inzicht Het magazine voor Product Lifecycle Management april 2007: editie 6 Open House mei - Breda

inzicht Het magazine voor Product Lifecycle Management

april 2007: editie 6

Open House 2007 21 mei - Breda

VOORWOORD Beste lezer, Voor u ligt alweer de zesde uitgave van Inzicht en we hebben een naam hoog te houden! Inzicht is inmiddels uitgegroeid tot een volwassen magazine dat vol staat met praktijkverhalen van onze klanten, product updates en actueel nieuws, maar ook met meer beschouwende artikelen. Gedurende de voorbereiding van dit magazine maakte UGS bekend dat zij wordt overgenomen door Siemens. Momenteel beleven UGS en Siemens een zogeheten stilte periode, waardoor wij helaas nog geen verdere details kunnen prijsgeven dan de eerdere persuitingen. Persoonlijk denk ik dat we door de overname van Siemens als onderdeel van de divisie Automation and Drives een zeer sterke propositie hebben naar de markt en onze klanten. Siemens is een vooraanstaand technologisch bedrijf welk het belang van Product Lifecycle management, keten integratie en het digitale product als uitgangpunt stelt. Door deel uit te maken van een financieel sterk concern, dat op jaarbasis meer dan 5 miljard Euro investeert in innovatie, openen voor onze klanten meer mogelijkheden dan ooit. In deze uitgave van Inzicht leggen we vooral de nadruk op wat nu eigenlijk Product Lifecycle Management (PLM) betekent. We zien in de markt namelijk dat het voor bedrijven nog niet duidelijk is wat PLM is en wat het voor hen kan betekenen. In dit magazine vindt u een artikel “wat is PLM” en een interview met mijzelf over onze transformatie van CAD/CAM partner naar PLM leverancier. Wij hebben een aantal praktijkverhalen voor u samengesteld van bedrijven die een of meerdere onderdelen van PLM toepassen. Zo vindt u verderop in het magazine een artikel over het bedrijf Silvestris dat een snelle en exclusieve boot ontwerpt. Verder vertelt Pezy Development in deze Inzicht hoe zij een bekroonde draagring op het Heinekens tapvat hebben ontwikkeld. Tot slot wil ik graag uw aandacht vragen voor de lezersenquête. Regelmatig ontvangt onze redactie spontane reacties van lezers. Om de interactie met alle lezers te bevorderen zijn zij ook erg benieuwd naar UW mening. Graag zou ik u willen vragen om deze enquête in te vullen zodat de redactie het magazine nog meer op uw wensen af kan stemmen! Ik wens u bijzonder veel leesgenot!

Edwin Severijn Vice President en Managing Director, UGS Benelux

Ps. Ons Open House vindt dit jaar voor alle Benelux klanten en prospects plaats op 21 mei. Reserveer deze dag alvast in uw agenda! Ik kijk er naar uit u deze dag een hand te schudden.

2

INHOUD

Inzicht - editie april 2007 u Voorwoord

2

Actueel u UGS en HP ontwikkelen oplossing voor inzet van real-time engineering collaboration u UGS breidt strategische samenwerking met Microsoft uit door nieuwe reseller-overeenkomst u UGS en IBM brengen product lifecycle management wereldwijd naar het MKB u Overstapmogelijkheid van Patran naar Femap u Solid Edge 2D Design nu gratis verkrijgbaar u Drie Benelux winnaars in internationale ontwerpwedstrijd u Silvestris: Techniek heeft glamour en is sexy u Gerust slapen en met vertrouwen innoveren u UGS breidt Teamcenter uit met content-managementoplossing u 3Dconnexion u Van CAD/CAM-autoriteit naar aangewezen PLM-partner u Wat is PLM? u Nieuwe medewerkers

4 5 6 7 8 9 10 12 14 15 16 18 19

Producten u u u u

De ontwikkeling CAM in NX4 Versie 2 Teamcenter Express Solid Edge versie 19 Factorylink

21 24 26 28

Praktijkervaring u u u u u

BOM faciliteert clusterontwikkeling met Teamcenter Community Pezy Development ontwikkelt bekroonde draagring op Heinekens tapvat KCI: Veiliger constructies met Femap en NX Nastran De Haan Musselkanaal: Hijsblokken configureren met Solid Edge Dutch Space ontwikkelt robotarm voor ISS met eM-Workplace

30 32 34 36 38

Trainingen en evenementen u Speciale trainingsaanpak u Trainingen: kalender u Evenementen: kalender

42 43 45

u Vooruitblik

46

3

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN

UGS EN HP ONTWIKKELEN OPLOSSING VOOR INZET VAN REAL-TIME ENGINEERING COLLABORATION

Teamcenter Community Appliance verkort time-to-value bij collaboration UGS heeft samen met HP een nieuwe realtime engineering collaboration-oplossing ontwikkeld. Teamcenter® Community Appliance is bedoeld voor bedrijven die snel een coherent systeem in willen zetten bij een lokale of wereldwijde PLM-implementatie. De oplossing is eenvoudig te integreren in een nieuwe of bestaande Teamcenter Engineering-omgeving en bestaat uit software van UGS en hardware van HP.

“Teamcenter Community Appliance moet het gebruik van Teamcenter uitbreiden binnen bedrijven die op zoek zijn naar een continu inzetbare oplossing voor real-time engineering collaboration”, aldus Steve Bashada, vice president Teamcenter Applications bij UGS. “Door de samenwerking met HP hebben we een ‘plug en play’-oplossing ontwikkeld waarmee aanzienlijk bespaard wordt op tijd, kosten en moeite die gepaard gaan met de inzet van een nieuw ITsysteem. Hiermee profiteren Teamcenter Engineering-klanten van de verbeterde communicatie en productinnovatie dankzij een effectieve samenwerking tussen productontwikkelaars over de gehele wereld.”

komt tegemoet aan de behoefte van klanten om snel en effectief een realtime collaboration-oplossing in te zetten die flexibel, aanpasbaar en eenvoudig in gebruik is terwijl de total-cost-ofownership verminderd wordt.

UGS en HP: bewezen oplossingen, ervaring en succesvolle inzet Teamcenter Community Appliance is het resultaat van een hechte samenwerking tussen UGS en HP, twee ervaren leveranciers van PLMsoftware, hardware en diensten voor de wereldwijde maakindustrie. De oplossing bestaat uit Teamcenter® van UGS en is gebouwd op het Microsoft® Windows® serversysteem. Het draait op HP ProLiant servers met HP-software, storage, networking switches en HAmogelijkheden. UGS levert diensten op het gebied van planning, implementatie en ondersteuning.

ß Verlaagde time-to-market vanwege een versnelde ontwerpcontrole-cyclus

Teamcenter Community Appliance zorgt voor een hoge beschikbaarheid van het systeem en een hoog niveau van beveiliging. Verder is het breed inzetbaar in de diverse verschillende klantomgevingen.

21 mei 2007

Chassé Theater Breda 4 House 2007 Open

“HP voorziet samen met UGS in de behoefte aan secure distributed computing van real-time engineering collaboration bij productontwikkeling”, aldus Bruce Toal, director of marketing high performance computing bij HP. “Teamcenter Community Appliance

Real-time engineering collaboration garant voor bedrijfswaarde Bedrijven die een effectief real-time engineering collaboration-systeem implementeren ondervinden een groot aantal voordelen die resulteren in een duidelijke bedrijfswaarde. ß Efficiëntere productintroducties door verzamelde kennis en expertise van alle stakeholders

ß Optimalisatie van wereldwijde bronnen door partners, leveranciers en klanten in staat te stellen efficiënt samen te werken op een real-time basis Al deze punten leiden tot betere mogelijkheden voor het creëren van innoverende nieuwe producten. Met de Teamcenter Community Appliance worden deze voordelen beschikbaar voor een veel breder publiek. Teamcenter Community Appliance wordt beschikbaar in het eerste kwartaal van 2007. Kijk voor meer informatie op: www.ugs.com/products/teamcenter/ tccapp.shtml

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


UGS BREIDT STRATEGISCHE SAMENWERKING MET MICROSOFT UIT DOOR NIEUWE RESELLER-OVEREENKOMST

Eerste PLM-leverancier die Microsoft SQL Server 2005 direct mag verkopen UGS heeft vorig jaar in november een nieuwe reseller-overeenkomst gesloten met Microsoft. De overeenkomst is een uitbreiding van de strategische samenwerking die eerder dit jaar bekend werd gemaakt. UGS mag Microsoft SQL Server 2005 direct verkopen aan organisaties die op zoek zijn naar een uitgebreide PLM-oplossing die het Microsoft®-platform volledig ondersteunt. “De bestaande relatie tussen UGS en Microsoft was van groot belang in het mogelijk maken van een complete PLMoplossing die volledige ondersteuning biedt voor SQL Server 2005”, aldus Chuck Grindstaff, executive vice president products bij UGS. “Deze relatie is versterkt door de strategische samenwerking die we in mei zijn aangegaan. De uitbreiding is een logische stap waardoor we PLM-oplossingen direct kunnen leveren aan klanten die werken met een Microsoft-omgeving.”

Wereldwijde kennis, uitstekende PLM-prestaties Als gevolg van de overeenkomst wordt Microsoft SQL Server 2005 toegevoegd aan de officiële prijslijst van UGS. Zo kunnen alle UGSverkopers direct offertes uitbrengen en de database-software meenemen als onderdeel van een algemeen PLM-voorstel. “Deze overeenkomst maakt PLMoplossingen direct beschikbaar zodat productiebedrijven innovatieve producten op de markt kunnen brengen”, aldus Paul Flessner, senior vice president data storage and platform division bij Microsoft Corp. “Een PLM-oplossing van UGS in combinatie met SQL Server 2005 biedt uitstekende prestaties voor een naadloze samenwerking binnen een gehele bedrijfsketen, waaronder leveranciers en klanten.”

Als aanvulling op de bestaande expertise levert UGS nu uitstekende PLM-prestaties in een SQL Server 2005-omgeving. Uit een benchmark-test is gebleken dat UGS Teamcenter in de SQL Server 2005omgeving vijf keer beter presteert dan in de SQL Server 2000-omgeving. Dit houdt in dat UGS 5.000 gelijktijdige Teamcentergebruikers draaiend op SQL Server 2005 kon simuleren, wat normaliter vergelijkbaar is met een bezetting van 50.000 gebruikers. De test gaf een gemiddelde reactietijd van 1,1 seconde met minder dan 15 procent gemiddeld CPU-verbruik zonder database-fouten. Dit toont aan dat Teamcenter en SQL Server 2005 de meest veeleisende PLM-omgevingen ondersteunen met de benodigde prestaties en beschikbaarheid.

UGS Best Business Boost Deals Accellerate innovation

Boost your business!

Boost your sales and your incentives! 5

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


UGS EN IBM BRENGEN PRODUCT LIFECYCLE MANAGEMENT WERELDWIJD NAAR HET MKB

Channelpartners leveren Teamcenter Express cPDM UGS heeft een overeenkomst gesloten met IBM. Met de samenwerking komt UGS op wereldwijdniveau tegemoet aan de behoefte aan collaborative product data management (cPDM) van het middenen kleinbedrijf. “Deze overeenkomst past in onze strategie om innoverende en industrie georiënteerde, zakelijke en technische oplossingen te leveren die speciaal voor het MKB ontwikkeld zijn”, aldus Steve Solazzo, general manager mid-market bij IBM. “De combinatie van IBM business partners met producten van UGS is erg aantrekkelijk voor MKB-klanten die op zoek zijn naar een open en schaalbare datamanagement-oplossing.” Ook John Graham, executive vice president global sales and services bij UGS ziet kansen voor het middenen kleinbedrijf. “UGS wil openheid, zowel in technologie als in partnerschappen”, aldus Graham. “Het is fantastisch om samen met IBM deze stap richting MKB te zetten. Het aantal bedrijven dat zijn productkennis beheert met UGSoplossingen is groter dan het aantal organisaties dat werkt met software van de drie belangrijkste concurrenten bij elkaar. Meer dan 40 procent van alle 3Dgegevens wereldwijd wordt al met onze open cPDM-technologie gecreëerd of beheerd. Door de samenwerking met IBM Small and Medium Business, IBM Software Group en IBM’s business partners zal dit percentage verder toenemen.” De twee belangrijkste onderdelen van de nieuwe overeenkomst zijn: ß IBM en UGS benaderen gezamenlijk IBM business partners om Teamcenter Express-software en services aan te bieden in de volgende zes landen: Canada, China, Duitsland, Frankrijk, Japan en de Verenigde Staten. ß Teamcenter Express, het cPDMcomponent uit UGS’ Velocity Series™portfolio voor het middenbedrijf, kan gekoppeld worden aan diverse

- de ultieme PLM ervaring 6

computer aided design (CAD)applicaties waaronder Solid Edge en NX van UGS, CATIA, Pro/Engineer Wildfire, AutoCad, Inventor en SolidWorks. Teamcenter Express bevat op het MKB-gerichte technologie voor de sectoren machinery, automotive en aerospace and defense. “We zijn blij met de nieuwe overeenkomst die onze relatie met IBM verder uitbreidt”, zegt Graham. “Samen met de uitbreiding van Teamcenter Express geeft deze partnerovereenkomst onze betrokkenheid aan bij het uitbreiden van onze multi-CAD strategie voor het MKB. IBM business partners kunnen nu de technologie kiezen die het best aansluit bij de wensen van hun klant. Teamcenter Express is een open cPDM-product waarmee IBM-klanten multi-CAD data kunnen beheren.” Een open platform is voor een Global Innovation Network van groot belang. UGS en IBM hebben met recentelijk aankondigingen bewezen betrokken te zijn bij open collaboration. IBM heeft een open product development integration framework aangekondigd waarmee productontwerp en –ontwikkeling beter gekoppeld worden aan de belangrijkste zakelijke processen. Dat raamwerk, in combinatie met business partner PLMapplicaties, maakt het voor klanten mogelijk om ontwerp en business collaboration uit te breiden door de hele waardeketen heen. Daarnaast heeft UGS zijn open business model versterkt met de publicatie van een uitgebreide beschrijving met betrekking tot het JT-format, het meest gebruikte 3D data format voor productvisualisatie en collaboration binnen de PLM-industrie. De uitgebreide versie van Teamcenter Express voor klanten van IBM komt in het eerste kwartaal van 2007 beschikbaar. Kijk voor meer informatie op: www.ugs.com/partners/ibm

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


OVERSTAPMOGELIJKHEID VAN PATRAN NAAR FEMAP

Upgrade naar alternatief aangeboden tegen kosten dagelijks onderhoud Patran

UGS biedt MSC.Patran®-gebruikers de mogelijkheid om over te stappen op Femap® software. De kosten van een upgrade naar Femap zijn vergelijkbaar met de kosten van het dagelijks onderhoud van Patran. Na de overstap beschikken de gebruikers over een krachtigere en efficiëntere simulatie-omgeving. Tegelijkertijd worden met de uitgebreide Femap CAD- en solver-interfaces de huidige ontwerpen analyseprocessen behouden. Femap is de Computer Aided Engineering (CAE)-component van het Velocity Series™-portfolio van UGS. Bedrijven werkzaam binnen industrieën als luchtvaart, defensie, zware industrie en scheepsbouw maken gebruik van Femap vanwege de geavanceerde eindigeelementen-analyse. “Femap is een belangrijk onderdeel binnen de strategie van UGS die geënt is op het leveren van schaalbare oplossingen voor ontwerp, analyse en simulatie”, aldus Bill

McClure, vice president bij UGS Velocity Series. “UGS bouwt voort op de lange geschiedenis die het heeft met het leveren van oplossingen voor eindige elementen analyse voor het Windowsplatform.” “Femap is één van de beste oplossingen op de markt en het is erg gemakkelijk in gebruik”, aldus Chris Flannigan, vice president van engineering bij Quartus Engineering. “Het is een op Windowsgebaseerde applicatie en daarom uitstekend te gebruiken in een Windowsomgeving. Wij hebben meerdere pre- en post-processoren waaronder Patran, maar die zijn minder gebruiksvriendelijk en presteren minder. Femap is een superieur product.” Het aanbod is slechts een beperkte tijd geldig. Kijk voor meer informatie op www.ugs.com/products/velocity/femap_ patran.shtml.

7

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


SOLID EDGE 2D DESIGN NU GRATIS VERKRIJGBAAR

Een volgende strategische stap om gebruikers uit het MKB te laten overstappen op 3D UGS maakt zijn Solid Edge® 2D ontwerpsoftware gratis beschikbaar. Iedereen die gebruik wil maken van de software kan het programma downloaden via www.solidedge.com/free2d. Dit initiatief markeert het begin van een periode waarin 2D modellering gemeengoed is en onderstreept het belang van 3D modellering. Aan het downloaden en de certificering van het programma zijn geen kosten verbonden. De optionele ondersteuning en automatische upgrades voor het product zijn verkrijgbaar voor een minimaal bedrag.

Solid Edge is de CAD-component van het nieuwe Velocity Series™-portfolio van UGS. Solid Edge 2D Drafting biedt een scala aan mogelijkheden voor het creëren van 2D-documentatie. Het programma omvat tekenindeling, diagrammen, aantekeningen en kwaliteitsaanduidingcontrole die zich automatisch schikken aan ontwerpstandaarden als ISO, ANSI, BSI, DIN, JIS en UNI. Verder zijn er intuïtieve vertaalprogramma’s om de overgang van 2D AutoCAD en andere ontwerpapplicaties te vereenvoudigen. “UGS weet hoe een industrie wakker geschud moet worden”, aldus Ken Versprille, PLM research director bij CPDA. “Zijn nieuwe gratis product maakt 2D-ontwerpen algemeen toegankelijk. We hebben het hier over uitstekende 2D-Drafting; niet de lokkertjes die in het verleden gratis werden aangeboden in de industrie. Het is een indrukwekkende en grote stap om meer marktbekendheid te genereren en het zal andere spelers zeker niet ongemoeid laten.” Solid Edge 2D Drafting bevat een technisch schetsblok. Hiermee kunnen ontwerpers hun ideeën schetsen en deze uit de losse hand omvormen tot nauwkeurige 2D dimensiegedreven tekeningen. Gebruikers kunnen schema’s, ontwerpen en andere 2D-gerelateerde producten ontwikkelen terwijl ze alle 2Dlegacygegevens behouden en niet hoeven te betalen voor upgrades. “We kunnen AutoCAD vervangen door Solid Edge 2D Drafting”, zei Juergen Niesner, CAD system manager bij Maschinenfabrik Reinhausen GmbH. “Gratis Solid Edge 2D Drafting komt voor ons precies op het goede moment. Momenteel ondersteunen we drie systemen. Met Solid Edge 2D hebben we slechts één systeem nodig waardoor we tijd en geld besparen.”

8

“Dit is een strategische stap van UGS en het zet 2D als een echt basisproduct in de markt”, aldus Dave Shirk, executive vice president global marketing bij UGS. “De duizenden organisaties die nog steeds ontwerpen en documenteren in 2D zullen profiteren van dit aanbod. Het toegankelijk maken van onze geavanceerde 2D-ontwerpmogelijkheden maakt het bovendien voor velen mogelijk om de eerste stap te zetten richting 3D met de marktleider in PLM in het MKBsegment.” Met deze aankondiging hebben organisaties meer reden om over te gaan op het ‘Evolve to 3D’-programma van UGS. ‘Evolve to 3D’ is het simpele 4-stappenproces om van 2D-ontwerp over te stappen op een complete 3D digitale weergave van een simulatie met een minimale verstoring. Met 2D-Design kunnen klanten de eerste stap al zetten zonder daarvoor te hoeven betalen. Klanten van UGS die betalen voor AutoCAD of andere 2D-ontwerp-tools kunnen met het gratis Solid Edge 2D Drafting hun 2D-ontwerpprocessen stroomlijnen, kosten besparen en voordeel behalen van de single-sourceondersteuning. Gebruikers kunnen hun tekeningen delen met leveranciers, voor ontwerpcontrole of –fabricage, zonder vertaaleisen maar met de verzekering van data-integriteit. Gebruikers kunnen zich abonneren op Solid Edge’s prijswinnende ondersteuningsprogramma en toegang krijgen tot de applicatie-programmeerinterface (API) tegen beperkte kosten. Vraag nu aan! UGS biedt Solid Edge 2D Drafting in tien verschillende talen, waaronder Chinees, Duits, Engels, Frans, Italiaans, Japans, Koreaans, Russisch en Spaans. Voor aanmelding en meer informatie over Solid Edge 2D kijkt u op www.solidedge.com/free2d.

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


DRIE BENELUX WINNAARS IN INTERNATIONALE ONTWERPWEDSTRIJD

Winnende ontwerpen hebben prominente plaats in jaarkalender UGS Twee Nederlandse bedrijven en één Belgische fabrikant hebben met succes deelgenomen aan het ‘global calendar program’ van UGS. Fabrique, Pezy Development en het Belgische smidESIGN zien hiermee hun ontwerp terug op de UGS-kalender voor 2007. De kalender wordt door UGS wereldwijd verspreid onder zijn relaties. Hiermee krijgen de winnaars internationale exposure voor hun bedrijf en hun ontwerpen. De ontwerpen komen uit verschillende industrieën en zijn uniek vanwege hun esthetiek, complexiteit en helderheid. De winnaars uit de Benelux hebben behalve de exposure op de kalender nog een dinercheque uitgereikt gekregen uit handen van UGS. “Dat deze regio met drie ontwerpen vertegenwoordigd is op een internationale kalender, is best iets om trots op te zijn”, zegt Erwin de Werd, channel manager bij UGS. “Het laat zien dat Nederland en België een voortrekkende rol spelen op het gebied van productontwikkeling en daar op een innovatieve manier mee omgaan. Wij willen deze winnaars dan ook feliciteren met deze bijzondere prestatie”. Heeft u nog geen kalender ontvangen dan kunt u de kalender gratis aanvragen bij UGS Benelux, op +31 (0)73 680 2500 of stuur een e-mail naar [email protected].

9

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


TECHNIEK HEEFT GLAMOUR EN IS SEXY

Silvestris 23 Sports Cabriolet met Solid Edge ontwikkeld

Snel, chique en waardevol. Het zijn drie woorden die van toepassing zijn op het nieuwste dat op het gebied van luxe speedboten te verkrijgen is. Silvestris krijgt grote aandacht uit binnen- en buitenland en is al een aantal keer op de televisie geweest. Hoe krijgen drie Nederlandse ondernemers dat voor elkaar: met creativiteit, vakmanschap en Solid Edge. Wie de Silvestris 23 Sports Cabriolet ziet moet onwillekeurig denken aan mahoniehouten Riva speedboten uit de gloriejaren van James Bond. Glamour. Die originele boten worden al lang niet meer gemaakt en zijn uiterst kostbare verzamelobjecten geworden. Maar dit is na onderzoek wel precies de niche in de botenmarkt die heren Maarten de Bruijn, Jan Willem Schoenmakers en Leon Vergunst hebben gekozen om hun nieuwste creatie neer te zetten. Silvestris staat voor haute couture in de techniek. En dat moeten de producten ook uitstralen. De 23 SC is het eerste motive concept dat is ontwikkeld en direct grote vraag oplevert bij de eerste presentaties. “De 23 SC is in feite een sportwagen voor het water.” Aan het woord is Jan Willem Schoenmakers, een van de drie oprichters van Silvestris BV. “Silvestris is feitelijk een 10

denktank. Wij zijn met z’n drieën vanaf het allereerste begin bij de ontwikkeling van Spyker betrokken geweest en hebben met enorm veel plezier een nieuwe spraakmakende sportwagen in de markt gezet. Het waren vier jaren met veel passie en die wilden we vasthouden. Met de groei van Spyker en de beursgang, kregen wij het gevoel dat we weer iets nieuws moesten gaan doen. Het bedrijf Silvestris is daarvan het resultaat.” Het bedrijfsconcept van Silvestris is even eenvoudig als dat het afwijkend is. In plaats van markten haalbaarheidsonderzoeken voor een specifiek product, wordt in bepaalde markten naar een exclusieve niche gezocht. Silvestris heeft veel ervaring met aluminium constructies die stijf zijn en snel zijn. Met eigen ervaring is de botenmarkt gekozen als proefveld. Een markt die qua ontwerp en bouwwijzen als vrij conservatief bekend staat. In die markt bestaat een exclusieve niche voor luxe speedboten die momenteel onderbenut is. Dus is er voor gekozen in deze niche een high-tech product te plaatsen: de Silvestris 23 Sports Cabriolet. “Creatieve geest Maarten de Bruijn, die verantwoordelijk is geweest voor het ontwerp en de ontwikkeling van de Spyker, is aan de slag gegaan. Wij hanteren

het idee dat als wij het mooi vinden, zijn er vast ook anderen die het mooi vinden en het willen kopen. Eerst dan wordt een inschatting van de economische haalbaarheid gemaakt waarvan de uitkomst bepaalt of een productiefaciliteit wordt gestart. Dus feitelijk bouwen we een product, in dit geval een luxe aluminium speedboat, op eigen risico,” vertelt Jan Willem Schoenmakers. Met die boot worden de belangrijkste shows bezocht waar klanten komen die zich

een dergelijke speedboot cadeau willen doen, zoals de Monaco Boat Show deze zomer, waar de Silvestris 23 SC een zeer positieve respons kreeg en de eerste belangstellenden zich meteen meldden. Silvestris ontwikkelt het product en het productieproces naast elkaar. Bij de ontwikkeling van het productieproces bleek al snel dat lassen van aluminium rompbeplating op een spantenconstructie niet paste bij het product dat men wilde creëren. “Er zijn verschillende aspecten aan deze productiewijze die ons niet bevallen. Allereerste is de stijfheid van de constructie niet optimaal. Als wij een V8 motor in een boot willen plaatsen die 90 km/u moet kunnen, dan moet de boot stijf zijn. Daarover kan geen discussie bestaan. Nog erger is het dat aluminium verzwakt en krimpt bij het lassen. De beplating komt dan strak over de spanten te liggen en er moet na de vele lasuren, ook nog eens veel handmatig slijpen plamuurwerk worden gedaan om het resultaat acceptabel te maken. En dat is voor onze markt niet goed genoeg,” zegt Schoenmakers. “Daarom hebben we gekozen voor de optie om de rompbeplating op een aluminium buizenframe te klinken en te lijmen, net als in de luchtvaartindustrie gebeurt.” Hiermee bereikt Silvestris in een keer dat de stijfheid van de constructie wordt gewaarborgd en dat het ontwerp zuiver blijft, zonder nabewerking omdat het aluminium niet vervormt bij toepassing van koude verbindingstechnieken. “Wij zijn de eigenwijze weg gegaan om eerst de boot te bouwen naar onze beste inzichten en pas daarna, met name voor detailwerk en productievoorbereiding, het ontwerp in Solid Edge te modelleren,” vertelt Schoenmakers. “Vooral bij moeilijk gevormde onderdelen zoals de beplating is de relatie tussen wat wordt gemodelleerd in CAD en wat met een materiaal haalbaar is, lang niet altijd even duidelijk.” Deze werkwijze gold tevens voor de inmiddels gepatenteerde frameconstructie en de rompbeplating. “Maar als je al het vijlen, zagen en slijpen dat we bij het eerste prototype hebben gedaan vergelijkt met het resultaat dat

we bij de tweede boot hebben geboekt met behulp van de Solid Edge 3D CAD modellen, is het wel duidelijk dat je het uiteindelijk niet zonder 3D CAD kan. De 72 aangeleverde buizen van het frame zijn perfect gebogen, de vissenbekken zijn direct vanuit het CAD-model met een 3D lasersnijder perfect uitgesneden en het hele frame past perfect in elkaar. Geweldig. Een bouwkwaliteit waar we erg tevreden over zijn. En datzelfde geldt voor de rompbeplating en de diverse interieurdelen.” Ook in het interieur is dit verschil te merken. Vooral waar het de 3D vormen van het dashboard betreft. Dat is een half-pipe en daar doorheen worden buizen geplaatst waarin de instrumenten zitten. Het 3D CAD model heeft ook hier gezorgd voor een perfecte uitslag en de juiste gaten waarin de instrumentbuizen als gegoten zitten.

De boot kent twee zitcompartimenten die met een druk op de afstandsbediening separaat kunnen worden gesloten waarbij meteen een alarmsysteem op scherp wordt gezet. “Dit soort zaken zijn standaard in de auto-industrie, maar nieuw in de botenbouw en spreken zeer aan. De rugleuning van de zitting vormt, in gesloten toestand, een deel van het dek van de boot. In verband met het gewicht van de rugleuning is deze met hulp van een compensatiearm en een veer vrijwel gewichtloos gemaakt. Een elektromotor zorgt voor het geruisloze in- en uitklappen, wat een grote aantrekkingskracht op het publiek heeft.”

Ten behoeve van de certificatie van de speedboat is in samenwerking met het Nederlandse certificeringbureau ECB aan het ontwerp gerekend waarop direct een bewijs van zeewaardigheid werd afgegeven. Waar Silvestris de denktank voor generatie van nieuwe ideeën en producten is, wordt de productie in een dochteronderneming ondergebracht. Voor de Silvestris is dat Silvestris Aquamotive bv dat in Hilversum is gevestigd. De productiecapaciteit wordt uitgelegd op maximaal 25 boten per jaar. Voor de eerste jaren wordt met een opdrachtvolume van ca. 10 boten gerekend, die elk rond de ` 250.000 kosten. De productie beperkt zich tot de assemblage, de onderdelen worden toegeleverd door Nederlandse bedrijven. “Wij vinden het belangrijk dat het een echt Nederlandse boot wordt,” zegt Schoenmakers. “De Nederlandse toeleveranciers leveren kwaliteit en zijn flexibel, dus wat ons betreft is er geen enkele reden om naar Tsjechië of China uit te wijken.” Waar de Silvestris 23 SC de meeste aandacht trekt, is het bedrijf ook actief voor derden. “Het werk moet wel passen binnen onze ‘Haute Motive’ idealen,” preciseert Schoenmakers. “Zo zijn we met verschillende partijen in gesprek om het gepatenteerde buizenframe te gaan toepassen. En ook lopen gesprekken om een megajachtontwerper te ondersteunen bij de ontwikkeling van meer high-tech producten.” Voor de toekomst ziet Schoenmakers nog een veelheid aan uitdagende projecten voor zich. “Haute Motive” is veelzijdig toepasbaar. We hebben al verschillende ideeën die de komende jaren worden uitgewerkt. Techniek is sexy en heeft glamour. En dat willen graag laten zien,” besluit Schoenmakers.

11

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


GERUST SLAPEN EN MET VERTROUWEN INNOVEREN

Voor ondernemingen uit het middenen kleinbedrijf kan innovatie op het gebied van productontwikkeling een ware aanslag op de gemoedsrust betekenen. Om nog maar te zwijgen van de nachtrust...

Artikel geschreven door Bill McClure, Vice President UGS Velocity Series

Ik sprak laatst met de eigenaar van een middelgroot productiebedrijf dat precisieonderdelen levert aan een groot aantal klanten van uiteenlopende aard. “Aan klandizie geen gebrek,” vertelde hij, “maar als het op ontwikkeling van nieuwe producten aankomt, wordt de zaak steeds ingewikkelder.” Langzaam begon het ten koste te gaan van zijn nachtrust, vertrouwde hij me toe. Want het wordt alsmaar moeilijker, aldus deze ondernemer, om kwaliteitsproducten te blijven leveren en dat ook nog eens op tijd en volgens de specificaties te doen. Aan beide kanten van de leveringsketen - in contacten met leveranciers enerzijds en klanten anderzijds - wordt efficiënt samenwerken een steeds groter probleem. Meer dan 60 procent van de kleine tot middelgrote ondernemingen maakt onderdeel uit van een bredere leveringsketen waarin ze zich ergens in het midden bevinden. Een precaire positie, die inhoudt dat ze maar al te vaak klem komen te zitten tussen meer of minder betrouwbare toezeggingen van hun leveranciers en de steeds stringentere eisen van hun klanten. “Vraag en behoefte veranderen van het ene moment op het andere,” vertelde de ondernemer met wie ik sprak. Daar komt dan nog bij dat regelgeving in de industrie en voorschriften van de overheid ook constant in beweging zijn en er tegelijkertijd vrijwel niets meer door de vingers wordt gezien – een kleine onrechtmatigheid in één component kan het einde betekenen van een complete productlijn. Klanten stellen steeds hogere eisen en het wordt steeds moeilijker leveranciers te vinden waar je echt van op aan kunt. Een ontwerp moet meteen perfect zijn of op korte termijn kunnen worden aangepast. En dan is er ook nog

12

de concurrentie, waar nieuwe fusies aan de orde van de dag lijken te zijn. Dat alles heeft tot gevolg dat het steeds moeilijker wordt enige groei in inkomsten of beperking van kosten te realiseren. En dan hebben we het over innovatie nog niet eens gehad... Er zijn, ook in het middenen kleinbedrijf, variaties in omzet en personeelsbestand, maar over het algemeen is de problematiek in deze branche vergelijkbaar met die in de OEM-sector. (OEM- Original Equipment Manufacturer, een bedrijf dat eigen producten maakt op basis van ingekochte componenten.) Algemeen geldt dat de levenscyclus van een product steeds korter wordt. Producten die nu goed zijn voor 75 procent van de omzet van een bedrijf, kunnen binnen een paar jaar tijd volkomen achterhaald blijken. Het wordt dan ook steeds belangrijker om te blijven innoveren, maar tegelijkertijd wordt het steeds moeilijker op korte termijn nieuwe producten te ontwikkelen die daadwerkelijk levensvatbaar zijn. Maar liefst 86 procent van alle nieuwe concepten blijft in de ontwerpfase steken en van de nieuwe producten die wel op de markt komen, flopt 50 tot 70 procent. Omdat ik enige ervaring heb in systemen voor productieoptimalisering, kon ik het niet laten enigszins kritisch te reageren op het aanhoudend geklaag van mijn gesprekspartner. “Je hebt ongetwijfeld op veel punten gelijk,” probeerde ik voorzichtig, “maar er zijn toch zeker wel mogelijkheden om zelf het initiatief weer in handen te krijgen en verantwoord te innoveren? Procesautomatisering bijvoorbeeld. Daar moeten toch mogelijkheden liggen?”

De ondernemer keek me bijna medelijdend aan. “Ja en nee,” zei hij. “Natuurlijk, ik heb ook bedrijfssystemen, ik werk ook met CAD, en ik zal echt niet beweren dat het nergens goed voor is. Maar het is ook zo dat omvangrijke computersystemen nu juist onderdeel zijn van het probleem. Elke OEM heeft een eigen ERP-systeem en een eigen supply-chain applicatie. Mijn leveranciers en partners hebben weer heel andere systemen. En niets praat met elkaar. Hoe moet ik dan aan betrouwbare informatie komen? Daar heeft mijn computer echt geen knopje voor. Dus wat doe ik als ik een probleem écht moet zien op te lossen? Dan pak ik de telefoon om met mijn partners, leveranciers of klanten te praten. En wat denk je dat mijn technische mensen doen, als ze bezig zijn met het ontwikkelen van nieuwe producten? Precies hetzelfde.” Hoger niveau van automatisering in het middenen kleinbedrijf De ervaringen van deze ondernemer staan geenszins op zichzelf. Volgens onafhankelijke analisten zijn de meeste ondernemingen in het middenen kleinbedrijf nog altijd voor een groot deel afhankelijk van papieren processen. In 80 procent van de gevallen is er geen sprake van enige automatisering van bedrijfsprocessen of werkstroom. Excel en e-mail zijn de enige extra tools die gebruikt worden voor beheer van gegevens. Maar in een tijd waarin het traditionele ‘uitvinden’ steeds meer plaatsmaakt voor samenwerking en innovatie, begint daar toch verandering in te komen. Ook ondernemingen in het MKB zijn inmiddels doordrongen van de noodzaak tot optimalisering van hun processen en procedures. Het is niet overdreven te stellen dat het vermogen tot efficiënt product management gedurende de totale levenscyclus – van eerste concept tot uitfasering en recycling – de volgende grote uitdaging is in een context van nog niet of onvolledig gerealiseerd bedrijfspotentieel. Dat is ook de reden waarom kleine en middelgrote ondernemingen steeds vaker overgaan op het gebruik van PLM-

systemen, oplossingen voor Product Lifecycle Management. En waar die stap ondersteund wordt door werkelijke visie begint dat ook concrete resultaten af te werpen. Sterker nog, het besef begint post te vatten dat geïntegreerde PLM-systemen op basis van centrale gegevensopslag grensverleggende mogelijkheden bieden voor het snel op de markt brengen van nieuwe producten en tegelijkertijd de kosten te beheersen. Het is dan ook niet vreemd dat dit middensegment van de markt (bedrijven met een jaaromzet van 30 tot 999 miljoen dollar) de snelste groei laat zien in PLMverkoop. Dat blijkt althans uit cijfers van AMR Research Inc. uit Boston. In het verleden was een PLM-systeem typisch iets voor de grote concerns – OEM’s of Tier 1 leveranciers. Ondernemingen uit het MKB zagen er het nut niet zo van in. Teveel gedoe, te duur, te weinig flexibel, te weinig direct rendement. “Wil een nieuwe technologie ingang vinden in het MKB, dan moeten die kleine tot middelgrote bedrijven ervan overtuigd zijn dat ze er snel productief mee kunnen werken,” aldus Marc Halpern, PLM-analist bij Gartner. “Om het eenvoudig te zeggen: kleine tot middelgrote ondernemingen zijn alleen geïnteresseerd in oplossingen die een antwoord bieden op reële behoeften. Ze begrijpen best dat harder en sneller werken niet meer voldoende is. Het gaat om slimmer werken en beter samenwerken. Dat kan alleen op basis van een nieuw concept van productontwerp en met behulp van nieuwe productietools. En daar is PLM er één van.”

afzonderlijke componenten. Het zijn oplossingen die voorzien in alle facetten van productontwikkeling binnen het middenen kleinbedrijf en bovendien het fundament leggen voor perfecte communicatie met partners en klanten. Implementatie van deze oplossingen maakt een einde aan de hopeloze complexiteit waarmee de ontwikkeling van nieuwe producten maar al te vaak gepaard gaat. Al dan niet gefundeerde veronderstellingen worden vervangen door feitelijk inzicht en systematische methodiek. En dat betaalt zich terug in creativiteit en effectiviteit, in alle onderdelen van de leveringsketen. De PLM-software van UGS is meer dan een hulpmiddel voor individuele technici en ontwerpers. Het is een systeem dat dynamisch samenwerken in teamverband mogelijk maakt. Het is ook een systeem dat volledige functionaliteit biedt voor 3D-modellering en virtuele testscenario’s voordat een nieuw ontwerp daadwerkelijk in productie wordt genomen. Op die manier zorgt PLM ook in het middenen kleinbedrijf voor de informatie die nodig is voor succesvolle innovatie, optimalisering van productontwikkeling en maximalisering van bedrijfsrendement. Door volledige automatisering van alle relevante werkstromen en met het bijkomende voordeel van eenvoudige uitbreidingsmogelijkheden wanneer de behoefte ontstaat aan nieuwe functionaliteit.

De juiste verhouding tussen omvang en vermogen In deze context van technologische innovatie en bedrijfsmatige noodzaak stelt UGS zijn in de praktijk bewezen expertise in diverse industriesectoren beschikbaar voor implementatie van ook voor ondernemingen in het MKB relevante en cruciale functionaliteit. Wij gaan daarbij uit van een modulaire opzet, die PLM-systemen betaalbaar houdt en tegelijkertijd de basis legt voor volledige integratie van de 13

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


UGS BREIDT TEAMCENTER UIT MET CONTENT-MANAGEMENTOPLOSSING

Oplossing verhoogt efficiency van technische publicaties en ondersteunt verschillende talen, formaten en productvarianten UGS introduceert een nieuwe contentmanagementoplossing als aanvulling op de Teamcenter software, ’s werelds meest gebruikte PLM-portfolio. Deze nieuwe oplossing voor dynamisch publiceren vormt een integraal onderdeel van het PLM-proces en automatiseert het samenstellen en publiceren van informatie over producten of diensten in meerdere talen en formaten. “In de kennisintensieve economie die we vandaag kennen moeten organisaties tegemoet komen aan de informatiebehoefte van consumenten met correcte, relevante, eenduidige en actuele documentatie”, aldus Steve Bashada, vice president of Teamcenter Applications bij UGS. “Door content management te verbinden met PLM biedt de nieuwe oplossing van Teamcenter UGS-gebruikers de mogelijkheid om een grote hoeveelheid productinformatie aan te leggen, te beheren en te hergebruiken in een dynamische publicatie-omgeving. Dit zorgt voor lagere kosten en een efficiënter proces om essentiële productkennis te koppelen aan technische documenten. Teamcenter maakt het nu mogelijk om zeer betrouwbare informatie automatisch en on-demand te publiceren.” Bewezen oplossing; innovatieve technologie De nieuwe applicatie is gebaseerd op Teamcenter’s technologie voor databeheer en collaboration, zodat de content-managementoplossing de productgerelateerde documentatie behandelt als een intrinsiek onderdeel van het product zelf. Het resultaat is een oplossing die de foutgevoelige handmatige stappen bij het ontwikkelen van technische publicaties overbodig maakt. Door gebruik te maken van Teamcenter’s content-managementoplossing kunnen organisaties in aanzienlijk minder tijd rijkere, interactievere en meer accurate documentatie ontwikkelen, 14

die gesynchroniseerd wordt met de onderliggende productdata. Het nieuwe aanbod maakt het ook eenvoudig om documenten die in meerdere talen ondersteund moeten worden te lokaliseren, diverse productvarianten te verwerken of het systeem aan te passen om een maatwerkproduct op te kunnen nemen. Teamcenter gebruikt een overkoepelend proces voor verandermanagement zodat alle gevolgen voor documentatie naar aanleiding van een verandering in het product geïdentificeerd worden. Het beheer hiervan biedt bovendien inzicht in de status van de verwerking. Door de inzet van Teamcenter’s mogelijkheden voor configuratiemanagement is het eenvoudiger om de variëteit in content onder controle te houden en delen van documenten te hergebruiken. Met een centrale bron van productinformatie wordt het volledige documentatieproces efficiënter en betrouwbaarder.

Teamcenter’s content managementoplossing biedt voordelen voor diverse publicatietoepassingen, waaronder: ß Gebruiksaanwijzingen en catalogi voor onderdelen en producten ß Werkinstructies met productiebeschrijvingen, instructies voor assemblage, supportdocumenten binnen de logistieke keten en service- en reparatie-instructies ß Algemene documenten zoals resource-beschrijvingen, budgetteringsdocumenten en productlabels. Teamcenter’s nieuwe contentmanagementoplossing is direct beschikbaar. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met UGS.

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


3DCONNEXION

SpacePilot vervangt definitief de Spaceball en Spacemouse Plus Na vele jaren heeft 3Dconnexion - fabrikant van de Spaceball en Spacemouse Plus – de verkoop van deze twee producten per 31 december 2006 stop gezet. De reden hiervoor is dat deze producten gebouwd zijn op niet langer leverbare techniek. 3Dconnexion zal de garantie en softwaresupport blijven leveren voor de huidige ondersteunde platforms en applicaties. 3Dconnexion wijst als vervanging naar de vorig jaar geïntroduceerde SpacePilot. De SpacePilot geeft geavanceerde mogelijkheden voor alle NX-gebruikers (V3.04 en later). Uiteraard verleent 3Dconnexion op de SpacePilot garantie van drie volledige jaren. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Koen Smulders bij UGS. (telefonisch op 073-6802536.of per e-mail [email protected]).

™

NAVIGATE YOUR 3D WORLD SpacePilot

TM

The intelligent solution

now only 399,-€*

SpaceTraveler

TM

The portable solution

199,-€*

NEW Take your designs and modeling projects from inspiration to completion in record time with 3Dconnexion‘s 3D navigation devices. Manipulate 3D models and even fly around Google Earth with an agility and precision unachievable with a mouse and keyboard.

SpaceExplorer

TM

The enterprise solution

299,-€*

At work, home, school or on the road – 3Dconnexion offers a navigation device for your 3D world.

www.3dconnexion.com * Suggested retail price excluding VAT.

15

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


VAN CAD/CAM-AUTORITEIT NAAR AANGEWEZEN PLM-PARTNER

UGS ziet in imago grootste uitdaging Voor veel mensen staat UGS vooral bekend als solide aanbieder van CAD-/CAM-/CAEen PDM-oplossingen. Niet zo vreemd als je al zevenentwintig jaar de nummer één bent binnen de Benelux op het gebied van product-ontwikkel-software. Het bedrijf is trots op deze koppositie, maar merkt dat het hieraan verbonden imago er ook voor zorgt dat een andere grote kracht wel eens over het hoofd wordt gezien. UGS leidt namelijk ook de markt in Product Lifecycle Management (PLM). Volgens Edwin Severijn, Vice President en Managing Director van UGS Benelux, moet dit de komende tijd meer voor het voetlicht worden gebracht bij bestaande en nieuwe klanten. “Daar ligt onze grootste uitdaging”. Edwin Severijn, Vice President en Managing Director, UGS Benelux

De associatie van UGS met dat van CAD-/CAM-bedrijf komt niet uit het niets. Het bedrijf is met zijn productontwikkel-software al meer dan dertig jaar actief binnen onder meer de automobiel- en luchtvaartindustrie en de bouwen scheepsbouwsector. Inmiddels telt de combinatie van Structural Dynamics Research Corporation (SDRC), Engineering Animation Inc. (EAI) en UGS wereldwijd 7200 medewerkers en 46.000 klanten binnen de ICT. Door de in de loop der tijd opgedane ervaring en kennis wordt UGS inmiddels gezien als een ware autoriteit en leider in de markt. “We zijn sterk in digitale manufacturing”, weet Severijn. “Dit betekent voor ons dat we ondernemingen helpen efficiënte en effectieve producten te ontwikkelen.”

21 mei 2007


Deze kracht zal de komende tijd nog versterkt moeten worden. “Onze doelstelling is de komende jaren het marktleiderschap te behouden. Daarnaast willen we in de industrieën luchtvaart, scheepsbouw en machinebouw met minimaal tien procent blijven groeien.”

Ontwikkelingen in de markt De beoogde groei is niet meer puur te behalen uit de verkoop van productontwikkel-software. Severijn ziet in de markt ontwikkelingen die vragen om een andere aanpak. “Er is een trend te zien in het consumentengedrag. Klanten willen steeds minder betalen voor producten en deze moeten meer op de eigen behoeften aansluiten dan in het verleden. Als producent zul je dus óf de kostprijs moeten verlagen óf je producten innoveren.” Met name bij de innovatie van producten kan UGS een toegevoegde waarde hebben voor zijn klanten. Severijn: “Innovatie is een heel actueel thema. Groei en ontwikkeling gaan hierbij hand in hand. Zeventig procent van de producten bestaat over vijf jaar niet meer. De productlevenscyclus wordt dus steeds korter. Dit betekent voor een bedrijf dat het in steeds kortere tijd zijn investeringen terug moet verdienen.” Juist voor dit laatste is PLM van cruciaal belang. PLM-oplossingen maken het mogelijk productgegevens efficiënt te beheren en daarmee het product snel aan te passen aan de vernieuwde wensen van de consument. Daarnaast kunnen nieuwe producten sneller op de markt geïntroduceerd worden. “Met PLM richten we ons op alle productbeschrijvende en ondersteunende data”, vertelt Severijn. “Het belangrijkste hierbij is de communicatie tussen de verschillende afdelingen binnen een bedrijf. Pas als gegevens binnen de verschillende segmenten van een bedrijf goed uitgewisseld worden, kun je snel beoogde resultaten als het verkorten van doorlooptijden en het innoveren van je producten behalen.” Globalisatie Ook in de toenemende globalisatie, een andere trend binnen de markt, ziet Severijn een belangrijke rol voor UGS weggelegd. Veel bedrijven verleggen hun productie naar landen waar arbeidskracht goedkoop is en dat biedt kansen. “Een

groot gedeelte van de maak-industrie wordt verlegd naar lage-lonen-landen. In deze uitbestedingslanden ligt vaak de ontwerpkennis nog niet. Deze kennis zal dan bij collega’s uit andere vestigingen vandaan gehaald moeten worden”. UGS biedt daarom onder meer PLM-oplossingen om internationaal samen te werken. “Dit kan bijvoorbeeld een platform zijn waarop een medewerker van een vestiging in India gegevens en kennis deelt met zijn collega in Nederland”, legt Severijn uit. “Bedrijven kunnen zo beter inhaken op snelle veranderingen en andere ontwikkelingen binnen de huidige wereldeconomie.” Aanpak Bij het implementeren van een dergelijk platform of een andere PLM-oplossing kijkt UGS niet alleen naar de technische kant van het verhaal, maar vooral ook naar de processen die de invoering van zo’n oplossing met zich meebrengt. Het bedrijf werkt nauw samen met zijn klanten om het innovatieproces op een goede manier naar een digitale omgeving te transformeren. “Je kunt dus niet alleen je tool verkopen, zonder aandacht te besteden aan de proceskant bij de invoering ervan”, legt Severijn uit. “In een innovatief bedrijf zijn mensen bijvoorbeeld vaak gewend met bepaalde vrijheden te werken. Wanneer een innovatieproces geautomatiseerd wordt, lijken die vrijheden soms in het geding te komen.” Hierdoor kan er weerstand ontstaan tegen het invoeren van een PLMoplossing. Een belangrijke taak voor UGS zit hem volgens Severijn in het betrekken van de hoofdverantwoordelijken van het bedrijf bij de invoering van zo’n oplossing. “We moeten de directie van zo’n bedrijf uit kunnen leggen dat zij er belang bij hebben betrokken te zijn bij het implementatieproces. Zij kunnen dan eenduidige beslissingen nemen en samen met ons bepalen wie waar voor verantwoordelijk is. Van daaruit loopt zo’n traject dan vanzelf verder.” Positie Klanten die op dit moment gebruik maken van PLM-toepassingen van UGS zijn onder andere ASML, DAF Trucks en Philips. De keuze van dit soort gerenommeerde

bedrijven voor oplossingen van UGS heeft volgens Severijn te maken met de positie van zijn bedrijf binnen de markt. “We zijn zeer goed gepositioneerd in de markt vanuit onze productportfolio”, licht hij toe. “Deze is inmiddels ook heel breed. Daardoor kunnen we met verschillende modules uit de portfolio naar de klant. Deze kunnen afzonderlijk worden gebruikt, maar sluiten ook prima aan op andere facetten.” Een bijkomend voordeel is dat deze facetten niet alleen aan producten van UGS te koppelen zijn, maar ook gebruikt kunnen worden in toepassingen van andere aanbieders. “Wij bieden binnen het product-spectrum andere partijen de mogelijkheid aansluiting te vinden op ons aanbod” vertelt Severijn. “Hierdoor gebruikt SAP bijvoorbeeld al componenten van ons in hun systemen.” Hoewel UGS hen PLM-componenten kan leveren, blijven ERP-bedrijven als SAP en Oracle geduchte concurrenten voor Severijn en de zijnen. “Zij hebben al een relatie opgebouwd met de klant en beschikken vanuit hun ERP-activiteiten over de juiste contacten met de mensen die ook op het gebied van PLM beslissingen kunnen nemen.” Desondanks ziet Severijn de positie van UGS ten op zichte van de van oudsher ERP-aanbieders als voordelig. “Wij hebben het voordeel dat we met onze meer dan dertig jaar lange ervaring veel kennis van de industrie in huis hebben. Concurrenten met een meer ERP-achtergrond zijn hiervoor toch vaak aangewezen op partners.” De uitdaging voor UGS zit hem volgens Severijn dan ook meer in het duidelijk maken aan het bedrijfsleven wat PLM bijdraagt aan het behalen van bedrijfsdoelstellingen. “Het is belangrijk dat bedrijven zich realiseren dat innovatie essentieel is voor het behalen van de beoogde bedrijfsresultaten zoals het verhogen van de omzet en het verkorten van doorlooptijden. Daarbij willen wij natuurlijk dat deze bedrijven weten wat wij als UGS voor hen kunnen betekenen op dat gebied en dus meer vanuit de businesshoek dan vanuit de CAD-/CAMhoek worden bekeken.” 17

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


WAT IS PLM?

DE DRUK OP ONDERNEMINGEN UIT HET MKB ß Druk van OEM’s om sneller te reageren op offerteaanvragen ß Druk van klanten om een productontwerp voortdurend te veranderen

Product Lifecycle Management” – PLM – is een geïntegreerde, op feitelijke informatie gebaseerde strategie voor een versneld proces van effectieve innovatie en succesvolle introductie van nieuwe producten. Kern van het concept is uniforme toegang tot één centrale verzamelplaats van productkennis, productgegevens en productprocessen.

ß Druk van leveranciers die componenten niet op tijd of niet binnen budget kunnen leveren

Met behulp van PLM kunnen ook ondernemingen uit het middenen kleinbedrijf zelfbewust en doelmatig opereren binnen een waardeketen van gedistribueerde organisaties – leveranciers, partners en klanten.

ß Druk tot conformering aan standaardpraktijken en -processen van OEM’s en bijkomende druk tot conformering aan wettelijke voorschriften en overheidsbepalingen die per regio variëren

PLM is een efficiënt hulpmiddel voor optimaal product management tijdens de gehele levenscyclus van een product, van innovatie en ontwikkeling in de ontwerpfase, via productondersteuning in de actieve fase tot productiebeëindiging in het stadium van uitfasering.

ß Druk om te voorzien in steeds complexere producten met steeds meer functies, opties en variatiemogelijkheden

PLM is een benadering die op basis van in de praktijk bewezen procedures en concrete ervaring een basis creëert van waardevol intellectueel kapitaal dat zijn waarde ook op termijn blijft behouden.

ß Druk om geavanceerde oplossingen te verzorgen en innoverender te opereren dan alle concurrenten


PLM is ook een strategie op het gebied van informatietechnologie. In die zin zorgt

PLM voor een coherente datastructuur die mogelijkheden opent tot real-time, virtuele samenwerking en gedeeld gebruik van gegevens, ook in het geval van teams waarvan de leden fysiek van elkaar gescheiden zijn. PLM maakt het mogelijk systemen te consolideren en verhoogt het rendement van investeringen gedurende de totale levensduur. Het is een concept op basis van open architectuur en vaste industriestandaarden, dat daardoor problemen met onderling onverenigbare gegevens minimaliseert en tegelijkertijd zorgt voor vrije toegankelijkheid van informatie en transparantie van werkstromen en procesafhankelijkheden. Alle productinformatie is altijd op de juiste plaatsen en voor de juiste mensen beschikbaar, in elke fase van de levenscyclus van een product. Tot voor kort werd PLM geassocieerd met enorme IT-investeringen, maar nu wordt het ook voor ondernemingen uit het middenen kleinbedrijf als een reële optie gezien, mede omdat de belangrijkste leveranciers van PLM-software nu ook kant-en-klaar geconfigureerde PLM-oplossingen bieden met volledig op maat gesneden functionaliteit.

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


NIEUWE MEDEWERKERS

v.l.n.r.: (1ste rij) Paul Elbersen / Werner Ghitti / Dave Janssen / Martijn van Onna (2de rij) Jopie Leen / Bas Kuper.

Paul Elbersen, (26) is sinds vorig jaar juli werkzaam als customer support medewerker. Vanaf november is hij bij professional services als resource manager begonnen. Hij is afgestudeerd aan de PTH (Pedagogische Technische Hogeschool), richting werktuigbouwkunde. Hier volg je de opleiding tot docent, trainer opleidingscoördinator. Hij is bij Cadimp Training afgestudeerd met als onderwerp kwaliteitsmanagement in training. Na zijn werkzaamheden is hij te vinden op de squashbaan en voor de TV als er voetbal op is. Werner Ghitti (30) is in oktober jl. begonnen en verantwoordelijk als Channel Manager Benelux voor de aansturing van het indirecte verkoopkanaal. Hij heeft negen jaar gewerkt bij Veenman B.V. Document Automatisering als District Salesmanager. Werner en zijn vriendin houden van reizen en zijn levensgenieters pur sang. Daarnaast gaan ze regelmatig met vakantie aan het Gardameer om daar te genieten van de omgeving, de cultuur en het eten.

Dave Janssen (36) versterkt vanaf oktober de afdeling Customer Support. Hij studeerde werktuigbouwkunde en werkt al jaren met NX en Teamcenter, eerst als constructeur en later als systeem- en applicatiebeheerder. Hij woont samen met Annet. In zijn vrije tijd speelt hij al 26 jaar trompet in een harmonie. Zijn passie is vooral motorrijden. Martijn van Onna (46) is sinds november 2006 bij UGS in dienst en is werkzaam op de financiële afdeling. Hij heeft als interim controller bij DPA Finacial People vele opdrachten vervuld bij diverse bedrijven, waaronder een opdracht in 2004 bij UGS. Is daarom geen onbekende binnen de organisatie. Hij houdt zich vooral bezig met controllingen rapportage werkzaamheden. Hij is een blije vader van drie kinderen. Zijn hobby’s zijn volleyballen en tuinieren.

Jopie Leen (48) Na 2,5 jaar werkzaam te zijn geweest in de beveiliging en 2,5 jaar als telefoniste/receptioniste bij het UWV, bemant ze sinds november 2006 de receptie bij UGS. Jopie is moeder van twee kinderen. Haar hobby is bowlen. Samen met haar zus zit ze in het league bestuur van de bowling vereniging Den Bosch. Daarnaast doet ze nog country-line dance met haar kinderen, puzzelen, aqua joggen. Als ze nog tijd over heeft, zit ze achter de computer en bewerkt foto’s en filmpjes. Bas Kuper (36) is in december gestart op de afdeling enterprise sales. Bas heeft ruim veertien jaar ervaring in diverse sales en business development functies. Na ruim tien jaar in Amsterdam te hebben gewoond is hij onlangs teruggekeerd naar zijn Brabantse roots. Bas woont samen met Suzanne en heeft een dochter, Roos. In zijn vrije tijd is hij terug te vinden op de tennisbaan en heeft hij recentelijk zijn voetbalcarrière nieuw leven ingeblazen. Daarnaast is hij een enthousiaste amateur kok.

19

UGS praktijkverhaal

Snelle auto’s nóg sneller in de markt door UGS technologie Spyker Cars gebruikt NX, Solid Edge én Teamcenter van UGS voor de ontwikkeling en het databeheer van haar exclusieve auto’s. Hier speelt innovatie een grote rol. “Wij zijn een relatief kleine speler in de automobielindustrie, maar met inzet van de UGS-software hebben wij in weinig tijd opvallend veel weten te bereiken”, zegt Victor Muller, CEO van Spyker Cars. Wijzigingen in de automobielindustrie dienen snel doorgevoerd te worden waarbij UGS als partner hierin een grote bijdrage heeft. Het digitaliseren van de productdata geeft Spyker onder andere de mogelijkheid om fouten in het assemblageproces te voorkomen. Edwin Severijn, Vice President UGS Benelux: “Spyker is innovatie ten voeten uit. Het bedrijf heeft dezelfde insteek als UGS. Dat werkt prettig samen.” UGS heeft niet alleen binnen de autosport een podiumplaats verdiend. Ook bedrijven in andere sectoren zoals in de machinebouw en in de high-tech industrie versnellen hun innovatie én behalen hun voordeel met het

24 uur Le Mans 2007! 16 en 17 juni

gebruik van de PLM software van UGS.

© Copyright 2006 UGS Corp. All rights reserved. UGS, Transforming the process of innovation and the Signs of Innovation trade dress are trademarks or registered trademarks of UGS Corp. or its subsidiaries in the United States and in other countries.

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


NX

CAM IN NX4

De ontwikkeling CAM in NX4 Naast CAD- en PDM-oplossingen ontwikkelt UGS ook CAM-oplossingen voor de automobielindustrie, elektronica, lucht- en ruimtevaart en andere manufacturing en proces industrieën. Deze oplossingen ondersteunen het ontwerp, de simulatie en uitvoering van productieprocessen. De software biedt op elk moment controle en inzicht in de activiteiten die zich op de werkvloer afspelen. Simulatie is de nabootsing van een systeem of model en blijkt een uitermate geschikte manier om efficiënt te werken en veel geld uit te sparen. We hebben een aantal technische aspecten voor u eens op een rij gezet.

Belastingspatroon van de frees bij conventionele freesbanen. Vaak moet de aanzet hierdoor onnodig laag worden gezet (gele bereik) om gereedschapsbreuk te voorkomen. Gevolg: een lagere output dan gewenst.

High Speed Machining Hogesnelheidsfrezen (HSM) speelt een steeds belangrijkere rol bij het bewerken van harde materialen. Maar niet alleen bij harde materialen is HSM van belang. HSM kan in principe worden toegepast op alle materialen die men verspaant. De vijf componenten die de kwaliteit van het HSM proces bepalen zijn de volgende: ß ß ß ß ß

Machine Besturing Gereedschappen CAM Systeem Technologie

Alleen door optimalisatie van alle componenten in het hele verspaningsproces is het mogelijk om efficiënt gebruik te maken van HSM. NX CAM heeft in de afgelopen jaren al veel bijgedragen aan HSM. Enkele van deze ontwikkelingen zijn: ß Afrondingen in de freesbanen ß Reductie van de aanzet in scherpe hoeken ß NURBS output Een belangrijke factor is de zo constant mogelijke belasting van het gereedschap. Pieken in de belasting van het gereedschap

Belastingspatroon van de frees bij freesbanen met trochoidale bewegingen. Hier zijn alle grote pieken verdwenen en is de gemiddelde belasting van het gereedschap optimaal.

(MRR) is de nummer 1 oorzaak van gereedschapsbreuk. In de moderne werkplaats is men steeds op zoek naar betere methoden om de freesbanen zo efficiënt mogelijk te genereren.

veel kleiner is dan bij conventionele verwerkingsmethoden. Hierdoor is het mogelijk om vooral diepe caviteiten op een efficiënte manier voor te bewerken. Ook voor het nabewerken van hoge

Met de vernieuwde trochoidale freesstrategie in NX4 is het mogelijk om de piekbelasting van het gereedschap verder te minimaliseren. Door het volumegevoelige algoritme is NX4 in staat om alleen trochoidale gereedschapsbanen te genereren waar dit echt nodig is. Steeds meer gereedschapleveranciers hebben tegenwoordig ook boorfrezen in hun programma. Het grote voordeel van deze bewerkingsmethode is dat de radiale belasting van de gereedschappen

Alleen waar de belasting van het gereedschap te hoog dreigt te worden genereert NX trochoidale bewegingen.

21

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN NX

CAM IN NX4

en nauwkeurige verticale vlakken is dit een perfecte oplossing. Sinds NX4 is daarvoor Plunge Milling (borend frezen) binnen CAM beschikbaar. De terugtrekbewegingen worden op een dusdanige intelligente manier gekozen dat de frees te allen tijde zich automatisch wegtrekt van het materiaal.

Voorbeelden van een Plunge Milling bewerking

De database van NX4 bevat standaard al een uitgebreide set aan data welke direct te gebruiken is.

Simulatie van een Impeller op een 5-assige machine.

Een ander aspect voor optimaal verspanen zijn de snijgegevens. Gebruikers willen zich geen zorgen moeten maken over verspaningsgegevens. In NX3 zijn daarom de nieuwe Machining Data Libraries geïntroduceerd waarmee het nog beter mogelijk is om de verspaningsgegevens te beheren. Een overzichtelijke gebruikersinterface maakt het mogelijk om snel en eenvoudig data in te voeren. Tevens is het mogelijk om data te importeren in de database. NX is nu in staat om tussenliggende waarden te interpoleren waardoor de noodzaak voor invoer van gegevens wordt geminimaliseerd. In tegenstelling tot de oude Feeds en Speeds waarbij de snedediepte nog een invoerparameter was, is dit in de nieuwe bibliotheek een parameter die in de bewerking wordt gezet. Tevens is voor elk type beweging mogelijk om een percentage van de aanzet te definiëren. Het is nu ook in 1 keer mogelijk om alle bewerkingen van de goede verspaningsgegevens te voorzien of deze via een voorkeur automatisch op iedere aangemaakte bewerking te zetten. Ook is het mogelijk om verspaningsgegevens direct aan een gereedschap uit de bibliotheek te koppelen. Machine Simulatie Mede doordat de 4-, 5-assige machines steeds goedkoper worden ziet men deze machines steeds meer in werkplaatsen verschijnen. Hierdoor wordt de vraag naar natuurgetrouwe machinesimulatie steeds groter.

Één van de machines waar een Machine Kit beschikbaar voor is. De Mori Seiki NT4200

22

In NX is het al lange tijd mogelijk om deze machines te programmeren en sinds NX2 is het ook mogelijk om deze machines te simuleren. In tegenstelling tot vele

andere geïntegreerde simulatiesystemen is de Integrated Simulation and Verification (ISV) module van NX in staat om de machine direct op de NCdata te simuleren. Mede doordat de postprocessor bepaalt welke oplossing er voor een bepaalde gereedschapsvector wordt gekozen is dit, in tegenstelling tot een simulatie op interne freesbanen, een stuk betrouwbaarder. Een ander voordeel hiervan is dat u niet alleen uw CAM systeem verifieert, maar ook uw postprocessor. Met de komst van NX4 is het ook mogelijk om uw restmateriaal (IPW) in deze simulatie mee te berekenen. Voor de populaire Siemens 840D besturing is in samenwerking met Siemens een black box ontwikkeld welke een exacte kopie is van de besturing op uw machine. Deze kan met de systeemfiles van uw machine eenvoudig worden geconfigureerd en zo een 1 op 1 simulatie van de machine waarborgen. Zelfs de acceleratie en deceleratie van de assen wordt hier natuurgetrouw in meegenomen. De berekende machinetijden zijn dan ook tot op de seconde nauwkeurig te bepalen. Ook de Multi Functie Machines zijn enorm in opkomst. Waar vroeger heel veel van het programmeer- en optimalisatiewerk op de machine werd gedaan is hier ook steeds meer de trend om dit offline te doen. Dit komt voornamelijk omdat men steeds kleinere series op deze machines gaat bewerken. Dit vraagt steeds meer van de CAM-systemen die dit moeten programmeren. Om de complexiteit van de meerdere gesynchroniseerde programma’s die nodig zijn voor Multi Functie Machines op een doeltreffende en overzichtelijke manier te kunnen programmeren en simuleren is hiervoor sinds NX3 de Synchronisatie Manager beschikbaar. Met de Synchronisatie Manager is het mogelijk om machines met meerdere kanalen te synchroniseren en te simuleren. Ook hier wordt gebruik gemaakt van de postprocessor om zo alle machinetijden nauwkeurig binnen de Synchronisatie Manager voorhanden te

hebben en u de mogelijkheid heeft om de synchronisatie nauwkeurig af te stellen. Samen met het duidelijke overzicht van de bezetting van de verschillende kanalen en spillen is het mogelijk om uw werkstuk zo efficiënt mogelijk op deze machines te bewerken.

interactieve (object georiënteerde) manier het proces op te bouwen. Met “drag & drop” kunnen op eenvoudige wijze processen worden gebouwd. Door deze op te slaan in de wizard folder van NX CAM zijn deze direct voor gebruik beschikbaar.

Om de implementatie van dergelijke machines te vereenvoudigen worden er op dit moment Machine Kits samengesteld van de meest gangbare machines in de markt:

NX CAM Express Als onderdeel van de Solid Edge Velocity Series is sinds NX4.0.2 NX CAM Express beschikbaar. NX CAM Express is bedoeld als een stand-alone CAM systeem en is gebaseerd op de bestaande NX CAM technologie. Bestaande CAM klanten kunnen ook gebruik maken van de CAM Express functionaliteit wanneer men daar behoefte aan heeft.

ß Mori Seiki mill-turns -NT Series ß Mazak Integrex Series (200, 410, 650, 1060) ß DMG mill-turns Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de leveranciers van de desbetreffende machines. CAM Wizards Het hergebruik van kennis en ervaring draagt bij aan een stabieler proces en verkorting van de programmeertijden. Om deze kennis en ervaring te kunnen opslaan en opnieuw gebruiken, bestaan er binnen NX CAM reeds lange tijd de CAM templates. Hierin kunt u voor terugkerende werkzaamheden met behulp van de object georiënteerde omgeving hele processen (welke al eens op een onderdeel zijn geprogrammeerd) opslaan en deze met minimale inspanning hebruiken op gelijkaardige werkstukken. Vaak moest hiervoor nog wel gedocumenteerd worden hoe men met deze templates moest omgaan. Om het gebruik van templates nog verder te vereenvoudigen, is het nu mogelijk om de workflow met behulp van een CAM Wizard, verder te automatiseren. Met de CAM Wizard wordt de gebruiker stap voor stap door het proces heen geleid en alle benodigde informatie wordt op een gestructureerde manier gepresenteerd. De CAM Wizard Builder welke gebaseerd is op de NX Proces Studio stelt de gebruiker in staat op een eenvoudige

De dialoog van de synchronisatie manager geeft een goed overzicht van de bezetting van de verschillende kanalen en op welke spil deze werkzaam zijn.

NX CAM Express is een schaalbare oplossing voor 2½-assig, 3-assig, Draaien-Frezen t/m 5-assig bewerken van onderdelen. Bij het systeem worden duidelijke voorbeelden van workflows voor verschillende industrieën (machinebouw, matrijzenbouw en draaien) meegeleverd zodat u snel met het systeem aan het werk kunt. De online bibliotheek van postprocessoren welke regelmatig wordt uitgebreid, is een goede start om met uw machines aan de slag te kunnen. Deze postprocessoren zijn eenvoudig te installeren zonder dat men uitgebreide kennis van systeemconfiguratie nodig heeft. Indien nodig kunnen ze worden aangepast naar uw specifieke behoeften. Door de directe interface met Solid Edge, is het eenvoudig om CAD modellen en/of samenstellingen in NX CAM Express op te pakken en deze te bewerken. Wijzigingen in het Solid Edge ontwerp kunnen eenvoudig naar NX CAM Express worden doorgezet zonder dat kostbare programmeertijd verloren gaat.

Enkele voorbeelden van dialogen uit de CAM Wizard.

Door het grote aantal translators worden alle reguliere CAD systemen ondersteund.

Interface van de CAM Wizard Builder

23

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN TEAMCENTER

VERSIE 2 TEAMCENTER EXPRESS

Velocity Series’ cPDM-component krijgt extra mogelijkheden voor design collaboration, manufacturing data management en ERP-integratie

UGS lanceerde afgelopen jaar in oktober versie 2 van Teamcenter™ Express. De nieuwe versie bevat belangrijke verbeteringen op het gebied van design collaboration, manufacturing data management en ERP-integratie. Teamcenter Express is de collaborative productdatamanagement (cPDM)component voor het MKB binnen het Velocity Series™ portfolio en werd tien maanden geleden uitgebracht in tien verschillende talen. Dankzij de uitgebreide taalkeuze wordt de software al in 16 verschillende landen ingezet, waaronder Australië, Brazilië, China, Nederland, Taiwan, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea. Nieuwe design collaboration tool verbetert communicatie Teamcenter Express Versie 2 is uitgebreid met “XpresReview Package Exchange”, een nieuwe tool die de samenwerking tussen werkgroepen, leveranciers en klanten tijdens het ontwikkelproces beter en efficiënter laat verlopen. XpresReview Package 24

Exchange combineert XpresReview, de samenwerkingstool van NX en Solid Edge, met het Packaged Collaboration File (PCF)-bestandsformaat, dat zowel 2D- en 3D-CAD-bestanden als elk ander bestandstype kan bevatten. Er zijn verscheidene nieuwe functies toegevoegd aan Teamcenter Express die hier gebruik van maken, waaronder het importeren, exporteren en bekijken van PCF-bestanden. Leveranciers en klanten kunnen de XpresReview viewer gratis downloaden en zo de PCFinhoud bestuderen en via Mark-up van commentaar voorzien. Daarna kunnen ze aangepaste PCF bestanden weer importeren in Teamcenter Express zodat anderen de wijzigingen kunnen beoordelen en meenemen in het ontwerp. Extra aanpassingen gericht op productie en ERP Het MKB maakt veelal gebruik van nietspecifieke databases of PDM-applicaties die de productiegegevens niet meenemen. Dit resulteert in het verlies van gegevens of zelfs in productie op basis van de verkeerde gegevens. Teamcenter Express

Versie 2 brengt zowel ontwerp- als productiedata samen in één systeem. Het systeem bevat diverse extensies voor manufacturing process planning evenals tools, fixture en bibliotheken met standaard productiemiddelen en is op maat gemaakt voor middelgrote producenten. Teamcenter Express Versie 2 is direct gekoppeld aan NX™ CAM Express dat in juni op de markt kwam. Het systeem slaat de gegevens die gemaakt worden in NX CAM Express-sessies automatisch op en houdt ze onder volledige revisiecontrole tijdens de definitie van een productieproces. Zo kunnen bedrijven eenvoudig teruggaan naar een job, de juiste gegevens vinden en zich ervan verzekeren dat de juiste informatie naar de werkplaats wordt gestuurd. Daarnaast levert Teamcenter Express Versie 2 voorgeconfigureerde integratiemogelijkheden met bekende ERP-toepassingen, waaronder SAP™ en Microsoft Dynamics™ GP, AX en NAV. Dit betekent dat gegevens snel en nauwgezet overgedragen kunnen

worden naar een ERP-omgeving. De gegevensovergang wordt automatisch geïnitieerd door een workflowproces, waarbij de Teamcenter Express-gebruiker op de hoogte gehouden wordt van de status van de updatetransactie in het ERPsysteem. “De nieuwe functies vergroten het bereik van Teamcenter Express naar nieuwe gebieden zoals leveranciersamenwerking en productie”, aldus Bill McClure, vice president bij UGS Velocity Series Portfolio. “We zijn erg tevreden met het succes van Teamcenter Express in het middensegment. Met de uitbreiding naar productie data management en bredere ERP-integratie is deze versie een uitstekende cPDM-tool voor het MKB.” Teamcenter Express kan worden gekoppeld aan een groot aantal computer-aided design (CAD)-applicaties waaronder Solid Edge® en NX, maar ook aan CATIA™, AutoCAD™, Autodesk Inventor™ en SolidWorks. Kijk voor meer informatie op www.ugs.com/velocity en www.ugs.com/teamcenterexpress.

25

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN SOLID EDGE

SOLID EDGE VERSIE 19

Solid Edge kort

NOVATUG B.V. ontwerpt en produceert 360 graden draaibare sleepsystemen voor de sleepvaart industrie. Deze gepatenteerde Carrousel sleepsystemen worden gemonteerd op het hoofddek van een sleepboot en resulteren in superieure stabiliteit. Met het oog op toekomstige ontwikkelingen hebben zij geïnvesteerd in Femap als Eindige Elementen software pakket, naar volle tevredenheid. (www.novatug.nl) AElzinga Machinefabriek BV is gespecialiseerd in de productie van hef- en hijswerktuigen, zowel standaard als maatwerk. De nieuwste lijn is de hydraulische attachment voor overslagkranen, welke geheel in eigen huis ontworpen, ontwikkeld en getest wordt. Het merendeel is maatwerk. Met Solid Edge kunnen de ontwerpen op 3D niveau getest en beoordeeld worden, voordat ze in productie gaan. Tevens is een goede presentatie van de producten erg belangrijk. Hiervoor biedt Solid Edge een prima ondersteuning. (www.elzingagroep.nl)

Solid Edge versie 19 Versie 19 van Solid Edge bevat een groot aantal uitbreidingen en verbeteringen die zich vooral richten op innovatie en uitwisselen van informatie binnen ontwerpteams en daarbuiten. In dit artikel zijn een aantal vernieuwingen in Solid Edge versie 19 belicht. Motors en Gears In tegenstelling tot waar de benaming Motors en Gears aan doet denken worden hier geen machineonderdelen uit een componentenbibliotheek mee bedoeld. Het betreft hier nieuwe relatietypes binnen de samenstellingmodule vooral voor het definiëren van bewegende constructies om de werking van machinedelen te bestuderen en te demonstreren. Gears zijn hierbij constraints om een overbrenging van een beweging tussen twee onderdelen aan te geven. Dit kan een overbrenging tussen twee draaiende delen zijn zoals tandwielen, V-snaren en kettingoverbrengingen maar ook tussen lineaire overbrengingen, zoals bij hydraulische cilinders. Daarnaast is de combinatie van rotatie en translatie mogelijk zoals bij een tandwiel en tandheugel overbrenging.

Nadat men met de gebruikelijke geometrische relaties de positie van de onderdelen heeft bepaald wordt door middel van een Gear de bewegingsoverdracht aangegeven. Op dat moment kiest men het type overbrenging: Rotation-Rotation, Linear-Linear of Rotation-Linear. Nadat de betreffende onderdelen geselecteerd zijn met de overeenkomstige draaipunten of verplaatsingsassen worden vervolgens de overbrengingsverhouding en richting ingegeven. Dit kunnen verhoudingsgetallen of berekeningen via de parameters zijn maar ook de overeenkomstige tandaantallen.

Samenstellingsrelatie “Gear” voor Rotation-Rotation en Rotation-Linear bewegingsoverdracht.

Het resultaat zal zijn dat bij een beweging van het eerste onderdeel, door bijvoorbeeld het wijzigen van parameters of door de dynamische Move Part functie, het tweede onderdeel meebeweegt. Deze beweging kan uiteraard betekenen dat nog veel meer onderdelen gaan bewegen als deze via andere samenstellingrelaties met elkaar verbonden zijn. Met de nieuwe Motor definitie kan een beweging van een onderdeel worden aangegeven als een soort aandrijving binnen de samenstelling. Hier kan

Met “Motor” relaties worden bewegingen gedefinieerd binnen de samenstelling die via de tijdbalk gestart en gestopt worden waardoor de werking van een machine wordt gesimuleerd.

26

gekozen worden uit twee typen: rotatie of lineaire verplaatsing. Men kiest het onderdeel waarop de aandrijving dient te worden aangebracht en de rotatie of verplaatsings-as. Om het onderdeel de beweging te kunnen laten maken dient deze in de bewegingsrichting niet constraints te zijn. Als settings wordt de snelheid aangegeven, de richting en een eventuele eindstand waarop de aandrijving dient te stoppen. Er kunnen een ongelimiteerd aantal motordefinities binnen een samenstelling worden aangebracht terwijl een onderdeel ook door meerdere motoren kan worden aangestuurd. Via de functie Simulate Motor verschijnen de motoren op de tijdbalk van de nieuwe Animation Editor. Deze tijdbalk lijkt op die van video montage applicaties en met simpel verschuiven, maar ook Copy/Paste en Mirror voor het omdraaien van richtingen, kan de volgorde en tijdstippen van starten van motoren worden gekozen. Hierbij kan tevens het type solver gekozen worden: Detect Collisions, Physical Analysis, No analysis, zoals binnen het Move Part commando. Met de bekende Play/Pause/Stop-knoppen kan men vervolgens de tijdbalk bedienen waarbij de motoren op het juiste moment worden geactiveerd en de werking van de complete samenstelling wordt gesimuleerd. Hiervan kunnen desgewenst filmpjes in .avi formaat worden gemaakt zodat de werking van een machine of systeem ook buiten de applicatie kan worden bekeken. De genoemde Animation Editor wordt ook gebruikt bij de nieuwe ExplodeRender-Animation functionaliteit van Solid Edge versie 19 die in een later artikel beschreven zal worden. Product Manufacturing Information (PMI) De nieuwe PMI functionaliteit binnen Solid Edge omvat het in 3D annoteren van het ontwerp, zoals maatvoering, vormen plaats toleranties, lassymbolen en bewerkingstekens, zodat de volledige productdefinitie in dit bestand wordt

Ook doorsneden kunnen binnen het onderdeel of de samenstelling worden aangebracht middels het nieuwe Sections commando.

Het aanbrengen van Product Manufacturing Informatie (PMI) in het 3D model waardoor de 2D werktekening vaak overbodig wordt.

opgeslagen. We spreken dan van “Smart Models”. In veel gevallen worden hierdoor 2D tekeningen overbodig.

Om een aantal kenmerkende aanzichten binnen het ontwerp te definiëren kan gebruik gemaakt worden van zogenaamde Model Views. Dit zijn een soort super Display Configuraties waarin naast het aan- en uitschakelen van onderdelen ook wordt vastgelegd onder welke hoek wordt gekeken, zoom factor, welke PMI elementen zichtbaar zijn, Simplified weergave aan of uit en Sections aan of uit.

In de norm ASME Y14.41 (American Society of Mechanical Engineers) is vastgelegd hoe PMI toegepast moet worden om gebruikt te mogen worden voor het vastleggen van productinformatie. UGS was lid van het comité die aan de tot stand koming van deze standaard heeft gewerkt. Het is daarom niet verwonderlijk dat PMI in V19 geheel in overeenstemming met deze norm is uitgevoerd. De verwachting is dat ook in Europa binnenkort vergelijkbare normen tot stand zullen komen. Voor PMI bestaat binnen de Part, SheetMetal en Assembly omgeving een nieuwe toolbar met bemating- en annotatiefuncties zoals Smart Dimension, Coördinaatbemating en fabricage symbolen die van de Draft omgeving bekend zijn.

Ook de gratis Solid Edge viewer, XpressReview en JT files ondersteunen de Model Views en PMI zodat de ontwerpen inclusief alle maatvoering en annotatie ook bekeken kunnen worden buiten Solid Edge bijvoorbeeld bij toeleveranciers, opdrachtgever of op een inkoopafdeling of werkvoorbereiding. Vanuit de EdgeBar kan de gebruiker het commando Send PMI to View and Markup activeren waarna het model of de samenstelling wordt overgenomen in de V&M viewer waarbinnen de PCF file (Packaged Collaboration File) kan worden aangemaakt. Dit bestand bevat hierdoor de complete 3D ontwerp specificatie inclusief de fabricage details. Al of niet onder het beheer van PDM kan vervolgens deze PCF file via het bedrijfsnetwerk of email worden gedistribueerd binnen en buiten het bedrijf.

Nadat een vlak gekozen is om de oriëntatie van de maatvoering aan te geven kan de gebruiker maten plaatsen op de gewenste modelgeometrie. Ook na het roteren van het model blijft de tekst leesbaar en wordt automatisch aangepast zodat teksten niet ondersteboven of gespiegeld worden.

64 Bit Solid Edge versie 19 is nu ook leverbaar als 64 bit applicatie. Deze versie, die naast de normale 32 bit uitvoering gebruikt kan worden, is speciaal bedoeld voor situaties waarbij 4 Gb RAM geheugen onvoldoende is, bijvoorbeeld bij het werken met extreem grote samenstellingen.

Via Show/Hide kunnen maten al of niet zichtbaar gemaakt worden. Voor het overnemen van maten uit Profiles en Sketches kan de nieuwe functie Copy to PMI gebruikt worden. Deze werkt overeenkomstig Retrieve Dimension in Draft.

Aanvullende informatie over Solid Edge is te vinden op www.solidedge.com en www.solidedge.nl . Uw eventuele vragen of opmerkingen zijn welkom via: [email protected]

27

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN TECNOMATIX

FACTORYLINK

FactoryCAD – Een snelle en efficiënte lay-out tool FactoryCAD is een fabrieks lay-out applicatie waarmee u gedetailleerde en intelligente fabrieksmodellen kunt ontwerpen. In plaats van het tekenen van bogen en cirkels, bent u met FactoryCAD in staat om met zogenaamde “Smart Objects” te werken. Deze objecten zijn een realistische representatie van alle middelen die u aantreft in een fabrieksomgeving, van rollerbanen tot robots, van containers tot operators. Met deze objecten kunt u door copy en paste heel snel virtueel modellen creëren. FactoryCAD past in de “Digital Manufacturing” gedachte van UGS en behoort daarom tot de Tecnomatix producten familie.

Waardevol voor uw business FactoryCAD stelt u in staat makkelijker en sneller lay-outs, modificaties en visualisatie te maken. Hierdoor kunnen ontwerpfouten sneller gedetecteerd en voorkomen worden nog voordat de fysieke fabriek gebouwd of aangepast is. Door lay-out data (afkomstig van andere applicaties) opnieuw te gebruiken bespaart u tijd en kunnen meer designmogelijkheden met elkaar vergeleken. Door een fabriek sneller in bedrijf te stellen met minder “lastminute modificaties” bespaart u geld. De onderstaande voordelen kunt u van FactoryCAD verwachten: ß Reduceren van fouten door een verkeerde interpretatie ß Lay-out fouten kunnen heel vroeg in het design proces ontdekt worden ß Duurzaam redesign kan voorkomen worden ß De ontworpen lay-out is direct bruikbaar voor andere analyse applicaties ß 90% sneller ontwerpen dan de traditionele 3D applicaties ß Tot 95% reductie in bestandsgrootte dankzij het JT-bestandsformaat ß Het hergebruik van data maakt lay-out informatie meer waardevol

Techniek FactoryCAD zorgt ervoor dat u met de bestaande AutoCAD en AutoDesk Architectural Desktop producten complete fabrieksontwerpen kunt maken door een complete bibliotheek aan te bieden met fabrieksequipement en middelen. Elk object heeft zowel 2D als 3D aanzichten en beschrijft de key performance indicatoren. Deze data, tezamen met de lay-out parameters, kunnen geëxporteerd worden vanuit FactoryCAD. Deze SDX (Simulation Data Exchange) informatie kan direct worden ingelezen in de Plant Simulation software van UGS. Ook kunnen kostenfactoren meegenomen worden vanuit het FactoryCAD model om zo snel een financieel overzicht te krijgen per lay-out scenario. Fabrieksequipement die niet voorkomt in de meegeleverde bibliotheek kan snel ontworpen worden in de zogenaamde “Object Builder”. Hiermee is de gebruiker in staat om snel lichtgewicht parametrische objecten te creëren. Om met FactoryCAD te kunnen werken dient u reeds in het bezit te zijn van een AutoCAD of AutoDesk Architectural Desktop licentie. Features en functies Met FactoryCAD kunt u sneller 3D modellen ontwerpen in vergelijking met conventionele 2D/3D CAD. Met de “Smart Objects” technologie is de bestandgrootte zelfs kleiner dan die van 2D tekeningen. Hierdoor bent u verzekerd van een goede performance die van groot belang is bij volledige 3D gemodelleerde fabrieken. Lay-out engineers zijn met FactoryCAD in staat

28

om meer 3D lay-out data op te slaan en te visualiseren. Problemen kunnen zo vroegtijdig voorkomen worden.

van de simulatie zijn te gebruiken om de objecten in FactoryCAD te updaten en zo te optimaliseren.

FactoryCAD kent de volgende features en functies die het lay-outen voor u gemakkelijk maken:

Symbolen management: Alle denkbare symbolen die als annotatie noodzakelijk zijn tijdens het lay-out proces zijn standaard voorhanden.

Viewen van 3D modellen met niet CAD-gebruikers: Aan de “Smart Objects” is technologie toegevoegd die ervoor zorgt dat u met andere applicaties heel gemakkelijk de lay-out kunt bekijken. Denk hierbij aan de applicaties Factory View (Tecnomatix product) Vis Mockup (een Teamcenter product), Volo View, VIZ 4 (3D StudioVis), etc. Rollerbaan objecten: Diverse soorten rollerbanen zijn beschikbaar, zoals flexibele rollerbanen, zwaartekracht rollerbanen, motorisch aangedreven rollerbanen, pallet rollerbanen, vloer rollerbanen, etc. Robot objecten: Alle denkbare merken zoals ABB, Fanuc, Kuka en Kawasaki zijn beschikbaar. Door de ingebouwde kinematica kunt u ze in elke realistische positie modelleren. Material handling objecten: Objecten als kranen, liften, draaitafels voor containers zijn voorhanden. Ontwerp nieuwe objecten: Met object builder toolkit kunt u eigen specifieke fabrieksobjecten modelleren. Uw zelfgemaakte objecten zijn vervolgens bruikbaar als “Smart Objects”.

Collision detectie: Zodra de fabrieksomgeving ontworpen is kunt u met deze features zeer gemakkelijk collision detecties uitvoeren om te kijken of equipment, producten en mensen elkaar raken. BOM generator: U kunt intelligente BOM (Bill of Materials) creëren van de equipment in uw fabriek.

Voor specifieke vragen kunt u terecht bij cards Engineering (Tecnomatix Gold Partner voor de gehele Benelux) en vragen naar Ton Aarts (e-mail: [email protected], telefonisch +31-(0)499-371990).

CAD data importeren: Product en tooling data, afkomstig van Unigraphics, AutoCAD, Parasolid, VRML of JT formaten kunnen direct geïmporteerd worden als een “Smart Object”. Clearance Detection: Tijdens het ontwerpen van de fabriek, levert Factory CAD’s clearance detection u middelen om uw ontwerp – in een vroeg stadium van het proces – te valideren. Gebruikers Enkele gebruikers uit de markt zijn momenteel Arvin Meritor, Paccar, Caterpillar, General Motors, Scania en Volvo Truck.

Objecten uitwisselen: Met de object enabler kunt u zeer gemakkelijk FactoryCAD modellen uitwisselen met niet CAD gebruikers en andere AutoDesk programma’s. SDX interface (Simulation Data Exchange): Alle objecten in FactoryCAD bezitten SDX parameters zoals cyclus-, laad- en setuptijden. De SDX data kan ingelezen worden in het simulatiepakket Plant Simulation van UGS. Door discrete event simulatie kan een ontworpen layout gevalideerd worden. De uitkomsten 29

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN TEAMCENTER

BOM FACILITEERT CLUSTERONTWIKKELING MET TEAMCENTER COMMUNITY

Collaboration en PDM gaan communicatie en beheer verbeteren

De Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij BOM, eigendom van de Provincie Brabant en het Ministerie van Economische Zaken is een van de vier regionaal werkende ontwikkelingsmaatschappijen met als taak het versterken van de economische groei en innovatiekracht. Een van de recente projecten is gericht op het versterken van innovatie in clusters van bedrijven. Die innovatie wil de BOM gaan ondersteunen met een innovatief hulpmiddel: Teamcenter Community zal een centrale rol spelen in deze samenwerkingsverbanden. De hoofdtaken van de BOM zijn organiseren en participeren. Onder organiseren worden alle activiteiten gevat die gericht zijn op samenwerking tussen bedrijven, het uitwisselen van kennis en het aantrekken van buitenlandse investeerders. De participatietaken zijn gericht op het verstrekken van risicodragend kapitaal voor die groep, veelal startende, bedrijven en het vinden van andere financieringsbronnen. Make It De BOM voert een aantal programma’s uit, waaronder het Make It-programma. De aanleiding tot dit programma was de 30

economische crisis in de maakindustrie in 2001. Een onderzoek dat in opdracht van de BOM is uitgevoerd naar de toekomst van de maakindustrie in Brabant vormde de basis van het Make It-programma. Inmiddels loopt het Make Itprogramma vier jaar. John Blankendaal, verantwoordelijk voor de High-Tech systems industrie en programma manager van Make It, licht het programma toe. “De industriesector is op dit moment vitaal, maar er zijn nog steeds risico’s en punten voor verbetering. Maar uiteraard zijn er niet alleen risico’s, er zijn ook voldoende kansen voor de maakindustrie. De economische structuur met enkele mondiaal opererende bedrijven (OEMs; Original Equipment Manufacturers) en vele kleine regionaal werkende ondernemingen is één van de punten van verbetering. Dat verschil in schaalgrootte is het grootste risico omdat de ongelijkheid innovatieremmend kan werken.” Die rem op de innovatie ontstaat doordat de grote bedrijven maakopdrachten bij bedrijven neerleggen en vervolgens op prijs gaan knijpen. De kleine ondernemingen hebben de

aanlooprisico’s en zodra de productie loopt moet men tegen een lagere prijs gaan leveren. Die ruimte is er meestal niet waarna de opdracht richting het verre oosten verdwijnt. “Deze klassieke vorm van uitbesteding is funest voor innovatie, omdat dit model kostprijs gedreven is. Dit eenzijdige model van samenwerking moet veranderen,” zegt Blankendaal. “Enerzijds moet de schaalgrootte van de bedrijven groeien zodat men meer disciplines in huis heeft en meer kan gaan betekenen voor de OEM zodat anderzijds meer co-development mogelijk wordt. Bedrijven kunnen zelfs ontwikkelingen voor eigen rekening en risico starten volgens het risk/reward model.” Binnen het kader van het Make It-programma wordt het CPIM (Collaborative Product Innovation and Manufacturing) project uitgevoerd dat dit thema aanpakt. Een concreet resultaat hiervan is de samenwerking van NTS Mechatronica en Sioux Embedded Systems die samen in staat zijn geweest een innovatieve table top elektronenmicroscoop (Phenom) voor FEI Company te ontwikkelen waarbij FEI de marketing verzorgt. De omzet van NTS Mechatronica en Sioux Embedded Systems is mede afhankelijk van het succes

Screenshot Teamcenter Community

van de microscoop in de markt. Deze samenwerking heeft het consortium de Mechatronica Award 2006 opgeleverd. Binnen het Make It-programma worden ook regelmatig bijeenkomsten gehouden om kansen voor de industrie uit te wisselen en ondersteunt de BOM risicodragende ontwikkelingsprojecten. “Dergelijke projecten moeten ‘self supporting’ zijn,” licht Blankendaal toe. “Maar we willen natuurlijk wel de vinger aan de pols houden en geïnformeerd blijven en contact houden. Daarom hebben we besloten deze projecten voor de looptijd te voorzien van moderne tools om de communicatie en het beheer van data te verbeteren.” Een andere reden voor de BOM om hiermee te starten is dat uit CPIM projecten naar voren is gekomen dat in samenwerkingsverbanden de communicatie, het beheer en de omgang met technische product documentatie voor verbetering vatbaar zijn. “Omdat UGS ook een actieve ondersteunende rol speelt in de Brabantse industrie en bovendien PLM huisleverancier is van bijna alle grote spelers in de high-tech industrie, hebben we besloten Teamcenter Community aan te schaffen. Een initiatief waarin we door UGS worden ondersteund.” Teamcenter Community zal door de BOM beschikbaar worden gesteld aan projecten die door de BOM binnen het kader van het Make It-programma worden gestart. “We zijn zeker niet van plan

als service provider voor willekeurige samenwerkingsverbanden op te treden,” stelt Blankendaal. “De 50 aangeschafte licenties worden voor de duur van een project beschikbaar gesteld en stoppen met het project waarna ze voor andere projecten beschikbaar komen.” Teamcenter Community werd eind 2006 beschikbaar gesteld. De BOM faciliteert de service en heeft haar ICT-omgeving overeenkomstig aangepast. Virtuele meetings Teamcenter Community is een beveiligde (certificatie door het Amerikaanse Ministerie van Defensie) webgebaseerde collaboration omgeving. Een collaboration omgeving heeft verschillende functies. Naast het gegevensbeheer (checkin/check-out, versie/revisiebeheer), stelt het gebruikers in staat virtuele meetings te houden zonder te hoeven reizen. De visualisatiemogelijkheden maken het mogelijk virtuele producten uit verschillende CAD-systemen samen te bouwen gebaseerd op het standaard JT-formaat van UGS. Verder biedt Teamcenter Community een veelheid aan functies om samenwerking te ondersteunen, zoals project workflows, project agenda’s en –planningen en instant messaging. Omdat Teamcenter Community op het Microsoft platform is ontwikkeld, sluit het aan bij applicaties die iedereen al op zijn desktop heeft, zoals Outlook.

Om de invoering in projecten in goede banen te leiden, is samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven gezocht. “De Faculteit Technologiemanagement ontwikkelt invoeringsmodellen en zorgt voor training van de gebruikers zodat er geen drempels kunnen ontstaan,” aldus Blankendaal die er van uitgaat dat de innovatiegerichte bedrijven die in projecten participeren Teamcenter Community snel zullen omarmen. De bedrijven zullen met Teamcenter Community in staat gaan zijn hun engineering data gecontroleerd en beheerd op te slaan en te delen. Ook het change management om wijzigingen in ontwerpen gecontroleerd door te voeren wordt beschikbaar voor deelnemers. Eye-opener “Gebruik van Teamcenter Community moet in de praktijk zelf uitwijzen wat de breedte van de functionaliteitbehoefte is,” vertelt Blankendaal. “Wij willen daarin niets opdringen maar enkel stimuleren, beschikbaar stellen en zorgen voor de eye-opener. Teamcenter Community, dat de BOM enkel beschikbaar stelt voor samenwerkende MKB-projecten, zal het eerst worden gebruikt binnen de reeds lopende projecten. De eerste signalen van de bedrijven zijn positief en we verwachten een snel toenemend gebruik waarmee Teamcenter Community zijn waarde in korte tijd zal kunnen bewijzen.”

Deze microscoop is ontstaan door een succesvolle samenwerking

31

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


PEZY DEVELOPMENT ONTWIKKELT BEKROONDE DRAAGRING OP HEINEKENS TAPVAT

Geïntegreerde CAD/CAM levert kortere doorlooptijd

Het Heineken Tapvat speelt in op de trend thuis een koel en fris getapt pilsje te kunnen drinken tijdens bijzondere gelegenheden. Dergelijke tapsystemen bestaan in twee varianten. De oudste is de elektrische biertender die moet worden gehuurd of aangeschaft waarin het biervaatje wordt geplaatst. Heineken koos voor een vat dat door een ingebouwde drukpatroon meteen als tap dienst doet. Op dit vat klikt de koper dan enkel nog de twee onderdelen die samen de tap vormen en dan is het geheel bedrijfsklaar. De uitdaging voor Pezy Development was om in een parallelle ontwikkeling met Heineken een draagfunctie te ontwerpen en daarbij ook te zorgen voor het verpakken van de twee taponderdelen terwijl Heineken het vat met de drukpatroon ontwikkelde. Gekozen werd voor een blisterverpakking die in een draagring is geïntegreerd. Zo konden de functies dragen en opbergen worden gecombineerd terwijl aan de logistieke randvoorwaarden kon worden voldaan en het vat bovendien z’n aantrekkelijke buikvorm behield. Pezy ontwikkelde essentiële kunststof onderdelen van het Tapvat en zorgde tevens voor matrijsbegeleiding en goede productieopstart.

21 mei 2007


Pezy Development BV werd in 1995 opgericht als productontwikkelbureau dat klanten helpt bij de constructie van producten en de ontwikkeling van matrijzen. De oprichters, vers van hun opleidingen, hebben het belang en de nieuwe mogelijkheden van kunststof constructies zodanig ingeschat dat ze een eigen bedrijf zijn begonnen. In de loop der jaren zijn de activiteiten uitgegroeid van de ontwikkeling van enkel de productie naar integraal ontwerp waaraan functieontwikkeling en vormgeving is toegevoegd. Dus het ontwerp van zowel het product als de productie. Nog steeds staat kunststof centraal, of het nu gaat om vormbepalende kunststof behuizingen of om kunststof constructies in machines. De markt waarin Pezy werkt, is de complexe technische productontwikkeling van kunststof constructies in consumenten en business to business apparaten. Klanten zijn meestal multinationals met eigen ontwikkelteams. Hoewel de uiteindelijke productie van de ontwikkelde producten vaak in het buitenland plaatsvindt, werkt Pezy nu meestal nog voor de in Nederland gevestigde hoofdkantoren. Inmiddels zijn bij het bedrijf ruim vijftig personen werkzaam, waarvan veertig gebruik maken van een NX licentie, voor styling en design tot en met analyses en CAM. De ontwikkeling is verdeeld over verschillende disciplines: conceptcreatie, functiecreatie, productcreatie en

productiesupport. Deze werken allemaal vanaf het begin samen om voor elk product de juiste combinatie van functie, materiaal en productietechniek te realiseren. Snelheid betekent een hoge toegevoegde waarde in Pezy’s branche. Dat is ook de reden dat Pezy beschikt over een kleine maar gespecialiseerde en goed ingerichte ontwikkelwerkplaats die met NX CAM wordt aangestuurd. Hier kunnen zichtmodellen, functionele prototypes en kleine series spuitgietproducten gemaakt worden. Deze toolshop omvat ondermeer 3-assige CNC freesmachines, zinkvonkmachines, verschillende conventionele banken voor de productie van de matrijs, en een 50tons spuitgietmachine voor het draaien van nulseries, die soms zelfs de complete gevraagde productie vormen. Ook bij de ontwikkeling van de draagring en de verpakking maakte Pezy intensief gebruik van NX. “Na de eerste handschetsen wordt al snel alleen nog met NX gewerkt,” vertelt Reinier Lap die als projectleider bij Pezy werkzaam is. “Zo ook bij het Heineken project waarbij we vele concepten en voorstellen voor de rand van het vat en de draagring in korte tijd konden vormgeven. In deze fase is er op allerlei manieren intensief contact geweest met de klant waarmee al snel overeenstemming werd bereikt over het ontwerp.” Het gehele ontwikkeltraject

van start tot gereed product nam bij elkaar een jaar in beslag. Dat lijkt lang maar is het niet gezien de hoeveelheid randvoorwaarden die aan het product werden gesteld. “Voorafgaand aan dit ontwikkeltraject is een voorlopige concept op de markt geïntroduceerd met een eenvoudige separate verpakking van de tapdelen aan de buitenzijde van het vat,” licht Reinier Lap toe. “Maar dit heeft consequenties voor de schapruimte in de supermarkt en bij de productie vormen de draagring en de tapdelen twee losse delen die apart aangebracht moeten worden. Het verbeterde concept van de draagring met blister was de perfecte maar tegelijk ook de minst eenvoudige oplossing”. De verpakking moet namelijk ook zonder vat in de ring vast blijven zitten zodat dit in de productie één onderdeel blijft. En de verpakking moet zo vast in de ring zitten dat diefstal niet makkelijk is. Maar tegelijk moet de klant de tapdelen juist wel eenvoudig uit de verpakking kunnen nemen.

het aantal iteratieslagen kleiner en door de integratie in NX wordt de cyclustijd korter.” Uit praktische gronden is gekozen voor een blisterverpakking om de tapdelen in de ring te plaatsen. Vanwege de ruimtebeperkingen in de ring was het nog een kunst de beide tapdelen er in onder te brengen. “Hierbij is 3D CAD een goede tool om te komen tot het ontwerp waarbij de complexe vormen van de tapdelen en de draagring zo in elkaar te passen dat de ruimte optimaal wordt gebruikt,” vertelt Reinier Lap. “Heineken zond ons de tapdelen in Stepformaat en daarmee hebben we zo lang geëxperimenteerd tot het goed paste en voor de gebruiker hanteerbaar was.” Voor de specifieke blistertechnologie heeft Pezy de samenwerking met Nelipak gezocht. Nelipak (zie Inzicht 2005 nr.2) heeft als kernactiviteit de ontwikkeling en productie van blisterverpakkingen en zorgde in dit project voor het

productierijp maken en de massaproductie van het door Pezy aangeleverde blisterontwerp. Omdat Nelipak ook NX gebruikt, verliep de communicatie tussen Pezy en Nelipak vlekkeloos. “De samenwerking is zo succesvol verlopen dat we gezamenlijk van de Society of Plastics Engineers internationale erkenning voor het ontwerp van de blister hebben gekregen,” vertelt Lap. De integratie die NX biedt, houdt voor Pezy praktische voordelen in. Wijzigingen in het model kunnen ook snel in de productie van de matrijs worden verwerkt. De doorloop in het proces is sneller en er zijn geen vertaalproblemen. “En dat leverde in het Tapvat-project beslissende doorlooptijdvoordelen op zodat Heineken duidelijk sneller naar de markt kon met deze innovatie,” besluit Reinier Lap.

“Nadat het concept was vastgesteld hebben we snel proefmatrijzen ontwikkeld waarmee we verschillende vormen en materialen hebben getest. Die tests kunnen niet worden ingekort. Er kan hooguit doorlooptijd worden bespaard door het proces te optimaliseren en daarvoor hebben wij de CAD/CAMintegratie in NX.” Het proces om te komen tot de matrijsconstructie is vergaand gestandaardiseerd. Zo beperkt de invloed van wijzigingen op ontwerpen zich vrijwel altijd tot de vormbepalende holtes in de matrijsplaat. Alle overige componenten van de matrijsconstructie zijn voorgedefinieerd en snel beschikbaar Dat betekent dat de inspanning om een complete matrijsconstructie te maken minimaal is. Het doorrekenen van de ontwerpen maakt integraal onderdeel van de ontwikkeling uit. Ook daarbij bewijst NX voor Pezy grote diensten. “Ook hier geldt dat ontwerpen zonder vertaalslagen kunnen worden doorgerekend,” licht Lap toe. “Wijzigingen in het ontwerp zijn ook weer snel door te voeren in het rekenmodel. Door het rekenen wordt 33

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


VEILIGER CONSTRUCTIES MET FEMAP EN NX NASTRAN

KCI voert in korte tijd succesvol nieuwe FEM-software in Grote staalconstructies zijn vrijwel altijd onderworpen aan strenge eisen en moeten door keuringsinstanties worden gecertificeerd. In het ontwerpproces is het rekenen aan de orde van de dag. Zo ook bij het Schiedamse ingenieursbureau Korndorffer Contracting International BV (KCI) dat met 75 medewerkers constructies ontwerpt, veelal voor de olie en gasindustrie.

KCI levert voor de olie- en gasindustrie volledige engineering, design en consultancy services voor on- en offshore winningsinstallaties. Het bedrijf is gespecialiseerd in totale veldontwikkelingen. De kracht ligt hier vooral in het ontwerpen van kosteneffectieve ‘fit-for-pupose’ constructies. KCI dekt daarbij alle engineering disciplines af, van de procesontwikkeling, de grote staalconstructies, mechanische ontwerpen, de piping, elektrische installaties en instrumentatie tot en met inspecties. Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan explosieberekeningen en R&D. KCI is in 1987 opgericht en maakt sinds 2003 deel uit van de Britse Wood Group. De Wood Group is met 18.000 medewerkers in 44 landen een grote dienstverlener in de energiesector. “Kenmerkend voor ons werk is dat wij onze klanten helpen met kosteneffectieve oplossingen die op maat zijn gemaakt voor het doel dat ze moeten dienen”, vertelt Dieter Korndörffer, technical manager bij KCI. “Dat betekent dat wij met projecten vanaf nul kunnen starten en onze opgebouwde kennis en ervaring gebruiken om zo snel mogelijk en met de juiste hulpmiddelen te komen tot efficiënte constructies. De klant geeft daarbij de eisen en randvoorwaarden aan.” KCI ontwikkelt daarop verschillende concepten die met de klant worden besproken. “In deze fase wordt al gerekend aan ontwerpen. Wij doen dat in deze fase vooral analytisch,” zegt Korndörffer. “De reden daarvan is dat we een gevoel moeten behouden van de waarden en orden van grootte van de krachten die optreden.” Dus eindigeelementensoftware worden dan ook in een later traject toegepast. Het gebruik is vooral gericht op het optimaliseren van de constructie wanneer de werking ervan al vaststaat. Deze aanpak voorkomt volgens Korndörffer dat het FE rekenen als een black-box wordt gebruikt waar iets in


gaat en iets uitkomt. Het eenvoudige gebruik van applicaties zoals Femap en NX Nastran zou er toe kunnen leiden dat niet vakkundige rekenaars er plaatjes mee gaan maken met mogelijk desastreuze gevolgen. Wij kunnen dat in onze branche niet hebben.” KCI gebruikt voor het opzetten van constructies 3D Autocad met veel zelfontwikkelde Lisp- en macroprogramma’s. “In de toekomst willen we eigenlijk dergelijke software niet zelf verder ontwikkelen en we sluiten liever aan bij wat commercieel op de markt verkrijgbaar is. Daarbij gaan we niet over een nacht ijs omdat we over een grote gebruikersgroep praten en de kosten van aanschaf en opleiding niet gering zullen zijn.” In juni 2006 is gestart met Femap en NX Nastran. De keuze is na evaluatie hierop gevallen omdat de combinatie Femap en NX Nastran de beste prijsprestatieverhouding te zien gaf voor detailberekeningen. “Daarbij is het ook belangrijk dat de software door de gebruikers wordt aangenomen. En dat is bij Femap erg succesvol geweest. In juni hebben we drie licenties aangeschaft en in oktober is dat al naar vijf gegroeid.” Een groep van ervaren rekenaars is door onze leverancier Femto Engineering in een dag bijgepraat over het gebruik van Femap/NX Nastran. Zelf hebben ze eerst een paar dagen met de software geoefend om de juiste vragen te kunnen stellen en de introductie zo efficiënt mogelijk te laten zijn. Femap/NX Nastran wordt gebruikt voor detailberekeningen aan constructies en ook om deze te kunnen optimaliseren. Het gaat daarbij vooral om berekening van spanningen, eigenfrequenties en knik. “Voor andere toepassingen hebben we een veelheid aan specifieke applicaties in huis. Voorbeelden zijn Autoreagas voor het berekenen van de gevolgen van

explosies en Krasta voor het rekenen aan kranen.” De gegevens uit Autocad kunnen zonder problemen in Femap worden ingelezen. Daarna worden de randvoorwaarden en belastingen aangebracht waarna NX Nastran de constructie doorrekent. De post-processing laat zien waar de grootste krachten en spanningen optreden en waar de constructie verder geoptimaliseerd kan worden. “Door het efficiënte gebruik van Femap en NX Nastran wordt het aantal iteratieslagen minder en de doorlooptijd korter,” stelt Korndörffer. “De output van Femap wordt niet in Autocad gebruikt voor de optimalisatie. Dat loont bij deze grote constructies niet. De Femap pre- en postprocessor gegevens worden nauwgezet gedocumenteerd want die spelen in de rapportages naar de keuringsinstantie een grote rol. Deze beoordeelt of de gebruikte randvoorwaarden aannemelijk zijn en of de constructie juist is doorgerekend voordat ze een certificaat afgeeft.” Een aansprekend voorbeeld waaraan met Femap/NX Nastran is gerekend, is het Observation Wheel dat in Dubai wordt gebouwd. “Het is een groot observatiewiel, vergelijkbaar met de ‘London Eye’ alleen nog een maatje groter: de diameter bedraagt 175 meter,” vertelt Korndörffer. “Wij hebben alle knooppunten ontworpen en succesvol met Femap en NX Nastran doorgerekend. Dit ontwerp hebben we ontwikkeld met dezelfde software die we gebruiken voor olieplatforms en met dezelfde veiligheidskenmerken. Het bijzondere bij deze constructie waren de zogenoemde environmental loads, de belastingen door bijvoorbeeld windeffecten op deze hoogte. Een mooie uitdaging waarvan we er met Femap en NX Nastran nog vele hopen door te rekenen.”

Deflection plot hub design

Self weight

Stress plot

35

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN SOLID EDGE

HIJSBLOKKEN CONFIGUREREN MET SOLID EDGE

De Haan Musselkanaal verbetert bedrijfsproces met integratie Solid Edge en ERP

De Haan Musselkanaal is wereldspeler in de markt van staaldraad eindverbindingen en hijsblokken voor kranen. De geschiedenis van het bedrijf, dat uit 1898 stamt, ligt in de touwslagerij voor de schepen die veen uit de veenkoloniën van Groningen en Drente naar de steden vervoerden. Uit deze activiteit is het bedrijf verder gegroeid in touwbenodigdheden en na de tweede wereldoorlog is men onderdelen voor de staalkabelindustrie gaan produceren. Later zijn daar hijsblokken bijgekomen voor de scheepswerven aan het Winschoterdiep die vooral gestaagde schepen produceerden. Vanaf het begin van de jaren tachtig is De Haan Musselkanaal in een stroomversnelling terecht gekomen. Met de productgroep staaldraad eindverbindingen kon een wereldpositie in de bouwen constructiewereld worden verworven alsook in de verankering van offshore olieplatforms. De productgroep hijsblokken kon profiteren van opkomende uitbesteding bij kranenbouwers en dankzij een nieuw concept voor de ontwikkeling van hijsblokken kon door korte levertijden al snel een stevige Europese positie worden verworven als co-maker in de kranenbouw.

36

De Haan Musselkanaal, waarbij 32 personen werkzaam zijn, maakt deel uit van een holding die complementaire producten ontwikkelt en levert, waardoor synergetische voordelen bij de marketing en verkoop zijn te behalen. De ontwikkeling die De Haan Musselkanaal ruim twintig jaar terug aan haar unieke positie heeft geholpen, is de toolbox-benadering. “Wij zijn in die tijd begonnen met standaardiseren van producten en onderdelen,” licht de heer Stamhuis, commercieel directeur van De Haan Musselkanaal, toe. “Dat stelde ons in staat grote delen van de hijsblokken samen te stellen uit bestaande standaard artikelen waardoor we enorme voordelen konden boeken op het gebied van kwaliteit en doorlooptijd. We waren en zijn nog altijd in staat snel en toch precies op de klantenwens afgestemde producten te leveren.” Deze ontwikkeling liep samen met de uitbestedingsgolf die Europa in de tachtiger jaren overspoelde. Dat leverde De Haan Musselkanaal de positie op waarin veel grote Europese kranenbouwers tot de vaste klantenkring kunnen worden gerekend. “We zien

uiteraard dat onze opdrachtgevers af en toe ook elders gaan kijken. Maar omdat we aan zoveel bedrijven leveren, kunnen we het ons veroorloven veel voorraden aan te houden en zodoende kunnen wij snel leveren waar de concurrentie zo’n twee maanden nodig heeft. En dat is onze kracht die zichzelf op deze manier in stand houdt.” Configureren Kranenbouwers komen in de prototypefase van een nieuw ontwerp met een technische beschrijving van het hijsblok aan bij De Haan Musselkanaal. Daar wordt een voorstel gedaan voor een oplossing en dat wordt al dan niet geaccepteerd. De voorstellen worden met behulp van Solid Edge ontwikkeld. “We hebben de onderdelen in een soort toolbox beschikbaar gemaakt in Solid Edge en kunnen zodoende snel een voorstel genereren,” vertelt de heer Drent, hoofd tekenkamer bij De Haan Musselkanaal. “Circa 80% van een hijsblok kan worden geconfigureerd met behulp van de toolbox, de overige 20% wordt klantspecifiek ontwikkeld en bevat vaak innovaties. Die onderdelen worden

dan weer in de toolbox opgenomen zodat we onze technologisch leidende positie verder kunnen versterken.” Alle onderdelen worden met volledige intelligentie samengebouwd. “Zodoende kunnen we met name bij de complexe projecten de klant snel laten zien hoe het hijsblok zich onder specifieke omstandigheden gedraagt. Dat geldt met name bij configureerbare hijsblokken die op locatie voor verschillende functies kunnen worden omgebouwd. De klant wil zien dat het werkt en is meestal bijzonder gecharmeerd door de wijze waarop wij dat kunnen presenteren.” Solid Edge is niet het eerste CADpakket waarin die toolbox wordt gebruikt. “Al heel vroeg hadden wij een Atari tekensysteem dat later is vervangen door PC-Draft. Dat is rond de eeuwwisseling weer vervangen door HiCAD. Een prima systeem, maar we kregen toenemend problemen met de specificatie van complex gevormde giet en smeedstukken.” In 2003 is Solid Edge aangeschaft waarin de toolbox projectmatig wordt overgezet. Veiligheid Omdat een hijsblok een veiligheidsproduct is, moet De Haan Musselkanaal van alle onderdelen tien jaar lang de materialencertificaten kunnen voorleggen. Dat geldt ook voor alle toegeleverde halffabrikaten. Hiervoor is een kwaliteitssysteem in gebruik waarin per order alle relevante documentatie wordt bewaard. Dit wordt zoveel mogelijk digitaal gedaan. “Helaas zijn niet alle toeleveranciers zover dat ze dat kunnen,” vertelt Stamhuis. “Dat verschil in ontwikkeling zien we ook bij de informatie die wij aanleveren bij uitbesteding. Veel bedrijven kunnen niets met onze 3D data beginnen, dus wordt primair op tekening geproduceerd.” In eigen huis beschikt De Haan Musselkanaal over flexibele faciliteiten om alle halffabrikaten te kunnen nabewerken. Hoewel ook dat vaak wordt uitbesteed. “We hebben een bijna overvolle orderportefeuille,” vertelt Stamhuis. “Dus wat we in eigen huis doen, wordt bepaald door de capaciteit. De uitzondering daarop is het nabewerken

van de haken. Dat is voor ons strategisch. We hebben daarvoor speciale tooling ontwikkeld en bovendien zijn hieraan kritische veiligheidsaspecten verbonden.” Juist vanwege die veiligheidsaspecten wordt veel gerekend aan de hijsblokken. “Daarvoor hebben we voor de standaardblokken zelfontwikkelde rekenprogramma’s in gebruik. De speciale blokken worden analytisch met de hand doorgerekend om het juiste gevoel te houden. FEM-berekeningen worden vooral toegepast bij de staaldraad eindverbindingen waar levensduur en vermoeiing een rol spelen. Die controleberekeningen laten we uitvoeren door een externe deskundige.” Ontwikkelingen De Haan Musselkanaal verkeert in de gelukkige omstandigheid over een volle orderportefeuille te beschikken. Daaraan zit het nadeel dat weinig tijd blijft om de ICT-omgeving verder te ontwikkelen. “We werken nu aan de koppeling van Solid Edge met Ridder R8 zodat artikelgegevens niet meer makkelijk wijzigbaar zijn en tekeningen direct via Ridder R8 zijn op te roepen,” legt Drent uit. “Dat heeft weer te maken met de veiligheidskant van de producten. Het vrijgave proces wordt op deze manier beter onder controle gebracht.” Stamhuis voegt hieraan toe: “we vinden die koppeling van groot belang en maken daarvoor hoe dan ook capaciteit vrij. Want zonder Ridder en Solid Edge zouden wij niet in staat zijn geweest de groei van de afgelopen jaren te realiseren.”

37

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


DUTCH SPACE ONTWIKKELT ROBOTARM VOOR ISS MET EM-WORKPLACE

Kinematische simulatie speelt cruciale rol in voorbereiding ruimtemissies

ESA astronaut Frank de Winne traint voor een ruimtewandeling waarin hij ERA gebruikt om een nieuw zonnepaneel op ISS te plaatsen. Hij staat hierbij aan de basis van de robotarm en bestuurt de robotarm met een bedieningspaneel dat speciaal is aangepast voor de extreme omgeving.

De ruimtevaart is een wereld van spectaculaire gebeurtenissen. Kosmonauten die in de ruimte gaan wandelen en daar reparaties verrichten, het is en blijft bijna onvoorstelbaar. Sinds de ‘live’ beelden van de maanlanding in 1969 zijn we gewend alle belangrijke gebeurtenissen direct op de televisie mee te maken. Daarbij blijft onderbelicht dat de missies worden voorafgegaan door jarenlange planning en minutieuze voorbereidingen om zeker te zijn van succes. eM-Workplace (voorheen bekend als RobCad) uit UGS’ Tecnomatix portfolio speelt hierin een cruciale rol. Zowel bij de ontwikkeling van de robotarm als bij de voorbereidingen van missies. Nederland is hierin een belangrijke partij. Niet alleen is het technologiecentrum van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA in Noordwijk gevestigd, maar ook commerciële bedrijven zoals Nederlands grootste ruimtevaart concern Dutch Space spelen hun partij internationaal mee. Een nieuw onderdeel dat gaat bijdragen aan de uitbouw van het International Space Station ISS, is de robotarm ERA (European Robotic Arm). De arm is ongeveer 11 meter lang en gaat worden

38

ingezet om grote payloads, die door vrachtraketten of de Space Shuttle bij het ISS worden afgeleverd, naar de juiste positie te manoeuvreren. Deze robotarm is ontwikkeld door het Leidse Dutch Space dat is voortgekomen uit Fokker Ruimtevaart en tegenwoordig deel uitmaakt van het Europese ruimtevaartbedrijf Astrium. De kernactiviteiten van Dutch Space zijn engineering en contracting voor de ruimtevaart. Daarbij wordt in opdracht gewerkt en er worden eigen ontwikkelingen en innovaties uitgevoerd. Naast de engineering neemt Dutch Space ook de assemblage voor zijn rekening en test de producten op systeemniveau. Dutch Space kent drie hoofdgroepen: zonnepanelen, structuurdelen en advanced systems. Op het gebied van de zonnepanelen is Dutch Space marktleider in Europa voor specialistische satellieten. Zo beschikt ruim 80% van ESA’s wetenschappelijke satellieten over de Nederlandse zonnepanelen. Ook worden de zonnepanelen van Dutch Space toegepast

op commerciële telecommunicatie satellieten. Structuurdelen levert Dutch Space ondermeer voor de Europese Ariane raket. Bij de Ariane series 1 tot en met 4 heeft Dutch Space interstages ontwikkeld en geproduceerd. Voor de Ariane-5 is de grootste bijdrage het motorframe voor de hoofdmotor. Daarnaast heeft Dutch Space voor de externe boosterrakketten een recoverysysteem ontwikkeld. In de groep Advanced Systems opereert Dutch Space als high-tech ingenieursbureau waar ontwikkelingsprojecten in opdracht worden aangenomen. De ontwikkeling van de ERA hoort hiertoe, net zoals bijvoorbeeld de ontwikkelingen van aardobservatie-instrumenten, bijvoorbeeld voor het vaststellen van het ozongehalte in de atmosfeer en fijnstofconcentraties. Lange adem Projecten in de ruimtevaart vergen een zorgvuldige voorbereiding (er is vaak maar één kans om het goed te doen) en worden daarmee een zaak van lange adem. Het ERA-project is zo’n voorbeeld van een project met een lange aanloop en voorbereidingstijd, die overigens niet altijd samenhangt met de ontwikkeling zelf. Het project is gekristalliseerd uit kleinere studies en projecten die intern en in opdracht bij Dutch Space zijn uitgevoerd. “De geschiedenis van de ERA begint in de vroege jaren negentig,” vertelt Cock Heemskerk, technisch projectleider voor de ERA bij Dutch Space. “Dat was in de tijd van Hermes, de Europese tegenvoeter van de Space Shuttle, en de Man Tended Free Flyer (MTFF), een volledig Europees ruimtestation. De robotarm stond toen bekend onder de naam Hermes Robot Arm (HERA). Toen de Hermes en MTFF programma’s werden opgeheven, maakte HERA een overstap naar MIR-2, de beoogde opvolger van het Russische ruimte station MIR, gebouwd door ’s werelds grootste ruimtevaartbedrijf Energia in Moskou. De naam van het project werd gewijzigd in European Robotic Arm (ERA). Uiteindelijk hebben de geopolitieke ontwikkelingen ertoe geleid dat de basismodules van MIR2 belangrijke bouwdelen vormen van

de eerste fase van het Internationale ruimtestation ISS.” eM-Workplace is direct vanaf het begin bij de conceptontwikkeling toegepast. De ontwikkeling van de werkomgeving van de robot en de robot zelf liepen gelijk op. Door uitwisselingsafspraken met de Russische collega’s bij Energia was de context digitaal beschikbaar en konden virtuele proeven worden gedaan om de verschillende concepten te testen. Hierbij konden de verschillende werkposities op de module van het ruimtestation, de reikwijdte van de arm zelf, de transportvereisten en de capaciteiten worden bepaald. De complexiteit van dit soort bereikbaarheidsanalyses is wat groter dan bij een gemiddelde industriële robot, omdat de symmetrische arm kan ‘lopen’ van de ene werkplek naar de andere. In totaal zijn er meer dan 10 werkplekken gepland op ISS. “De ontwikkeling is vanaf het eerste begin in 3D gedaan. De geometrie van de MIR kon in eM-Workplace worden hergebruikt,” zegt Heemskerk. “Daarbij zijn vele varianten de revue gepasseerd als gevolg van de wisselende omstandigheden. Eerst zou de ERA met een Russische raket vanaf Baykonur worden gelanceerd en later met de Space Shuttle vanaf Kennedy

Middels een simpel grafisch overzicht op een laptop kan een astronaut overzicht houden van de arm buiten op het ISS

39

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


DUTCH SPACE ONTWIKKELT ROBOTARM VOOR ISS MET EM-WORKPLACE

besturingsmogelijkheid heeft de robotarm intern een veiligheidsmodel van zijn omgeving beschikbaar zodat de arm zelf weet wanneer gevaar dreigt. Dat model wordt met behulp van eM-Workplace afgeleid uit het complexe 3D model van het hele Space Station. Het model wordt nog wel vereenvoudigd omdat de rekenkracht aan boord beperkt is.

Eurobot assisteert een astronaut tijdens een ruimtewandeling

De besturing van de arm werkt standaard op basis van 19-bits encoders in de joints, waarmee de arm een openloop nauwkeurigheid van minder dan 1mm bereikt. Eenmaal in de buurt van de beoogde payload, wordt de positie aangepast aan de hand van aan boord bewerkte camerabeelden. Oppakken en neerzetten worden bewaakt en bestuurd met behulp van een ingebouwde krachtsensor.

Space Center. Dat is inmiddels weer veranderd in de Russische Proton raket te lanceren vanaf Baykonur in Kazachstan. “We moesten de robotarm wijzigen als gevolg van het transportmiddel. Dat gold met name voor de Space Shuttle waar de beide polsen extra geknikt moesten worden. Voor de Proton hebben we geen wijzigingen meer aangebracht, anders dan de structuren voor de bevestiging tijdens het transport.” Massa telt Naast de kinematische studies tijdens de ontwikkeling van de robotarm, worden met eM-Workplace de trajecten die de robotarm aflegt tijdens missies gemodelleerd. Daartoe heeft Dutch Space een eigen applicatie in de Robcad-ROSE programmeeromgeving ontwikkeld: PathPlanner. “De reden daarvan is dat de kosmonauten tijdens ruimtewandelingen niet de mogelijkheid en niet het overzicht hebben de arm te besturen met een joystick, zoals oorspronkelijk het plan was. De arm is daarom vergaand intelligent gemaakt en krijgt van te voren zijn off-line geprogrammeerde pad voor de missie geladen. De kosmonauten hebben een eenvoudige besturingsmogelijkheid om licht bij te kunnen sturen. Maar eigenlijk is dat niet nodig.” Met het oog op de in bijzondere gevallen noodzakelijke handmatige 40

ERA kan op meerdere plaatsen op ISS werken

De massa die moet worden bewogen kan oplopen tot wel acht ton. Daarbij weegt de 11 meter lange arm zelf minder dan een industriële robot van anderhalve meter en een draagkracht van tien kilo. “In een baan om de aarde heb je minder last van de zwaartekracht,” vertelt Heemskerk. “Het gewicht is niet belangrijk, maar de massa telt wel. Door de microzwaartekracht is acht ton niet moeilijk te tillen, maar het probleem ligt in het versnellen en vertragen. Acht ton is heel veel, en wanneer die massa eenmaal in beweging is, is het lastig om die weer stil te krijgen. Vooral een onverwachte noodstop leidt tot enorme belastingen

in de joints van de robot en het bevestigingsmechanisme aan de schouder. En dat hebben we moeten verwerken in de constructie. Daarom kunnen we op basis van de in eM-Workplace gemodelleerde paden in een aparte simulator in real-time de dynamische belasting doorrekenen.” Dit werk wordt voor elke missie opnieuw gedaan om ervoor te zorgen dat eventueel doorbuigen van de arm bij vertragingen geen foutmeldingen oplevert en geen schade veroorzaakt aan de constructie van het ISS. Bij alle missies wordt op een laptop computer binnen in het ISS simulatiesoftware geplaatst zodat wanneer de kosmonaut de arm van binnenuit bedient, hij ook de juiste visuele terugkoppeling krijgt op basis van een 3D model. Ook dit model wordt met behulp van eM-Workplace aangemaakt. “Hiermee kan de astronaut de ERA operaties vanuit een kunstmatig vogelvlucht perspectief bekijken,”vertelt Heemskerk. “En dat is heel belangrijk want we kunnen onmogelijk camera’s plaatsen op alle posities waar het er op aankomt.” Lancering in 2009 Zoals de planning er nu uitziet, zal ERA nog een extra vertraging van twee jaar oplopen en eerst in 2009 worden gelanceerd. De oorzaak van de vertraging is ditmaal de module waarop de ERA wordt geplaatst die vertraging heeft opgelopen. “Dat laat ons tijd om de gehele eM-Workplace infrastructuur te migreren van Unix naar het PC platform” vertelt Heemskerk. “De eigen applicaties en de interfacestandaarden moeten worden aangepast. Dat moet op tijd klaar zijn voordat ERA daadwerkelijk aan de slag gaat. Ook kijken we al vooruit naar nieuwe robotprojecten zoals Eurobot en Dexarm die op menselijke schaal gaan werken en bepaalde routinematige taken buiten op het ISS van de kosmonauten gaan overnemen. Deze ontwikkelingen zouden zonder eM-Workplace niet mogelijk zijn en zo draagt het pakket bij aan het succes en het veiliger maken van de ruimtevaart.”

ERA haalt een payload uit de luchtsluis

ISS zoals het vandaag op 350 kilometer boven ons langs vliegt

41

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING


SPECIALE TRAININGSAANPAK

E-learning: praktisch, efficiënt en kostenbesparend Philips Applied Technologies in Eindhoven maakt sinds kort gebruik van een speciale manier van opleiden. Door middel van E-learning worden gebruikers van onder andere Teamcenter Engineering getraind. “Met E-learning volgen de cursisten de training op hun eigen pc op momenten dat het hen het beste uitkomt”, legt project manager Han Smits uit. “Dit biedt in veel opzichten voordelen ten opzichte van de oude manier van trainen.” CADIMP Training uit Kaatsheuvel is al enkele jaren de vaste trainingspartner van Philips Applied Technologies, een bedrijfsonderdeel van Philips dat technologieën en ontwikkeling van nieuwe producten en toepassingen voor de gebieden Healthcare, Lifestyle en Technology levert. “Het werd steeds moeilijker om onze mensen te trainen. Nieuwe medewerkers beginnen niet allemaal op dezelfde dag, het gaat vaak om kleine aantallen… Kortom, het was steeds veel werk, los van de faciliteiten die nodig zijn, de training goed aan te kunnen bieden. Toen CADIMP vervolgens met de suggestie van E-learning kwam, bleek dit een goede oplossing”, vertelt Smits. Eigen stoel “We hebben onze trainingen nu opgesplitst in twee delen: een E-learning traject dat we aanvullen met één dag klassikale training.” De algemene stof is verwerkt in E-learning, de werkplekspecifieke training krijgen de cursisten klassikaal. Hiermee hebben cursisten de mogelijkheid in hun eigen tempo, op hun manier en op een voor hen geschikt moment de training te volgen vanaf de eigen stoel. Toch blijft een bijeenkomst zinvol vanwege een tussentijdse evaluatie, vindt Smits. “Je kunt achterhalen of cursisten de stof begrepen hebben en er is meteen feedback over deze voor ons nieuwe manier van trainen.” ‘Filmen’ op locatie Om het cursusmateriaal perfect af te kunnen stemmen op de behoefte, heeft Smits samen met CADIMP meerdere demo’s van de Teamcenter-training minutieus doorgelopen. “We hebben verbeterpunten aangegeven en verteld wat we misten. Hiermee is CADIMP aan de slag gegaan.” Zo werd voor een aantal handelingen zelfs op locatie ‘gefilmd’: 42

op deze manier werd duidelijk welke handelingen waarom gedaan worden. “Het resultaat is cursusmateriaal waar cursisten de handeling bijna voorgedaan krijgen, voorzien van commentaar waarom we het zo doen”, aldus Smits. Na het doorlopen van alle activities sluiten de cursisten de test af met een post assesment. Resultaten Omdat de training draait op de CADIMPserver, is er de mogelijkheid een LMSdatabase (Learning Management System) aan te leggen die bijhoudt wie, wat, wanneer en hoe vaak heeft getraind. Als cursusleider ontvangt Smits regelmatig een overzicht van de vorderingen van de cursisten. “Dit overzicht, samen met de bijeenkomst, geeft een prima overzicht van de resultaten die cursisten behalen en zwaarte van de cursus”, stelt Smits. Toekomst Smits is erg tevreden over de nieuwe manier van trainen: “E-learning biedt zo veel meer voordelen ten opzichte van de oude manier. Het is praktisch, efficiënt en kostenbesparend.” CADIMP is hierbij een prima partner gebleken. “Dankzij en met de mensen van CADIMP hebben we een perfecte training in elkaar kunnen zetten die ons veel tijd en geld bespaart. Een training die zo goed bevalt, dat we zeker mogelijkheden zien voor opfriscursussen en wellicht zelfs als naslagwerk. E-learning dus een prima voorstel”, lacht Smits.

Enkele demo’s zijn te vinden op www.cadimp.com onder het kopje E-learning.

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING



TRAININGEN APRIL EN MEI 2007

Bedrijf

Datum

Plaats

Titel

CADIMP

02.04.07

`s-Hertogenbosch

Drafting (2 dagen)

CADIMP

02.04.07

`s-Hertogenbosch

Product Preparation (2 dagen)

CAAP

03.04.07

Leusden

Solid Edge Academic training

Bosch Engineering B.V.

03.04.07

Oldenzaal

Training Solid Edge Classic Fundamentals (4 dgn)


04.04.07

Oldenzaal

Basistraining theorie Spanningsleer

CADIMP

04.04.07

`s-Hertogenbosch

NX Sheet Metal (1 dag)

CAAP

05.04.07

Leusden

Solid Edge Basic training

CADIMP

05.04.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Modeling (2 dagen)


05.04.07

Oldenzaal

Solid Edge als verkooptool

CADCenter BV

09.04.07

Bergambacht

Solid Edge Basis Training (3 dagen)

CADIMP

10.04.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Assemblies (2 dagen)

CADIMP

10.04.07

`s-Hertogenbosch

Mill 2 (3 dagen)

CADIMP

10.04.07

`s-Hertogenbosch

Shape Studio (2 dagen)

CAAP

10.04.07

Leusden

Solid Edge Advanced training


11.04.07

Oldenzaal

Eindige Elementen Software Training (3 dgn)


12.04.07

Oldenzaal

Solid Edge als verkooptool

CAAP

12.04.07

Leusden

Solid Edge Customizing

CADIMP

12.04.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Drafting (1 dag)

CADIMP

16.04.07

Brussel

Mill 1 (3 dagen)

CADIMP

16.04.07

`s-Hertogenbosch

NX Manager (2 dagen)

CADIMP

16.04.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Surfacing (2 dagen)

CADCenter BV

16.04.07

Bergambacht

Solid Edge V19 Update Training

CADCenter BV

17.04.07

Bergambacht

Solid Edge Sheetmetal Training

CADIMP

18.04.07

`s-Hertogenbosch

Advanced Assemblies (1 dag)

CADIMP

18.04.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Sheet Metal (1 dag)


19.04.07

Oldenzaal

Verdiepingtraining Solid Edge Surfacing Basic

CADIMP

19.04.07

Brussel

Basic Modeling 1 (2 dagen)

CADIMP

19.04.07

`s-Hertogenbosch


CADIMP

19.04.07

`s-Hertogenbosch

Teamcenter Engineering Author (2 dagen)

Wijzigingen onder voorbehoud. Neem contact op met het desbetreffende bedrijf en vraag naar de laatste status. Bosch Engineering mevr. B. Tangenberg Nijverheidsstraat 99 7575 BH Oldenzaal T. +31 (0)541 53 42 58 www.boschengineering.nl [email protected]

CAD Center IT dhr. H. Botter Tussenlanen 11 2861 CB Bergambacht T. +31 (0)182 35 71 20 www.cadcenter.nl [email protected]

CADIMP

23.04.07

Brussel


CADIMP

23.04.07

`s-Hertogenbosch

CAD update NX3>NX4 (2 dagen)

CADIMP

25.04.07

Brussel


CADIMP

25.04.07

`s-Hertogenbosch


CADIMP

25.04.07

`s-Hertogenbosch

Teamcenter Engineering Site Administration (3 dagen)

CAAP

26.04.07

Leusden



26.04.07

Oldenzaal

Verdiepingtraining Solid Edge Surfacing Advanced

CAAP

01.05.06

Leusden


CADIMP Opleidingen B.V.

CADIMP

01.05.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Modeling (2 dagen)

CADIMP

01.05.07

`s-Hertogenbosch

Migratietraining Ideas>NX (5 dagen)

Luxemburgstraat 5a 5171 PK Kaatsheuvel (NL) T. +31 (0)416 56 19 03 www.cadimp.com [email protected]

CADIMP

01.05.07

`s-Hertogenbosch

Ideas Part Design (4 dagen)

CADIMP

02.05.07

Brussel

Mill 2 (3 dagen)

CAAP

03.05.06

Leusden

Solid Edge Basic training


03.05.07

Oldenzaal

Training Solid Edge Insight Client

CADIMP

07.05.07

Brussel

Assemblies (3 dagen)

CADIMP

07.05.07

`s-Hertogenbosch

Assemblies (3 dagen)

CADIMP

07.05.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Assemblies (2 dagen)

CADIMP

07.05.07

`s-Hertogenbosch

Ideas Assemblies (2 dagen)

43

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING

TRAININGEN EN EVENEMENTEN TRAININGEN EN EVENEMENTEN

TRAININGEN APRIL EN MEI 2007

Wijzigingen onder voorbehoud. Neem contact op met het desbetreffende bedrijf en vraag naar de laatste status. Calton Benelux B.V. dhr Kees Seldenrijk Stadsring 163c 3817 BA Amersfoort (NL) T. +31 (0)33 479 20 10 F. +31 (0)33 479 20 11 www.calton.nl [email protected]

Calton Benelux dhr. Kenneth Lambrechts Generaal de Wittelaan 9 bus 15 2800 Mechelen (BE) T. +32(0)15 45 11 10 F. +32(0)15 45 11 11 www.calton.be [email protected]

CAAP dhr. Ronald Ton Hamersveldseweg 65 3833 GL Leusden T. +31 (0)33 457 33 22 F. +31 (0)33 457 33 25 www.caap.nl [email protected]

44

Bedrijf

Datum

Plaats

Titel

CAAP

08.05.06

Leusden

Solid Edge Advanced training


08.05.07

Oldenzaal

Training Solid Edge Classic Fundamentals (4 dgn)


09.05.07

Oldenzaal

Basistraining theorie Spanningsleer

CADIMP

09.05.07

`s-Hertogenbosch

Solid Edge Drafting (1 dag)

CADIMP

09.05.07

`s-Hertogenbosch

Ideas Drafting (1 dag)

CADIMP

10.05.07

`s-Hertogenbosch

Teamcenter Express Author (2 dagen)

CAAP

10.05.06

Leusden

Solid Edge Customizing

CADIMP

14.05.07

Brussel

CAD update NX3>NX4 (2 dagen)

CADCenter BV

14.05.07

Bergambacht

Solid Edge Basis Training (3 dagen)


16.05.07

Oldenzaal

Eindige Elementen Software Training (3 dgn)


17.05.07

Oldenzaal

Training Solid Edge Insight Administrator

CADIMP

21.05.07

Brussel

Drafting (2 dagen)

CADIMP

21.05.07

`s-Hertogenbosch

Drafting (2 dagen)

CADIMP

21.05.07

`s-Hertogenbosch

Mill 1 (3 dagen)

CADIMP

21.05.07

`s-Hertogenbosch

Teamcenter Express Site Administration (3 dagen)

CADCenter BV

21.05.07

Bergambacht

Solid Edge V19 Update Training Solid Edge Sheetmetal Training

CADCenter BV

22.05.07

Bergambacht

CADCenter BV

23.05.07

Bergambacht

Solid Edge Simply Motion Expert Workshop

CAAP

24.05.06

Leusden


CADIMP

24.05.07

`s-Hertogenbosch

Free Form Modeling (4 dagen)


25.05.07

Oldenzaal

Introductie simulatie en analyse software (CAE software)

CADCenter BV

28.05.07

Bergambacht

Solid Edge Virtual Studio+ Expert Workshop

CADCenter BV

29.05.07

Bergambacht

Solid Edge Advanced Assembly Expert Workshop

CADIMP

29.05.07

`s-Hertogenbosch


CADIMP

29.05.07

`s-Hertogenbosch


CADIMP

29.05.07

`s-Hertogenbosch

Teamcenter Enterprise site Administration (4 dagen)


31.05.07

Oldenzaal

Programmeren en Automatiseren met Femap software

ACTUEEL

PRODUCTEN

PRAKTIJKERVARING



EVENEMENTEN, WORKSHOPS, BEURZEN APRIL EN MEI 2007

Bedrijf

Datum

Plaats

Titel

CADCenter BV

05.04.07

Bergambacht

Gratis Solid Edge introductiemiddag


06.04.07

Oldenzaal

Workshop Solid Edge 3DCAD in Vogelvlucht

CAAP

12.04.07

Leusden

Gratis Wolkshop: Solid Edge ‘SheetMetal’

UGS

19.04.07

Sint-Niklaas

CAE-dag van KAHO St. Lieven (België)


20.04.07

Oldenzaal


UGS

21.04.07

Breda

Open House 2007

CADCenter BV

03.05.07

Bergambacht

Gratis Solid Edge introductiemiddag


04.05.07

Oldenzaal

Workshop Solid Edge 3DCAD in Vogelvlucht

CAAP

08.05.07

Gorinchem

Construction & Shipping Industrie

CAAP

09.05.07

Gorinchem


CAAP

10.05.07

Gorinchem



10.05.07

n.t.b.

Productconfiguratie in het ontwerpproces: Engineering to Order


10.05.07

n.t.b.

Productconfiguratie in het ontwerpproces: Configure to Order


18.05.07

Oldenzaal

Wegwijs in Product Datamanagement


24.05.07

Oldenzaal

Avondsessie 3D CAD in Vogelvlucht


25.05.07

Oldenzaal


Wijzigingen onder voorbehoud. Neem contact op met het desbetreffende bedrijf en vraag naar de laatste status. Cards Engineering B.V. Erik Burghoorn De Waal 42 5684 PH Best T. +31 (0)499 37 19 90 www.cardse.com [email protected]

Femto Engineering dhr. Tom Santegoeds Postbus 2854 2601 CW Delft (NL) T. +31 (0)15 285 05 80 F. +31 (0)15 285 05 81 www.femto.nl [email protected]

NX/TC Usergroup dhr L. Zuijdgeest Postbus 214 7300 AE Apeldoorn (NL) T. +31 (0)55 301 01 70 www.i-deasusergroup.nl [email protected]

45

VOORUITBLIK

Vooruitblik: NX5 UGS komt in mei met de nieuwe versie van NX, versie 5. Lees in onze volgende uitgave meer over de technische aspecten en de ontwikkeling van onze CAD/CAM software NX.

Colofon: w Inzicht is het magazine over Product Lifecycle Management en wordt verspreid onder klanten, relaties en partners van UGS. w Kantoren: Nederland UGS Pettelaarpark 113 5216 PS ‘s-Hertogenbosch www.ugsplm.nl [email protected] Tel. : 073 - 680 25 00 Fax : 073 - 680 25 25 België UGS Belgicastraat 7, bus 3 1930 Zaventem www.ugs.be Tel. : 02 - 709 56 00 Fax : 02 - 709 56 11 w Redactie: Simone Versleijen w Vormgeving, opmaak en druk: Castel Schransstraat 44 2280 Grobbendonk (België) www.castel.be w Reacties kunt u richten aan [email protected] of belt u naar +31 - (0)73 - 680 25 32. w Voor alle technische vragen kunt u terecht bij onze Helpdesk. Vanuit Nederland belt u naar +31 - (0) 73 680 25 43 en vanuit België & Luxemburg belt u +32 - (0)2 - 709 56 66. U kunt een e-mail sturen naar [email protected]. w Voor alle overige vragen (facturen, licenties...) kunt u contact opnemen met de Customer Care Officer. Stuur een e-mail naar plm.cco.benelux@ugs. com of belt u naar 008000-CALLPLM (of 008000-2255756). Vanaf een mobiel nummer uit België en Luxemburg belt u naar +32 - (0)2 - 709 56 25. 46

Teamcenter 2007 Dit jaar lanceert UGS de nieuwe versie van haar productdatamanagment-software, Teamcenter 2007. UGS heeft deze versie voorzien van verbeterde mogelijkheden. De nieuwe versie zal in oktober naar planning gelanceerd worden. PLM Europe Conference 2007 De jaarlijkse PLM Europe Conference in Frankfurt wordt dit jaar gehouden van 15 tot en met 17 oktober in het congrescentrum van het Sheraton hotel. Deze gebruikersbijeenkomst staat al jaren bekend als “Network for Knowledge” waar u op de hoogte wordt gehouden van de nieuwste ontwikkelingen inzake NX Digital Product Development, Teamcenter Digital Lifecycle Management, Velocity Series en Tecnomatix Digital Manufacturing. Op www.plm-europe.org vindt u binnenkort het programma. Bent u geïnteresseerd houdt dan deze website in de gaten. Open House 2007 21 mei 2007 Chassé Theater Breda L’Arte Synergetica - de ultieme PLM ervaring Twee nieuwe product releases, gerenommeerde gastsprekers en de alom gekende hoogstaande break-outsessions overgoten met een saus van show en entertainment. Ingrediënten die van het Open House 2007 de ultieme PLM-ervaring zullen maken. L’Arte Synergetica, want 1 + 1 = meer dan 2 Schrijf deze datum nu reeds in uw agenda!

INFO-AANVRAAG

q Neem contact op met mij. Ik wil meer informatie ontvangen over de volgende producten en/of diensten: q PLM q Solid Edge q NX

q Teamcenter q Tecnomatix q Trainingen

q Schrijf me in op de e-nieuwsbrief: q UGS q Solid Edge

q Gelieve uw gegevens hieronder in te vullen indien ze niet correct zijn: Bedrijf _____________________________________________________________________________ Afdeling____________________________________________________________________________ Contactpersoon_____________________________________________________________________ Straat en Nummer ___________________________________________________________________ Postcode____________________ Gemeente _____________________________________________ Telefoon ____________________ E-mail _________________________________________________

q Stuur voortaan ook een exemplaar van inzicht naar de volgende collega: Bedrijf _____________________________________________________________________________ Afdeling____________________________________________________________________________ Contactpersoon_____________________________________________________________________ Straat en Nummer ___________________________________________________________________ Postcode____________________ Gemeente _____________________________________________ Telefoon ____________________ E-mail _________________________________________________

Dit formulier faxen naar: Nederland 073-680 25 25

België 02-709 56 11

stelt voor

Open House 2007 21 mei 2007 Chassé Theater Breda

In samenwerking met

meer info:

www.ugsplm.nl of www.ugs.be

inzicht Het magazine voor Product Lifecycle Management april 2007: editie 6 Open House mei - Breda

Recommend Documents