde van de Kagerplassen, vastgesteld aan de hand van de macrofauna, in het bijzonder die van d e oevers.

B O S C H , 1 9 9 9 . D e knoflookpad in het Meinweggebied.

DANKWOORD

wateren wordtaangetroffen. Sl^lSSAERT (1959)

landse Gerridae (figuur I) uit Midden-Limburg.-

Entomologie I 32: I -104. B E R G E H E N E G O U W E N , A . L . V A N & G . V A N D E R V E L D E , 1975.

G E R A E D S . R., V . V A N S C H A I K , B . C R O M B A G H S & M . D O R E N -

weg waarschijnlijk; voor M. scholtzi (en andere M/cronecto-soorten) Is dit veel minder zeker

M A A N D B L A D

from one area. An overview of the species found is presented in table I. The status of rare species is briefly discussed. The species compositions of the two most common water types, viz. acid heathland ponds and recently excavated pools, differed considerably. The author argues against the introduction offish - which do not naturally occur in these pools because of their high acidity and/or their temporary character - as the aquatic invertebrates reflect natural changes in the communities much better than do a few introduced "aliens".

waterstnders in T h e Netheriands (Heteroptera: Gemdae). Entomologische Benchten, Amsterdam 46: 68-76. NiEUKERKEN, E.J. V A N & J . V A N TOL, 1 9 7 2 . Macrofauna van de wateren in " D e G r o o t e Peel", een voorjaarsbeeld. D e Levende Natuur 75: 132-140, N I E U K E R K E N , E.J. V A N & G . V A N DER VELDE, 1 9 7 3 . Een hydrobiologische inventarisatie van sloten in het O u d e Land van Strijen en d e S t Anthoniepolder (Hoekse W a a r d ) . D e Levende Natuur 76: 273-279. R E C L M R E . A , 1 9 3 8 . Verslag van de één-en-zeventigste winteivergadenng der Nederiandsche Entomologische Vereeniging. Tijdschrift v o o r Entomologie 8 1 : 30-31. R E C L M R E , A . , 1 9 4 0 . 3e ven/olg op d e naamlijst der in Nederiand en het omliggend gebied waargenomen wantsen (Hemiptera-Heteroptera). Tijdschrift v o o r Entomologie 83: ¡03-1 19, S C H O B E R , G . & D . W A S S E N A A R , 1 9 8 0 . Inventarisatie Noto-

necüdae en Pieidae van Nederiand. Nieuwsbrief European Invertebrate Suivey Nederiand 9: 3-1 I. S M I S S A E R T , H . R . , 1 9 5 9 . Limburgse beken. Faunistisch. onënterend-oecologisch, Natuui+iistorisch Maandblad 48: 718. 35-46,70-78. TOL, J . V A N & E. V A N N I E U K E R K E N , 1978. Lijst van water- en oppeivlakewantsenvan Meijendel {Heteroptera). Fauna van de wateren in Meijendel, II, Zoölogische Bijdragen 23:70-91. TOLKAMP, H.H..

1 9 8 3 . Beken in Noord- en Midden-Lim-

bui-g. Natura 8 0 94-101.

CONCLUSIE

V E R C A U T E R E N , T H . , 1 9 9 7 . Sigaro (Subsigara) iactans. een

LITERATUUR Combinatie van degegevens in tabel I en de discussie leidt tot de conclusie dat de Meinweg mogelijk de grootste diversiteit binnen de oppervlakte- en waterwantsen in Nederland kent.

nieuwe soort v o o r België (Heteroptera: Conxidae). Phegea 25: 97-105. WASSCHER.

A K K E R M A N S , R.. 1 9 9 9 . Vissen op de l^einweg. Natuurhistonscln i^aandblad 88: 293-297. AUKEMA,

B., 1 9 8 9 . Annotated checklist of Hemiptera-

Heteroptera

o f T h e N e t h e r l a n d s . Tijdschrift v o o r

M . T H .& J . G . M .

CUPPEN.

1991. De

laatste

Limburgse populatie van de Beekschaatsenrijder door beheer bedreigd, Natuurhistonsch Maandblad 80: 57-62. W E R K G R O E P B E K E N , 1 9 7 6 . H e t stroomgebied van de R o o d e Beek en de Boschbeek RIN-verslag, Leersum.

NATUUIÏHISTORISCH

JUNI

M A A N D B L A D

2000

105

JAAKGANG 89

DE VISGEMEENSCHAP VAN EEN LAAGLANDBEEK IN RELATIE TOT DE BEEKMORFOLOGIE EN VERSTUWING M . Dorenbosch,

B.H.j.M. Crombaghs

& G. van der Velde,

afdeling Aquatische Oecologie & Milieubiologie, Katholieke Universiteit

Nijmegen

Maas

B e k e n die z o w e l n a t u u r l i j k e als g e n o r m a l i s e e r d e b e e k d e l e n b e v a t t e n , zouden n a a r v e r w a c h t i n g een s o o r t e n r i j k e visgemeenschap m o e t e n v e r t o n e n m e t zowel limnofiele en e u r y t o p e s o o r t e n als rheofiele s o o r t e n . Hierbij v e r t o n e n n a t u u r l i j k e b e e k d e l e n de g r o o t s t e v a r i a t i e in s t r o m i n g s k a r a k t e r i s t i e k e n t e r w i j l de g e n o r m a l i s e e r d e b e e k d e l e n veel r u s t i g e r s t r o m e n . Rheofiele s o o r t e n zouden d a a r o m g e b o n d e n zijn a a n de n a t u u r l i j k e b e e k d e l e n . E r is e c h t e r w e i n i g b e k e n d in h o e v e r r e d i t nu

Kern Ooslrum

w e r k e l i j k in een beek h e t geval is. O m d a t n a t u u r l i j k e b e e k delen v a a k zeer b e p e r k t zijn in lengte t e n o p z i c h t e v a n g e n o r m a l i s e e r d e beekdelen k a n e r s p r a k e zijn v a n een u n i f o r m e visgemeenschap die niet v e r d e r op t e delen is in v i s s o o r t e n die g e b o n d e n zijn a a n een b e p a a l d t y p e b e e k m i l i e u . Daarnaast k a n de visgemeenschap in een beek sterk beïnvloed w o r d e n door de rivier w a a r i n deze u i t m o n d t . Dit onderzoek richt zich er op o m t e a c h t e r h a len of de visgemeenschap v a n een typische Nederlandse laaglandbeek nog v a l t op t e delen in groepen die een

FIGUUR Monsterpunten

relatie v e r t o n e n m e t een bepaald beekmilieu.

INLEIDING

I

in de

Oostrumse Beek.

weer passeerbaar te maken voor migreren-

aanwezigheid van een aantal typisch rheofie-

de vissen. Dergelijke plannen kunnen alleen

le soorten, naast de aanwezigheid van e u -

Het grootste deel van het visserijkundig o n -

efficiënt worden uitgevoerd als bekend is aan

rytope soorten. Bepaalde vissen zoals bij-

derzoek in zoetwater beperkt zich in Neder-

welke eisen moet worden voldaan om tot

voorbeeld Bermpje, Beekprik en EIrits zijn in

land t o t de grote wateren zoals rivieren,

een goede ontwikkeling van een karakteris-

hun verspreiding beperkt tot typische beek-

meren en plassen. Hierbij wordt met name

tieke beekvisgemeenschap te komen.

milieus ( D E N I E , 1996). Vanuitgrotere beken

veel aandacht besteed aan voor de commer-

Vissoorten zijn op basis van hun ecologie in

en rivieren worden beken echter ook be-

ciële visserij interessante soorten. Relatief

te delen in verschillende groepen

volkt door andere vissoorten. In hoeverre

weinig is bekend over de visgemeenschap van

1994). Hierbij wordt onderscheid gemaakt

deze migraties de visgemeenschap van een

in limnofiele soorten (typisch voor stagnant

beek bepalen is niet bekend.

kleine beken. Actuele kennis over de ecologie van deze visgemeenschappen en hun r e laties tot de morfologie van de beek is echter gewenst omdat veel beken onderhevig zijn aan natuurontwikkeling HOOGVELD,

1999).

(VAN D E N HERIK

&

Hierbij worden vaak her-

stelplannen uitgevoerd waarbij genormaliseerde beekdelen gehermeanderd worden en vistrappen worden aangelegd om stuwen

( Q U A K ,

water), eurytope soorten (soorten die in vrij-

D e meeste beken zijn de laatste decennia met

wel alle watertypes voorkomen), gedeelte-

een intensivering van de landbouw sterk

lijk rheofiele soorten (soorten die een deel

door de mens beïnvloed om meer controle

van hun leven doorbrengen in stromend wa-

op het waterregime uit te kunnen oefenen

ter) en strikt rheofiele soorten (soorten die

(LENDERS,

gedurende hun gehele leven gebonden zijn

zich kenmerkten door de aanwezigheid van

1996).

Natuurlijke beekdelen die

aan stromend water). Een typische beekvis-

meanders met complexe oevers en typische

gemeenschap wordt gekenmerkt door de

grindbodems zijn 'genormaliseerd' en ge-

106

JUNI

2000

JAARGANG

89

NATUURHISTORISCH

M A A N D B L A D

FIGUUR 2 Dendrogram van de door

TWINSPAN

geproduceerde clusters (visgemeenschappen van de clusters staan weereeeeven

in tabel UI

beek met hout beschoeid of zijn puinbrokken gestort waardoor een stenige bodem aanwezig is. D e stroomsnelheid van de beek 2 4 5 8

7 10 12 13

16 18 19 17

I I 14 15

varieert tussen de 4 en 50 cm/sec, de diepte van de genormaliseerde beekdelen ligt gemiddeld rond de 50 cm terwijl de diepte in de meanderende beekdelen varieert tussen

stuwd waardoor het beekmilieu veranderde

de beek grotendeels genormaliseerd en t e -

5 cm en 1,8 m. D e beekbreedte varieert tus-

in een relatief zwakstromend water met een

genwoordig wordt de waterstand kunstma-

sen 2 m en 10 m. In de bovenloop is de beek

meer ontwikkelde vegetatie en een slibbo-

tiggereguleerd door stuwen. D e beek wordt

het smalst en in de Maasmonding het breedst.

dem in plaats van een schone zand- of grind-

niet langer door de Peel gevoed maar door

D e genormaliseerde beekdelen kenmerken

bodem. In de visgemeenschap trad hierdoor

voedselrijk Maaswater dat via de Peelkanalen

een verschuiving op van rheofiele vissoorten

ingelaten wordt. Hoewel het natuurlijke ka-

zich door een relatief constante breedte van

naar meer limnofiele en eurytope vissoorten.

rakter van de beek grotendeels verloren is gegaan stroomt de beek tussen de dorpen

Alleen buiten de agrarische kernen in kleine

Oostrum en Geyseren dooreen oud loofbos

natuurgebieden bleef het natuurlijke karak-

waar zij nog een natuurlijk meanderend ka-

ter van een beek behouden. Veel laaglandbe-

rakter heeft. D e rest van de loop stroomt

ken worden daarom voor een groot deel door genormaliseerde,

door een intensief agrarisch gebied die afge-

rechtgetrokken

wisseld wordt door enkele natuurrestanten.

beekdelen overheerst.

Doordat de beek een genormaliseerd deel en een natuurlijk deel heeft, zijn er relatief veel verschillende beekmilieus te onderscheiden. In de genormaliseerde beekdelen heerst een

STUDIEGEBIED

lage stroomsnelheid en is er een relatief dikke sliblaag met een ontwikkelde watervege-

D e Oostrumse beek, gelegen in Noord-Lim-

tatie. In de meanderende beekdelen daaren-

burg op de westoever van de Maas in de ge-

tegen heersen hogere stroomsnelheden en

meente Venray en gemeente Meerlo-Wans-

zijn typische zand- en grindbanken aanwezig.

sum is voor het onderzoek als studiegebied gekozen

(figuur

D o o r meanderingsprocessen zijn de oevers

I ) . Van oudsher had deze

complex met grote holle delen en aangeslib-

beek een sterk meanderend karakter en

de ondiepe delen. Regelmatig liggen omgeval-

stroomde er voedselarm, relatief zuur water

len bomen in of over het water die aparte

dat gedurende de loop gebufferd werd door kwelwater

(BuSKENS & NiJHOF,

ca. 4,5 m.

biotopen creëren.

1990). In de

periode van intensivering van de landbouw is

METHODE O m de verschillende beektrajecten met elkaar te vergelijken werden 19 monsterpunten geselecteerd (figuur I) die gelegen zijn tussen de bovenloop en de monding in de Maas. In de periode juni - augustus 1999 werden deze monsterpunten eenmalig met een hand-elektronet afgevist om een beeld van de visgemeenschap te verkrijgen. Hierbij werd elk monsterpunt over een lengte van ca. 150 m in een tijd van ca. 30 minuten tegen de stroom in afgevist. Achter de elektrovisser bevond zich een tweede persoon die verdoofde vissen die gemist werden door de elektrovisser alsnog opschepte. Vissen w e r den op het net gedetermineerd en ingedeeld in grootte-klassen van 0-5 cm, 5-10 cm, 10-

O p een aantal plaatsen zijn de oevers in de

15 cm, 15-30 cm, 30-50 cm en > 50 cm. D e morfologie van de monsterpunten werd in augustus 1999 aan de hand van een aantal omgevingsvariabelen bepaald. Tabel I geeft de

TABEL I

gemeten variabelen weer. Het diepteverschil

Gemeten omgevingsvariabelen en hun indeling.

van een traject werd bepaald door op drie

Variabele

eenheid

methode

beekbreedte

m

rolmaat

minimale diepte

cm

houten meetlat

-

maximale diepte

cm

houten meetlat

-

diepte verschil

cm

houten meetlat

-

complexiteit o e v e r

klassen

beoordeling vanuit het w a t e r

3

klass

plaatsen over een dwarsdoorsnede van de beek 5 maal de diepte te bepalen met een houten meetlat (50 cm uit rechteroever, tussen rechteroever en midden, midden, tussen linkeroever en midden, 50 cm uit linkeroever). D e watertemperatuur werd I muit de

bodemstructuur

klassen

beoordeling vanuit het w a t e r

4

slibbelasttng 1 m u i t de o e v e r

klassen

beoordeling vanuit het w a t e r

4

watertemperatuur

"C

analoge t h e r m o m e t e r

ontwikkeling watervegetatie

klassen

beoordeling vanuit het w a t e r

4

stroomsnelheid

cm/sec.

transekt

-

afstand t o t de Maasmonding

m

topografische kaart

-

aantal tussenliggende stuwen t o t de Maasmonding

aantal

topografische kaart

-

teit (% holtes etc.) en de samenstelling van het

doorzicht

klassen

beoordeling vanuit het w a t e r

3

bodemsubstraat (slib, zand, grind etc.Vwer-

oever op de bodem gemeten met een analoge thermometer. D e procentuele bedekking van de watervegetatie, de dikte van de sliblaag op I m van de oever, de oevercomplexi-

NATUUlîHISTORISCH

JUNI

M A A N D B L A D

den in het veld geschat en in klassen inge-

2000

I07i

JAARGANG 89

sterpunten kunnen worden waargenomen.

fluviatilis)

Baars (Perca

Hiertoe behoren Paling (68% van de mon-

deeld.

sterpunten waargenomen), Baars (68%), Driedoornige stekelbaars (58%) en Kleine modderkruiper (58%). D e overige vissoor-

A N A L Y S E V A N DE

DATA

D e visgemeenschap van de 19 monsterpunten werd geanalyseerd door middel van een cluster analyse met T W I N S P A N . Het totaal aantal waargenomen soorten wordt hiermee opgedeeld in kleinere groepen van monsterpunten waarin de soorten similariteit verto-

ten zijn zeldzamer en beperkt tot enkele monsterpunten (in minder dan 50% van de monsterpunten waargenomen). Paling, Baars en Rivierdonderpad zijn meer in de benedenloop van de beek aangetroffen. D e Driedoornige stekelbaars wordt daarentegen meer in

Grootte klasse (cm)

de bovenloop aangetroffen. Het Bermpje is grotendeels beperkt tot de middenloop van

nen in abundanties.

de beek.

C A N O C O werd gebruikt om de visgegevens

Cluster I wordtgekenmerkt door het voor-

te correleren met de gemeten omgevingsva-

komen van de W i n d e (67% van alle waarne-

riabelen. Dit programma analyseert welke

mingen) en door hoge dichtheden van de

omgevingsvariabelen het meest verklarend

Baars (39%). Cluster 2 wordt gekenmerkt

zijn voor de opbouw van de visgemeenschap

door de aanwezigheid van de Rivierdonder-

van de beek. D e resultaten van deze analyse

pad (35%) en hoge aantallen van de Paling

worden weergegeven in een figuur waarin de

(41%). Cluster 3 wordt gekenmerkt door het

belangrijke omgevingsvariabelen als lijnen

voorkomen van hoge aantallen van het Berm-

verschijnen. Gebaseerd op abundanties ver-

pje (95%) en de aanwezigheid van Kleine

tonen de vissoorten een positieve of negatie-

modderkuiper (29%). Cluster 4 bevat mon-

ve relatie met deze factoren, bijv. op plaat-

sterpunten zeer dicht bij de monding en be-

sen met een hoge stroomsnelheid komt

vat hier zeldzame soorten zoals Pos en Bit-

soort a in hoge abundanties voor (positieve

tervoorn en wordt gekenmerkt door hoge

relatie). Minimale diepte, maximale diepte en

dichtheden van de Blankvoorn (32%). Clus-

afstand tot de Maasmonding werden uit de

ter 5 bevat monsterpunten uit de bovenloop

analyse weggelaten omdat bleek dat deze

met hoge aantallen van de Driedoornige ste-

variabelen sterk met de andere omgevings-

kelbaars (94%) en de aanwezigheid van Zeelt

variabelen gekoppeld waren. Met de overige

(27%). Cluster 6 bevat monsterpunten op de

variabelen werd een principale componen-

overgang van een genormaliseerd beekdeel

ten analyse ( P C A ) uitgevoerd en werden re-

(in agrarisch gebied) naar een natuurlijk

laties tussen omgevingsvariabelen en soorten

meanderend beekdeel (in natuurlijk loofbos)

getest op significanties met een Monte Carlo

en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid

permutatie test.

van Bermpje (5%). D e Blankvoorn die in de

B l a n k v o o r n (Rutilus

rutilus )

Grootte klasse (cm)

P a l i n g {Anguilla

anguilla )

Grootte klasse (cm)

Riviergrondel fGobio

gobio)

rest van de beek abundant voorkomt is hier nauwelijks aanwezig. In figuur 3 is de grootte-klassenverdeling van

RESULTATEN

een aantal algemene soorten weergegeven. Van Riviergrondel, Blankvoorn, Baars en

Gedurende de onderzoeksperiode werden

Snoek komen alle grootte-klassen voor.

20 vissoorten aangetroffen (tabel II). Cluste-

Blankvoorn wordt vooral vertegenwoordigd

ringvan degegevens met T W I N S P A N lever-

door juveniele vissen, de Baars voornamelijk

de 6 relevante clusters op. Figuur 2 geeft de

door subadulte dieren terwijl van de Snoek

door T W I N S P A N geproduceerde clusters

alle leeftijdsklassen even sterk vertegen-

weer in een dendrogram, tabel III geeft de bij-

woordigd zijn. Van de Paling zijn alleen grote

behorende abundanties.

volwassen exemplaren aangetroffen. Dit

Een aantal soorten komt algemeen in de beek

geldt ook voor andere soorten die minder

voor. T o t de meest algemene soorten die in

algemeen voorkomen zoals Kopvoorn, Pos,

vrijwel ieder monsterpunt over de hele beek

Brasem, W i n d e , Kolblei, Zeelt en Karper.

Grootte klasse (cm)

S n o e k ( E s o x lucius )

werden waargenomen behoorden Blankvoorn (op 9 5 % van alle monsterpunten waargenomen), Riviergrondel (95%) en Snoek (84%). Daarnaast kunnen er soorten onderscheiden worden die weliswaar algemeen voorkomen maar die lang niet in alle mon-

F I G U U R

3

Grootte-klassenverdeling van vijf abundant voorkomende grotere

s

s

s

vissoorten in de Oostrumse Beek.

,A

ó

J.

Grootte klasse

s ^

(cm)

108

JUNI

De P C A die met C A N O C O werd uitgevoerd

2000

JAARGANG 89

NATUUIÏHISTORISCH

M A A N D B L A D

FIGUUR 4 PCA analyse uitgevoerd

staat weergegeven in figuur 4. Van de omge-

met CANOCO. Alleen de

vingsvariabelen had alleen de variabele 'aantal

variable aantal stuv^en Is

stuwen tussen een monsterpunt en de Maas-

significant van invloed op de visgemeenschap. Grijs

monding' een significante invloed op de sa-

gearceerde delen geven

menstelling van de visgemeenschap (Monte

relevante

Carlo permutatie test, P<0,00 /). In figuur4 zijn

TWINSPAN

clusters weer. De monsterpunten

vissoorten gerangschikt langs deze variabele.

staan in

de figuur weergegeven.

Rivierdonderpad, Paling, Baars, Rietvoorn,

Alleen de twee eerste ordinatieassen zijn in de

W i n d e , Brasem, Bittervoorn en Snoekbaars

figuur weergegeven.

vertonen een negatieve correlatie met het aantal stuwen. Driedoornige stekelbaars. Riviergrondel, Snoek en Zeelt vertonen een positieve correlatie met het aantal stuwen. Variabelen die direct betrekking hebben op de morfologie van de beek vertoonden geen significante correlatie met de visgemeenschap. Cluster 3, 4, 5 en 6 die door T W I N S P A N werden onderscheiden konden ook worden weergegeven in figuur 4.

Blauwband en Tiendoornige stekelbaars in

van de beek. D e stuwen in de Oostrumse

tegenstelling tot eerder in het seizoen, niet

beek zijn dermate visonvriendelijk dat zij een

meer werden waargenomen. D e visgemeen-

niet-passeerbare barrière vormen.

schap valt daarmee te scheiden in soorten die

(1996) maakt eveneens melding dat een stuw

D e visgemeenschap van de Oostrumse beek

slechts onregelmatig van de beek gebruik

de optrekbaarheid van een beek vanuit de

valt te scheiden in soorten die beperkt zijn tot

maken en soorten die een continue popula-

Maas onmogelijk maakt. D o o r een dergelij-

de benedenloop van de beek nabij de Maas-

tie in de beek vormen. Geen enkele variabe-

ke stuw is een aantal soorten tot de beneden-

DISCUSSIE

monding, soorten die meer beperkt zijn tot de bovenloop van de beek en soorten die overal voorkomen. Daarnaast is er sprake van soorten die slechts zeer zeldzaam in de beek voorkomen en soorten die frequent tot algemeen voorkomen. Bittervoorn werd bijvoorbeeld slechts éénmaal gevangen terwijl

LENDERS

le die direct betrekking heeftop de morfolo-

loop van de beek beperkt. Vanuit de Maas-

gie van de beek was significant gecorreleerd

monding is de eerste niet-passeerbare stuw

met de visgemeenschap in de beek. W e l was

gelegen tussen monsterpunt 8 en 9. Bij hoge

het aantal stuwen significant bepalend. W a n -

waterstanden kunnen vissen vrij vanuit de

neer de visgemeenschap in zijn totaliteit be-

Maas opzwemmen tot aan deze stuw. Rivier-

schouwd wordt, is het aantal stuwen uitein-

donderpad, Kopvoorn, Bittervoorn, Brasem,

delijk meer structurerend dan de morfologie

Kolblei en Snoekbaars worden alleen in dit

T A B E L II Vangstresulaten per monsterpunt

De monsterpunten

7 en 10-13 betreffen natuurlijke, meanderende beekdelen.

Monsterpunt Soort

Wetenschappelijke naam

Alver

Alburnus

Baars

Perca Puviatilis

I

2

3

4

5

6

7

8

8

alburnus 1

5

3

4

7

62

20

20

10

Barbatula

Bittervoorn

Rhodeus sericeus

B!ankvoorn

Rutilus

Brasem

Abramis brama

1

2

1

D r i e d o o r n i g e stekelbaars

Gasterosteus aculeatus

2

6

Karper

Cyphnus carpió

Kleine modderkruiper

Cobitis taenia

1

6

Kolblei

Abramis bjoerkna

Kopvoorn

ieuciscus cephalus

Paling

Ariguilla anguilla

Pos

Gymnocephalus cernuus

Rivierdonderpad

Cottus gobio

8

19

I

3

14

10

I I

23

rutilus

-

II

12

13

14

8

30

-

4

11

1

-

10

1

3

15

8

26

7

1

4

IS

-

IS

16

50

12

61

30

35

50

5

-

1

-

12

_

3

IB

19 T o t a a l

-

2

-

-

1

6

1

3

4

61

10

3

1

200

7

1

4

2

_

10

30

45

418

-

17

350

606

2

4

7

56

5

1 Mi

1

Gobio gobio Rutilus

Snoek

Esox lucius

I

erythrophthalmus

14

76

I

I

4

4

6

Stizostedion luctoperca

3

Leuciscus idus

I

5

Zeelt

Tinca tinca 93

184

54

31

89

80

2 34

6

Snoekbaars

3 I 10

I

I

Winde

1

15 I

Riviergrondel

1

10

5 14

178 40

1

1 1

8

17

9

1 1

Ruisvoorn

totaal

10

1

Bermpje

barbatulus

9

4

75

106

14

5

1650 3

14

2049

2

53

I I

I

7

4 I J

I

8

3 9 92

83

38

183

24

106 178

36

27

1936 6

79

I

15

438

3757

89

109

beekdeel waargenomen. Hetzelfde is zicht-

voorkomen. Met een uitbundige vegetatie-

die kennelijk ook een geschikt substraat

NATUUIÏHISTORISCH

lUNI

M A A N D B L A D

2000

lAAKGANG

baar voor de Paling. Na de eerste niet-passeer-

ontwikkeling kan de Driedoornige stekel-

vormt.

bare stuw zijn de aantallen Paling aanzienlijk

baars zich het sterkst ontwikkelen als de con-

Figuur 3 geeft weer dat van soorten die in veel

lager. Bovengenoemde soorten zijn vissen die

currentie van andere soorten het laagst is.

monsterpunten waargenomen zijn zoals

voornamelijk gebonden zijn aan grotere wa-

Het Bermpje werd alleen op monsterpun-

Baars, Blankvoorn, Riviergrondel en Snoek

teren en rivieren ( D E NiE, 1996). Zij gebruiken

ten aangetroffen die zich kenmerken door

alle leeftijdscategorieën voorkomen. D i t

de beek niet als permanent levensbiotoop

een grindige bodem (monsterpunt 7, 9, I O,

geldt ook voor andere soorten die vrij alge-

maar trekken vanuit de Maas op.

I I, 1 2 en 13). Grindige bodems werden met

In het totaalbeeld van de visgemeenschap blijkt de beekmorfologie niet significant van invloed te zijn. W a n n e e r soorten echter afzonderlijk bekeken worden blijkt dat bepaalde soorten wel degelijk een voorkeur voor een bepaald beektraject vertonen. Ditwordt ook ondersteund door de resultaten van de T W I N S P A N analyse. Uit de P C A analyse blijkt dat het aantal stuwen het meest structurerend is. Omdat deze factor sterk gecorreleerd is met de afstand tot de Maasmonding zou men in de clusters geproduceerd door T W I N S P A N ook een dergelijkgradiënt in afstand tot de Maasmonding verwachten. Dit is echter maar ten dele waar. Cluster I en 2 bevatten monsterpunten relatief dicht bij de monding van de beek en cluster 5 en 6 monsterpunten uit de bovenloop. D e monsterpunten het dichtst bij de monding worden daarentegen in cluster 4 gevonden. Derhalve vallen de clusters dus niet binnen een dergelijke gradiënt. D e clusters onderscheiden zich meer op het specifieke voorkomen van soorten in overeenkomstige monsterpun-

meen worden aangetroffen zoals Kleine modderkruiper, Driedoornige stekelbaars

name in meanderende beekdelengevonden.

en Bermpje. Van deze soorten worden zo-

Volgens D E N i E ( 1 9 9 6 ) en het Atlasproject

wel juveniele vissen aangetroffen als adulte

Limburgse beken (mond. med. B. C r o m -

dieren. Van andere soorten zoals Brasem,

baghs), blijkt het Bermpje sterk afhankelijk

Kolblei, Pos, Paling, Rietvoorn, W i n d e en

te zijn van beken. D e soort komt zowel in

Kopvoorn die beperkt zijn tot de beneden-

de benedenloop nabij de Maasmondingvoor

loop worden alleen adulte exemplaren ge-

als in de bovenloop. D e aanwezigheid van

vonden. Zij zijn integenstellingtotvoorgaan-

een stuw is daarmee dus niet beperkend

de soorten niet in staat om zich in de beek

voor het Bermpje. Typisch is de afname op

voort te planten. Omdat ze optrekken van-

de monsterpunten 12, 13 en 15. H e t B e r m -

uit de Maas stranden deze soorten bij de eer-

pje wordt in hogere aantallen gevangen in

ste niet-passeerbare stuw en kunnen ze de

meanders (monsterpunt 12 en 13) en wordt

geschikte voortplantingsplaatsen in de beek

vervolgens in het genormaliseerde beekdeel

zoals meanders en de vegetatierijke trajecten

niet meer aangetroffen (monsterpunt 15 en

van genormaliseerde beekdelen niet berei-

verder stroomopwaarts). D e bodem die

ken. Met uitzondering van de Paling zijn soor-

een grindstructuur heeft in de meanders

ten die deze beekdelen wel bereiken in staat

gaat geleidelijk over in een slibbodem in het

om zich hier wel voort te planten. W a n n e e r

genormaliseerde beekdeel. H e t Bermpje

de bovenstroomse delen eenmaal bereikt

lijkt hiermee een binding te vertonen met de

zijn kunnen zij zich zeer goed handhaven.

morfologie van het meanderende beekdeel.

Deze 'bovenstuws' gelegen beekdelen zou-

Richting de Maas ligt nog een monsterpunt

den in theorie door vissen bereikt kunnen

waar Bermpjes aangetroffen zijn. Dit mon-

worden via de Peelkanalen. Dit zijn biotopen

sterpunt had een kunstmatige puinbodem

ten. De Rivierdonderpad werd in de hoogste aantallen gevangen in de monsterpunten 5 en 6 die zich kenmerken door een stenige bodem met grote puinbrokken (cluster 2). O p monsterpunt 6 werden ook hoge aantallen Palinggevonden. Zowel Rivierdonderpad als Paling zijn soorten die zich overdag verbergen op de bodem en 's nachts aktief worden ( V A N

O M M E N ,

1971;

T E S C H ,

1990).

Beide

soorten zijn daarmee afhankelijk van een groot aanbod aan schuilplaatsen. Een stenige bodem vormt hiervoor een perfect biotoop. D e Driedoornige stekelbaars is het meest frequent waargenomen in monsterpunten 1 7 en 2 0 die zich beide karakteriseren door de aanwezigheid van een uitbundige vegetatiegroei (cluster 5). Zeer typisch voor de Driedoornige stekelbaars is dat deze het meest abundant voorkomt op de monsterpunten die hetverstvan de Maasmonding verwijderd zijn en die daarmee het soortenarmst zijn. G U B B E L S

(1996)

vermeldt in een overzicht

T A B E L III

Twinspan

tabel met relevante clusters en soorten abundanties. Verklaring abundanties: -; 0 ; /; 1-3; 2: 4-6; 3: 7-11;

4; ( 2 - 2 6 ; 5.' 27-51:

6: 52-126;

Monsterpunt

7: 127-317; 6

9

2

9: 632-1650

8; 318-631: 4

5

7

I

I

O

2

individuen.

I

3

I

I

I

I

I

6

8

9

4

5

Soort bermpje kopvoorn

-

2

alver ruisvoorn

I

I

3

3

0

0

0

3

-

0

0

0

3

-

0

0

0

-

I

0

0

0

I

0

0

0

O

O

I

O

O

I

O

O

I

O

O

I

O

O

I

O

I

O

I

O

I

karper snoekbaars

'1

baars

6

3

2

2

3

4

4

paling

5

-

3

4

3

4

3

1

2

rivierdonderpad

4

-

I

3

I

I

-

-

winde

2

I

3

4

-

1

3

2

I

I

I

I

2

2

1

I

-

I

-

I

-

-

- I I i

kleine m o d d e r k r u i p e r snoek

2

2 |

brasem

l

2

I

I

3

I

kolblei

I

I

blankvoorn

5

3

4

5

5

2

riviergrondel

3

2

-

4

4

4

zeelt driedoorn

5

2

4

I

3

6

6

I

3

5

O

3

4

4

O

-

I

I

O

7

4

8

I I

I

pos

van de Driedoornige stekelbaars in Zuid-

O

O

0

0

0

0

0

0

I

I

I

I

I

Limburg dat de soort naast normale beken

O

O

0

0

0

0

I

I

I

O

O

0

0

0

O

O

1

I

I

I

O

O

I

I

diepe zijbeekjes waar geen andere soorten

cluster

I

5

bittervoorn

ook werd aangetroffen in allerlei kleine o n -

O

0

I 10

)UNI

2000

JAARGANG

NATUUlîHISTORISCH

M A A N D B L A D

die alleen geschikt zijn voor opportunistische

of rustig stromende, vegetatierijke wateren

soorten. Blankvoorn en Baars zouden op

waargenomen. De groep bevond zich echter

including some species that were limited to

dergelijke wijze de beek moeten kunnen be-

in een diepe meander in een snelstromend

the downstream stretches, some species

al fish communities could be distinguished,

reiken. Vissen kunnen echter ook op andere

meanderend beekdeel. H o e w e l de Zeelt

that occurred in the middle part of the

manieren bovenstuws terechtkomen, bij-

slechts in lage aantallen waargenomen is, zijn

stream and some species that were typical

voorbeeld door uitzetting door hengelspor-

kleine exemplaren alleen gevonden in de ge-

of the upper stretches. Finally, some spe-

ters. Dit Is het meest waarschijnlijk voor het

normaliseerde beekdelen. De groep volwas-

cies were observed along the entire stream

voorkomen van grote Karpers in de beek.

sen Zeelten is waarschijnlijk bij een hoge wa-

(e.g. Rutilus rutilus and £sox lucius). W e i r s

Soorten kunnen echter ook al van oudsher

terstand vanuit deze beekdelen stroomaf-

had the most significant influence on the

in de beek voorkomen voordat de beek ge-

waarts de meanders ingespoeld.

distribution of the fish species. Other envi-

stuwd was.

ronmental variables, such as stream mor-

Voor Riviergrondel, Bermpje en Kleine mod-

phology, were less important, but the dis-

derkruiper lijkt het erop dat de meanderen-

tribution of some species, e.g. Rarbatula

CONCLUSIES

barbatulus and Cobitis taenia showed a cor-

meanders worden relatief hoge aantallen van

W a n n e e r de visgemeenschap van de O o s -

stream.

deze soorten aangetroffen. D e condities zijn

trumse beek gerelateerd w o r d t aan haar

de beekdelen een belangrijke rol spelen in het handhaven van de populatie in de beek. In de

relation with the more natural part of the

in een dergelijk biotoop gedurende lange tijd

omgeving, blijkt de invloed van de beekmor-

optimaal waardoor de populatie goed t o t

fologie ondergeschikt te zijn aan die van de

ontwikkeling kan komen. Een dergelijk bio-

aanwezigheid van niet-passeerbare stuwen.

toop fungeert hiermee als een soort bronpo-

V o o r soorten die de beek vanuit de Maas

pulatie van waaruit minder geschikte beekde-

optrekken zijn de bovenstroomse monster-

Jan Jeucken en Norbert van Rens van Stichting

len gekoloniseerd kunnen worden (bijvoor-

punten eenvoudigweg niet bereikbaar. Ande-

Visserij Onderzoek

beeld na een intensieve opschoning). De ver-

re soorten komen wel bovenstrooms voor

Hoogerwerf van adviesbureau

spreiding van het Bermpje op de grens van meanderende monsterpunten (nr. 10, I I, 12 en 13) met genormaliseerde monsterpunten (nr. 15) illustreert dit proces. A H E R M A N S (1993)

K K E R M A N S

&

toonden ook een herkolo-

nisatie van genormaliseerde beekdelen aan vanuit bronpopulaties. Hier bevonden bronpopulaties zich niet in meanderende beekdelen maar in smalle zijbeekjes. Voor de Snoek geldt het omgekeerde. Deze soort werd in relatief hoge aantallen in het meanderende beekdeel aangetroffen. Dit biotoop wijkt echter sterk af van het optimale biotoop van de soort dat doorgaans grotere, diepere wateren met een goed ontwikkelde vegetade betreft ( G R I M M ,

1994).

In het mean-

derende beekdeel werden uitsluitend grotere exemplaren aangetroffen terwijl de kleine exemplaren in vegetatierijke genormaliseerde beekdelen werden aangetroffen. De Snoek kan in hetadulte levensstadium kennelijkzeer

en kunnen zich ook succesvol voortplanten waardoor constante populaties van deze soorten aanwezig zijn. Voor de soorten af-

en Gert

NatuurbalanslU-

mes Divergens leverden een belangrijke bijdrage aan de

elektro-bemonstering.

morfologie aanwezig te zijn. Met name stenige puinbodems en grind- en schone zandbodems in meanders blijken dan belangrijk te zijn. Een eerste vereiste voor het ontwikkelen van een diverse visgemeenschap is dat de gehele beek geschikt is voor het stroomopwaarts migreren van vissen vanuit de Maas. Hiervoor dienen alle hoge stuwen passeerbaar gemaakt te worden door bijvoorbeeld vistrappen of andere visomleidingssystemen aan te leggen. Het meanderende beekdeel herbergt vitale populaties van typische beekvissen zoals Bermpje, Kleine modderkruiper en Riviergrondel. Dergelijke biotopen kunnen als broedkamers en bronpopulatie fungeren om minder geschikte beekdelen te (her)koloniseren.

LITERATUUR AKKERI»IANS, R. & J . H E R M A N S ,

1 9 9 3 . D e vissen van d e

Middelsgraaf. Natuuitiistonsch Maandblad 82: 197-200 BUSKENS, R.F.M.

& J . NiJHOF ( R E D . ) ,

1 9 9 0 . Vismigratie

Limburgse beken. H o o f d r a p p o r t e n bijlagerapport. Eindhoven, Grontmij N V . G R I M M , M . P . . 1 9 9 4 . T h e characteristics of the optimum habitat of northern pike (£sox lucius L ) . Part II. T h e charactenstics of an optimal habitat for northern pike. In: I. C o w x s (ed.): Rehabilitation o f freshwater fisheries: 235-243, Blackwell Scientific Publications Ltd. O x f o r d G U B B E L S , R . E . M . B , 1 9 9 6 . Vei-spreidingvan de d n e d o o m i g e stekelbaars in Zuld-Llmburg, Natuurhistorisch M a a n d blad 85: 42-43 HERIK, K. V A N D E N & J . HOOGVELD,

1 9 9 9 . Beken e n

beekherstel langs de Zandmaas. Natuurhistorisch Maandblad 88: 141-147 LENDERS, A.J.W.,

1 9 9 6 . Visseninventansaties In N o o r d -

Limburg. Natuurhistonsch Maandblad 85: 22-26 NiE H . W . D E , 1 9 9 6 . Atlas van d e Nederiandse zoetwatervissen. Stichting Atlas Verspreiding Nederiandse Zoet-

derende beekdeel. Voortplanting en het opgenormaliseerde beekdelen die meer gelijke-

Noord-Limburg

zonderlijk blijken wel relaties met de beek-

goed leven in de diepere delen van het meangroeien van juvenielen is echter beperkt tot de

DANKWOORD

watereissen. Media Publishing Doetinchem. 151 pp O M M E N , F. V A N . 1 9 7 1 . Een en ander o v e r de nvierdonderpad (Conus gobro). D e Levende N a t u u r 74: 248-250

SUMMARY

T E S C H , F . W . , 1 9 9 0 . Angui/la anguilla. In: H. Hoestlandt (ed,):

nis met het optimale biotoop vertonen. In te-

The freshwater fishes of Europe. V o l . 2 Clupeidae,

genstelling tot het Bermpje koloniseert de

FISH C O M M U N I T I E S I N A

Snoek het meanderende beekdeel vanuit de

LOWLAND

genormaliseerde beekdelen.

RELATION WITH

Opmerkelijk in dit onderzoek is de waarne-

MORPHOLOGY AND

STREAM:

Anguillidae: 389-433, Auia-Veriag W i e s b a d e n Q U A K , J . , 1 9 9 4 . Klassificatie en typenng van d e visstand in het stromend w a t e r In: A.J.P Raat (red.); Vismigratie.

STREAM WEIRS

ming van een groep adulte Zeelten in de

visgeleiding en vispassages in Nederiand: 8 5 - 1 0 1 . Lezingen en posterpresentaties van d e Studiedag Vismigratie, Jaarbeurs LItrecht, 15 d e c e m b e r 1993. Rapport Organisatie ter Veri^etering van d e Binnenvisserij

meanders van monsterpunt 13. Zeelten wor-

This study describes the fish community

den normaal gesproken alleen in stilstaande

structure of a small running stream. Sever-

NATUUlîHISTORISCH

JUNI

M A A N D B L A D

2000

I I

JAARGANG 8 9

UIT DE FLORA VAN LIMBURG AFLEVERING 41 j. Cortenraad

& T.j.D. Mulder,

Postbus 5700,

Maastricht

Deze aflevering b e v a t w a a r n e m i n g e n v a n min of m e e r bijzondere p l a n t e n uit de jaren 1998 en 1999. De a t l a s b l o k n u m m e r s zijn in het algemeen op t e vragen uit Inventar-bestanden m e t floragegevens v a n het Genootschap of na t e zoeken in het archief v a n de P l a n t e n s t u d i e g r o e p . Nieuwe meldingen v a n bijzondere v o n d s t e n k u n t U zoals altijd doorgeven a a n de secretaris v a n de P l a n t e n s t u d i e g r o e p , dhr. E. Blink t e Gronsveld.

De a f k o r t i n g " V P L " na de

n a a m v a n een w a a r n e m e r geeft a a n d a t de w a a r n e m i n g gedaan is tijdens v e l d w e r k v o o r de ( a c t u a lisering v a n de) V e g e t a t i e k a r t e r i n g v a n de P r o v i n c i e L i m b u r g . De afkortingen ANF en AZLF staan respectievelijk v o o r de Atlas v a n de Nederlandse Flora ( v a n J . M E N N E M A et al.,

1980-1989) en v o o r de Atlas v a n de

Zuid-Limburgse Flora ( B L I N K , 1997).

GELE

HOORNPAPAVER

F I G U U R I. Vetdhondstong. (foto ] .

bij Meers (j. Cortenraad, augustus 1999).

Hermans).

ren ingeburgerd in steden en langs rivieren.

Deze plant is afkomstig uit het westen van

In Limburg is ze al eerder een aantal keren

Curfsgroeve, I exemplaar (J. van der Coelen

Noord-Amerika, waar ze v o o r k o m t van

aangevoerd gevonden. Er is een grote kans

en B. Peeters, juli 1999), Tot nu toe-volgens

Alaska tot in Californië op allerlei vochtige

dat ze in Limburg inburgert.

de A N F en A Z L F - n i e t in Limburg In het wild

plaatsen. Bij Meers lijkt ze volledig ingebur-

gevonden. In Nederland een plant van onder-

gerd. Enkele jaren geleden werd ze langs de

ZILTE

gestoven vloedmerken. De plant wordt een

Maas ten zuiden van Eijsden gevonden.

(SPERGULARIA

(GLAUCIUM

FLAVUM)

enkele keer advendef gevonden langs de Maas. Er zijn geen aanwijzingen dat de plant in de

LIGGENDE

(CHENOPODIUM

RUIGE

ANJER

{DIANTHUS

ARMERÍA)

SALINA)

O p drooggevallen plaats in weiland langs de

Curfsgroeve opgekomen is uit tuinafval. W e l licht is zaad meegekomen met vrachtauto's.

SCHIJNSPURRIE

GANZEVOET PUMILIO)

Maas met onder meer Moeraszuring (Rumex palustris) en Rode ganzevoet (Chenopodium

Herkenbosch, voormalig stationsemplace-

rubrum) bij Pol in de gemeente Heel (R. Ba-

ment (G. Peeters, 6 augustus 1999). Honder-

rendse, zomer 1998).

den planten tussen en langs spoorrails. Deze

Deze langs de kust vrij algemene plant wordt

is in Limburg tot nu toe een aantal keren langs

soms aangetroffen langs gepekelde wegen.

Acht planten, rijkelijk bloeiend, op nauwelijks

de Maas gevonden. Het is een oorspronke-

Elders is ze zeer zeldzaam.

gebruikt spoorwegemplacement bij Susteren

lijk uit Australië afkomstige plant die zich

ANF:

(j. Klinckenberg, 5 aug. 1997). In Zuid-Um-

steeds meer in Nederland vestigt.

bij Maastricht gerapporteerd.

in Limburg na 1 9 5 0 slechts van I plek

burg na 1980 in 5 kilometerblokken aangetroffen, waaronder enkele groeiplaatsen wel-

WELRIEKENDE

ke eveneens op spoorterreinen liggen.

(CHENOPODIUM

GANZEVOET AM&ROSIOIDES)

Asenray, een tiental planten in ruige berm

HONGERBLOEMPJE (DRAßA

MURALIS)

Langs de Geul nabij Bommerig (R. Huinen,

WILGZURING

langs maïsakker ( G . Peeters, 3 oktober

1998, 193 / 3 1 0 ) . Enkele planten op de oos-

(RUMEX

1 9 9 9 ) . Deze uit Zuid-Amerika afkomstige

telijke oever. D e plant komt in Nederland

plant is tot in Frankrijk en delen van Vlaande-

volgens

SAUCIFOUUS)

Vele tientallen op grindstrand langs de Maas

W E E D A

et al.

(1987)

in twee typen

112

JUNI

2000

JAARGANG

N A T U U l î H I S T O R I S C H

M A A N D B L A D

biotopen voor: in de waarden tussen de benedenlopen van Lek, W a a l en Maas op vochten humushoudende zandige bodems en in de duinen op drogere zandgronden. In de periode 1950-1980 in 34 atlasblokken in Nederland gevonden. N u nog zeldzamer geworden. GROTE

HARDVRUCHT

(BUNIAS

ORIENTALIS)

Vele planten in de berm van de weg W e e r t Roermond bij het viaduct over de A 2 (mei 1997, A. Frenken). Het oorspronkelijk

ver-

spreidingsgebied strekt zich uit van Midden-Azië tot in Oost-Europa.

De

plant

heeft zich als ingrediënt voor salades en als veevoederplant westwaarts verspreid ( W E E D A , 1987). In Duitsland komt de plant ook veel voor in bermen van autowegen. In de periode '50-'80 ook bij W e e r t gevonden. Verder in die pe-

westrand van Panningen (R. Huinen, zomer

riode in Noord- en Midden-

1999).

Limburg alleen nabij G e n -

In Nederland vooral langs de Rijn en haar zij-

nep. In Zuid-Limburg na

takken. D e planten bij Helden zijn waarschijn-

1980 bekend van zes kilo-

lijk aangevoerd.

meterhokken, zie de Atlas

D e laatste jaren ook een aantal keren in Zuid-

(BLINK,

1997).

Limburg gevonden, onder meer bij Kerkrade en bij Abdissenbosch (nabij Landgraaf).

WEIDEKERVELTORKRUID

TRIPMADAM

(OENANTHE

SILAIFOLIA)

(SEDUM

T w e e exemplaren, één op

Ten oosten van Boukoul in grazige berm langs

de puntvan de dijktussen de

de Lanck, circa

Maas en de jachthaven van

G.Peeters, juli 1998).

Stevensweert, de andere enkele tientallen meters zuidelijker (J. Klinckenberg en W . de Veen, mei 1999). Een bijzondere waarneming; deze plant is na de vondsten in de 19'' eeuw - enkele malen in het stroomgebied van de Maas - niet meer in Nederland aangetroffen. Sindsdien staat de soort als uitgestorven te boek. In NoordFrankrijk komt de soort nog veel voor langs de Maas. Aanvoer langs natuurlijke weg is daarom waarschijnlijk.

Maastricht (M. Feenstra, 1999).

Plantenstudiegroep, juli 1999).

In Limburg vooral langs de Maas en op een

Diverse keren langs de Maas gevonden, even-

enkele plek in Zuid-Limburg. Het gaat in bei-

als bij Roermond en Maasbracht. De laatste

de gevallen waarschijnlijk om uit tuinen ver-

jaren wordt de soort beduidend meergevon-

wilderde planten.

den, vooral langs de Grensmaas. G r o e i t in haar oorspronkelijke versprei-

DRAADKLAVER

dingsgebied - de steppen van Azië en Zuid-

(TRIFOLIUM

oost-Europa - eveneens op oevers van rivie-

O p grazig rivierduin in het rivierduinreser-

ren. Daarnaast in zoutsteppen. Is o.a. als tuin-

PEPERKERS LIGGENDE

GANZERIK

Een tiental planten op verruigend talud in

(POTENTILLA

SUPINA)

vegetatie van Dauwbraam (Rubus caesius)

Samen met Sofiekruid (Descurainia

MICRANTHUM)

vaat van Natuurmonumenten bij Mook, t e zamen met G e s t r e e p t e klaver striatum)

LATIFOLIUM)

15 planten (58-45-22,

Enkele exemplaren in de Hoge Fronten in Dilkensweerd bij Stevensweert (excursie

kruid naar Noordwest-Europa gekomen.

(LEPIDIUM

REFLEXUM)

en Lathyruswikke (Vicia

(Trifolium lathyroi-

des) (190/416, R. Barendse, V P L , zomer 1998). sophia).

Al van vóór 1950 bekend van de rivierdui-

langs de Maas ter hoogte van W i e i e r bij Swal-

Hertshoornweegbree (Plantago

coronopus)

nen bij Mook. Tussen 1950 en 1980 daar

men ( G . Peeters, VPL, september 1998 ).

en Straatliefdegras (Eragrostis pilosa) op op-

echter niet waargenomen. Onduidelijk is

O p twee plaatsen op een zandpakket in de

slagterrein van de Heidense steenfabriek aan

hoe de soort hier nu weer is teruggekeerd.

NATUURHISTORISCH

JUNI

M A A N D B L A D

W e l l i c h t uit zaad afkomstig uit het rivier-

2000

1131

JAARGANG 8 9

Limburg voor, ook wel langs de Maas, en is in

duinreservaat bij Oeffeit (iets zuidelijker

Noord-en Midden-Limburg een zeer zeldza-

langs de Maas aan de Brabantse kant). O o k

me verschijning.

is het mogelijk dat de soort door een ander beheersregime weer uit de zaadvoorraad

RONDE

tevoorschijn is gekomen.

(GERANIUM

OOIEVAARSBEK ROTUNDIFOLIUM)

Enkele planten langs een pad, onder een sleeKLAVER

doornstruweel, op een zandige bodem tus-

STRIATUM)

sen Beesel en Rijkel ( G . Peeters, VPL, 9 juni

GESTREEPTE (TRIFOLIUM

O p steilrand langs oude Maasarm bij Rijkel

1998).

(58-34-24, R. Barendse & G . Peeters, VPL,

Is de laatste jaren aangetroffen op diverse

april 1998).

plaatsen in en rond Maastricht en er zijn en-

Een tiental planten in de Rijkelse Beemden,

kele meldingen uit het Maasdal ten zuiden van

op een terrasrand langs het grindgat in een

Roermond. D e vondst bij Beesel is voor zo-

vegetatie met onder andere veel Muurpeper

ver bekend de meest noordelijke in Limburg

(58-34-25, G. Peeters, mei 1998).

tot nu toe van deze warmteminnende

Het is een éénjarige, zeldzame plant van hoge

soort.

randen van het Maasdal die afhankelijk van de weersomstandigheden het ene jaar wel en

ZOMERBITTERLING

het andere jaar niet uit de zaadvoorraad op-

(BLACKSTONIA

komt. Z e is sterk achteruitgegaan langs de

PERFOLIATA)

Vele planten in de berm van de A 2 t e r

Maas, maar wordtvermoedelijk, onder meer

hoogte van de buurt de Heeg in het zuidoos-

als gevolg van de vroege bloei, op diverse

telijk deel van Maastricht (C. Felix, augustus 1997).

plaatsen niet opgemerkt.

D e eerste vondst van deze soort - die in Nederland vooral nabij de kust te vinden is -

PEPERBOOMPJE (DAPHNE

in Limburg. D e dichtstbijzijnde groeiplaatsen

MEZEREUM)

Eén exemplaar in de Schone Grub in het Sa-

van deze ook in België schaars voorkomen-

velsbos (J. van der Coelen, 1997).

de soort, liggen in het Maasdal.

FIGUUR 4 Drijvende wotenveegbree f t u r o n i u m natans) in Noord- en

Eén exemplaar op recente kapvlakte in de Gronseler

del op particulier

terrein

Midden-Limburg.

Verspreiding op basis van provinciale

BLEEKGELE

vegetatiekartering. Met toevoeging van

DROOGBLOEM

(K.Eichhorn, 62-22-45, 1996-1997).

(GNAPHALIUM

Twee aanvullingen op het groeiplaatsenover-

Massaal op natuurontwikkelingsterrein bij

zicht in de Atlas van de Zuid-Limburgse flora

Boukoul (202/358, R. Barendse, VPL, zomer

voor deze sterk achteruitgegane soort van

1998) en verspreid op braakliggende akker bij

lichte bossen.

Molenhoek (193/416, idem).

waarnemingen in 1999.

LUTEO-ALBUM)

• waarnemingen in periode

1987-1991

^ waarneming in de Snep X waarnemingen in 1999 in het /afwateringskanaal

(VPL).

Circa 18 exemplaren in natuurgebied de V E L D H O N D S T O N G (zie figuur I ) (CYNOGLOSSUM

OFFICINALE)

T w e e vindplaatsen in de gemeente Beesel

Krang bij Stramproy in een begraasd grasland

Strandjes en drooggevallen oevers langs de

(A. Frenken, zomer 1999).

grote rivieren. O o k dit is een plant die profi-

Eén van de soorten die de laatste jaren af en

teert van het scheppen van nieuwe biotopen.

toe opduikt uit de zaadvoorraad waar al of

D e meest nabij gelegen groeiplaatsen bevin-

niet ten behoeve van natuurherstel de bo-

den zich langs de Rijn in Duitsland en langs de

een bospad. O p beide plaatsen niet meer dan

dem omgewoeld is.

Waal.

I plant ( G . Peeters, VPL, mei 1998 ).

In het verleden in 16 verschillende atlasblok-

In Nederland in hoofdzaak een plant van kalk-

ken in Limburg gevonden, waaronder een

DUITS VILTKRUID

rijke kustduinen. Zeer zeldzaam in het rivie-

uurhok nabij Stramproy en bij Molenhoek. In

(FILAGO

rengebied. D e plant is in de provincie Lim-

de periode vóór 1980 niet uit de buurt van

Eén exemplaar in de Barbaraweerd, ca. I m

Boukoul gemeld. Na 1950 uit Noord- en Mid-

hoog(L. Reutelingsperger, zomer 1999).

nabij bungalowpark de Lommerbergen: een zandige, verstoorde berm en de berm van

burg bekend van enkele plaatsen in Zuid-Limburg, vroeger (vóór 1950) ook bij Venlo.

den-Limburgvooral bekend van de Mariapeel

Een bijzonder zeldzame plantensoort; na 1950

en de Vredepeel.

slechts één keer (Venlo) gevonden in Limburg

H A R I G E R A T E L A A R (zie figuur 2) (RHINANTHUS

ALECTOROLOPHUS)

VULGARIS)

KLEIN

VLOOIENKRUID

Circa 200 planten op dijk langs afwaterings-

(PULICARIA

kanaal van de Maascentrale bij Buggenum ( R .

Tientallen planten op natuurontwikkelings-

Huinen, zomer 1998). Tussen de weg Sittard-

terrein bij W e l l (203/395, R. Barendse, VPL,

Roermond en de monding van de Roer circa

zomer 1998).

IO exemplaren (). Geraedts, zomer 1999).

Voor het eerst sinds vele decennia weer een

Deze ratelaar komt vrijwel alleen in Zuid-

vondst langs de Maas van deze plant van

VULGARIS)

en maar sporadisch in de rest van Nederland. Bijzonder is ook dat de soort gevonden is in een braakliggende akker die omgevormd wordt tot een nieuw natuurgebied langs de Maas. De laatste decennia wordt de soort gevonden op humusarme, kalkhoudende, vaak enigszins omgewerkte of verstoorde grond. Vroeger ook op braakliggende akkers.

I M

JUNI

2000

JAARGANG 89

NATUUlîHISTORISCH

M A A N D B L A D

DICHTE

BERMZEGGE

schoor). In de oostrand van het Klooster-

Het is waarschijnlijk de eerste vondst van

(CAREX

MURICATA)

bosch waar ook in 1985/1987de Slanke zeg-

deze Amerikaanse soort in Limburg.

Twee pollen circa 3 km ten noordwesten van

ge voorkwam aan de rand van een bospoel,

Neer in brede wegberm en circa 20 pollen

zie onder meer een artikel van V. Westhoff

D R I J V E N D E W A T E R W E E G B R E E (zie

langs de Neerbeek een paar honderd meter

in dit Maandblad in 1987, werd nog één niet

figuur 3 en 4) {LURONIUM

ten westen van N e e r ( R. Huinen, zomer

bloeiend exemplaar aangetroffen. D e nieu-

In natuurgebied de Snep langs de He-

NATANS)

1998).

we, omvangrijke groeiplaats is waarschijnlijk

lenavaart, enkele tientallen (Floron-excursie

T w e e pollen langs de Heidense weg (195,3/

ontstaan bij het opschonen van de poel in de

22 augustus 1999). Ten westen van de Maas in Limburg verder

367, R. Huinen, zomer '99) en langs een sloot

westkant van het bos.

0,5 km ten westen van Neer (196/364 idem).

Een soortgelijk verschijnsel is in 1988 door

o.a. bekend van het Loobeekdal nabij de

In Midden-Limburg de afgelopen jaren ook

ons geconstateerd na opschoning van de poel

grens tussen Limburg en Noord-Brabant en

gevonden bij de Driestruik, een natuurgebied

in het oostelijk deel van het bos. D e in 1985

enkele kwelgebieden langs de Maas ten noor-

ten oosten van Roermond. Verder in Lim-

(en ook in 1987) tot één pol gereduceerde

den van VenIo met carbonaat- en fosfaatarm

burg tot nu toe alleen gevonden bij Mook en

populatie aan de rand van de poel was in 1988

water. Zie bijgaande verspreidingskaart, af-

In Zuid-Limburg. De meest recente vondst in

na het op de oevers verspreiden van bagger

komstig uit het rapport "Resultaten Vegeta-

Zuid-Limburg is volgens de A Z L F gedaan op

uit de poel sterk toegenomen.

tiekartering Noord- en Midden-Limburg"

de Brunssummerheide. V ó ó r 1980 is de soort ook aangetroffen in het Elslooër bos.

uitgegeven door de provincie Limburg in RIBBELZEGGE

1991.

{CAREX

Bij de genoemde excursie werden in de Snep

VULPINOIDES)

SLANKE

ZEGGE

Vrij veel exemplaren, bloeiend, tussen onder

tevens enkele tientallen exemplaren gevon-

(CAREX

STRICOSA)

andere Moeraszegge en Pitrus (14 juni 1997,

den van Oeverkruid {Littorella uniflora). Even-

Een groot aantal exemplaren, meer dan 50,

A. Zoun en W . de Veen) in een moerasgebied

eens een zeldzame plant van voedselarme,

in de westrand van het Kloosterbosch ten

dat enkele jaren geleden ontwikkeld is in het

zwakgebufferde wateren zoals vennen.

noorden van Houthem (184,2/321,1, G. Ver-

Haeselaarsbroek ten zuidoosten van Echt.

K O R T E ALBINO

E DEDELI N G

GROOTOOR-

VLEERMUIS

IN N U N H E M

Vleermuizen zijn bruin, soms mooi r o o d bruin, soms grijzig. Dat maakt het afzoeken van verblijven naar deze dieren een bezigheid die enige vaardigheid vergt. Z o niet afgelopen herfst. Tijdens onze jaarlijkse ronde langs Noord-Limburgse kerkzolders (zie ook

B U Y S

et al., 1999) lichtte er iets erg wits op in het licht van onze zaklampen. Plaats van handeling: het fraaie kerkje van Nunhem (coördinaten 1953/3617). Hier hing op 18 september 1999 een volledig wit exemplaar van de Bruine grootoorvleermuis {Plecotus auritus), temidden van een groep van 20 normaal gekleurde dieren (zie

figuur

I).

Met name op basis van de vorm van de kop (goed zichtbaar op de foto) geeft aan dat w e het hier inderdaad o m een albino Bruine grootoorvleermuis hebben, en dat het geen Grijze grootoorvleermuis {Plecotus austhacus) is

(BUYS,

1996).

Albinisme is een betrekkelijk zeldzaam fenomeen bij vleermuizen. In de Nederlandse literatuur komen - voor zover valt na te gaan

F I G U U R

I

Albino Bruine grootoorvleermuis te midden van normaalgekleurde

soortgenoten

NATUUIÏHISTORISCH

J U N I

M A A N D B L A D

2000

- slechts wenig meldingen voor, alleen twee

fladderaar een respectabele leeftijd weet te

gevallen van partieel albinisme ( B E K K E R ,

bereiken.

VAN

1994).

LAAR,

1989;

LAAR, V . VAN,

DANKWOORD Wim Bongers, Peter Lina en Chris Smeenk wa-

de Duitse literatuur zijn enkele waarnemin-

ren behulpzaam bij het opsporen van literatuur-

gen van volledig albino grootoorvleermuizen

gegevens.

1994).

Met andere woorden: een

Grauen

erhebliche

{Plecotus

Langohr

1 9 9 4 . Partieel albinisme bij e e n Baard-

vleermuis/Vlyolis m/stocinus. Lutra. 37(2): I 10-1 12. L E H N E R T . M . , 1 9 9 1 . Total-albinotisches Braunes Langohr in Berlin/Wannsee gefunden, Nyctalus. 4 : 97-98. W E I D N E R . H . . 1 9 9 4 . Totalalbino des Braunen Langohrs (P/ecotus auntus) bei Winterisontrolle gefunden. Nyctalus,

bekend(HAENSELeto/., 1 9 9 3 ; L E H N E R T , 1991;

behoorlijk unieke waarneming.

einem Braunen Langohr {Plecotus auntus).

austnacus). Nyctalus, 4 : 4 6 5 - 4 6 8 .

neme) bekend ( W . Bongers, pers. med.). Uit

W E I D N E R

H A E N S E L . J . , L . iTTERt^AN & M . NAFFE. 1 9 9 3 . Flavismus bei farbaufhellung bei einem

Uit de jaren vijftig is een

volledig albino Meervleermuis (Myotis dasyc-

I 15

JAHRGANG 8 9

5: 101-102.

LITERATUUR B E K K E R . J . P . . 1 9 8 9 . Oofdfwijkingen bij een Wateroleermuis

Interessant is dat de kerkzolder van Nunhem de laatste jaren een forse groep Bruine grootoorvleermuizen herbergt. W e volgen deze groep jaarlijks, wat hopelijk een goede gelegenheid biedt om na te gaan of deze witte

/Myotis daubentonii. Lutra 32(2): 201 -203.

jan Buys', Henk

BUYS.J.. 1 9 9 6 . Gnjze grootootA/leermuizen o p N o o r d - e n

Marlijn

Middenlimburgse kerkzolders. Natuurliistonsch Maandblad. 85(3); 50-53,

Heijligers^

Dorenbosch-'

'Silverstein 53, 3621 PC Breukelen

BuYS, J . . H . H E I J L I G E R S & M . D O R E N B O S C H .

1999. Voor

'Lottumseweg 27, 5872 M Broekhuizen

vleermuizen d e keii< in. Natuurhistorisch Maandblad.

^Minervaplaats 115, 6525 jE Nijmegen

88(5): 82-93.

B O E K B E S P R E K I N G S T A A T S B O S B E H E E R ; 100 J A A R WERKEN AAN GROEN NEDERLAND

alles

bijgesleept:

commissies wordt

jaartallen,

en nog veel

interessant

door

personen,

meer.

wetten,

Hoofdstuk

het opduiken

2

van de

alles w a t d e z e geschiedenis kend

jubilerende

organisatie

heeft meegemaakt!

dat d e geschiedenis

in h a a r

H e t is u i t s t e -

uiteengezet

wordt,

B U I S , J A A P & J A N - P A U L V E R K A I K . Uitgeverij Matrijs,

eerste bosbouwer. Deze Van Schermbeek bracht

maar met geen w o o r d reppen over het daadwer-

1999.

de

k e l i j k l e v e n in d i e b o s s e n e n a n d e r e

Rijk g e ï l l u s t r e e r d m e t f o t o ' s , k a a r t j e s e . d . 2 8 7

n i e u w e n a t u u r g e d a c h t e o v e r b o s d i e in z i j n

terreinen,

pag. I S B N 9 0 - 5 3 4 - 5 I 38-2. P n j s f 6 9 , 9 0 . Vei-krijgbaar

h o o f d r o n d s p e e l d e in d e p r a k t i j k . H i j is d e g r o n d -

d a t is v r e e m d !

in d e b o e k h a n d e l .

legger v a n h e t huidige b e h e e r d a t S t a a t s b o s b e -

Daardoor

h e e r in h a a r b o s s e n t o e p a s t . In v e r d e r e

n a t u u r l i e f h e b b e r s , tenzij z e o o k h i s t o r i s c h g e ï n t e -

hoofd-

is d i t b o e k g e e n g o u d e n g r e e p

Bij e e n j u b i l e u m h o o r t e e n b o e k . S t a a t s b o s b e h e e r

s t u k k e n w o r d t s t i l g e s t a a n bij d e e e r s t e e n t w e e -

resseerd

is e e n r i j k s o r g a n i s a t i e d i e s t e e d s p u b l i e k s v r i e n d e -

de w e r e l d o o r l o g . Daarbij k o m e n uitgebreid de

krijgen v a n zakelijke a a n g e l e g e n h e d e n als w e t t e n ,

l i j k e r is g e w / o r d e n in d e 1 0 0 j a a r d a t z e n u b e s t a a t .

moeilijkheden

W a t

mee

v e r w a c h t e e n n a t u u r l i e f h e b b e n d e l e z e r bij

aan b o d waar

te kampen

heeft

deze

gehad.

organisatie

N a de

tweede

zijn.

Lezers

d i e niet

genoeg

voor

kunnen

b o s a a n p l a n t , b o s p r o d u c t i e e n w a t dies m e e r zij, k u n n e n in m e e r d e r e h o o f d s t u k k e n a a n h u n t r e k -

z o ' n b o e k ? D i e v e r w a c h t d a t S t a a t s b o s b e h e e r in

w e r e l d o o r l o g w o r d t d e recreatie steeds belang-

k e n k o m e n . H e t is n a m e l i j k p r i m a e n v l o t g e s c h r e -

een fraaie uitgave d e r i j k d o m v a n haar t e r r e i n e n

r i j k e r e n d e z e s t r o o m m o e t o o k in g o e d e b a n e n

v e n e n heeft mij v e r s c h i l l e n d e h o o f d s t u k k e n g e -

l a a t z i e n . Is d a t o o k u i t d e v e r f g e k o m e n ? N e e

geleid w o r d e n . D e introductie van d e landschaps-

b o e i d g e h o u d e n e n h e t is f a n t a s t i s c h g e ï l l u s t r e e r d .

helaas,

architect brengt een compleet nieuwe

moet

verwachten

ik z e g g e n .

waar

Lezers

die e e n

de soortenrijkdom

boek

ligt u i t g e -

ring v a n h e t begrip " n a t u u r "

stald e n d a a r m e e d e n a t u u r w a a r d e n v a n d e g e b i e -

w o r d t ineens gesproken o v e r

den w a a r Staatsbosbeheer d e scepter o v e r zwaait,

Staatsbosbeheer

k o m e n b e d r o g e n uit.

spronkelijke

Laten

w e eens

kijken w a t e r w e l instaat. H e t

boek opent m e t de ontstaansgeschiedenis en d e bebossing van d e eerste terreinen. Hier

R E C E N T A D A M S ,

A . , 1999.

houtbeheer

wordt

verandert

opzet,

benade-

m e t zich m e e : e r landschapsbouw.

zelf o o k h a a r

namelijk

oor-

het beheren van

bossen alleen: e r k o m e n nu o o k a n d e r e

biotopen

D u s een gemiste kans, w a n t mensen met interesse voor

natuurschoon

liggen. H e n v e r w i j s natuurboek

over

zullen

dit b o e k

links

laten

ik g r a a g n a a r h e t r e g i o n a l e

"Natuurgebieden

in Z u i d o o s t

N e d e r l a n d " en dat over de provincie

Overijsset

W a n t Staatsbosbeheer kan het w e l !

bij z o a l s w e i l a n d e n e n v e e n r e s e r v a t e n . Z o is h e t boek t o t het einde volgestopt

R.

m e t zo'n beetje

Steverink

VE RS CHE N E v a n hak-

m a a t r e g e l e n e f f e c t h e b b e n is in 1 9 9 7 d e u i t g a n g s -

len e n d e effecten v a n d e m a a t r e g e l e n o p k o r t e

bij B e m e l e n .

situatie vastgelegd. In h e t deel van h e t bos w a a r d e

termijn. H e t r a p p o r t besluit m e t aanbevelingen v o o r h e t v e r d e r m o n i t o r e n van d e effecten van

Herintroductie

in d e K o e l e n b o s

beheersmaatregelen

u i t g e v o e r d gingen

h e e r . 2 6 p p . ( e x c l . bijlagen). Stichting d e Lierelei

is

van de ondergroei

i.o.v. S t i c h t i n g h e t L i m b u r g s L a n d s c h a p . H e t r a p -

d i c h t h e i d v a n d e A a l b e s g e k a r t e e r d . O o k Is e e n

p o r t is t e b e s t e l l e n bij S t i c h t i n g d e L i e r e l e i ( t e l : 0 4 5 -

a a n t a l a a n d a c h t s s o o r t e n in k a a r t g e b r a c h t . I n h e t

M E E R T E N S ,

5 7 0 8 8 7 0 ) m a a r is o o k in t e z i e n in d e b i b l i o t h e e k

voorjaar

1998.

van h e t Natuurhistorisch M u s e u m te Maastricht

uitgevoerd. A a n de hand van 1 6 o p n a m e n vande

86

S t i c h t i n g h e t L i m b u r g s L a n d s c h a p h e e f t in 1 9 9 7

o n d e r g r o e i in 1 9 9 7 e n 1 9 9 9 w o r d t e e n b e s c h r i j -

d o o r 2 5 gulden o v e r te maken o p g i r o r e k .

een

het herstel van de

ving gegeven van d e verandering van d e vegetatie.

t n . v . Stichting A r k \ B u r e a u s t r o m i n g B.V., B e e k -

v o o r j a a r s f l o r a in d e K o e l e n b o s . D o o r e e n c o m b i -

O o k w o r d e n d e effecten van het terugdringen v a n

Ubbergen.

natie van beheersmaatregelen w o r d t g e p r o b e e r d

d e A a l b e s b e s c h r e v e n e n d e v e r a n d e r i n g in e e n

ISBN-nr. 9 0 . 7 4 6 4 8 . 6 0 . 6 .

in e e n d e e l

aantal kritische s o o r t e n . H e t r a p p o r t bevat o o k

D e K o l l e g r e e n d is é é n v a n d e v o o r b e e l d g e b i e d e n

een overzicht van de genomen beheersmaatrege-

v o o r n a t u u r o n t w i k k e l i n g in d e M a a s ( - p l a s s e n ) e n

Deel

II:evaluatie v a n het eerste

project opgesteld

voor

van h e t bos aan deze

herstelbe-

doelstelling

invulling t e g e v e n . O m t e o n d e r z o e k e n

of de

d e samenstelling

v a n 1 9 9 9 zijn d e k a r t e r i n g e n

worden, en de

opnieuw

het beheer.

G .

K U R S T J E N S ,

Kollegreend; Jaarverslag

H., J . K E Y E R S

1995-1997.

pp. Stichting A r k .

&

H e t r a p p o r t is t e b e s t e l l e n

o.v.v. d e n a a m

161432

van het rapport

en

I 16

JUNI

werd

op

22

mei

1996 o f f i c i e e l

geopend.

De

K o l l e g r e e n d nnoet e e n a a n e e n g e s l o t e n n a t u u r g e -

2000

resultaten,

JAARGANG

een

89

M A A N D B L A D

N y V . T U U I Ï H I S T O R I S C H

discussie

en

een

tabel

van

de

waargenomen soorten.

het p r o j e c t willen niet alleen a a n d a c h t g e v e n aan het bedenken en toetsen van maatregelen, maar

bied gaan v o r m e n m e t dichtbij gelegen n a t u u r g e -

o o k aan h e t p r o c e s dat sturing m o e t geven aan de

b i e d e n in B e l g i ë e n N e t J e r l a n d . In d i t g e b i e d zal

K U I P E R , L . C . ( e d . ) , 2 0 0 0 . N e d e r l a n d s b o s in

selectie van de m e e s t kansrijke maatregelen.

De

g e s t r e e f d w o r d e n het menselijk ingrijpen t o t e e n

beeld.

Tungelroysche beek v o r m t daarmee tevens

een

48

pp. ( A 5 - f o r m a a t ) .

m i n i m u m te b e p e r k e n . H e t jaarverslag beschrijft

Z e i s t (tel.: 030-6930130).

de

Volgens

periode

1995-1997, d e e e r s t e

fase v a n

het

dit b o e k w e r k j e

Stichting

ProBos,

v o o r b e e l d f u n c t i e , o m d a t o p d e n d u u r alle w a t e r ondergaat

het

Neder-

s y s t e m e n in h e e l L i m b u r g o n d e r d e l o e p g e n o m e n

n i e u w e b e h e e r in d e K o l l e g r e e n d . H e t g e e f t e e n

landse bos m o m e n t e e l e e n belangrijke o n t w i k k e -

beschrijving v a n d e aangetroffen flora e n fauna, d e

ling. S t e e d s m e e r b o s v e r a n d e r t in e e n m u l t i f u n c -

H e t eerste deel van het r a p p o r t bevat een

inrichtings- en b e h e e r s m a a t r e g e l e n en d e a c h t e r -

tionele en gevarieerde gebruiksruimte. H e t boek-

schrijving van de afwegingsmethodiek, de

gronden

van het beheer. O o k

aandacht

je geeft aan h o e h e t m e t d e v e r s c h i l l e n d e functies

van deze m e t h o d i e k binnen het planvormingspro-

besteed

aan

overstro-

v a n h e t b o s g e s t e l d is e n h o e d e z e z i c h o n t w i k k e -

ces en rol van het hydrologisch o n d e r z o e k .

m i n g s p a t r o n e n e n aan de b e z o e k e r s , publiciteit en

len.

volgens k o m e n de doelen v o o r het stroomgebied

voorlichting.

h e d e n en d e t o e k o m s t v a n h e t b o s . O o k

weer,

wordt

waterstanden

en

H I L L E G E R S , H . , 1 9 9 9 . B o s b e h e e r in h e t C a n n e r b o s bij K a n n e .

10 p p . S t i c h t i n g d e

Daarbij

wordt

ingegaan

op

het

verleden, wordt

2000.

Begrazing

Waterwingebied

0 4 5 - 5 7 0 8 8 7 0 ) m a a r is o o k in t e z i e n in d e b i b l i o -

R o o s t e r e n . M o n i t o r i n g e f f e c t e n 1 9 9 9 . 6 3 pp.

theek van het Natuurhistorisch M u s e u m te M a a s -

Kiwa

Onderzoek

tricht.

N.V.

Waterleidings

soorten

zoals

Klimop

en

wintergroene

Brandnetel,

planten-

het

meer

het

watersysteem

en de effecten op hoogwaterbestrijding, natuur en

HOFF,

hellingbossen,

deel bevat

een computermodel w o r d e n

MESTERS, C . M . L . , H . MEERTENS & A . C . Z U I D -

Limburgse

laatste

m o e t vervullen.

i.o.v. S t i c h t i n g h e t L i m b u r g s L a n d s c h a p . H e t r a p -

andere

Het

Ver-

t e c h n i s c h e d e e l v a n h e t o n d e r z o e k . O p basis v a n

Lierelei

v e r d r i n g e n , n e t z o a l s in v e e l

aan de o r d e .

be-

plaats

ingegaan o p d e v e r s c h i l l e n d e functies die h e t b o s

p o r t is t e b e s t e l l e n bij S t i c h t i n g d e L i e r e l e i ( t e l :

In h e t C a n n e r b o s

moeten worden.

rapport

is in te

& A d v i e s , Stichting A r k Maatschappij

i.o.v.

Limburg.

z i e n in d e b i b l i o t h e e k v a n

landbouw van de voorgestelde maatregelen

DijK, A . J . V A N , R.

Het

&

het

m e

Natuurhistorisch M u s e u m te Maastricht.

KLEEFSTRA, D .

ZOETEBIER

R . MEIJER, 1 9 9 9 . K o l o n i e v o g e l s e n broedvogels

van

Nederland

SOVON-monitoringsrapport

H e t r a p p o r t b e s c h r i j f t d e s i t u a t i e in h e t w a t e r w i n -

be-

schreven.

zeldza-

In

1999/09

1997.

S O V O N

Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. H e t

s o o r t e n b e h o r e n d t o t de hakhoutflora. Stichting

g e b i e d d e R u g (bij p o m p s t a t i o n R o o s t e r e n )

h e t L i m b u r g s L a n d s c h a p gaf in 1999 S t i c h t i n g d e

j a a r na a a n v a n g v a n d e n a t u u r o n t w i k k e l i n g in h e t

te

Lierelei

het

gebied. H e t beschrijft z o w e l de effecten van b e -

Rijksstraatweg

o.v.v. " M o n i t o r i n g s r a p p o r t 1999/09, B r o e d v o g e l s

opdracht

Cannerbos

in e e n

deel van

Het

grazing m e t K o n i k p a a r d e n o p de kwaliteit van het

r a p p o r t beschrijft d e resultaten van dit o n d e r z o e k

g e w o n n e n w a t e r als d e o n t w i k k e l i n g v a n d e n a -

en

t u u r w a a r d e n in de t u s s e n l i g g e n d e p e r i o d e . In h e t

geeft

de vegetatie

bepaald

daarnaast

een

te inventariseren.

één

kort

overzicht

van

de

geschiedenis van het bos v o o r z o v e r dit r e l e v a n t

r a p p o r t is een

beschrijving van de vegetatie

en

is v o o r h e t f o r m u l e r e n v a n e e n a d v i e s i n z a k e h e t

b r o e d v o g e l s van de nulsituatie (1998) en van de

beheer van het C a n n e r b o s , w a a r m e e het rapport

s i t u a t i e in 1999 o p g e n o m e n . In 1999 zijn t e v e n s d e

besluit.

d a g v l i n d e r s in b e e l d g e b r a c h t . O o k b e v a t h e t e e n o v e r z i c h t v a n d e w i j z e w a a r o p d e m o n i t o r i n g is

T H O M A S ,

P.L.L., M.M.V. S . J A N S E N

PEETERS,

1998. Natuurwaarden

&

G . M . T .

in h e t S t e -

u i t g e v o e r d . H e t r a p p o r t sluit af m e t c o n c l u s i e s e n aanbevelingen. O p

basis v a n

de

korte

monito-

i.o.v.

ringsperiode w o r d t alvast voorzichtig gesteld dat

is

te

het huidige b e h e e r positieve invloed heeft o p d e

b e s t e l l e n bij S t i c h t i n g d e L i e r e l e i ( t e l : 0 4 5 - 5 7 0 8 8 7 0 )

o n t w i k k e l i n g v a n d e n a t u u r w a a r d e n in h e t g e b i e d

m a a r is o o k in t e z i e n in d e b i b l i o t h e e k v a n

en dat d e g r o n d w a t e r k w a l i t e i t niet nadelig w o r d t

vol-gebied. Panheel

90

Groep

pp. S t i c h t i n g Stevol

BV.

de

Lierelei

Het

rapport

het

beïnvloed.

Natuurhistorisch M u s e u m te Maastricht. D i t r a p p o r t beschrijft de n a t u u r w a a r d e n

in

project w o r d t ontgrond. D e inventarisatie

vond

p l a a t s in 1997, d e p e r i o d e v o o r d e o n t g r o n d i n g .

maken

1997". H e t rapport bevat de nieuwste rapportage het

Landelijk

schreven.

Daarnaast

zijn

voor

opgenomen.

In h e t h o o f d s t u k f l o r a e n v e g e t a t i e w o r d e n

de

standplaatstypen van het gebied k o r t besproken. De

hoofdstukken

over

de herpetofauna

en

de

d a g v l i n d e r s zijn b e p e r k t t o t e e n b e s p r e k i n g v a n d e

zijn

beschreven

en

de

mogelijke

oorzaken

beek.

verspreidingskaartjes

naar

hoogwaterbe-

B.V.

i.o.v. P r o v i n c i e

Limburg

en

de

zicht

van

enkele

in

Nederland

Mu-

haar/zijn

Tungelroysche

naar

kan

de redactie

g i s c h e n h e t e c o l o g i s c h f u n c t i o n e r e n . H i e r v o o r is

relevante

het project

"Herstel

verzoeken

sche b e e k "

opgestart.

rapport

verslag van de v o o r n a a m s t e

voorkomende

boek, e t c o p g e n o m e n wil

rapport

rubriek,

caties

Dit

ge-

over-

Water-

b e e k g e b i e d zijn d e v e r b e t e r i n g v a n h e t h y d r o l o -

watersysteem

inzichtelijk

exoten.

een literatuun/envijzing

k o r t e inhoudsbesciirijving

Belangrijke doelstelling v o o r het

tekst

maakt. H e t r a p p o r t besluit m e t e e n k o r t

seum te Maastricht.

verspreidingskaartjes

resultaten

Hydrologisch onderzoekTungelroyse Een samenvatting van een zoektocht

ders

overzichtstabellen.

de

o p g e n o m e n . T o c h w o r d e n m e e r dan 80 s o o r t e n

Wie

enkele

be-

van

d i e in h e t b r o e d s e i z o e n zijn w a a r g e n o m e n

in deze

veel soorten

beschrijving

en territoria. Vervolgens w o r d e n de

in d e b i b l i o t h e e k v a n h e t N a t u u r h i s t o r i s c h

be-

een

besproken per soort. Nietalle zeldzame soorten

tie, z o o g d i e r e n , h e r p e t o f a u n a , v o g e l s e n d a g v l i n -

een

bevat

een overzichtstabel van het aantal getelde paren

s c h a p P e e l e n M a a s v a l l e i . H e t r a p p o r t is in t e z i e n

s p r e k i n g v a n de resultaten, e e n discussie en é é n of

Het

gebruikte methodiek en materiaal. Daarna volgt

Tauw

schrijving van de o n d e r z o e k s m e t h o d e ,

kolonievo-

g e l s e n z e l d z a m e b r o e d v o g e l s in N e d e r l a n d

d i n g e n h e r i n r i c h t i n g p l a a t s g a a t v i n d e n . In v e r -

be-

van

Broedvogels

( L S B ) . In h e t v e r s l a g w o r d t d e s t a n d in 1 9 9 7 e n

schillende hoofdstukken w o r d e n flora en vegeta-

een

Soortenonderzoek

de recente aantalsontwikkeling van

keling

kansrijke maatregelen voor

bevat

SOVON,

Beek-Ubbergen

hiervan. Vaak w o r d t m e t behulp van tabellen of

&

s t r i j d i n g e n n a t u u r - e n b e e k h e r s t e l . 68 pp.

hoofdstuk

t.n.v.

D G

1999.

J . H .

D e r e s u l t a t e n z u l l e n w o r d e n g e b r u i k t bij d e e v a -

Elk

2905988

178, 6 5 7 3

J . L U U E N D I J K ,

H O O G E N D O O R N ,

l u a t i e v a n d e n a t u u r o n t w i k k e l i n g , d i e na o n t g r o n -

beschreven.

op girorek.

besproken. Per soort w o r d e n de aantalsontwik-

het

S t e v o l - g e b i e d . d a t in h e t k a d e r v a n h e t S t e v o l -

r a p p o r t kan w o r d e n besteld d o o r 25 gulden o v e r

Tungelroyis e e n

resultaten van

kort het

moeten

redactie materiaal

en de bestelwijze

o.v.v. "recent betrekking

onderwerpen.

Indien

zich

niet te

het

op

nodig

beschikbaar recht

De

voor

voor

kan

een

de

publiUmburg redactie

te stellen. om

zien

opsturen

versctienen".

hebben

een exemplaar houdt

met

De

ingestuurd

plaatsen.

h y d r o l o g i s c h o n d e r z o e k d a t v e r r i c h t is als o n d e r d e e l v a n d i t p r o j e c t . D e b e t r o k k e n o r g a n i s a t i e s bij

Guido Verschoor

VACATURE

H

et genootschapsbureau is het zenuwcentrum

van het Natuurhistorisch

Genootschap in Lim-

burg. Veel activiteiten worden via het bureau gecoördineerd, geadministreerd en gecommuni-

ceerd. Voorbeelden hiervan zijn het beheer van het gegevensbestand, het afhandelen van verzoeken om levering van gegevens, redactionele werkzaamheden voor het Maandblad, begeleiden van het drukproces, het ondersteunen van de ledenadministratie en voorbereiding van bestuursvergaderingen.

N / . T J l , I . H I S T O R I S C H G E N O O T S C H A P IN L I M B U R G

BUREAUMANAGER (M/Y)

H

et betreft een functie van 24 uur per week.

D e bureaumanager geeft leiding aan de medewerkers van het kantoor en begeleidt vrijwilligers van de kantoor-

W

ij zoeken iemand met een opleiding op minimaal HBO-niveau die enkele jaren erva-

ring heeft met vergelijkbare werkzaamheden.

W i j verwachten van kandidaten dat zij affiniteit hebben met natuuronderzoek en natuurbescherming. Salarisindicatie: ƒ 2.500,- bruto per maand.

organisatie. Daarnaast draagt hij/zij daadwerkelijk bij aan de operationele uitvoering van de diverse werkzaamheden. Het is een veelzijdige functie met een grote mate van vrijheid, zelfstandigheid en ruimte voor initiatief

H

et bureau is momenteel gevestigd in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht. D e mogelijk-

heid bestaat dat het bureau in de toekomst ondergebracht zal worden in het Groen Huis i.o. in een nog te bepalen vestigingsplaats.

D e functie vereist een klantvriendelijke instelling, een accurate werkhouding en het vermogen om werkzaamheden goed te organiseren.

Heeft u interesse? Voor informatie en sollicitatie (met CV.) kunt u zich richten tot dhr. A. Lenders, Groenstraat 106, 6074 EL Melick, telefoon: 047S-53704S

of 04 75-346666.

N/lTUl;!.HISTORISCH

A G E N D A

G E N O O T S C H A P IN LIMBURG

V A N

A C T I V I T E I T E N

D O N D E R D A G I J U N I verzorgt D o u w e de Graaf een lezing v o o r K r i n g M a a s t r i c h t . D o u w e zal uitweiden o v e r de

HERPETOLOGISCHE

STUDIEGROEP

Secretaris: R. Tilmans Kerkstraat 62, 6267 E E C a d i e r e n Keer Telefoon 043-4073099 e-mail: rtilmansigJworidonline.nl

opgraving en berging van de mosasaurus die onlangs heeft plaats gevonden. Belangstellenden kunnen hiervoor terecht

PLANTENSTUDIEGROEP

in het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Aanvang 20.00 uur.

Secretaris: E . N . Blink

Z O N D A G 4 J U N I verzorgt de M o l l u s k e n S t u d i e g r o e p L i m b u r g een excursie naar d e j o o s t e n K o e l e n bij W e s s e m .

Plus X l l straat 20, 6247 A W Gronsveld

Er w o r d t v e r t r o k k e n o m I 1.00 vanaf de K e r k t e W e s s e m . Bij deelname verplichte opgave bij de coördinator Stef K e u l e n

SPINNENWERKGROEP

(tel. 045-4053602).

Inlichtingen: J . H . G . Peeters

W O E N S D A G 7 J U N I komt Kars Veling van de Vlinderstichting v o o r de V l i n d e r s t u d i e g r o e p een toelichting geven o m t r e n t de stand van zaken rond de Limburgse vlinderatlas. Tevens zal hij een verhaal houden over vlinders in het algemeen en o v e r vlinderrijke vakantiebestemmingen. D e bijeenkomst w o r d t gehouden in het Natuurhistorisch Museum Maastricht en begint o m 20.00 uur.

LIMBURG

Telefoon overdag: 043-3505484 STUDIEGROEP

ONDERAARDSE

KALKSTEENGROEVEN Secretaris: J o e p O r b o n s

V R I J D A G 9 J U N I is er een vrijdagexcursie (nieuw!) van de P l a n t e n s t u d i e g r o e p . Tijdens deze excursies, die overigens

Holdaal 6,6228 G H Maastricht

tot circa 13.00 uur duren, w o r d e n de ontwikkelingen in het natuurontwikkelingsgebied K e r k e w e e r d op de v o e t ge-

VLINDERSTUDIEGROEP

volgd. M e n verzamelt zich o m 10.00 uur aan de Belgische zijde van het v e e r Stokkem-Berg. D e e l n e m e r s melden zich bij

Secretaris: J . Q u e i s

Martine Lejeune (0032-1 I 225446/0032-1 I 233929) of e-mail: martine.lejeunelSiping.be.

Spaanse singel 2.6191 G K B e e k

Z A T E R D A G I O J U N I houdt de P l a n t e n s t u d i e g r o e p een excursie naar natuurterreinen in M a a s t r i c h t O m I 1.00 uur

ZOOGDIERENWERKGROEP

is het v e r t r e k vanaf de P-plaats aan de achterzijde van NS-station Maastricht (zijingang Meerssenerweg). D e e l n e m e r s melden zich bij Minne Feenstra van het C M N E (0433219941).

Inlichtingen: T . Lenders Groenstraat 106, 6074 EL Melick

V R I J D A G 16 J U N I houdt de M o l l u s k e n S t u d i e g r o e p L i m b u r g een w e r k a v o n d . D e z e bijeenkomst vindt plaats bij

PADOESTOELENSTUDIEGROEP

J o h n C l e r x , Ambachtsingel 69, R o e r m o n d . Bij deelname verplichte opgave bij de c o ö r d i n a t o r Stef Keulen (tel. 045-

Inlichtingen: P.H. K e l d e r m a n

4053602). Aanvang 20.00 uur.

H e r k e n b r o e k e i w e g 23,6301 E G Valkenburg

V R I J D A G 16 J U N I volgt e r een vrijdagexcursie (nieuw!) van de P l a n t e n s t u d i e g r o e p . Tijdens deze excursies, die o v e -

VISSENWERKGROEP

rigens t o t circa 13.00 uur duren, w o r d e n de ontwikkelingen in het natuurontwikkelingsgebied K e r k e w e e r d o p de v o e t

Inlichtingen: R. A k k e r m a n s

gevolgd. M e n verzamelt zich o m 10.00 uur aan de Belgische zijde van het veer Stokkem-Berg. D e e l n e m e r s melden zich

Wilhelminalaan 47, 6042 E L R o e r m o n d

bij Martine Lejeune (00321 I 225446/00321 1 233929) of email: [email protected]. ZATERDAG I7 EN Z O N D A G

SPRINKHANENSTUDIEGROEP

18 J U N I organiseert F L O R O N w e e r een inventarisatieweekend in Zuid-Limburg. Er

w o r d t zaterdag o m 8.45 u u r v e r t r o k k e n vanaf kampeerboerderij Terlinden, K u t e r s t e e n w e g 12 in Terlinden aan de w e g richting N o o r b e e k . Leden van de P l a n t e n s t u d i e g r o e p kunnen hier o o k een bijdrage aan leveren. D e e l n e m e r s melden zich bij W i l l e m Stouthamer (0503 143841).

C o n t a c t p e r s o o n : W . Jansen Wilhelminalaan 85, 6042 E M R o e n n o n d VOGELSTUDIEGROEP C o n t a c t p e r s o o n : R o b van d e r Laak

Z O N D A G 18 J U N I organiseert K r i n g V e n l o een plantenexcursie o v e r de G r o o t e Heide bij Venlo. Plantenliefhebbers v e r t r e k k e n o m 14.00 uur vanaf het informatiecentrum van de G r o o t e H e i d e te Venlo.

Bethlehemstraat 34, 6418 G K Heerien WERKGROEP BEHOUD

SCHINVELDSE

Z O N D A G 18 J U N I t r e k t K r i n g H e e r l e n naar Duitsland, v o o r een excursie naar het N S G Breinigerberg. Dit gebied is

BOSSEN EN

een kalkbult w a a r in het verleden zinkertsen w e r d e n gewonnen. D a a r d o o r is e r een zeer boeiende flora te vinden: Zink-

Secretaris: P. S p r e u w e n b e r g

viooltje. Engels gras en Zinkveldmuur bijvoorbeeld. Maar e r zitten daar o o k zeldzame vlinders als blauwtjes en parel-

A a n d e Slagboom 2. 6372 K W Schaesberg

moervlinders. Excursiegangers verzamelen zich o m 13.30 uur op de kleine parkeerplaats achter het NS-station aan de Spoorsingel te H e e r l e n ( k o m e n d e vanuit het station: rechts: tegenover het Sporthotel).

MOSSENSTUDIEGROEP Inlichtingen: J . H e r m a n s

V R I J D A G 23 J U N I verzorgt de P l a n t e n s t u d i e g r o e p een vrijdagexcursie (nieuw!) van de Plantenstudiegroep. Tijdens deze excursies, die overigens t o t circa I 3.00 uur duren, w o r d e n de ontwikkelingen in het natuurontwikkelingsgebied K e r k e w e e r d op de v o e t gevolgd. M e n staat o m 10.00 uur aan de Belgische zijde van het v e e r Stokkem-Berg gereed. D e e l n e m e r s melden zich bij Martine Lejeune (0032 1 I 225446/00321 I 233929) of email: [email protected]. V R I J D A G 23 J U N I organiseert de Z o o g d i e r e n w e r k g r o e p een vleermuisexcursie in de buurt van Afferden. O n d e r leiding van H e n k Hendriks ( I V N Maas & N i e r s ) w o r d t een inventarisatie m e t batdetectors gehouden. Er w o r d t verzameld bij de kerk van Afferden (198.1 -405.2). ledereen is w e l k o m .

Hertestraat 21.6067 E R Linne WERKGROEP

MEINWEG

Inlichtingen: W . Jansen Wilhelminalaan 85,6042 E M R o e r m o n d STUDIEGROEP B L O E M E N EN BIJEN C o n t a c t p e r s o o n : L. Hensels Tramstraat 9, 6088 E A Roggel

Z A T E R D A G 24 J U N I zal de H e r p e t o l o g i s c h e s t u d i e g r o e p een excursie verzorgen naar het b e r o e m d e J a m m e r dal. A l w a r e n e r nog niet genoeg bedreigingen van dit m o o i e natuurgebied in het v e r l e d e n , zijn e r w e e r bedreigingen van e e n geplande snelweg en de spoorlijn " D e IJzeren Rijn". O n d e r deskundige leiding van H e n k Heijligers zal het gebied o n d e r z o c h t w o r d e n o p de aanwezigheid van amfibieën. Belangstellenden verzamelen o m 10.00 uur bij de kerk van Steyl (205.9-371.9).

LIBELLENSTUDIEGROEP Contactpersoon: J , Hermans Hertestraat 2 1 , 6067 E R Linne MOLLUSKEN STUDIEGROEP

Z O N D A G 25 J U N I houdt de P l a n t e n s t u d i e g r o e p samen met de Plantenwerkgroep van Likona een excursie naar het Vijvergebied in Belgisch MiddenLimburg. H e t v e r t r e k is o m 8.00 uur vanaf NS-

BRUNSSUMMERHEIDE

station Maastricht (zijingang M e e r s -

LIMBURG

C o n t a c t p e r s o o n : S. Keulen Mesweg 10 6336 V T Hulsberg

senerweg) of men staat o m 9.00 uur klaar op de Parking van Heidestrand Z o n h o v e n . D e e l n e m e r s melden zich bij Lily G o r a (003289386634). V R I J D A G 3 0 J U N I verzorgt de P l a n t e n s t u d i e g r o e p een vrijdagexcursie (nieuw!) van de Plantenstudiegroep. Tijdens deze excursies, die overigens t o t circa I 3.00 uur duren, w o r d e n de ontwikkelingen in het natuurontwikkelingsgebied K e r k e w e e r d op de v o e t gevolgd. M e n staat o m 10.00 uur aan de Belgische zijde van het v e e r Stokkem-Berg gereed. D e e l n e m e r s melden zich bij Martine Lejeune (0032 1 I 225446/0032 1 I 233929) of email: [email protected]. Z A T E R D A G 1 J U L I organiseert de P l a n t e n s t u d i e g r o e p een excursie naar de Kleine W e e r d . H e t terrein w o r d t o n -

Voorzitter (a.i.): D.Th. de Graaf

derzocht aan de hand van het thema: Zijn planten aan de hand van hun geur te determineren? Er w o r d t v e r t r o k k e n o m

Klokbekerstraat 20, 6216 T R Maastncht

14.00 uur vanaf de ingang van het gebied (noordelijke ingang, nabij het G o u v e r n e m e n t Deelnemers melden zich bij Martine Lejeune (00321 1 225446/00321 I 233929) of email: [email protected].

KRING

HEERLEN

Voorzitter: P. T h o m a s

Z A T E R D A G 8 J U L I vindt e r een excursie van de Z o o g d i e r e n w e r k g r o e p o p de M e i n w e g plaats. E r zal in de avond en nacht niet alleen aandacht aan zoogdieren w o r d e n geschonken, maar o o k aan de aanwezige herpetofauna. E r w o r d t gelet op sporen en geluiden, maar zichtwaarnemingen zijn niet uitgesloten. Aanvang van de excursie is 19.00 uur vanaf de Venhof (203.8-353.2). Deelnemers w o r d e n verzocht vooraf contact op t e nemen m e t excursieleiderTon Lenders (0475537045).

LT.M.-weg 26, 6412 BR Heerien KRING

VENLO

Voorzitter: J . Eenshuistra L. van Beierenstraat 1, 591 3 V M Venlo KRING

ROERMOND

Voorzitter: M. de Ponti Par^laan t O, 6045 B T Roermond

Aankondigingen mor deze rubriek dienen uiterlijk twee maanden voorafgaande aan die waarin de activiteiten plaatsvinden telijk bij de redaaie bekend te zijn.

schrif

Secretaris: H . Heijligers Lottumseweg 27. 5872 A A Broekhuizen