Inventarisatie van alle logo s binnen de Vlaamse overheid na de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid (BBB)

Suzie Favere

Inventarisatie van alle logo’s binnen de Vlaamse overheid na de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid (BBB). Promotor: Johan Swinnen

Paper ingediend voor het behalen van de graad van bachelor in de Kunstwetenschappen en Archeologie Vrije Universiteit Brussel Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte Studiegebied Kunstwetenschappen en Archeologie Academiejaar 2008-2009

Academiejaar 2008-2009

Inhoudstabel ............................................................................................................................... 1 Inleiding ..................................................................................................................................... 3 1. Het logo en de huisstijl........................................................................................................... 5 1.1 Geschiedenis en theoretische omkadering binnen de toegepaste kunsten ....................... 5 Visuele communicatie .................................................................................................... 5 Zegelmerken................................................................................................................... 7 Typografie ...................................................................................................................... 9 Drukkunst ..................................................................................................................... 15 Grafische kunst vanaf de achttiende eeuw ................................................................... 17 1.2 Identiteit, imago en huisstijl ........................................................................................... 19 2. De Vlaamse overheid ........................................................................................................... 24 2.1 Geschiedenis van de Vlaamse overheid ......................................................................... 24 2.2 Geschiedenis van het logo en de huisstijl van de Vlaamse overheid ............................. 28 2.3 Huidige Structuur ........................................................................................................... 39 3. Inventarisatie van de logo’s en de eventuele huisstijlen binnen de Vlaamse overheid........ 42 3.1 Enquête........................................................................................................................... 42 3.2 Alle logo’s van de respectievelijke afdelingen .............................................................. 45 3.3 Combinatie met het logo van de Vlaamse overheid....................................................... 48 3.4 Door wie is het logo en de eventuele huisstijl ontworpen?............................................ 49 3.5 Hoe uitgebreid is de huisstijl? ........................................................................................ 51 3.6 Sinds wanneer werd het logo gebruikt? ......................................................................... 53 Besluit....................................................................................................................................... 55 Bijlagen .................................................................................................................................... 56 Bijlage 1: Enquête ................................................................................................................ 57 Bijlage 2: De entiteiten met hun adressen naar wie de enquête verstuurd werd. ................. 63 Bijlage 3: Tabel via enquête: Welke entiteiten hebben een logo en/of huisstijl? ................ 75 Bijlage 4: Tabel via enquête: Gebruiken de entiteiten met een eigen logo, hun logo in combinatie met het logo van de Vlaamse overheid?............................................................ 78 Bijlage 5: Tabel via enquête: Hebben de entiteiten met een eigen logo, hun logo intern of extern laten ontwerpen? ....................................................................................................... 81 Bijlage 6: Tabel via enquête: Sinds wanneer werd het logo gebruikt? ................................ 84 1

Bijlage 7: Tabel via enquête: Hoe uitgebreid is de huisstijl?............................................... 86 Bijlage 8: Tabel via enquête: Hoe uitgebreid is de huisstijl, andere elementen................... 88 Bijlage 9: Structuur van de Vlaamse overheid met logo’s................................................... 89 Bijlage 10: De hoofdstructuur binnen een beleidsdomein ................................................. 112 Bijlage 11: Schema van departementen, agentschappen, adviesraden en andere van de Vlaamse overheid op 1 februari 2009. ............................................................................... 113 Bijlage 12: Kritisch overzicht van de bronnen en objecten die het basismateriaal vormen van het onderzoek............................................................................................................... 115 Gebruikte afkortingen ............................................................................................................ 117 Bibliografie............................................................................................................................. 121 Primaire bronnen ................................................................................................................ 121 Secundaire bronnen ............................................................................................................ 121 Boeken........................................................................................................................ 121 Tijdschriften ............................................................................................................... 124 Websites ..................................................................................................................... 124 Illustratielijst........................................................................................................................... 125

2

Sinds de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid, de herstructurering van de Vlaamse overheid in 2006, werd er binnen de entiteit huisstijl van het departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid vastgesteld dat er steeds meer logo’s in omloop kwamen, naast het officiële en herstijlde logo van de Vlaamse overheid. Hoeveel entiteiten gebruikten een eigen logo naast het centrale logo? Deze vraag was de centrale probleemstelling waar deze paper een antwoord op tracht te bieden. Hoeveel logo’s waren er recent in omloop binnen de Vlaamse overheid en hoeveel sinds de invoering van BBB, hoe is het met de professionaliteit van de logo’s gesteld, passen die logo’s binnen de overkoepelende huisstijl van de Vlaamse overheid? Om het antwoord te weten op deze onderzoeksvragen werden ze verwerkt in een enquête. Het enquêteformulier werd verstuurd naar de contactpersonen van alle entiteiten binnen de Vlaamse overheid. Om een zicht te krijgen op het totaal aantal logo’s die bestonden, werd een tweede onderzoek verricht waarbij alle logo’s via intranet en internet opgezocht en verzameld werden. Deze paper begint met het weergeven van de evolutie van het logo en de huisstijl. Dit hoofdstuk bespreekt de geschiedenis van de visuele communicatie, de zegelmerken, de typografie en de drukkunst apart en laat ze samenkomen in de geschiedenis van de grafische kunsten van de achttiende eeuw. In hetzelfde hoofdstuk volgt een korte introductie van de interactie tussen identiteit, imago en huisstijl. In een tweede hoofdstuk wordt de geschiedenis van de Vlaamse overheid, haar logo en haar huisstijl beschreven. In het laatste hoofdstuk komen de resultaten van de enquête aan bod en wordt een antwoord geformuleerd op de eerder vermelde onderzoeksvragen. Een standaardwerk binnen de geschiedenis van de visuele kunsten is het werk van J. MüllerBrockmann, Geschichte der visuellen Kommunikation. Von den Anfängen der Menschheit, vom Tauschhandel im Alterum bis zur visualisierter Konzeption der Gegenwart. Het is een boek van 1971, maar het is het meest volledige en recentste werk dat er te vinden is op dat vlak en het komt in verschillende werken over huisstijl en grafisch design terug in de bibliografie. Er is een herdruk van het boek in 1986 verschenen, maar helaas was deze versie op het moment van het schrijven van deze paper niet meer beschikbaar. Het boek is in deze paper als kapstok gebruikt om de geschiedenis van het logo en de huisstijl uiteen te zetten. Een tweede standaardwerk dat gebruikt is om de geschiedenis van de Vlaamse overheid weer te geven is het werk van M. Van den Wijngaert en G. Tegenbos, Eén administratie voor de 3

Vlamingen 1983-2008. Er zijn weinig werken over dit onderwerp te vinden en een mogelijke verklaring is dat de Vlaamse overheid nog maar 25 jaar bestaat en dat de structuren nog elke dag aan veranderingen onderhevig zijn.

4

De geschiedenis van de visuele communicatie is nauw verbonden met de kunstgeschiedenis, de maatschappij, de handel en de reclame.1 De evolutie van de visuele communicatie, de zegelkunst, de typografie en de drukkunst in relatie tot de samenleving en de handel worden in volgende punten uitvoeriger besproken. In de achttiende eeuw komen al deze vakgebieden samen tot uiting in de reclame en worden verbonden door middel van het grafisch ontwerp.

Tijdens de prehistorie, van het laat paleolithicum 35000 v.o.t. tot het neolithicum ongeveer 8000 v.o.t., werden dieren, mensen en handen geschilderd. De grotten van Lascaux en Altamira zijn hier voor de hand liggende voorbeelden van. De tekeningen waren niet gemaakt om esthetische redenen, maar omwille van sociale, magische of religieuze eigenschappen.2 Door het ontbreken van een zekere standaardisatie, een aspect dat ook meespeelde in het ontstaan van latere formele talen werd de echte reden achter de tekeningen nooit achterhaald. De volgende drie theorieën bespreken waarom de mens deze schilderingen maakte. Eén van de mogelijke verklaringen was dat de tekeningen de mogelijkheid boden voor de mens om informatie en documentatie te verzamelen, er was tevens een drang naar uniformiteit en continuïteit aanwezig. Dat deze eigenschappen later ook aan de oorsprong van het ontstaan van schrift en typografie stonden is opmerkelijk. Mogelijk dienden de tekeningen om de angst voor dieren te overwinnen, kennis over het doden van dieren en de plaats waar een dier best verwond werd, kon op die manier worden doorgegeven aan de jongere generatie. Een tweede verklaring was dat dierenbeelden op grotten een zekere macht toebedeeld kregen. Als ze in de grot gedood werden, dan kon door magie de dieren buiten de grot makkelijker overmeesterd worden.3 Een andere interpretatie verklaarde de grotschilderkunst als een extensie van de noden van de groep, gebonden aan de fysieke kenmerken van de grot. De artiest uit het Paleolithicum had

1 J. MÜLLER-BROCKMANN, Geschichte der visuellen Kommunikation. Von den Anfängen der Menschheit, vom Tauschhandel im Alterum bis zur visualisierter Konzeption der Gegenwart, Niederteufen 1971, cover. 2 K. F. TREEBUS, Tekstwijzer. Een gids voor het grafische verwerken van tekst, ’s-Gravenhage 1982, p. 13. 3 L. MULLEN, “Cave Art and the origins of typography”, Visual Communication Quarterly 15 (2008), p. 6-14.

5

geen modellen om zijn tekeningen op te baseren, hij creëerde de vormen uit de herinneringen en visioenen en gebruikte daarbij de natuurlijke uitstulpingen van de grot die beantwoordden aan de fysieke kenmerken van zijn afbeelding.4 De evolutionaire aspecten van de visuele communicatie wezen erop dat het gesproken woord niet het getekende woord vooraf zou hebben gegaan. Enkel door een wijziging in de genetica zou de mens uiteindelijk in staat zijn geweest om te spreken. Mede om die reden en om de symbolen met een sterke betekenis waaraan deze taal rijk was leunt de primitieve kunst dichter aan bij typografie dan bij visuele expressie. Het symbool is immers een verkorte weergave van visuele communicatie.5

Afbeelding 1: Prehistorische grotschilderingen, Libië , ongeveer 4000 v.o.t.

De Griekse beschaving, van 1200 v.o.t. tot 31 v.o.t., kende al de voorloper van de affiche. Publieke info werd toen op houten panelen aangebracht en geplaatst in openbare gelegenheden.6 Visuele communicatie speelde in het Romeinse Rijk, van de achtste eeuw v.o.t. tot de vijfde eeuw, een belangrijke rol. Enkele geïllustreerde werken zagen in die periode het levenslicht. In de vierde eeuw v.o.t. werd bijvoorbeeld een wegenkaart van het Romeinse Rijk getekend door Castorius en in 379 v.o.t. verscheen het manuscript van pharmalogie met 600 gekleurde illustraties van planten. Om de toegankelijkheid van de werken te vergroten ontstond het principe van de publieke bibliotheek, waarvan er in 330 al meer dan 28 waren in Rome.

4

L. MULLEN, op. cit., p. 6-9. Idem, p. 11-12. 6 H. STOL, Een boekje over huisstijl. Visuele communicatie en identiteit, Leiden 1995, p. 13. 5

6

Een eerste soort van logo kan gezien worden in het monogram van Christus dat de soldaten van Constantinus de Grote droegen in de vierde eeuw als teken van verlossing.7 Deze gestileerde weergave van een vis kwam van het Griekse Ichthus, dat vis betekende en ook de afkorting was van “Iêsous Christòs, Theou Huiós, Sotér”, Jezus Christus, Zoon van God, Redder. Vanaf de derde eeuw kwam het kruisteken op als symbool van de Christelijke kerk.8 Bij de Islam, van de zevende eeuw tot de veertiende eeuw, zorgden kalenders, boeken en munten voor de visuele communicatie. Ze hadden de techniek van het papiermaken overgenomen van de Chinezen en werden geroemd voor het maken van kaarten.9 Het archetype van het boek met beelden ontstond in circa 1000. De school van Reichenau was bijvoorbeeld heel gekend om zijn boekverluchting. 10 Fotografie bracht in de negentiende eeuw een extra element in de visuele communicatie, maar werd pas in het begin van de twintigste eeuw in de reclamevormgeving toegepast en zorgde vanaf toen voor een waaier aan mogelijkheden.11

Zegel- en brandmerken werden gebruikt als identificatie, eigendomsteken en teken van kwaliteit, ze zijn van alle tijden en werden in tal van beschavingen teruggevonden.12 Eén van de eerste vormen van handel die bedreven werd, was ruilhandel en ontstond samen met de ambachten tijdens de eerste beschavingen van Mesopotamië en Sumer, van 3300 v.o.t. tot 1700 v.o.t.. Om de ambachtsman te identificeren werden producten voorzien van gekleurde tekens of zegelimpressies. Deze productmerken werden al vlug erkend als een maatstaf voor de kwaliteit en de echtheid van het voorwerp. De impressie werd door middel van een cilinderzegel in de natte klei gedrukt en deed dienst als handtekening.13 De kleine cilinder van steen, gegraveerd met een scène uit het religieuze of alledaagse leven, werd om de nek gedragen. Elke zegel was uniek, werd niet overgedragen en kopiëren was verboden.14 Eigendomsmerken werden al vroeg gebruikt om vee te brandmerken. Deze merken werden bijvoorbeeld gebruikt tijdens de Egyptische beschaving, van 3400 v.o.t. tot ongeveer 640

7

J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 30. H. STOL, op. cit., p. 13-14. 9 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 36. 10 Idem, p. 37. 11 Idem, p. 130. 12 Idem, p. 27. 13 Idem, p. 10. 14 H. STOL, op. cit., p. 13. 8

7

v.o.t. om staatsvee en offervee te brandmerken met respectievelijk het districtsmerk en met de tempelnaam en -nummer. Zegelmerken kwamen voor op producten en juwelen in de Indusvallei, 2000 v.o.t. en op steen, papyrus, munten en gebouwen tijdens de Perzische beschaving, vanaf ongeveer de zevende eeuw v.o.t. tot de derde eeuw v.o.t.. De Dareikos, de gouden munt van het oude Perzië had een afdruk van de koning en was op die manier de eerste versie van een munt in de geschiedenis met impressie van de leider.15

Afbeelding 2: Zilveren tetradrachme, Egypte, ongeveer 300 v.o.t.

In de middeleeuwen, van de vierde tot de vijftiende eeuw, kwamen de stadszegels en schildwapens op, een nieuwe vorm van zegelmerken. De schildwapens bevatten een mengeling van het identiteitsteken van de eigenaar samen met de vorm van het schild zelf.16 De vorming van de gilden in de twaalfde eeuw, als voorzorg tegen concurrentie en om de kwaliteit van de producten te garanderen, zorgde voor het ontstaan van uitgangsborden voor handelslui, apothekers en ambachtslui. De borden dienden later als basis voor de wapenschilden van de respectievelijke gilden en in de vijftiende eeuw waren monogrammen, ambacht- en gildentekens, emblemen en wapenschilden zo ingeburgerd dat beroemde artiesten zich lieten inhuren om voor winkels en cafés dergelijk werk uit te voeren.17 In Engeland was het bij wet verplicht om de weergave zo te maken dat analfabeten ze ook konden begrijpen.18 Als variant hierop werd in 1471 de Ex-Libris of boekeigendomsteken gecreëerd.19 Een andere vorm van eigendomsmerken waren de steenhouwertekens. De eerste die teruggevonden werden dateren van 1089 en werden later door de Bauhütte, de gilde van de bouwers, uitgedeeld aan de ambachtslui. Niemand mocht een ander teken gebruiken dan deze

15

J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 10-26. Idem, p. 37. 17 Ibidem. 18 H. STOL, op. cit., p. 13. 19 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 37. 16

8

door de gilde toegekend. De tekens kwamen in onbruik na de ontbinding van de gilden in het begin van de achttiende eeuw.20 Na het verdwijnen van de gilden en de opkomst van het economisch individualisme onderscheidden bedrijven zich door onder meer gebruik te maken van visuele communicatie. Tijdens de vijftiende eeuw kwamen de handelsmerken in gebruik, gebaseerd op de monogrammen, zegels, gildetekens en emblemen van voordien. Voorbeeld hiervan zijn de emblemen al dan niet voorzien van een spreuk die drukkers in hun boeken afdrukten. In 1575 werd het eerste geregistreerde handelsmerk door de Duitse keizer toegekend. Vanaf toen werden alle verpakkingen van producten voorzien van het handelsmerk van de fabrikant of de importeur.21

Afbeelding 3: Merk van een chocoladefabriek, Spanje, 1757

Op verschillende plaatsen en tijdstippen in de wereld was het schrift ontstaan, zonder onderlinge relatie tussen de verschillende geografische gebieden.22 De Soemeriërs waren het eerste volk bij wie het schrift was uitgevonden, ongeveer 3000 v.o.t.. Vanuit pictogrammen ontwikkelden zij het cuneiform schrift gebaseerd op lettergrepen waarbij de tekens in natte klei werden gedrukt.23 De Soemeriërs hadden ongeveer terzelfder tijd cijfers en tekens

20

H. STOL, op. cit., p. 14. Idem, p. 14-16. 22 K. F. TREEBUS, Tekstwijzer. Een gids voor het grafische verwerken van tekst, ’s-Gravenhage 1982, p. 12. 23 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 10. 21

9

ontwikkeld. De eerste toepassingen van het schrift groeiden samen met het ontstaan van de eerste grote rijken. Het sedentair leven vroeg namelijk om belastingen, wetten en contracten.24 Eén van de eerste geschreven teksten die werd teruggevonden was de in zwart basalt gegrifte wetcode van Hammurabi van Babylon. In het cuneiform stond er dat hij koning was van Babylon en van de vier delen van de wereld en iedereen die zijn wetten gehoorzaamde zou mee genieten van de welvaart. Deze teksten en zegels werden gebruikt om een steeds groter land te claimen, het geschreven woord en zegel reikten verder dan de zichtbaarheid en de stem van de heerser en bleven zelfs staan tot na zijn dood.25 Het fonetische schrift ontstond in Mesopotamië door de uitgebreidere informatie die nodig was op administratief vlak. De inwoners vonden een tekenschrift uit dat gebaseerd was op de klank van woorden. 26

Afbeelding 4: Pagina van een rekeningenboek, Babylon ongeveer 1800 v.o.t.

In Egypte, van 3400 v.o.t. tot ongeveer 640 v.o.t. 27, werd het logofonetisch schrift waarschijnlijk van de Soemeriërs geleend. 28 Het bestond uit een combinatie van woord- en klanktekens en determinatieven, dit zijn tekens die de voorgaande verduidelijken.29 Zakendocumenten, accountboeken, tickets, contracten en erfenisdocumenten werden veelvuldig gebruikt en frequent in hiërogliefen uitgebeeld.30 Het schrift had drie toepassingen in de eerste rijken van Egypte en Mesopotamië, ten eerste diende het om de voorraad te registreren, ten tweede werd het gebruikt om personen te identificeren om op die manier belastingen te innen. Een derde toepassing vond de vorst in het schrift om zijn boodschappen

24

G. LERNOUT, Een beknopte geschiedenis van het boek, Antwerpen 2004, p. 38-45. A. ROBINSON, Lost Languages. The enigma of the world’s undeciphered scripts, New York 2002, p. 22. 26 G. LERNOUT, op. cit., p. 47. 27 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 16. 28 G. LERNOUT, op. cit., p. 48. 29 E. A. W. BUDGE, Egyptian language. Easy lessons in Egyptian Hieroglyphics, Londen 1971. p. 28. 30 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 16. 25

10

uit te dragen.31 Chinese symbolen, ontstaan in 1800 v.o.t., werden schrijfkarakters die mits een paar kleine aanpassingen tot op vandaag nog worden gebruikt.32 Dit logografisch schrift was ontstaan in een land met veel verschillende talen en het zorgde voor een communicatiemiddel zonder dat de taal moest gekend zijn. Een nadeel hierbij was de enorme hoeveelheid tekens die daarbij moest geleerd worden.33 In circa 1700 v.o.t. tot 63 v.o.t. 34 gebruikten de Feniciërs een vereenvoudiging van Egyptische hiërogliefen en het Babylonische cuneiform schrift en het werd van rechts naar links geschreven. Ze breidden het consonanten alfabet uit tot tweeëntwintig letters35, en het werd gebruikt als basis voor alle Westerse Semitische talen en dus ook voor het Europese schriftmodel.36 Het Fenicische schrift verdween pas in de derde eeuw. 37 Vanaf ongeveer de zevende eeuw v.o.t. tot de derde eeuw v.o.t. pasten de Perzen een mengeling van een lettergreepschrift en het alfabet toe. Zesendertig tekens die klanken weergaven werden gebruikt, een teken om woorden te splitsen en vier ideogrammen. Bijna alle inscripties werden weergegeven in de drie hoofdtalen van het Empirische Rijk, namelijk Oud Perzisch, Elamitisch en Nieuw Babylons.38 De Griekse taal, van 1200 v.o.t. tot 31 v.o.t. ontstaan en gebruikt, werd aangenomen als algemene taal voor de communicatie in het beschaafde leven. Rond 1000 v.o.t. namen de Grieken het Semitische consonanten alfabet van de Feniciërs over.39 Het schrift werd nu van links naar rechts geschreven en de Grieken voegden de klinkers a, e, i, o en u toe. De leesbaarheid verhoogde door het weglaten van de spaties die noodzakelijk waren bij een schrift zonder klinkers.40 De Etrusken leenden het alfabet van de Grieken en zo kwam het in handen van de Romeinen die het verder verspreidden naar de rest van Europa.41 Van de achtste eeuw v.o.t. tot de vijfde eeuw gaven de Romeinen het alfabet de klassieke vorm die nu nog wordt gebruikt.42 Ze gebruikten de capitalis monumentalis, de eerste kapitalen. Naarmate er meer werd geschreven

31

G. LERNOUT, op. cit., p. 39. J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 20. 33 G. LERNOUt, op. cit., p. 39. 34 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 25. 35 G. LERNOUT, op. cit., p. 63. 36 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 25. 37 G. LERNOUT, op. cit., p. 63. 38 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 26. 39 K. F. TREEBUS, Tekstwijzer, p. 21-22. 40 G. LERNOUT, op. cit., p. 63. 41 A. ROBINSON, op. cit., p. 23. 42 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 30. 32

11

door handelaars en geleerde Romeinen kwam er een nieuwe, vaak aan elkaar geschreven taal op, namelijk het cursief. Door deze evolutie werd vanaf ongeveer de eerste eeuw een soort mengvorm gebruikt, namelijk het unciaalschrift.43 De codex, een eerste boekvorm, verving gaandeweg de rol waarop geschreven werd. Er volgde nadien een revolutie aan uitgaven, sommige waren van tekeningen voorzien.44 Leestekens werden vanaf de Karolingische periode ingevoerd, het schrift was toen meer een muzikale notatie om het voorlezen de juiste intonatie te geven.45 Er werd in die periode in een eenheid van schriftvorm voorzien, de lettervorm werd namelijk harmonisch en ronder, maar de zinnen werden nog zonder spaties aaneengeschreven.46 In de middeleeuwen werden de boeken kleiner en draagbaarder, om dit te bewerkstelligen werd er kleiner geschreven en werd er veelvuldig gebruik gemaakt van afkortingen. Afkortingen waren niet nieuw, ze werden al in niet-officiële teksten in het Grieks geschreven.47 In de elfde en twaalfde eeuw werden woordspaties in zinnen toegepast en vanaf dat moment algemeen gehanteerd. Het Karolingische schrift onderging enkele veranderingen in de evolutie naar het gotische schrift in de tweede helft van de twaalfde eeuw. Het schrift werd spitser en hoekiger, de letters langer en smaller en de bogen kregen een lichte breking.48 In de vijftiende eeuw werd in Italië voor het eerst het gotische lettertype vervangen door de rotunda, een ronder type zonder brekingen dat vandaag nog altijd in drukwerk voorkomt. De wedergeboorte van de klassieke letter vond ook in Italië plaats, hierbij dient opgemerkt te worden dat deze lettertekens afgeleid werden uit de Karolingische minuskel en niet uit het schrift van de klassieke Romeinse schrijvers.49 De eerste echte lettertypevormgever was Claude Garamond in de zestiende eeuw, zijn lettertype wordt tegenwoordig nog onder zijn naam gebruikt.50 Het was sinds 1998 de huisletter van de Vlaamse overheid en werd bij de organisatie gebruikt op allerhande huisstijldragers zoals naamkaartjes, groetenkaartjes en omslagen. Vanwege de betere

43

G. LERNOUT, op. cit., p. 136-137. J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 30. 45 G. LERNOUT, Een op. cit., p. 177. 46 K. F. TREEBUS, Tekstwijzer, p. 28-29. 47 G. LERNOUT, op. cit., p. 183. 48 K. F. TREEBUS, Tekstwijzer., p. 29. 49 Idem, p. 29-33. 50 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 57. 44

12

leesbaarheid werd sinds 2007 bijkomend de Arial gebruikt op brieven, verslagen, wegenborden en werfpanelen.51 Door de ontwikkeling van de steendruk in de negentiende eeuw was het mogelijk om kleuren en ingewikkelde lettertekeningen te drukken, de lithografie maakte het tevens mogelijk om heel fijn te drukken. Hierdoor werden nieuwe lettertypes gecreëerd zoals de bold, de serif en de sans serif, zij vulden de vroegere renaissance- en humanistische letter aan.52 Alhoewel advertenties in kranten en magazines goed verkochten, bleef de uitvoering van de typografen ondermaats. Peter Behrens was een architect uit Berlijn, hij werkte bij AEG vanaf 1907 als artistieke adviseur en zorgde zo voor de omwenteling in de kwaliteit van de typografie. Hij creëerde als eerste een totaalbeeld van een bedrijf die aan strikte specificaties moest voldoen. 53 De Stijl bleek echt een scharniermoment te markeren in het ontstaan en door elkaar gebruiken van verschillende lettertypes. De Stijl was een bundeling van verschillende artiesten die abstracte composities toepasten en die een deel daarvan publiceerden in een tijdschrift onder hoofdredacteur Theo van Doesburg. De vormgeving van de titel van het magazine was gebaseerd op dezelfde geometrische principes als de blokletters van een architect op een gebouw, waarbij de stugge materialen mee de vorm van de letter bepaalden. Na het eerste Stijlmanifest over de Nieuwe Beelding in de schilderkunst van november 1918 volgde in april 1919 een tweede manifest over literatuur met auteurs als Van Doesburg, Mondriaan en Antony Kok. Het was opgesteld in drie talen en riep op tot vernieuwing in de literatuur met een belangrijke rol voor de gebruikte typografie. In het manifest zelf werden verschillende lettertypes door elkaar gebruikt met geïsoleerde woorden en insprongen. Vanaf 1920, Van Doesburg had zich ondertussen in Weimar gevestigd, verschenen nieuwe namen in het blad zoals Raoul Hausmann, Hans Richter, Viking Eggelin, El Lissitzky en Kurt Schwitters. Het eerste manifest over typografie werd gepubliceerd in het tijdschrift Merz van Kurt Schwitters. Het had als thema El Lissitzky’s “Topographie der Typographie”. In datzelfde jaar publiceerde El Lissitzky, Russisch constructivist, zijn eigen boek “Dlja golosa”, wat “voor de stem” betekende. Hij lichtte woorden en zinnen uit Majakovskys verzen en stelde typografische composities samen, gebruik makend van verschillende lettercorpsen, lijnen,

51

K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007, p. 25. 52 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 58. 53 Idem, p. 160.

13

balken en kleuren. Deze werkwijze had met de beperkte materialen van de drukker te maken, zoveel lettertypes waren er niet voorhanden om mee te experimenteren.54 In 1928 publiceerde Jan Tschichold zijn boek “Die neue Typographie”, het werd een bijbel voor mensen die zich met vormgeving bezighielden. Hij richtte zich vooral tot de zetters en de drukkers, want zij waren het nog altijd die aan 99 procent van de typografie vorm gaven. Hij behandelde de niet alleen de typografie op zich met de link naar de nieuwe beeldende kunsten van bijvoorbeeld Piet Mondriaan, maar hij behandelde ook de opmaak van pagina’s met praktische voorbeelden.55 In 1931 ontwierp de Duitse typograaf Paul Renner de schreefloze Futura, naar aanleiding van een reeks geconstrueerde kapitalen van de architect Ferdinand Kramer en de letterfamilie werd verwelkomd als het langverwachte eigentijdse instrument van de Nieuwe Typografie. In datzelfde jaar bracht Tschichold zijn eveneens populaire Transito uit.56 Galliard, de officiële huisletter van de Vlaamse Gemeenschap in 1989, werd in 1977 ontworpen in New York door Matthew Carter voor de Linotype Vipfotozetmachine. Het was één van de eerste lettertypes gemaakt via computer aided design en behoorde tot de familie van de Renaissance Romeinen, zoals ook de letters Garamond en Bembo. Matthew Carter kwam in de jaren zestig naar ons land om de Plantijnse letters te bestuderen. Een letterproef van de Galliard is bewaard gebleven in het museum Plantin-Moretus en kreeg de titel “Epreuve de la petite Antique ou Romaine de Rob. GranIon, nommée la Galliarde, en Anvers, 1570”. Robert Granjon was van Franse origine en verbleef in Antwerpen van 1563 tot 1570. Hij leverde letters aan drukkers zoals Willem Silvius en Christoffel Plantin,57 deze laatste was een Franse drukker die in het midden van de zestiende eeuw naar Antwerpen trok en daar een van de belangrijkste drukkers werd.58 Christoffel Plantin liet zijn gietvormen naast Granjon ook door Claude Garamond maken.59

54

K. BROOS, Mondriaan, De Stijl en de Nieuwe Typografie, Den Haag 1994, p. 9-62. Idem, p. 85-90. 56 Idem, p. 110-111. 57 DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989, p. 2.0. 58 G. LERNOUT, op. cit., p. 230-231. 59 K.F. TREEBUS, Tekstwijzer, p. 35. 55

14

In China, nog vóór 2000 v.o.t. ontstond de Chinese beschaving in de Hwangho vallei.60 Tussen de eerste eeuw v.o.t. en het begin van onze tijdrekening werd al papier vervaardigd 61 en in 500 werd het papier op basis van vodden met ongeveer dezelfde samenstelling als het hedendaagse papier uitgevonden door Ts’ai Lun. In de achtste eeuw werd de techniek naar het Midden Oosten en in de dertiende eeuw naar Europa overgebracht.62 In de zevende eeuw werden in China kleine Boeddhistische prentjes gedrukt met behulp van gegraveerde houtblokken. In Korea werden gedrukte boeken uit het midden van de achtste eeuw teruggevonden, terwijl in China gedrukte boeken op rollen vanaf de negende eeuw dateren zoals de “Diamanten Sutra” van 868.63 Bi Sheng die in het midden van de elfde eeuw in China werkte, heeft de eerste losse herbruikbare lettertekens uitgevonden uit gebakken klei of tin. Later werden die door houten letters vervangen nadat de eerdere versies niet succesvol bleken. In het begin van de veertiende eeuw werden volledige boeken gedrukt door middel van deze houten losse letters. De letters werden in de tweede helft van de veertiende eeuw in Korea vervaardigd door een gietproces, op die manier konden grotere aantallen van eenzelfde letter worden gemaakt en verspreid.64 Tijdens de late Middeleeuwen, van de eind veertiende tot de vijftiende eeuw, ontstond de techniek van het drukken ook in Europa. 65 Met behulp van houten stempels werden tekeningen en eenvoudige teksten op papier gedrukt en werden vaak door de gelovigen meegenomen op bedevaarten. Het waren vooral lineaire vormen, bedoeld om nadien ingeschilderd te worden en werden waarschijnlijk als een substituut voor schilderijen aanzien.66 Een grote evolutie bestond uit het drukken met losse letters, rond 1440 door Johannes Gutenberg in Europa uitgevonden en te gebruiken met een drukpers.67 Zijn eerste grote werk was de 42-lijnige bijbel waar hij bijna twee jaar over gedaan had en oorspronkelijk in twee kleuren gedrukt werd. In latere drukwerken werden de teksten met losse letters gedrukt en

60

J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 20. M. TWYMAN, The British library guide to printing. History and techniques, Londen 1998, p. 18. 62 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 20. 63 M. TWYMAN, op. cit., p. 18. 64 Idem, p. 20-21. 65 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 37. 66 M. TWYMAN, op. cit., p. 25-26. 67 G. LERNOUT, op. cit., p. 210-211. 61

15

decoratie werd met de hand toegevoegd.68 De daaropvolgende jaren rolden Bijbels, kalenders, encyclopedieën, posters en leaflets van de drukpers, kennis verspreidde zich snel op een voorheen ongekende manier. In het begin waren de drukkers zowel stempelsnijders, typografen, layouters als uitgevers. Op het einde van de vijftiende eeuw begonnen uitgevers en letterkunstenaars zich te specialiseren los van de drukkunst.69

Afbeelding 5: Gutenberg Bijbel met handgeschilderde initialen en decoraties, Mainz 1452-1455

Impositieschema’s werden in de loop van de zeventiende eeuw populair. Er werden meerdere pagina’s op één vel papier gedrukt die nadien geplooid en gesneden werden tot katernen. Deze evolutie werd mogelijk gemaakt door de steeds kleiner wordende boeken en letterkarakters. 70 Bij het drukken werden houten gegraveerde afbeeldingen afgewisseld met kopergravures. Houten tekeningen waren relatief grof van vormgeving maar konden snel gekopieerd worden, terwijl kopergravures verfijndere mogelijkheden boden maar traag vermenigvuldigd konden worden. De kopergravures werden voornamelijk in de cartografie toegepast en waren mits regelmatig retoucheerwerk te gebruiken in grotere oplages.71

68

M. TWYMAN, op. cit., p. 26-29. J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 54. 70 M. TWYMAN, op. cit., p. 34. 71 Idem, p. 37. 69

16

In 1711 werden de eerste probeersels getest om met drie kleuren te drukken op basis van Newton’s kleurentheorie. Enkele jaren later werden ook de eerste stappen in de fotografie gezet op basis van het lichtgevoelige zilvernitraat.72 Alois Senefelder uit München vond omstreeks 1798 de lithografie uit. Hij gebruikte al een tijdje een kalksteen in zijn atelier als inktreservoir bij het drukken. Hij experimenteerde met het etsen in de steen en vond nadien door middel van chemische eigenschappen dat geen reliëf nodig was om te drukken. Het te printen oppervlak werd eerst met een vettige substantie ingestreken en was dus antipathisch ten opzichte van water. In een tweede fase werd de steen natgemaakt waardoor de poreuze delen het water opnamen, de vette inkt hechte zich tenslotte op de niet vochtige delen. 73 Vandaag wordt er met offsetdruk, diepdruk, dit zijn gegraveerde koperrollen geschikt voor grote oplages, en digitale druk gewerkt, die laatste methode maakt gebruik van grote printers en is geschikt voor de kleinere oplages en gepersonaliseerd drukwerk. Steendruk en etsen worden vandaag enkel nog door artiesten gebruikt.

! Vanaf de achttiende eeuw werden merken samen met beelden en typografie in de visuele communicatie gebruikt en tot uiting gebracht in de drukkunst. Deze periode werd gekenmerkt door de eerste stappen in de bedrijfsreclame. Advertenties, naamkaartjes, programma’s, menu’s, etiketten en de eerste toeristische folders zagen het daglicht. Op het einde van de achttiende eeuw werd de eerste gilde van commerciële artiesten gevormd, deze stonden in voor de opmaak van de eerste bedrijfsaffiches.74 De eerste helft van de twintigste eeuw werd gekenmerkt door de Russische revolutie, de automatisering, betere sociale omstandigheden, evolutie op wetenschappelijk en technologisch vlak en nieuwe trends op vlak van kunst. De audiovisuele maatschappij ontwikkelde zich door nieuwe uitvindingen als tv en radio. Advertenties in kranten werden naast posters even belangrijk.75

72

J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 57. M. TWYMAN, op. cit., p. 47. 74 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 57. 75 Idem, p. 160. 73

17

Naar aanleiding van het werk van voornamelijk Expressionisten en Dadaïsten, en hun montages van tekst en beeld op affiches na de eerste Wereldoorlog, ontstonden de eerste reclamebureaus in Duitsland. 76 Hun werk bestond uit het plaatsen van advertenties voor klanten en hen te helpen bij de technische aspecten van het werk. Peter Behrens ontwierp in het begin van de twintigste eeuw verpakkingen, catalogi, advertenties, posters, notitiepapier, tentoonstellingsruimtes, fabrieken en elektrische toestellen op basis van de overkoepelende stijl van AEG. Een tweede bedrijf die gebruik maakte van een dergelijk totaalbeeld was de firma Olivetti in 1908.77 Een nieuwe impuls in de ontwerperwereld was de introductie van verschillende bewegingen en stijlen zoals de Duitse Werkbund in 1907, de Zwitserse Werkbund, de scholen van arts en crafts, het Bauhaus in 1919, het Russische constructivisme, het Futurisme, het Dadaïsme, het Surrealisme en De Stijl. Grote invloeden kwamen van artiesten zoals El Lissitzky, George Grosz, John Heartfield, Man Ray, Piet Zwart, Jan Tschichold en anderen. Deze bewegingen gooiden de oude conventies opzij en de effecten op typografie en grafisch ontwerp zijn vandaag nog zichtbaar.78 In 1935 ontstond in Duitsland de eerste regelmatige televisieservice en vanaf 1941 werd reclame op televisie toegestaan. Pas in de jaren twintig werd fotografie en daarna ook film gebruikt in de visuele communicatie. Documentaires met feiten, instructiefilms en promotiespots zorgden naast fotomateriaal voor hogere verkoopcijfers. Extra advertentieruimte werd in de laat twintigste eeuw gevonden op trams, metrostations, spoorwegen, stadions, ballonnen, vliegtuigen en containers. Om een uniform beeld te creëren in vorm en compositie en dit op al zijn toepassingen gebruikte een bedrijf een soort sjabloon, de latere huisstijl. Concreet werd het sjabloon toegepast op zoveel mogelijk dragers zoals briefhoofden, rekeningen, orders, omslagen, etiketten, visitekaarten, inpakpapier, verpakkingen, brochures, catalogi, advertenties, posters, wegenborden, vrachtwagens en magazines.79 Compositie door middel van de computer werd geïntroduceerd in 1950.80

76

R. HOLLIS, Graphic Design. A Concise History, Londen 2001 (2 ed.), p. 52. J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 160. 78 R. HOLLIS, op. cit., p. 52-96. 79 J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 160. 80 Idem, p. 326. 77

18

"

#

In dit hoofdstuk volgt kort een voorstelling van wat identiteit, imago en huisstijl betekenen voor een organisatie. Een logo is zodanig nauw verweven met de identiteit van de organisatie dat een logo niet besproken kan worden zonder de identiteit en imago van het bedrijf te bespreken. Imago en identiteit zijn twee begrippen die vaak met elkaar worden verward, imago kan volgens van Riel worden gedefinieerd als “de reflectie van de identiteit van een organisatie”. Imago is het beeld dat personen hebben van de organisatie terwijl identiteit slaat op het totaal van uitingsvormen die de organisatie gebruikt.81 Anders geformuleerd, voor Van den Bosch is het imago het beeld van de organisatie zoals het leeft bij de toeschouwer binnen en buiten de organisatie.82 In het geval van de overheid is dit het beeld zoals het leeft bij de ambtenaren en bij de burger. De identiteit van een organisatie wordt weerspiegeld in de visuele elementen die een organisatie hanteert, visuele elementen zoals namen, logo’s en kleuren. Volgens Van Riel hebben deze elementen eenzelfde functie als religieuze beelden, ridderlijke heraldiek en nationale vlaggen, ze moeten de eenheid van de organisatie benadrukken en de herkenbaarheid naar derden vergroten.83 Door een huisstijl te ontwikkelen wordt er eenheid gebracht in de visuele presentatie waardoor er een samenhangend beeld van de organisatie wordt overgebracht. De huisstijl kan dan ook worden beschouwd als de bekendste toepassing van symboliek.84 Volgens Laros en Bal is de huisstijl de visuele identiteit van een onderneming. Ze zorgt voor het bijdragen aan de herkenbaarheid van een bedrijf en zorgt voor het onderscheid met andere organisaties.85 Mombaerts en Vossen definiëren de huisstijl als de visuele vertaling van wat het bedrijf in zich heeft. Het dient zowel intern als extern om de bedrijfsstrategie visueel over te dragen. Dit helpt om de identiteit te ondersteunen en het imago te controleren. De huisstijl creëert een vormelijke eenheid in logo, kleur, typografie, fotografie, illustraties en dit op allerhande toepassingen zoals briefhoofden, naamkaartjes, facturen, mappen, labels, wagens, bewegwijzering, brochures, folders, verpakkingen, tentoonstellingsmateriaal, servies, kledij

81

C. VAN RIEL, Identiteit en imago. Grondslagen van corporate communication, Schoonhoven 1996 (2 ed.), p. 34. A. VAN DEN BOSCH, Communicatiedossier. Huisstijlmanagement: de verankering van de huisstijl in de organisatie, Diegem 2000, p. 11-12. 83 C. VAN RIEL, op. cit., p. 49 84 C. VAN RIEL, op. cit., p. 50. 85 S. LAROS, I. BAL, Huisstijlonderzoek. Op weg naar een nieuwe huisstijl, Alphen aan den Rijn 2003, p. 10-11. 82

19

en relatiegeschenken. Huisstijl betekent ook afspraken maken over visuele codes en tekens. Een huisstijlboek verzamelt de regels en dient om het visueel beleid te beheren. Om de consistentie te garanderen dient een persoon of instantie te worden aangesteld en die moet op regelmatige tijdstippen nagaan of de huisstijl nog steeds effectief en niet verouderd is.86 Volgens Paul Ibou is de huisstijl de aard en het geheel van de visuele presentatie van een onderneming. Het woordmerk, embleem, bedrijfssymbool, opmaak, lettersoort en eventueel kleur van het verspreide drukwerk en van de opschriften vormen een onderdeel van de huisstijl.87 Om te voorkomen dat medewerkers de huisstijl aanpassen aan de eigen smaak is een goede huisstijlbewaking noodzakelijk. Bij de realisatie van een nieuwe huisstijl is het goed om de medewerkers vanaf de eerste fase te informeren en later regelmatig te overleggen met de gebruikers van de huisstijl. Er kan bijvoorbeeld een presentatie aan nieuwkomers gegeven worden en in het personeelsblad of op intranet dient regelmatig een artikel te worden gepubliceerd die het goed gebruik van de huisstijl specificeert. In plaats van het dreigen met sancties bij overtredingen kunnen oplossingen bedacht worden. Huisstijlbewaking loopt volgens Gillissen het vlotst indien het toepassen van de huisstijl geautomatiseerd verloopt. De top moet het goede voorbeeld geven door zich aan de regels te houden en tevens moeten ze geld beschikbaar stellen voor het onderhoud. Een ambassadeur van de huisstijl en een digitaal beschikbaar huisstijlboek zorgen voor gemakkelijk toegankelijke regels. Regels die echter enige vrijheid mogelijk maken zorgen voor een betere assimilatie door de gebruiker.88 Het imago heeft te maken met waarden en elk ministerie heeft zijn eigen waarden, uitgedrukt in een missie. Maar vaak zijn die missies zo doorzichtig dat ze overal op kunnen slaan en staan er niet de waarden in die aan dat specifiek ministerie zijn verbonden.89 Zoals uit Afbeelding 6 blijkt wordt het imago van een bedrijf grotendeels bepaald door de identiteit van een organisatie. Die identiteit is opgebouwd uit drie polen: corporate behaviour (gedrag), corporate communication (communicatie) en corporate design (symbolen). Alle drie worden ze door de persoonlijkheid bepaald. Met communicatie meer bepaald bedrijfscommunicatie, worden onder meer de middelen bedoeld die ingezet worden bij interne

86

M. MOMBAERTS, M. VOSSEN, Goed voor druk. Een praktische gids voor grafische communicatie en techniek, Gent 1995, p. 364-373. 87 P. IBOU, Logobook. Een verzameling emblemen en merken uit Vlaanderen-België, Zandhoven 1987, p. 4. 88 A. GILLISSEN, “Voorkomen beter dan genezen: Hoe organiseer je een goede huisstijlbewaking?”, Coma 3 (2004), p.19-20. 89 A. RINGELING, Het imago van de overheid. De beoordeling van prestaties van de publieke sector, Den Haag 1993, p. 5-7.

20

en externe communicatie. Corporate Design, de symbolen volgens van Riel, is het visuele aspect dat wordt bepaald door het merkbeeld, handelsmerk of logo. Die symbolen van een organisatie zijn voornamelijk beelden, het zijn taaltekens waarmee onderling wordt gecommuniceerd. Als taaltekens worden onder meer logo’s door organisaties gebruikt om de redundantie in de communicatie naar derden te verkleinen, zij roepen een directe associatie op bij mensen over alles wat de organisatie uitstraalt.90

Afbeelding 6: De relatie tussen identiteit en imago

Een handelsmerk is de naam waaronder een organisatie een product of dienst op de markt zet. Deze handelsmerken kunnen bestaan uit klank- en/of beeldmerken. Het totale beeld vormt het merkbeeld als visuele entiteit en identiteit. Logo’s identificeren een product of dienst of een organisatie, het dient om merken of organisaties te onderscheiden van elkaar, geven informatie over herkomst, waarde en kwaliteit, en dienen als wettelijke en juridische eigendommen. 91 Paul Ibou definieert het logo als de afkorting van logotype. Logo is het meest in gebruik als de benaming voor een gestileerd fabrieksmerk waarin de letter of het woord een hoofdbetekenis heeft.92 Logo’s zijn gegroeid uit de communicatiestrategieën van de jaren 60. Oorspronkelijk plaatsten fabrikanten hun handtekening op hun producten, deze werden later uitgewerkt tot een onderscheidende logostijl, zoals Kellogg’s of het werd integraal onderdeel van het

90

C. VAN RIEL, op. cit., p. 53. M. MOMBAERTS en M. VOSSEN, op. cit., p. 354-360. 92 P. IBOU, Logobook. op. cit., p. 4. 91

21

productetiket, zoals bij parfums vaak het geval is. Een logotype is een groep letters tot een geheel verwerkt en in een geometrische figuur gevat.93 Het logo is volgens Laros en Bal een essentieel onderdeel van de huisstijl en dient als herkenningsteken van de organisatie. Het logo kan bestaan uit een beeldmerk, een woordmerk of een combinatie van beide. Het lettertype van het woordmerk en het kleurgebruik van het logo, net zoals de verhouding tussen het logo en de drager wordt ook in de huisstijlgids opgenomen.94 Bij het ontwerpen van een logo moet er gelet worden dat er een eenvoudig beeld wordt gebruikt dat associeerbaar is met de merknaam, onderscheidbaar is van de concurrenten, toegankelijk is en omkeerbaar is, dit wil zeggen dat bij het zien van het beeld de merknaam wordt opgeroepen en omgekeerd.95 Een logo bij een overheidsinstelling is niet gelijk aan een merk op zich, de overheid is er niet om bepaalde goederen te verkopen, maar staat voor bepaalde waarden zoals effectiviteit, efficiency en samenhang, rechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid.96 In de huisstijlgids wordt vastgelegd in welke gevallen het volledige logo moet gebruikt worden en wanneer enkel het beeldmerk of woordmerk volstaat. Een huisstijl is volgens Hans Stol echter meer dan het plaatsen van een logotype en een beeldmerk op briepapier of naambordjes. Een huisstijl probeert een organisatie als geheel te visualiseren en om dit te kunnen moet eerst een onderzoek worden gedaan naar de identiteit van de organisatie. 97 De identiteit is wat de organisatie in wezen is: de cultuur van de organisatie, het gedrag van de werknemers tegenover de klant, de interne en externe communicatie en de huisstijl.98 Er zijn drie identiteitsstructuren: de monolithise identiteit, waarbij de naam van de organisatie het merk is voor alle diensten en producten. Het ganse bedrijf hanteert hier één visuele stijl. Een tweede identiteitsstructuur is de endorsed identiteit, waarbij naast de organisatienaam de verschillende onderdelen ruimte hebben om een eigen identiteit uit te dragen. Hierbij hebben de verschillende onderdelen een eigen visuele stijl maar blijft de overkoepelende organisatie wel herkenbaar. Ten laatste is er de branded identiteit, waarbij de organisatie niet zichtbaar is in de markt en de verschillende onderdelen een eigen identiteit hebben. 99 De overkoepelende

93

M. MOMBAERTS en M. VOSSEN, op. cit., p. 354-360. S. LAROS, I. BAL, op. cit., p. 17-19. 95 M. MOMBAERTS en M. VOSSEN, op. cit., p. 364. 96 A. RINGELING, op. cit., p. 301. 97 H. STOL, op. cit., p. 9. 98 S. LAROS, I. BAL, op. cit., p. 11-13. 99 Idem, p. 25-26. 94

22

organisatie is voor buitenstaanders niet meer herkenbaar. De organisaties lijken hier onderling geen relatie met elkaar of met de overkoepelende organisatie te hebben.100 De identiteit van de overheid is samengesteld uit een aantal klassieke functies zoals het recht handhaven, een stabiele munt in stand houden, belastingen heffen, het onderwijssysteem regelen, en daarbij komen regelmatig andere functies zoals de verzorgingssector optimaliseren. De overheid vervult verschillende rollen die ook de identiteit beïnvloeden zoals onderhandelaar, bemiddelaar, toezichthouder, inspecteur, dienstverlener en financier. Al deze functies zorgen voor een complexe identiteit van de overheid en dit kan zorgen voor verschillende imago’s die bepaalde afdelingen willen uitdragen in een eigen logo.101 Als deze theorie toegepast wordt op de identiteit van de Vlaams overheid, dan kan er gesproken worden van een oorspronkelijk monolithise identiteit die na de invoering van BBB gegroeid is naar een endorsed identiteit en voor sommige afdelingen zelfs naar een branded identiteit. Bij een wijziging in de organisatiestructuur komen er vaak nieuwe afdelingen bij en op dat moment zal de neiging ontstaan om een eigen imago voor de eigen, nieuwe afdeling te creëren. Cruciaal is dan om te bepalen bij wie de beslissing ligt om dit eigen imago te ontwikkelen. “Indien de centrale afdeling die verantwoordelijk is voor de visuele huisstijl van de organisatie, niet duidelijk maakt wat ieders rol is na de wijziging van de structuur, kan decentraal een eigen invulling worden gegeven aan de rol van die centrale afdeling en de eigen afdeling.”102 De ontwikkeling van een nieuwe identiteit en het gebruik van een daarbij horend logo hangt ook nauw samen met de geschiedenis en de evolutie van het bedrijf. In het volgende hoofdstuk wordt daarop dieper ingegaan.

100

C. VAN RIEL, op. cit., p. 54. P. STRIJP et al., Communicatie dossier. Public branding. Over zin en onzin van merkenbeleid bij de overheid, Mechelen 2003, p. 28-30. 102 A. VAN DEN BOSCH, op. cit., p. 96. 101

23

" " De Vlaamse overheid is gegroeid uit de eenheidsstaat België. Door de groeiende communautaire spanningen tussen Vlamingen en Walen zagen enkele belangrijke staatshervormingen het licht103, dit waren respectievelijk de hervormingen van 1970, 1980, 1988 en 1993. 104 De evolutie van België tot gewesten en gemeenschappen en de veranderingen die dit veroorzaakte voor de Vlaamse overheid wordt in dit hoofdstuk uiteengezet. De eenheidsstaat België had vanaf zijn totstandkoming in 1830 al te maken met spanningen tussen de Vlaamse en Waalse taalgemeenschappen. In het midden van de jaren 70 werd een Vlaams partijfront gevormd en het streven naar autonomie werd in de jaren 80 en 90 nog groter. Brussel had sinds 1932 een officieel tweetalig statuut, maar de verfransing bleef zich in het gebied verder zetten als elitetaal. Vanaf de late jaren 80 genoot Brussel van de Europeanisering en internationalisering waardoor de taalstrijd op de achtergrond geraakte.105 De eerste wetsontwerpen voor een staatshervorming werden ingediend onmiddellijk na het aantreden van de regering Eyskens/Merlot in juni 1968. De goedkeuring volgde in de Kamer en de Senaat in december 1970.106 De staatshervorming voorzag in de oprichting van het Vlaams, het Waals en het Brussels gewest met hun eigen bevoegdheden en toelagen. De Duitstalige Oostkantons vielen onder het Waals gewest. 107 Op 7 december 1971 werd de Nederlandse Cultuurraad geïnstalleerd, het eerste parlement van de Vlamingen. Het parlement had echter beperkte wetgevende bevoegdheid, de Cultuurraad werd niet rechtstreeks verkozen en een eigen regering mocht niet zelf benoemd worden.108

103

M. GOOSSENS, Ontstaan en groei van het Vlaams Parlement 1970-1995, Kapellen 1995, p. 45. E. WITTE et al., Politieke geschiedenis van België. Van 1830 tot heden, Antwerpen 2005 (7 ed.), p. 419-453. 105 Idem, p. 419-434. 106 M. GOOSSENS, op. cit., p. 45. 107 E. WITTE et al., op. cit., p. 419-453. 108 M. GOOSSENS, op. cit., p. 57. 104

24

De regering-Martens I, die op 3 april 1979 aantrad, voorzag in haar regeerakkoord in een volgende staatshervorming.109 De tweede staatshervorming van 1980 zorgde voor eigen instellingen en eigen wetten, maar de nationale regering hield bijna alle financiële middelen in handen en inde de belastingen. De bevoegdheden waren weinig afgebakend tussen de nationale regering en die van de gewesten en de gemeenschappen.110 De Vlaamse overheid ging op 1 januari 1983 als het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap officieel van start. De Voorlopige Administratieve cel, opgericht in 1981 met de bedoeling om een Vlaamse administratie op te richten, stelde de globale organisatiestructuur samen. De administratie bestond uiteindelijk uit dertien beleidsentiteiten, die een grote beleidsvoorbereidende rol toebedeeld kregen. De structuur kwam grotendeels overeen met het voorstel van de Voorlopige Administratieve cel. De secretaris-generaal was verantwoordelijk voor het hele ministerie en was de schakel met de executieve. Het personeel werd vanuit de nationale departementen overgeheveld naar het Vlaamse ministerie. Op 13 maart 1983 werkten er 3678 personeelsleden.111 In 1988, onder de regering Gaston Geens III112, mondde de dialoog tussen de gemeenschappen in een derde staatshervorming uit.113 Gaston Geens legde sterk de nadruk op de Vlaamse autonomie, zowel op Belgisch als op Europees vlak. 114 In deze staatshervorming werden de bevoegdheden van gewesten en gemeenschappen uitgebreid en de Vlaamse uitvoerende macht kreeg een evenredige samenstelling. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kreeg dezelfde bevoegdheden en gelijkwaardige financiële middelen als de andere twee gewesten. 115 De staatshervorming zorgde ook voor een enorme toename van het personeel voor de gemeenschappen en de gewesten. De executieve en de leidinggevende ambtenaren moesten op zoek naar een nieuwe bestuursstructuur en -cultuur voor de Vlaamse administratie. Het nieuwe ministerie van de Vlaamse Gemeenschap ging op 1 januari 1991 van start met zes departementen. De hele hervorming kreeg de naam Bestuurlijk Beleid en werd bekrachtigd in een eerste decreet Bestuurlijk Beleid op 12 december 1990.116

109

M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, Eén administratie voor de Vlamingen 1983-2008, Brugge 2009, p. 22. E. WITTE et al., op. cit., p. 437-438. 111 M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 38-49. 112 M. GOOSSENS, op. cit., p. 226. 113 M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 59. 114 M. GOOSSENS, op. cit., p. 226. 115 E. WITTE et al., op. cit., p. 441-447. 116 M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 66-159. 110

25

Tijdens de vierde staatshervorming van 1993 werden de financiële inkomsten grondig herbekeken en deels herverdeeld onder de gewesten en de gemeenschappen. In de loop van de volgende jaren werden eigen rechtstreeks verkozen parlementen opgericht en bevoegdheden werden verder afgebouwd vanuit de federale overheid in het voordeel van de gemeenschappen en de gewesten. 117 De eerste aanzet van BBB, Beter Bestuurlijk Beleid dateert van 1996, en de voltooiing volgde ruim tien jaar later.118 De Vlaamse Regering maakte in 2000 een topprioriteit van de optimalisering van de werking van haar administratie in het kader van het bestuurlijk beleid. Op 27 maart 2000 werd een toevoeging aan de beleidsnota Ambtenarenzaken ingediend voor de legislatuur 1999-2004 bij het Vlaams Parlement. De krachtlijnen die hierin geschetst werden waren de volgende: het herstel van het primaat van de politiek; het toespitsen van de taakstelling van de huidige departementen van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap op beleidsvoorbereiding en –evaluatie; het onderbrengen van een aantal beleidsuitvoerende taken van de huidige departementen in verzelfstandigde overheidsagentschappen; het voeren van een fundamenteel debat, in de context van een decretaal initiatief met betrekking tot verzelfstandiging en de politieke en maatschappelijke opportuniteit van extern verzelfstandigde overheidsagentschappen.119 Het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap werd de Vlaamse overheid en bestond uit dertien beleidsdomeinen: Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid; Bestuurszaken; Financiën en Begroting; Internationaal Vlaanderen; Economie, Wetenschap en Innovatie; Onderwijs en Vorming; Cultuur, Jeugd, Sport en Media; Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; Werk en Sociale Economie; Landbouw en Visserij; Leefmilieu, Natuur en Energie; Mobiliteit en Openbare Werken; Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed.120

117

E. WITTE et al., op. cit., p. 447-453. M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 107. 119 BIJZONDERE COMMISSARISSEN VOOR DE REORGANISATIE VAN HET VLAAMSE OVERHEIDSAPPARAAT, Beter Bestuur. Een visie op een transparant organisatiemodel voor de Vlaamse administratie, Syntheserapport, Brussel 2001, p. 1. 120 M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 100. 118

26

Tabel 1: Overzicht van vlaggen en logo’s van België en de gemeenschappen of gewesten

vlag

Logo

België

Afbeelding 7: Vlag België

Afbeelding 8: Logo Belgische overheid

Duitstalige

Afbeelding 9: Vlag

Gemeenschap

Duitstalige Gemeenschap

Vlaamse

Afbeelding 11: Vlag

Gemeenschap

Vlaamse Gemeenschap

Afbeelding 12: Logo Vlaamse overheid

Waalse

Afbeelding 13: Vlag

Afbeelding 14: Logo Waals Gewest, wordt ook

Gemeenschap

Waalse Gemeenschap

gebruikt voor de Waalse overheid

Afbeelding 10: Logo Duitstalige Gemeenschap België

27

"" Bij een nieuwe administratie hoort een eigen passend logo en bijhorende huisstijl. Hoe deze tot stand zijn gekomen en geëvolueerd komt in dit hoofdstuk aan bod. Het decreet-Raskin van 6 juli 1973 stelde de symbolen vast voor de Nederlandse cultuurgemeenschap, een vlag “in goud een leeuw van sabel, geklauwd en getongd van keel”; een volkslied “de eerste twee strofen van De Vlaamse Leeuw op tekst van Hippoliet van Peene en melodie van Karel Miry” en een jaarlijkse feestdag op 11 juli.121 De afbeelding van de Vlaamse leeuw werd ontworpen door Ernest Warlop, in samenwerking met de Vlaamse Heraldische Raad. Het ontwerp was geïnspireerd op het model van een klimmende leeuw zoals dat voorkwam in een Europees wapenboek van 1560-1570.122 Een werkgroep onder voorzitterschap van secretaris-generaal De Ryck van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap werd in 1987 opgericht met de bedoeling het bestaand briefpapier meer uniformiteit en een betere lay-out te geven en de eigen Vlaamse administratie een eigen karakter te geven in de contacten met het publiek. De werkgroep, oorspronkelijk samengesteld uit vertegenwoordigers van de diensten van de secretaris-generaal bij Pers en Voorlichting, van de administratie voor Kunst bij Beeldende Kunst en Musea, en van de administratie voor Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu bij Monumenten en Landschappen – Vlaamse Heraldische Raad. De werkgroep werd op voorstel van de administratie voor Kunst uitgebreid met twee externe grafici. De opdracht werd aan deze grafici gegeven om een nieuw briefhoofd te ontwerpen en een eigentijds, algemeen toepasbaar symbool van Vlaanderen. “Het zou een nieuw eigentijds, grafisch en heraldisch toepasbaar symbool worden.” De eerste opdracht die aan de grafici werd gegeven was het ontwerpen van het briefpapier. Bij het ontwerp werd rekening gehouden met de nationale en internationale postvoorschriften, en met esthetische en ergonomische aanbevelingen. De brieven waren voorzien van drie uniform gekleurde vlakken in de achtergrond. De zes administraties hadden ieder hun eigen kleur gekregen. De Galliard werd als eigen lettertype mee geïntroduceerd om het Vlaamse karakter van het drukwerk te onderstrepen.123

121

M. GOOSSENS, op. cit., p. 256. K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007, p. 76. 123 DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989, p. 0.2a-0.2b. 122

28

Het was gebruikelijk in die tijd, in verschillende landen, om het rijkswapen- of zegel op het drukwerk van administraties af te beelden. Omdat de oude, heraldische leeuw problemen met de herkenning kon geven bij het schalen werd gekozen om het embleem te herwerken tot een eigen grafisch en heraldisch verantwoord logo van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. 124 Een technische begeleidingscommissie werd in 1989, na de goedkeuring van de Vlaamse Regering op 28 juli van datzelfde jaar, samengesteld om de introductie van de huisstijl in goede banen te leiden. De commissie bestond uit twee externe grafici en acht vertegenwoordigers van de ministeries van de Vlaamse Gemeenschap, Onderwijs en Openbare Werken. De leden waren dhr. W. Juwet, inspecteur-generaal van de Administratie voor Kunst; dhr. F. Vanderputte, adviseur van de Diensten van de secretaris-generaal; mevr. M. Dierickx, adjunct-adviseur van de Algemene technische diensten; dhr. S. De Groote, bestuurssecretaris van de diensten van de Secretaris-generaal; dhr. F. Bauwens, industrieel ingenieur van de directeur van de algemene technische diensten bij Openbare Werken; dhr. G. Van Hauwermeiren, e.a. industrieel ingenieur van de algemene technische diensten bij Openbare Werken; dhr. A. Rector, directeur van de algemene administratieve diensten bij Onderwijs; dhr. F. De Smul, directeur van het bestuur gemeenschappelijke diensten voor onderwijs bij Onderwijs en de heren A. De Vijlder en H. Lampaert, onafhankelijke grafici.125 Het huisstijlboek van 1989 was één van de eerste realisaties van de commissie en moest dienen als hulp bij de introductie van de nieuwe huisstijl bij de overheidsdiensten. Het boek was onderverdeeld in een inleiding, de mogelijke vormen en technische kenmerken waarop het logo mocht afgebeeld worden, de verschillende vormen en gebruiken van het lettertype, de kleuren voor de administraties, de toepassingen op briefpapier, enveloppen, formulieren en modellen en materialen. Het laatste hoofdstuk bevatte een plastic map met films waarop de leeuw afgebeeld stond om te gebruiken voor reprografische doeleinden.126 Het boek had als taak de dynamiek van de Vlaamse Gemeenschap te weerspiegelen in haar visuele uitingen, waardoor ze op Europees vlak een eigen profiel zou krijgen dat tot herkenning uitnodigt. Bij de uitvoering van de voorschriften werd gevraagd om dit met de grootste zorgvuldigheid en loyaliteit te doen.127

124

DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, op. cit., p. 0.2b. Ibidem. 126 Idem, p. 0.4-0.5. 127 DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, op. cit., p. 0.3. 125

29

Sinds 19 maart 1990 zijn de auteursrechten van de gestileerde leeuw eigendom van de Vlaamse Gemeenschap.128 Het wapen van de Vlaamse Gemeenschap werd samen met de vlag, het volkslied en de feestdag officieel vastgelegd bij decreet van 7 november 1990. De officiële voorstelling van het wapen in kleur en in zwart-wit werd door de ministeriële besluiten van 2 januari 1991 vastgesteld.129 Van het wapen werd een zegel afgeleid met drie verschillende randschriften, het Vlaamse Parlement, de Vlaamse Regering en de Vlaamse Gemeenschap. De zegel werd op 1 april 1992 door de Vlaamse Regering goedgekeurd. Het Vlaams Parlement, de Vlaamse Regering en de diensten, instellingen en rechtspersonen die dienden onder de Vlaamse Gemeenschap of het Vlaamse Gewest konden de zegels gebruiken om documenten officieel te maken en te waarmerken.130 Een werkgroep huisstijl werd opgericht in 1991 bij de dienst Pers, Voorlichting en Ontvangst van het departement Coördinatie. Deze bestond uit bestuursdirecteur F. Vandeputte, eerste tekenaar L. De Quidt en tekenaar P. Vandichel en de grafici A. De Vijlder en H. Lampaert. Er werd in 1992 een tentoonstelling rond de huisstijl georganiseerd in het Boudewijngebouw en later werd die getoond in de provinciehuizen. Er werd daarbij een boekje gepubliceerd met als titel Presentatie van het Embleem en de Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap. Tussen 1989 en 1996 werd een gekopieerde A4 versie verspreid met richtlijnen bij de toepassing en normalisatie van de visuele vormgeving verspreid door de dienst Pers, Voorlichting en Ontvangst van het departement Coördinatie. Daarin stond het logo, het uitgewerkte lettertype Galliard, briefpapier, enveloppen, naamkaartjes en formulieren. In 1996 werd nog een extra A4 gedrukte versie van de huisstijl verspreid door de dienst Pers, Voorlichting en Ontvangst van het departement Coördinatie. Daarin stonden de instructies voor brieven, nota’s, dienstorders, omzendbrieven en langere documenten. In een nota aan de Vlaamse Regering naar aanleiding van de huisstijlgids van 1998 werd de veelheid aan logo’s binnen de Vlaamse overheid aan de kaak gesteld. “Het gebrek aan een duidelijke visuele identiteit en een wildgroei aan logo’s en huisstijlen leidde in het recente verleden tot het herstijlen van de huisstijl van de Vlaamse overheid, waarbij de gestileerde leeuw het centrale element vormt.”131 Buiten de officiële huisstijl en het embleem van de

128

K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek, p. 7. Idem, p. 74. 130 Idem, p. 75. 131 Nota aan de Vlaamse regering (VR/98/1205/DOC/0365), Brussel 1998, p.1. 129

30

Vlaamse overheid mocht geen enkel ander nieuw of al bestaand logo, embleem of grafisch kenmerk worden gebruikt op het niveau van de kabinetten van de Vlaamse Regering en de departementen, administraties en afdelingen van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Alleen de Vlaamse Regering kon uitzonderingen toestaan. De huisstijl van 1998 bestond uit regels voor de briefwisseling, formulieren, nota’s, besluiten, visitekaarten, dankkaartjes, websites, wagenpark, wegenborden, kunstwerken en naamplaten voor openbare gebouwen. De afdeling Communicatie en Ontvangst van de administratie Kanselarij en Voorlichting kreeg de taak als secretariaat van de huisstijl op te treden als controleorgaan bij de naleving van de instructies.132 Voor projectlogo’s, dit waren logo’s die in tijd beperkt waren, werd een uitzondering gemaakt. Deze mochten toegepast worden mits het incorporeren van twee regels, ten eerste moest de gestileerde leeuw gebruikt worden in het logo en ten tweede moest de vermelding ‘Vlaanderen’ bij voorkeur toegevoegd worden aan de leeuw.133 Naar aanleiding van de reorganisatie van de Vlaamse overheid in 2006 drongen enkele vragen zich op betreffende het behoud van het bestaande logo en de huisstijl, of deze toe te passen waren op macroniveau, te weten de Vlaamse Gemeenschap en de dertien beleidsdomeinen, en op microniveau, namelijk de departementen, IVA’s en EVA’s. In hoeverre dienden voor buitenlands gebruik aparte logo’s gebruikt te worden met het oog op de herkenbaarheid en promotionele redenen. Volgende bedenkingen werden door de administratie Kanselarij en Voorlichting in een nota neergeschreven, maar helaas werd nooit een politiek draagvlak gecreëerd om de nota voor te dragen, laat staan goed te keuren. De leeuw als logo zou behouden blijven om bij te dragen aan de herkenbaarheid van de Vlaamse overheid en om de Vlaamse identiteit te onderstrepen. Om legitimiteit en autoriteit te verlenen aan het document werd gekozen om terug te grijpen naar het officiële wapen van de Vlaamse Gemeenschap als basis voor de keuze van het logo. Onderzoek wees namelijk uit dat het logo van de Vlaamse overheid vertrouwen wekte en dienst deed als kwaliteitswaarborg voor de verstrekte informatie. De administratie Kanselarij en Voorlichting stelde voor om een herstijling van de

132 133

Ibidem. Idem, p.2.

31

bestaande huisstijl door te voeren om de nieuwe start in te luidden maar toch de link met het verleden te bewaren.134 De bijlage bij het decreet van 7 juli 2006 definieert het normenkader voor de Vlaamse overheidscommunicatie, zoals die opgesteld is door de Expertencommissie voor Overheidscommunicatie. In artikel 1 staat: “Alle overheidscommunicatie is duidelijk als zodanig herkenbaar en de Vlaamse overheid hanteert altijd een herkenbare huisstijl, zodat het voor de ontvanger duidelijk is van wie de communicatie komt.”135 Daarbij komt dat in het Vlaamse regeerakkoord en in de beleidsnota Communicatie 20042009 duidelijk werden geformuleerd dat het voor de Vlaamse overheid van belang is dat de huisstijl, als hoeksteen van de identiteit van de Vlaamse overheid, herkend dient te worden in haar communicatie. Een consequent en uniform gebruik van de huisstijl biedt de overheid een zekere herkenbaarheid en zorgt voor het uitdragen van haar waarden: kwaliteit, integriteit en betrouwbaarheid.136 Het leeuwlogo diende verplicht geïntegreerd te worden binnen de huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, de dertien beleidsdomeinen, ministeries, departementen, IVA’s en EVA’s en ministeriële kabinetten, zodat zowel op macro- als op microniveau de corporate identity gerespecteerd werd en de herkenbaarheid van de Vlaamse administratie en van haar entiteiten toenam. De betrokkenheid en verbondenheid bij de nieuwe organisatie van de eigen medewerkers zou daarmee vergroten.137 Voor de IVA’s en EVA’s die beschikten over een ruimere mate van autonomie zou de huisstijl enkel worden aanbevolen maar niet opgelegd. De relatie met ministerie en beleidsdomein moest wel worden verduidelijkt in hun huisstijl. De administratie Kanselarij en Voorlichting pleitte daarnaast nog voor een spaarzaam omspringen met projectlogo’s om op die manier een wildgroei aan logo’s tegen te gaan. Voor het buitenland was bepaald dat niet hetzelfde logo nodig was als voor binnenlands gebruik. Het had een totaal andere functie, het stond voor Vlaanderen zelf, had een wervende waarde en was promotioneel bedoeld.138 De gestileerde leeuw bleef in de huisstijlgids van 2007 behouden met een lichte herstijling van het kleurgebruik en de grafische ondersteuning in de vorm van de vijf gele streepjes. De reden voor het behoud van de gestileerde leeuw was terug

134

ADMINISTRATIE KANSELARIJ EN VOORLICHTING, Nota betreffende nieuwe grafische huisstijl voor de nieuwe administratie, Brussel 2005, p.2. 135 K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek, p. 5. 136 Ibidem. 137 ADMINISTRATIE KANSELARIJ EN VOORLICHTING, op.cit., p.3. 138 Idem, p.4.

32

om de continuïteit en het officiële karakter van het logo te onderstrepen. De wijzigingen in de kleuren en de grafiek stonden voor het belang die de Vlaamse overheid hechte aan vernieuwing. De huisstijlgids van 2007 zorgde voor “concrete instructies over het correcte gebruik van het logo en geeft de nodige typografische en redactionele richtlijnen mee voor alle huisstijldragers.”139 Sinds het ontstaan van de Vlaamse overheid en naar aanleiding van de drie hervormingen zijn er drie huisstijlgidsen geweest binnen de overheid. In de volgende alinea’s volgt een vergelijking op een paar uiterlijke aspecten en een vergelijking op basis van de inhoud. De grootste veranderingen waren dat er meer logo’s bijkwamen, de kleuren voor de verschillende departementen gingen van zes naar acht en verdwenen uiteindelijk, instructies voor typistes en negatieffilms hoefden niet meer, het aantal toepassingen op briefpapier werd sterk uitgebreid, het formulier ging van vijf voorbeelden naar één en er kwamen meer andere toepassingen bij zoals visitekaarten, groetenkaarten, slides, websites, mappen, auto’s, wegenborden, werfpanelen en naamplaten voor gebouwen. De huisstijlletter veranderde ook noemenswaardig, het begon met de Galliard, werd vervangen in de tweede gids door de Garamond, de New Courier en de Arial en in de laatste gids bleven enkel de Garamond en de Arial over. De eerste huisstijlgids, gemaakt in het jaar 1989 door grafici De Vijlder en Lampaert, was een grote gele A3 map met losse bladen. Het concept was zo opgevat dat wijzigingen en aanvullingen gemakkelijk toegevoegd konden worden. Er werden zes verschillende kleuren voorzien voor het briefpapier om het onderscheid te maken tussen de verschillende ministeries.140 De nieuwe gids van 1998, een herstijling van de eerste huisstijl, werd onder de vorm van een bordeaux, genaaid boek gedrukt. De huisstijl en de basisopmaak van de brochure werden uitgedacht door het bureau Megaluna, de grafische vormgeving van de brochure gebeurde door grafici P. Vandichel en N. De Braekeler van de afdeling Communicatie en Ontvangst. De leeuw bleef behouden, maar het aantal logo’s met de leeuw als basis kreeg een sterke uitbreiding. Er werden logo’s gecreëerd voor de Vlaamse Regering, het Ministerie, de Vlaamse overheid en enkele varianten zagen het daglicht zoals met steun van de Vlaamse

139 140

K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek, p. 5. DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, op. cit., p. 0.1-0.4.

33

overheid, met steun van de Vlaamse Regering en informatie van de Vlaamse overheid. Er werd vóór het boek gelanceerd werd een voorproefje rondgestuurd, een bordeaux map met een voorbeeld van de brief, envelop, visitekaart, fax, groetenkaart, foto van een beletterde wagen en een begeleidende brief. Het boek zelf heeft een nieuwe, herwerkte druk gekregen in maart 2000 en kreeg daarbij een nieuwe, uitgebreidere inhoudstabel, een lichtjes andere indeling en het binnenwerk kreeg als achtergrond één kleur wit. In de eerste versie had die nog om de andere pagina een lichtere tint van bordeaux. Het belangrijkste verschil was te vinden in de installatiediskette waarop de sjablonen stonden in de eerste versie, in de tweede versie werd er naar de sjablonen op het intranet verwezen. In 2007 volgde naar aanleiding van BBB een derde herziening van het logo en de huisstijl. Belangrijkste factor is dat hier het logo in één kleur werd toegepast samen met het nieuwe grafische element in de vorm van de vijf streepjes. De kleuren op het briefpapier voor de nu dertien departementen werd afgeschaft. Het boek werd voornamelijk digitaal verspreid, maar een beperkte geprinte versie bleef beschikbaar.

Afbeelding 15: Schetsen en tekeningen van grafici Lampaert en De Vijlder voor het eerste gestileerde logo.

Afbeelding 16: Gekopieerde versie met richtlijnen voor de huisstijl.

34

Afbeelding 17: Boekje naar aanleiding van de tentoonstelling in 1992.

Afbeelding 18: Gedrukte versie met richtlijnen om brieven, nota’s, dienstorders, omzendbrieven op te maken, 1996.

Afbeelding 19: Map als voorproefje met

Afbeelding 20: Vernieuwde herstijlde gids in 2000

een voorbeeld van brieven, enveloppen en

met sjablonen op intranet in plaats van op diskette.

visitekaarten in de herstijlde huisstijl.

35

Tabel 2: Vergelijking van een aantal elementen uit de drie huisstijlgidsen Huisstijl 1989

Huisstijl 1998

Afbeelding 21: Huisstijlgids 1989

Afbeelding 22: Huisstijlgids 1998

Afbeelding 24: De zes kleuren voor de ministeries

Afbeelding 25: zeven kleuren voor de departementen en grijs voor de kabinetten

Afbeelding 26: Voorbeeld brief 1989

Afbeelding 27: Voorbeeld brief 1998

Huisstijl 2007

Afbeelding 23: Huisstijlgids 2007

Afbeelding 28: Voorbeeld brief 2007

36

Tabel 3: vergelijking van de inhoud van de drie huisstijlgidsen Huisstijl 1989

Huisstijl 1998

Huisstijl 2007

Ringmap A3 met

Genaaide,

Digitale versie +

gedrukte bladen

gedrukte brochure

geringde digitale

A4

druk A4

x

x

x

Zwart/wit

x

x

x

Kleur

x

x

x

Pantone

x

x

x

RAL

x

Verhoudingen ten opzichte van de drager

x

Formaat en afwerking

Inleiding Logo

x

Vlaamse Regering

x

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

x

Vlaamse regering met bijschrift

x

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap met bijschrift

x

Vlaamse overheid

x

x

Met steun van de Vlaamse regering

x

x

Met steun van de Vlaamse overheid

x

x

Informatie van de Vlaamse overheid

x

Vlaamse overheid in andere talen

x

De Vlaamse infolijn/1700

x

Wapen

x

Zegel

x

Vlag

x

Briefpapier De Letter

Galliard

Garamond

Adobe Garamond

New Courier

Arial

Arial De Kleuren

6 ministeries

Kabinetten in grijs + 7 departementen

De Toepassingen

x

x

Briefpapier, ministeries

x

x

Briefpapier, instructies voor typiste

x

Briefpapier van de Vlaamse regering

x

Briefpapier van het ministerie van de Vlaamse

x

Gemeenschap Briefpapier, kabinetten

x

Briefpapier, Vlaamse executieve

x

x

37

Briefpapier, secretarissen-generaal

x

Briefpapier, ambtenarengeneraal

x

Nota

x

Fax

x

x

Omzendbrief

x

x

Dienstorder

x

Verslag

x

Decreet en besluit Elementen in brief (adres, slotformule …)

x x

x

x

x

Enveloppen, Amerikaans formaat

x

x

x

Enveloppen, groter formaat en zakken

x

x

Enveloppen, bedrukking aan binnenkant

x

Enveloppen

Formulieren Formulieren, algemeen

x

Formulieren, apostille

x

Formulieren, regularisatieformulier

x

Formulieren, werkvooruitzichten

x

Formulieren, telefaxbericht

x

Formulieren, nota

x

x

x

Andere Visitekaart

x

x

Groetenkaart

x

x

Eigen logo in huisstijldragers

x

Slides

x

x

Website

x

Map

x

Film van de leeuw zwart/wit, 20 mm en groter

x

Film van de leeuw zwart/wit, 19 mm en kleiner

x

Film van de grijswig voor het administratief papier

x

Auto’s

x

x

Wegenbord

x

x

Werfpaneel

x

x

Borden voor kunstwerken

x

x

Naamplaten voor openbare gebouwen

x

x

Contact Colofon

x x

x

x

38

"$

%

Lijst van de agentschappen zoals goedgekeurd door het Vlaams Parlement en de Vlaamse regering. Status op 1 februari 2009. Bijlage 9 geeft een gedetailleerder overzicht van de structuur van de Vlaamse overheid met de daarbij horende logo’s.

Beleidsdomein Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid (DAR) • Interne Audit van de Vlaamse Administratie (IAVA), IVA • Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV), EVA (publ.) • vzw de Rand, EVA (priv.) • Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR), IVA Beleidsdomein Bestuurszaken (BZ) • Agentschap voor Binnenlands Bestuur (ABA), IVA • Agentschap voor Facilitair Management (AFM), IVA • Agentschap voor Overheidspersoneel (AgO), IVA • Jobpunt Vlaanderen, EVA (priv.) Beleidsdomein Financiën en Begroting (FB) • Centrale Accounting (CenACC), IVA • Vlaamse Belastingdienst (VLABEL), IVA Beleidsdomein Internationaal Vlaanderen (iV) • Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking (VAIS), IVA • Vlaams Agentschap voor Internationaal Ondernemen Flanders Investment and Trade (FIT), EVA (publ.) • Toerisme Vlaanderen (TVL), IVA (rp) Beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) • Agentschap Ondernemen(AO), IVA: Fusie van het Agentschap Economie (AE), IVA en het Vlaams Agentschap Ondernemen (VLAO), IVA (rp) in 2009 • Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT), IVA (rp) (nog niet in werking getreden) • Limburgse Reconversiemaatschappij NV (LRM), EVA (priv.) • Participatiemaatschappij Vlaanderen NV (PMV), EVA (priv.) • Vlaamse Participatiemaatschappij NV (VPM), EVA (priv.) • Herculesstichting, EVA (priv.) 39

De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO-Vlaanderen) werden niet officieel als agentschap opgericht. Beleidsdomein Onderwijs en Vorming (OV) • Agentschap voor Onderwijsdiensten (AgODi), IVA • Agentschap Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs en Studietoelagen (AHOVOS), IVA • Agentschap voor Onderwijscommunicatie (AOC), IVA • Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs (AGIOn), IVA (rp) Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG) • Inspectie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (Inspectie WVG), IVA • Jongerenwelzijn (JWZ), IVA • Zorg en Gezondheid (Z&G), IVA • Kind en Gezin (K&G), IVA (rp) • Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), IVA (rp) • Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel (OPZ Geel), EVA (publ.) • Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem (OPZC Rekem), EVA (publ.) Beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media (CJSM) • Kunsten en Erfgoed (K&E), IVA • Sociaal-cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen (SCWJV), IVA • Agentschap ter Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie (BLOSO), IVA (rp) • Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA), IVA • Vlaamse Regulator voor de Media (VRM), EVA (publ.) Beleidsdomein Werk en Sociale Economie (WSE) • Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie (VSAWSE), IVA • vzw ESF-agentschap, EVA (priv.) • Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB), EVA (publ.) • Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - Syntra Vlaanderen, EVA (publ.)

40

Beleidsdomein Landbouw en Visserij (LV) • Agentschap voor Landbouw en Visserij (ALV), IVA • Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO), IVA • vzw Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM), EVA (priv.) Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) • Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), IVA • Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), IVA • Vlaams Energieagentschap (VEA), IVA • Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), IVA (rp) • Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) IVA (rp) • Vlaamse Landmaatschappij (VLM), EVA (publ.) • Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG), EVA (publ.) Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) • Agentschap Wegen en Verkeer (AWV), IVA • Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust (AMDK), IVA • Waterwegen en Zeekanaal NV (WenZ), EVA (publ.) • nv De Scheepvaart, EVA (publ.) • Vlaamse Vervoermaatschappij (VVM) – De Lijn, EVA (publ.) Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed (RWO) • Agentschap Ruimtelijke Ordening – Onroerend Erfgoed Vlaanderen (R-O Vlaanderen), IVA • Agentschap Wonen-Vlaanderen, IVA • Inspectie Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed (Inspectie RWO), IVA • Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE), IVA • Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW), EVA (publ.)141

141

M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, op. cit., p. 101-103.

41

$

$

&

' ( )

In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens de methodiek, de inhoud van de enquête, de respondenten en een eerste aanzet van de resultaten van de enquête aan bod. Een verdere uitwerking van de resultaten komen in volgende hoofdstukken aan bod. Op 20 januari 2009 werd de studiedienst van de Vlaamse Regering, die onder andere adviezen verleent op het vlak van enquêtes binnen de Vlaamse overheid, gevraagd om de eerste schets van de enquête na te zien. Hun aanbevelingen werden ingepast waar nodig, bijvoorbeeld: een extra optie werd bijgevoegd bij vraag 2 (zie Bijlage 1) voor entiteiten die enkel een huisstijl hebben maar geen logo, en vraag 5 (zie Bijlage 1) was oorspronkelijk niet opgesplitst in de verschillende deelvragen. Op 16 februari 2009 werden de teksten voor de enquête ingepast in het programma Opinio, na een laatste aftoetsing binnen de afdeling Communicatie. Opinio is een online programma om enquêtes aan te maken en te volgen, de afdeling Communicatie heeft er een jaarlicentie op. De adressen werden verzameld uit de Gids van de Vlaamse overheid142 en het onderzoek was beperkt tot de beleidsdomeinen, de departementen, de afdelingen, de strategische adviesraden, de IVA’s en de EVA’s. Op 23 februari 2009 werden de opmerkingen op de enquête van de dienst Taaladvies en van het team Operaties bij de afdeling Communicatie aangepast. Onder andere de vraag waarom sommige entiteiten hun logo niet gebruiken samen met dat van de Vlaamse overheid werd toegevoegd. De enquête werd verstuurd op 25 februari 2009, op 11 maart werd een herinnering gestuurd naar de entiteiten die nog niet gereageerd hadden en de enquête werd afgesloten op 18 maart 2009. Een korte beschrijving van de vragenlijst is hieronder te vinden. De volledige enquête is te raadplegen in Bijlage 1. In de enquête werden eerst de persoonlijke gegevens van de respondenten en hun respectievelijke entiteiten met de missie, visie en doelstellingen opgevraagd. Er werd vervolgens gepolst naar het al dan niet hebben van een logo. Indien de respondent aangaf geen logo te bezitten, werd gevraagd indien ze van plan waren om in de

142

K. MUSSCHOOT (ed.), Gids, p. 40-339.

42

toekomst een eigen logo of huisstijl te ontwikkelen. Voor deze respondenten was het einde van de enquête bereikt. Voor de entiteiten die wel een logo bezaten werd verder gevraagd naar de ontwerper, de datum, de varianten, de uitstraling, het lettertype, hoe het personeel op de hoogte werd gebracht en indien het logo gebruikt werd in combinatie met het logo van de Vlaamse overheid. Nadien werd verder ingegaan op de huisstijl. Er werd gevraagd wanneer die werd ontwikkeld en hoe uitgebreid deze was. Er werd nog gevraagd indien er controle voorzien was op het correct toepassen van het logo en de huisstijl en vervolgens werd aan de respondenten gevraagd om het logo en het huisstijlboek al of niet digitaal door te sturen. Er werden 392 mails verstuurd (zie Bijlage 2), na de afsluitdatum waren 119 antwoorden geregistreerd. Doordat er veel provinciale afdelingen aangeschreven waren en sommige mailadressen voor meerdere entiteiten hetzelfde waren, werden de antwoorden opgeschoond tot 92 entiteiten. Bijvoorbeeld, alle afdelingen van Bijzondere jeugdzorg hadden massaal gereageerd, maar zij gebruikten allen hetzelfde logo. Op 20 maart werd met behulp van Opinio een rapport gegenereerd. Dit programma had onvoldoende mogelijkheden waarop de antwoorden in MS Excel werden bewerkt en er zes tabellen werden aangemaakt. Een eerste tabel bevat de informatie welke entiteiten een logo en/of huisstijl hadden of van plan zijn om te hebben, zie Bijlage 3. Een tweede tabel bevat de informatie over welke entiteiten de combinatie van hun logo met dat van de Vlaamse overheid gebruiken en welke niet met de reden waarom niet, zie Bijlage 4. Een derde tabel gaat over wie het logo had ontworpen, om de professionaliteit ervan te toetsen, zie Bijlage 5. De vierde tabel gaat na sinds wanneer het logo wordt gebruikt, zo kan er nagegaan worden hoeveel nieuwe logo’s er bijgekomen zijn sinds BBB, zie Bijlage 6. De vijfde en zesde tabel gaan over hoe uitgebreid de huisstijl is, deze info is te vinden in Bijlage 7 en Bijlage 8. De informatie over de controlemogelijkheden en de missie, visie en doelstellingen worden niet in dit onderzoek opgenomen. De controlemogelijkheden zijn interessant om intern binnen de afdeling Communicatie te onderzoeken en eventueel toe te passen op de huisstijl van de Vlaamse overheid. De missie, visie en doelstellingen kunnen in een volgend onderzoek gebruikt worden om te verifiëren of deze overeenkomen met de uitstraling van het logo. Op 30 maart waren alle huisstijlen en logo’s van de websites gehaald en verzameld uit de mail. De antwoorden op de enquête bevredigden niet de vraag naar hoeveel logo’s er totaal in omloop waren bij de Vlaamse overheid. Een tweede luik in het onderzoek werd gestart naar alle logo’s van de Vlaamse overheid. Dit onderzoek was beperkt tot de beleidsdomeinen, de 43

departementen, de afdelingen, de strategische adviesraden, de IVA’s en de EVA’s. De entiteiten die buiten de overheid vielen werden niet opgenomen, dit waren VRT, UZ Gent, VMW, Vlaamse Fonds voor de letteren, VLOPERA, GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, de gewestelijke ontvangers, de provinciegouverneurs, de arrondissementscommissarissen en de kabinetten van de Vlaamse ministers. Deze structuur komt overeen met het schema in Bijlage 11 waarop de entiteiten die binnen en buiten de BBB-structuur vallen zijn aangeduid. Ook de provinciale afdelingen zijn hier niet verder in opgenomen, als ze al een logo hadden dan gebruikten ze allen hetzelfde logo, zoals bijvoorbeeld voor Bijzondere Jeugdzorg het geval was. De logo’s voor dit onderzoek werden in de eerste plaats ingevuld met de resultaten uit de enquête. Voor degene die niet gereageerd hadden op de enquête en waarvoor geen logo werd gevonden op het intranet, werd via het internet naar het logo gezocht. Om een consistente vergelijking te kunnen maken tussen de twee onderzoeken, was het de bedoeling om de antwoorden uit de enquête nog verder op te schonen. De entiteiten die buiten de structuur van BBB vielen waren oorspronkelijk wel aangeschreven in de enquête. Aangezien geen enkele van deze entiteiten gereageerd hadden, was het niet nodig om antwoorden te verwijderen.

Tabel 4: Overzicht met data methodiek van de enquête

20 januari 2009

Studiedienst van de Vlaamse Regering bevraagd

16 februari 2009

Enquête in Opinio ingeven

23 februari 2009

Opmerkingen Taaladvies en team operaties

25 februari 2009

De enquête werd verstuurd

11 maart 2009

Herinnering om de enquête in te vullen

18 maart 2009

Afsluiten van de enquête

20 maart 2009

Genereren van een rapport door opinio en uiteindelijk verdere verwerking in MS Excel

30 maart 2009

Alle logo’s en huisstijlen afgehaald en verzameld

44

$"*

&

In dit hoofdstuk wordt een onderscheid gemaakt tussen de resultaten van de enquête en het onderzoek naar alle logo’s van de Vlaamse overheid. Het eerste deel baseert zich op Bijlage 3, namelijk welke entiteiten een logo of huisstijl hebben op basis van de enquête. Van de 92 entiteiten hebben er 26 geen logo en geen huisstijl, eenentwintig hebben enkel een eigen logo, twee hebben enkel een eigen huisstijl en 43 hebben een eigen logo en een eigen huisstijl. Dit betekent concreet dat 66 entiteiten van de 92 een huisstijl en/of een logo bezitten of 72%. Er zijn nog zeven entiteiten van plan om een logo te hebben in de komende twee jaar. Dat brengt het resultaat voor 2010 op 74 entiteiten van de 92 die een huisstijl en/of een logo zullen bezitten of 80%. Vanuit deze resultaten groeit het aantal logo’s gestaag door en heeft nog maar een klein aandeel van de Vlaamse overheid geen logo. Deze resultaten worden in het volgende deel enorm genuanceerd. Het tweede deel wordt verduidelijkt in Bijlage 9, waarin een opsomming staat van alle logo’s van alle entiteiten binnen de Vlaamse overheid, ook deze die niet op de enquête gereageerd hebben. De structuur van de Vlaamse overheid is in een jaar tijd erg gewijzigd. De veranderingen zijn aangeduid met een asterisk in de adressen in Bijlage 2: De entiteiten met hun adressen naar wie de enquête verstuurd werd. De veranderingen van Bijlage 9 ten opzichte van Bijlage 2 werden ook met een asterisk aangeduid. De tabel in Bijlage 9 werkt met vier kleurcodes volgens de verschillende niveaus om zo het onderscheid duidelijker te maken. Blauw is voor de beleidsdomeinen; groen voor departementen, IVA’s en EVA’s; paars voor de afdelingen binnen het departement en oranje voor de entiteiten binnen de afdelingen. Provinciale afdelingen van entiteiten zijn uit de tabel weggelaten omdat die het logo van de overkoepelende entiteit gebruiken. Alhoewel sommige entiteiten nog opgesplitst werden tot op het vierde niveau werd dit niet in deze tabel weergegeven, omdat geen enkele entiteit op dit niveau een logo gebruikt. Logo’s van buitenlandse diensten en projectlogo’s, dit zijn logo’s waarvan het gebruik beperkt is in de tijd, worden niet in de tabel opgenomen.

45

Tabel 5: Overzicht van logo' s van alle entiteiten binnen de Vlaamse overheid. Totaal

eerste niveau

tweede niveau

derde niveau

Entiteiten

Totaal

Entiteiten

Totaal

Entiteiten

Totaal

Entiteiten

Totaal

met logo

aantal

met logo

aantal

met logo

aantal

met logo

aantal

entiteiten

entiteiten

entiteiten

entiteiten

DAR

10

32

3

5

2

6

5

21

BZ

23

46

5

6

16

30

2

10

FB

0

23

0

5

0

10

0

8

iV

6

11

5

6

1

5

0

0

EWI

15

20

9

10

6

10

0

0

OV

7

30

4

8

0

10

3

12

WVG

9

52

6

8

3

35

0

9

CJSM

13

33

7

7

1

18

5

8

WSE

4

21

4

6

0

11

0

4

LV

4

21

4

5

0

15

0

1

LNE

11

44

9

9

1

31

1

4

MOW

15

46

6

7

5

28

4

11

RWO

5

19

4

8

1

9

0

2

Totaal

122

398

66

90

35

218

20

90

Tabel 5 geeft een overzicht van de structuur met logo’s zoals in Bijlage 9. Het aantal entiteiten die een logo bezitten en het totaal aantal entiteiten per beleidsdomein zijn er in opgenomen. De beleidsdomeinen zelf komen niet voor in Tabel 5, geen enkele bezit een eigen logo. Het eerste niveau komt overeen met het groen uit Bijlage 9 voor departementen, IVA’s en EVA’s; het tweede niveau komt overeen met het paars uit Bijlage 9 voor de afdelingen binnen het departement en het derde niveau komt overeen met het oranje uit Bijlage 9 voor de entiteiten binnen de afdelingen. Bijlage 9 heeft het over 398 entiteiten, terwijl er 392 mensen aangeschreven zijn in de enquête. Dit verschil is te verklaren doordat sommige entiteiten eenzelfde emailadres gebruiken en omdat de structuur van de overheid regelmatig verandert, zoals eerder ook al aangegeven. De adressen van de enquête werden verzameld in november 2008, die van Bijlage 9 zijn van april 2009. 46

Van de 398 entiteiten, verdeeld over drie niveaus hadden er 122 een logo of 31%, waarvan 66 op het eerste niveau, 35 op het tweede niveau en twintig op het derde niveau. Een staafdiagram is terug te vinden in figuur 1, deze figuur geeft een overzicht van het aantal logo’s en het aantal entiteiten per beleidsdomein. Bestuurszaken had het grootst aantal logo’s in omloop, een mogelijke verklaring hiervoor is dat ze hun huisstijl toegepast hebben op alle entiteiten die onder het departement vallen. De entiteiten kregen het hoofdlogo met daarbij de naam van hun entiteit. Sommige entiteiten zoals emancipatiezaken, inburgering en wetsmatiging die vòòr de algemene huisstijl van BZ al een logo hadden, mogen die behouden maar worden wel geïntegreerd in het overkoepelende logo, de schuine streep van Bestuurszaken zorgt voor het verbindingselement. Als tenslotte de resultaten van het eerste onderzoek, op basis van de enquête, en waar bijna drie vierde van de overheid een logo bezit, vergeleken wordt met het tweede onderzoek, waar slechts één derde een logo bezit, dan valt daaruit op te maken dat entiteiten die geen logo bezitten bijna niet op de enquête gereageerd hebben.

figuur 1: Aantal logo’s per beleidsdomein. (N = 398)

47

$$+ De entiteiten die een eigen logo hebben combineren dit best met het logo van de Vlaamse overheid om de link met de overkoepelende organisatie niet te verliezen zoals te zien hieronder in Afbeelding 29. De meeste entiteiten met een logo en die op de enquête gereageerd hebben gebruiken hun logo in combinatie met dat van de overheid, zoals te zien in Bijlage 4. Iets meer dan één vierde gebruikt hun logo zonder enige verwijzing naar de Vlaamse overheid. In de enquête hebben 66 entiteiten een logo, waarvan 47 het gebruiken in combinatie met het logo van de Vlaamse overheid en negentien zonder, waarvan één van deze laatste aangeeft, Vleva vzw, de gestileerde leeuw verwerkt te hebben in hun eigen logo. In de enquête kon tussen een paar vaste opties en een invulveld gekozen worden. Geen van de entiteiten heeft voor de optie ‘We wisten niet dat dit een optie was’ gekozen, vijf kiezen voor de optie ‘Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering’, zes kiezen voor ‘We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik’ en de overige acht antwoorden bij de invulvelden zijn: het is gewoon niet mogelijk om dit te combineren; we gebruiken wel de vijf gele balkjes om toch een zekere band te suggereren; Een leeuw zit verwerkt in ons logo; Niet altijd. Maar we vermelden het steeds meer.; Niet in het logo wel in combinatie; soms wel, afhankelijk van aard drukwerk; VRM = EVA, we kunnen dus een eigen identiteit ontwikkelen; soms wel soms niet, afhankelijk van de correspondentie.

Afbeelding 29: Eigen huisstijl in combinatie met de huisstijl van de Vlaamse overheid.

48

$,

!

!

-

Op basis van de antwoorden op de enquête is te zien op figuur 2 onderaan dit hoofdstuk dat de meeste entiteiten ervoor kiezen om hun logo door een externe professionele firma te laten ontwerpen. Van de entiteiten die het logo via interne diensten ontwikkelen, zijn zoals in de antwoorden hieronder en in Bijlage 5 te zien een deel van die mensen grafici. Daaruit valt het belang op te merken dat de meeste entiteiten hechten aan grafisch professionalisme om hun logo vorm te geven. Wat daarbij ook opvalt is dat er vaak voor eenzelfde extern bureau wordt gekozen binnen eenzelfde beleidsdomein. Van de 66 entiteiten die een logo bezitten en die op de enquête reageren, zijn dertien logo’s intern ontworpen, 45 extern en negen weten het niet meer. Bij het departement DAR zijn alle negen logo’s extern ontworpen, bij departement BZ zijn er vijf extern en drie intern ontworpen, bij iV zijn er drie extern ontworpen, bij EWI zijn alle vijf extern ontworpen, bij OV drie extern en twee intern, bij WVG vijf extern en één intern, bij CJSM vier extern en twee intern, bij LV één extern, bij LNE vier extern en twee intern, bij MOW vier extern en twee intern en bij RWO twee extern en één intern. De ontwerpers van de interne diensten zijn respectievelijk Lydia Defossez & Ben Nauwelaers van AFM, BZ; Hans Arents van CORVE, BZ; eigen medewerkers van e-government en ICTBeheer, BZ; Chris Van den Vreken van Curriculum, OV; Mieke Keymis, Peter Mulders, Tim Sels van het Grafisch Team Klasse, OV; het bestuur van de Academie, WVG; grafische dienst Bloso, CJSM; Ingrid Van Rintel, afdeling communicatie, DAR; ilvo; toenmalige medewerker van NME-cel, LNE; Guy Van de Velde, Luc Peeters, LNE; jobstudent, MOW; Johan Wulteputte, MOW; Jan Crombez, RWO. Van de 45 entiteiten die hun logo extern hebben laten ontwerpen werden volgende firma’s met de opdracht belast: Aanzet ondertussen Magelaan; AB consult; Adrenalinea; Artefact (2x); blauwe peer; Brandy, The Branding Company; Catapult; Cayman; Choco (5x); Cypres; Colson graphics; darwin; duall; extern, Onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking; Gramma; Impuls reclamebureau; JaJa; Brussels Lof; Kan Design; LDV; Lemento (4x); M.A.D.; Maes Communications; Markant; Megaluna; Michel van Wambeke; N.V. LINK; Paul Ibou (1988) en BBDO (2008); SIBE; Signbox; Texys Consulting; Total design; Truyens & partners; Volta (3x); VVL/BBDO.

49

figuur 2: Overzicht van externe en interne ontwerpen van de entiteiten die gereageerd hebben op de enquête (N = 57)

50

$.

-

Uit de gegevens hieronder is af te leiden dat alle entiteiten die een huisstijl bezitten deze op meerdere dragers toepassen. Dit wil zeggen dat de entiteiten het belang van de huisstijl inzien en op zoveel mogelijk manieren er mee naar buiten willen treden. Volgens Stahl is alle visuele media van een bedrijf dan ook functioneel om de boodschap van het bedrijf uit te dragen. Formulieren, visitekaarten, betalings- en leveringsdocumenten, voertuigen, etiketten, catalogi, brochures, promotie, beursstanden en reclame ondersteunen elkaar visueel en moeten dus consistent op elkaar afgestemd worden om zo tot positieve herkenning te leiden.143 Op figuur 3 onderaan dit hoofdstuk is de omvang van de huisstijlen te zien van de entiteiten die op de enquête gereageerd hebben. De resultaten zijn uitgebreid terug te vinden in Bijlage 7 en Bijlage 8. Van de 45 entiteiten die een huisstijl hebben, zijn er 43 met een logo en huisstijl en twee hebben enkel een huisstijl. Alle 45 hebben minstens één van de opties in de vragenlijst gekozen. De huisstijl wordt het meest toegepast op brieven en websites, daarna volgen naamkaartjes, omslagen, groetenkaartjes, gadgets, wordsjablonen, mappen en het minste werden andere toepassingen in de huisstijl gemaakt. De concrete resultaten zijn dat 41 entiteiten brieven in de huisstijl gebruiken, 39 gebruiken omslagen, 42 gebruiken websites, 39 gebruiken naamkaartjes, 37 gebruiken groetenkaartjes, 33 gebruiken mappen, 37 gebruiken gadgets, 34 gebruiken wordsjablonen, en vierentwintig gebruiken nog andere toepassingen zoals hieronder verduidelijkt. Vierentwintig vrije antwoorden werden gegeven, namelijk: affiches, presentaties, stickers; publicaties; folders; emailondertekening; vlaggen, PowerPoint, banners, beursstand, bestelwagen; Affiches, publicaties, stickers, wandpanelen, ramen Design Vlaanderen Galerie, ...; Klasse voor Leraren, Klasse voor Ouders, en 101 toepassingen met het Klasse-logo; Het magazine Maks!; vlaggen, roll-up, naambord ingang, glazen deur ingang, ppt-presentaties, folders en publicaties; Yeti magazine!; e-mails; dienstwagens, publicaties, bewegwijzering...; vlag, personeelsblaadje, fax, powerpoint presentaties, bewegwijzering, folders, jaarverslag, uitnodigingen, toekomstig intranet...; gevels van gebouwen; presentaties (powerpoint) alle promotieuitingen; panelen voor op beurzen, publicaties (rapporten, brochures, ...), ondertekening in outlook; advertenties, brochures, publicaties, vlaggen, outdoor, rapporten, ..... ; op de website wordt er wel afgeweken van de huisstijl; in de toekomst op alle hieronder

143

G. STAHL, “The Marketing Strategy of Planned Visual Communications”, The Journal of Marketing 28 (1964), p. 7.

51

staande dragers; campagnematerialen zoals een beursstand, T-shirts, imago-advertenties,...; signalisatie ' werven' , tentoonstellingen, posters, zakjes,...; beurspanelen, affiches, flyers, folders, brochures, boeken, stickers, vlaggen, enz.

figuur 3: Omvang van de huisstijl van de entiteiten die op de enquête gereageerd hebben. (N=45)

52

$/%

!

!

-

Om na te gaan hoeveel entiteiten er een logo of huisstijl in gebruik hadden na de invoering van BBB, in 2006, werd deze vraag bij de enquête gevoegd. Tabel 6 toont de spreiding in jaren van het gebruik van de logo’s. Van de 64 entiteiten die een logo hebben en op de enquête gereageerd hebben, zijn er zes die dit stuk niet invulden. Er waren voor de invoering van BBB al vijfentwintig logo’s in gebruik van de 58. Na de invoering van BBB kwamen er 38 bij. Uit figuur 4 valt af te lezen dat de meeste logo’s aangemaakt werden in 2006 en later, na de invoering van BBB. Acht logo’s zijn al in gebruik van voor het jaar 2000, zoals ook te zien in Bijlage 6, dit zijn: de Vlaamse codex, Curriculum144, Klasse, Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België, Bloso, Waterwegen en Zeekanaal, OVAM en nv De Scheepvaart. Zeventien logo’s zijn in gebruik tussen het jaar 2000 en vóór de invoering van BBB, namelijk: coördinatie Brussel, Gelijke Kansen, Interne Audit, Kenniscentrum PPS, SERV, CORVE, entiteit e-government en ICT-Beheer, Toerisme Vlaanderen, Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid, Design Vlaanderen, Vlaamse Onderwijsraad, YETI (Klasse), OPZ Geel, VLAM, NEC De Vroente145, AWV en Maritieme Toegang. De overige 38 logo’s die er gekomen zijn na de invoering van BBB zijn: 1700, personeelsblad 13, Coördinatie Vlaamse Rand, ABB team inburgering, Agentschap voor Binnenlands Bestuur, Agentschap voor Facilitair Management, Agentschap voor overheidspersoneel, Departement BZ, dienst Wetsmatiging, Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking, Vleva vzw, Agentschap Economie, Agentschap Economie - Afdeling Europa Economie - Cel EFRO, VLAO, Klasse - MAKS!, jongerenwelzijn, OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem), Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, agentschap Kunsten en Erfgoed, Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen, Landcommanderij Alden Biesen146, agentschap Kunsten & Erfgoed, afdeling Erfgoed, SARC, Vlaamse Regulator voor de Media, ILVO, Agentschap voor Natuur en Bos, ANB, Departement LNE, Minaraad, Vlaams energieagentschap, Vlaamse Landmaatschappij – VLM, afdeling BMW, DAB Luchthaven Antwerpen, Departement Waterbouwkundig Laboratorium, Agentschap Wonen-Vlaanderen, VIOE en VMSW.

144

Hierbij dient opgemerkt te worden dat dit logo niet teruggevonden werd, niet via de enquête en niet via de website. Zelfde info als bij vorige voetnoot. 146 Zelfde info als bij vorige voetnoot. 145

53

Tabel 6: Data sinds wanneer logo of huisstijl gebruikt werd. (N = 58) Jaartal sinds wanneer de entiteiten het logo

Aantal entiteiten die een logo of huisstijl

of huisstijl in gebruik hebben

in gebruik hebben

< 2000

8

2000

1

2001

2

2002

2

2003

4

2004

5

2005

3

2006

12

2007

8

2008

11

2009

7

aantal entiteiten

14 12 10 8 6 4 2 0 < 2000 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

figuur 4: Jaartallen sinds wanneer de entiteiten een logo of huisstijl in gebruik hebben. (N = 58)

54

0 Tot besluit wordt een antwoord gegeven op de eerder gestelde onderzoeksvragen. Met de professionaliteit van de logo' s en de huisstijlen zit het over het algemeen wel goed. De meeste entiteiten zien het belang in van een goed uitgebouwde visuele identiteit en zetten meestal professionals aan het werk bij het uitwerken van hun huisstijl. Grote organisatorische hervormingen leiden tot een herdefiniëring van de huisstijl en het valt inderdaad op dat de meeste logo' s in omloop zijn gekomen na de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid. Er is duidelijk nog werk aan de identiteit en het uitdragen van het imago van de Vlaamse overheid als overkoepelende organisatie, uit de enquête bleek dat ongeveer een kwart van de respondenten het niet nodig vindt om de link naar de Vlaamse overheid te maken bij het gebruik van hun logo. Bij de identiteit van de Vlaams overheid kan op basis van de theorie in het eerste hoofdstuk gesproken worden van een oorspronkelijk monolitische identiteit, namelijk één logo, die na de invoering van BBB gegroeid is naar een endorsed identiteit, meerdere logo' s met visuele link naar de overheid, en voor sommige entiteiten zelfs naar een branded identiteit, waarbij de link verdwenen is. Deze ongecontroleerde evolutie is voornamelijk te verklaren door het ontbreken van een goedkeuring door de Vlaamse Regering op de huisstijl van 2007. Er is wel een huisstijlgids aanwezig waarin alle elementen van het herstijlde logo en de plaatsing ervan op alle mogelijke dragers is opgenomen, maar algemeen geldende regels waaraan de werknemers zich moeten houden op het vlak van de huisstijl ontbreken. Mogelijke toekomstige onderzoeksgebieden kunnen zijn om de resultaten uit deze paper te vergelijken met resultaten van de Waalse overheid of met die van buurlanden; om de logo' s in te delen volgens hun specifieke kenmerken op basis van één specifieke methode uit dit vakgebied; om logo' s en de bijhorende achtergrond zoals missie en visie aan professionals voor te leggen binnen het vakgebied; om een verder onderzoek naar de heraldiek en ontstaansgeschiedenis van de leeuw als symbool van Vlaanderen te verrichten; en om de documenten met betrekking tot de prijsaanvragen voor de vormgeving van logo' s en huisstijlen binnen de Vlaamse overheid te onderzoeken en te vergelijken. In een uitgebreider onderzoek dienen zeker de kunstacademies van België aangeschreven te worden en een eventuele samenwerking met Paul Ibou, Belgisch graficus en beeldend kunstenaar, en ontwerper van honderden toplogo' s mag zeker niet uitgesloten worden.

55

0

56

0

1' ( )

Mail met uitnodiging op 25 februari 2009: Ik ben Suzie Favere en ik werk als graficus bij de afdeling Communicatie van het Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid van de Vlaamse overheid. Ik ben ook avondstudent Kunstwetenschappen aan de VUB. In het kader van die opleiding werk ik de komende maanden aan een paper. In overleg met mijn professor en mijn werkgever heb ik voor een onderwerp gekozen dat voor beide partijen relevant kan zijn: een inventarisatie van de logo' s die in omloop zijn binnen de Vlaamse overheid na de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid en een analyse ervan. Hoe zien ze er uit en hoe zijn ze tot stand gekomen? De resultaten van deze enquête zullen verwerkt worden in mijn paper. Daarnaast zullen elementen uit de enquête zeker ook een plaats kunnen krijgen in een meer globaal imagoonderzoek voor de Vlaamse overheid. Daarbij zal de afdeling Communicatie een voortrekkersrol spelen. Zo wordt in de loop van de komende weken een imagomanager aangeworven. Ik zou het erg appreciëren als u de nodige tijd wilt vrijmaken om de enquête in te vullen. Ik schat dat u er gemiddeld vijf tot maximaal tien minuten aan zult besteden. Als u nog verdere vragen hebt of problemen ondervindt bij het invullen van deze enquête, kunt u altijd contact met me opnemen via [email protected] of op het telefoonnummer 02 553 55 73. De resultaten van de enquête zullen beschikbaar zijn vanaf september 2009. Ik zal ze u graag bezorgen, als u dat wilt. U hoeft me alleen maar een berichtje te sturen: mijn e-mailadres staat hierboven. Via onderstaande link kunt u de enquête online invullen. U hebt tijd tot 18 maart om dit te doen. http://darvlaanderen.opinio.net/s?s=110&i=[ID]&k=[KEY]&ro=[REOPEN] Herinnering op 11 maart 2009: Dit is een herinnering omdat u deze enquête nog niet hebt ingevuld. 57

Ik zou het erg appreciëren als u de nodige tijd wilt vrijmaken om de enquête in te vullen. Ik schat dat u er gemiddeld vijf tot maximaal tien minuten aan zult besteden. Als u nog verdere vragen hebt of problemen ondervindt bij het invullen van deze enquête, kunt u altijd contact met me opnemen via [email protected] of op het telefoonnummer 02 553 55 73. Via onderstaande link kunt u de enquête online invullen. U hebt tijd tot 18 maart om dit te doen. http://darvlaanderen.opinio.net/s?s=110&i=[ID]&k=[KEY]&ro=[REOPEN]

Enquête: Inventarisatie logo's binnen de Vlaamse overheid Inleidend scherm: Doel van de enquête: Dankzij de gegevens die u me via deze enquête verstrekt, kan ik een inventaris opstellen van de logo' s die sinds de invoering van Beter Bestuurlijk Beleid bij de Vlaamse overheid in omloop zijn. Door een analyse van de logo' s hoop ik een bijdrage te kunnen leveren aan een meer globaal imago-onderzoek voor de Vlaamse overheid. Geschatte invultijd: Ik schat dat u hoogstens tien minuten nodig hebt om deze enquête volledig in te vullen. Alvast hartelijk bedankt voor uw medewerking! 1. Uw voor- en achternaam: ....... Beleidsdomein: ....... Entiteit: ....... (= departement, agentschap, afdeling ... waarvan u het logo of de huisstijl in deze enquête bespreekt.) Wat zijn de missie, visie en doelstellingen van uw entiteit? … Of vul hier de URL in waar ze terug te vinden zijn: … Of mail ze naar [email protected]. (indien alles ingevuld was, werd er automatisch doorgegaan naar vraag twee) 58

2. Kruis hieronder aan wat op uw entiteit van toepassing is. 1. Mijn entiteit heeft geen eigen logo en geen eigen huisstijl. (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 3) 2. Mijn entiteit heeft een eigen logo en een eigen huisstijl. (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 5) 3. Mijn entiteit heeft een eigen logo. (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 5) 4. Mijn entiteit heeft een eigen huisstijl. (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 9)

3. Bent u van plan om in de toekomst een eigen logo of huisstijl te ontwikkelen? 1. ja (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 4) 2. nee (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar het einde) 4. Vanaf welk jaar denkt u over een eigen logo of een eigen huisstijl te beschikken? 1. 2009 2. 2010 3. 2011 4. 2012 (indien een optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar het einde) 5. Wanneer is het logo ontwikkeld? ....... Sinds wanneer wordt het logo in uw afdeling toegepast? ....... Geef in een paar kernwoorden weer wat uw logo uitstraalt? (bv. dynamiek, flexibiliteit ...). ....... Werd het logo intern of extern ontworpen? ....... Intern door (naam en entiteit betrokkenen): ....... Of extern door (naam ontwerpers en bureau): ....... Wat is het gebruikte lettertype van het logo? ....... Kruis hieronder de verschillende varianten van uw logo bestaat aan. 1. kleurenversie 2. zwart-witversie 59

3. pantoneversie 4. andere ....... 6. Gebruikt u uw logo in combinatie met het leeuwicoon van de Vlaamse overheid? 1. ja (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 9) 2. nee (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 7) 7. Kunt u ook aangeven waarom niet? 1. We wisten niet dat dit een optie was 2. Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering 3. De zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik 4. andere ....... 8. Is de huisstijl samen met het logo ontwikkeld? 1. ja (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 10) 2. nee (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 9) 9. Wanneer werd de huisstijl ontwikkeld? ....... Wanneer werd de huisstijl toegepast? ....... 10. Op welke dragers wordt uw logo of uw huisstijl toegepast? 1. brieven 2. omslagen 3. de website 4. naamkaartjes 5. groetenkaartjes 6. mappen 7. gadgets 8. Wordsjablonen 9. andere ....... 11. Hoe is het personeel op de hoogte gebracht van het nieuwe logo of de nieuwe huisstijl? 60

1. vergadering 2. teamdag 3. e-mail 4. muurkrant 5. andere: (infomomenten cultuurtraject) ....... 12. Is er controle gepland op het juist toepassen van het logo of de huisstijl? 1. ja (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 13) 2. nee (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 14) 13. Hoe wordt de toepassing van de huisstijl gecontroleerd? ....... Wie voert de controle uit? ....... 14. Is uw logo of uw huisstijl beschikbaar op het internet of extranet? 1. ja (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 15) 2. nee (indien deze optie werd gekozen, werd er automatisch doorgegaan naar vraag 16) 15. Graag had ik uw huisstijl willen downloaden om zo mijn inventarisatie te vervolledigen. U kunt hiernaast de URL typen waar het logo of de huisstijl te vinden zijn. ....... Eventueel login: .......+ wachtwoord: ....... De informatie die u hier verstrekt, wordt alleen voor dit onderzoek gebruikt. 16. Graag zou ik uw logo en verdere huisstijlinformatie (handboek?) ontvangen, als die niet op het internet of extranet beschikbaar is. U kunt ze mailen (tot 25 mb) naar [email protected]. 147 als postzending (cd-rom + huisstijlhandboek) naar: Suzie Favere Vlaamse overheid/DAR Afdeling Communicatie

147

Het emailadres van een collega werd gebruikt omdat daarop bestanden tot 30 mb ontvangen kunnen worden. Als graficus werk ik op een macintosh die niet aangesloten is op het MVG netwerk, daardoor moet ik een extern email-adres gebruiken dat maar tot 6 mb kan ontvangen.

61

Boudewijnlaan 30, bus 20 1000 BRUSSEL einde Dank u voor uw tijd en medewerking. Bent u geïnteresseerd in de resultaten van de enquête? Stuur me een e-mailbericht op [email protected]. Ik bezorg ze u graag vanaf september 2009.

62

0

"1

entiteit

!

( )

!

148

emailadres

DAR Departement DAR Afdeling Stafdienst van de Vlaamse Regering

[email protected]

Algemeen Beleid

[email protected]

Duurzame Ontwikkeling

[email protected]

Kenniscentrum Publiek-Private Samenwerking (PPS)

[email protected]

Geografische Informatie

[email protected]

Coördinatie Brussel

[email protected]

Steunpunt Taalwetwijzer

[email protected]

Coördinatie Vlaamse Rand

[email protected]

Gelijke Kansen in Vlaanderen

[email protected]

Afdeling Kanselarij

[email protected]

Beroepsinstantie inzake de Openbaarheid van Bestuur

[email protected]

Secretarie Vlaamse Regering

[email protected]

Ondersteuning en Betekeningen

[email protected]

Administratief Beheer Kabinetten

[email protected]

Protocol

[email protected]

Juridische Dienstverlening

[email protected]

Vertalingen

[email protected]

Taaladvies

[email protected]

Afdeling Communicatie

[email protected]

Communicatie en Redactie

[email protected]

Strategie en Advies Informatie en Documentatie

[email protected]

Afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn

[email protected]

Afdeling Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Studiedienst van de Vlaamse Regering (IVA)

[email protected]

Interne Audit van de Vlaamse Administratie (IAVA) (IVA)

[email protected]

Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV) (EVA)

[email protected]

vzw de Rand (EVA)

[email protected]

BZ Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken

[email protected]

College van gouverneurs * Departement Bestuurszaken

[email protected]

Stafdienst Afdeling Beleid

[email protected]

Afdeling Preventie en Bescherming (GDBP)

[email protected]

148

K. Musschoot (ed.), Gids van de Vlaamse overheid. 2007, Brussel 2008, p. 40-339.

63

entiteit

emailadres

Afdeling Proces- en Informatiebeheer

[email protected]

Afdeling Regelgeving

[email protected]

Afdeling Overheidsopdrachten

[email protected]

Afdeling Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Klachtendienst Bestuurszaken

[email protected]

Team Vlaams Bouwmeester

[email protected]

Entiteit ICT-beleid (e-IB)

[email protected]

Dienst Emancipatiezaken

[email protected]

Dienst Wetsmatiging

[email protected]

Dienst Rekrutering en Selectie*

[email protected]

Coördinatiecel Vlaams E-government (CORVE)

[email protected]

Agentschap voor Binnenlands Bestuur

[email protected]

Team administrateur-generaal Vormingscentrum voor Lokale Besturen

[email protected]

Afdeling Beleid Binnenland, Steden en Inburgering [email protected] Team Diversiteit

[email protected]

Team Inburgering

[email protected]

Team Stedenbeleid

[email protected]

Afdeling Organisatie en Beheer Afdeling Lokale en Provinciale Besturen - Regelgeving en Werking

[email protected]

Afdeling Lokale en Provinciale Besturen - Financiën en Personeel

[email protected]

Team Gesubsidieerde Infrastructuur

[email protected]

Beroepscommissie Tuchtzaken Project Implementatie Nieuw Financieel Instrumentarium (Team E³pos)*

[email protected] [email protected]

Provinciale afdelingen Binnenlands Bestuur* Afdeling Binnenlands Bestuur Antwerpen*

[email protected]

Afdeling Binnenlands Bestuur Limburg*

[email protected]

Afdeling Binnenlands Bestuur Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Afdeling Binnenlands Bestuur Vlaams-Brabant*

[email protected]

Afdeling Binnenlands Bestuur West-Vlaanderen*

[email protected]

Gouverneurs De Gouverneur van de provincie Antwerpen*

[email protected]

De Gouverneur van de provincie Limburg*

[email protected]

De Gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen*

[email protected]

De Gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant*

[email protected]

De Gouverneur van de provincie West-Vlaanderen*

[email protected]

Agentschap voor Overheidspersoneel (AgO)

[email protected]

Stafdiensten* Afdeling Gemeenschappelijk Dienstencentrum P&O Afdeling P&O Kenniskruispunt Afdeling Personeel Sociale Dienst

[email protected]

Coaching van de medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap

[email protected]

64

entiteit

emailadres

Agentschap voor Facilitair Management (AFM)

[email protected]

Stafdiensten* Afdeling Gebouwen

[email protected]

Technisch Team

[email protected]

Afdeling Catering en Schoonmaak DAB Catering

[email protected]

DAB Schoonmaak

[email protected]

Afdeling Facilitaire Diensten

[email protected]

Digitale Drukkerij

[email protected]

Goederen- en Contractbeheer Jobpunt Vlaanderen

[email protected]

FB Inspectie van Financiën

[email protected]

Departement Financiën en Begroting

[email protected]

Stafdiensten

[email protected]

Afdeling Financieel Management

[email protected]

Dienst Derdengeschillen

[email protected]

Dienst Patrimoniumbeheer

[email protected]

Dienst Kas-, Schuld- en Waarborgbeheer Frontoffice

[email protected]

Dienst Kas-, Schuld- en Waarborgbeheer Backoffice*

[email protected]

Afdeling Beleidsondersteuning en Begroting

[email protected]

Dienst Begrotingszaken*

[email protected]

Dienst Beheer Begrotingsgegevens Dienst Beleidsondersteuning en Regelgeving*

[email protected]

Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Agentschap Centrale Accounting

[email protected]

Afdeling Jaarrekening en Certifiëring

[email protected]

Afdeling Systeemexploitatie

[email protected]

Agentschap Vlaamse Belastingdienst

[email protected]

Afdeling Controle

[email protected]

iV Vlaams Europees Verbindingsagentschap

[email protected]

Departement internationaal Vlaanderen

[email protected]

Stafdienst Dienst Controle Wapenhandel

[email protected]

Afdeling Beleid Afdeling Buitenlandse Zaken

Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking

[email protected]

Toerisme Vlaanderen Vlaams Agentschap voor Internationaal Ondernemen (FIT - Flanders Investment & Trade)

[email protected] [email protected]

65

entiteit

emailadres

Flanders Investment & Trade – Antwerpen*

[email protected]

Flanders Investment & Trade – Limburg*

[email protected]

Flanders Investment & Trade - Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Flanders Investment & Trade - Vlaams-Brabant*

[email protected]

Flanders Investment & Trade - West-Vlaanderen*

[email protected]

EWI Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid (VRWB)

[email protected]

Sociaal Economische Raad van Vlaanderen (SERV)*

[email protected]

Departement Economie, Wetenschap en Innovatie

[email protected]

Stafdienst* Beleidsondersteuning en Academisch Beleid* Valorisatie en Industrieel Beleid* Ondernemerschap, Wetenschapspopularisering en Internationale Samenwerking* Statistieken en Indicatoren* Studiedienst en Prospectief Beleid* Managementondersteunende Diensten* Agentschap Economie*

[email protected]

Entiteit Ruimtelijke Economie

[email protected]

Afdeling Economisch Ondersteuningsbeleid

[email protected]

Afdeling Europa Economie

[email protected]

Afdeling Inspectie Economie

[email protected]

Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO)*

[email protected]

Vlaams Agentschap Ondernemen (Vlao)

[email protected]

Toegankelijkheid van het VLAO via het internet*

[email protected]

Design Vlaanderen

[email protected]

VLAO - Provinciale directies VLAO Antwerpen*

[email protected]

VLAO Limburg*

[email protected]

VLAO Oost-Vlaanderen*

[email protected]

VLAO Vlaams-Brabant*

[email protected]

VLAO West-Vlaanderen*

[email protected]

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO)

[email protected]

Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT)

[email protected]

Limburgse Reconversiemaatschappij NV (LRM)

[email protected]

Participatiemaatschappij Vlaanderen NV (PMV)

[email protected]

Vlaamse Participatiemaatschappij NV (VPM)

[email protected]

Herculesstichting

[email protected]

OV Infolijn Onderwijs

via www.ond.vlaanderen.be/infolijn

Vlaamse Onderwijsraad (VLOR)

[email protected]

Departement Onderwijs en Vorming Stafdiensten

[email protected]

Strategische Beleidsondersteuning

[email protected]

66

entiteit

emailadres

Arbeidsvoorwaardenbeleid Instellingen en Leerlingen Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs Instellingen en Leerlingen Secundair Onderwijs en Volwassenenonderwijs

[email protected]

Dienst Beroepsopleiding Onderwijs (DBO)*

[email protected]

Hoger Onderwijs

[email protected]

Ondersteuningsbeleid

[email protected]

Curriculum

[email protected]

Project Strategisch Onderwijs- en Vormingsbeleid*

[email protected]

Project en Afdeling Internationale Projecten Onderwijs en Vorming

[email protected]

Managementondersteunende Dienst

[email protected]

Agentschap voor Onderwijsdiensten (AGODI)

[email protected]

Scholen Basisonderwijs en Centra voor Leerlingenbegeleiding

[email protected]

Scholen Secundair Onderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs

[email protected]

Examencommissie Secundair Onderwijs - Eerste afdeling*

[email protected]

Personeel Basisonderwijs en Centra voor Leerlingenbegeleiding

[email protected]

Personeel Secundair Onderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs

[email protected]

Advies en Ondersteuning Onderwijspersoneel

[email protected]

ICT Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs en Studietoelagen (AHOVOS)

[email protected]

Hoger Onderwijs

[email protected]

[email protected] [email protected]

[email protected]

Commissarissen van de Vlaamse Regering bij de hogescholen* Commissarissen van de Vlaamse Regering bij de universiteiten* Volwassenenonderwijs

[email protected]

Studietoelagen

[email protected]

Agentschap voor Onderwijscommunicatie (AOC)

[email protected]

Informatie en Communicatie Cel Publicaties*

[email protected]

Canon Cultuurcel

[email protected]

Klasse

[email protected]

Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs (AGION)

[email protected]

WVG Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

[email protected]

Stafdienst Afdeling Beleidsontwikkeling

[email protected]

Afdeling Beheersmonitoring

[email protected]

Kenniscentrum

[email protected]

Afdeling Welzijn en Samenleving Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA)

[email protected]

Afdeling Ondersteuning Werking WVG

[email protected]

Afdeling Personeel WVG

[email protected]

Agentschap Inspectie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

[email protected]

[email protected]

Afdeling Beleid en Organisatie

67

entiteit

emailadres

Team Beleid* Team Organisatie* Afdeling Kind en Gezin en Personen met een Handicap Team Inspectie Kind en Gezin Team Inspectie Personen met een Handicap Afdeling Welzijn en Gezondheid Team Inspectie Gezondheid Team Inspectie Welzijn Team Financiële Inspectie* Agentschap Jongerenwelzijn

[email protected]

JO-lijn

[email protected]

Diensten van de Administrateur-Generaal

[email protected]

Diensten van de Algemeen Directeur

[email protected]

Fonds Jongerenwelzijn

[email protected]

Afdeling Gemeenschapsinstellingen

[email protected]

Gemeenschapsinstelling De Kempen

[email protected]

Gemeenschapsinstelling De Zande

[email protected]

Centrum De Grubbe

[email protected]

Afdeling Preventie- en Verwijzersbeleid

[email protected]

Buitendiensten* Regio Antwerpen*

[email protected]

Preventieteam*

[email protected]

Regio Limburg*

[email protected]

Preventieteam*

[email protected]

Regio Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Preventieteam*

[email protected]

Regio Vlaams-Brabant en Brussels Hoofdstedelijk Gewest*

[email protected]

Preventieteam*

[email protected]

Regio West-Vlaanderen*

[email protected]

Preventieteam*

[email protected]

Afdeling Voorzieningenbeleid

[email protected]

Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

[email protected]

Stafdienst Afdeling Preventie, Eerstelijn en Thuiszorg

[email protected] [email protected]

Afdeling Residentiële en Gespecialiseerde Zorg Rusthuisinfofoon*

[email protected]

Afdeling Toezicht Volksgezondheid

[email protected]

Toezicht Volksgezondheid Antwerpen*

[email protected]

Toezicht Volksgezondheid Limburg*

[email protected]

Toezicht Volksgezondheid Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Toezicht Volksgezondheid Vlaams-Brabant*

[email protected]

Toezicht Volksgezondheid West-Vlaanderen*

[email protected]

Afdeling Informatie en Ondersteuning

68

entiteit

emailadres

Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België (KAGB)*

[email protected]

Afdeling Vlaamse Zorgverzekering

[email protected]

Vlaamse Zorgkas

[email protected]

Team Vlaams Zorgfonds Kind en Gezin

[email protected]

Afdeling Kinderopvang Afdeling Preventieve Gezinsondersteuning Vlaamse Centrale Autoriteit Adoptie Buitendiensten Kind en Gezin Kind en Gezin – Antwerpen*

[email protected]

Kind en Gezin – Limburg*

[email protected]

Kind en Gezin - Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Kind en Gezin - Vlaams-Brabant en Brussels Hoofdstedelijk Gewest*

[email protected]

Kind en Gezin - West-Vlaanderen*

[email protected]

Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH)

[email protected]

Afdeling Organisatie en Beleid Afdeling Managementondersteuning Afdeling Inschrijvingen en Doelgroepenbeheer Afdeling Ondersteuning Doelgroepenbeheer Afdeling Zorg* Provinciale afdelingen* VAPH - afdeling Antwerpen*

[email protected]

VAPH - afdeling Limburg*

[email protected]

VAPH - afdeling Oost-Vlaanderen*

[email protected]

VAPH - afdeling Vlaams-Brabant*

[email protected]

VAPH - afdeling West-Vlaanderen*

[email protected]

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel (OPZ Geel)

[email protected]

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem (OPZC Rekem)

[email protected]

CJSM Raad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media

[email protected]

Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media

cultuur@ vlaanderen.be [email protected] [email protected]

Intergemeenschapscommissie voor de Filmkeuring*

[email protected]

Fonds Culturele Infrastructuur*

[email protected]

Domeincoördinatie*

[email protected]

Team Medisch Verantwoord Sporten*

[email protected] [email protected]

Afdeling Beleid en Beheer

[email protected]

Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Agentschap Kunsten en Erfgoed

[email protected]

Afdeling Kunsten

[email protected]

Frans Masereel Centrum

[email protected]

69

entiteit Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letterkunde (KANTL)

emailadres

Afdeling Erfgoed

[email protected]

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA)

[email protected]

Kasteel Van Gaasbeek

[email protected]

Landcommanderij Alden Biesen

[email protected]

Agentschap Sociaal-cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen

[email protected]

[email protected]

Diensten van de administrateur-generaal Afdeling Jeugd

[email protected]

Afdeling Volksontwikkeling en Lokaal Cultuurbeleid

[email protected]

Vlaams Cultuurcentrum Voeren Agentschap voor de Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie (BLOSO)

[email protected] [email protected]

Afdeling Algemene Diensten Afdeling Financiën en Begroting

[email protected]

Afdeling Personeel

[email protected]

Afdeling Sportpromotie en -Inspectie

[email protected]

Afdeling Sportkaderopleiding

[email protected]

Afdeling Subsidiëring

[email protected]

Afdeling Infrastructuur en Logistiek

[email protected]

Afdeling Bloso-centra

[email protected]

Afdeling Topsport

[email protected]

Vlaamse Regulator voor de Media (VRM)

[email protected]

WSE Departement Werk en Sociale Economie

[email protected]

Stafdienst Afdeling Werkgelegenheidsbeleid

[email protected]

Afdeling Inspectie Werk en Sociale Economie

[email protected]

Inspectie Werk en Sociale Economie – Antwerpen*

[email protected]

Inspectie Werk en Sociale Economie – Limburg*

[email protected]

Inspectie Werk en Sociale Economie - Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie

[email protected]

Stafdienst Afdeling Arbeidsmarkt* Cel Migratie

[email protected]

Cel Aanmoedigingspremies

[email protected]

Cel Erkenningen*

[email protected]

Afdeling Tewerkstelling en Sociale Economie

[email protected]

Cel Betalingen

[email protected]

Cel Projectbeheer en Team Projectadviseurs Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - Syntra Vlaanderen Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB)

[email protected]

Esf-agentschap Vlaanderen Vzw

[email protected]

[email protected]

LV

70

entiteit

emailadres

Vlaamse Land- en Tuinbouwraad

[email protected]

Departement Landbouw en Visserij

[email protected]

Landbouwbureau* Departementale Juridische Dienstverlening*

[email protected]

Afdeling Landbouw- en Visserijbeleid

[email protected]

Zeevisserij*

[email protected]

Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling

[email protected]

Afdeling Monitoring en Studie

[email protected]

Managementondersteunende Dienstverlening

[email protected]

Agentschap voor Landbouw en Visserij Interne Audit

[email protected]

Stafdiensten

[email protected]

Administratieve Ondersteuning*

[email protected]

Interne Kwaliteitsbewaking*

[email protected]

Afdeling Procesondersteuning

[email protected]

Afdeling Markt- en Inkomensbeheer

[email protected]

Afdeling Structuur en Investeringen

[email protected]

Afdeling Productkwaliteitsbeheer

[email protected]

Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek (ILVO)

[email protected]

Eenheid Plant Groei en Ontwikkeling*

[email protected]

Toegepaste Genetica en Veredeling*

[email protected]

BU en Dienstencentrum*

[email protected]

Teelt en Omgeving*

[email protected]

Gewasbescherming*

[email protected]

Eenheid Dier Functionele Dierenvoeding*

[email protected]

Veehouderij en Dierenwelzijn*

[email protected]

Visserij*

[email protected]

Eenheid Technologie en Voeding* Agrotechniek*

[email protected]

Voedselveiligheid*

[email protected]

BU en Dienstencentrum*

[email protected]

Productkwaliteit en –innovatie*

[email protected]

Eenheid Landbouw en Maatschappij

[email protected]

Vzw Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM)

[email protected]

Vlaams Informatiecentrum over Land- en Tuinbouw (VILT) LNE

[email protected]

Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen (MiNa-Raad)

[email protected]

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

[email protected]

Secretariaat-generaal

[email protected]

Algemene Zaken, Communicatie en Juridische Dienst

[email protected]

Centraal Databeheer

[email protected]

Milieu-, Natuur- en Energiebeleid

[email protected]

71

entiteit

emailadres

Milieu-integratie en -subsidiëringen

[email protected]

Natuureducatiecentrum De Vroente

[email protected]

Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix

[email protected]

Internationaal Milieubeleid

[email protected]

Land- en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen

[email protected]

Ondergrond Vlaanderen

[email protected]

Natuurlijke Rijkdommen

[email protected]

Milieuvergunningen

[email protected]

Milieu-inspectie

[email protected]

Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu en Gezondheid

[email protected]

Managementondersteunende Diensten

[email protected]

Agentschap voor Natuur en Bos

[email protected]

Afdeling Beleid* Afdeling Beheer* Afdeling Handhaving, Administratie en Communicatie* Provinciale afdelingen* Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Boshuis Ravels*

[email protected]

Vlaams Bezoekerscentrum Bastion VII

[email protected]

Vlaams Bezoekerscentrum De Grote Zaagbek

[email protected]

Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Nachtegaal

[email protected]

Vlaams Bezoekerscentrum De Otter

[email protected]

Vlaams Bezoekerscentrum De Watersnip

[email protected]

Bezoekerscentrum Webbekoms Broek Bezoekerscentrum Zoerselbos*

[email protected]

Bosmuseum Hallerbos*

[email protected]

Bosmuseum Jan Van Ruusbroeck*

[email protected]

Bosmuseum Pijnven*

[email protected]

Bosmuseum Wildert (De Wildertse Duintjes)*

[email protected]

Museumtuin Gaasbeek

[email protected]

Natuureducatief Centrum De Vroente

[email protected]

Onthaalcentrum Het Broek

[email protected]

Oranjerie Vorderstein

[email protected]

Rozentuin Coloma

[email protected]

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)

[email protected]

Vlaams Energieagentschap

[email protected]

Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM)

[email protected]

Vlaamse Milieumaatschappij (VMM)

[email protected]

Integraal waterbeleid, staf algemeen directeur* Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG) MOW

[email protected] [email protected]

Mobiliteitsraad van Vlaanderen (MORA) Departement Mobiliteit en Openbare Werken

[email protected]

72

entiteit

emailadres

Stafdienst

[email protected]

Algemeen Beleid

[email protected]

vzw Flanders International Technical Agency (FITA) DAB’s Regionale Luchthavens Internationale Luchthaven Antwerpen

[email protected]

Internationale Luchthaven Oostende-Brugge

[email protected]

Beleid Mobiliteit en Verkeersveiligheid

[email protected]

Haven- en Waterbeleid

[email protected]

Maritieme Toegang

[email protected]

Technisch Ondersteunende Diensten MOW

[email protected]

Algemene Technische Ondersteuning

[email protected]

Betonstructuren

[email protected]

Metaalstructuren

[email protected]

Geotechniek

[email protected]

Waterbouwkundig Laboratorium

[email protected]

Verkeerscentrum

[email protected]

Personeel en Logistiek

[email protected]

Begroting en Boekhouding

[email protected]

Juridische Dienstverlening

[email protected]

Agentschap Wegen en Verkeer

[email protected]

Stafdienst

[email protected]

Planning en Coördinatie

planning.coö[email protected]

Verkeerskunde

[email protected]

Wegenbouwkunde

[email protected]

Wegen en Verkeer Antwerpen*

[email protected]

Wegen en Verkeer Limburg*

[email protected]

Wegen en Verkeer Oost-Vlaanderen*

[email protected]

Wegen en Verkeer Vlaams-Brabant*

[email protected]

Wegen en Verkeer West-Vlaanderen*

[email protected]

Elektriciteit en Mechanica Antwerpen

[email protected]

Elektriciteit en Mechanica Gent*

[email protected]

Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust

[email protected]

Stafdienst

[email protected]

Scheepvaartbegeleiding

[email protected]

Kust

[email protected]

DAB Loodswezen

[email protected]

DAB Vloot

[email protected]

Nv De Scheepvaart

[email protected]

Vlaamse Vervoermaatschappij - De Lijn

[email protected]

Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) Afdeling Administratie en Communicatie * Afdeling Commercieel Beheer

[email protected]

Afdeling Coördinatie

[email protected]

Afdeling Regie en Logistiek*

[email protected]

73

entiteit

emailadres

Afdeling Bovenschelde

[email protected]

Afdeling Zeekanaal

[email protected]

Afdeling Zeeschelde RWO Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed

[email protected]

[email protected]

Kennis en Informatie Beheersopvolging, Begroting en Interne Controle

[email protected]

Afdeling Juridische Dienstverlening

[email protected]

Afdeling Ruimtelijke Planning

[email protected]

Afdeling Stedenbouwkundig Beleid en Onroerend Erfgoedbeleid

[email protected] [email protected]

Afdeling Woonbeleid

[email protected]

Managementondersteunende Diensten Agentschap Ruimtelijke Ordening-onroerend Erfgoed Vlaanderen (Ro Vlaanderen)

[email protected]

Agentschap Wonen-vlaanderen

[email protected]

[email protected]

Afdeling Wonen Afdeling Financiële instrumenten Agentschap Inspectie Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed

[email protected]

Afdeling Inspectie Afdeling Toezicht

[email protected]

Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE)

[email protected]

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW)

[email protected]

* Alle entiteiten die niet voorkomen in de structuur van de Vlaamse overheid op 8 april 2009, zie Bijlage 9.

74

0 beleids-

$1

( ) 12

3

-

entiteit

eigen logo

logo vanaf

tot.

1700 (afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn)

Eigen logo en huisstijl

1

afdeling Communicatie

Geen logo en huisstijl

1

Communicatie, personeelsblad 13

Eigen logo

1

coördinatie brussel

Eigen logo

1

Coördinatie Vlaamse Rand

Eigen logo

1

DAR - Jur. Dienst - Vlaamse Codex

Eigen logo

1

Gelijke Kansen in Vlaanderen

Eigen logo

1

Interne Audit van de Vlaamse Administratie

Eigen logo

1

Kenniscentrum PPS

Eigen logo en huisstijl

1

SERV

Eigen logo en huisstijl

1

Studiedienst Vlaamse Regering

Geen logo en huisstijl

1

Taaladvies

Geen logo en huisstijl

1

domein DAR

Tot. DAR BZ

12 ABB, team Inburgering

Eigen logo

1

Agentschap voor Binnenlands Bestuur

Eigen logo

1

Agentschap voor Facilitair Management

Eigen logo en huisstijl

1

Agentschap voor Overheidspersoneel

Eigen logo

1

CORVE

Eigen logo en huisstijl

1

Departement BZ

Eigen logo en huisstijl

1

dienst Wetsmatiging

Eigen logo en huisstijl

1

entiteit e-government en ICT-Beheer

Eigen logo

1

overheidsopdrachten

Geen logo en huisstijl

1

Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken

Geen logo en huisstijl

Tot. BZ FB

afdeling Beleidsondersteuning en Begrotingszaken

Geen logo en huisstijl

1

Departement

Geen logo en huisstijl

1

departement, MOD

Geen logo en huisstijl

1

Dienst Derdengeschillen

Geen logo en huisstijl

1 4

Toerisme Vlaanderen

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking

Eigen logo

1

Vleva vzw

Eigen logo en huisstijl

1

Tot. IV EWI

Tot. EWI

1 10

Tot. FB IV

2010

3 Agentschap Economie

Eigen logo en huisstijl

1

Agentschap Economie - Afdeling Europa Economie - Cel EFRO

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid

Eigen logo en huisstijl

1

VLAO

Eigen logo en huisstijl

1

VLAO, Design Vlaanderen

Eigen logo en huisstijl

1 5

75

beleids-

entiteit

eigen logo

logo vanaf

tot.

Agentschap voor Onderwijsdiensten

Eigen huisstijl

1

Departement Onderwijs en Vorming, Curriculum

Eigen logo

1

Dienst Beroepsopleiding (DBO) ILSOVO

Geen logo en huisstijl

instellingen en leerlingen basisonderwijs en DKO

Geen logo en huisstijl

1

Klasse - Klasse voor Leraars

Eigen logo en huisstijl

1

Klasse - MAKS!

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaamse Onderwijsraad

Eigen logo en huisstijl

1

YETI (klasse)

Eigen logo en huisstijl

1

domein OV

2009

Tot. OV WVG

8 Departement

Eigen logo

1

IVA Inspectie WVG

Geen logo en huisstijl

jongerenwelzijn

Eigen logo en huisstijl

1

Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België

Eigen logo

1

MOD WVG - Afd. Personeel

Geen logo en huisstijl

1

OPZ Geel

Eigen logo en huisstijl

1

OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem)

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

Eigen logo en huisstijl

1

2009

Tot. WVG CJSM

1

1

9 agentschap Kunsten en Erfgoed

Eigen logo en huisstijl

1

Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen

Eigen logo en huisstijl

1

Bloso - Afdeling Sportkaderopleiding / Vlaamse Trainersschool

Eigen logo

1

Landcommanderij Alden Biesen, agentschap Kunsten & Erfgoed, afdeling

Eigen logo

1

SARC

Eigen logo en huisstijl

1

team Medisch Verantwoord Sporten

Geen logo en huisstijl

1

Vlaamse Regulator voor de Media

Eigen logo en huisstijl

1

Erfgoed

Tot.

8

CJSM WSE

Departement

Geen logo en huisstijl

2009

Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming

Eigen huisstijl

1

Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie

Geen logo en huisstijl

1

Tot. WSE LV

3 ILVO

Eigen logo

1

VLAM

Eigen logo en huisstijl

1

Tot. LV LNE

1

2 Agentschap voor Natuur en Bos

Eigen logo en huisstijl

1

Bezoekerscentum Boshuis Ravels

Geen logo en huisstijl

Departement LNE

Eigen logo en huisstijl

1

dienst natuurlijke rijkdommen

Geen logo en huisstijl

1

LNE-AMIS-De Helix

Geen logo en huisstijl

1

2010

1

76

beleids-

entiteit

eigen logo

logo vanaf

tot.

Minaraad

Eigen logo en huisstijl

1

NEC De Vroente

Eigen logo

1

OVAM

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaams energieagentschap

Eigen logo en huisstijl

1

Vlaamse Landmaatschappij - VLM

Eigen logo en huisstijl

1

domein

Tot. LNE MOW

11 afdeling Juridische dienstverlening

Geen logo en huisstijl

2009

1

afdeling BMV

Eigen logo en huisstijl

1

afdeling Metaalstructuren

Geen logo en huisstijl

1

Agentschap Wegen en Verkeer

Eigen logo en huisstijl

1

DAB Luchthaven Antwerpen

Eigen logo

1

Departement

Eigen logo en huisstijl

1

departement Mobiliteit en Openbare Werken - afdeling Haven- en

Geen logo en huisstijl

1

Maritieme Toegang

Eigen logo

1

nv De Scheepvaart

Eigen logo en huisstijl

1

Waterbouwkundig Laboratorium

Eigen logo en huisstijl

1

Waterwegen en Zeekanaal NV

Eigen logo en huisstijl

1

Waterbeleid

Tot.

13

MOW RWO

Afdeling Woonbeleid

Geen logo en huisstijl

1

Agentschap Inspectie - Toezicht

Geen logo en huisstijl

Agentschap Wonen-Vlaanderen

Eigen logo

Departement RWO

Geen logo en huisstijl

departement, juridische dienst

Geen logo en huisstijl

1

inspectie RWO

Geen logo en huisstijl

1

VIOE

Eigen logo en huisstijl

1

VMSW

Eigen logo en huisstijl

1

2010

1 1

2009

1

Tot. RWO

8

Eindtotaal

92

77

0

,1

( ) 1

# -

BD

entiteit

Eigen logo samen met

Keuze reden waarom niet

overheidslogo? DAR

1700 (afdeling Contactpunt

ja

Vlaamse Infolijn) Communicatie, personeelsblad 13

ja

coördinatie brussel

ja

Coördinatie Vlaamse Rand

nee

het is gewoon niet mogelijk om dit te combineren; we gebruiken wel de 5 gele balkjes om toch een zekere band te suggereren

DAR - Jur. Dienst - Vlaamse

nee

Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

Codex Gelijke Kansen in Vlaanderen

ja

Interne Audit van de Vlaamse

ja

Administratie

BZ

Kenniscentrum PPS

ja

SERV

ja

ABB, team Inburgering

ja

Agentschap voor Binnenlands

ja

Bestuur Agentschap voor Facilitair

ja

Management Agentschap voor

ja

Overheidspersoneel CORVE

ja

Departement BZ

ja

dienst Wetsmatiging

ja

entiteit e-government en ICT-

ja

Beheer FB IV

Toerisme Vlaanderen

ja

Vlaams Agentschap voor

ja

Internationale Samenwerking

EWI

Vleva vzw

nee

Agentschap Economie

ja

Agentschap Economie - Afdeling

ja

Een leeuw zit verwerkt in ons logo

Europa Economie - Cel EFRO Vlaamse Raad voor

nee

Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

Wetenschapsbeleid VLAO

ja

VLAO, Design Vlaanderen

nee

Niet altijd. Maar we vermelden het steeds meer.

78

BD

entiteit

Eigen logo samen met

Keuze reden waarom niet

overheidslogo? OV Departement Onderwijs en

ja

Vorming, Curriculum

WVG

Klasse - Klasse voor Leraars

nee

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik

Klasse - MAKS!

nee

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik

Vlaamse Onderwijsraad

ja

YETI (klasse)

nee

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik

Departement

nee

Niet in het logo wel in combinatie

jongerenwelzijn

nee; ja

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik; Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

Koninklijke Academie voor

nee

Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

Geneeskunde van België OPZ Geel

ja

OPZC Rekem (Openbaar

ja

Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem) Vlaams Agentschap voor Personen

ja

met een Handicap Vlaams Agentschap Zorg en

nee

soms wel, afhankelijk van aard drukwerk

Gezondheid CJSM

agentschap Kunsten en Erfgoed

ja

Agentschap Sociaal-Cultureel

ja

Werk voor Jeugd en Volwassenen Bloso - Afdeling

ja

Sportkaderopleiding / Vlaamse Trainersschool Landcommanderij Alden Biesen,

ja

agentschap Kunsten & Erfgoed, afdeling Erfgoed SARC

ja

Vlaamse Regulator voor de Media

nee

VRM = EVA, we kunnen dus een eigen identiteit ontwikkelen

WSE LV

LNE

ILVO

ja

VLAM

ja

Agentschap voor Natuur en Bos

nee

Departement LNE

ja

Minaraad

ja

NEC De Vroente

ja

OVAM

ja

Vlaams energieagentschap

ja

Vlaamse Landmaatschappij - VLM

ja

afdeling BMV

ja

Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

MOW

79

BD

entiteit

Eigen logo samen met

Keuze reden waarom niet

overheidslogo? Afdeling Juridische

ja

Dienstverlening Agentschap Wegen en Verkeer

ja

DAB Luchthaven Antwerpen

ja

Departement

ja

Maritieme Toegang

ja

nv De Scheepvaart

nee

Waterbouwkundig Laboratorium

ja

Waterwegen en Zeekanaal NV

nee

Agentschap Wonen-Vlaanderen

ja

VIOE

nee

soms wel soms niet, afhankelijk van de correspondetie

VMSW

nee

Dit is een onderdeel van onze strategie qua profilering

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik

We zien geen meerwaarde in een gecombineerd gebruik

RWO

80

0

.1

( ) 1 4

!

# -

BD

Entiteit

Extern

DAR

1700 (afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn)

Choco

Communicatie, personeelsblad 13

Cypres

intern

Texys Consulting (Michel De

BZ

coördinatie brussel

Cat)

Coördinatie Vlaamse Rand

JaJa

DAR - Jur. Dienst - Vlaamse Codex

Michel van Wambeke

Gelijke Kansen in Vlaanderen

Choco cvba

Interne Audit van de Vlaamse Administratie

Choco

Kenniscentrum PPS

N.V. LINK

SERV

Aanzet ondertussen Magelaan

ABB, team Inburgering

Lemento

Agentschap voor Binnenlands Bestuur

bedrijf: Gramma (Antwerpen)

Agentschap voor Facilitair Management Agentschap voor Overheidspersoneel

Lydia Defossez & Ben Nauwelaers (AFM) M.A.D.

CORVE Departement BZ

Hans Arents, CORVE Megaluna - Jette extern, Onderhandelingsprocedure

dienst Wetsmatiging

zonder bekendmaking

entiteit e-government en ICT-Beheer

eigen medewerkers

FB Brandy, The Branding iV

Toerisme Vlaanderen

Company

Vlaams Agentschap voor Internationale

EWI

Samenwerking

Markant uit Wijgmaal

Vleva vzw

VVL/BBDO

Agentschap Economie

LDV

Agentschap Economie - Afdeling Europa Economie - Cel EFRO

AB consult

Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid

Maes Communications

VLAO

blauwe peer

VLAO, Design Vlaanderen

Jo Klaps, Brussels Lof.

OV Departement Onderwijs en Vorming, Curriculum Klasse - Klasse voor Leraars

Chris Van den Vreken, Curriculum Artefact (Leuven) Grafisch Team Klasse (Mieke Keymis,

Klasse - MAKS! Vlaamse Onderwijsraad

Peter Mulders, TIm Sels) Colson graphics

81

BD

Entiteit

Extern

YETI (klasse)

Artefact (Leuven)

jongerenwelzijn

Choco

intern

WVG

Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België OPZ Geel

het bestuur van de Academie Kan Design

OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem)

Lemento

Vlaams Agentschap voor Personen met een

CJSM

Handicap

SIBE - Gent

Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

extern - Choco

agentschap Kunsten en Erfgoed

Catapult

Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen

Lemento

Bloso - Afdeling Sportkaderopleiding / Vlaamse Trainersschool

intern - grafische dienst Bloso

Landcommanderij Alden Biesen, agentschap Kunsten & Erfgoed, afdeling Erfgoed

Truyens & partners, Hasselt

SARC

Ingrid Van Rintel, afdeling communicatie Christian Van den Balck - Total

Vlaamse Regulator voor de Media

design

ILVO

?

VLAM

darwin

Agentschap voor Natuur en Bos

?

Departement LNE

Cayman

Minaraad

Signbox (Betty Reyniers)

WSE LV

LNE

NEC De Vroente

toenmalige medewerker van NME-cel Paul Ibou (1988) en BBDO

OVAM

(2008)

Vlaams energieagentschap

Guy Van de Velde / Luc Peeters

Vlaamse Landmaatschappij - VLM

Adrenalinea

afdeling BMV

extern, maar door wie?

Agentschap Wegen en Verkeer

Volta

MOW

DAB Luchthaven Antwerpen

jobstudent Saskia Stessens, Steven

Departement

Bruyneel (bureau: Volta)

Maritieme Toegang

Johan Wulteputte

nv De Scheepvaart

?

Waterbouwkundig Laboratorium

Volta

Waterwegen en Zeekanaal NV

Impuls reclamebureau

RWO

82

BD

Entiteit

Extern

Agentschap Wonen-Vlaanderen

intern Jan Crombez

VIOE

duall

VMSW

Lemento

83

0 BD DAR

BZ

FB iV

EWI

OV

WVG

CJSM

WSE LV LNE

/1

( ) 1%

!

!

-

entiteit 1700 (afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn) Communicatie, personeelsblad 13 coördinatie brussel Coördinatie Vlaamse Rand DAR - Jur. Dienst - Vlaamse Codex Gelijke Kansen in Vlaanderen Interne Audit van de Vlaamse Administratie Kenniscentrum PPS SERV ABB, team Inburgering Agentschap voor Binnenlands Bestuur Agentschap voor Facilitair Management Agentschap voor Overheidspersoneel CORVE Departement BZ dienst Wetsmatiging entiteit e-government en ICT-Beheer

datum sinds wanneer het logo wordt gebruikt 2006 2006 2004 2006 1995 2005 2005 2003 2001 2007 2009 2007 2008 2004 2008 2008 2005

Toerisme Vlaanderen Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking Vleva vzw Agentschap Economie Agentschap Economie - Afdeling Europa Economie - Cel EFRO Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid VLAO VLAO, Design Vlaanderen Departement Onderwijs en Vorming, Curriculum Klasse - Klasse voor Leraars Klasse - MAKS! Vlaamse Onderwijsraad YETI (klasse) jongerenwelzijn Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België OPZ Geel OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem) Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid agentschap Kunsten en Erfgoed Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen Bloso - Afdeling Sportkaderopleiding / Vlaamse Trainersschool Landcommanderij Alden Biesen, agentschap Kunsten & Erfgoed, afdeling Erfgoed SARC Vlaamse Regulator voor de Media

2004 2007 2006 2007 2008 2001 2006 2004 1993 1989 2009 2003 2002 2009 1938-1940 2003 2006 2007 2008 2007 2007 1994 2006

ILVO VLAM Agentschap voor Natuur en Bos Departement LNE Minaraad NEC De Vroente OVAM Vlaams energieagentschap Vlaamse Landmaatschappij - VLM

2006 2004 2007 2006 2006 2000 1988 2008 2008

afdeling BMV Afdeling Juridische Dienstverlening

2009 2009

1008 2009

MOW

84

BD

entiteit Agentschap Wegen en Verkeer DAB Luchthaven Antwerpen Departement Maritieme Toegang nv De Scheepvaart Waterbouwkundig Laboratorium Waterwegen en Zeekanaal NV

datum sinds wanneer het logo wordt gebruikt 2002 2006 2009 2003 1990 2008 1994

Agentschap Wonen-Vlaanderen VIOE VMSW

2008 2008 2006

RWO

85

0

51

BD

entiteit

DA R

1700 (afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn) Kenniscentrum PPS SERV Agentschap voor Facilitair Management CORVE Departement BZ dienst Wetsmatiging

BZ

FB IV

EWI

OV

WV G

CJS M

( ) 1 brieve n

omslag en

De websit e x

Naamkaartje s x

groete nkaart jes

mappe n

gadget s

Words xblone n

x x x

x x

x x x

x x x

x x

x x

x x

x x x

x x

x

totaal

x

4

x

6 9 7

x x x

x x x

x x

x x

Toerisme Vlaanderen Vleva vzw Agentschap Economie Agentschap Economie Afdeling Europa Economie - Cel EFRO Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid VLAO VLAO, Design Vlaanderen Agentschap voor Onderwijsdiensten Klasse - Klasse voor Leraars Klasse - MAKS! Vlaamse Onderwijsraad YETI (klasse) jongerenwelzijn

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

8 8

x

x

x

x

x

6

OPZ Geel OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem) Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid agentschap Kunsten en Erfgoed Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen SARC Vlaamse Regulator voor de Media

x

x x

x

x x x

Ander

x

x

x

x

x

x

x

x x

x x

x x

x x

x x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x x

x x

x

x

x

x x

x x

x x

x

x

x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

x x

3 9 7

x

9

7 x x

x

x

8 8 6

x

x

6

x

x x

5 7

x

x x

5 9

x x

x x

8 9

x

x

8

x

8

7 x

9

7 7

86

BD

entiteit

brieve n

omslag en

WS E

Vlaams Agentschap voor Ondernemersvormi ng VLAM Agentschap voor Natuur en Bos Departement LNE Minaraad OVAM Vlaams energieagentschap Vlaamse Landmaatschappij VLM afdeling BMV

x

Agentschap Wegen en Verkeer Departement nv De Scheepvaart Waterbouwkundig Laboratorium Waterwegen en Zeekanaal NV VIOE

x

x

x

x

x

x

x

x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

9

VMSW

x 41

x 39

x 42

x 39

x 37

x 33

x 37

x 34

x 24

9

LV LNE

MO W

RW O Totaal

Naamkaartje s x

groete nkaart jes x

mappe n

gadget s

x

De websit e x

Ander

x

Words xblone n x

x

x x

x x

x x

x x

x x

x x x x

x x x

x x x x

x x x x

x

x

x

x

x

x x

x x

x x

9 8

x x x x

x x x x

x

x

x x

x x x x

8 7 9 9

x

x

x

x

x

totaal 8

x x

8 x

2 7

x

9 8 8 8

87

0 BD DAR

61

( ) 1

#

entiteit 1700 (afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn) SERV CORVE Departement BZ

andere huisstijlelementen affiches, presentaties, stickers publicaties folders emailondertekening

FB iV EWI

Toerisme Vlaanderen VLAO, Design Vlaanderen

OV

Klasse - Klasse voor Leraars

vlaggen, powerpoint, banners, beursstand, bestelwagen Affiches, publicaties, stickers, wandpanelen, ramen Design Vlaanderen Galerie, ... Klasse voor Leraren, Klasse voor Ouders, en 101 toepassingen met het Klasselogo. Het magazine Maks! vlaggen, roll-up, naambord ingang, glazen deur ingang, ppt-presentaties, folders en publicaties Yeti magazine! e-mails dienstwagens, publicaties, bewegwijzering... vlag, personeelsblaadje, fax, powerpoint presentaties, bewegwijzering, folders, jaarverslag, uitnodigingen, toekomstig intranet... gevels van gebouwen

BZ

Klasse - MAKS! Vlaamse Onderwijsraad

WVG

CJSM WSE LV LNE

MOW

RWO

YETI (klasse) jongerenwelzijn OPZ Geel OPZC Rekem (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem) Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen VLAM Agentschap voor Natuur en Bos Departement LNE OVAM Vlaams energieagentschap afdeling BMV Departement VIOE VMSW

presentaties (powerpoint)

alle promotieuitingen enkel brieven igenvuld, maar moet je vragen aan de dienst communicatie panelen voor op beurzen, publicaties (rapporten, brochures, ...), ondertekening in outlook advertenties, brochures, publicaties, vlaggen, outdoor, rapporten, ..... op de website wordt er wel afgeweken van de huisstijl Momenteel is het logo nog niet echt in gebruik. in de toekomst op alle hieronder staande dragers. campagnematerialen zoals een beursstand, T-shirts, imago-advertenties,... signalisatie ' werven' , tentoonstellingen, posters, zakjes,... beurspanelen, affiches, flyers, folders, brochures, boeken, stickers, vlaggen, enz.

88

0

71%

&

Hieronder staat de structuur van de Vlaamse overheid van 8 april 2009 met een onderverdeling tot op het derde niveau. De structuur van de overheid verandert regelmatig, de veranderingen ten opzichte van de structuur van maart 2008 staan aangeduid met een asterisk.

Entiteit

Logo

Beleidsdomein Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid (DAR) • Departement DAR, (DDAR), departement

geen

o Staf van de leidend ambtenaar*

geen

o Afdeling Stafdienst van de Vlaamse

geen

Regering Algemeen Beleid

geen

Duurzame Ontwikkeling

geen

Kenniscentrum Publiek-Private Samenwerking (PPS) Geografische Informatie

geen

Coördinatie Brussel

Steunpunt Taalwetwijzer

geen

Coördinatie Vlaamse Rand

Gelijke Kansen in Vlaanderen

o Afdeling Kanselarij Beroepsinstantie inzake de

geen geen

Openbaarheid van Bestuur Secretarie Vlaamse Regering

geen

Ondersteuning en Betekeningen

geen

Administratief Beheer Kabinetten

geen 89

Entiteit

Logo Protocol

geen

Juridische Dienstverlening

Vertalingen

Geen

Taaladvies

Geen

o Afdeling Communicatie

geen

Procesondersteuning*

geen

Communicatie en Redactie

geen

Strategie en Advies

geen

Informatie en Documentatie

geen

Operaties*

geen

o Afdeling Contactpunt Vlaamse Infolijn o Managementondersteunende Diensten

• Studiedienst van de Vlaamse Regering,

geen

(SVR), IVA • Interne Audit van de Vlaamse Administratie, (IAVA), IVA • Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen, (AGIV), publiekrechtelijke EVA • vzw ' de Rand' , privaatrechtelijke EVA

DAR Totaal: 10/32. eerste niveau: 3/5, tweede niveau: 2/6, derde niveau: 5/21 Beleidsdomein Bestuurszaken (BZ) • Departement BZ, (DBZ), departement

o Klachtendienst Bestuurszaken

geen 90

Entiteit

Logo o Stafdienst

o Afdeling Preventie en Bescherming (GDPB) o Coördinatiecel Vlaams e-government (CORVE) o Team Vlaams Bouwmeester

o Dienst Wetsmatiging

o Dienst emancipatiezaken

o Entiteit e-government en ICT-Beheer (e-IB) o Afdeling Beleid

o Afdeling Proces- en Informatiebeleid

o Afdeling Regelgeving

o Afdeling Overheidsopdrachten

o Afdeling Managementondersteunende diensten • Agentschap voor Binnenlands Bestuur, (ABB), IVA o Team administrateur-generaal

geen 91

Entiteit

Logo o Vormingscentrum voor Lokale

geen

Besturen o Afdeling Beleid Binnenland, Steden

Geen

en Inburgering Team Diversiteit

geen

Team Inburgering Team Stedenbeleid

o Afdeling Organisatie en Beheer van

Geen

het Agentschap o Afdeling Lokale en Provinciale

Geen

Besturen - Financien en Personeel o Afdeling Lokale en Provinciale

Geen

Besturen - Regelgeving en Werking Team Gesubsidieerde

geen

Infrastructuur Beroepscommissie Tuchtzaken o Gouverneurs

geen geen

• Agentschap voor Overheidspersoneel, (AGO), IVA o Coaching van de medewerkers van de

geen

Vlaamse Gemeenschap o Afdeling Personeel Sociale Dienst

o Kenniscel Anders Werken*

o Afdeling P&O Kenniskruispunt

geen

o Team Loopbaanontwikkeling (LBO)

92

Entiteit

Logo o Afdeling Gemeenschappelijk

geen

Dienstencentrum PO* o Gemeenschappelijk Dienstencentrum Vlimpers* • Agentschap voor Facilitair Management, (AFM), IVA o Afdeling Gebouwen Team Technieken o Afdeling Catering en Schoonmaak

geen geen geen

DAB Catering

geen

DAB Schoonmaak

geen

o Afdeling Facilitaire Diensten

geen

Digitale drukkerij

geen

Goederen- en Contractbeheer

geen

• Jobpunt Vlaanderen, privaatrechtelijke EVA

• Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken,

Geen (2010)

(VLABEST), Strat. Adviesraad BZ Totaal: 23/46. eerste niveau: 5/6 , tweede niveau: 16/30, derde niveau: 2/10 Beleidsdomein Financiën en Begroting (FB) • Departement FB, (DFB), departement

geen

o Stafdiensten

geen

o Afdeling Financieel Management

geen

Dienst Derdengeschillen

Geen

Dienst Patrimoniumbeheer

Geen

Dienst Kas-, Schuld- en

geen

Waarborgbeheer Front Office o Afdeling Beleidsondersteuning en

geen

Begroting (BOB)

93

Entiteit

Logo Dienst Beheer

Geen

Begrotingsgegevens Klachtendienst Financiën*

geen

o Managementondersteunende diensten

geen

o Cel ontvangkantoor onroerende

geen

voorheffing* • Inspectie van Financiën

geen

• Agentschap Centrale Accounting, (CenAcc),

Geen

IVA o Afdeling Jaarrekening en Certifiëring

Geen

o Afdeling Systeemexploitatie

Geen

• Agentschap Vlaamse Belastingdienst,

Geen

(VLABEL ), IVA o Agentschap Vlaamse Belastingdienst - Geen Zetel Aalst* o Afdeling Front Office* Vlaamse Belastingdienst -

Geen Geen

Leegstand Bedrijfsruimten* Vlaamse Belastingdienst Successierechten

Geen

*

Vlaamse Belastingdienst -

Geen

Centrale Invorderingscel (CIC) * o Afdeling Controle • Vlaams Toekomstfonds, IVA met RP

Geen Geen

FB Totaal: 0/23. eerste niveau: 0/5 , tweede niveau: 0/10, derde niveau: 0/8 Beleidsdomein Internationaal Vlaanderen (iV) • Departement iV, (DiV), departement

o Stafdienst

Geen

o Afdeling Beleid

Geen 94

Entiteit

Logo o Afdeling Buitenlandse Zaken

Geen

o Dienst Controle Wapenhandel

geen

o Managementondersteunende Diensten

• Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking, (VAIS), IVA • Toerisme Vlaanderen, (TVL), IVA met RP

• Vlaams Agentschap voor Internationaal Ondernemen, (F.I.T.), publiekrechtelijke EVA • Strategische Adviesraad Internationaal

geen

Vlaanderen, Strat. Adviesraad* • vzw Vlaams-Europees Verbindingsagentschap iV Totaal: 6/11. eerste niveau: 5/6 , tweede niveau: 1/5 Beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) • Departement EWI, (DEWI), departement o Afdeling Onderzoek*

o Afdeling Ondernemen en Innoveren*

95

Entiteit

Logo o Afdeling Kennisbeheer*

o Afdeling Strategie en Coördinatie*

• Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid (VRWB) • Agentschap Ondernemen, (AO), IVA

o Entiteit Ruimtelijke Economie

geen

o Design Vlaanderen

o Afdeling Economisch

geen

Ondersteuningsbeleid o Afdeling Europa Economie

geen

o Afdeling Inspectie Economie

geen

o Europees fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) * • Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie, (IWT), IVA met RP • Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, (VITO), IVA met RP • Fonds Wetenschappelijk OnderzoekVlaanderen, (FWO), IVA met RP • Limburgse Reconversiemaatschappij, (LRM), privaatrechtelijke EVA

96

Entiteit

Logo

• Participatiemaatschappij Vlaanderen, (PMV), privaatrechtelijke EVA • Vlaamse Participatiemaatschappij, (VPM),

geen

privaatrechtelijke EVA • Herculesstichting

EWI Totaal: 15/20. eerste niveau: 9/10 , tweede niveau: 6/10 Beleidsdomein Onderwijs en Vorming (OV) • Departement OV, (DOV), departement

o Stafdiensten

Geen

o Strategische Beleidsondersteuning

Geen

o Arbeidsvoorwaardenbeleid

Geen

o Instellingen en Leerlingen

Geen

Basisonderwijs en Deeltijds Kunstonderwijs o Instellingen en Leerlingen Secundair

Geen

Onderwijs en Volwassenenonderwijs o Hoger Onderwijs (Departement)

Geen

o Ondersteuningsbeleid

Geen

o Curriculum

geen

o Internationale Relaties Onderwijs en

Geen

Vorming o Managementondersteunende Dienst

geen

• Infolijn Onderwijs

• Agentschap voor Onderwijsdiensten ,

geen

(AgODi), IVA

97

Entiteit

Logo Scholen Basisonderwijs en Centra

Geen

voor Leerlingenbegeleiding Personeel Basisonderwijs en

Geen

Centra voor Leerlingenbegeleiding Scholen Secundair Onderwijs en

Geen

Deeltijds Kunstonderwijs Personeel Secundair Onderwijs en

Geen

Deeltijds Kunstonderwijs Advies en Ondersteuning

Geen

Onderwijspersoneel ICT

geen

• Agentschap Hoger Onderwijs,

geen

Volwassenenonderwijs en Studietoelagen, (AHOVOS), IVA Hoger Onderwijs (AHOVOS)

geen

Studietoelagen

Volwassenenonderwijs • Agentschap voor Onderwijscommunicatie,

geen Geen

(AOC), IVA Informatie en Communicatie

geen

Canon Cultuurcel

Klasse

• Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs , (AGIOn), IVA met RP • Vlaamse Onderwijsraad , (Vlor), Strat. Adviesraad

98

Entiteit

Logo

• Strategisch Onderwijs- en Vormingsbeleid,

geen

(PSOV), project* OV Totaal: 14/38. eerste niveau: 4/8, tweede niveau: 0/17, derde niveau: 3/12 Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG) • Departement WVG, (DWVG), departement

geen

o Stafdienst

Geen

o Afdeling Beleidsontwikkeling

Geen

o Afdeling Beheersmonitoring

Geen

o Kenniscentrum

Geen

o Afdeling Welzijn en Samenleving

o Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) o Afdeling Ondersteuning Werking

Geen

o Afdeling Personeel WVG

Geen

• Agentschap Inspectie Welzijn,

Geen

Volksgezondheid en Gezin, (INSPWVG), IVA o Afdeling Beleid en Organisatie

Geen

o Afdeling Kind en Gezin en Personen

Geen

met een Handicap Team Inspectie Kind en Gezin

Geen

Team Inspectie Personen met een

Geen

Handicap o Afdeling Welzijn en Gezondheid

Geen

Team Inspectie Gezondheid

Geen

Team Inspectie Welzijn

Geen

99

Entiteit

Logo

• Agentschap Jongerenwelzijn, (JWZ), IVA

o JO-LIJN

geen

o Diensten van de Administrateur-

geen

Generaal o Diensten van de Algemeen Directeur

Geen

o Fonds Jongerenwelzijn

Geen

o Afdeling Gemeenschapsinstellingen

geen

Gemeenschapsinstelling De

Geen

Kempen Gemeenschapsinstelling De Zande

Geen

Centrum De Grubbe

geen

o Afdeling Preventie- en

Geen

Verwijzersbeleid o Afdeling Voorzieningenbeleid

geen

• Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, (Z&G), IVA o Stafdienst

geen

o Afdeling Preventie, Eerstelijn en

Geen

Thuiszorg o Afdeling Residentiële en Gespecialiseerde Zorg

rusthuisinfofoon

o Afdeling Toezicht Volksgezondheid

Geen

o Afdeling Informatie en Ondersteuning

Geen

o Afdeling Vlaamse Zorgverzekering

geen

Team Vlaams Zorgfonds

Geen

Vlaamse Zorgkas

Geen

• Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, (VAPH), IVA met RP

100

Entiteit

Logo o Afdeling Organisatie en Beleid

geen

o Afdeling Managementondersteuning

Geen

o Afdeling Inschrijvingen en

Geen

Doelgroepenbeheer o VAPH - Antennepunt Brussel*

geen

• Kind en Gezin, (K&G), IVA met RP

o Afdeling Kinderopvang

geen

o Afdeling Preventieve

Geen

Gezinsondersteuning o Vlaamse Centrale Autoriteit Adoptie

Geen

o Kind en Gezin

geen

o WVG - Afdeling Kinderopvang*

Geen

o WVG - Afdeling Preventieve

Geen

Gezinsondersteuning* o WVG - Vlaamse Centrale Autoriteit

Geen

Adoptie* • Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel, (OPZ Geel), publiekrechtelijke EVA • Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem, (OPZC Rekem), publiekrechtelijke EVA WVG Totaal: 9/52. eerste niveau: 6/8, tweede niveau: 3/35, derde niveau: 0/9 Beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media (CJSM) • Departement CJSM, (DCJSM), departement

o Diensten van de secretaris-generaal*

Geen

o Afdeling Beleid en Beheer

Geen

o Managementondersteunende Diensten

geen

101

Entiteit

Logo

• Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen, (SCWJV), IVA o Afdeling Jeugd

geen

Uitleendienst van kampeermateriaal Machelen

geen *

Vormingscentrum voor de Jeugd Destelheide* Coördinatie Aanspreekpunten Kinderrechten* o Afdeling Volksontwikkeling en

Geen

Lokaal Cultuurbeleid Vlaams Cultureelcentrum Voeren

geen

• Agentschap Kunsten en Erfgoed, (K&E), IVA o Diensten van de administrateur-

Geen

generaal o Afdeling Kunsten

Geen

Frans Masereel Centrum

Koninklijke Academie Nederlandse Taal- en Letterkunde o Afdeling Erfgoed

geen

Kasteel van Gaasbeek

Landcommanderij Alden Biesen

geen

• Agentschap voor de Bevordering van de Lichamelijk Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie, (BLOSO), IVA met RP o Algemene Afdeling

Geen 102

Entiteit

Logo o Afdeling Financiën en Begroting

Geen

o Afdeling Personeel

Geen

o Afdeling Sportpromotie en -Inspectie

Geen

o Afdeling Sportkaderopleiding

Geen

o Afdeling Subsidiëring

Geen

o Afdeling Infrastructuur en Logistiek

Geen

o Afdeling BLOSO-centra

Geen

o Afdeling Topsport

o Buitendiensten BLOSO

Geen

• Vlaamse Regulator voor de Media, (VRM), publiekrechtelijke EVA • Raad van Cultuur, Jeugd, Sport en Media, Strat. Adviesraad • Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, (KMSKA), IVA CJSM Totaal: 13/33. eerste niveau: 7/7 , tweede niveau: 1/18 , derde niveau: 5/8 Beleidsdomein Werk en Sociale Economie (WSE) • Departement WSE, (DWSE), departement

Geen (2009)

o Stafdienst

Geen

o Afdeling Werkgelegenheidsbeleid

Geen

o Afdeling Inspectie Werk en Sociale

Geen

Economie o Managementondersteunende Diensten • Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en

geen geen

Sociale Economie, (VSA WSE), IVA o Stafdienst

Geen

o Afdeling Tewerkstelling en Sociale

Geen

Economie

103

Entiteit

Logo Dienst Screening en

Geen

Ondersteuning* Team Projectadviseurs

Geen

Dienst Projectbeheer

Geen

Dienst Betalingen

Geen

o Dienst Migratie en

Geen

Arbeidsbemiddelingsbureaus o Dienst Aanmoedigingspremies en

geen

Sociale promotie • VDAB - Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding, (VDAB), publiekrechtelijke EVA • Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - Syntra Vlaanderen, (SVL), publiekrechtelijke EVA o Afdeling Draaischijf

Geen

Ondernemersvorming* o Afdeling Sectorale Netwerking*

Geen

o Management- en

geen

Netwerkondersteunende Diensten* • ESF-Agentschap, (ESF), privaatrechtelijke EVA • Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, (SERV), Strat. Adviesraad* WSE Totaal: 4/21. eerste niveau: 4/6 , tweede niveau: 0/11 , derde niveau: 0/4 Beleidsdomein Landbouw en Visserij (LV) • Departement LV, (DLV), departement o Afdeling Landbouw- en Visserijbeleid

Geen

o Afdeling Duurzame

geen

Landbouwontwikkeling 104

Entiteit

Logo o Afdeling Monitoring en Studie

Geen

o Afdeling Organisatie en Strategisch

Geen

Beleid

*

o Managementondersteunende

geen

Dienstverlening • Agentschap voor Landbouw en Visserij,

Geen

(ALV), IVA o Stafdienst

Geen

o Interne Audit

Geen

o Afdeling Procesondersteuning

Geen

o Afdeling Markt- en Inkomensbeheer

Geen

o Afdeling Structuur en Investeringen

Geen

o Afdeling Productkwaliteitsbeheer

Geen

Laboratorium voor Zaadontleding* geen • Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek, (ILVO), IVA o Eenheid Plant

Geen

o Eenheid Dier

Geen

o Eenheid Technologie en Voeding

Geen

o Eenheid Landbouw en Maatschappij

geen

• Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (vzw), (VLAM), privaatrechtelijke EVA • Vlaams Infocentrum over Land- en Tuinbouw (VILT) LV Totaal: 4/21. eerste niveau: 4/5 , tweede niveau: 0/15 , derde niveau: 0/1 Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) • Departement LNE, (DLNE), departement

105

Entiteit

Logo o Secretariaat-generaal

geen

o Algemene Zaken, Communicatie en

Geen

Juridische Dienst o Centraal Databeheer

Geen

o Milieu-Natuur- en Energiebeleid

Geen

o Milieu-integratie en subsidieringen

Geen

Natuur- en Milieueducatief

Geen

centrum De Helix Natuureducatief centrum De

Geen

Vroente o Internationaal Milieubeleid

Geen

o Land- en Bodembescherming,

geen

Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen Ondergrond Vlaanderen Natuurlijke Rijkdommen

geen

o Milieuvergunningen

geen

o Milieu-inspectie

Geen

o Lucht, Hinder en Risicobeheer, Milieu Geen en Gezondheid o Managementondersteunende diensten

Geen

(MOD) • Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, (INBO), IVA o Stafdienst

Geen

o Afdeling Beheer en Duurzaam

Geen

Gebruik o Afdeling Biodiversiteit en Natuurlijk

Geen

Milieu o Afdeling Wetenschapsoverkoepelende

Geen

Diensten 106

Entiteit

Logo o Management Overkoepelende

Geen

Diensten o Geraardsbergen

Geen

o Groenendaal

Geen

o Linkebeek

Geen

o INBO Merelbeke

geen

• Agentschap voor Natuur en Bos, (ANB), IVA

o Bezoekerscentrum Webbekoms Broek

geen

o Museumtuin Gaasbeek

o Natuureducatief Centrum De Vroente

Geen

o Onthaalcentrum Het Broek

geen

o Oranjerie Vorderstein

Geen

o Rozentuin Coloma

Geen

o Vlaams Bezoekers- en

Geen

Natuureducatiecentrum De Nachtegaal o Vlaams Bezoekerscentrum Bastion

Geen

VII o Vlaams Bezoekerscentrum De Grote

Geen

Zaagbek o Vlaams Bezoekerscentrum De Otter

Geen

o Vlaams Bezoekerscentrum De

geen

Watersnip • Vlaams Energieagentschap, (VEA), IVA

• Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij, (OVAM), IVA met RP

107

Entiteit

Logo

• Vlaamse Milieumaatschappij, (VMM), IVA met RP • Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Electriciteits- en Gasmarkt, (VREG), publiekrechtelijke EVA • Vlaamse Landmaatschappij, (VLM), publiekrechtelijke EVA • Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen , (MiNa-raad), Strat. Adviesraad LNE Totaal: 11/44. eerste niveau: 9/9 , tweede niveau: 1/31 , derde niveau: 1/4 Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) • Departement MOW, (DMOW), departement

o Flanders International Technical

geen

Agency (FITA) vzw o Eigen Vermogen ' Flanders Hydraulics' Geen (EVFH) * o Stafdienst

Geen

o Fonds Stationsomgevingen

Geen

o Algemeen Beleid

Geen

o Beleid Mobiliteit en

Geen

Verkeersveiligheid o Haven- en Waterbeleid

Geen

o Luchthavenbeleid

geen

Internationale Luchthaven Antwerpen Internationale Luchthaven Oostende-Brugge

108

Entiteit

Logo o Maritieme Toegang

o Technisch Ondersteunende Diensten

Geen

MOW Algemene Technische

Geen

Ondersteuning Betonstructuren

Geen

Metaalstructuren

Geen

Geotechniek

geen

Waterbouwkundig Laboratorium

Verkeerscentrum

o Management ondersteunende diensten

Geen

*

Personeel en Logistiek

Geen

Begroting en Boekhouding

Geen

Juridische Dienstverlening

Geen

• Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust, (AMDK), IVA o Stafdienst

geen

o Kust

o Scheepvaartbegeleiding

o DAB Loodswezen

o DAB Vloot

109

Entiteit

Logo

• Agentschap Wegen en Verkeer, (AWV), IVA

geen

o Stafdienst

Geen

o Planning en Coordinatie

Geen

o Verkeerskunde

Geen

o Wegenbouwkunde

Geen

o Elektriciteit en Mechanica

geen

• Waterwegen en Zeekanaal NV, (WenZ), publiekrechtelijke EVA o Directie*

Geen

o Afdeling Coordinatie

Geen

o Afdeling Commercieel Beheer

Geen

o Afdeling Managementondersteuning*

Geen

o Afdeling Bovenschelde

Geen

o Afdeling Zeeschelde WenZ

Geen

o Afdeling Zeekanaal WenZ

Geen

• NV De Scheepvaart, (DS), publiekrechtelijke EVA • Vlaamse Vervoermaatschappij - De Lijn, publiekrechtelijke EVA • Mobiliteitsraad van Vlaanderen, MORA, Strat. Adviesraad MOW Totaal: 15/46. eerste niveau: 6/7 , tweede niveau: 5/28 , derde niveau: 4/11 Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed (RWO) • Departement RWO, (DRWO), departement

geen

o Kennis en Informatie

Geen

o Beheersopvolging, Begroting en

Geen

Interne Controle o Afdeling Juridische Dienstverlening

Geen

o Afdeling Ruimtelijke Planning

Geen 110

Entiteit

Logo o Afdeling Stedenbouwkundig Beleid

geen

en Onroerend Erfgoedbeleid o Afdeling Woonbeleid o Management Ondersteunende

geen

Diensten • Vlaamse Woonraad*

geen

• Agentschap Ruimtelijke ordening Onroerend erfgoed Vlaanderen, (RO – VLAANDEREN), IVA • Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed, (VIOE), IVA • Inspectie Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid

Geen

en Onroerend Erfgoed, (IRWO), IVA Afdeling Toezicht

Geen

Afdeling Inspectie

geen

• Agentschap Wonen Vlaanderen, (WONEN), IVA o Afdeling Financiele Instrumenten

Geen

o Afdeling Wonen

geen

• Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen, (VMSW), publiekrechtelijke EVA • Strategische Adviesraad Ruimtelijke

geen

Ordening en Onroerend Erfgoed, (SARO), Strat. Adviesraad* RWO Totaal: 5/19. eerste niveau: 4/8 , tweede niveau: 1/9 , derde niveau: 0/2 TOTAAL: 129/406. eerste niveau: 66/91 , tweede niveau: 43/225 , derde niveau: 20/90 * Alle entiteiten die niet voorkomen in de structuur van de Vlaamse overheid op maart 2008, zie Bijlage 2.

111

0

81

112

0

1%

#

#

"887

113

114

0

"19

: :

G. LERNOUT, Een beknopte geschiedenis van het boek, Gent 2004. Geert Lernout doceert vergelijkende literatuurwetenschap aan de Universtiteit Antwerpen. Dit boek geeft een goed en volledig overzicht van taal, woorden en allerhande dragers, chronologisch geordend doorheen de geschiedenis. J. MÜLLER-BROCKMANN, Geschichte der visuellen Kommunikation. Von den Anfängen der Menschheit, vom Tauschhandel im Alterum bis zur visualisierter Konzeption der Gegenwart, Niederteufen 1971. Het is een boek van 1971, waar een herdruk van gebeurd is in 1986, maar het is het meest volledige en recentste werk dat er te vinden is op het vlak van visuele communicatie. Het komt een paar keer terug binnen deze paper en is als kapstok gebruikt om de geschiedenis van het logo en de huisstijl te achterhalen. C. VAN RIEL, Identiteit en imago. Een inleiding in de corporate communication, Schoonhoven 1996 (2 ed.). Dit is een standaardwerk binnen de communicatiewetenschappen en wordt veelvuldig in andere bronnen over communicatie aangehaald. A. RINGELING, Het imago van de overheid. De beoordeling van prestaties van de publieke sector, ’s Gravenhage 2004. Een boek over de Nederlandse overheid. Sommige algemene zaken zoals de waarden van de overheid vallen wel toe te passen op onze overheid. Om het imago van de Vlaamse overheid te bespreken kan dit boek niet gebruikt worden A. ROBINSON, Lost Languages. The enigma of the world’s undeciphered scripts, Bath 2002. Een interessant boek, maar vooral gefocust op wat nooit oncijferd geweest is. Er staat een korte introductie in van de evolutie van het schrift.

115

K. F. TREEBUS, Tekstwijzer. Een gids voor het grafisch verwerken van tekst, ‘s-Gravenhage 1982. Dit is een standaardwerk binnen de grafische opleiding. De geschiedenis van het drukken en van het letterontwerpen staat er duidelijk en goed gedocumenteerd in weergeveven. M. TWYMAN, The British library guide to printing. History and techniques, Londen 1998. Een klein maar goed gedocumenteerd boekje over de geschiedenis van de drukkunst. M. VAN DEN WIJNGAERT, G. Tegenbos, Eén administratie voor de Vlamingen 1983-2008, Brugge 2009. Een boek van 2009, omdat de Vlaamse overheid op zich nog heel jong is en omdat de structuren blijven veranderen is het belangrijk om als basis een heel recent werk te gebruiken.

116

ABB

Agentschap voor Binnenlands Bestuur

AFM

Agentschap voor Facilitair Management

AGIOn

Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs

AGIV

Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen

AGO

Agentschap voor Overheidspersoneel

AgODi

Agentschap voor Onderwijsdiensten

AHOVOS

Agentschap Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs en Studietoelagen

ALV

Agentschap voor Landbouw en Visserij

AMDK

Agentschap voor Maritieme Dienstverlening

ANB

Agentschap voor Natuur en Bos

AO

Agentschap Ondernemen

AOC

Agentschap voor Onderwijscommunicatie

AWV

Agentschap Wegen en Verkeer

BBB

Beter Bestuurlijk Beleid

BD

Beleidsdomein

BLOSO

Agentschap voor de Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie

BOB

Afdeling Beleidsondersteuning en Begroting

BZ

Beleidsdomein Bestuurszaken

CenAcc

Agentschap Centrale Accounting

CJSM

Beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media

CORVE

Coördinatiecel Vlaams e-government

DAB

Diensten in Afzonderlijk Beheer

DAR

Beleidsdomein Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid

DDAR

Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid

DBZ

Departement Bestuurszaken

DCJSM

Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media

DEWI

Departement Economie, Wetenschap en Innovatie

DFB

Departement Financiën en Begroting

DiV

Departement Internationaal Vlaanderen 117

DLNE

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

DLV

Departement Landbouw en Visserij

DMOW

Departement Mobiliteit en Openbare Werken

DOV

Departement Onderwijs en Vorming

DRWO

Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed

DS

NV De Scheepvaart

DWG

Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

DWSE

Departement Werk en Sociale Economie

e-IB

Entiteit e-government en ICT-beheer

EFRO

Europees fonds voor regionale ontwikkeling

ESF

ASF-Agentschap

EVA

Extern verzelfstandigd agentschap

EVFH

Eigen Vermogen ‘Flanders Hydraulics’

EWI

Beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie

FB

Beleidsdomein Financiën en Begroting

F.I.T.

Vlaams Agentschap voor Internationaal Ondernemen

FITA

Flanders International Technical Agency

FWO

Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen

GDPB

Afdeling Preventie en Bescherming

GO!

Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

IAVA

Interne Audit van de Vlaamse Administratie

ILVO

Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek

INBO

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

INSPWVG

Agentschap Inspectie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

IRWO

Inspectie Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed

iV

Beleidsdomein Internationaal Vlaanderen

IVA

Intern verzelfstandigd agentschap

IWT

Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie

JWZ

Agentschap Jongerenwelzijn

K&E

Agentschap Kunsten en Erfgoed

K&G

Kind en Gezin

KMSKA

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

LBO

Team Loopbaanontwikkeling 118

LNE

Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie

LRM

Limburgse Reconversiemaatschappij

LV

Beleidsdomein Landbouw en Visserij

MiNa-raad

Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen

MOB

Mobiliteit en Openbare Werken

MOD

Managementondersteunende diensten

MORA

Mobiliteitsraad van Vlaanderen

MOW

Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken

OV

Beleidsdomein Onderwijs en Vorming

OPZ Geel

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum

OPZC Rekem

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Rekem

OVAM

Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij

PMV

Participatiemaatschappij Vlaanderen

PPS

Kenniscentrum Publiek-Private Samenwerking

PSOV

Strategisch Onderwijs- en Vormingsbeleid

RAL

ReichsAusschuss für Lieferbedingungen. RAL is een coderingssysteem om kleuren van verf en coatings te definëren.

RO-

Agentschap Ruimtelijke Ordening – Onroerend erfgoed Vlaanderen

VLAANDEREN RP

Rechtspersoonlijkheid

RWO

Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed

SARO

Strategische Adviesraad Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed

SCWVJ

Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen

SERV

Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen

SVL

Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming – Syntra Vlaanderen

SVR

Studiedienst van de Vlaamse Regering

TVL

Toerisme Vlaanderen

UZ Gent

Universitair ziekenhuis Gent

VAIS

Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking

VAPH

Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap

VDAB

Vlaamse Diesnt voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding

VEA

Vlaams Energieagentschap 119

VILT

Vlaams Infocentrum over Land- en Tuinbouw

VITO

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

VIOE

Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed

VIPA

Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden

VLABEL

Agentschap Vlaamse Belastingdienst

VLABEST

Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken

VLAM

Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing

VLHORA

Vlaamse Hogescholenraad

VLIR

Vlaamse interuniversitaire Raad

VLM

Vlaamse Landmaatschappij

VLOPERA

Vlaamse Opera

Vlor

Vlaamse Onderwijsraad

VMM

Vlaamse Milieumaatschappij

VMSW

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen

VMW

Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening

VPM

Vlaamse Participatiemaatschappij

VREG

Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Electriciteits- en Gasmarkt

VRM

Vlaamse Regulator voor de Media

VRT

De Vlaamse Radio en Televisieomroep

VRWB

Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid

VSA WSE

Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie

WenZ

Waterwegen en Zeekanaal NV

WONEN

Agentschap Wonen Vlaanderen

WVG

Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

WSE

Beleidsdomein Werk en Sociale Economie

Z&G

Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

120

0 ; BIJZONDERE COMMISSARISSEN VOOR DE REORGANISATIE VAN HET VLAAMSE OVERHEIDSAPPARAAT,

Beter Bestuur. Een visie op een transparant organisatiemodel voor de

Vlaamse administratie, Syntheserapport, Brussel 2001. Embleem en Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, s.l.n.d.. Huisstijl herstijld. Herfst 1998. Een voorproefje, Brussel 1998. Nota aan de Vlaamse regering (VR/98/1205/DOC/0365), Brussel 1998. ADMINISTRATIE KANSELARIJ EN VOORLICHTING, Nota betreffende nieuwe grafische huisstijl voor de nieuwe administratie, Brussel 2005. Vlaamse overheid, departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, Afdeling Communicatie, Team Operaties, logobank.

% 0 DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989. VAN DEN BOSCH, Communicatiedossier. Huisstijlmanagement: de verankering van de huisstijl in de organisatie, Diegem 2000. LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Bijgewerkte versie herfst 1998, Brussel 1998. LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Bijgewerkte versie maart 2000 (2 ed.), Brussel 2000. 121

K. BROOS, Mondriaan, De Stijl en de Nieuwe Typografie, Den Haag 1994. E. A. W. BUDGE, Egyptian language. Easy lessons in Egyptian hieroglyphics, Londen 1971. A. VAN DEN BOSCH, Communicatiedossier. Huisstijlmanagement: de verankering van de huisstijl in de organisatie, Diegem 2000. R. HOLLIS, Graphic Design. A Concise History, Londen 2001 (2 ed.). P. IBOU, Logobook. Een verzameling emblemen en merken uit Vlaanderen-België, Zandhoven 1987. D. JURY, Over Typografie. Wie de regels van de typografie wil overtreden, moet ze eerst kennen, Amsterdam 2003. M. GOOSSENS, Ontstaan en groei van het Vlaams Parlement 1970-1995, Kapellen 1995. S. LAROS, I. BAL, Huisstijlonderzoek. Op weg naar een nieuwe huisstijl, Alphen aan den Rijn 2003. G. LERNOUT, Een beknopte geschiedenis van het boek, Antwerpen 2004. M. MOMBAERTS, M. VOSSEN, Goed voor druk, grafische communicatie en grafische technieken: een praktische gids, Gent 1995. J. MÜLLER-BROCKMANN, Geschichte der visuellen Kommunikation. Von den Anfängen der Menschheit, vom Tauschhandel im Alterum bis zur visualisierter Konzeption der Gegenwart, Niederteufen 1971. K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007.

122

K. MUSSCHOOT (ed.), Gids van de Vlaamse overheid. 2007, Brussel 2008. C. VAN RIEL, Identiteit en imago. Een inleiding in de corporate communication, Schoonhoven 1996 (2 ed.). A. RINGELING, Het imago van de overheid. De beoordeling van prestaties van de publieke sector, Den Haag 1993. A. ROBINSON, Lost Languages. The enigma of the world’s undeciphered scripts, New York 2002. H. STOL, Een boekje over huisstijl. Visuele communicatie en identiteit, Leiden 1995. P. STRIJP, V. DE WITTE, H. BOOM, Communicatie dossier. Public branding. Over zin en onzin van merkenbeleid bij de overheid, Mechelen 2003. K. F. TREEBUS, Tekstwijzer. Een gids voor het grafisch verwerken van tekst, ‘s-Gravenhage 1982. K. F. TREEBUS, Vormwijzer. Een gids bij het vormgeven en produceren van drukwerk, ‘s-Gravenhage 1991. A. DE TROYER (ed.), Embleem en Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel 1992. A. DE TROYER (ed.), Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap. Lay-out van brieven, nota’s en andere documenten, Brussel 1996. M. TWYMAN, The British library guide to printing. History and techniques, Londen 1998. M. VAN DEN WIJNGAERT, G. TEGENBOS, Eén administratie voor de Vlamingen 1983-2008, Brugge 2009.

123

E. WITTE, J. CRAEYBECKX, A. MEYNEN, Politieke geschiedenis van België. Van 1830 tot heden, Antwerpen 2005 (7 ed.).

L. MULLEN, “Cave Art and the origins of typography”, Visual Communication Quarterly 15 (2008), p. 6-17. GILLISSEN, “Voorkomen beter dan genezen: Hoe organiseer je een goede huisstijlbewaking?”, Coma 3 (2004), p. 19-20. G. STAHL, “The Marketing Strategy of Planned Visual Communications”, The Journal of Marketing 28 (1964), p. 7-10.

2 BELGISCHE OVERHEID, portaal Belgische overheid (online), 27 april 2009. http://www.belgium.be/nl/ (27 april 2009). WIKIPEDIA, “Duitstalige Gemeenschap”, in: Wikipedia (online), 19 april 2009. http://nl.wikipedia.org/wiki/Duitstalige_Gemeenschap (27 april 2009). DUITSTALIGE GEMEENSCHAP, Duitstalige gemeenschap (online), 27 april 2009. http://www.dglive.be/nl/Desktopdefault.aspx/tabid-1263//2264_read-26892/ (27 april 2009). WAALS GEWEST, “Waalse symbolen”, in: Portaalsite van het Waalse Gewest (online), 21 maart 2007. http://www.wallonie.be/nl/ontdek-wallonie/waalse-symbolen/ (27 april 2009).

124

Afbeelding 1: J. MÜLLER-BROCKMANN, Geschichte der visuellen Kommunikation. Von den Anfängen der Menschheit, vom Tauschhandel im Alterum bis zur visualisierter Konzeption der Gegenwart, Niederteufen 1986, p. 9, fig. 3. Afbeelding 2: J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 32, fig. 25. Afbeelding 3: J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., fig. 165. Afbeelding 4: J. MÜLLER-BROCKMANN, op. cit., p. 12, fig. 5. Afbeelding 5: D. JURY, Over typografie. Wie de regels van de typografie wil overtreden, moet ze eerst kennen, Amsterdam 2003, p. 12. Afbeelding 6: De relatie tussen identiteit en imago C. VAN RIEL, Identiteit en imago. Een inleiding in de corporate communication, Schoonhoven 1996 (2 ed.)., p. 45, figuur 2.3. Afbeelding 7: BELGISCHE OVERHEID, portaal Belgische overheid (online), 27 april 2009. http://www.belgium.be/nl/ (27 april 2009). Afbeelding 8: BELGISCHE OVERHEID, portaal Belgische overheid (online), 27 april 2009. http://www.belgium.be/nl/ (27 april 2009).

125

Afbeelding 9: WIKIPEDIA, “Duitstalige Gemeenschap”, in: Wikipedia (online), 19 april 2009. http://nl.wikipedia.org/wiki/Duitstalige_Gemeenschap (27 april 2009). Afbeelding 10: DUITSTALIGE GEMEENSCHAP, Duitstalige gemeenschap (online), 27 april 2009. http://www.dglive.be/nl/Desktopdefault.aspx/tabid-1263//2264_read-26892/ (27 april 2009). Afbeelding 11: Vlaamse overheid, departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, Afdeling Communicatie, Team Operaties, logobank. Afbeelding 12: Vlaamse overheid, departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, Afdeling Communicatie, Team Operaties, logobank. Afbeelding 13: WAALS GEWEST, “Waalse symbolen”, in: Portaalsite van het Waalse Gewest (online), 21 maart 2007. http://www.wallonie.be/nl/ontdek-wallonie/waalse-symbolen/ (27 april 2009). Afbeelding 14: WAALS GEWEST, “Waalse symbolen”, in: Portaalsite van het Waalse Gewest (online), 21 maart 2007. http://www.wallonie.be/nl/ontdek-wallonie/waalse-symbolen/ (27 april 2009). Afbeelding 15: A. DE TROYER, Embleem en Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel 1992, p. 6. Afbeelding 16: Embleem en Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, s.l.n.d.. Afbeelding 17: A. DE TROYER (ed.), Embleem en Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel 1992, cover. 126

Afbeelding 18: A. DE TROYER (ed.), Huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap. Lay-out van brieven, nota’s en andere documenten, Brussel 1996, cover. Afbeelding 19: Huisstijl herstijld. Herfst 1998. Een voorproefje, Brussel 1998, cover. Afbeelding 20: LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Bijgewerkte versie maart 2000 (2 ed.), Brussel 2000, cover. Afbeelding 21: DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989, cover. Afbeelding 22: LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Herfst 1998, Brussel 1998, cover. Afbeelding 23: K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007, cover. Afbeelding 24: DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989. Afbeelding 25: LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Herfst 1998, Brussel 1998, cover.

127

Afbeelding 26: DE BEGELEIDINGSCOMMISSIE, Embleem en huisstijl van de Vlaamse Gemeenschap, Antwerpen 1989. Afbeelding 27: LIEVE DE BRABANDERE (ed.), Huisstijl herstijld. Van A tot Z. Herfst 1998, Brussel 1998, p. 27. Afbeelding 28: K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007, p. 27. Afbeelding 29: K. MUSSCHOOT (ed.), Huisstijlhandboek van de Vlaamse overheid. Grafische en redactionele richtlijnen. 2007, Brussel 2007, p. 54.

Figuur 1 – Figuur 3: S. FAVERE Tabel 1 – Tabel 6: S. FAVERE

128