B.K.S. Iyengar:
“Your living is determined not so much by what life brings to you as by the attitude you bring to life; not so much by what happens to you as by the way your mind looks at what happens.” ― Kahlil Gibran
IYENGAR YOGA
EXTRA EDITIE
NIEUWSBRIEF NAJAAR 2013
Eerbetoon Clé Souren (1939-2013) Met bijdragen van: B.K.S. Iyengar, Joan White, Lindsey en Bobby Clennell, Manouso Manos, Maria Floris en Patricia Walden.
U i t g e g e v e n d o o r d e I y e n g a r Yo g a Ve r e n i g i n g N e d e r l a n d Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
Colofon Extra editie Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013 Eindredactie en tekst: Mumtaz Khadjé. Aan dit nummer werkten mee: B.K.S. Iyengar, Joan White, Lindsey en Bobby Clennell, Manouso Manos, Maria Floris en Patricia Walden. Vormgeving: Daniela Gfeller. © 2013 Iyengar Yoga Instituut Amsterdam
100%
www.iyengaryoga.nl
passionate guide philosopher magician sharp stern intense warm mentor practical unexpectedly funny astonishing keen fierce visionary a big man reflexive persistent dedicated inspiring precise natural poised compassionate eloquent pragmatic gruff charming methodical strong charismatic hot-blooded skill in action takes no prisoners lifelong student purist expressive the backbender graceful
refined wise guru sincere leader expert rational specialist integrated understanding kind-hearted stimulating meditative unpredictable elegant master discerning teacher technical focused creative encouraging centered all-seeing fatherly hardcore responsive logical insightful clue-giver
Clé Souren 1939-2013 Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
Eerbetoon aan Clé Souren (1939-2013)
Pionier, non-conformist en bevlogen leraar De leraar van nagenoeg alle Iyengar yoga leraren in de lage landen, één van de stuwende krachten achter de verbreiding van Iyengar yoga in Nederland en daar buiten, een purist in de yoga en bovenal een non-conformist in hart en nieren. Clé Souren behoorde tot één van de pioniers, die ons kleine landje groot maakte in de Iyengar yoga. “Clé was a devoted soul in the field of yoga. I am grateful to him for carrying the lamp of yoga throughout the world”, aldus B.K.S. Iyengar. door Mumtaz Khadjé Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
3
Z
ijn eerste yogales had hij in 1975, bij
Margriet Post in de Rustenburgerstraat in Amsterdam. Clé was toen 36 en had al een kleurrijk en roerig leven achter de rug. Hij was journalist en leefde het leven zoals journalisten het in de jaren zeventig plachten te doen; met veel drank, sigaretten en het doorhalen van menige nacht. Zijn lichamelijke conditie was beroerd en hij leed aan tergende rugpijn. Tot die bewuste dag waarop hij zijn eerste Iyengar yoga les had ervaren. Toen kwam de kentering in zijn leven. Clé had zijn passie gevonden, die hem tot het eind zou blijven fascineren en waaraan hij zijn leven zou wijden. “Ik werd er meteen door gegrepen”, zei Clé later hierover. “De volgende dag begon ik direct fanatiek zelf te oefenen; drie uur lang ’s ochtends en ’s middags nog eens twee uur.
“Ik werd meteen door de yoga gegrepen” Zeven dagen per week, 365 dagen per jaar. Ik had nooit aan sport gedaan en was stijf. Die eerste twee jaar was ik totaal afgepeigerd en kon dikwijls de trap niet op naar huis.” Fysiek en mentaal nam zijn weerbaarheid dramatisch toe. “Ik voelde me zoals ik me nog nooit had gevoeld. Ik kon alles aan en het oefenen verstoorde niet
No doubt, Clé was a dedicated student and continued yoga till the end of his last breath. No doubt he will be remembered not only by the members of Netherlands, but also by those who had experienced his teachings from the other parts of the world. I also remember well that I stayed twice or thrice in his house and conducted classes also in the same hall where many of you have practised.
eens mijn rust. Het ging precies zoals Iyengar zegt: You have to tune and fine tune the body.”
Pioniers Slechts een handjevol idealisten in Nederland
No doubt Clé was a devoted soul in the field of yoga, and hope yoga will grace him and bless him peace of mind in the other world and when God blesses him with rebirth he may become a good and better teacher in his next life than the present.
beoefenden begin jaren
I am grateful to Clé for carrying the lamp of yoga throughout the world after undergoing training with me.
Puna had gestudeerd.
I wish all brothers and sisters of Holland will build up that tenacity to continue yoga under all circumstances. My best wishes for his soul and may he be an example for his students to stick to yoga as he did.
zeventig Iyengar yoga. Het was Dona Holleman die Iyengar yoga hier introduceerde, nadat zij in Annemieke Post, Victor van Kooten, destijds haar echtgenoot, en Agnes Mineur volgden lessen bij Dona. Margriet, Maria Floris en haar man John Floris en even later Clé en zijn toenmalige partner Nanda Peek, schaarden zich
B.K.S. Iyengar, Puna.
bij die eerste groep Iyengar Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
4
yogi’s; de pioniers die Iyengar yoga zouden Ik herinner me de eerste Iyengar yogalessen in Amsterdam, rond 1974. Margriet Post, mijn zus, gaf les in de Rustenburgerstraat. Mijn man John Floris en ik volgden de lessen. Daar heeft Clé ook zijn eerste Iyengar yoga lessen gehad. Het was een kleine groep van enthousiaste mensen, in de huiskamer van Margriet. Zo ging dat in die tijd. In de weekenden waren er 3-uurslessen (we hadden het toen niet over workshops) bij Victor van Kooten en Annemieke Post, mijn andere zus. Ook gaf Victor regelmatig weekenden in Ulvenhout, in een gymzaal. De meeste mensen die daar kwamen, waren leraar of wilden leraar worden. Een aantal van hen kreeg toen hun eerste diploma van Victor en Agnes Hillen (Mineur). Ik weet nog heel goed hoe dat ging. Om de beurt deden we een houding, begeleid van je inzicht over die houding. Je gaf les in de houding en dat was het. Op diezelfde plek kwam Mr. Iyengar voor het eerst in 1976 naar Nederland. Mr. Iyengar logeerde toen gewoon bij Victor en Annemieke. Een ontzettend leuke tijd. We waren idealisten, deden aan Iyengar yoga, dat toen nog onbekend was in Nederland.
verbreiden in Nederland. Al na een jaar begon Clé zelf les te geven. Hij gaf onder meer les in een buurthuis in Amsterdam-Noord. Later in het legendarische meditatiecentrum De Kosmos aan de Prins Hendrikkade, toentertijd het belangrijkste spirituele en new age centrum van Nederland en een begrip in de underground- en jongerencultuur.
“Iyengar is mijn leraar, punt uit” Het was ook rond die periode dat hij voor het eerst Iyengar bezocht in Puna; Clé had zijn leraar en grote inspirator gevonden, voor wie hij onmetelijk veel respect en bewondering had en
Toen Clé en Nanda de lerarenopleiding startte, gaf Mr. Iyengar aan, dat naast Nanda en Clé, ook Annemieke, Margriet en mijn man John les moesten geven. Aanvankelijk vonden de lessen plaats in De Kosmos. Toen De Kosmos failliet ging, vonden Clé en Nanda een mooie ruimte in de Kartuizerdwarsstraat en weer wat later het mooie centrum aan de Achtergracht. Clé was goed in het opzetten van dingen, het organiseren. Hij wist mensen aan te trekken voor de Iyengar yoga. Hij zorgde voor een mooie yogazaal, de yoga werd uit de huiskamersfeer gehaald en hij richtte ook de Iyengar Yoga Vereniging op. Clé’s kracht lag in het ‘groot denken’ en hij heeft daarmee veel voor elkaar gekregen en veel betekend voor de Iyengar yoga in Nederland.
Maria Floris, Aalten.
Iyengar in Nederland in de jaren tachtig. Boven: Clé interviewt Iyengar tijdens het Iyengar Yoga Festival. Onder: Iyengar en Clé tijdens een boottochtje op het IJsselmeer. Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
5
wiens systeem van hatha yoga hij tot het eind van zijn leven trouw is gebleven en dat hij met veel bevlogenheid in binnen- en buitenland heeft uitgedragen. “Iyengar vroeg meteen waarom ik niet eerder bij hem was gekomen”, vertelde hij eens lachend. “Ik ben altijd dankbaar geweest dat ik geen tijd heb verloren aan andere vormen van yoga. Iyengar is wars van een ingewikkelde benadering. Hij is concreet, scherp en rechtstreeks. Zijn stelling is dat alles wat je doet, ergens voor moet dienen. Zo niet, dan is er geen bewustzijn in de uitvoering en ben je alleen aan de buitenkant bezig.” Toen Clé een keer gevraagd werd wat Iyengar voor hem heeft betekend, reageerde hij ietwat geïrriteerd, zoals hij vaker deed als hij het antwoord overduidelijk vond, met: “Hij is mijn leraar, punt uit. Alles wat ik weet, heb ik van hem geleerd. Iyengar heeft het Westen de realiteit van yoga laten zien. Op zijn
vierennegentigste bestiert hij het grootste yoga imperium ter wereld.”
Groei Met name in het begin van de jaren tachtig, maakte Iyengar yoga een aanzienlijke groei door in Amsterdam. De hoofdstad van ons kikkerlandje groeide internationaal uit tot een van de belangrijkste Iyengar yoga centra. In De Kosmos boden Clé en Nanda op het B.K.S. Iyengar yoga Center inmiddels een uitgebreid programma aan van dagelijkse lessen op verschillende niveaus, waaronder speciale medische lessen en pranayama. Margriet Post leidde daarnaast het Iyengar Yoga Centrum
Within moments of meeting Clé, it became obvious to me that this man had a deep and burning desire to understand and absorb the teachings of B.K.S. Iyengar. We had found ourselves in India at the same time and Clé was quick to offer friendship. He was also clear with his intention to spread the word about the noble art and science of yoga. His loss saddens so many of us. Clé shall be missed.
Manouso Manos, San Francisco.
Overtoom.
Amsterdam groeide uit tot een belangrijk Iyengar yoga centrum In 1984 wist Clé ook Iyengar als eregast te strikken voor het groots opgezette internationale Iyengar Yoga Festival. Een feestelijke week gewijd aan Iyengar yoga; de officiële presentatie van de Nederlandse vertaling van Light on Yoga, Yoga Dipika, lezingen, films en workshops met als hoogtepunt de demonstratie
Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
6
I first met Clé back in 1976 when we were both students at the R.I.M.Y.I in Pune. I remember thinking what an elegant man and so flexible, it was a pleasure to watch him during practice. Shortly after that we became friends and remained friends. Clé came to Philadelphia in the 1980’s and taught a series of excellent classes that moved everyone beyond their boundaries. Clé was very good at getting students to try many things that they were convinced were beyond them and in most instances he succeeded in getting the students into those poses. In the early years in Pune men were just beginning to wear bloomers to class. Clé seized on this to put his own spin on the matter. One morning when every one else was dressed in cotton bloomers Clé showed up wearing a pair of very fine silk bloomers that were stylish and a cut above everyone else’s. At that moment he established once and for all that he had a creative and sophisticated mind and wasn’t about to follow the crowd. I always admired him for this. We shared artistic interests as well as a love of Iyengar yoga. We often discussed these interests while in Pune together. Clé worked hard at becoming a good teacher and over the years became a major influence among the students in Europe. He trained a great many of teachers in his teacher training program who are currently certified teachers in Europe. He had high standards and was intent on making those teachers he trained the best that they could be. When I was the certification chair for six years here in the States, we would email about the importance of keeping the method pure and the standards high. Clé touched the lives of so many people in so many areas that it is difficult to sum up his many many strengths. For me, I will always remember Clé for his kindness, his knowledge, his willingness to share, his persevere in the face of physical adversity and the fact that his Hanumanasana was better than mine!
Joan White, Philadelphia.
van Iyengar in de Sonesta Koepelzaal in
en John werden persoonlijk door Iyengar
Amsterdam. Zo’n tweeduizend belangstellenden
bevoegd om volgens zijn methode les te geven.
kwam opdagen om de legendarische Iyengar met eigen ogen te aanschouwen. De tijd bleek rijp voor een lerarenopleiding. In 1987 startte Clé, met een inauguratie door Iyengar zelf, een van de eerste B.K.S. Iyengar
Het instituut geniet nu wereldwijde erkenning
yoga opleidingen ter wereld. De opleiding werd in nauwe samenwerking met Iyengar opgezet en door hem zelf geautoriseerd. Deze opzet vormt tot de dag van vandaag de basis van de lerarenopleiding op de Nieuwe Achtergracht. Clé, Nanda, Annemieke, Margriet Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
7
vriend vond, werd toegevoegd aan de lerarenstaf. Ruim vierhonderd leerlingen uit vijftien verschillende landen hebben er hun opleiding voltooid. Drie jaar geleden startte Clé tevens lerarenopleidingen op in Thailand, Indonesië, Taiwan en China. Het instituut geniet nu 26 jaar wereldwijde erkenning; de kroon op zijn werk.
Clé was welbespraakt, scherp, maar ook veeleisend Het staat buiten kijf dat Clé zich sterk heeft gemaakt voor de verankering van Iyengar yoga in Nederland. Hij stond aan de wieg van de vertaling van Light on Yoga, de start van de lerarenopleiding en de oprichting van de vereniging. Ook wist hij het voor elkaar te krijgen Iyengar een paar keer naar Nederland te
Clé tijdens de lerarenopleiding in China.
halen. Niet dat hij het allemaal in zijn eentje heeft gedaan, maar hij was de initiator, de
Enkele maanden later in dat zelfde jaar richtte Clé samen met dat zelfde groepje leraren officieel de B.K.S. Iyengar Yoga Vereniging Nederland op. Een stevig fundament voor Iyengar yoga in Nederland was gelegd.
organisator en degene die de contacten legde en zorg droeg voor een goede presentatie. Clé dacht ‘groot’, was een slimme ondernemer, had goede ideeën en wist hoe hij die moest uitvoeren. Hij was welbespraakt, scherp, creatief, innovatief, maar ook veeleisend en hij
Hoge vlucht De lessen en de lerarenopleiding werden na het faillissement van De Kosmos beginjaren negentig voortgezet in een pand in de Karthuizersdwarsstraat en toen later bleek dat de zaal te klein werd, verhuisde het Instituut naar de Nieuwe Achtergracht. Met twee ruime zalen, strak en modern vormgegeven voor die tijd, in een monumentaal pand in het centrum van Amsterdam, had Clé zijn stek gevonden. Van hieruit nam de lerarenopleiding een hoge vlucht. Charles Hond, in wie Clé een goede
De lerarenopleiding in Amsterdam.
Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
8
liet zich geen strobreed in de weg leggen. Dat dit met conflicten gepaard ging, was geen geheim. Het was de keerzijde van zijn kracht, zijn gedrevenheid en zijn uitzonderlijke talent. Clé had een missie. Wie daar tegen in ging, kon hij niet goed velen. Een non-conformist in hart en nieren. Meer dan dat was Clé een leraar pur sang. Hij verstond zijn vak als geen ander, kon mensen inspireren, was streng, charmant en gul
I felt shocked and sad when I heard of Clé’s death. I met Clé in the mid 70’s. We were in many of Guruji’s early intensives together. What I remember about him most was his beautiful practice, especially his backbends and his devotion to Guruji and Guruji’s teaching. He was one of Guruji’s first senior students. It was clear that Guruji had a great fondness for him.
“Integration is meditation” met het delen van zijn opgedane kennis en inzichten. Zijn manier van lesgeven was de authentieke Iyengar-stijl, ‘old school’; energiek, direct, to the point, serieus, toegankelijk en toch diepgaand. Hij leek vooral op te leven tijdens
I remember during the back bend intensive, that Clé injured his back. Guruji heard of Clé’s injury and worked with him with such care and tenderness. Clé was a revered teacher by many. He trained teachers all over Europe. He became a teacher’s teacher. I taught in Amsterdam a couple of years ago and I received an email from Clé (he was teaching in Asia) soon after I arrived, welcoming me to Amsterdam and wishing me a good stay. I felt touched. Clé’s life on earth was a life dedicated to Guruji’s teaching. Thousands have benefitted from his devotion.
Patricia Walden, Boston. Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
9
zijn Paas-, zomer-, en Kerstworkshop, als hij genoot van het weerzien met zijn leerlingen, veelal uit het buitenland. Zijn stokpaardje, de keyword zoals hij het zelf noemde, tijdens deze workshops was Iyengar’s stelling “Integration is meditation”, waarmee Clé bij zijn leerlingen op hamerde dat “volledige balans het resultaat is van integratie en dat integratie leidt tot eenheid, en uiteindelijk meditatie is”. Hij was in zijn element.
Zijn nalatenschap komt in goede handen, zelfs daarin lijkt Clé een vooruitziende blik te hebben gehad Dat hij zeer geliefd was bij zijn leerlingen en collega’s, blijkt wel uit de vele ontroerende rouwbetuigingen uit binnen- en buitenland na zijn overlijden. Treffend was wel deze typering: “He was not a easy teacher. Thank God. He
Moskou 2009, Clé en zijn leraar.
was a firm, devoted teaching rock. He did not go into discussion with our ego’s. He did not negotiate about Iyengar yoga. He studied it. He taught it. He loved it. He lived It.” Clé heeft 37 jaar les gegeven en ondanks de slopende ziekte
We first met Clé in Pune, in the early 70’s when we all were attending intensives. We would often meet for breakfast after the class. It is easy to remember his intelligent humor and skeptical charm that reflected his broad life experience. Teaching yoga was Cle’s discriminating response to those experiences. He was an accomplished practitioner and a committed and serious teacher and he earned the respect of his many friends. Those were happy moments in the Vaishali restaurant after class. We liked Clé a lot. We miss him.
Lindsey and Bobby Clennell, New York.
in de afgelopen twee jaar, was dat het lichtpuntje in zijn leven. “Lesgeven is het mooiste wat er is, omdat je mensen op een hoger plan brengt. Yoga leidt op tot mensen die evenwichtiger in het leven staan.”
Nieuw tijdperk Met zijn vrouw Delilah King kreeg Clé er een bijzonder talentvolle lerares bij. Samen hebben ze het instituut de afgelopen twaalf jaar met succes gerund. Zeker na het wegvallen van Charles drie jaar geleden en toen Clé’s gezondheid verslechterde, heeft Delilah zich als een volwaardige senior leraar bewezen. Zijn nalatenschap komt met haar in goede handen, zelfs daarin lijkt Clé een vooruitziende blik te hebben gehad. Clé’s levenswerk wordt voortgezet op de Nieuwe Achtergracht door
Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
10
toegewijde leerlingen “that have been hand-
leerlingen: “You know a lot now. Practice, go on
selected”, schreef hij zelf ooit op de website van
and teach.”
het instituut. De lessen gaan met onverminderde
Iyengar zelf schrijft in een bemoedigend
bevlogenheid door in de geest van Clé. Met elf
bericht aan de yoga gemeenschap in Nederland
leraren en een aanbod van 33 lessen per week,
en aan iedereen die op de Nieuwe Achtergracht
is het instituut een begrip in binnen- en
een leegte mocht voelen: “I conducted classes
buitenland.
also in the same hall where you all have practised… May Clé be an example for his
“May Clé be an example for his students” Een nieuw tijdperk doet zijn intrede. Het is nu aan zijn leerlingen wereldwijd, de fakkel van Clé over te nemen en hem eer aan te doen door Iyengar yoga puur te houden en te verbreiden. Clé zei het meer dan eens tegen zijn trouwe
students to stick to the field of yoga as he did.” Clé had het niet anders gewild. ß
Dit artikel kwam tot stand uit liefde, dankbaarheid en groot respect voor mijn leraar. Clé, je zult er altijd zijn. ― Mumtaz Khadjé
De leraren op de Nieuwe Achtergracht in Amsterdam, 2009.
Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
11
B.K.S. Iyengar:
“Your living is determined not so much by what life brings to you as by the attitude you bring to life; not so much by what happens to you as by the way your mind looks at what happens.” ― Kahlil Gibran
IYENGAR YOGA
EXTRA EDITIE
NIEUWSBRIEF NAJAAR 2013
Eerbetoon Clé Souren (1939-2013) Met bijdragen van: B.K.S. Iyengar, Joan White, Lindsey en Bobby Clennell, Manouso Manos, Maria Floris en Patricia Walden.
U i t g e g e v e n d o o r d e I y e n g a r Yo g a Ve r e n i g i n g N e d e r l a n d Extra editie - Iyengar Yoga Nieuwsbrief - Najaar 2013
