PROGRAMMA VEILIGE PUBLIEKE TAAK OVERZICHT ONDERZOEKEN 2007-2010
Datum
10 november 2011
Inhoud
Inleiding................................................................................................................5 1
Overzicht onderzoeken VPT ...............................................................7
2
Samenvattingen ........................................................................................9
3
2.1
Monitoring aard en omvang...............................................................9
2.2
Evaluatie (werkgevers)beleid..........................................................14
2.3
Evaluatie strafrechtelijke aanpak daders ...................................19
2.4
Kenmerken daders, slachtoffers, situatie...................................22
2.5
VPT in politiek-maatschappelijke context ..................................23
2.6
Politie........................................................................................................24
2.7
Openbaar vervoer................................................................................25
Wetenschappelijke expertmeetings ............................................26
Inleiding
Agressie en geweld, in welke vorm of tegen wie gericht dan ook, is onacceptabel. Voor eenieder moet duidelijk zijn dat deze geen onderdeel van het werk zijn of mogen zijn. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wil dat werknemers op veilige en integere wijze hun taak kunnen uitvoeren. Dit betekent dat het contact tussen hen en de burger op een veilige, maar ook op een respectvolle manier verloopt. Om dit te realiseren, wil het ministerie van BZK het effectief handelen tegen agressie en geweld versterken. Hiervoor is het programma Veilige Publieke Taak (VPT) (mede) verantwoordelijk.1 In haar coördinerende rol monitort VPT de voortgang in de verschillende beroepsgroepen, worden evaluatiestudies uitgevoerd van specifieke maatregelen en worden pilots geïmplementeerd en geëvalueerd. Voor u ligt een overzicht van onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van het programma Veilige Publieke Taak voor de periode 2007-2011. In dit document wordt dus teruggekeken, mede als input voor het te ontwikkelen onderzoeksprogramma VPT 2011 – 2014. Dit mede ter ondersteuning aan de maatregelen die de minister van BZK voor het programma VPT 2011-2014 heeft aangekondigd.2 De onderzoeken zijn ingedeeld in zeven categorieën: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Monitoring aard en omvang Evaluatie (werkgevers)beleid Evaluatie strafrechtelijke aanpak daders Kenmerken daders, slachtoffers, situatie VPT in politiek-maatschappelijke context Politie Openbaar Vervoer
Het overzicht van de onderzoeken bevat niet alleen de onderzoeken waarvan het programma VPT opdrachtgever is geweest. Aangezien het programma voortbouwde op eerdere beleidsinitiatieven vanuit BZK zijn ook enkele relevante oudere onderzoeken opgenomen in dit overzicht. Evenals onderzoek dat (deels) door VPT is gefinancierd en onderzoek waarbij VPT lid was van de begeleidingscommissie. Daarnaast zijn enkele externe onderzoeken opgenomen waarover de Tweede Kamer is geïnformeerd. De onderzoeken die zijn uitgevoerd voor sub-programma’s van VPT zijn opgenomen. Dit zijn het programma Geweld tegen politieambtenaren (GTPA)3 dat in 2005 vanuit BZK is gestart, evenals de onderzoeken in opdracht van de Taskforce Veiliger Openbaar Vervoer die in 2009 is ingesteld door de Ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Verkeer en Waterstaat. 1 Zie www.veiligepublieketaak.nl 2 Tweede Kamer 2010–2011, 28 684, nr. 325. 3 De onderzoeken die zijn uitgevoerd in opdracht van het Onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap (P&W, een zelfstandig onderdeel van de Politieacademie), zijn niet opgenomen in dit overzicht. In de periode 2007-2011 is in het kader van het miniprogramma “omgaan met geweld” een kwantitatieve studie uitgevoerd onder leiding van prof. J. Naeyé dat heeft geresulteerd in vijf onderzoeksrapporten.
5
Deel 1 van deze rapportage bevat een overzicht van alle onderzoeken. In deel 2 is per onderzoek enkele kerngegevens weergegeven (titel, auteur, verzonden aan Tweede Kamer, rol VPT) en een korte samenvatting van de opzet en/of resultaten van het onderzoek. Als gevolg van, of ter ondersteuning aan, de uitgevoerde onderzoeken, zijn enkele wetenschappelijke expertmeetings gehouden. Deze zijn opgenomen in deel 3.
6
1
Overzicht onderzoeken VPT per categorie
Titel
#1 #2 #3 #4
#5 #6 #7 #8
#9 #10 #11 #12 #13
#14 #15 #16
#17 #18
#19
#20 #21
Uitvoerder Datum
Monitoring aard en omvang Geweld tegen werknemers in de (semi)openbare ruimte Bureau Driessen Geweld tegen de brandweer. Conclusies en Andersson aanbevelingen t.a.v. beleid en actieprogramma's Elffers Felix Geweld tegen de brandweer. Resultaten van onderzoek Bureau onder Brandweermedewerkers Driessen Confrontaties met agressie: Een onderzoek naar BZK agressie tegen overheidspersoneel door burgers en collega’s. Aard en omvang van agressie en geweld tegen Intervict werknemers met een publieke taak Quick-scan Ongewenst gedrag besproken; ongewenst gedrag tegen DSP-groep werknemers met een publieke taak Internetspiegel. Belevingsonderzoek veiligheid, agressie Interneten geweld. Nulmeting sector gemeenten spiegel Aard en omvang van ongewenst gedrag tegen IVA werknemers met een publieke taak. Een vervolgonderzoek. Onderzoeksverantwoording benchmark Agressie en InternetWeerbaarheidsonderzoek Internetspiegel spiegel Geweldcijfers: een inventarisatie van monitoren en Regioplan weergave van trends in geweld Toekomstadvies opzet en invulling VPT monitor TNS consult Agressie en Geweld. Onderzoek naar agressie en geweld MWM2 door externen tegen overheidswerknemers Bedreigd Bestuur 2010. Agressie en geweld tegen MWM2 politieke ambtsdragers bij gemeenten, provincies en waterschappen Evaluatie (werkgevers)beleid Kappen met asociaal gedrag. Evaluatie van de pilot FF Kappe in Rotterdam Cameraregistratie op ambulances; tussenevaluatie van de pilot. Inventarisatie veiligheidsbeleid agressie en geweld bij werkgevers met een publieke taak. Resultaten. (Bijlage Voortgangsrapportage VPT) Tussen agressiebeleid en praktijk. Aanpak van agressie en geweld in de publieke sector Agressie afgerekend: Een onderzoek naar de kosten en baten van maatregelen tegen agressie en geweld in de publieke taak. Inventarisatie veiligheidsbeleid agressie en geweld bij werkgevers met een publieke taak. Resultaten. (Bijlage Voortgangsrapportage VPT) De aanpak van agressie en geweld in internationaal perspectief Pilot cameraregistratie op ambulances. Eindevaluatie.
mrt-2001 dec-2005 dec-2005 jan-2007
okt-2007 okt-2007 apr-2009 okt-2009
jan-2010 apr-2010 okt-2010 nov-2010 nov-2010
ITS
nov-2008
Berenschot
jun-2009
VPT
juni-2009
Research voor Beleid TNO
okt-2009
VPT
Research voor Beleid DSP-groep
2010
11-2010
2010 nov-2010 7
#22
#23
#24
#25 #26
#27
#28
#29
#30
#31
#32 #33
#34
#35
#36 #37 #38
#39
Rapport Cameratoezicht in beweging. Ervaringen met nieuwe vormen van cameratoezicht bij de Nederlandse politie Ondersteuning bij geweld en intimidatie tegen politieke ambtsdragers en hun familieleden. Een onafhankelijke evaluatie van de Vertrouwenslijn. Wittevlekken onderzoek Evaluatie strafrechtelijke aanpak daders Anonimiteit in het strafproces. Het verhaal bij de daad voegen. Hoe schade verhaald kan worden bij agressie en geweld tegen de publieke taak Evaluatie van de Strafvorderingsrichtlijn kwalificerende slachtoffers. Eindrapportage. (Evaluatie strafvorderingsrichtlijn Polaris) Bont en Blauw. Een onderzoek naar de strafrechtelijke behandeling van geweldszaken tegen politieambtenaren Geweld tegen gezagsdragers; Preventie en aanpak van geweld tegen politie en politici: Hoofdrapport. (Deelrapport 1: Strafrechtelijke analyse. Deelrapport 2: Privaatrechtelijke analyse.) Eindrapport straftoemeting bij geweld tegen kwalificerende slachtoffers Kenmerken daders, slachtoffers, situatie Wat hebben geweldplegers gemeen? Een typologie van plegers van geweld tegen de publieke taak en van publiek geweld Rapportage Slachtofferprofielen Slachtoffers van geweld binnen de publieke taak
VPT in politieke, maatschappelijke context Geweld tegen publieke werkers. Periode 1 januari 2003 - 4 november 2006 Superpromoters van een Veilige Publieke Taak. Hoe kunnen Superpromoters het programma VPT ondersteunen.
Beke
nov-2010
Significant
dec 2010
VPT
jan-2011
werkgroep Q-consult
okt-2008 nov-2008
Intervict
nov-2008
Beke
Universiteit Utrecht, REBO
jun-2009
Intervict
nov-2010
VerweyJonker Instituut TNS NIPO VerweyJonker Instituut
TrendLight B.V. / TNS NIPO Blauw Research
Politie Geweld tegen ambtenaren: opvang van slachtoffers van TNO schadeafhandeling in vier politiekorpsen Bedreigingen bij de politie Regioplan Geweld tegen de politie in uitgaansgebieden DSP-groep Openbaar vervoer Leerpunten en ervaringen naar aanleiding van praktische handreikingen voor een veiliger openbaar vervoer in bus, tram en metro
2008
Politieacademie
2010
juli-2010 juli-2010
2007
jun-2010
sep-2003 dec-2006 jul-2007
jan-2011
8
2
Samenvattingen
2.1
Monitoring aard en omvang #1 Titel: Geweld tegen werknemers in de (semi)openbare ruimte Datum uitgifte: 14-mrt-2001 Opdrachtgever: BZK (DGV) en Justitie Tweede Kamer: 27 400 VII, nr. 55 Uitvoerder: Bureau Driessen Auteurs: Frans Driessen, Laura Middelhoven Abstract: De centrale vraag die in dit onderzoek naar voren komt, is in hoeverre het geweld in overheidsgebouwen, de trein, ziekenhuizen en dergelijke toeneemt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie hebben een monitor laten ontwikkelen om het geweld tegen beroepsbeoefenaren in de (semi-) openbare ruimte periodiek te meten. In dit rapport wordt verslag gedaan van de ontwikkeling van dit meetinstrument en de resultaten van de eerste landelijke meting onder 2.352 beroepsbeoefenaren uit acht verschillende beroepsgroepen worden besproken. #2 Titel: Geweld tegen de brandweer. Conclusies en aanbevelingen t.a.v. beleid en actieprogramma's (Bijlage: Geweld tegen de brandweer, Bureau Driessen, 2005) Datum uitgifte: dec-2005 Opdrachtgever: BZK (DGV) Tweede Kamer: Uitvoerder: Andersson Elffers Felix Auteurs: Abstract: Het onderzoek ‘Geweld tegen de brandweer’ dat is uitgevoerd door Bureau Driessen en AEF richt zich op de aard en de omvang van agressie en het geweld en de gevolgen hiervan, risicofactoren slachtoffer en werkomstandigheden en mogelijke maatregelen. De conclusie van het onderzoek is dat de beroepsbrandweer in vergelijking met acht andere beroepsgroepen iets minder dan gemiddeld wordt geconfronteerd met fysiek geweld, serieuze bedreiging en verbaal geweld. Het onderzoek is afgezet tegen de uitkomsten van eerdere onderzoeken onder acht beroepsgroepen. Het rapport biedt naast de resultaten van het onderzoek onder brandweerpersoneel ook conclusies en aanbevelingen ten aanzien van beleid en actieprogramma's.
9
#3 Titel: Geweld tegen de brandweer. Resultaten van onderzoek onder Brandweermedewerkers (Bijlage bij Geweld tegen de brandweer. Conclusies en aanbevelingen t.a.v. beleid en actieprogramma's, AEF, 2005) Datum uitgifte: dec-2005 Opdrachtgever: BZK (DGV) Tweede Kamer: Uitvoerder: Bureau Driessen; Auteurs: Broekhuizen, J, Raven, J, Driessen, F.M.H.M. Abstract: Het onderzoek ‘Geweld tegen de brandweer’ dat is uitgevoerd door Bureau Driessen en AEF richt zich op de aard en de omvang van agressie en het geweld en de gevolgen hiervan, risicofactoren slachtoffer en werkomstandigheden en mogelijke maatregelen. De conclusie van het onderzoek is dat de beroepsbrandweer in vergelijking met acht andere beroepsgroepen iets minder dan gemiddeld wordt geconfronteerd met fysiek geweld, serieuze bedreiging en verbaal geweld. Het onderzoek is afgezet tegen de uitkomsten van eerdere onderzoeken onder acht beroepsgroepen. Het rapport biedt naast de resultaten van het onderzoek onder brandweerpersoneel ook conclusies en aanbevelingen ten aanzien van beleid en actieprogramma's. #4 Titel: Confrontaties met agressie: Een onderzoek naar agressie tegen overheidspersoneel door burgers en collega’s. Datum uitgifte: 17-jan-2007 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr. 110 Uitvoerder: POMO Auteurs: BZK, Kennisinfrastructuur en Analyse, Directie Arbeidszaken Openbare Sector Abstract: Dit onderzoek beoogt de omvang van het probleem van agressie tegen overheidspersoneel in kaart te brengen en hiermee een overzicht te geven van de mate waarin geweld tegen overheidswerknemers voorkomt bij de dertien overheidssectoren. Het onderzoek naar agressie tegen overheidspersoneel is uitgevoerd op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2006, uitgevoerd door het Ministerie van BZK. Er is hierbij een onderscheid gemaakt naar verschillende vormen van agressie (ongewenste seksuele aandacht, intimidatie, lichamelijk geweld en verbale agressie) alsmede naar verschillende daders van de agressie (klanten van het personeel en chefs of collega’s). Er is verder onderzocht in hoeverre er verschillen bestaan naar geslacht, leeftijd en de mate van verstedelijking. Verder bevat het rapport een niet-uitputtend overzicht van bestaande literatuur op het gebied van agressie tegen werknemers met een publieke taak. #5 Titel: Aard en omvang van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak. Quick Scan Datum uitgifte: 17-okt-2007 Opdrachtgever: BZK/VPT Tweede Kamer: 28 684, nr. 117 Uitvoerder: Intervict (Universiteit van Tilburg) Auteurs: drs. M. van Vugt, Prof, dr. S. Bogaerts Abstract: De Quick Scan is gebaseerd op bestaande literatuur. In het onderzoek worden de oorzaken, verklaringen en verschillende 10
interventiemethodes van agressie en geweld bij werknemers met een publieke taak behandeld. Het onderzoek bestaat uit de volgende onderdelen: aanleiding en doelstellingen; definitie agressie en geweld bij werknemers in de publieke sector; interventies. Het onderzoek resulteert in de volgende conclusies. Gezondheidswerkers en verpleegkundigen lopen een groot risico om slachtoffer te worden van werkgerelateerde agressie en geweld. Mannen hebben vaker te maken met fysiek geweld, vrouwen worden meer slachtoffer van verbaal geweld en intimidatie. Werknemers die in de privé-sfeer slachtoffer zijn geweest van agressie en geweld, lopen meer kans om ook in de werksfeer slachtoffer te worden. Werknemers die ‘s nachts of ‘s avonds werken lopen meer kans om slachtoffer te worden van agressie en geweld en organisaties waar klanten vrij binnen en buiten kunnen lopen, lopen meer kans op agressie en geweld. Werknemers die vaak alleen werken hebben eveneens een verhoogd risico. De onderzoekers concluderen dat geopteerd moet worden voor interventies die hun effectiviteit elders bewezen hebben. #6 Titel: Ongewenst gedrag besproken; ongewenst gedrag tegen werknemers met een publieke taak Datum uitgifte: 17-okt-2007 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr. 117 Uitvoerder: DSP-groep Auteurs: Cora-Yfke Sikkema, Manja Abraham, Sander Flight Abstract: Het onderzoek ‘Ongewenst gedrag besproken’ geeft inzicht in de aard en omvang van ongewenst gedrag tegen medewerkers met een publieke taak. In dit onderzoek zijn de individuele, organisatie- en werkfactoren die van invloed zijn op agressie en geweld gemeten. Uit het onderzoek blijkt dat twee op de drie werknemers (66%) het afgelopen jaar geconfronteerd is met een vorm van ongewenst gedrag door externen. 24% van deze werknemers zijn met fysiek geweld geconfronteerd. Verbaal geweld, zoals schelden, schreeuwen, vernederen, treiteren en pesten komt verreweg het meeste voor. Daarna volgt fysiek geweld (slaan, schoppen). Onder treinconducteurs, in het gevangeniswezen en bij ambulancepersoneel komt ongewenst gedrag door externen het meeste voor, respectievelijk 98%, 91%, en 89%. Daarnaast is gezocht naar factoren die leiden tot ongewenst gedrag door externen. Dergelijk ongewenst gedrag wordt veelal veroorzaakt door een combinatie van allerlei (toevallige) factoren en heeft daarmee een sterk onvoorspelbaar karakter. Het onderzoek laat zien dat dit ongewenste gedrag 100 miljoen euro per jaar kost als gevolg van zieke of minder goed functionerende werknemers. Dit bedrag is echter exclusief medische kosten en geldt enkel voor de onderzochte beroepsgroepen; de maatschappelijke schade bedraagt een veelvoud van dit bedrag. Op verzoek van de Tweede Kamer is het onderlinge geweld tussen werknemers met een publieke taak eveneens meegenomen in dit onderzoek. Ruim een kwart van de werknemers (26%) is het afgelopen jaar geconfronteerd met ongewenst gedrag door collega’s.
11
#7 Titel: Internetspiegel. Belevingsonderzoek veiligheid, agressie en geweld. Nulmeting sector gemeenten Datum uitgifte: april 2009 Opdrachtgever: BZK, VPT Tweede Kamer: 28 684, nr. 224 Uitvoerder: TNS NIPO, Internetspiegel Abstract: Het onderzoeksrapport 'Belevingsonderzoek veiligheid, agressie en geweld' bevat de resultaten van de pilot bij 130 gemeenten om de bruikbaarheid van het diagnose-instrument agressie en geweld te testen ten behoeve van werkgevers in de publieke sector. De belangrijkste conclusie uit het onderzoek is dat werkgevers door het treffen van veiligheidsmaatregelen direct een positieve invloed kunnen uitoefenen op de veiligheidsbeleving van hun werknemers. Het opstellen van duidelijke regels en procedures om agressie en geweld te voorkomen en het bieden van training en opleiding, maken dat werknemers zich duidelijk veiliger voelen in hun werk. Werkgevers zien hun inspanningen beloond met lagere verzuimcijfers en grotere tevredenheid van werknemers. #8 Titel: Aard en omvang van ongewenst gedrag tegen werknemers met een publieke taak. Een vervolgonderzoek. Datum uitgifte: augustus 2009 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr. 247. BLG21479 Uitvoerder: IVA Beleidsonderzoek en Advies Auteurs: dr. M.J.G. Jacobs, M.E.W. Jans, MSc, drs. B. Roman Abstract: Tweede meting naar de aard en omvang van ongewenst gedrag tegen werknemers met een publieke taak. Het onderzoek geeft zowel inzicht in het vóórkomen van ongewenst gedrag door 'externen' als door collega’s onderling. In het onderzoek wordt gevraagd naar voorvallen van ongewenst gedrag in de afgelopen 12 maanden. Zoals in 2007 is de meting uitgevoerd bij de ambulancediensten, arbeidsinspectie, belastingdienst, burgemeesters en wethouders, brandweer, gevangeniswezen, gemeenteraad, Nederlandse Spoorwegen (NS), politie, primair en voortgezet onderwijs, sociale diensten, UWV en (academische) ziekenhuizen. Daarnaast zijn in 2009 voor het eerst gerechtdeurwaarders en werknemers van busbedrijven en Jeugdzorg gevraagd naar hun ervaringen met ongewenst gedrag. Uit dit vervolgonderzoek blijkt dat in 2009 65% van de werknemers met een publieke taak is geconfronteerd met een vorm van ongewenst gedrag door externen. Dat is dus een verschil van 1%-punt ten opzichte van 2007. #9 Titel: Onderzoeksverantwoording benchmark Agressie en Weerbaarheidsonderzoek Internetspiegel (najaar 2009) Datum uitgifte: jan 2010 (interne rapportage) Opdrachtgever: BZK Uitvoerder: Internetspiegel Auteurs: Piet van Montfort, Catharina Kolar, Titia Sietsma
12
Abstract: In vervolg op de pilot onder 130 gemeenten heeft Internetspiegel in opdracht van VPT het Agressie en weerbaarheidsonderzoek (AWO), waarmee werkgevers een diagnose kunnen stellen van de veiligheidsbeleving van hun werknemers, uitgebreid met sectorale benchmarks. Hiervoor is een (panel)onderzoek toegepast en gebruik gemaakt van TNS NIPObase. Het onderzoek is uitgevoerd onder de sectoren Onderwijs, Zorg, Openbaar bestuur en Veiligheid. Met deze interne rapportage wordt verantwoording afgelegd over de sectorale benchmarks. #10 Titel: Geweldcijfers: een inventarisatie van monitoren en weergave van trends in geweld Datum uitgifte: mei 2010 Opdrachtgever: WODC (MinJus project Veiligheid begint bij Voorkomen (VbbV) en MinBZK) Tweede Kamer: Uitvoerder: Regioplan Abstract: Op verschillende momenten in het jaar worden vanuit meerdere departementen en steeds vanuit een ander perspectief, gegevens over geweld gepubliceerd. Er is echter behoefte aan meer inzicht in de samenstelling, de achtergronden, de overeenkomsten en verschillen van de cijfers uit de diverse monitoren. De doelstelling van dit onderzoek is dan ook te komen tot een overzicht waarmee op een verantwoorde manier trends in geweldscijfers zichtbaar worden gemaakt. Uit de cijfers van deze diverse monitoren blijkt dat er geen eenduidig beeld is van de geweldsontwikkeling in de Nederlandse samenleving. #11 Titel: Toekomstadvies opzet en invulling VPT monitor Datum uitgifte: 29-10-2010 (niet gepubliceerd, intern advies VPT) Opdrachtgever: VPT Uitvoerder: TNS consult Auteurs: Elmara Bemer, Lea Mazor, Elian Swinkels Abstract: In dit advies wordt allereerst beschreven welke criteria van invloed zijn op de keuze voor VPT hoe zij in de toekomst agressie en geweld kunnen monitoren. Vervolgens wordt beschreven wat de mogelijkheden zijn om agressie en geweld in te toekomst te monitoren. Daarbij wordt steeds een onderscheid gemaakt naar een vorm waarin VPT de regierol bij zichzelf houdt en een vorm waarin deze wordt uitbesteed aan de sectoren. Per sector wordt beschreven hoe beide ‘wegen’ (regie bij VPT of het aan de sector zelf overlaten) eruit zien. #12 Titel: Agressie en Geweld. Onderzoek naar agressie en geweld door externen tegen overheidswerknemers Datum uitgifte: 30-11-2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr.295. BLG89188 Uitvoerder: MWM2 Abstract: Het onderzoek waarover in deze rapportage verslag wordt gedaan biedt een tussentijds beeld van de aard en omvang van agressie en geweld. In dit onderzoek is een eerdere meting onder de 14 overheidsen onderwijssectoren in 2008 (POMO 2008) herhaald en uitgebreid.
13
De centrale onderzoeksvraag van het onderzoek is of er sprake is van een verandering in de aard en omvang van ongewenst gedrag door externen tegen overheids werknemers met een publieke taak ten opzichte van de meting onder de 14 overheids- en onderwijssectoren in 2008. Tevens wordt bekeken of de gevolgen van agressie en geweld zijn veranderd ten opzichte van de meting in 2008. Daarnaast bevat de meting in 2010 een aantal vragen over onveiligheidsgevoelens en over de mate waarin de organisatie beleid voert om ongewenst gedrag door externe te voorkomen en de gevolgen ervan te beperken. Uit dit onderzoek blijkt dat van alle werknemers gemiddeld 50% slachtoffer is geweest van agressie en geweld. In 2008 was dit 49%. Er zijn echter duidelijke verschillen tussen de sectoren. Zo laten het Rijk, de gemeenten en de politie een daling zien in het aantal slachtoffers. Het betreft hier werkgevers die al langere tijd investeren in de aanpak van agressie en geweld. #13 Titel: Bedreigd Bestuur 2010. Agressie en geweld tegen politieke ambtsdragers bij gemeenten, provincies en waterschappen Datum uitgifte: 17-11-2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr.295. Uitvoerder: MWM2, BZK Auteurs: Abstract: Er is een breed onderzoek uitgevoerd naar de aard en omvang van agressie en geweld gericht tegen politieke ambtsdragers. Uit dit onderzoek blijkt dat agressie en geweld door burgers niet alleen voorkomt tegen burgemeesters en wethouders, maar ook tegen raadsleden en politieke ambtsdragers bij provincies en waterschappen. Verbale agressie is het meest voorkomend, gevolgd door bedreiging/intimidatie. Voor burgemeesters geldt bijvoorbeeld dat 41% ervaring heeft met verbale agressie en 29% met bedreiging/intimidatie. In ongeveer de helft van de incidenten wordt dit gemeld bij een instantie of functionaris. 2.2
Evaluatie (werkgevers)beleid #14 Titel: Kappen met asociaal gedrag. Evaluatie van de pilot FF Kappe in Rotterdam Datum uitgifte: maart 2008 Opdrachtgever: WODC (Justitie / BZK) Tweede Kamer: 28 684, nr. 180 + Nr. 261. BLG17677 Uitvoerder: ITS Auteurs: dr. J.W. Winkels, m.m.v. drs. F.H.J. Miedema, mw. R. van Os, drs. G.B. Post, mw. drs. S. Stoltz en mw. dr. Cl. Woldringh Abstract: Evaluatie in de periode december 2006 - mei 2007 van de pilot FF Kappe in Rotterdam. De hoofdvraag van het onderzoek luidde: wat zijn de veronderstelde werkzame mechanismen van FF Kappe, in welke context zouden deze werken en zijn er neveneffecten te benoemen? Deze pilot was gericht op het terugdringen van overlastgevend gedrag van jongeren. FF Kappe is geïnspireerd door de Acceptable Behaviour Contracts (ABC) en Anti-Social Behaviour Orders (ASBO) in Engeland. De doelgroep voor FF Kappe bestaat uit jongeren tussen de 12 en 24 jaar die bij herhaling voor grote overlast in de buurt zorgen. De werkwijze in de pilot is gebaseerd op de veronderstelling dat er gedragsmechanismen werkzaam zijn waardoor de jongeren gaan afzien van overlastgevend gedrag. 14
#15 Titel: Cameraregistratie op ambulances; tussenevaluatie van de pilot. Datum uitgifte: 18 november 2009 Opdrachtgever: Regionale driehoek Utrecht (gefinancierd door BZK) Tweede Kamer: Uitvoerder: Berenschot Auteurs: Peter van Zanten, André Oostdijk, Bart de Vries, Femmy Jonker, Michiel Hes, Philippe Sprenger, Rachel Beerepoot, Judith van Krieken, Mathijs van de Waardt Abstract: Het doel van de pilot is om te onderzoeken of camerabeelden een bijdrage kunnen leveren aan de opsporing, vervolging en veroordeling (bewijsvoering) van verdachten van agressie en geweld jegens ambulancepersoneel en –materieel. Daarnaast wordt in de pilot de vraag beantwoord of de aanwezigheid van camera”s het veiligheidsgevoel van ambulancemedewerkers vergroot. Tijdens de pilot zijn enkele ambulances in vier deelnemende regio’s uitgerust met camera”s. Het plaatsen van camera’s op ambulances om het veiligheidsgevoel van ambulancemedewerkers te vergroten lijkt weinig tot geen effect te hebben. De meerwaarde wordt door de ambulancemedewerkers gezien in de preventieve werking die een camera kan hebben op het gedrag van potentiële daders en in de mogelijkheden die beelden bieden bij de opsporing en veroordeling. Bij de helft van de incidenten is de camera niet in staat beelden op te nemen omdat de locatie van het incident buiten het bereik van de camera”s ligt. Bij incidenten op straat of in het verkeer, die volgens de ambulancemedewerkers ook vaak voorkomen en heftig geweld opleveren, is de camera wel in staat beelden op te nemen. #16 Titel: Inventarisatie veiligheidsbeleid agressie en geweld bij werkgevers met een publieke taak. Resultaten. (Bijlage bij Voortgangsrapportage VPT) Datum uitgifte: juni-2009 Opdrachtgever: VPT Tweede Kamer: 28 684, nr. 247. Uitvoerder: Programma Veilige Publieke Taak Auteurs: Abstract: Het programma VPT heeft 8 maatregelen opgesteld die de basis vormen voor een effectief veiligheidsbeleid tegen agressie en geweld in een organisatie. Om inzicht te krijgen in de mate waarin werkgevers met een publieke taak vorm hebben gegeven aan de uitvoering van de acht maatregelen heeft in het voorjaar van 2009 vanuit het programma Veilige Publieke Taak voor de eerste keer een inventarisatie plaatsgevonden. Deze inventarisatie heeft plaatsgevonden door middel van een vragenformulier. In totaal zijn 32 contactpersonen van (branche/koepel)organisaties benaderd, waaronder; politie, dienst justitiële inrichtingen, arbeidsinspectie, belastingdienst, sociale diensten, ambulancezorg, brandweer, ziekenhuizen, basisonderwijs, voortgezet onderwijs, waterschappen. #17 Titel: Tussen agressiebeleid en praktijk. Aanpak van agressie en geweld in de publieke sector. Deel I. Hoofdrapport Datum uitgifte: 4 september 2009 Opdrachtgever: SZW (VPT in begeleidingscommissie) Tweede Kamer: 28 684, nr. 248. BLG21483. Uitvoerder: Research voor Beleid Auteurs: drs. D.R. Kemper, drs. L.S. de Ruig 15
Abstract: Het onderzoek richt zich op de succes- en faalfactoren bij de implementatie en toepassing van toegepaste maatregelen tegen agressie en geweld. Met dit onderzoek wil het ministerie van SZW werkgevers met een publieke taak helpen effectievere maatregelen in te zetten tegen agressie en geweld op grond van de nieuwe Arbo-wet en aanbevelingen uit het Programma Veilige Publieke Taak (VPT) van het Ministerie van BZK. Het onderzoek is kwalitatief van aard en is gebaseerd op vijftien casestudies in zes (deel)sectoren: publiek transport, ambulancevervoer, brandweer, UWV Werkbedrijf, GGZ en Jeugdzorg. Het onderzoek geeft verschillende aanknopingspunten voor werkgevers. #18 Titel: Agressie afgerekend: Een onderzoek naar de kosten en baten van maatregelen tegen agressie en geweld in de publieke taak. Datum uitgifte: 31 augustus 2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: Uitvoerder: TNO Auteurs: Maartje Bakhuys Roozeboom, Ernst Koningsveld, Seth van den Bossche Abstract: TNO heeft in haar onderzoek inzichtelijk gemaakt wat de werkelijke kosten zijn van agressie en geweld en wat de baten en kosten zijn van de genomen beleidsmaatregelen. Ook heeft TNO de onderzoeksresultaten verwerkt tot één handzaam kosten-baten instrument voor werkgevers. In het onderzoek is allereerst de prevalentie van agressie en geweld geanalyseerd, de gevolg van agressie en geweld op het werk in termen van ziekteverzuim, verloop, productiviteitsverlies en de kosten hiervan. Vervolgens is geanalyseerd in welke mate maatregelen om (de gevolgen van) agressie en geweld te verminderen leidt tot een reductie van deze kosten, en wat de kosten zijn van de genomen maatregelen. Hiermee ontstaat een beeld van de kosteneffectiviteit van de verschillende maatregelen. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een literatuurscan, analyses op basis van de Nederlandse Enquête Arbeidsomstandigheden en interviews met de belangrijkste aanbieders van interventies. De onderzoekers concluderen dat verloren werktijd, verzuim en verloop de grootste kostenposten zijn als gevolg van agressie- en geweldsincidenten. Uit de data analyse bleek dat een kleine zes procent van het verzuim en ruim vier procent van het verloop veroorzaakt wordt door een vorm van agressie en geweld. Daarnaast heeft het onderzoek het instrument en de handleiding als business cases getest in drie organisaties. Hieruit bleek dat het instrument in de pilotorganisaties goed toepasbaarheid was. #19 Titel: Inventarisatie veiligheidsbeleid agressie en geweld bij werkgevers met een publieke taak. Resultaten. (Bijlage bij Voortgangsrapportage VPT) Datum uitgifte: 30-11-2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr. 295. BLG89186 Uitvoerder: Programma Veilige Publieke Taak Auteurs: Abstract: Het programma VPT heeft 8 maatregelen opgesteld die de basis vormen voor een effectief veiligheidsbeleid tegen agressie en geweld in een organisatie. Om inzicht te krijgen in de mate waarin werkgevers met een publieke taak vorm hebben gegeven aan de uitvoering van de acht 16
maatregelen heeft in het voorjaar van 2010 vanuit het programma Veilige Publieke Taak voor de tweede keer een inventarisatie plaatsgevonden. Deze inventarisatie heeft plaatsgevonden door middel van een vragenformulier. In totaal zijn 32 contactpersonen van (branche/koepel)organisaties benaderd, waaronder; politie, dienst justitiële inrichtingen, arbeidsinspectie, belastingdienst, sociale diensten, ambulancezorg, brandweer, ziekenhuizen, basisonderwijs, voortgezet onderwijs, waterschappen. #20 Titel: Pilot cameraregistratie op ambulances. Eindevaluatie Datum uitgifte: 27 augustus 2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684,nr.295. BLG89190 Uitvoerder: DSP Auteurs: Paul van Egmond, Paul Hulshof , Sander Flight. Met medewerking van: Lydia ten Wolde Abstract: Eind 2008 is in vier ambulanceregio's een pilot gestart met cameraregistratie op ambulances. Met behulp van een onderzoek is deze pilot geëvalueerd. De centrale onderzoeksvraag was: ‘Kunnen camerabeelden een bijdrage leveren aan de opsporing, vervolging en veroordeling van daders van agressie en geweld tegen ambulancepersoneel en –materieel’? Het antwoord op deze vraag is bevestigend. De argumentatie hiervoor zit in de beantwoording van de volgende aspecten. Uit de evaluatie blijkt dat de beelden technisch voldoende zijn voor gebruik in een procesgang van aangifte tot veroordeling. Opgenomen beelden zijn echter slechts vier keer teruggekeken en bij die voorvallen bleken de beelden om verschillende redenen niet bruikbaar. Elke regio heeft een intern protocol opgesteld voor de pilot. De bruikbaarheid en effectiviteit van de protocollen zijn nauwelijks in de praktijk getoetst omdat er slechts bij vier incidenten beelden zijn gebruikt. De protocollen zijn nauwelijks bekend onder het ambulancepersoneel en binnen de politieorganisatie. Medewerkers voelen zich iets veiliger, maar het is de vraag of dit door de camera’s komt aangezien slechts 1 op de 6 ambulances een camera heeft. Het totale aantal slachtoffers van agressie en geweld is niet gedaald sinds de start van de pilot. Relatief veel ambulancemedewerkers beschouwen de camera’s als aantasting van de privacy. #21 Titel: Rapport Cameratoezicht in beweging. Ervaringen met nieuwe vormen van cameratoezicht bij de Nederlandse politie Datum uitgifte: 30-11-2010 Opdrachtgever: Strategische Beleidsgroep Noodhulp (ondersteund door VPT) Tweede Kamer: 28 684, nr. 295. BLG89191 Uitvoerder: Bureau Beke Auteurs: Tom van Ham, Henk Ferwerda, Jos Kuppens Abstract: Uit het onderzoek blijkt dat zowel ervaringsdeskundigen als burgers positief tegenover de invoering van bodycams en camera-auto’s staan. Burgers zien met name een meerwaarde in de bodycam en de camera-auto voor het proces van opsporing en vervolging. Een groot deel van de politiefunctionarissen vindt eveneens dat de camera in hoofdzaak op dit terrein een belangrijke rol vervult en in mindere mate wordt het deescalerende effect van de camera genoemd. Verder constateren de 17
onderzoekers dat het draagvlak voor het type camera’s dat is gebruikt, niet altijd hoog is. De camera’s kennen gedurende de pilot technische problemen en defecten die bovendien vaak niet op korte termijn lijken te worden opgelost. Ook de draagbaarheid van de bodycam (te groot, te veel snoeren, lastig te bevestigen en/of te zwaar) en het geven van uitleg en instructie (eenderde vond de uitleg matig of slecht) spelen ten aanzien van het draagvlak een belangrijke rol. De ervaring met de bodycams in de verschillende korpsen wordt door de onderzoekers grotendeels als beperkt aangeduid. #22 Titel: De aanpak van agressie en geweld in internationaal perspectief; Quickscan naar aard, omvang en beleid in vier landen. Eindrapport. Datum uitgifte: 2010 Opdrachtgever: BZK en SZW Tweede Kamer: - (verwijzing in 28 684, nr. 321) Uitvoerder: Research voor Beleid Auteurs: Annejet Kerckhaert, Lennart de Ruig Abstract: De quick scan is gebaseerd op een literatuurstudie, gesprekken met 27 deskundigen en gegevensbronnen. Belangrijke gegevensbronnen waren European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks 2009 (ESENER) en de European Working Conditions Survey 2005 (EWCS). Hoewel deze gegevensbronnen geen informatie bevatten over 'werknemers met publieke taken', is het mogelijk om meer algemene conclusies te trekken over geweld op het werk en over beheersmaatregelen. Uit een vergelijking van de vier landen op basis van de ESENER en de EWCS-gegevens blijkt dat het niveau van geweld op de werkplek niet alleen relatief hoog is in Nederland, maar ook in het Verenigd Koninkrijk. De ESENER-gegevens hebben bijgedragen tot de conclusie dat, ondanks het hoge niveau van geweld op het werk in Nederland, werkgevers niet zeer bezorgd zijn en relatief weinig werkgevers maatregelen nemen en weinig procedures implementeren om geweld op het werk te beheersen. In Zweden en het Verenigd Koninkrijk is er meer zorg en worden er meer maatregelen worden genomen. Een vergelijking van beleidsmaatregelen, programma's en instrumenten in de vier landen leidde tot de conclusie dat geweld op het werk een zaak is van sectoren en de sociale partners in alle landen. Alleen in Nederland wordt geweld op het werk gezien als een onderwerp voor overheidsbeleid. Sectoren in alle landen – vooral de gezondheidssector en het openbaar vervoer – hebben tools ontwikkeld voor werkgevers en werknemers ter voorkoming van agressie en geweld op het werk. De algemene conclusie is dat meer werkgevers in Nederland gebruik zouden kunnen maken van de beleidstools die beschikbaar worden gesteld door de sociale partners en de overheid. #23 Titel: Een onafhankelijke evaluatie van de Vertrouwenslijn. Ondersteuning bij geweld en intimidatie tegen politieke ambtsdragers en hun familieleden. Datum uitgifte: 3 december 2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: - (verwijzing in 28 684, nr. 321) Uitvoerder: Significant Auteurs: R.P.Keizer, J.W.M. Hellendoorn
18
Abstract: De Vertrouwenslijn voor politieke ambtsdragers en openbaar bestuurders maakt onderdeel uit van het convenant dat de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met het Nederlandse Genootschap van Burgemeesters (NGB) op 2 oktober 2008 heeft gesloten. Vanaf 1 oktober 2009 is de Vertrouwenslijn operationeel en belegd bij Stichting M. In mei 2010 is de Vertrouwenslijn ook opengesteld voor familieleden van politieke ambtsdragers, omdat er ook bij hen behoefte bleek. Eind 2010 is de tussentijdse evaluatie van de Vertrouwenslijn afgerond. Daaruit blijkt dat de Vertrouwenslijn voorziet in een behoefte van politieke ambtsdragers. Ook zijn de hulpvragen naar alle tevredenheid van degenen die een beroep op de Vertrouwenslijn hebben gedaan, afgehandeld. De Vertrouwenslijn geniet nog onvoldoende bekendheid onder de doelgroep. In 2011 staat het werken aan de zichtbaarheid van de Vertrouwenslijn centraal. #24 Titel: Wittevlekken onderzoek Datum uitgifte: augustus 2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: Uitvoerder: VPT Auteurs: Evelien van Zuidam Abstract: Om effectief op te treden tegen agressie en geweld is het belangrijk om eenheid te hebben in het beleid en dit beleid af te stemmen. Hiervoor is wetenschappelijk onderzoek nodig. Er is een analyse uitgevoerd van het beschikbare onderzoek op VPT-gebied. Deze analyse is weergegeven in een witte-vlekken model. In één oogopslag is te zien over welke onderwerpen en sectoren wetenschappelijke kennis beschikbaar is. Dit model is relevant voor onderzoekers en beleidsmakers. Het is gebaseerd op de gedachte van het DSP-analysemodel (DSP-groep 2007: Geweld tegen de politie in uitgaansgebieden). Het model maakt inzichtelijk welke factoren van invloed zijn op het ontstaan van geweldsincidenten tegen werknemers met een publieke taak. Het analysemodel bestaat uit 4 verschillende ‘schillen’ of ‘clusters’: het geweldsincident, de situationele kenmerken, de locatiekenmerken en het beleidskader. Bij de invulling van het model wordt duidelijk zichtbaar op welk invloedsniveau het wetenschappelijk onderzoek zich voornamelijk heeft gericht de afgelopen jaren. 2.3
Evaluatie strafrechtelijke aanpak daders #25 Titel: Anonimiteit in het strafproces Datum uitgifte: juni 2008 Opdrachtgever: BZK (Directie Politie) & Justitie (Rechtshandhaving en Criminaliteitsbestrijding) Tweede Kamer: 26 684, nr. 176 Uitvoerder: werkgroep Auteurs: Jan Janus (voorzitter werkgroep) Abstract: Het onderzoek ‘Anonimiteit in het strafproces’ concludeert dat bestaande mogelijkheden om persoonsgegevens voor en tijdens het strafproces af te schermen, beter moeten worden benut. Uit het onderzoek blijkt dat angst voor represailles bij sommige delicten reden voor mensen is om geen aangifte te doen.
19
De toenmalige ministers Hirsch Ballin (Justitie) en Ter Horst (Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties) vinden dit ‘onwenselijk’ en nemen maatregelen om hierin verandering aan te brengen. #26 Titel: Het verhaal bij de daad voegen. Hoe schade verhaald kan worden bij agressie en geweld tegen de publieke taak Datum uitgifte: augustus 2008 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 684, nr. 185. BLG17850 Uitvoerder: Q-consult Auteurs: Abstract: Daders moeten snel na het plegen van de daad verantwoordelijk worden gesteld voor hun gedrag en de veroorzaakte schade. Hiermee wordt een belangrijk signaal gegeven naar het slachtoffer, de dader én de samenleving. Toch blijkt uit het onderzoek ‘Het verhaal bij de daad voegen’ dat werknemers, werkgevers en verzekeringsmaatschappijen de schade niet of weinig verhalen op de daders. Door knelpunten en best-practices in kaart te brengen, wil het ministerie van BZK inzicht krijgen in de mogelijkheden om verhaal en incasso van schade te vereenvoudigen. Het onderzoek bestond uit een literatuurstudie en interviews met deskundigen. Uit het onderzoek zijn verschillende knelpunten naar voren gekomen en methodieken ontdekt die de kans op het succesvol verhalen van schade op de dader vergroten. Ook worden in het rapport maatregelen voorgesteld om het verhaal van schade op daders te optimaliseren. #27 Titel: Evaluatie van de Strafvorderingsrichtlijn kwalificerende slachtoffers. Eindrapportage. (Evaluatie Strafvorderingsrichtlijn Polaris) Datum uitgifte: november 2008 Opdrachtgever: WODC (aangevraagd door van Justitie (Directie Rechtshandhaving & Criminaliteitsbestrijding) & BZK (VPT) Tweede Kamer: 30 268, nr. 204); 28 684, nr.185; 28 684, nr. 100 Uitvoerder: Intervict (Universiteit van Tilburg) Auteurs: Mr. Suzan van der Aa, Drs. Mr. Drs. Benny van der Vorm, Drs. Antony Pemberton, Drs. John van Kesteren, Dr. Rianne Letschert Abstract: Doelstelling van het onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de werking en toepassing van de strafvorderingsrichtlijn van het Openbaar Ministerie inzake geweld tegen beroepsbeoefenaars (waaronder politiepersoneel), slachtoffers van burgermoed en personen die in een afhankelijke situatie tot de dader stonden. Deze richtlijn is per 1 december 2006 in werking getreden. #28 Titel: Bont en Blauw. Een onderzoek naar de strafrechtelijke behandeling van geweldszaken tegen politie-ambtenaren Datum uitgifte: 2008 Opdrachtgever: WODC (aangevraagd door Justitie en BZK) Tweede Kamer: 29 268, nr. 204 Uitvoerder: Advies- en Onderzoeksgroep Beke Auteurs: Ilse van Leiden, Henk Ferwerda Abstract: Het onderzoek betreft de wijze waarop de behandeling van geweldszaken tegen politiemensen en de bejegening van de slachtoffers daarvan verloopt. Het gaat dan om de procesmatige, strafrechtelijke behandeling van zaken. Het onderzoek is landelijk uitgevoerd bij alle 26 20
politiekorpsen en alle 19 arrondissementsparketten. Bij de korpsen zijn 256 papieren dossiers inzake geweld tegen politiemensen geanalyseerd en zijn er met vertegenwoordigers van de korpsen interviews gehouden. Bij het OM zijn in totaal 192 strafdossiers met betrekking tot geweld tegen politiemensen bestudeerd. Daarnaast is een interview gehouden met een rechter en een officier van Justitie. Aanvullend is in samenwerking met het WODC een data-analyse uitgevoerd in het registratiesysteem van het openbaar ministerie. De beide onderzoeken Bont en Blauw en Evaluatie Strafvorderingsrichtlijn Polaris tonen aan dat er goede vorderingen zijn geboekt bij de strafrechtelijke aanpak van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak. Daders die geweld plegen tegen werknemers met een publieke taak, krijgen in de meeste gevallen een zwaardere straf dan daders die geweld plegen tegen een ander slachtoffer. Gemiddeld wordt twee keer zo vaak voorlopige hechtenis opgelegd en wordt er veel vaker gedagvaard. Omdat de bewindslieden in de toekomst betere resultaten willen bereiken treffen de ministers aanvullende maatregelen. #29 Titel: Geweld tegen gezagsdragers; Preventie en aanpak van geweld tegen politie en politici: Hoofdrapport. Deelrapport 1: Strafrechtelijke analyse. Beschikbare strafrechtelijke instrumenten voor de aanpak van gedrag dat het gezag van gezagsdragers aantast dan wel dreigt aan te tasten. Deelrapport 2: Privaatrechtelijke analyse. Privaatrechtelijke instrumenten voor de aanpak van gedrag dat het gezag van gezagsdragers aantast dan wel dreigt aan te tasten Datum uitgifte: mei 2009 Opdrachtgever: Regionale driehoek politieregio Utrecht (Gefinancierd door het ministerie van BZK, programma Veilige Publieke Taak) Tweede Kamer: Uitvoerder: Universiteit Utrecht, Faculteit Recht, Economie, Bestuurs- en Organisatiewetenschap (REBO) Auteurs: Prof.dr. M. Noordegraaf, prof.mr. I. Giesen, prof.mr. F. Kristen, drs. M. van der Meulen, mw. mr. E. de Kezel en D. van Leeuwen BA Abstract: Vanwege de bijzondere positie van gezagsdragers – in dit rapport politieagenten en politieke bestuurders (burgemeesters en wethouders) – is het van groot belang om duidelijk te maken (1) wat er aan de hand is als het over geweld tegen gezagsdragers gaat, (2) hoe ernstig het probleem is, (3) wat er aan gedaan kan worden, en (4) hoe de aanpak van het probleem in de praktijk uitpakt. Dit rapport analyseert incidenten, laat zien waaruit de preventieve en repressieve aanpak van incidenten bestaat, welke (landelijke) maatregelen zijn genomen om daders sneller en harder te straffen, en wat daar van terecht komt. Daarbij ligt de nadruk op de regio Utrecht. Omdat gezag in het geding is, ligt in dit rapport de nadruk op gezagsondermijnende incidenten, in plaats van geweldsincidenten.
21
#30 Titel: Eindrapport straftoemeting bij geweld tegen kwalificerende slachtoffers Datum uitgifte: 24-nov-20 Opdrachtgever: Raad voor de Rechtspraak (n.a.v. toezegging door Minister van Justitie) Tweede Kamer: 28 684, nr. 293. BLG88279 Uitvoerder: Intervict (Universiteit van Tilburg) Auteurs: Lodewijks, I.A.C., Laxminarayan, M., Van der Aa, S., Pemberton, A. Abstract: Het onderzoek bestaat uit een analyse van rechtbankdossiers. In vier arrondissementen is een steekproef van in totaal 274 dossiers geanalyseerd. Eis en vonnis zijn met elkaar vergeleken, waarna is gekeken in hoeverre deze per categorie slachtoffers meer of minder van elkaar afwijken. Het onderzoek wijst uit dat de eis van de officier van justitie en het vonnis van de rechter gemiddeld niet veel van elkaar afwijken. Het vonnis is gemiddeld 93% van de eis. De rechter volgt niet alleen in de hoogte van zijn eis, maar ook in de gekozen modaliteit. De overeenkomsten tussen eis en vonnis zijn bij niet-kwalificerende slachtoffers hetzelfde als bij kwalificerende slachtoffers. De voornaamste conclusie voor de strafvorderingrichtlijn is dat het vonnis de impact hiervan niet versterkt of verzwakt. Zaken met kwalificerende slachtoffers bevatten relatief lichtere delicten. Wel wordt bij een gelijk aantal strafpunten in zaken met kwalificerende slachtoffers een relatief zwaardere straf geëist en opgelegd dan in zaken met niet-kwalificerende slachtoffers. 2.4
Kenmerken daders, slachtoffers, situatie #31 Titel: Wat hebben geweldplegers gemeen? Een typologie van plegers van geweld tegen de publieke taak en van publiek geweld Datum uitgifte: 2010 Opdrachtgever: BZK (VPT) en Justitie (Programma Geweld in het (semi-)publieke domein) Tweede Kamer: Uitvoerder: Verwey-Jonker Instituut Auteurs: Inge Bakker, Lisanne Drost, Wouter Roeleveld Abstract: Het onderzoek geeft inzicht in de verschillen en overeenkomsten tussen plegers van geweld zodat hiermee het gedrag van geweldplegers beter beïnvloed kan worden. Er worden zes typen geweldplegers onderscheiden: waaronder ‘de machteloze gefrustreerde’, ‘het korte lontje’ en ‘de beïnvloedbare jongere’. Op basis van persoonskenmerken, kenmerken van de sociale context en situationele kenmerken is een typologie van geweldplegers opgesteld. Daarnaast is gekeken naar de verschillende interventies die organisaties hanteren om geweld tegen te gaan. Het onderzoek biedt aanknopingspunten voor meer op de persoon toegesneden signalering en interventies voor geweldplegers. De typologie geeft organisaties zicht op geweldplegers.
22
#32 Titel: Slachtoffers van geweld binnen de publieke taak (Bijlage: Literatuurstudie Slachtofferprofielen) Datum uitgifte: 9-7-2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: Uitvoerder: Verwey-Jonker Instituut Auteurs: Wouter Roeleveld, Inge Bakker Abstract: het onderzoek ‘Slachtoffer van geweld binnen de publieke taak’ is een verkennend onderzoek dat als doel heeft om inzicht te verkrijgen in kenmerken van individuele werknemers en organisaties, de persoonlijke normen en organisatienormen en de wijze waarop werknemers en organisatie omgaan met verbaal en fysiek geweld. Binnen het onderzoek zijn er interviews gehouden met slachtoffers uit diverse sectoren. Uit het onderzoek komt naar voren dat er geen éénduidige norm is op basis waarvan werknemers bepalen of zij agressie en geweld tolereren, hier tegen optreden, dit melden bij de leidinggevende, of aangegeven bij de politie. In bepaalde situaties heeft met begrip voor de burger/klant, zeker als deze geëmotioneerd zijn en zich daardoor afreageren op de organisatie. Persoonlijke bedreigingen lijken echter nooit getolereerd te worden. #33 Titel: Rapportage Slachtofferprofielen Bijlage: Literatuurstudie Slachtofferprofielen Datum uitgifte: 9-7-2010 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: Uitvoerder: TNS Nipo Auteurs: Ageeth Ettema & Remy Bleijendaal Abstract: Naast het kwalitatieve onderzoek naar slachtoffers is er een analyse uitgevoerd op bestaande databestanden om kenmerken van slachtoffers te achterhalen. Uit deze analyse van TNS-NIPO blijkt dat de specifieke functie en de kenmerken die bij een bepaalde taak horen zoals het dragen van een uniform, het brengen van slecht nieuws en de inrichting van de werkruimte - meer invloed hebben op het slachtofferschap dan persoonskenmerken (zoals sexe, leeftijd). Ook blijkt dat de invloed van persoonskenmerken verschilt per sector, hetgeen opnieuw lijkt te wijzen op de invloed van het specifieke karakter van het werk en de werkomgeving. 2.5
VPT in politiek-maatschappelijke context #34 Titel: Geweld tegen publieke werkers. Periode 1 januari 2003 – 4 november 2006 Datum uitgifte: 2007 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: Uitvoerder: TrendLight B.V. / TNS NIPO Auteurs: Abstract: Het onderzoek betreft een media-analyse van landelijke en regionale krantenberichten over agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak. De informatie uit de media-analyse dient ter ondersteuning van de communicatiestrategie over geweld tegen publieke werkers voor de komende jaren. Het onderzoek biedt inzicht in onder 23
andere de inhoud van de berichtgeving, agendering van het onderwerp, beeldbepalende gebeurtenissen, de effecten van de communicatie door relevante stakeholders, en het draagvlak voor het geformuleerde beleid. In totaal zijn er 970 artikelen gevonden in de periode van 1 januari 2003 tot en met 4 november 2006. Dit zijn er nog geen 250 per jaar. Voor een diepgaande statistische analyse biedt dit aantal te weinig aanknopingspunten. #35 Titel: Superpromoters van een Veilige Publieke Taak. Hoe kunnen Superpromoters het programma VPT ondersteunen. Datum uitgifte: juni 2010 Opdrachtgever: VPT Tweede Kamer: B11542-2 Uitvoerder: Blauw Research Auteurs: Anke Bergmans (Project Manager), Rijn Vogelaar (Managing Director) & Josine Poley(Senior Research Manager) Abstract: In 2010 heeft Blauw Research in opdracht van VPT een kwantitatief onderzoek uitgevoerd onder 618 Nederlanders met als doel om te onderzoeken in hoeverre het onderwerp Veilige Publieke Taak leeft binnen de Nederlandse bevolking . De resultaten: Een groot deel van de Nederlanders heeft de laatste tijd iets gehoord over agressie tegen hulpverleners en heeft hier een sterke afkeurende mening over. Er wordt onderling veel gesproken over agressie tegen hulpverleners/OV-personeel. Superpromoters zijn mensen die sterk het gevoel hebben iets te willen doen tegen agressie tegen hulpverleners/OV-personeel. Zij kunnen worden ingezet om de actiebereidheid van omstanders te vergroten. Bijna 1 op de 10 Nederlanders is Superpromoter van de Veilige Publieke Taak. 2.6
Politie #36 Titel: Geweld tegen ambtenaren: opvang van slachtoffers van schadeafhandeling in vier politiekorpsen Datum uitgifte: 30-sep-2003 Opdrachtgever: BZK & Justitie Tweede Kamer: 29 628, nr. 9 Uitvoerder: TNO Auteurs: S.N.J. van den Bossche, J.F. Ybema Abstract: Dit onderzoek gaat over de afhandeling van geweld tegen politieambtenaren. Het onderzoek bestaat uit een dossierstudie en interviews met sleutelinformanten. Het doel van dit deelonderzoek is om te verkrijgen in de wijze waarop politieambtenaren die slachtoffer zijn geworden van geweld worden opgevangen door een politiekorps en de wijze waarop door hen geleden schade wordt afgehandeld. Uit het onderzoek blijkt dat de onderzochte geweldsincidenten onder meer leidden tot langdurige lichamelijke klachten en beperkingen, en tot tijdelijke psychische problemen. De impact op het professioneel functioneren was volgens de respondenten echter beperkt. Uit het onderzoek blijkt ook dat men tevreden is over de directe opvang door het korps. De procedure van schadeafhandeling is complex. Mogelijke verbeteringen in de afhandeling van geweldsincidenten hebben vooral betrekking op de ondersteuning en informatieverstrekking door de leidinggevende.
24
#37 Titel: Bedreigingen bij de politie Datum uitgifte: 22-dec-2006 Opdrachtgever: BZK Tweede Kamer: 28 844, nr. 12 Uitvoerder: Regioplan. Auteurs: ; S. Dekkers et al Abstract: Het onderzoek geeft een kwantitatief beeld van de omvang van de bedreiging van politiefunctionarissen. Een constatering uit het onderzoeksrapport is dat 40% van de respondenten aangeeft zich het afgelopen jaar bedreigd te hebben gevoeld. Van deze groep heeft 41% zich de vier weken voor het onderzoek bedreigd gevoeld. Bedreigingen blijken het meest voor te komen bij politiefunctionarissen met een executieve functie en worden voor een groot deel in de openbare ruimte geuit. Het doel van de bedreiging is, naast het uiten van onmacht of woede, vooral terug te voeren op het beïnvloeden van de taakuitvoering van de politiefunctionarissen. #38 Titel: Geweld tegen de politie in uitgaansgebieden Datum uitgifte: 20-jul-2007 Opdrachtgever: BZK/VPT Uitvoerder: DSP-groep Auteurs: Manja Abraham, Anneke van Hoek, Paul Hulshof, Joram Pach Abstract: Het veldwerk voor dit onderzoek is verricht in vijf verschillende gemeenten verspreid over het land (Den Haag, Eindhoven, Gemert-Bakel, Leiden en Purmerend) waarbij uiteindelijk 22 geweldsincidenten van burgers tegen de politie in uitgaansgebieden intensief zijn onderzocht. Twee vragen staan centraal dit onderzoek: Welke factoren en/of omstandigheden zijn bij het politieoptreden in uitgaansgebieden van invloed op het ontstaan van een situatie waarin een burger geweld gebruikt tegen een politieambtenaar? En: Welke factoren leiden ertoe dat tijdens een politieoptreden in uitgaansgebieden een interactie tussen een burger en een politieambtenaar zonder geweldsgebruik verloopt? Met behulp van een specifiek door DSP-groep ontwikkeld analysemodel kunnen de factoren die van invloed zijn op het ontstaan van geweld tegen de politie inzichtelijk worden gemaakt. Uit het onderzoek blijkt dat geweld tegen de politie in uitgaansgebieden niet te voorspellen is. Het kan alle politiebeambten overkomen. Daders behoren vaak tot het algemene uitgaanspubliek. Wel is van specifieke risicogroepen bekend waar ze zich op bepaalde dagen en tijdstippen bevinden. 2.7
Openbaar vervoer #39 Titel: Leerpunten en ervaringen naar aanleiding van praktische handreikingen voor een veiliger openbaar vervoer in bus, tram en metro Opdrachtgever: OV Contactfunctionaris Politie (Taskforce Veiliger Openbaar Vervoer) Datum uitgifte: januari 2011 Tweede Kamer: Uitvoerder: Politieacademie, Lectoraat Openbare Orde & Gevaarbeheersing Auteurs: drs. Saskia E. Bierman
25
3
Wetenschappelijke expertmeetings
VPT heeft in de periode 2007 – 2010 enkele wetenschappelijke expertmeetings georganiseerd.
Titel: Expertmeeting landelijke normstelling Datum: 31 maart 2008 Organisator: VPT Deelnemers: Gabriël van den Brink, Frank Bovenkerk, Pieter Tops, Laetitia Mulder, Jacobine Geel, Guido Rijnja, Ton Hol, Thomas von der Dunk, Annelore Roelofs, Han Polman, Frans Leeuw, Bas Haring, Andrée van Es (DG-BK MinBZK), Sjaak Krombeen (prog.man VPT), Documenten: Letterlijk verslag (intern gebruik). Abstract: Aanleiding voor de bijeenkomst is de landelijke normstelling van VPT. Om een halt toe te roepen aan agressie en geweld tegen werknemers met publieke taak is een landelijke norm opgesteld. Daarmee kunnen organisaties hun huisregels verduidelijken, zodat iedereen weet waaraan hij zich moet houden: 1. Agressief of gewelddadig gedrag tegen werknemers met een publieke taak wordt nooit getolereerd. 2. Geef de professional de ruimte om zijn werk te doen. 3. Volg de aanwijzingen van de professional op. 4. Verstoor de (bedrijfs)orde niet. De bijeenkomst werd geopend met een inleiding door prof. Gabriël van den Brink. Van den Brink gaat in op probleemwijken waar de interactie tussen burgers en professionals zeker niet probleemloos verloopt. De eerste vraag is: wat zouden we onder het handhaven van normen kunnen verstaan en dan met name wat is het verschil tussen handhaven van normen en handhaven van de wet. Ten tweede: waarom is dat handhaven van de normen eigenlijk een probleem geworden, wat is daarvan de achtergrond. En ten derde: wie moeten er in Nederland handhaven, of: welke actoren moeten wat handhaven. Toegift: de meer filosofische achtergronden van normen en waarden. Op basis van deze inleiding en de vier normen discussiëren de deelnemers over normen en aanspreekgedrag.
Titel: Rondetafel maatschappelijke achtergronden van agressie en geweld Datum: 8 april 2010 Organisator: directie Kennisontwikkeling voor Openbaar Bestuur en Veiligheid (BZK) i.s.m. VPT. Deelnemers: Andrée Van Es (voorzitter), Directeur-Generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties, minBZK Ernst Hirsch Ballin, Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Dr. Peggy Schyns, Sociaal en Cultureel Planbureau Dr. Cas Wouters, socioloog, Universiteit Utrecht Prof. Dr. Meindert Fennema, hoogleraar Politieke Theorie en Etnische Verhoudingen, Universiteit van Amsterdam Prof. Dr. Pieter Tops, hoogleraar Bestuurskunde, Universiteit van Tilburg Sjaak Krombeen, programmamanager Veilige Publieke Taak, MinBZK Lucas Lombaers, directeur Arbeidszaken en Publieke Sector, MinBZK 26
Paul Pestman, clustercoördinator strategische kennisontwikkeling, directie Kennisontwikkeling voor Openbaar Bestuur en Veiligheid, MinBZK Reinier Eijsenring, programmamanager Bestuurlijke Aanpak, MinBZK Gerard van Egmond, waarnemend programmamanager Geweld, MinJus Inge Bakker, senior onderzoeker, Verweij Jonker Instituut Documenten: Verslag (openbaar) Abstract: Het doel van de conferentie was het samenbrengen van verschillende wetenschappelijke visies op de maatschappelijke achtergronden van geweld en geweldplegers tegen de publieke taak en de onderbouwing voor het tanende gezag van werknemers met een publieke taak. Tevens werden de eerste resultaten van een onderzoek naar de profielen van geweldplegers van het programma Geweld en het programma Veilige Publieke Taak gepresenteerd. De uitkomsten van deze rondetafelconferentie worden gebruikt bij onder meer het toekomstige beleid van het programma Veilige Publieke Taak, bijvoorbeeld ten behoeve van de Postbus 51 campagne van najaar 2010. De uitkomsten worden ook gecommuniceerd naar relevante dossierhouders binnen de rijksoverheid.
Titel: Expertmeeting slachtofferprofielen Datum: januari 2010 Organisator: VPT Deelnemers: Titia Sietsma (InternetSpiegel); Catharina Kolar (InternetSpiegel); Remy Bleijendaal (TNS NIPO); Natascha Biervliet (TNS NIPO); Karin Wittebrood (SCP); Peter van der Velden (IvP); Inge Bakker (Verwey-Jonker Instituut); Lisanne Drost (Verwey-Jonker Instituut); Annemarie ten Boom (WODC), Heike Goudriaan CBS), Terry Lamboo (BZK); Caroline Otto (BZK); Josée de Backere (BZK); Pascalle Haenen (BZK). Documenten: Verslagen (intern gebruik) Abstract: Bij de start van de onderzoeken naar slachtoffers door VerweyJonker en slachtofferprofielen door TNS NIPO zijn twee expertmeetings georganiseerd.
27
BZK staat voor een goed functionerend openbaar bestuur, een veilige samenleving en een overheid waar burgers op kunnen vertrouwen. Daarmee borgen wij de kernwaarden van onze democratie. Deze brochure is een uitgave van: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Programma Veilige Publieke Taak Postbus 20011 | 2500 EA Den Haag http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geweld-tegen-overheidspersoneel © Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties | november 2011
