Inzicht biedt beleidsbasis Overzicht van de onderzoeken die binnen het programma Digivaardig & Digibewust zijn uitgevoerd

SAMEN WERKEN AAN EEN DIGIVAARDIG EN DIGIBEWUST NEDERLAND

2009-2010

mijndigitalewereld.nl

Inhoudsopgave Voorwoord

p. 1

Door Maxime Verhagen, minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. ‘Allerlei kleine en grote succesverhalen’

p. 2

Interview met Tineke Netelenbos, voorzitter Digivaardig & Digibewust. De Nederlandse benadering van digitale vaardigheden

p. 6

De piramide van digitale vaardigheden. Inzicht biedt beleidsbasis

p. 8

Overzicht van de onderzoeken die binnen het programma Digivaardig & Digibewust zijn uitgevoerd. ‘Niet meer dan logisch dat wij ons hier gezamenlijk voor inzetten’

p. 14

Interview met de founding partners. Het grote publiek bereikt

p. 16

Overzicht van de campagnes gevoerd en/of mogelijk gemaakt door het programma Digivaardig & Digibewust. Een gezamenlijke en krachtige boodschap

p. 20

Interview met de leden van de programmaraad Digivaardig & Digibewust. De kracht van een actief netwerk

p. 22

Overzicht van alle activiteiten van of mogelijk gemaakt door het programma Digivaardig & Digibewust. Samen sterker

p. 38

Overzicht van de samenwerkingsverbanden. Bijeenkomen, informeren en netwerken

p. 40

Overzicht van de evenementen en bijeenkomsten van Digivaardig & Digibewust of waar het programma aan bijgedragen heeft. ‘Ook de komende jaren valt er nog zeer veel te doen’ Interview met Jan van Dijk, hoogleraar Universiteit Twente.

p. 50

Voorwoord ‘Twee jaar Digivaardig & Digibewust laat zien dat we samen heel veel kunnen bereiken.’

Nederlanders zijn sinds het midden van de vorige eeuw vier keer zoveel gaan verdienen, omdat we veel productiever zijn geworden. Dat maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek eind 2010 bekend. Die enorme productiviteitsgroei is voor een groot deel te danken aan ICT. Door het automatiseren van voorspelbare en vaak relatief eenvoudige handelingen hebben werknemers zich kunnen toeleggen op de zaken die echt belangrijk zijn, en die toegevoegde waarde creëren. Ondanks die enorme prestatie is de potentiële winst die met ICT valt te behalen nog hoger. ICT is sinds het begin van deze eeuw bezig aan een opmars in het sociale, maatschappelijke en culturele domein. Het zou me niets verbazen als de impact van die ontwikkeling groter wordt dan hij tot nu toe op economisch vlak is geweest. Juist daarom is het belangrijk dat we die ontwikkeling in goede banen leiden. Enerzijds zijn er geweldige kansen en mogelijkheden dankzij het gebruik van nieuwe media. Cijfers van het CBS laten bijvoorbeeld zien dat maar liefst 91 procent van de Nederlandse jongeren actief is op sociale

Ik hoop dat dit verslag u inspireert te werken aan uw eigen

media. Hiermee behoren onze jongeren tot de top van de

digivaardigheden en digibewustzijn. Bovendien hoop ik dat

Europese Unie. Anderzijds moeten we ervoor waken dat

ook ú uw steentje bijdraagt aan de ontwikkeling van de

mensen buitengesloten worden omdat zij niet over ICT-

vaardigheden van anderen. Twee jaar Digivaardig &

vaardigheden beschikken. De informatiemaatschappij gaat

Digibewust laat zien dat we samen heel veel kunnen

voor sommige mensen sneller en is diffuser dan voor hen

bereiken.

behapbaar is. En laten we eerlijk zijn: zelfs als je er middenin zit is het af en toe niet bij te houden. Dat merk ik als

Maxime Verhagen

twitteraar elke dag weer. Gelukkig houden 60.000 volgers

Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

mij scherp! Niet voor niets is mijn ministerie nauw betrokken bij Digivaardig & Digibewust. In dit programma werken overheden, wetenschap, maatschappelijke organisaties en bedrijven samen om de digitale vaardigheden en het digitale bewustzijn van Nederlanders naar een zo hoog mogelijk niveau te tillen. 1

‘Allerlei kleine en grote succesverhalen’ Wat heeft twee jaar Digivaardig & Digibewust opgeleverd? Wat zijn de uitdagingen voor de komende jaren? We vragen het Tineke Netelenbos, voorzitter van de programmaraad. ‘Digivaardig & Digibewust is een schoolvoorbeeld van de toegevoegde waarde van publiekprivate samenwerking.’ Is de digivaardigheid en het digibewustzijn in

die je nodig hebt? Kun je de betrouwbaarheid van de

Nederland al toegenomen?

gevonden gegevens inschatten? Hoe ga je om met de

‘Een van de eerste zaken die vanuit Digivaardig & Digi-

eventuele risico’s die je tegenkomt? Lukt het je om je

bewust is opgestart, is het in kaart brengen van de mate

persoonlijke doelen op deze manier te realiseren?

waarin de Nederlander over digitale vaardigheden beschikt.

Het verschil tussen knoppenkennis en deze hogere digitale

Dat was voorheen onbekend. Dit onderzoek heeft de

vaardigheden lijkt misschien futiel, maar is er in de praktijk

Universiteit Twente op zich genomen. De afgelopen twee

een van dag en nacht. Vergelijk het met pianospelen. De

jaar zijn de eerste edities van het Trendrapport Computer- en

knoppenkennis daarvoor hebben we allemaal. Iedereen weet

Internetgebruik verschenen. In deze rapporten wordt op

dat als je een toets aanslaat, daar geluid uitkomt. En de

wetenschappelijke wijze de digivaardigheid en het

meeste mensen weten ook nog wel dat hoe verder je je

digibewustzijn van Nederland in kaart gebracht. Het rapport

handen naar rechts beweegt, hoe hoger de tonen worden.

van 2010 moeten we zien als de nulmeting van de twee. De

Dat mensen over die knoppenkennis beschikken, betekent

cijfers die hierin staan zijn namelijk, in tegenstelling tot de

echter niet dat ze kunnen pianospelen. Bij de Beatles of

eerste editie, geheel op basis van eigen onderzoek tot stand

Bach komt veel meer kijken. Hetzelfde geldt voor computers

gekomen. Pas de komende jaren kunnen we meten of er

en internet. Knoppenkennis is randvoorwaardelijk, maar daar

veranderingen optreden. De nulsituatie is dat er ongeveer

is dan ook alles mee gezegd.’

drie miljoen mensen in Nederland zijn die niet of nauwelijks van computers of internet gebruikmaken. Iets meer dan de helft van deze groep betreft mensen die niet over de noodzakelijke vaardigheden beschikken om basale

‘Het gaat er niet om dát je met de computer kunt werken, veel belangrijker is wát je daar vervolgens mee doet.’

handelingen met computers en internet te kunnen uitvoeren. Daarnaast is er ook een grote groep mensen die op zich wel over deze vaardigheden beschikt, maar hier in de praktijk

En wat betekent dit voor de vraag of de digitale

geen gebruik van maakt. Bovendien is er natuurlijk een nog

vaardigheden in Nederland zijn toegenomen?

veel grotere groep mensen die onvoldoende digibewust is

‘We beginnen de concrete resultaten te zien van het feit dat

en dus de risico’s en gevaren van internet onderschat.’

steeds meer mensen zich bewust zijn van het belang van digivaardigheid en digibewustzijn. Een opmerkelijk gegeven

2

Los van hard onderbouwbare cijfers, wat is uw

is bijvoorbeeld dat jongeren online steeds meer verantwoord

eigen gevoel? Heeft het programma effect?

omgaan met hun persoonlijke gegevens. Het percentage

‘Het grootste compliment dat je Digivaardig & Digibewust

jongeren dat zijn profielpagina en zijn persoonlijke gegevens

kunt maken, is dat wij digivaardigheid op een hele nieuwe

op Hyves onzichtbaar maakt, is verdubbeld. Zo vallen er over

manier op de kaart hebben gezet. Lang is gedacht dat

de afgelopen jaren allerlei kleine en grote succesverhalen te

kunnen computeren vooral draait om knoppenkennis, weten

vertellen. Dit maakt duidelijk dat de Nederlandse bevolking

hoe dingen werken. De laatste tijd zie ik dat bij steeds meer

steeds bewuster omgaat met de kansen én de gevaren van

mensen het besef doordringt dat dit niet genoeg is. Het gaat

internet. Gelukkig maar. Uit het eerder genoemde

er niet om dát je met de computer kunt werken, veel

trendrapport is namelijk gebleken dat de gemiddelde

belangrijker is wát je daar vervolgens mee doet. Ben je in

Nederlander tegenwoordig zo’n drie uur per dag achter internet

staat om op internet daadwerkelijk de informatie te vinden

zit, een explosieve stijging in vergelijking met eerdere jaren.

Internet is een steeds belangrijker onderdeel van ons

namelijk dat de informatie- en strategische vaardigheden van

dagelijks leven. Dat maakt het belang van Digivaardig &

de Nederlander de afgelopen jaren stabiel zijn gebleven.

Digibewust alleen maar groter.’

Bovendien blijken deze vaardigheden niet toe te nemen als mensen meer achter de computer zitten. En, hoe bereik je

Ook schrijnend dus dat er nog steeds een grote

mensen die al niet meer in de schoolbanken zitten, maar

groep is die niet meedoet?

werken, misschien kinderen hebben en dus met geheel

‘Inderdaad. Deze mensen dreigen steeds meer buiten de

andere zaken bezig zijn dan het verbeteren van hun

boot te vallen van de huidige informatiemaatschappij.

digivaardigheden en digibewustzijn?’

Dat is dubbel zo vervelend omdat het hier vaak al kwetsbare groepen betreft. Denk aan laaggeletterden, senioren en allochtonen. Digivaardig & Digibewust heeft voor de komende jaren daarom drie hoofddoelen. De eerste hiervan

‘Vaardigheden vergroten van mensen die al op internet zijn, is een grote uitdaging.’

is deze kwetsbare groepen alsnog op internet te krijgen. Dat zal niet vanzelf gaan. Wat de verspreiding van internetgebruik betreft, zijn we inmiddels aangekomen bij de harde kern van niet-gebruikers. Dit zijn personen die niet meer uit zichzelf internet op zullen gaan. Die mensen kunnen we alleen in beweging krijgen met gericht beleid. We moeten hen ondersteuning op maat aanbieden op het moment dat zij ervaren dat ze daar behoefte aan hebben. Bijvoorbeeld als ze bij gemeente, bibliotheek of UWV aan de balie staan. Dus zullen we ook de komende jaren intensief samenwerken met deze organisaties. Daarbij zijn de kennis en vaardigheden van de baliemedewerkers essentieel. Zij moeten weten hoe ze digibeten herkennen, ze moeten de vaardigheden hebben om op de juiste wijze met deze mensen in gesprek te gaan over dit gevoelige onderwerp en zij dienen in staat te zijn hen door te verwijzen naar de juiste instanties en oefenmogelijkheden. Een van de initiatieven die we hiervoor inzetten is een e-Learning module. Dit is een hulpmiddel voor baliemedewerkers om een tekort aan vaardigheden te herkennen – of het nu gaat om lezen, schrijven, rekenen of computeren – en hier op de juiste wijze mee om te gaan. De e-Learning module was een initiatief van de stichting Lezen & Schrijven. Het laaggeletterd zijn en het niet hebben van digitale vaardigheden, gaan vaak hand in hand. Dus is het zaak deze problemen in samenhang en in de juiste volgorde aan te pakken.’ En wat is het tweede doel? ‘De vaardigheden vergroten van mensen die al op internet actief zijn. Misschien is deze uitdaging nog wel groter dan de eerste. Uit het onderzoek van de Universiteit Twente blijkt 3

Zeg het maar… ‘Ook hier geldt dat je met gericht beleid de juiste

van overheden, wetenschap, maatschappelijke organisaties

ondersteuning moet aanbieden op het moment dat deze

en bedrijven hebben we een uitgebreid netwerk aan kennis,

mensen ervaren dat ze daar behoefte aan hebben. Twee jaar

kunde en mogelijkheden. Samen kunnen we de Nederlander’

geleden hebben we vanuit Digivaardig & Digibewust Internet

helpen met het verbeteren van zijn digivaardigheden en zijn

Boot Camp gelanceerd (www.internetbootcamp.nl).

digibewustzijn. We kunnen ervoor zorgen dat iedereen in

Deze site is gericht op mensen die wel al op internet actief

onze samenleving optimaal kan profiteren van de mogelijk-

zijn, maar die nog wat hulp kunnen gebruiken om hun

heden die de nieuwe media bieden, of het nu in cultureel,

vaardigheden te verbeteren – dat zijn bijna alle internetters

sociaal of economische opzicht is. Daar profiteren we als

dus. Op deze site kun je allerlei oefeningen doen. Inmiddels

gehele maatschappij van.’

hebben we vanuit onze partners begrepen dat deze opzet misschien wat eenzijdig op jongeren is gericht. Daarom zijn

Tineke Netelenbos – oud-minister en -politica – is voorzitter

we voor 2011 aan het kijken hoe we het oefenmateriaal dat

van het programma Digivaardig & Digibewust.

in deze training wordt gebruikt, in een ander jasje kunnen steken. Zo kunnen we een bredere doelgroep bedienen. Wat

Doelen van Digivaardig & Digibewust:

hierbij opvalt is dat ook de soms zo bejubelde digitale

• Afname van het aantal mensen in Nederland die niet

generatie behoefte heeft aan aandacht en zorg. Uit het

kunnen omgaan met computers en internet (ongeveer 1,6

onderzoek Einstein bestaat niet, dat Digivaardig & Digi-

miljoen). Met name in de groepen ouderen, economisch

bewust in oktober 2010 heeft gepresenteerd, blijkt dat

inactieven en laagopgeleiden.

jongeren helemaal niet zo vaardig zijn als wel wordt gedacht.

• Versterken van de digivaardigheden van de Nederlandse

Ook hier valt dus een wereld te winnen en hier ligt ook een belangrijke rol voor het onderwijs.’

bevolking. • Bevorderen van het benutten van de mogelijkheden van ICT bij verschillende doelgroepen.

En het derde doel?

• Het versterken van het bewustzijn van digitale risico’s en

‘Nederlanders – of het nu startende of ervaren internet-

het stimuleren van een veilig gebruik van internet en

gebruikers zijn – nog bewuster maken van de noodzaak op

andere digitale middelen.

een veilige en bewuste wijze met internet om te gaan. Zo

A A N PA K

geven we ouders, docenten en hulpverleners handvatten voor het begeleiden van kinderen op internet. Ook trachten

R BE

we te bewerkstelligen dat volwassenen nog zorgvuldiger omgaan met hun persoonlijke gegevens en andere gevoelige

EIKE

N / INFO

RM

ER

E

N

informatie. En er is ook aandacht voor digitale veiligheid binnen het MKB. Samen met onze partners zullen we ons

en waardevol netwerk op te bouwen. Digivaardig &

E

O

O

RV

ER

T WIJ

ZEN

4

/D

ER

waarde van publiekprivate samenwerking. Dankzij de inbreng

RE N

Digibewust is een schoolvoorbeeld van de toegevoegde

U

gestoeld op het feit dat het ons is gelukt een groot, divers

E ST

vertrouwen uitkijk naar de komende jaren, is grotendeels

SIGNAL

‘Ja. Die samenwerking wil ik onderstrepen. Dat ik met

O

Samen met de partners?

N / LEREN

ook op deze derde peiler blijven focussen.’

2011 en verder:

stond nog in de kinderschoenen. Streaming content zoals muziek, tijdschriften en boeken was nog een nagenoeg onbekend fenomeen. Deze ontwikkelingen hebben invloed op Digivaardig & Digibewust. Ze vragen om een verdere aanscherping van onze focus en aanpak. Een doelgroepgerichte aanpak is niet altijd zaligmakend. Veel van deze doelgroepen kampen immers met dezelfde vraagstukken. Bovendien treden er binnen elke doelgroep grote verschillen op. Vandaar dat wij ons vanaf 2011 meer zullen richten op unieke behoeftes van mensen, ongeacht tot welke doelgroep zij behoren.’

‘We hebben middelen beschikbaar om andere organisaties en initiatieven te ondersteunen.’ ‘Ook in 2011 initieert en ondersteunt het programma een groot ‘In de twee jaar dat Digivaardig & Digibewust nu loopt, hebben

aantal uiteenlopende activiteiten. Eén van de meest in het oog

we belangrijke stappen gezet. Er is een netwerk van samen-

springende initiatieven is de opschaling van het succesvolle

werkende partijen tot stand gekomen die zich allen betrokken

concept van de Maatschappelijke Digistage. Daarnaast zoeken

voelen bij de thematiek van digivaardigheid en digibewustzijn.

we naar manieren om het aanbod van cursussen en hulp

Zij dragen actief bij aan de uitvoering van Digivaardig &

inzichtelijk te maken. Dan kan de professional achter het loket

Digibewust en dragen de boodschap van het programma uit

mensen met geen of beperkte digitale vaardigheden

naar hun achterban. Dankzij de inspanningen van de Universiteit

doorverwijzen naar leer- en trainingsmogelijkheden in de directe

Twente hebben we daarnaast een solide wetenschappelijk

omgeving. En diverse themacampagnes moeten de grote

basis gelegd om doelgericht met het verbeteren van digivaar-

groep Nederlanders die wel al online is, laten zien dat er nog

digheden en digibewustzijn aan de slag te gaan. Bovendien zijn

veel meer te halen valt uit het gebruik van digitale middelen.

er door een groot aantal verschillende activiteiten de afgelopen

Met uiteraard aandacht voor het veiligheidsaspect. Dat laatste

jaren ruim 35 miljoen persoonlijke contactmomenten met de

is immers ook een vaardigheid.’

doelgroep gecreëerd. Ik denk dan bijvoorbeeld aan Klik & Tik, Internet Boot Camp, de Digiraad en diverse campagnes als

‘Deze activiteiten verzinnen we als programmabureau overi-

Think before you post, Wachtwoord WisselWeek en Door

gens niet zelf en voeren we in veel gevallen ook niet zelf uit.

internetten blijf je meedoen.’

Digivaardig & Digibewust is juist opgezet om met de middelen die het beschikbaar heeft andere organisaties en initiatieven te

‘Op diverse manieren hebben we de afgelopen jaren ruim 35 miljoen persoonlijke contactmomenten met de doelgroep gecreëerd.’

ondersteunen. Partijen met goede projectideeën kunnen zich dus altijd bij ons melden.’ ‘Door dit soort activiteiten en door de samenwerking met en de ondersteuning van onze partners heb ik er alle vertrouwen in

‘Tegelijkertijd zien we dat de uitdaging die wij als programma op

dat wij ook de komende jaren een belangrijke bijdrage gaan

onze schouders hebben genomen, de afgelopen jaren groter is

leveren aan het verbeteren van de digivaardigheden en het

geworden. Het internetgebruik is explosief gestegen en

digibewustzijn van Nederland.’

technologische ontwikkelingen hebben niet stil gestaan. Toen Digivaardig & Digibewust begon, had bijvoorbeeld niemand nog

Marjolijn Bonthuis is programmamanager

gehoord van de iPad. Het gebruik van internet op de mobiel

Digivaardig & Digibewust 5

De Nederlandse benadering van digitale vaardigheden Om helderheid te verschaffen in de discussies en activiteiten rondom digitale vaardigheden in Nederland en Europa heeft Digivaardig & Digibewust een piramide ontwikkeld waarin de verschillende termen die in dit kader – vaak door elkaar – gebruikt worden een plek hebben gekregen.

De piramide laat de verbanden zien tussen de Europese

2. Formal skills: navigeren op internet, hyperlinks gebruiken,

termen (vanuit de actielijnen van de verschillende DG’s van de

niet gedesoriënteerd raken binnen een website, met surfen

Europese Commissie) en Nederlandse benamingen.

en zoekopdrachten.

Bovendien brengt de piramide duidelijk het werkterrein van

3. Information skills: vinden en gebruiken van informatie, door

Digivaardig & Digibewust in kaart. Het vormt een hulpmiddel

o.a. kiezen van een geschikt zoeksysteem, het definiëren

om de terminologie te duiden en het programma Digivaardig &

van zoekwoorden die zich op het informatieprobleem

Digibewust en haar positie in het speelveld toe te lichten.

richten, het selecteren van geschikte informatiebronnen, het evalueren van informatiebronnen.

De piramide van digitale vaardigheden

4. Strategic skills: voordeel behalen met behulp van

Om iedereen ‘online’ te krijgen is het noodzakelijk dat ook

internet, door het oriënteren op een bepaald doel, de juiste

iedereen ‘e-Included’ is. Deze Europese term geeft aan dat

actie ondernemen om het doel te behalen, de juiste

toegang tot digitale middelen en motivatie om met deze

beslissingen nemen om het doel te behalen en de

middelen aan de slag te gaan onontbeerlijk is. e-Inclusion

voordelen van dit doel behalen.

vormt hiermee de basis van de piramide voor digitale vaardigheden.

De eerste twee niveaus worden in Nederland de digitale basisvaardigheden genoemd. In Europa vallen deze niveaus

In Europa deelt men de benodigde digitale vaardigheden

onder de term digital literacy als onderdeel van de ICT user

(overkoepelend e-Skills genoemd) vervolgens op in ICT user

skills. Het derde en vierde niveau van digitale vaardigheden

skills (de vaardigheden die iedereen nodig heeft om mee te

hebben een overlap met de mediavaardigheden (media literacy).

komen in de digitale maatschappij), e-Business skills (het hogere kader in het bedrijfsleven dat de link moet leggen

Digivaardig & Digibewust heeft zich de afgelopen jaren met

tussen de inzet van innovatieve ICT en de bedrijfsstrategie) en

name gericht op de onderkant van de piramide: de digitale

ICT practitioner skills (vaardigheden voor de ICT-professionals).

basisvaardigheden ofwel het eerste en tweede niveau. Online veiligheid (Europese term e-Safety) is daarin als vaardigheid

De Universiteit Twente heeft vier niveaus van digitale vaardig-

benoemd (het kunnen nemen van maatregelen om risico’s te

heden gedefinieerd die de Europese ICT user skills onderver-

voorkomen) en vormt tevens onderdeel van het digitale

delen. In de piramide zijn deze vier niveaus in het Engels

bewustzijn. Binnen Digivaardig & Digibewust is het digitale

weergegeven:

bewustzijn benoemd als apart cluster, dat deels gefinancierd wordt door de Europese Commissie (DG Information Society).

1. Operational skills: bedienen browser, opslaan bestanden op

6

harde schijf, bedienen zoekmachine en gebruikmaken van

In het jaarplan van 2011 ligt de nadruk op de hoogste niveaus

online formulieren.

van vaardigheden: de informatie- en strategische vaardighe-

den. Doel is gebruikers (het brede publiek, en meer specifiek

Europese Commissie:

de beroepsbevolking) de mogelijkheden van ICT beter te laten

DG Information Society: e-Inclusion, Digital literacy, e-Safety

benutten om persoonlijke doelen te behalen.

DG Enterprise and Industry: e-Skills (e-Business skills en ICT practitionar skills)

Het programma Digivaardig & Digibewust was de afgelopen tweeënhalf jaar gericht op het deel van de piramide onder de stippellijn. Vanaf 2012 zal ook de top van de piramide onderdeel uit maken van het programma. Die top wordt in Nederland geduid met e-Skills. Het gaat hier om vaardigheden voor professionals in alle beroepsgroepen die op hun werk moeten kunnen omgaan met allerlei ICT-systemen (in Europa de e-business skills genoemd of e-Leadership skills). In de punt van de piramide zitten de ICT-professionals, werkzaam in de ICT-industrie of in andere sectoren. Zij hebben vaardigheden nodig (in Europa de ICT practitionar skills genoemd) om nieuwe hoogwaardige systemen voor organisaties te ontwikkelen en te onderhouden. Ook hier speelt digitale veiligheid een rol, maar dan op het niveau van het beveiligen van de ICT-systemen: e-Security.

rity

e-Skills

e-Business skills

ecu

e-S

ITC Practitioner skills

strategic skills

Operational skills

ty

ITC user skills

Formal skills

Literacy

afe

Digital literacy

Information skills

e-S

Media

e-Inclision (acces & motivation)

De piramide van digitale vaardigheden 7

Inzicht biedt beleidsbasis In 2009 en 2010 is het programma Digivaardig & Digibewust betrokken geweest bij een groot aantal onderzoeken op het vlak van maatschappij, computer en internet. Als opdrachtgever, deelnemer en/of financier. Deze onderzoeken tezamen hebben een schat aan informatie opgeleverd. Hiermee kan de komende jaren het beleid rond het stimuleren van digivaardigheid en digibewustzijn nog beter worden vormgegeven. Een bloemlezing.

Jong? Privacy telt! In tegenstelling tot het beeld dat vaak in de media wordt geschetst, blijkt dat jongeren steeds meer waarde hechten aan privacy en de bescherming van hun persoonlijke gegevens. Waar in 2007 slechts 30 procent van de jongeren zijn profielpagina op sociale netwerksites afsloot, bedraagt dit percentage in 2009 meer dan 50 procent. 85 procent van de jongeren schermt bovendien zijn persoonlijke gegevens sowieso af. Ondanks deze voorzichtigheid heef een substantieel aantal jongeren op dit vlak vervelende ervaringen opgedaan. Zo heeft een op de negen respondenten wel eens pijnlijke, onjuiste of zelfs discriminerende informatie over zichzelf op een sociaal netwerk aangetroffen. Een op de acht is daarnaast wel eens geconfronteerd met iemand die zich als een andere persoon voordeed dan dat hij/zij in werkelijkheid is.

Wat

Kleinschalig onderzoek naar online privacybeleving van jongeren

Doel

Over jongeren en privacy wordt veel gezegd. Dit onderzoek levert een fact based basis voor discussie en beleid op.

Voor wie

Iedereen die deelneemt aan het maatschappelijke debat.

Wanneer

Safer Internet Day 10 februari 2009.

Resultaat

Het blijkt dat privacy voor jongeren wel degelijk een issue is. Het onderzoek heeft veel media-aandacht gekregen, onder andere in RTL Nieuws, Radio 538, 3FM, Sp!ts en Algemeen Dagblad.

co-funded by the European Union

8

Dreigingsbeeld internet: code onbekend Het is op basis van beschikbare gegevens niet mogelijk om vast te stellen hoeveel risico internetgebruikers daadwerkelijk lopen. Ook de vraag in welke mate zij zich hiervan bewust zijn, valt daardoor niet te beantwoorden.

Wat

Perceptieonderzoek veilig internet

Door wie

TNO Informatie- en Communicatietechnologie, in opdracht van Digivaardig & Digibewust.

Doel

In kaart brengen welke risico’s internetgebruikers lopen en onderzoeken in welke mate zij zich hiervan bewustzijn.

Verschillende organisaties houden gegevens bij over

Voor wie

Iedereen die professioneel bij dit onderwerp is betrokken.

internetgevaren. Niet alle gegevens zijn echter openbaar, veel zaken zijn niet koppelbaar en niet alle data is voor de

Wanneer

2009

risicovraagstelling even relevant. Zo zijn er wel gegevens

Resultaat

Doordat verschillende partijen gefrag-

beschikbaar over de hoeveelheid spam en virussen, maar is

menteerd gegevens over deze onder-

het onbekend hoe vaak deze ongemakken daadwerkelijk

werpen bijhouden, blijkt het niet mogelijk

leiden tot problemen als het crashen van een pc of het

een integraal risicobeeld voor de

stelen van bankgegevens. Het vertrouwen in digitale

internetgebruiker op te stellen.

diensten door gebruikers is dus vaak op andere zaken

Waar te vinden

Op www.digivaardigdigibewust.nl.

gebaseerd dan op feitelijke kennis van de veiligheid.

Sociale revolutie op internet! Internet zorgt voor een sociale revolutie. Niet alleen vertoeven Nederlanders steeds langer online – gemiddeld 2,7 uur per dag – ook maken laagopgeleiden en werklozen nu meer gebruik van het web dan hoogopgeleide en werkende Nederlanders. Tegelijkertijd tekent zich steeds duidelijker een harde kern van niet-gebruikers af. Deze mensen dreigen de boot van deze sociale revolutie geheel te missen. Aangezien dit toch al vaak kansarmen zijn, zullen zij nu een dubbele achterstand oplopen. Zorgwekkend is tevens dat met dit toenemende gebruik van

Wat

Internetgebruik

internet het digibewustzijn van de Nederlander nauwelijks is toegenomen. De gemiddelde gebruiker is zich onvoldoende

Door wie Doel

Het internetgebruik, de digitale vaardigheden en het digitaal bewustzijn

persoonlijke gegevens. Dit alles blijkt uit het jaarlijkse

van Nederlanders in kaart brengen.

Trendrapport Computer- en Internetgebruik. Meer over dit rapport valt te lezen in het interview met Jan van Dijk op

Universiteit Twente, in opdracht van Digivaardig & Digibewust.

bewust van risico’s en gevaren als een virusbesmetting, creditcardfraude, oplichting, online pesten en diefstal van

Jaarlijks Trendrapport Computer- &

Voor wie

Iedereen die professioneel bij dit onderwerp betrokken is.

pagina 50. Wanneer

2009 en 2010

Resultaat

Diverse inzichten geven sturing aan het programma Digivaardig & Digibewust.

Waar te vinden

Op www.digivaardigdigibewust.nl. 9

Ouders kijken mee. In het begin dan… Nederlandse ouders blijken actieve internetopvoeders te zijn. In de periode dat hun kroost op Hyves gaat (van 8 tot 14 jaar neemt het Hyvesgebruik toe van 33 tot 80 procent) coachen zij hun kinderen actief. Bijna alle kinderen onder de tien delen hun wachtwoord met hun ouders. In deze leeftijdscategorie is de persoonlijke pagina bovendien in vrijwel alle gevallen voor onbekenden afgeschermd. Deze kinderen praten ook wekelijks met hun ouders over hun Hyveservaringen.

Gedurende de puberteit gaan jongeren ook wat Hyvesge-

Wat

Hyvesgebruik onder jongeren van 8 tot 18 jaar.

bruik betreft echter steeds meer op eigen benen staan. Slechts 10 procent van deze jongeren praat nog wekelijks

Door wie Doel

In kaart brengen of en hoe jongeren Hyves in de dagelijkse praktijk gebruiken.

frequentie van het gebruik van sociale netwerken sterk toe. En dat brengt risico’s met zich mee. 1 op de 5 pubers heeft

Stichting Mijn Kind Online, gefinancierd door Digivaardig & Digibewust.

met zijn ouders over wat er op de sociale netwerksite is gebeurd. Maar juist in de puberteit neemt de intensiteit en

Krabbels & Respect plz? Onderzoek naar

Voor wie

Iedereen die deelneemt aan het maatschappelijk debat.

weleens ruzie gehad op Hyves en 1 op de 8 heeft ooit een vervelende krabbel gekregen. Vooral 13- tot 15-jarigen

Wanneer

2009

hebben het daar emotioneel zwaar mee. Met ouders over dit

Resultaat

Doordat het onderzoek veel publiciteit

soort gevaren en voorvallen praten, kan problemen

heeft gegenereerd – onder andere in NOS

voorkomen en helpt bij het verwerken van nare ervaringen.

Headlines, Radio 1, Algemeen Dagblad en Trouw – én doordat de gratis brochure voor ouders over kinderen en Hyves gretig is afgenomen, is het onderwerp op de kaart gezet. Waar te vinden Op www.digivaardigdigibewust.nl.

10

co-funded by the European Union

Einstein bestaat niet Anders dan vaak wordt aangenomen zijn jongeren – dan vaak liefkozend de generatie Einstein genoemd – niet bovengemiddeld vaardig met computers en internet. Bij opdrachten als het selecteren van een goedkoop mobiel abonnement of het zoeken van informatie over een vervolgopleiding scoren zij bijzonder slecht. Dit komt ondermeer doordat jongeren ongeduldig zijn en slecht lezen. Wat

Einstein bestaat niet. Onderzoek naar internetgebruik en -vaardigheden van jongeren.

Door wie

Stichting Mijn Kind Online en MetrixLab, gefinancierd door Digivaardig & Digibewust.

Doel

Fact based beeld verkrijgen van het daadwerkelijke internetgebruik en de digivaardigheden van jongeren. Tips geven aan websitemakers om websites beter in te richten voor jongeren.

Voor wie

Iedereen die professioneel bij dit onderwerp is betrokken.

Tegelijkertijd brachten de onderzoekers de mogelijkheden in kaart om sites die (ook) op jongeren zijn gericht,

Wanneer

2010

gebruikersvriendelijker te maken. Bedrijven en overheden

Resultaat

Het thema van de tekortschietende

kunnen deze 65 tips gebruiken om hun klantvriendelijkheid

internetvaardigheden van jongeren is op

richting jongeren te vergroten. Het rapport is in oktober

de kaart gezet dankzij de media-aandacht

2010 door de DigiRaad – het klankbord van jonge internet-

voor de resultaten van het onderzoek.

gebruikers – overhandigd aan toenmalig minister van

Onder andere NOS Headlines, NOS

Economische Zaken, Maria van der Hoeven.

Radio 1 journaal, 3FM en veel online media hebben aan het rapport aandacht besteed. Waar te vinden Op www.digivaardigdigibewust.nl. co-funded by the European Union

11

Staatssecretaris zet streep door malafide sms-rekening Op 1 maart is de aangescherpte gedragscode sms-dienstverlening van kracht geworden. De nieuwe regels moeten vooral de jonge consument nog beter beschermen tegen ongewenste en soms torenhoge sms-rekeningen. Kamervragen naar aanleiding van het door Digivaardig & Digibewust gefinancierde onderzoek, hebben de politiek mede tot deze actie aangespoord. Vijfentwintig procent van de jongeren heeft wel eens

papers, ring tones en games. Ondermeer het Jeugdjournaal,

ongewenst een abonnement op een sms-dienst afgesloten.

RTL Nieuws, Hart van Nederland en het Algemeen Dagblad

Tegen hun zin – en in eerste instantie vaak zonder het te

melden deze bevinding uit het door de stichting Mijn Kind

weten – zijn deze jongeren soms tot 250 euro kwijt aan wall

Online uitgevoerde onderzoek naar kinderen en mobiele telefoons. CDA-kamerleden voelen vervolgens staatssecretaris Heemskerk aan de tand. Een gelukkig moment; deze heeft net de kamerbrief over de evaluatie van de bestaande sms-gedragscode klaarliggen. Hierin noemt hij maatregelen die hij gaat nemen om de code aan te scherpen.

Wat

Altijd binnen bereik. Onderzoek naar gebruik van mobiele telefoons onder 8- t/m 17-jarigen.

Door wie

Stichting Mijn Kind Online, gefinancierd door Digivaardig & Digibewust.

Doel

Mobiel gebruik onder jongeren in kaart brengen, eventuele problemen adresseren.

Voor wie

Iedereen die professioneel bij dit onderwerp betrokken is.

Wanneer

2010

Resultaat

Dankzij volop media-aandacht is het onderwerp op de kaart gezet. De minister heeft de gedragscode voor sms-diensten aangescherpt.

Waar te vinden Op www.digivaardigdigibewust.nl. co-funded by the European Union

12

Welwillende afwachters en ploeterende volhouders Waar de meeste digibeten positief staan tegenover het leren omgaan met computers en internet, blijken hun redenen om dit nu niet te doen persoonlijk en divers te zijn. De welwillende afwachter bijvoorbeeld wil best op internet, maar neemt hier zelf geen initiatief toe. De ploeterende volhouder heeft zich er juist in vastgebeten, ondanks dat hij de noodzakelijke vaardigheden maar niet onder de knie krijgt. De selectieve kleinverbruiker daarentegen benut slechts een klein deel van de mogelijkheden van internet en heeft zichzelf alleen de hiervoor noodzakelijke vaardigheden aangeleerd. Het zijn drie voorbeelden uit de typologie van niet-gebruikers van computers en internet die in opdracht van het programma Digivaardig & Digibewust is opgesteld. De onderzoekers ontdekten dat de meeste digibeten welwillend staan tegenover het leren gebruiken van internet, maar dat zaken als gebrek aan kennis en ervaring, tijd en energie en negatieve gevoelens zoals faalangst, schaamte en aversie hen hiervan weerhouden. Op basis van deze bevindingen is de volgende typologie van digibeten tot stand gekomen: • het onbeschreven het onbeschreven blad blad • de ongewild de ongewild gelimiteerde gelimiteerde • de afkerige de afkerige criticuscriticus • de tevreden de tevreden traditionalist traditionalist • de welwillende de welwillende afwachter afwachter

Wat

Digibyte, digibabe, digibeet.

• de ploeterende de ploeterende volhouder volhouder

Onderzoek naar de motieven voor het

• de selectieve de selectieve kleinverbruiker kleinverbruiker

niet-gebruiken van computers en internet.

• de ontmoedigde de ontmoedigde afhakerafhaker

Door wie

Marion Duimel (freelance onderzoeker) en Masja Notenboom (Ferro Explore!) in

Voor elke type digibeet hebben de onderzoekers in kaart gebracht wat hun motieven zijn om internet wel en niet te

opdracht van Digivaardig & Digibewust. Doel

gebruiken, wat hun eventuele daadwerkelijke gebruik is en waar de knelpunten liggen om dit verder uit te bouwen. Zo

Inzicht krijgen in de redenen waarom mensen internet niet gebruiken.

Voor wie

vormt deze typologie een belangrijke basis om beleid en

Iedereen die professioneel bij dit onderwerp betrokken is.

activiteiten rond het verbeteren van digivaardigheden aan te

Wanneer

2010

laten sluiten op de specifieke wensen van de doelgroepen.

Resultaat

Verschillende type digibeten zijn geïdentificeerd. Op hun specifieke wensen en eigenschappen kan gericht beleid worden geformuleerd.

Waar te vinden Op www.digivaardigdigibewust.nl. 13

‘Niet meer dan logisch dat wij ons hier gezamenlijk voor inzetten’ Digivaardig & Digibewust is mede tot stand gekomen op initiatief en met ondersteuning van verschillende private partijen. Hoe kijken zij na twee jaar tegen de opbrengst en toegevoegde waarde van het programma aan? ‘Als bedrijven en zeker de overheid sneller digitaliseren dan de burger, heb je een serieus maatschappelijk probleem.’ ‘De laatste jaren zien we een ware internetexplosie. Zowel

Fraude en criminaliteit

wat betreft het aantal beschikbare toepassingen als het

Eén van de partijen die vanaf het eerste moment sterk heeft

gebruik daarvan. Zo verdubbelde het aantal .nl-domeinnaam-

geïnvesteerd in digivaardigheden en vooral digibewustzijn, is

registraties van twee miljoen in 2008 tot ruim vier miljoen

de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Michael

vandaag. De impact van deze ontwikkelingen op de economie,

Samson, adviseur informatica: ‘Op dit moment zijn er in

de maatschappij en het dagelijkse leven is ongeëvenaard.’

Nederland tien miljoen mensen die internetbankieren. Die

Aan het woord is Lycke Hoogeveen, communications

populariteit heeft ook een minder prettige kant. Fraude en

manager SIDN (Stichting Internet Domeinnaamregistratie

criminaliteit – hoewel beheersbaar en incidenteel – zijn

Nederland). Zij is van mening dat deze razendsnelle

eveneens toegenomen. Banken investeren veel in de

ontwikkelingen komen met een verantwoordelijkheid voor

veiligheid van internetbankieren. De gebruiker speelt hierin

de betrokken partijen: ‘Juist omdat alles zo snel gaat, is er

ook een belangrijke rol. Vandaar dat wij de afgelopen jaren

behoefte aan partijen die ervoor zorgen dat mensen

verscheidene campagnes hebben gevoerd om veilig gebruik

vertrouwen hebben in de digitale wereld. Hen helpen zich

van internetbankieren te promoten. Daarnaast zetten we ons

hierin vaardig en veilig te bewegen. Het belang van internet

in binnen Digivaardig & Digibewust. Dat heeft zeker zijn

in onze levens zal tenslotte alleen maar toenemen; de

vruchten afgeworpen. Er zijn steeds minder gebruikers van

mogelijkheden ervan zijn nog lang niet uitgeput.’

onze diensten die achteloos met bijvoorbeeld hun inloggegevens en beveiligingscodes omgaan.’

‘De mogelijkheden van internet zijn nog lang niet uitgeput’. Lycke Hoogeveen, SIDN. Mobiel internet en iPad

‘We moeten voorkomen dat de gebruiker verdrinkt in alle goedbedoelde informatie en hulpmiddelen.’ Gonnie Been, Microsoft.

Ook de andere Founding Partners onderschrijven na twee

14

jaar Digivaardig & Digibewust de noodzaak en toegevoegde

Vinden, aanvullen en versterken

waarde van hun samenwerking. John Burger, manager

De noodzaak tot samenwerking en de toegevoegde waarde

communicatie Ziggo: ‘Een van de opmerkelijkste ontwikke-

van Digivaardig & Digibewust ziet ook Gonnie Been,

lingen van de afgelopen twee jaar is dat het aantal manieren

manager corporate communicatie en sociale innovatie

waarop we ons toegang tot internet verschaffen, is

Microsoft: ‘Als iedere partij die actief is in de digitale wereld

toegenomen. Internet op de mobiel, een iPad; twee jaar

alleen zelf de gebruiker zou helpen en bijstaan, verdrinkt

geleden was dat nog alles behalve gewoon. En dan benut de

diezelfde gebruiker in alle goedbedoelde informatie en

gemiddelde gebruiker vandaag de dag inderdaad nog maar

hulpmiddelen. Vandaar dat het belangrijk is dat wij op dit vlak

een klein deel van alle mogelijkheden.’

samenwerken. Dat komt niet alleen de gebruiker, maar ook

Het is mede hierom volgens Burger belangrijk dat overheid

onze gezamenlijke boodschap ten goede. Het platform dat

en bedrijfsleven de Nederlander helpen op de juiste wijze

Digivaardig & Digibewust biedt, stelt de betrokken organisa-

gebruik te maken van de digitale wereld. ‘Als bedrijven en

ties in staat elkaar te vinden, aan te vullen en te versterken.’

zeker de overheid sneller digitaliseren dan de burger, heb je

Ook de komende jaren zal in de ogen van Been deze

een serieus maatschappelijk probleem. Daarom betekent

samenwerking belangrijk zijn: ‘De vraagstukken waarmee

investeren in nieuwe technologie en nieuwe toepassingen

we te maken hebben, ontwikkelen zich even snel als de

ook investeren in de vaardigheden van de gebruikers. Dat is

technologie. Neem de jongeren. Een paar jaar geleden had

zeker een gezamenlijke verantwoordelijkheid.’

iedereen het nog lovend over de Digitale Generatie. Nu komt

uit onderzoeken steeds duidelijker naar voren dat jongeren dan wel vaak over superieure knoppenkennis beschikken, maar de moderne technologie nog lang niet altijd op een verstandige en productieve wijze kunnen inzetten. Dat is een

‘Deze publiekprivate samenwerking is een voorbeeld voor de Europese en Nederlandse Digitale Agenda.’ Eke Vermeer, UPC.

van de zaken waar we ons de komende jaren op moeten focussen.’

Nieuwe Generatie

Eke Vermeer, manager public affairs UPC, sluit zich hierbij Commerciële knopen

aan: ‘Een steeds groter deel van ons leven speelt zich online

Wouter Rutten, hoofd communicatie NVPI, de branche-

af. Het belang van digivaardigheden en digibewustzijn is de

vereniging van de entertainmentindustrie, onderschrijft het

afgelopen jaren sterk toegenomen. Het is belangrijk dat we

belang van deze focus op de jeugd: ‘Online wordt steeds

met alle betrokken partijen aan deze thema’s blijven samen-

meer het kanaal voor het kopen, luisteren en bekijken van

werken. We moeten zorgen voor brede toegankelijkheid en

games, muziek en films. Ook voor jongeren. Het is belangrijk

veiligheid. Dit is cruciaal om iedereen te laten profiteren van

dat wij hen helpen dit verantwoord en veilig te doen. Het

de digitale omgeving. Een van de belangrijkste doelstellingen

blijkt namelijk dat kinderen op internet steeds jonger hun

daarbij is jongeren leren verantwoord en vooral veilig van

eigen beslissingen nemen. Waar in de winkel pap of mam

internet gebruik te maken. Uiteraard betekent dit dat we ons

betaalt, zijn het op internet de jongeren zelf die de

elk jaar weer zullen moeten inzetten voor een nieuwe

commerciële knopen doorhakken. Dat impliceert een grote

generatie kinderen die met computers en internet start. En

verantwoordelijkheid voor de aanbieders van online content.’

dat in een publiekprivate samenwerking die ook een voorbeeld is voor de Europese en Nederlandse Digitale Agenda.’

Betrokkenheid Ook Marjolein Huls, senior manager communicatie consumentenmarkt KPN ziet het belang van Digivaardig & Digibewust de komende jaren toenemen: ‘Internet is de afgelopen jaren een integraal onderdeel geworden van ons dagelijkse leven. Wie kan er nog werken als zijn computer het niet doet? Zijn vrienden bereiken als de mobiel geen bereik heeft? Die afhankelijkheid creëert betrokkenheid. Als bedrijven kunnen we dat niet negeren. Zeker omdat deze alomaanwezigdheid van ICT de komende jaren alleen maar groter zal worden. Wat betreft de slimme inzet van nieuwe technologie zijn er namelijk nog vele kansen te benutten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de zorg en het onderwijs. Essentieel bij het plukken van die vruchten is dat de gebruiker in staat is productief en veilig met de geboden mogelijkheden om te gaan. Het is niet meer dan logisch dat wij ons hier gezamenlijk voor inzetten.’

15

Het grote publiek bereikt De afgelopen twee jaar heeft het programma Digivaardig & Digibewust verscheidene publiekscampagnes aangejaagd, gesponsord en uitgevoerd. Door elke doelgroep op maat te bedienen, is een gerichte bijdrage geleverd aan het stimuleren van awareness en het vergroten van de noodzakelijke kennis en vaardigheden.

Zeven miljoen hits voor Stanislav Je klikt op een filmpje dat een vriend je heeft doorgestuurd. Stanislav en zijn criminele kompanen bespreken in een slecht verlichte ruimte hun volgende klus. Dan verschijnt plots jouw foto en naam in beeld. Jij bent hun slachtoffer! De gebruikte persoonlijke gegevens zijn uiteraard zojuist van je Hyves-profiel geplukt. Met deze ludieke viral, verspreid via Hyves, werd de

Wat

Veilig internetten heb je zelf in de hand (1)

boodschap van de Postbus 51-campagne Veilig internettten

Door wie

In samenwerking met het ministerie van Veiligheid en Justitie en diverse partners.

heb je zelf in de hand in 2009, bij zeven miljoen Nederlanders voor het voetlicht gebracht. Daarnaast is via

Voor wie

Alle Nederlandse internetgebruikers.

een tv-spot aandacht gevraagd voor de website

Doel

Internetters leren verantwoord om te gaan met hun persoonlijke gegevens online.

www.veiliginternetten.nl. Hier konden de bezoekers vele handige tips vinden voor veilig dagelijks internetgebruik.

Wanneer

Digivaardig & Digibewust zat in de redactieraad van deze

Waar te vinden www.veiliginternetten.nl

campagne.

Resultaat

Augustus 2009 De viral Stanislav is via Hyves 7 miljoen keer bekeken. Ook de tv-spot heeft veel personen bereikt. Veiliginternetten.nl had

Eerst denken dan posten

met name in de campagneweken een flink aantal bezoekers. co-funded by the European Union

Bijna alle jongeren tot 25 jaar (88 procent) vinden dat zij goed nadenken over het online zetten van persoonlijke gegevens. Dit blijkt uit een MSN-peiling onder tienduizend jongeren. Maar is dat ook echt zo? Via de Think before you post Wat game op www.thinkbeforeyoupost.nl en Digivaardig & Digibewust in samenwerking Door wie MSN.nl worden jongeren uitgedaagd dit met Microsoft. te bewijzen. De game is gelanceerd op de Safer Internet Day 2010. In de

Doel

Alle Nederlandse internetgebruikers.

Voor wie

Jongeren inzicht geven in de mate waarin zij verstandig met persoonlijke gegevens

eerste week werd hij 140 duizend keer gespeeld. Het blijkt

omgaan.

dat, alhoewel zoals gezegd bijna alle jongeren aangeven verantwoord met persoonlijke gegevens om te gaan, iets

Wanneer

minder dan de helft er geen moeite mee heeft deze voor

Waar te vinden www.thinkbeforeyoupost.nl

iedereen vindbaar op een sociaal netwerk te zetten.

Resultaat

Februari 2010 Via de game en bijbehorende bannering zijn 1,9 miljoen mensen bereikt Ruim 240 duizend mensen hebben de site www.thinkbeforeyoupost.nl bezocht.

16

co-funded by the European Union

Hacker hunt in Habbo Hotel Weet jij de hacker te pakken te krijgen die actief is in Habbo Hotel? Met deze game worden jongeren gewezen op de gevaren van zwakke wachtwoorden. Als jij de hacker al te pakken kan krijgen, hoe makkelijk moet het voor hem dan niet zijn om het tegenovergestelde doen?

Minister Hirsch Ballin geeft samen met Digiraad de aftrap voor de Postbus 51 Campagne in 2010.

Op 17 mei 2010 heeft Minister Hirsch Ballin van Justitie samen met vertegenwoordigers van de Digiraad – het

Wat

(vervolg)

klankbord van jonge internetgebruikers – de aftrap gegeven voor het vervolg op de Postbus 51-campagne Veilig internet-

Veilig internetten heb je zelf in de hand

Door wie

In samenwerking met het ministerie van Veiligheid en Justitie en diverse partners.

ten heb je zelf in de hand uit 2009. Op verschillende manieren worden de risico’s van identiteitsfraude en de

Voor wie

Alle Nederlandse internetgebruikers.

mogelijkheden om dit te voorkomen bij internetters onder de

Doel

Internetgebruikers concrete tips en trucs geven om identiteitsfraude te voorkomen.

aandacht gebracht. In samenwerking met Habbo is de Hackers Hunt opgezet voor jonge internetters. Daarnaast zijn

Wanneer

ook radio- en televisiespots uitgezonden.

Waar te vinden www.veiliginternetten.nl Resultaat

2010 Op de eerste dag van de Hackers Hunt in

In vergelijking tot de campagne van 2009 richten deze

Habbohotel hebben ruim 24.000 kinderen

activiteiten zich nog meer op het geven van concrete tips:

meegedaan. Bannering van de gehele

1. Controleer aan wie je je persoonlijke gegevens mailt.

Postbus 51 campagne heeft gezorgd voor

2. Verander regelmatig je wachtwoord.

ruim 12 miljoen contactmomenten.

3. Check de s achter de http in het webadres.

Ruim 61.000 mensen heeft de site

4. Werk met automatische updates, een firewall,

veiliginternetten.nl bezocht.

antispyware en een virusscanner. 5. Stel een ID-alert in zodat je melding krijgt als er over jou iets op internet verschijnt.

co-funded by the European Union

17

Wissel je wachtwoord! Veel Nederlanders gebruiken een voorspelbaar wachtwoord voor verschillende toepassingen zonder dit wachtwoord bij tijd en wijle te wijzigen. Zo hanteert 26 procent van de Nederlanders een naam van een geliefde of familie. Ook data van huwelijk of geboorte en de naam van een huisdier zijn populair.

Op Den Haag Centraal Station worden mensen aangespoord hun wachtwoord te wisselen. Tijdens de Wachtwoordwisselweek werden internetgebruikers via radiospotjes, een speciale website en door free publicity in verschillende media als het NOS journaal, RTL Nieuws, Radio 538, het AD, de Telegraaf en ook Koffietijd op dit probleem gewezen. Zo werd aandacht gegenereerd voor de website www.wisseljewachtwoord.nl.

Wat

Wachtwoord wissel week

De Wachtwoordwisselaar die op deze site wordt

Door wie

Digivaardig & Digibewust

aangeboden, stelt iedere bezoeker in staat zijn eigen sterke

Voor wie

Alle internetters.

en unieke wachtwoord te kiezen.

Doel

Mensen wijzen op de noodzaak van goede wachtwoorden en hun in staat stellen deze te ontwikkelen en tijdig te

Rachel Peeters, namens Digivaardig & Digibewust

wijzigen.

verantwoordelijk voor de campagne: “Door al deze aandacht zijn mensen wakker geschud. Zwakke wachtwoorden

Wanneer

Eerste week oktober 2010

brengen grote risico’s met zich mee. Misbruik kan niet alleen

Website

www.wisseljewachtwoord.nl

financiële schade opleveren maar ook emotionele gevolgen

Resultaat

Ruim 50 duizend mensen hebben in de

hebben. Bijvoorbeeld als iemand jouw mailadres of

campagneweek de campagnesite

Facebook pagina hackt om onder jouw naam berichten te

bezocht. Dankzij alle media-aandacht en

versturen. Dankzij de Wachtwoordwisselaar heeft nu

de radiospotjes zijn ruim 9 miljoen

niemand meer een excuus om nog langer met slechte

mensen bereikt.

toegangscodes te werken.” 18

Iedereen kan internetten Dat is de boodschap van de gelijknamige thema-avond die omroep Max uitzond op 13 september 2010. Het is de aftrap van de campagne Door internet blijf je meedoen, die ouderen inspireert en informeert om van internet gebruik te maken. En deze campagne bleek hard nodig. Onder het oudere deel van de Nederlandse bevolking bevinden zich relatief veel niet-gebruikers van computer en internet. Zonde, juist voor senioren zijn de voordelen van internet groot. Niet meer de deur uit hoeven voor het regelen van bankzaken, zware boodschappen thuis laten bezorgen of gemakkelijk contact onderhouden met kinderen en kleinkinderen; het zijn maar een paar van de gemakken die via internet voor senioren binnen handbereik komen. Vandaar dat ouderen de kans werd geboden via een speciaal 0900-nummer informatie- en oefenmateriaal aan te vragen, de website www.doorinternetblijfjemeedoen.nl is gelanceerd, en de betrokken partijen investeerden in het verder uitbreiden van het netwerk aan cursussen in de buurt.

Wat

Door internet blijf je meedoen

Door wie

Gezamenlijke campagne van SeniorWeb, Radio5 Nostalgia, de RVU, ILC Zorg voor Later, Plus Magazine en Digivaardig & Digibewust

Voor wie

Senioren

Doel

Oudere Nederlanders die nog niet online zijn, inspireren dit wel te worden.

Marjolijn Bonthuis, verantwoordelijk voor het programma

Wanneer

September 2010

Website

www.doorinternetblijfjemeedoen.nl

Resultaat

Dankzij de uitgebreide media-aandacht en de

Digivaardig & Digibewust: “Ouderen kunnen vandaag de dag

ingezette middelen heeft de campagne-

in een sociaal isolement raken als zij internet niet kunnen of

boodschap een substantieel deel van de

willen gebruiken. Helaas is dit voor veel senioren het geval.

doelgroep bereikt: ruim 800 duizend senioren.

Vaak is dit digibetisme eigenlijk helemaal niet nodig. Veel

Ook heeft de campagne aandacht gekregen

ouderen hebben koudwatervrees, ze ‘weten’ dat internet

in De Wereld Draait Door en Koefnoen. Dit

niets voor hen is, zonder er ooit gebruik van te hebben

heeft ervoor gezorgd dat aanvullend ruim

gemaakt. Vandaar dat wij, samen met onze partners, deze

2 miljoen mensen met het thema kennis

laagdrempelige campagne zijn gestart om hen over de

hebben gemaakt.

streep te trekken.’ 19

Een gezamenlijke en krachtige boodschap Waarom zijn zoveel verschillende organisaties betrokken bij het programma Digivaardig & Digibewust? We vroegen het enkele van hen.

‘Het gaat erom mensen sterker te maken en de samenleving

belevingswereld. Of het nu gaat om een hobby of contact

vitaler.’ De betrokkenheid van de ROC’s bij het programma

met de kleinkinderen.’ ‘Wij kunnen niet al die mensen

Digivaardig & Digibewust werkt in de ogen van Jos Leen-

bereiken’, zegt Van Hoogdalem, ‘daarvoor is de landelijke en

houts, bestuurslid MBO Raad, twee kanten op. ‘Enerzijds

gezamenlijke aanpak van dit programma vereist.’ ‘We

kunnen we een bijdrage leveren aan het versterken van de

moeten het als afzonderlijke organisaties ook niet zelf wíllen

digivaardigheden van de samenleving. Onze leerlingen zijn

doen’, vult Maes aan. ‘Via het programma Digivaardig en

bijvoorbeeld actief in het coachen van MKB-ondernemers op

Digibewust kunnen we een gezamenlijke en krachtige

dit terrein. Anderzijds treffen we, vooral in het volwassenen-

boodschap uitdragen. Naar tien verschillende boodschappen

onderwijs, de doelgroep van dit programma aan. Wij kunnen

zou de doelgroep niet luisteren’.

die mensen helpen met modules als ETV en Seniorweb die vanuit het programma ter beschikking worden gesteld.’

‘Naar tien verschillende boodschappen luistert de doelgroep niet.’ Toine Maes, Stichting Kennisnet.

‘Zonder digitale vaardigheden is het haast onmogelijk toegang tot de arbeidsmarkt te krijgen.’ Isabel Coenen, FNV vakcentrale. Voorwaarde voor werk en inkomen En niet alleen in het onderwijs spelen digivaardigheden een

20

Gezamenlijke aanpak

steeds belangrijkere rol. ‘Zonder digivaardigheden is het

Dat jongeren relatief digivaardig zijn, betekent volgens Toine

haast onmogelijk toegang tot de arbeidsmarkt te krijgen’,

Maes, directeur Stichting Kennisnet, echter niet dat het

stelt Isabel Coenen, beleidsadviseur onderwijs en arbeids-

programma hen links moet laten liggen. ‘De meeste

markt FNV vakcentrale. ‘Zo zijn veel vacatures tegenwoordig

scholieren en studenten kunnen inderdaad de spreekwoor-

alleen online te vinden. Digitale vaardigheden zijn bovendien

delijke knoppen bedienen. Dat wil echter niet zeggen dat zij

noodzakelijk om je professioneel te ontwikkelen. “De

daarvan ook optimaal en verstandig gebruik maken. Zo varen

computer” is een integraal onderdeel van bijna elke type

studenten vaak blind op Google zonder de betrouwbaarheid

werk geworden. Mensen die hierin niet mee zijn gegaan,

van de bron te controleren of feiten te checken.’ ‘Ook wij

dreigen de boot te missen. De FNV zet zich, mede via dit

merken dat jongeren moeite hebben de waarde en

programma, in om dat te voorkomen en de werkzekerheid

betrouwbaarheid van informatie te beoordelen’, reageert

van werknemers op de arbeidsmarkt te versterken.’ Sandra

Coen van Hoogdalem secretaris bij de Vereniging Openbare

van Gaalen, landelijk manager arbeidsmarketing UWV

Bibliotheken. ‘We vinden het noodzakelijk om aan het

Werkbedrijf, onderstreept dit toenemende belang van

versterken van die vaardigheden te werken. Bibliotheken

digitale vaardigheden op en rond de arbeidsmarkt. ‘Internet

hebben immers tot taak kennis en informatie aan de

is een steeds belangrijker kanaal voor onze dienstverlening.

samenleving ter beschikking te stellen, of dit nu per boek of

60 Procent van de WW-aanvragen krijgen we tegenwoordig

in digitale vorm is. De doelgroep is echter groot en divers.

online binnen. Binnenkort kunnen onze klanten via

Naast de genoemde jongeren zijn er ook senioren die nog

www.werk.nl een portfolio (werkm@p) bijhouden. Zo laten

geen muis kunnen bedienen.’ Daniel de Levita, directeur

zij werkgevers zien wat zij te bieden hebben. Daarnaast zijn

Senioweb, voegt toe: ‘Volgens het CBS is 68% van de

er nog volop mogelijkheden die we beter kunnen benutten.

vijftigplussers in Nederland Online. 1,8 miljoen dus nog niet.

Zo worden de meeste bijstandsuitkeringen - net een andere

Deze groep voelt niet uit zichzelf de behoefte om online te

doelgroep dan die van de WW - nog via de traditionele weg

gaan. We moeten hen aanspreken vanuit hun dagelijkse

aangevraagd.’

Kansen benutten

Programmaraad Digivaardig & Digibewust:

Om dat soort issues aan te pakken is het vooral noodzakelijk om te werken aan de e-awareness van overheidsbestuurders. Dat vindt althans Lucas Lombaers, directeur arbeidszaken publieke sector ministerie BZK. ‘ICT biedt volop kansen om de productiviteit van de publieke sector te verhogen, de kwaliteit van onze dienstverlening te verbeteren en meer burgers bij het openbaar bestuur te betrekken. We moeten dan wel bestuurders stimuleren die kansen te zien en ze te benutten.’ ‘Ook wij hopen via dit programma dat digitaal bewustzijn te versterken’, vult Marianne Schrijver, afdelingshoofd Werk & Inkomen Vereniging Nederlandse Gemeenten aan. ‘De gemeenten zijn zich steeds meer aan het ontwikkelen tot hét loket voor overheidsdienstverlening. Dat loket is steeds vaker ook digitaal. Dit betekent inderdaad dat bestuurders zich van de mogelijkheden en onmogelijkheden van digitale dienstverlening bewust moeten zijn. Net zoals het natuurlijk alleen zin heeft digitale overheidsdiensten aan te bieden als de gebruikers daarvan over de vaardigheden beschikken om die verstandig te gebruiken. Via de volwasseneneducatie leveren gemeenten een bijdrage aan het verbeteren van deze vaardigheden. De brede opzet van dit programma helpt ons aan deze beide zaken te werken.’

‘Het gaat erom mensen sterker te maken en de samenleving vitaler.’ Margreet de Vries, Stichting Lezen & Schrijven. Juist nu Ook Margreet de Vries, directeur Stichting Lezen & Schrijven, vindt - zij het om andere redenen - dat de scope van het programma niet te smal moet zijn. ‘Laaggeletterdheid en digivaardigheid én ook financiële en gezondheidsvaardigheden zijn vaak gerelateerde onderwerpen. Het gaat erom mensen sterker te maken en de samenleving vitaler. Dat kunnen we alleen samen aanpakken. Dat moeten we juist nú doen. Het probleem van laaggeletterdheid hebben we 25

FC: 0C-100M-10Y-0K

FC: 15C-0M-0Y-30K

jaar te laat onderkend. Daardoor zijn er nu niet alleen meer laaggeletterden dan noodzakelijk was geweest, ook rust op het onderwerp een taboe. Dat maakt het werken aan een oplossing moeilijker. Gelukkig zijn we er wat digivaardigheden en digibewustzijn betreft op tijd bij.’ 21

De kracht van een actief netwerk Digivaardig & Digibewust is het platform voor alle partijen die zich met het stimuleren van verantwoord en kundig internetgebruik bezighouden. Vanuit dit netwerk is er de afgelopen twee jaar een groot aantal uiteenlopende activiteiten ontplooid. Dankzij de inzet van alle netwerkpartijen en een groot aantal externe experts en andere betrokkenen zijn activiteiten van de grond gekomen als Cyberouders, via de Maatschappelijke Digitstage en de Herkenningswaaier tot het Internet Bootcamp. Zo is een groot deel van de Nederlandse bevolking bereikt. Een bloemlezing.

e-Ondernemen doe je zo Sociale media, vergelijkingssites, blogs, forums en wiki’s: ook een MKB’er kan vandaag de dag niet om de realiteit van internet heen. Moderne informatie- en communicatiemiddelen veranderen de klantrelatie ingrijpend. Dankzij het werkboek Ondernemen met sociale netwerken kan elke ondernemer daar nu zijn voordeel mee doen. Wat

Werkboek ondernemen met sociale netwerken

Door wie

Nederland Digitaal in Verbinding in samenwerking met Syntens adviseurs.

Voor wie

Ondernemers.

Doel

Ondernemers handvatten bieden om de mogelijkheden en kansen die internet biedt te benutten.

Wanneer

Beschikbaar sinds december 2009.

Resultaat

Inmiddels hebben enkele duizenden exemplaren van het werkboek aftrek gevonden.

In het werkboek staan naast basisinformatie tal van praktische voorbeelden hoe ondernemers nieuwe media in hun bedrijfsvoering kunnen integreren. Lezers ontdekken kansen voor hun bedrijf aan de hand van hun persoonlijke netwerkschema: een overzicht van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen die ze al lezend in het werkboek verzamelen. Met dit overzicht kunnen MKB-ondernemers de juiste strategische en tactische keuzes maken en concrete stappen zetten. Het werkboek is te downloaden op www.mijndigitalewereld.nl.

22

Ouders helpen hun verantwoordelijkheid te nemen Met stickers vragen beantwoorden, leuke oefeningen doen en onder begeleiding van pap of mam verantwoord leren internetten. Dat is waar het tweeledige Gezinspakket e-safety om draait. Voor ouders zit in het pakket een handboek met informatie en tips, voor kinderen allerhande inspirerend oefenmateriaal. Zo leren ouders en kinderen samen hoe om te gaan met zaken als contact met onbekenden op internet, het maken van een profiel op een sociale netwerksite of wat zij kunnen doen als er sprake is van online pesten. Het Gezinspakket e-safety is ook online te vinden op www.esafetykit.net. In andere Europese landen is het gezinspakket uitgebracht via het INSAFE netwerk (zie pagina 41). Wat

Gezinspakket e-safety

Door wie

Insafe, Digivaardig & Digibewust, UPC.

Voor wie

Internettende kinderen tussen 6 en 12 jaar en hun ouders.

Doel

Kinderen en ouders leren verantwoord en veilig om te gaan met internet.

Wanneer

Beschikbaar sinds 2009.

Resultaat

Meer dan 30 duizend pakketten zijn afgenomen door onder andere bibliotheken en scholen. Nog steeds opvraagbaar!

co-funded by the European Union

Ook Willie is nu Webwijs Ook voor mensen met een verstandelijke beperking kan internet een zegen zijn. Chatten met vrienden, ontspannen een filmpje kijken of samen gamen. Voor de gevaren van internet is deze groep echter extra kwetsbaar. Vandaar dat zij dankzij het programma Willie Webwijs leren verstandig met internet om te gaan.

Wat

Willie Webwijs

Door wie

Stichting STRAS, gewone kansen voor bijzondere mensen.

Voor wie

Mensen met een verstandelijke beperking zoals leerlingen in het speciaal onderwijs.

Doel

Deze mensen de handvatten bieden om veilig en productief gebruik te maken van internet.

Willie is een crash test dummy. De professor die normaliter

Wanneer

2009 (met update in 2010).

voor hem zorgt, gaat op vakantie. Dus moet de gebruiker

Resultaat

Het programma kent tot nu toe onge-

Willie helpen zijn weg te vinden op internet. Zo leert de

veer drieduizend gebruikers. Vanwege

doelgroep al doende hoe verantwoord met computer en het

de positieve feedback is in 2010 een

wereldwijde web om te gaan. Kijk op: www.williewebwijs.nl.

gebruiksvriendelijkere 2.0-versie ontwikkeld.

23

Verkeersouders nu ook op de digitale snelweg Hoe lang mag een kind per dag achter de computer zitten? Hoe moeten we met pesten via internet omgaan? En als scholieren thuis voor hun huiswerk de computer gebruiken, waar begint dan de verantwoordelijkheid van de ouders en houdt die van de school op? Het landelijke netwerk van Cyberouders helpt schoolbestuurders, docenten, ouders en kinderen bij het beantwoorden van dit soort vragen; zij zijn de verkeersouders van de digitale snelweg.

Om ouders en docenten goed te begeleiden, organiseren de

Wat

Cyberouders

cyberouders ondermeer informatieavonden op scholen.

Door wie

Vereniging voor Openbaar Onderwijs.

Daarnaast is er een Cyberkoffer beschikbaar met allerhande

Mede gefinancierd door Digivaardig &

informatiemateriaal over kinderen en internet. Hierin zitten

Digibewust.

onder andere brochures over mobiele telefonie en verliefd

Voor wie

worden op internet. Kijk op: www.cyberouders.nl.

Ouders en onderwijzers die zich verantwoordelijk voelen voor het internetgedrag van hun kinderen en leerlingen.

Doel

Ouders en docenten helpen hun kinderen te coachen bij het bewust en veilig gebruik maken van internet.

Wanneer

Gestart in 2009.

Resultaat

Er zijn nu ongeveer 30 cyberouders actief en er komen vele verzoeken binnen voor ouderavonden.

24

co-funded by the European Union

ROC-leerling wordt MKB-adviseur ROC-leerlingen brengen hun kennis over veilig internetten en sociale media over op MKB’ers. Door middel van deze coaching leren de ondernemers de kansen te benutten die internet hen biedt. Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van de MKB’ers denkt dat

vaardigheden te bekwamen en de commerciële kansen op

de digitale veiligheid van zijn onderneming op orde is. Dit

dit vlak te benutten. Kijk op: www.i-coachnederland.nl.

terwijl 60 procent van de MKB’ers slachtoffer is geweest van een digitaal incident, zoals een virusinfectie of diefstal

Wat

I-coach

van een laptop. Om hierin verandering te brengen heeft

Door wie

YoungWorks samen met verscheidene ROC’s.

Frank Heemskerk, de toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken, in maart 2009 de eerste I-coach-

Voor wie

(Amersfoort) en ROC Friesepoort. Deze leerlingen hadden

Voor ROC-leerlingen én voor MKBondernemers.

certificaten uitgereikt aan leerlingen van het ROC ASA Doel

Leerlingen hun internetkennis laten

met succes de lesmodule I-coach en bijbehorende stage bij

overbrengen op MKB-ondermers die hun

een MKB’er doorlopen. Door het project I-coach worden

digivaardigheden willen ontwikkelen.

ROC-leerlingen enerzijds aangespoord hun digivaardigheden

Wanneer

2009 (het project is inmiddels afgerond).

verder te ontwikkelen en over te brengen op anderen,

Resultaat

In 2010 zijn nog eens acht ROC’s aangehaakt.

anderzijds krijgen MKB-ondernemers zo de kans zich in deze

co-funded by the European Union

Wegwijzers in de digitale wereld De websites www.digivaardigdigibewust.nl en www.mijndigitalewereld.nl vormen de online visitekaartjes van het programma Digivaardig & Digibewust. De eerste van de twee sites richt zich op de netwerk-

Wat

www.mijndigitalewereld.nl en www.digivaaridigdigibewust.nl.

partners en stelt hen in staat elkaar op te zoeken en informatie te vinden over hoe zij mee kunnen doen aan het

Door wie

Digivaardig & Digibewust

programma. De tweede is de publiekssite. Hier vinden

Voor wie

Respectievelijk voor iedereen die wil

mensen die willen werken aan hun digivaardigheden en

werken aan zijn digivaardigheden en

digibewustzijn de daarvoor noodzakelijke informatie.

digibewust zijn en voor het netwerk van partnerorganisaties dat bij het programma betrokken is. Doel

Basisinformatie over het programma aanbieden en mensen voorzien van informatie en doorverwijzen naar de juiste partijen en loketten.

Wanneer

In de lucht sinds 2009.

Resultaat

Ruim 80 duizend bezoekers per jaar. 25

Jouw onderneming is zooó 1980 Hanteert jouw onderneming een wachtwoordenbeleid? Maakt het back-ups van gevoelige data? Mogen werknemers in de tijd van de baas met vrienden chatten of muziek downloaden? Door het invullen van de vragenlijst op www.digibarometer.nl kunnen ondernemers beoordelen hoe volwassen hun digitale veiligheid is. te hebben gehad met een digitaal incident. In 2010 is rond een onderdeel van de Digibarometer een succesvolle campagne ingericht: Wachtwoordwisselweek (zie pagina 20). Wat

Digibarometer

Door wie

Digivaardig & Digibewust

Voor wie

MKB

Doel

Ondernemers inzicht bieden in de kwaliteit van hun digitale veiligheidsmaatregelen.

Wie de vragenlijst invult, krijgt niet alleen een persoonlijk

Wanneer

De site bestaat sinds 2007 en heeft

veiligheidsrapport en een lijst met tips en adviezen, maar ziet

zowel in 2009 als in 2010 een update

ook hoe hij scoort in verhouding tot de concurrentie. Het

ondergaan.

blijkt dat ondernemers over het algemeen de digitale veiligheid van hun organisatie hoog inschatten terwijl

Resultaat

Inmiddels zijn een kleine 10 duizend Digibarometers ingevuld.

tegelijkertijd de helft van hen tevens aangeeft ook te maken

Helder in beeld In maart 2010 heeft Digivaardig & Digibewust geholpen bij de totstandkoming van een aflevering van Helder, een programma van de Teleac. Deze episode was getiteld Het Digitale Tijdperk. In de aflevering werd ruim aandacht besteed aan het gebrek aan digitale vaardigheden onder de Nederlandse bevolking. Wat

Aflevering Helder

Onder anderen Jan van Dijk, hoogleraar aan de Universiteit

Door wie

Digivaardig & Digibewust helpt redactie

Twente, gaf in het programma zijn visie op deze

Helder bij invulling van een van hun

problematiek. Daarbij besteedde het programma ook

afleveringen.

uitgebreid aandacht aan de veiligheidsaspecten van internet.

Voor wie

Alle Nederlandse tv-kijkers.

Ruim 100 duizend mensen hebben de aflevering bekeken.

Doel

Aandacht vragen voor digitale tijdperk en de kansen en risico’s daarvan.

Wanneer

2010

Resultaat

100.000 mensen hebben de aflevering bekeken.

26

In korte video’s leg vindt op internet. N geleerde oefenen. oefent u bijvoorbee nepdierentuin Diere

Nu voor iedereen!

Klik & Tik. Het int

Klik & Tik. Het internet op. Met dit programma kan iedereen zijn digitale vaardigheden bijspijkeren. Met simpele oefeningen en leuke filmpjes leert de gebruiker ondermeer basale vaardigheden als online formulieren invullen, e-mailen, surfen, zoekmachines raadplegen en het gebruiken van sociale media.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

De website www.oefenen.nl en de twee korte

Wat

promotiefilmpjes zijn gericht op alle Nederlanders die hulp

Door wie

kunnen gebruiken bij het werken aan hun basale digitale vaardigheden: jongeren die de basisvaardigheden nog niet beheersen, beginnende internetters die nog wel wat hulp kunnen gebruiken en ouderen voor wie het gebruik van computers en internet geheel nieuw is. In 2010 hebben het

Het internet op Websites bekij Zoeken met ee Invullen en aan E-mailen Downloaden

Optimaal gebruik Het programma ric hun weg te vinden in het dagelijks lev Kik & Tik. Het internet op. overheid, belasting Initiatief van ETV.nl, gefinancierd door Digivaardig & Digibewust, Emmia regelen, dat gaat t Educatieve Multimedia, AT5, Stichting internet opvan helpt u Expertisecentrum ETV.nl, ROC Amsterdam en Digitaal Trapveld mogelijkheden. Cybersoek.

ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie,

Voor wie

Alle startende internetgebruikers.

het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, FNV

Doel

Startende internetgebruikers op een

vakcentrale, het UWV Werkbedrijf en het programma

Om het programm vaardigheden bijbrengen zoals kunnen regionale zenders surfen en e-mailen. De site is live sinds maart 2010. informeren en enth In de eerste maanden bezochten ruim laagdrempelige manier basale digitale

Digivaardig & Digibewust de handen ineen geslagen om de sociaal economische positie van digibeten te verbeteren, onder andere door het landelijk aanbieden van Klik & Tik.

Wanneer

Het internet op. Deze partijen onderstrepen hiermee de

Resultaat

noodzaak van een gezamenlijke aanpak voor het verbeteren

tienduizend mensen Klikentik.nl (de

van digitale vaardigheden van 1.6 miljoen digitaal analfabeten.

voorganger van oefenen.nl). Inmiddels

www.o

hebben bijna 40.000 mensen Klik & Tik gevonden.

27

Klik & Tik. Het intern programma Digivaa

Spreekbuis voor de jeugd Wie jongeren wil bereiken, moet eerst naar jongeren luisteren. Vandaar dat Digivaardig & Digibewust samen het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, zich met raad en daad terzijde laat staan door de Digiraad. Deze adviesraad bestaat uit jongeren die actief betrokken zijn bij het ontwikkelen van beleid en voorlichting rond kinderen en veilig en vaardig internetgebruik. De Digiraad heeft de afgelopen twee jaar op zeer uiteen-

Helpen voorkomen

lopende wijzen haar steentje bijgedragen aan de discussies

Digiraadslid Veerle Klijn legt de noodzaak van de inspanning

rond jongeren en internet. Zo deed de Digiraad tijdens de

van de raad uit: ‘Op Hyves zie ik wat mijn vriendinnen doen.

World Conference on Information Technology (mei 2010)

Ik chat en mail met ze. Door dat persoonlijke contact, voelt

een oproep aan de wereld om jongeren te betrekken bij

internetten algauw heel veilig. Niet iedereen is zich daardoor

beleid, productontwikkeling en onderwijs rond betrekking tot

bewust van alle gevaren. Er zijn nog steeds meisjes die

nieuwe media. Organisaties als KPN, SIDN, UPC, Intel,

verliefd worden op iemand die ze eigenlijk niet kennen.

Hogeschool InHolland en het Platform Bèta Techniek traden

Ook pesten via internet komt te veel voor. Net zo als niet

op als medeondertekenaars van deze oproep. Hiernaast ging

iedereen zich realiseert dat als je iets op het web zet, dit

in oktober 2010 Maria van der Hoeven, de toenmalig

daar voor altijd blijft staan. Dat soort problemen moeten we

minister van Economische Zaken, in gesprek met de

voorkomen. Kinderen doen er uiteraard goed aan met elkaar

jongeren over de uitkomsten van het onderzoek Einstein

en met hun ouders over deze onderwerpen te praten. Dat

bestaat niet (zie pagina 9). Ook hebben leden van de

opzich is echter niet genoeg. Ook de Digiraad kan eraan

Digiraad een gesprek gehad met eurocommissaris Neelie

bijdragen dat iedereen op een veilige manier van alle

Kroes over jongeren en nieuwe media.

mogelijkheden van het net gebruikmaakt.’ Wat

Digiraad

Door wie

Verscheidene enthousiaste jongeren ondersteunen Digivaardig & Digibewust en ook het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.

Voor wie

Iedereen die naar de jongeren wil luisteren.

Doel

Onderwerpen agenderen op het scheidsvlak van jongeren en nieuwe media die deze jongeren nauw aan het hart gaan.

Wanneer

Sinds 2007.

Resultaat

De Digiraad heeft op zeer uiteenlopende

Een andere prestatie van formaat zijn de bijdrages die de

wijzen van zich laten horen. Naar het

Digiraad heeft geleverd aan het programma Cluebie van

programma Cluebie op DisneyXD kijken

DisneyXD. De jonge kijker werd door de Digiraad op deze

honderdduizenden jongeren per aflevering.

manier onder andere geïnformeerd over de Irisscan, GPS op de mobiele telefoon en Google Streetview. Deze afleveringen haalden bij elkaar een kijkcijfer van 1,8 miljoen. 28

co-funded by the European Union

Opsporing verzocht (en vergemakkelijkt) Niemand zegt aan de balie van de gemeente of de bibliotheek spontaan dat hij niets van computers en internet weet. Zonde, juist een baliemedewerker kan mensen met lage digitale vaardigheden doorverwijzen naar handig oefenmateriaal en de juiste instanties. Vandaar dat de Herkenningswaaier Digibetisme baliemedewerkers hierbij helpt.

De herkenningswaaier bevat praktische handvatten om

ondersteuning krijgen aangeboden. Zo heeft iemand die

digibetisme te herkennen zónder deze mensen te

zowel laaggeletterd als digibeet is, er baat bij in eerste

stigmatiseren of voor het blok te zetten. Het gaat hier

instantie te werken aan zijn lees- en schrijfvaardigheden.

bijvoorbeeld om mensen die naar de balie komen voor zaken

Geletterdheid is immers randvoorwaardelijk voor het leren

die zij veel gemakkelijker via internet kunnen afhandelen, of

omgaan met computer en internet.

klanten die ‘nu even niet op hun e-mailadres kunnen komen’. Daarnaast geeft de waaier tips en trucs om met deze mensen over het onderwerp van digivaardigheid in gesprek

Wat

websites waar baliemedewerkers deze mensen vervolgens

Door wie

naar toe kunnen doorverwijzen.

Initiatief van stichting Lezen & Schrijven, samen met Digivaardig & Digibewust.

Voor wie Altijd het juist aanbod Op basis van deze ervaring en die met eerdere herkennings-

Herkenningswaaier Digibetisme / E-learning module

te gaan. Uiteraard inclusief een handige lijst van adressen en

Baliemedewerkers van maatschappelijke instellingen en bedrijven.

Doel

Ervoor zorgen dat digibetisme en andere

waaiers voor laaggeletterdheid hebben het programma

vaardigheidsvraagstukken worden

Digivaardig & Digibewust en de stichting Lezen & Schrijven

herkent. De persoon in kwestie op de

medio 2010 besloten gezamenlijk de e-Learning module te

juiste wijze op pad helpen bij het

ontwikkelen. Via deze internettool kunnen baliemedewerkers

verbeteren van zijn vaardigheden.

zich bekwamen in het herkennen en doorverwijzen van

Wanneer

2010

mensen met uiteenlopende vaardigheidsvraagstukken. Dit

Resultaat

Zowel de herkenningswaaier als de

kunnen zowel mensen zijn die kampen met laaggeletterd-

e-Learning module heeft gretig aftrek

heid, rekenproblemen als een gebrek aan digitale vaardig-

gevonden bij onder meer gemeenten en

heden. Het ontwikkelen van deze geïntegreerde tool heeft

bibliotheken.

ervoor gezorgd dat de betrokken personen altijd de juiste 29

Pleidooi voor een doorlopende leerlijn informatievaardigheden Kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar laten zich sterk beïnvloeden door commerciële uitingen op internet. Ze kunnen reclame niet van andere boodschappen onderscheiden en zijn vatbaar voor misleiding. Naast een aanpassing van de Kinder- en jeugdreclamecode is het wenselijk een doorlopende leerlijn informatievaardigheden te ontwikkelen voor zowel het primair als het voortgezet onderwijs. Dit is de strekking van het boek Contact! Kinderen en nieuwe media. In deze publicatie breken de auteurs, op basis van wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik van nieuwe media door basisschoolleerlingen, een lans voor het aanleren van digitale vaardigheden. Zo stellen zij bijvoorbeeld dat het goed zou zijn als kinderen reeds in het basisonderwijs leren een website te bouwen. De auteurs zijn van mening dat als kinderen zelf ervaring opdoen met het zenden van informatie, zij vervolgens beter in staat zijn de boodschappen van anderen op waarde te schatten. Wat

Contact! Kinderen en nieuwe media

Door wie

Sociaal, Cultureel Planbureau, stichting Mijn Kind Online en Digivaardig & Digibewust.

Voor wie

Politici, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.

Doel

De relatie tussen kinderen en nieuwe media inzichtelijk maken en knelpunten agenderen.

Wanneer

Juni 2010

Resultaat

Het eerste exemplaar van het boek is in ontvangst genomen door ZKH de Prins van Oranje tijdens het World Congress on Information Technology. Ook is er een Engelse vertaling van het boek gemaakt.

co-funded by the European Union

30

Alles wat je wilt weten over jouw kind of puber op internet Ouders lopen vandaag de dag rond met allerlei vragen over hun kinderen en internet. Dat begint vaak met vragen als: wat doen jongeren nu eigenlijk allemaal online? Wat zijn hun mogelijkheden? Maar ook: met wie kan ik ze wel en niet laten chatten? Hoe zorg ik ervoor dat ze geen gewelddadig en seksueel getint beeldmateriaal tegenkomen? Vanaf welke leeftijd geef ik mijn zoon of dochter eigenlijk een mobieltje? Om ouders te helpen met dit soort vragen heeft de stichting Mijn kind Online verschillende handige brochures met praktische antwoorden ontwikkeld.

Tot de titels die zijn uitgegeven behoren: • Verliefd op internet

Wat

nieuwe media

• Speciaal onderwijs op internet • Mijn kind en internet/Mijn puber en internet

Diverse brochures over kinderen en

Door wie

Stichting Mijn kind online en Digivaardig & Digibewust.

• Mijn kind en online video/Mijn puber en Youtube. • Mijn kind mobiel/Mijn puber mobiel

Voor wie

Ouders met internettende kinderen.

• Mijn kind op Hyves/Mijn puber op Hyves.

Doel

Ouders informeren over allerlei zaken waar hun kinderen tegenaan kunnen lopen bij het gebruik van nieuwe media.

Bij enkele van deze uitgaven zijn gespecialiseerde derden betrokken geweest. De uitgave Verliefd op internet is

Wanneer

2009 en 2010

bijvoorbeeld tot stand gekomen in samenwerking met de

Resultaat

Van de verschillende brochures zijn

politie. Tevens is deze uitgave op alle politiebureaus ver-

inmiddels in totaal zo’n 75 duizend

spreid. De verschillende brochures hebben gretig aftrek

exemplaren verspreid. Voor 2011 staat

gevonden via ondermeer scholen, bibliotheken en GGD’s.

er een verzamelbundel in de planning.

Alle brochures zijn te downloaden via www.mijndigitalewereld.nl. co-funded by the European Union

31

Niet voor watjes Ben jij best vaardig op internet, maar kan het nog beter? Weet jij iemand die zijn digitale vaardigheden eens nodig moet bijspijkeren? Dan is Internet Boot Camp er voor jou! Tijdens een vierdelige drilcursus onder leiding van een mededogenloze maar ervaren instructeur, leer je wat er nodig is om écht digivaardig te zijn. Kun jij het goedkoopste vliegticket vinden? Weet jij welk van de informatiebronnen de betrouwbaarste is? Alleen als je al dit soort vragen goed beantwoordt, overleef je Internet Boot Camp. Waar Klik & Tik. Het internet op. een training voor beginners

In 2011 wordt Internet Boot Camp gerestyled zodat zij met

biedt, richt Internet Boot Camp zich juist op de mensen die

een eigen look and feel voor verschillende doelgroepen op

reeds ervaring met internet hebben, maar hun digitale

maat kan worden ingezet.

vaardigheden verder willen versterken. Zij kunnen vier trainingsmodules doorlopen die zich ieder richten op een unieke set digitale vaardigheden. Veel bibliotheken en andere programmapartners hebben Internet Boot Camp geïntegreerd in hun cursusaanbod. Wat

Internet Boot Camp

Door wie

Digivaardig & Digibewust in samenwerking met de Universiteit Twente.

Voor wie

Iedereen met internetervaring die zijn digivaardigheden naar een hoger plan wil tillen.

Doel

Mensen helpen met het versterken van hun digitale vaardigheden (met name de informatie- en strategische vaardigheden).

Wanneer

Sinds eind 2009.

Resultaat

Veel media hebben aandacht besteed aan de lancering van Internet Boot Camp door toenmalig staatssecretaris Heemskerk in de Openbare Bibliotheek in Den Haag. Verschillende online exploitanten als IlseMedia, Ster, Hyves, MSN, AdLINK, Webads, Marktplaats, RTL en Adfactor hebben 20 miljoen bannervertoningen aangeboden, grotendeels belangeloos. Dat heeft geleid tot 75 duizend unieke bezoekers tot nu toe. 15 duizend mensen hebben Internet Boot Camp doorlopen.

32

Staatssecretaris Heemskerk waagt zich samen met een beginnende internetter in Internet Boot Camp.

Meer halen uit het digitale overheidsloket Verschillende overheidsorganisaties zijn medio 2010 onder leiding van Novay een proef gestart om burgers meer en beter gebruik te laten maken van de digitale overheidsloketten. Onderzocht wordt ondermeer hoe baliemedewerkers digibeten kunnen doorverwijzen en hoe het online overheidsloket slimmer bij de reeds digivaardige gebruiker onder de aandacht kan worden gebracht. De resultaten van de proef zullen in 2011 in de bedrijfsvoering van de verschillende organisatie worden geïntegreerd. Het uiteindelijke doel van deze inspanningen is het gebruik

Wat

e-Loket op 1

van de digitale overheidsloketten te doen toenemen.

Door wie

Novay en de Gemeente Amsterdam,

Aangezien het elektronisch afhandelen van bijvoorbeeld

De Belastingdienst, de Gemeente

informatieverzoeken en vergunningsaanvragen vele malen

Rotterdam, het Juridisch Loket, het

efficiënter is dan het werken met een fysieke balie, kan op

UWV en de gemeente Tilburg.

deze wijze aanzienlijk worden bespaard op de uitvoerings-

Voor wie

organisaties.

kosten van de overheid. Voor 2011 staat de publicatie Vaardige burgers aan het loket op stapel. Hierin staan tips

Alle overheidsinstellingen en uitvoerings-

Doel

Best practices ontwikkelen om het

voor het herkennen van digibeten en het hen doorverwijzen

gebruik van digitale overheidsloketten te

naar geschikt opleidingsmateriaal. Ook de Stichting Lezen &

stimuleren.

Schrijven werkt mee aan deze publicatie en geeft aanbeve-

Wanneer

Gestart medio 2010.

lingen op het vlak van laaggeletterdheid.

Resultaat

De proef loopt nog. Het is de bedoeling

Tineke Netelenbos: ‘Mensen met te weinig vaardigheden

de resultaten in 2011 te integreren in de

blijven dankzij deze loketaanpak niet meer onopgemerkt. Ze

bedrijfsvoering van de betrokken

krijgen precies dat steuntje in de rug dat nodig is om online

organisaties.

te gaan, want iedereen kan internetten en heeft daar baat bij.’

33

Maatschappelijke stage? Leer een ander internettten! Het kabinet Rutte 1 is van zins per augustus 2011 een maatschappelijke stage verplicht te stellen voor alle leerlingen in het vmbo, havo en vwo. Mocht dit voornemen werkelijkheid worden, dan biedt de Maatschappelijke Digistage deze leerlingen de kans hun internetvaardigheden in te zetten om digibeten wegwijs te maken op het wereldwijde web.

Digistagair geeft uitleg aan beginnende internetter.

Wat

Maatschappelijke Digistage

Door wie

UWV WERKbedrijf, Centrale Bibliotheek Den Haag en programma Digivaardig &

De Maatschappelijke Digistage borduurt hiermee voort op

Digibewust.

het succes van I-coach. Het concept wordt uitgebreid naar leerlingen in het havo en vwo enerzijds en van MKB-

Voor wie

Digibeten.

ondernemers naar de gehele Nederlandse bevolking. Dit jaar is het concept van de Maatschappelijk Digistage met succes

Leerlingen uit het vmbo, havo en vwo.

Doel

Leerlingen hun verplichte maatschappe-

uitvoerig getest in de regio Den Haag door UWV WERKbe-

lijke stage laten inzetten om digibeten te

drijf en de Centrale Bibliotheek Den Haag. Klanten van het

helpen met het bijspijkeren van hun

UWV worden doorverwezen naar de bibliotheek. Hier

digivaardigheden.

worden zij geholpen door de maatschappelijke Digistagiaires

Wanneer

Sinds 2010

die hen begeleiden bij het gebruik van het oefenprogramma

Resultaat

Op achtien locaties zijn de voorbereidin-

Klik & Tik. Het Internet op. Op vier locaties in het land is het

gen voor de Maatschappelijke Digistage

inmiddels al mogelijk een Maatschappelijke Digistage te

in gang gezet. Vijftien andere locaties

lopen: Den Haag, Rotterdam, Oss en Amersfoort.

onderzoeken op dit moment of deelname wenselijk is.

34

Laagdrempelig advies voor ondernemers Kan ik beter een online programma dan Excel gebruiken voor mijn boekhouding? Hoe kom ik via de sociale media in contact met nieuwe klanten? Wat is de beste manier om online personeel te werven? MKB-ondernemers en zzp’ers uit de regio Amsterdam die met deze en andere digitale vragen worstelen kunnen sinds oktober 2010 terecht bij de Open Inloop voor Ondernemers van Cybersoek in het stadsdeel Oost. Cybersoek biedt hen zowel een vraagbaak, trainingsmogelijkheid als een platform voor het ontmoeten van andere ondernemers. In 2011 verschijnt op basis van deze ervaringen een hand-

Wat

Open inloop voor ondernemers

Door wie

Stichting Cybersoek in samenwerking met Zwind en Syntens.

boek met methodiekomschrijving. Hiermee zal personeel van ondernemershuizen in Breda, Utrecht, Den Haag en

Voor wie

inloop voor ondernemers. Daarna is het de bedoeling de

MKB-ondernemers en zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers).

Almere kennismaken met de ins and outs van de Open Doel

Ondernemers helpen de zakelijke

aanpak met behulp van ondermeer de Kamer van Koophandel

mogelijkheden van het internet beter te

en VNO-NVW naar de rest van het land te exporteren.

benutten. Wanneer

Vanaf oktober 2010.

Resultaat

De pilot in Amsterdam is succesvol verlopen. De aanpak zal in 2011 worden uitgebreid naar de rest van het land.

Kijkwijzer voor games Om ouders en instituties te helpen met het nemen van verantwoorde beslissingen rond gaming, heeft het NVPI een special PEGI-handboek ontwikkeld voor bibliotheken, scholen, buurtcentra en andere openbare instellingen met game consoles. PEGI is het leeftijdsclassificatiesysteem van de gameindustrie. Digivaardig & Digibewust heeft meegeholpen bij de verspreiding van het handboek.

Een dergelijk handboek is hard nodig omdat de populariteit

Wat

PEGI handleiding voor bibliotheken

van computergames de afgelopen jaren sterk is toegenomen.

Door wie

NVPI

In 2008 bracht de Nederlandse bevolking bij elkaar opgeteld

Voor wie

Bibliotheken, scholen, en andere plaatsen waar game consoles staan.

48 miljoen uur per week door achter de console. Ook het aantal soorten games dat op de markt wordt gebracht groeit

Doel

Informatie geven over hoe je veilig en verantwoord gamet.

sterk. Deze ontwikkelingen gaan zo snel dat het voor ouders en andere verzorgers belangrijk is een blijvende vinger aan

Wanneer

2009

de pols te houden rond het gamegedrag van (hun) kinderen.

Resultaat

Het handboek is onder een groot aantal instellingen verspreid.

co-funded by the European Union

35

Niemand is te oud voor internet Ouderen die niet of nauwelijks gebruik maken van (nieuwe) media, vallen niet te bereiken met online trainingen of avondvullende tv-programma’s. Vandaar dat Seniorweb door het land heen cursussen op locatie geeft om deze mensen met ondermeer computers en internet kennis te laten maken. Tijdens de bijeenkomsten is het de bedoeling de aanwezige

Wat

Ontdek Internet

senioren te inspireren ook het internet op te gaan. Door

Door wie

Seniorweb

verhalen van internetgebruikers van hun eigen leeftijd

Voor wie

Ouderen die nog geen ervaring hebben met computer en internet.

ervaren zij dat de nieuwe media zowel nuttig als plezierig zijn. Doel

Deze ouderen op laagdrempelige wijze kennis laten maken met de nieuwe media.

Wanneer

Sinds medio 2010

Resultaat

Op basis van de eerste succesvolle ervaringen wordt het aantal cursussen en cursuslocaties in 2011 verder uitgebreid.

Avatar straks overal online? Een persoonlijke en virtuele internetassistente die je helpt op elke website die je bezoekt, dat is Mia, Mijn Internet Assistent. Doordat deze zogenoemde avatar overal met jou mee naar toegaat, wordt het ontdekken van nieuwe websites en het aanleren van digitale vaardigheden een stuk gemakkelijker. Het prototype van Mia is in opdracht van Digivaardig &

Wat

Mijn Internet Assistent (Mia)

Digibewust ontwikkeld door een viertal studenten binnen

Door wie

Digivaardig & Digibewust in samenwerking met IBM.

het Extreme Blue programma van IBM. Het bijzondere van Mia is dat zij kan opereren op elke website en door de

Voor wie

Alle internetters.

websitebeheerder met eigen content (aanwijzingen, tips en

Doel

Een generiek digitale assistent ontwik-

trucs) kan worden gevuld zónder dat deze overheden en

kelen, een zogenoemde avatar, die op

bedrijven complexe wijzigingen aan de eigen site hoeven

elke website kan worden ingezet. Als

door te voeren.

mensen op verschillende websites worden geholpen door dezelfde avatar versnelt dit hun leerproces.

In 2011 wordt gekeken of het haalbaar is om Mia zowel wat betreft achterliggende techniek als vormgeving verder te

Wanneer

In 2010 is het prototype opgeleverd.

ontwikkelen.

Resultaat

Een prototype van de avatar is succesvol ontwikkeld. In 2011 wordt onderzocht of doorontwikkeling van dit prototype en de uitrol ervan haalbaar is.

36

Eerste hulp bij privacybescherming Tieners hechten steeds meer belang aan het beschermen van hun online privacy. Maar hoe doe je dat precies? Om hen én volwassenen hierbij te helpen heeft Digivaardig & Digibewust, tijdens de Safer Internet Day 2009 de website www.watchyourspace.nl gelanceerd. Hierop staan tips over hoe je de baas blijft over wat er over jou te vinden is op internet.

Jongeren hechten steeds meer belang aan hun online Wat

Watchyourspace.nl

privacy. Waar in 2007 slechts één op de drie tieners niet

Door wie

Digivaardig & Digibewust

wilde dat vreemden hun profielpagina kunnen bekijken, is dit

Voor wie

Tieners en volwassenen.

percentage in 2009 opgelopen naar bijna de helft. Bovendien

Doel

Informatie bieden over hoe je veilig

schermen steeds meer tieners (inmiddels 85 procent) ook

omgaat met persoonlijke gegevens op

hun persoonlijke gegevens op sociale netwerksites af. Dit is

internet.

gebleken uit onderzoek van Digivaardig & Digibewust én uit

Gelanceerd in 2009.

onderzoek van Top-X in samenwerking met Kidsweek, het

Wanneer

jongerenpanel van EénVandaag. co-funded by the European Union

37

Samen sterker Om haar doelstellingen te realiseren en haar bredere maatschappelijke impact te vergroten, is Digivaardig & Digibewust actief binnen verschillende samenwerkingsverbanden. Een overzicht.

Interdepartementaal Vaardigheden Overleg (IVO)

deze bredere mediavaardigheden inzetten, samen komen. In 2011 zal het samenwerkingsverband zich focussen op het

Mensen met lage digivaardigheden en weinig digibewust-

inbedden van mediavaardigheden in het onderwijs (PO en

zijn, kampen vaak ook met een gebrek aan andere basisvaar-

VO) en het helpen van ouders en verzorgers bij het hun

digheden als lezen, schrijven, rekenen, het op orde houden

kinderen bijbrengen van mediavaardigheden. Digivaardig &

van de persoonlijke financiën en alles wat te maken heeft

Digibewust is nauw betrokken en draagt bij aan dit netwerk

met gezondheid en burgerschap. Aangezien de doelgroepen

waarbij afstemming plaatsvindt over samenwerking en

vaak dezelfde zijn, werken zeven ministeries en acht

rolverdeling. Meer informatie: www.mediawijzer.net.

uitvoerende partijen die zich inzetten voor het versterken van deze basisvaardigheden samen binnen het IVO. Het IVO

Platform Internetveiligheid

heeft de basisvaardigheden samengevat in de Schijf van vijf basisvaardigheden. Onder redactie van Digivaardig & Digibewust is binnen dit platform de brochure Basisvaardigheden op de werkplek tot stand gekomen. Zo wordt het belang van basisvaardigheden én de mogelijkheden om daaraan te werken bij werkgevers onder de aandacht gebracht.

Veel belangstelling bij de kick-off van het Platform Internetveiligheid. Overheden, bedrijven, internetgebruikers; een scala aan organisaties en personen speelt een rol bij het verbeteren en versterken van de veiligheid van de internetgebruiker en het voorkomen van fraude en criminaliteit. Het platform Internet-

Mediawijzer.net

veiligheid zorgt ervoor dat overheid en bedrijfsleven op dit vlak kennis uitwisselen en samenwerken. Onderwerpen die op de

38

Internet, televisie, tablet, mobiel en ook boek en krant. Het

agenda staan, zijn ondermeer het bestrijden van botnets, het

aantal media en het gebruik ervan is in de afgelopen

weghalen van strafbare en onrechtmatige informatie op

decennia sterk toegenomen. Werken aan digivaardigheden

internet, en het voorkomen van verspreiding van kinderporno.

en het versterken van digibewustzijn, kan dan ook niet los

Het Platform is ondergebracht bij ECP-EPN van waaruit het

worden gezien van het werken aan de vaardigheden die voor

secretariaat wordt gevoerd van alle onderliggende werkgroe-

deze andere media noodzakelijk zijn. Vandaar dat binnen het

pen. Daarnaast wordt voor wat betreft voorlichting nauw

netwerk Mediawijzer.net diverse organisaties die zich voor

samengewerkt met het programma Digivaardig & Digibewust.

Europees Safer Internet Programma

Every European Digital

Internet houdt zich niet aan nationale grenzen. Vandaar dat

Dat is het devies van de Europese Commissie (DG Informa-

het Safer Internet Programme van de Europese Commissie

tion Society onder leiding van Eurocommissaris Kroes). Om

de vinger aan de pols houdt van online ontwikkelingen. Het

mee te kunnen in onze digitaliserende samenleving en de

programma focust zich hierbij op de verbetering van de

voordelen ervan te kunnen pakken, moet men ‘digital

bescherming van jonge internetgebruikers. Hiertoe zijn

literate’ zijn, ofwel beschikken over digitale vaardigheden.

verschillende initiatieven ontplooid waaraan Digivaardig &

Dit bevat vaardigheden om bijvoorbeeld nieuwe digitale

Digibewust bijdraagt:

middelen te gebruiken maar ook de mediavaardigheden om

• Binnen het Insafe Network wordt op Europees niveau

kritisch om te gaan met de enorme stroom aan informatie in

kennis uitgewisseld en activiteiten gecoördineerd. Het

beeld, tekst en video die over onze wereldwijde netwerken

netwerk bestaat uit verschillende nationale Awareness

gaat.

centra. Digivaardig & Digibewust is het Nederlandse centrum, samen met het Meldpunt Kinderporno. • Digivaardig & Digibewust organiseert jaarlijks de Neder landse editie van de Europese Safer Internet Day. • In 2009 is EU Kids Online (onder leiding van de London

Met de juiste ondersteuning kan iedereen digitaal geletterd worden en zijn: vaardigheden hebben, kritisch en vertrouwd omgaan met digitale middelen, kansen pakken en daarbij ook aandacht hebben voor het veiligheidsaspect. De Europese

School of Ecnomics) in 25 Europese landen een tweejarig

Commissie vraagt specifiek aandacht voor het beschermen

onderzoek gestart naar de veiligheid(servaring) van jonge

van kinderen online en het onderwijzen van kinderen hoe zij

internetgebruikers. In Nederland wordt het onderzoek

zich veilig kunnen gedragen.

gecoördineerd door het Sociaal Cultureel Planbureau en de Erasmus Universiteit. • Binnen de gezamenlijke Advisory Board van Digivaardig & Digibewust, het Meldpunt Kinderporno op Internet en EU

‘Niemand mag achterblijven nu we de digitale era in bewegen.’ Neelie Kroes, Euro Commissaris.

Kids Online (allen mede gesubsidieerd vanuit het Safer Internet Plus Programma van de Europese Commissie) geven diverse deskundigen adviezen op het gebied van

De Europese Commissie is ook van mening dat digitale

kinderen in relatie tot een veilig(er) internet, nieuwe media

geletterdheid een gedeelde verantwoordelijkheid is, die al

en –technologieën. Zij verkennen welke ambities en

thuis begint. Maar er is ook een duidelijke rol voor de private

initiatieven er in Nederland zijn en vooral ook welke er nog

sector die zorgen voor de aansluiting van hun toekomstige

ontbreken maar wel ingevuld moeten worden. De kracht

klanten. Kroes roept op die verantwoordelijkheid te nemen in

van de Advisory Board bestaat uit het bundelen van

wat zij noemt ‘the race online’.

kennis op strategisch niveau, zodat meer invloed uitgeoe fend kan worden. De Advisory board komt twee keer per

Een van de redenen waarom mensen niet volledig kunnen

jaar bijeen.

profiteren van digitale middelen is het gebrek aan digitale geletterdheid. Dit staat eInclusion in de weg, net als het niet hebben van toegang tot bijvoorbeeld internet maar ook de houding ten opzichte van digitale middelen (het niet willen, of het bang zijn om het niet te kunnen).

39

Bijeenkomen,informeren en netwerken Achter de spreekwoordelijke schermen vervult Digivaardig & Digibewust een belangrijke rol bij kennisontwikkeling en het bij elkaar brengen van relevante partijen rond de thematiek waarvoor zij verantwoordelijk is. De afgelopen jaren zijn er vanuit het programma dan ook vele evenementen georganiseerd om de beoogde maatschappelijke ontwikkelingen een zet in de goede richting te geven. Van de startconferentie van Digivaardig & Digibewust, via de Safer Internet Day en de Gouden @penstaart tot werkconferenties en wetenschappelijke symposia. Een bloemlezing.

De aftrap Op 70-jarige leeftijd begon mevrouw Kranenburg met “computeren”. Algauw kwam ze tot de conclusie dat alle bestaande handboeken daarover voor haar onbegrijpelijk waren. Dus schreef ze zelf een boek: Wees niet bang voor computers. In voor ouderen begrijpelijke taal legt ze uit hoe met computers en internet aan de slag te gaan. Met deze anekdote begon Frank Heemskerk, de toenmalige

Wat

Startconferentie Digivaardig & Digibewust

staatssecretaris van Economische Zaken, zijn openingsspeech tijdens de startconferentie van Digivaardig

Door wie

Digivaardig & Digibewust

& Digibewust. Hij riep alle aanwezige organisaties op

Voor wie

Alle (potentiële) partners van het programma en geïnteresseerde media.

inspiratie uit dit voorbeeld te putten. Zijn woorden waren niet aan dovemansoren besteed. De startconferentie leidde

Doel

Betrokkenen met elkaar kennis laten

ertoe dat uiteenlopende organisaties elkaar vonden en

maken en draagvlak creëren voor de

verschillende werkgroepen vervolgens aan de slag gingen

doelen en aanpak va het programma.

binnen Digivaardig & Digibewust.

Wanneer

5 februari 2009

Resultaat

200 organisaties hebben aan de startconferentie deelgenomen.

En wat als we straks alles Een onbekende loopt langs je op straat. Jij pakt snel je mobiele telefoon. Via het programma voor gezichtherkenning, achterhaal je de identiteit van de passant. Je downloadt zijn Facebook pagina en bekijkt zijn surfgeschiedenis. Veel belangstelling voor de aftrap van het programma Digivaardig & Digibewust. 40

In discussie met Nicolette en Miljuschka Nicolette van Dam is ooit begonnen met Hyven omdat er een nep-Hyve op haar naam was gestart. Daarvandaan werden allerlei dubieuze berichten naar kinderen verstuurd. Als Miljuschka Witzenhausen haar naam op Google intikt, verschijnen er ook niet even flatteuze filmpjes. Michael Reijnders, zedeninspecteur bij de Regiopolitie AmsterdamAmstelland, deed uit de doeken wat de gevolgen kunnen zijn van onverantwoord omgaan met persoonlijke gegevens en vage contacten op internet. en privacy dubbel en dwars voor hun kiezen krijgen. De Safer Internet Day is een initiatief van de Europese Commissie. Het evenement wordt jaarlijks georganiseerd in verschillende Europese landen. Zie ook www.saferinternetday.nl (jaarlijks ongeveer 30.000 bezoekers).

Zaal vol kinderen tijdens Safer Internet Day 2009. Het waren deze en andere voorbeelden van BN’ers en

Wat

Safer Internet Day 2009

Door wie

Digivaardig & Digibewust.

Voor wie

Jongeren.

Doel

Aandacht vragen voor het thema van online identiteit, privacy en veiligheid.

Wanneer

10 februari 2009

Resultaat

De Safer Internet Day en de besproken

andere panelleden die input vormden voor de discussies

thematiek van privacy en veiligheid heeft

tijdens de Safer Internet Day 2009. Ruim tweehonderd

veel media-aandacht opgeleverd: RTL

jongeren gingen met elkaar en een panel bestaande uit

niews, Radio 538, FunX, Sp!its, en AD

experts en bekende Nederlanders in gesprek over internet,

hebben aandacht aan de dag besteed.

privacy en digitale veiligheid. Ze discussieerden met elkaar

Ook is de website

ondermeer over wat al dan niet op Hyves te zetten. De

www.watchyourspace.nl gelanceerd.

BN’ers deden hun verhaal omdat zij de realiteit van internet

weten?

co-funded by the European Union

Wat

Seminar Privacy en Mobiel Internet

Volgens Bart Schermer, universitair docent aan de Universi-

Door wie

Digivaardig & Digibewust

teit Leiden, is het niet ondenkbaar dat dit binnenkort realiteit

Voor wie

Beleidsmakers en andere geïnteres-seerden

wordt. Het is daarom zaak ons nu al de vraag te stellen of deze inbreuk op de privacy eigenlijk wel wenselijk is. Het

Doel

Kennisdeling en –ontwikkeling rond de besproken thematiek stimuleren.

was een van de discussievragen die de sprekers opwierpen tijdens het seminar Privacy en Mobiel Internet. Samen met

Wanneer

13 oktober 2009

de aanwezigen discussieerden zij over de impact van mobiel

Resultaat

Discussie over de impact van mobiel op

internet op onze persoonlijke levenssfeer.

de persoonlijke levenssfeer. 41

Je komt elkaar tegen in het Circustheater (1) Het gemiddelde Twitter-account heeft 59 volgers. Als in de naam van de Twitteraar een liggend streepje wordt gebruikt, zakt dit aantal naar 47. Een cijfer in de naam? Nog een keer twaalf volgers eraf. Met dit relaas maakte Yme Bos, manager Business Development and Partnerships bij Hyves, inzichtelijk dat in de virtuele wereld steeds meer mensen hun eigen identiteit gebruiken. Waar de eerste hackers en nerds nog schuil gingen achter nummers en pseudoniemen zijn vandaag de dag de reële en virtuele wereld in elkaar aan het schuiven. Het web is steeds meer een verlengstuk van ons sociale leven en onze identiteit. De voordracht van Bos was een van de vele over de maatschappelijke impact van ICT tijdens het jaarcongres van ECP-EPN in het Circustheater te Scheveningen. De bezoekers luisterden ondermeer naar bijdragen van Margreet de Vries van de stichting Lezen & Schrijven, Yvonne Schers van UPC en toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk. Het jaarcongres is een ontmoetingsplaats voor iedereen die actief is op het snijvlak van ICT en maatschappij, overheid en bedrijfsleven. Zie ook www.jaarcongresecp-epn.nl Wat

Jaarcongres ECP-EPN

Door wie

ECP-EPN

Voor wie

Alle organisaties die betrokken zijn bij de digitale wereld en nieuwe media.

Doel

Finse Sergeant Marko Forss over zijn ervaringen als politieagent op online jongerenplatforms.

Kennisdeling en –ontwikkeling, relevante partijen met elkaar in contact brengen.

Wanneer

26 november 2009

Resultaat

Ruim 400 geïnteresseerden hebben het congres bijgewoond.

42

Bibliotheken nemen het voortouw De bibliotheken kunnen een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van mediawijsheid en digitale vaardigheden. Die boodschap werd uitgedragen tijdens het symposium Grenzeloos Mediawijs door ondermeer Frits Huffnagel, wethouder Den Haag, en Tineke Netelenbos, voorzitter van de programmaraad van Digivaardig & Digibewust.

En de Gouden

penstaart gaat naar … Spongebob!

www.spongebob.nl was in 2009 de beste door professionals gemaakte website voor kinderen. De jury stelde in haar rapport dat “of je nu houdt van die rare spons of niet, de website voldoet aan alle eisen die je eraan kunt stellen: het borrelt en bruist er van activiteiten… Een compliment wil de jury overigens uitdelen aan alle websites uit de stal van Nickelodeon. Zij hadden de beste ouderpagina’s en ook allemaal een perfect op maat geschreven privacystatement.” Wat

Uitreiking Gouden Apenstaart

Door wie

Stichting Mijn Kind Online en Digivaardig & Digibewust

Voor wie

Kinderen en makers van kinderwebsites.

Doel

Aandacht vragen voor best practices rond kwaliteit van websites voor kinderen.

Wanneer

27 januari 2010

Resultaat

De uitreiking heeft uitgebreide mediaaandacht gegenereerd. In 2011 worden

Wilma Westenberg en Spongebob winnen de Gouden @penstaarten 2010

de Gouden @penstaarten uitgereikt op de Safer Internet Day (8 februari).

Wilma Westenberg nam de Gouden Apenstaart in ontvangst

co-funded by the European Union

voor de beste kindersite gemaakt door jongeren zelf. Wilma

Deze Gouden @penstaart verkiezing in Nederland heeft

is geboren met een soort kanker waardoor ze in haar wang

geïnspireerd tot en model gestaan voor een Europese

een tumor heeft die maar niet weg wil. Over deze ziekte

competitie op dit vlak. Deze is uitgeschreven door de

maar vooral over haar eigen leven, heeft ze een website

Europese Commissie en vindt in 2011 voor de eerste keer

gemaakt. De jury roemde haar schrijfstijl. Haar korte stukjes

plaats. De winnaar van de Nederlandse verkiezing in 2011

met een ingehouden, bijna zakelijke stijl maken de lezer

dingt mee naar de Europese prijs.

nieuwsgierig naar het meisje achter de website.

Meer informatie is te vinden op www.goudenapenstaart.nl.

De bibliotheken kunnen een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van mediawijsheid en digitale vaardigheden. Die boodschap werd uitgedragen tijdens het symposium Grenzeloos Mediawijs door ondermeer Frits Huffnagel, wethouder Den Haag, en Tineke

Wat

Symposium Grenzeloos Mediawijs

Door wie

Vereniging Openbare Bibliotheken.

Voor wie

Bibliotheekbesturen en medewerkers.

Doel

Kennis delen rond de rol die bibliotheken kunnen spelen bij het stimuleren van digibewustzijn en digivaardigheden.

Wanneer

30 september 2009

Resultaat

De bibliotheken zijn de afgelopen twee jaar een belangrijke partner geweest binnen Digivaardig & Digibewust. Ze zullen dit ook de komende jaren blijven. 43

Ouders of overheid? Hoe voorkom je dat kinderen op internet tegen plaatjes en informatie aanlopen waar zij te jong voor zijn. Moeten ouders bovenop hun surfgedrag zitten? Is het aan de providers om met goede filters te werken? Of moet de overheid paal en perk stellen aan het publiceren van dit soort informatie via internet? Over dit soort vragen discussieerden de deelnemers aan de werkconferentie Jong Geleerd. Gezamenlijk gingen zij op zoek naar het antwoord op de vraag welke rol de overheid moet spelen bij het in goede banen leiden van internetgebruik door jongeren. De werkconferentie diende als input voor het beleidsproces op dit terrein. Wat

Werkconferentie Jong Geleerd

Door wie

Het ministerie van Veiligheid en Justitie, Digivaardig & Digibewust en NICAM.

Voor wie

Toonaangevende instituten en experts op het vlak van jeugd en internet.

Doel

Een bijdrage leveren aan het de debat over de gewenste rol van de overheid op het vlak van veilig en verantwoord internetgebruik door kinderen.

Wanneer

21 januari 2010

Resultaat

30 geïnteresseerden hebben de werkconferentie bijgewoond. Een vervolg staat gepland voor februari 2011.

Op audiëntie onder gymnasiasten Accepteer je een vriendschapsverzoek van iemand die zich voordoet als een oude bekende? Laat je je persoonsgegevens achter op het internet? En als je een profielfoto plaatst, welke boodschap wil je dan overbrengen? Over deze vragen ging staatssecretaris Frank Heemskerk in discussie met leerlingen van het Gymnasium Haganum in Den Haag tijdens de Safer Internet Day 2010. Het bezoek vormde ook het startschot van de campagne Think be4 u post. Deze campagne maakt jongeren bewust van de noodzaak verstandig om te gaan met de informatie die zij op internet plaatsen (zie pagina 18). 44

Jongeren Twitteren niet Waar jongeren vaak voorop lopen in de digitale revolutie, is Twitteren iets voor volwassenen en beroemdheden. Als jongeren Twitter gebruiken, is het om deze laatste categorie op de voet te volgen. Het is een van de bevindingen die Danah Boyd (ze schrijft haar naam zonder hoofdletters) uit de doeken deed tijdens de interactieve unieke expertsessie waar zij de hoofdspreker was. Boyd is als eerste begonnen met het doen van wetenschappelijk onderzoek naar sociale netwerksites. Ze is visiting fellow aan het Tilburgse Centrum voor Recht, Technologie en Samenleving. Vooral de verschillen tussen Amerikaanse en Europese jongeren met betrekking tot het gebruik van sociale media, heeft de speciale aandacht van Boyd. Het blijkt dat Amerikaanse jongeren intensiever van deze media gebruik maken. Vermoedelijk valt dit te verklaren aan de hand van factoren als grote geografische afstanden (tussen vrienden), slecht openbaar vervoer en weinig hang outs. Wat

Interactieve expertsessie sociale media

Door wie

Digivaardig & Digibewust

Voor wie

Een selecte groep van experts.

Doel

Een bijdrage leveren aan het de debat over jongeren en sociale media.

dr. Danah Boyd

Wanneer

8 april 2010

co-funded by the European Union

Wat

Safer Internet Day 2010

Door wie

Digivaardig & Digibewust

Voor wie

Jongeren

Doel

Jongeren bewust maken van de noodzaak het internet veilig te gebruiken. Hen hiervoor concrete tips geven.

Wanneer

9 februari 2010

Resultaat

De lancering van de campagne Think before you post én het bezoek van de Staatssecretaris aan de middelbare school hebben veel media-aandacht opgeleverd voor het onderwerp van veilig internetten.

co-funded by the European Union

45

Van over de gehele wereld Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje was namens Nederland de hoofdspreker op het World Congress on IT. Willem-Alexander benadrukte het belang en de noodzaak van internetlessen op school. Het is in zijn ogen zaak dat jongeren de vaardigheden krijgen aangereikt om informatie op internet te zoeken, de juistheid ervan te beoordelen en hier vervolgens doelgericht gebruik van te maken. Wat

Bijdrage aan het World Congress on IT met als thema e-Inclusion

Door wie

ECP-EPN/ Digivaardig & Digibewust

Voor wie

Regeringsleiders, wetenschappers en captains of industry

Doel

ICT inzetten om wereldwijd sociale en economische innovatie teweeg te brengen.

Wanneer

21 t/m 27 mei 2010

Resultaat

Ruim 2000 professionals uit alle delen van de wereld hebben aan het congres

Jongeren aanwezig in het eInclusion paviljoen op het WCIT 2010.

deelgenomen.

Tijdens het World Congress on IT bespraken regeringsleiders, wetenschappers en captains of industry hoe informatietechnologie kan worden ingezet om sociale en economische doelstellingen te realiseren. De speech van de Prins was onderdeel van de track E-inclusion waarvoor Nederland en in het verlengde hiervan ECP-EPN verantwoordelijk was. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen over de digitale vaardigheden beschikken die hen in staat stellen volwaardig te participeren in de huidige informatiemaatschappij? Wat Economische randvoorwaarde Naast Door de wietoespraak van Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje Voor wie konden de deelnemers ondermeer luisteren naar een verhaal van professor Jan van Dijk over de verschillende Doel facetten van digivaardigheid. Hans Vijlbrief, directeur generaal Energie, Telecom en Markten van het ministerie van Economische Zaken, benadrukte dat een bevolking die Wanneer beschikt over digivaardigheden steeds meer Resultaat randvoorwaardelijk wordt voor economische groei. Zonder aanpassing van beleid zal er in zijn ogen wereldwijd een tekort ontstaan aan mensen met deze vaardigheden. 46

Prins Willem-Alexander tijdens het WCIT 2010.

Je komt elkaar tegen in het Circustheater (2) De wereld is een pannenkoek. Het piramidemodel waarmee twee eeuwen lang is georganiseerd, erodeert. In plaats daarvan ontstaat een platte structuur, een pannenkoek. Massaproductie- en consumptie, inclusief het management dat dit in stand wil houden, moet plaatsmaken voor gedistribueerde creativiteit en coproductie. Gevolg is onvoorspelbaarheid, omdat individuen steeds weer nieuwe verbanden en collectieven vormen. Zo’n model kun je niet managen, ook al probeert de gevestigde orde dat uit alle macht te doen. Bovenstaand was de boodschap van Josephine Green, voormalige Directeur Philips Design, tijdens het jaarcongres van 2010. Samen met andere sprekers hield zij de bezoekers voor welke impact de nieuwe media op onze maatschappij en sociale vraagstukken hebben. Naast de boodschap van Green waren er bijdragen op dit onderwerp te horen van ondermeer Marion Koopman, directeur van het Mooiste Contact Fonds, Mark Giesbers, directeur Marketing van UPC en Martin Tirion, user experience evangelist Microsoft. Kijk op www.jaarcongresecp-epn.nl. Wat

Jaarcongres ECP-EPN

Door wie

ECP-EPN

Voor wie

Alle organisaties die betrokken zijn bij de digitale wereld en nieuwe media.

Doel

Kennisdeling en –ontwikkeling, relevante partijen met elkaar in contact brengen.

Wanneer

25 november 2010

Resultaat

Ruim 400 geïnteresseerden hebben het congres bijgewoond.

Josephine Green tijdens het jaarcongres ECP-EPN in 2010.

47

Met Digivaardig de boer op Tijdens netwerkbijeenkomsten maken bestaande en nieuwe partners van het programma Digivaardig & Digibewust kennis met elkaar en de initiatieven die vanuit het programma worden ontplooid. De inspirerende middag Maak werk van digitale vaardig-

om achterstandswijken te bereiken, tot aan inspirerende

heden in maart 2010 gaf uitgebreid inzicht in de behoeften

materialen voor senioren en MKB-ondernemers. In actieve

van digibeten naar aanleiding van het onderzoek Digibyte,

werksessies was uitgebreid aandacht voor nieuwe ideeën,

digibabe, digibeet (zie pagina 11). Aan de hand van poster-

vervolgstappen en andere interessante initiatieven.

presentaties konden aanwezigen kennismaken met de dagelijkse praktijk van computercentra en digitale methodes

Wat

Netwerkbijeenkomst Samenwerken aan een hoger nationaal DQ

Kennisdeling en netwerken tijdens een netwerkbijeenkomst van Digivaardig & Digibewust.

Door wie

Digivaardig & Digibewust

Voor wie

(Potentiële) Netwerkpartners.

Doel Wat

De concrete initiatieven rond het werken

Door wie

aan digivaardigheden voor het voetlicht

Voor wie

brengen en verder aanjagen.

Doel Wanneer

16 maart en 6 december 2010

Resultaat

Nieuwe projectideeën zijn naar voren

Wanneer

gebracht en worden in 2011 verder vormgegeven.

Europese best practises uitgewisseld Rome, Reykjavik, Luxemburg, Berlijn, Stockholm, Dublin, Lissabon, Riga. In al deze steden vonden de afgelopen jaren diverse internationale bijeenkomsten plaats waar kennis, ervaring en best practises over veilig internet voor kinderen werden uitgewisseld. Digivaardig & Digibewust was aanwezig om Nederlandse content in te brengen. Bijvoorbeeld tijdens de trainingen georganiseerd voor en

van het jongerenforum vinden voorlichting heel belangrijk.

door het Europese Insafe netwerk waar Digivaardig &

Ouders spelen hierin een belangrijke rol. Maar zeker ook

Digibewust deel van uitmaakt. Daar zijn onderwerpen

scholen.

besproken als privacy, sociale netwerken, gaming en de invulling van de Safer Internet Day.

Wat

Meetings Europese netwerk

Ook was Digivaardig & Digibewust aanwezig op het Safer

Door wie

Insafe, Europese Commissie.

Internet Forum van de Europese Commissie met daaraan

Voor wie

Insafe netwerk .

gekoppeld het Pan-European Youth Forum (waar de DigiRaad

Doel

Kennis en best practises uitwisselen op Europees niveau.

aan deelnam) en het European Panel of Parents (met ook Nederlandse ouders). Belangrijke uitkomst/advies van het

Wanneer

Aantal maal per jaar.

panel van ouders was: praat met je kinderen. De jongeren 48

co-funded by the European Union

Extreem uitgedaagd Hoe help je mensen digivaardiger te worden? Anderhalf uur kregen de dertig aanwezige creatieve breinen van de Extreme Digital Challenge om deze vraag te beantwoorden. Ter inspiratie kregen zij het prototype van MIA (zie pagina 38) getoond en uitgelegd. Gebruiksvriendelijke software en robuuste hardware zijn een

Wat

Extreme Digital Challenge

must om mensen het vertrouwen te geven dat ze met

Door wie

Digivaardig & Digibewust / UPC

internet kunnen omgaan zonder dat er iets vastloopt of

Voor wie

Bezoekers van PICNIC.

stukgaat. Ook vertrouwde personen in de omgeving zijn

Doel

Antwoord geven op de vraag: Hoe help

nodig om de stap te zetten. MIA zou een vertrouwde bekende kunnen worden, mits goed getest op de doelgroep,

je mensen digivaardiger te worden? Wanneer

23 september 2010

goed gepositioneerd bij bedrijven en goed gecommuniceerd naar de doelgroep.

De laatste wetenschappelijke inzichten In Nederland en de rest van de wereld blijken veel mensen niet in staat zich hogere internetvaardigheden aan te leren. Zij vinden het moeilijk informatie te vinden en de betrouwbaarheid van deze data te beoordelen. Ook gebruiken zij de gevonden gegevens niet om hun eigen doelstellingen te realiseren. Hierdoor bestaat het gevaar van het ontstaan van een digitale kloof. De baten van de informatiemaatschappij komen dan alleen te liggen bij een kleine digitale elite die wel optimaal van de mogelijkheden van internet gebruik weet te maken. Over deze thematiek en de vraag welk beleid nodig is om

Wat

Internet skills: the state of the art in research and policy

deze kloof te voorkomen, gingen verschillende wetenschappers uit de gehele wereld met elkaar in gesprek

Door wie

Universiteit Twente

tijdens een seminar over internet skills aan de universiteit

Voor wie

Collega-wetenschappers en beleidsmakers.

Twente. Tot de sprekers behoorden Els Kuiper en Eugene Loos van de universiteit Amsterdam, Eszter Hargittai van de

Doel

De laatste wetenschappelijk inzichten

Northwestern University in Chicago en Jos de Haan van de

delen op het vlak van (het werken aan)

Erasmus Universiteit.

digitale vaardigheden. Wanneer

17 december 2010

49

‘Ook de komende jaren valt er nog zeer veel te doen’ In de ogen van Jan van Dijk zorgt internet voor steeds grotere maatschappelijke ongelijkheden. Het gericht aanbieden van cursussen en opleidingen is nodig om iedereen in de vaart der volkeren om hoog te stuwen. ‘Ook hierom moet de focus veel meer komen te liggen op de informatie- en strategische vaardigheden’. Is het met de digivaardigheid van de meeste

over het economische domein gehad. Ook iemand die met

Nederlanders eigenlijk niet best goed gesteld?

zijn buitenlandse vrienden mailt, een nieuwe uitrusting voor

‘Ironisch dat je dat denkt. Het is een valkuil waar de meeste

zijn hobby zoekt, of een profiel aanmaakt op een datingsite,

mensen intrappen. Bijna iedereen gaat ervan uit heel handig

heeft toereikende digitale vaardigheden en goed digibewust-

te zijn met computer en internet. In de praktijk valt dat

zijn nodig.’

echter behoorlijk tegen. Neem veel gebruikte toepassingen als Google, e-mail en sociale netwerksites. Het is inderdaad

En dan is er dus ook nog eens een groep mensen

waar dat de meeste mensen over de knoppenkennis

die geheel buiten de boot valt …

beschikken die nodig is om met dit soort applicaties te

‘Inderdaad. Ongeveer 10 procent van de Nederlanders is een

werken. Dat wil echter níet zeggen dat zij dit ook goed, veilig

hard core digibeet. Mensen die, bij wijze van spreken, niet

en verstandig doen. Neem de zoekmachines. Het overgrote

eens weten hoe je een computer aan of uit moet zetten.

deel van de gebruikers formuleert verkeerde zoektermen,

Ook deze mensen hebben een steeds serieuzer probleem.

kijkt niet verder dan de eerste drie hits en vraagt zich niet af

Overheden, bedrijven, familie en vrienden: iedereen gaat er

of de gevonden informatie betrouwbaar is. Bij dit laatste

tegenwoordig vanuit dat je online bent. De belastingaangifte

moet je er rekening mee houden dat ongeveer de helft van

gaat digitaal en het saldo van je OV-chipkaart kun je alleen op

alle informatie op internet niet altijd klopt. Of mailen.

internet checken. Dat is aan een digibeet uiteraard niet

Hoeveel mensen werken met een goed georganiseerde

besteed. Veel van deze mensen waren al niet de winners van

mailbox waarin zij hun correspondentie altijd kunnen

onze maatschappij. Nu dreigen ze echt buiten de boot te vallen.’

terugvinden? Iets soortgelijks geldt voor sociale netwerken, zakelijk zowel als privé. De meeste mensen denken dat zij

Internet zorgt dus voor grotere maatschappelijke

een goed profiel kunnen maken. Laat je er echter een

ongelijkheden?

communicatiedeskundige naar kijken, dan komt die tot een

‘Klopt. Er is een driedeling aan het ontstaan. Aan de onder-

geheel andere conclusie ’

kant van de ladder bevindt zich de zojuist besproken harde kern van niet-gebruikers. Ook tref je hier degenen aan die

50

Oke, we halen er niet alles uit. Maar is dat nu zo’n

echt heel weinig kunnen op internet. Beide groepen zijn

groot probleem?

goed voor ongeveer een tiende van de bevolking. Dan krijg

‘Ja. Realiseer je dat de gemiddelde Nederlander inmiddels

je het grote peloton van mensen die wel aan de knoppen

zo’n 3 à 4 uur per dag online is. Het is gewoon zonde als hij

kunnen draaien, maar internet niet goed, laat staan optimaal,

die tijd niet nuttig en efficiënt besteedt. Dat gaat in allerlei

in kunnen zetten voor hun carrière en hun persoonlijke

kleine dingen zitten. De arbeidsproductiviteit gaat omhoog

doelen. Tot slot is er de informatie-elite. Ook die is misschien

als werkgevers hun mensen cursussen efficiënt e-mailen

10 tot 20 procent groot. Dit zijn de mensen die optimaal

aanbieden. De arbeidsmarkt werkt beter als een profiel op

gebruikmaken van alle informatie- en communicatiemiddelen

LinkedIn vanuit de optiek van de potentiële opdrachtgever of

die hen ter beschikking staan. Mensen die via internet een

werkgever is geschreven. Onze kenniseconomie wordt er

veel betere hypotheek weten af te sluiten dan bij het

alleen maar sterker op als mensen beter in staat zijn de

assurantiekantoor op de hoek. Zelfstandigen die online aan

juiste kennis te vinden en in te zetten. Dat geldt des temeer

nieuwe opdrachten komen. Ondernemers die hun waren via

als zij belangrijke informatie van waardeloze gegevens

het web verkopen en ook hun klanten digitaal betrekken bij

weten te onderscheiden. En dan heb ik het alleen nog maar

de productontwikkeling.’

Hoe gaan we veel meer mensen omhoog stoten in

gericht. Niet alleen met het verbeteren van hun vaardighe-

deze vaart der volkeren?

den maar ook met hun digibewustzijn; er zijn nog veel te veel

‘Te lang hebben we internet gezien als iets technisch. Toen

mensen die de gevaren van internet volledig onderschatten.’

ik 25 jaar geleden mijn eerste boek over de sociale implicaties van het web wilde schrijven, gaven alle uitgevers

Welke rol speelt Digivaardig & Digibewust

nul op rekest. Internet was in hun ogen alleen iets voor een

daarbij?

handjevol nerds. Doordat veel mensen met deze bril zijn

‘Ik zie toegevoegde waarde op drie vlakken. Het grote

blijven kijken, is ook nu nog veel van het aanbod aan

compliment dat je het programma kunt maken, is dat het is

opleidingen en trainingen gericht op de knoppenkennis.

gelukt het onderwerp van de informatie- en strategische

Terwijl juist knoppenkennis door veel mensen al doende

vaardigheden op de agenda te zetten. Ik merkt dat steeds

wordt opgedaan. Bovendien vormt knoppenkennis vandaag

meer mensen inzien dat het níet om knoppenkennis draait.

de dag veel minder een drempel dan vroeger. Steeds meer

Het gaat ook om het kunnen beoordelen van informatie, met

toepassingen vallen intuïtief te begrijpen en werken met

die informatie je persoonlijke doelstellingen kunnen halen en

spraak, beelden en touch screens. Ook hierom moet de

het verstandig met je online veiligheid omgaan. Daarnaast is

focus veel meer komen te liggen op de informatie- en

een belangrijke bijdrage geleverd aan het überhaupt herken-

strategische vaardigheden. Te beginnen in het onderwijs.

nen van digibeten. Voor baliemedewerkers van bijvoorbeeld

Docenten – of het nu in het primair onderwijs is of aan de

gemeente en bibliotheek zijn er herkenningswaaiers ont-

universiteit – hebben vaak het idee dat de jongeren veel

wikkeld, met daarin de tell tale signs of iemand een niet-

handiger dan zijzelf zijn met computer en internet. Uit ons

gebruiker is. Tot slot zijn er natuurlijk vanuit het programma

onderzoek blijkt echter dat juist met de jaren de belangrijke

een groot aantal opleidings- en trainingsinstrumenten

hogere vaardigheden komen. De betrouwbaarheid van

ontwikkeld. Deze tussenrapportage spreekt daar boekdelen

informatie kunnen beoordelen. Je eigen doelstellingen

van. We zijn kortom op de goede weg, maar ook de komen-

realiseren. Het zijn zaken die vooral met levenswijsheid en

de jaren valt er nog zeer veel te doen.’

ervaring te maken hebben. Dat is dus juist iets wat leraren op hun leerlingen kunnen overbrengen. Aan ons is het dus

Jan van Dijk is als hoogleraar aan de Universiteit Twente

om onderwijzend Nederland te leren die aanwezige kennis

gespecialiseerd in de sociale aspecten van ICT en nieuwe

en vaardigheden ook op internet toe te passen.’

media. Hij is verantwoordelijk voor het jaarlijks in opdracht van het programma Digivaardig & Digibewust opgestelde

Maar via het onderwijs bereik je niet de volwassen

Trendrapport Computer- en Internetgebruik.

digibeet of de hard werkende Nederlander die zonder het te weten nog veel beter kan wat betreft digivaardigheid … ‘Klopt. En je hoeft ook niet te verwachten dat die nu op eens massaal het volwassenen onderwijs instromen. Wat je voor deze beide groepen moet doen, is laagdrempelig lesmateriaal aanbieden op het moment dat zij dit nodig hebben. Dus aan de balie van de gemeente, bij het aanvragen van een OV-Chipkaart of bij het online boeken van een wintersport. Op zulke momenten moet je mensen aan het loket wijzen op cursussen. Online kun je bijvoorbeeld een kleine app om te oefenen aanbieden. Laat mensen in dat geval bijvoorbeeld maar eens ervaren dat ze veel te snel persoonlijke informatie weggeven. De gemiddelde Nederlander doet dat al bij de vage belofte van een kortingsbon. Kortom, help mensen 51

Colofon

Dit is een uitgave van het programma Digivaardig & Digibewust. Contactgegevens:

Programma Digivaardig & Digibewust Ondergebracht bij ECP-EPN, Platform voor de InformatieSamenleving Overgoo 13 Postbus 262 2260 AG Leidschendam T:

+31 (0)70 419 03 09

E:

[email protected]

I:

www.mijndigitalewereld.nl / www.digivaardigdigibewust.nl © Digivaardig & Digibewust, 2011

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of opgeslagen. Ook het openbaar maken (elektronisch, mechanisch of door fotokopieën) mag niet zonder schriftelijke toestemming van Digivaardig & Digibewust. Digivaardig & Digibewust heeft deze uitgave met zorgvuldigheid samengesteld, maar aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van handelingen of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie in deze uitgave. Meer weten over Digivaardig & Digibewust?

Kijk op www.digivaardigdigibewust.nl. 52

Mogelijk gemaakt door:

co-funded by the European Union

mijndigitalewereld.nl mijndigitalewereld.nl