Interuniversitair colloquium De Brusselse negentien gemeenten en het Brussels model 16 en 17 december 2002
Colloque interuniversitaire Les dix-neuf communes bruxelloises et le modèle bruxellois 16 et 17 décembre 2002
Salle de Ligne, Banque Dexia Rue de la Banque 7 1000 Bruxelles Zaal de Ligne, Dexia Bank Bankstraat 7 1000 BRUSSEL
Het colloquium wordt georganiseerd door de Wetenschappelijke Onderzoeksgemeenschap van het FWOVlaanderen “Onderzoek naar Brussel en andere meertalige (hoofd)steden” Le colloque est organisé par le Réseau de Recherche du FWO-Vlaanderen “Recherche sur Bruxelles et autres villes/capitales multilingues” Avec la participation de - met medewerking van: Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek-Vlaanderen Dexia Bank/Banque Dexia Association de la Ville et des Communes de la Région de BruxellesCapitale/ Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De Brusselse Hoofdstedelijke Regering/ Le Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale De Vlaamse Regering Le Gouvernement Fédéral/De Federale Regering De Vlaamse Gemeenschapscommissie
Inleiding
3
INLEIDING / INTRODUCTION
Na het succesvolle colloquium over ‘Het statuut van Brussel’, dat doorging op 26 en 27 februari 1999 nam het Centrum voor de Interdisciplinaire Studie van Brussel (VUB) het initiatief om samen met andere binnenlandse en buitenlandse onderzoeksploegen en met de steun van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek-Vlaanderen een Wetenschappelijke Onderzoeksgemeenschap (WOG) op te richten, teneinde het interuniversitaire en interdisciplinaire onderzoek over Brussel te versterken en de resultaten ervan een internationale weerklank te geven. Verschillende participanten van de Wetenschappelijke Onderzoeksgemeenschap “Onderzoek naar Brussel en andere meertalige (hoofd)steden” opperden de idee om een colloquium te organiseren met betrekking tot de plaats en de werking van de negentien gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Terecht werd dit studieterrein voorop gezet. Zonder een degelijke kennis van de wijze waarop de gemeentelijke ‘onderbouw’ in elkaar zit, functioneert, evolueert en zich verhoudt tot de ‘hogere’ overheden, is het bijzonder moeilijk een diepgaande analyse van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te maken. Vanuit wetenschappelijk oogpunt is dit onderwerp dan ook bijzonder relevant. Dat Brussel zijn ‘kleinschalige’ structuur behouden heeft, is op zichzelf opmerkelijk. De vergelijking met grootschalige fusiebewegingen in andere groot- en hoofdsteden dringt zich op. Het lokale niveau blijft echter om verschillende redenen erg belangrijk : daar is immers de identificatie vanwege de burger het sterkst. De uitholling van de gemeentelijke bevoegdheden en van de gemeentelijke autonomie is eveneens een proces dat overal volop in ontwikkeling is. Zeker in Brussel. De impact van dit proces op het beleid nagaan, is bijgevolg een interessante vraagstelling. Het actualiteitsgehalte van het onderwerp spreekt voor zich. De recente regeringsakkoorden met betrekking tot de verdere regionalisering van de gemeentewet zijn er een goed voorbeeld van. De WOG ”Onderzoek naar Brussel en andere meertalige (hoofd)steden” koos uiteraard met dit colloquium voor een interdisciplinaire en interuniversitaire aanpak. Vanuit verschillende disciplines (juristen, historici, sociologen, politicologen, geografen, economen) en universitaire instellingen (VUB, KULeuven, KUB, RUG, UIA, ULB, FUND, FUSL, Utrecht, Durham University) en vanuit SOMA, CRISP, ICHEC, SLRB en de Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden specialisten bereid gevonden een bijdrage te leveren. Het programma van het colloquium bestaat in een benadering
4
van de probleemstelling via vier toegangswegen. Ter introductie wordt een overzicht geven van het ontstaan en de evolutie van het fenomeen van de 19 gemeenten en het Brussels model en van de politieke en juridische aspecten ervan. Vervolgens wordt een gediversifieerd beeld geschetst van de 19 gemeenten via een analyse van de sociaal-economische, demografische en ruimtelijke aspecten en van de taal- en minderhedenpolitiek van de Brusselse gemeenten. Dan wordt de verhouding tussen de Brusselse gemeenten en de gemeenschappen behandeld. De laatste sessie spitst zich toe op de verhouding tussen de Brusselse gemeenten en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een aantal politieke personaliteiten reageert tenslotte op de conclusies van het colloquium, die door de sessievoorzitters zullen worden geformuleerd.
INLEIDING / INTRODUCTION
Introduction Après le colloque remarqué sur ‘Bruxelles et son statut’, qui était organisé du 26 au 27 février 1998, le Centre d’études interdisciplinaires sur Bruxelles (VUB) a pris l’initiative d’ériger un Réseau de Recherche (RR) avec la collaboration de différéntes équipes de recherche belges et étrangères et avec le soutien du Fonds voor Wetenschappelijk OnderzoekVlaanderen dans le but de renforcer la recherche interuniversitaire et interdisciplinaire sur Bruxelles et d’assurer la résonance internationale des résultats de recherche. Divers intervenants du Réseau de Recherche “Recherche sur Bruxelles et autres villes/capitales multilingues” ont formulé l’idée d’organiser un colloque sur le rôle et le fonctionnement des dix-neuf communes bruxelloises dans la Région de BruxellesCapitale. Ce terrain d’étude est un choix judicieux. Sans une bonne connaissance de la manière dont l’ ”infrastructure” communale se compose, fonctionne, évolue et a des rapports avec les autorités “supérieures”, réaliser une analyse en profondeur de la Région de Bruxelles-Capitale s’avère une tâche particulièrement malaisée. D’un point de vue scientifique, ce choix est dès lors tout à fait pertinent. Que Bruxelles ait conservé sa “petite” structure, est remarquable en soi. La comparaison avec d’importants mouvements de fusion dans d’autres grandes villes et capitales s’impose. Toutefois, le niveau local reste fondamental pour diverses raisons : c’est là que l’identification par le citoyen est, en effet, la plus forte. L’érosion de l’autonomie et des pouvoirs communaux est également un processus en cours un peu partout. Certainement à Bruxelles. Déterminer quel est l’impact de ce processus sur la politique, est par conséquent une question intéressante.
Le degré d’actualité du sujet est évident. Les récents accords gouvernementaux portant sur la régionalisation de la loi communale en sont un bon exemple. Le Réseau de Recherche “Recherche sur Bruxelles et autres villes/capitales multilingues” a évidemment fait appel à une équipe interdisciplinaire et interuniversitaire. Le colloque bénéficiera ainsi du concours de juristes, d’historiens, de sociologues, de politologues, de géographes et d’économistes réputés issus de différentes institutions universitaires (ULB, FUND, FUSL, VUB, KULeuven, KUB, RUG UIA, Utrecht, Durham University) ainsi que du CEGES, du CRISP, de l’ICHEC, de la SLRB et de l’ Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale. Le programme du colloque consiste en une approche de la problématique par quatre voies d’accès. En guise d’introduction un aperçu sera donné de la genèse et de l’évolution du phénomène des dix-neuf communes et du modèle bruxellois ainsi que des aspects politiques et juridiques. Ensuite une analyse sera faite des aspects socio-économiques, -démografiques, -géografiques, politiques et linguistiques ainsi que de la problématique des minorités dans les communes bruxelloises en vue de donner une image contrastée des dix-neuf communes. La relation entre les communes, d’une part, et les Communautés, d’autre part, sera examinée. La dernière session se concentrera sur la relation des communes et la Région de Bruxelles-Capitale. Quelques personnalités politiques réagiront aux conclusions formulées par les présidents des sessions.
5
INLEIDING / INTRODUCTION
Maandag16 december/Lundi 16 décembre 2002 9.00 ONTHAAL/ACCUEIL 9.30 Allocution de bienvenue/ Welkomstwoord
PROGRAMMA/PROGRAMME
6
François-Xavier de Donnéa, Ministre-Président du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale/Minister-President van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. ONTSTAAN EN EVOLUTIE VAN HET FENOMEEN VAN DE 19 GEMEENTEN/LE PHENOMENE DES 19 COMMUNES : ORIGINES ET EVOLUTION Voorzitter : Prof. Dr. Els Witte (VUB) 9.50 1. Brussel en haar voorsteden: een politiekhistorische analyse van de politieke besluitvorming en pressie inzake voorstellen tot hereniging, federatie, fusie, districtvorming en annexatie (1830-1940), Roel De Groof (VUB) 2. Groot-Brussel tijdens WO II en de impact op de ontwikkeling van het Brusselse model (1940-1970) /Le Grand-Bruxelles pendant la deuxième guerre mondiale et l’impact sur la développement du modèle bruxellois (1940-1970 10.10 2.1. Groot-Brussel tijdens WO II, Nico Wouters (RUG) 10.30 PAUSE/PAUZE 10.50 2.2. L’ impact du Grand-Bruxelles sur l’ après-guerre, Dr. Chantal Kesteloot (CEGES) 11.10 3. De bestuurlijke organisatie van Brussel in een comparatief perspectief: tussen centralisering en decentralisering, Prof. Dr. Kris Deschouwer (VUB) 11.30 4. Les communes et le regroupement des tâches: l’exemple de la police, Carrol Tange (ULB) et Sybille Smeets (ULB) 11.50 DEBAT/DEBAT 12.10 LUNCH II. L’IMAGE CONTRASTEE DES 19 COMMUNES/HET GEDIVERSIFIEERD BEELD VAN DE 19 GEMEENTEN A. Aspects socio-économiques, -démographiques et -géographiques/ Sociaal-economische, demografische en ruimtelijke aspecten Président : Dr. Vincent de Coorebyter (CRISP) 14.00 1. Des indicateurs de performance pour les communes bruxelloises, Prof. Dr. Jean Paul Lambert (FUSL), Michèle Taymans (FUSL) et Nathalie Van Droogenbroeck (ICHEC) 14.20 2. Tax Capacity Evolution in Brussels, Dr. John Ashworth (Durham University, UK, Benny Geys (VUB) en Dr. Bruno Heyndels (VUB) 14.40 3. Sociaal-demografische profielen, Stefan De Corte (VUB) 15.00 PAUZE/PAUSE
15.20 4. La politique du logement, Pol Zimmer (SLRB) 15.40 5. La politique de l’aménagement du territoire,
Françoise Lambotte (Association de la Ville et Communes de la Région de Bruxelles-Capitale) 16.00 6. La politique de l’environnement et de la mobilité, Delphine Misonne (FUSL) et Prof. Dr. Michel Hubert (FUSL) 16.20 DEBAT/DEBAT
7
Mardi 17 décembre/ Dinsdag 17 december 2002
PROGRAMMA/PROGRAMME
B. Taal en politiek - beleidsperspectieven en minderheden/ Aspects politiques et linguistiques - la problématique des minorités Voorzitter : Prof. Dr. Karen Phalet (Universiteit Utrecht) 9.30 1. Le profil électoral des communes, Xavier Mabille (CRISP) 2. De Brusselse gemeenten en de “nieuwe Belgen”/ Les communes bruxelloises et les “nouveaux Belges” 9.50 2.1. Politieke participatie en zelforganisatie van allochtonen in de Brusselse gemeenten, Dr. Dirk Jacobs (KUB/KULeuven) en Prof. Dr. Marc Swyngedouw (KUB/KULeuven) 10.10 2.2. La politique communale vis-à-vis des “allochtones”, Prof. Dr. Andrea Rea (ULB) 10.30 PAUSE/PAUZE 11.50 3. De vertegenwoordiging van de Vlaamse minderheid in de Brusselse gemeenten/La représentation de la minorité flamande dans les communes bruxelloises, Ann Mares (VUB), Dr. Petra Meier (VUB) en/et Prof. Xavier Delgrange (FUSL) 4. De taalproblematiek in de Brusselse gemeenten/La problématique linguistique dans les communes bruxelloises 11.10 4.1. Het taalgebruik in de verschillende gemeenten, Dr. Rudi Janssens (VUB) 11.30 4.2. Le respect par les communes de leurs obligations linguistiques en matière administrative, Maître de conférences Pierre Vandernoot (ULB) et Yseult Marique (ULB) 11.50 DEBAT/DEBAT 12.10 LUNCH III. LES COMMUNES ET LES COMMUNAUTES /DE GEMEENTEN EN DE GEMEENSCHAPPEN Président : Prof. Dr. Hugues Dumont
14.00 1. De relatie tussen en het beleid van de Brusselse
PROGRAMMA/PROGRAMME
8
gemeenten en de gemeenschappen, Magaly Rodriguez (VUB) en Dr. Jan Fransen (VUB) 14.20 2. L’intervention des communes dans les matières communautaires à Bruxelles, Laurence Gallez (FUSL) et Annick Vandecappelle (FUSL) IV. LES COMMUNES ET LA REGION/DE GEMEENTEN EN HET GEWEST, Voorzitter : Prof. Dr. André Alen (KULeuven) 14.40 1. La portée de l’autonomie communale dans la Région de Bruxelles-Capitale. Histoire et avenir, Dr. Chantal Kesteloot (CEGES) et Prof. François Tulkens (FUSL) 15.00 PAUZE/PAUSE 15.20 2. De regionalisatie van de gemeentewet/La régionalisation de la loi communale, Prof. Dr. Jan Velaers (UA/KUB) en/et Prof. Dr. Jean-Marie Van Bol (FUNDP-FUSL) 15.40 3. De financieel-politieke relatie tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de gemeenten, Joost Vaesen (VUB) 16.00 4. Het gemeentelijk personeelsbeleid (sociaal handvest), Hildegard Schmidt (Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) 16.20 QUELQUES CONCLUSIONS/ENKELE CONCLUSIES, Prof. Dr. Els Witte (VUB), Dr. Vincent de Coorebyter (CRISP), Prof. Dr. Karen Phalet (Utrecht), Prof. Dr. Hugues Dumont (FUSL), Prof. Dr. André Alen (KULeuven) 16.40 REACTIES UIT DE POLITIEKE WERELD/ REACTIONS DU MONDE POLITIQUE, Eric André, Président de l’Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale, Robert Delathouwer, Staatssecretaris van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Mobiliteit, Ambtenarenzaken, Brandbestrijding en ringende Medische Hulp en Voorzitter van de Vlaamse Gemeenschapscommissie Charles Picqué, Ministre de l’ Economie et de la Recherche Scientifique, chargé de la politique des grandes villes Guy Vanhengel, Vlaams Minister van Sport en Brusselse aangelegenheden en Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financien, Begroting, Openbaar Ambt en Externe Betrekkingen 17.30 RECEPTIE/RECEPTION
Plaats - Lieu Zaal de Ligne, Dexia Bank Bankstraat 7 1000 BRUSSEL Salle de Ligne, Banque Dexia Rue de la Banque 7 1000 Bruxelles Inscription - Inschrijving Prière de remplir la carte-réponse ci-jointe, de la renvoyer avant le 5 décembre 2002 au secrétariat et de payer l’inscription au compte indiqué sur la carte. Door bijgevoegde antwoordkaart in te vullen, vòòr 5 december 2002 terug te sturen naar het secretariaat en het inschrijvingsgeld te betalen via het op die kaart vermelde rekeningnummer.
9
Prijs -Prix Toegangsprijs: 25 euro (7,5 euro voor studenten) Inscription: 25 euro (7,5 euro pour les étudiants)
Repas - Maaltijden Les participants peuvent prendre le repas dans un des restaurants dans le centre de la ville. De deelnemers kunnen het middagmaal gebruiken in één van de restaurants in het centrum van de stad. Secretariaat - Secrétariat Vrije Universiteit Brussel Centrum voor de Interdisciplinaire Studie van Brussel Vrije Universiteit Brussel Centre d’études interdisciplinaires sur Bruxelles Pleinlaan 2, 1050 Brussel Avenue de la Plaine 2, 1050 Bruxelles tel: 02/629.25.80 en/et fax: 02/629.25.82
[email protected] [email protected]
INLICHTINGEN / RENSEIGNEMENTS
Actes du Colloque - Congresboek Les actes du colloque seront publiés au cours de l’année 2003. Le prix est fixé à 37 euro. La souscription au moyen de la carte-réponse est souhaitée. La facture et un formulaire de virement vous seront envoyés avec les actes du colloque. De congresbijdragen worden in de loop van 2003 gepubliceerd. De prijs bedraagt 37 euro. Vooraf intekenen via de antwoordkaart is gewenst. De factuur en een overschrijvingsformulier zullen u samen met het congresboek worden toegestuurd.
Wetenschappelijke Onderzoeksgemeenschap “Onderzoek naar Brussel en andere meertalige (hoofd)steden” / Réseau de Recherche “Recherche sur Bruxelles et autres villes/ capitales multilingues”
10
• Prof. Dr. Els Witte (Vrije Universiteit Brussel) • Prof. Dr. André Alen (Katholieke Universiteit Leuven) • Prof. Dr. Walter De Lannoy (Vrije Universiteit Brussel) • Prof. Dr. Philippe De Bruycker (Université Libre de Bruxelles) • Prof. Dr. Hugues Dumont (Facultés Universitaires SaintLouis) • Prof. Dr. Georges Lüdi (Universität Basel) • Prof. Dr. Monica Heller (University of Toronto) PLAN
Bankstraat Rue de la Banque Blv .
Pac hec ola an
Blv. Em ile J ack Nie Bl mai v. uw nlaa Ad str n aat olp h Ru e eN M eu axl ve aa n
Grote markt Grande Place
K on Rue ingstraa R oya t lle
INLICHTINGEN / RENSEIGNEMENTS
Noordstation Gare du Nord
Centraal station Gare Centrale
Stw. ense in Leuv e Louva Ch.D
DEXIA
Park Parc
We rue tstraat de la Loi
Email:................................................................
Functie - Fonction:..........................................
Rekeningnummer - numéro de compte: 001-0686455-62 met vermelding van - avec mention de: CONI104SGESINK11
Tekent in voor het congresboek van het colloquium - Souscription aux actes du colloque
25 euro (gewone deelname - participant) 7,5 euro (deelname student - participant-étudiant)
Schrijft in voor het colloquium en schrijft volgend bedrag over - S’inscrit au colloque et verse le montant suivant:
Tel. - Tél:................................................................................
Adres - Adresse:................................................................................
Naam - Nom: ................................................................................
Inschrijvingsformulier - Formulaire d’Inscription
De Brusselse negentien gemeenten en het Brussels model 16 en 17 december 2002
Les dix-neuf communes bruxelloises et le modèle bruxellois 16 et 17 décembre 2002
Vrije Universiteit Brussel Centrum voor de Interdisciplinaire Studie van Brussel
LW/BRUT
Pleinlaan 2 1050 Brussel
