Intern\9090\1
Samen Doen Nota Mantelzorg en Vrijwilligersbeleid Gemeente Weststellingwerf 2013
Intern\9090\1
Samen Doen 1
Waarom deze nota?
Er zijn grote veranderingen gaande in Nederland. De overheid trekt zich terug en de burger moet weer meer zelf gaan doen. In de visienota op de transformatie van het sociaal domein wordt op dit idee ingespeeld en veelvuldig gesproken over de zelfredzaamheid van de burger, en over diens netwerk. Daarbij gaat het om vrijwillige inzet van mensen. Deze inzet is nodig omdat de gemeente hier niet zonder kan. Zonder vrijwillige inzet kunnen de ideële en financiële doelen die de transformatie met zich meebrengt niet worden bereikt. De burger wordt dus gevraagd weer meer zelf te doen, meer op te lossen binnen het eigen netwerk. Meer te doen voor de samenleving, voor de naasten. Maar dat gaat niet zomaar. Want burgers, inwoners hebben maar beperkte tijd te besteden, hebben hun eigen leven, hun familie, hun baan. Werknemers worden betaald voor het werk dat ze verrichten, hun arbeid wordt gezien als de benzine in de motor van de economie. Vrijwilligers worden niet betaald, maar besteden wel tijd, vrije tijd, aan zaken van maatschappelijk belang. Ze kunnen daarom, en niet zonder reden, zeer wel worden aangemerkt als de smeerolie van de maatschappij. Een belangrijk, heel vergaand onderdeel van de vrijwillige inzet is de mantelzorg. Er zijn een aantal ‘officiële’ definities van mantelzorg, maar waar het om gaat is dat mensen voor een ander zorgen op een manier die verder gaat dan boodschappen doen of een praatje over de heg maken. Mantelzorg is het helpen met wassen en aankleden, eten, en honderden andere kleine en grote dingen, elke dag weer. Daarom is ondersteuning om mantelzorgers en vrijwilligers te helpen geen luxe, maar in deze tijd een noodzaak. 2
Waar hebben we het over? 2.1 Cijfers
Mantelzorgers: Wat mantelzorg betreft hebben we iets meer zekerheid, er is een nauwere definitie van dat begrip. Uit onderzoek van het SCP en Centraal Planbureau en van het Wmo Burgerplatform blijkt dat landelijk het merendeel, 70% van de mantelzorgers 55 jaar of ouder is, in Weststellingwerf is zelfs 75% ouder dan 60 jaar. Van hen is het volgende bekend: 1) Ongeveer twee derde (65%) zorgt voor een partner, de rest voor een kind, andere verwanten, (25%) buren, vrienden of kennissen (10%) 2) Landelijk is 65% van het aantal mantelzorgers vrouw, in Weststellingwerf is dat 60%. Zowel landelijk als plaatselijk geldt dat voor mantelzorgers die niet voor een familielid zorgen, dat bijna honderd procent is 3) Van de ondervraagde mantelzorgers die langer dan een jaar zorg hebben verleend geeft 70% aan dat ze moe of overbelast zijn, in Weststellingwerf geeft 60% aan dat zij het werk zwaar tot zeer zwaar vinden Vrijwilligers: Het is erg moeilijk om een aantal vrijwilligers te geven. We weten dat er in Weststellingwerf honderden mensen elkaar op talloze manieren helpen. Een voorzichtige schatting van het Sociaal Cultureel Planbureau geeft aan dat minimaal 80% van de inwoners van Nederland op enig moment in hun leven vrijwilligerswerk doen, kortstondig of langdurig. Dit is in vergelijking met ons omringende landen een enorm aantal. (Bron: SCP, P. Dekker e.a., Civil Society en vrijwilligerswerk, vijf delen 1995-2009) Sommige van deze vrijwilligers zijn hun leven lang actief, anderen slechts een paar jaar, anderen beginnen na hun pensioen met vrijwilligerswerk. Wel kunnen we stellen dat er dus een enorm aantal vrijwilligers, of in ieder geval potentiële vrijwilligers in de gemeente woont.
2
Intern\9090\1
2.2
Maar wat houdt dat nu in werkelijkheid in? Mantelzorgers
Mantelzorg is bij uitstek persoonlijk. Men besluit om persoonlijke redenen om mantelzorg te gaan verlenen. En vaak is het ook geen bewuste keuze, het overkomt je als een familielid, kennis of buur hulp nodig heeft. Men ‘groeit’ in de mantelzorg of krijgt deze door omstandigheden plotseling opgedrongen. Er is daarom ook geen onderscheid te maken tussen individuele en groepen mantelzorgers zoals bij vrijwilligers. Hoewel familie en vrienden vaak samen optrekken om mantelzorg te leveren aan een naaste is er geen ‘Vereniging zorgen voor oma’. Je zorgt voor oma, met zijn allen. Er is wel verschil in de zwaarte van de hulp die geboden wordt. Dit is sterk afhankelijk van het ziektebeeld. Iemand met een beginnende neurologische aandoening heeft minder ondersteuning nodig dan iemand bij wie deze ziekte in de terminale fase is. Maar een volstrekt gezond persoon kan door een infarct of ongeluk plotseling sterk hulpbehoevend worden. Wel is het zo dat, zoals aangegeven in paragraaf 2 wordt Mantelzorg ‘aan het lijf’ meestal geboden door naaste familie en partners. Dit is het soort mantelzorg dat de zwaarste wissel trekt, ook omdat het vaak aan het eind van een lang proces komt. Vraag van de burger: Uit onderzoek (Bron: SCP, A. de Boer e.a., Mantelzorg, 2009, Enquête van het Wmo Platform Weststellingwerf naar mantelzorgers en hun behoefte in de gemeente Weststellingwerf) blijkt dat de landelijke behoefte en de plaatselijke behoefte samenvallen. Mantelzorgers willen: • serieus genomen worden: weten ze wel hoe zwaar het is? Weten ze wel wat ik nodig heb? • gesteund worden • gewaardeerd worden 2.3
Maar wat houdt dat nu in werkelijkheid in? Vrijwilligers
Er zijn een viertal soorten van vrijwilligers te onderscheiden 1) Samenlevingsbevorderende groepen – Culturele verenigingen, sportverenigingen. Vraag van de organisaties: hulp bij het werven van besturen en vrijwilligers. Beoogd beleid: Momenteel worden deze vrijwilligers financieel ondersteund vanuit het JSC beleid. De verenigingen waar zij lid van zijn krijgen subsidie. Er is weinig meer dat de gemeente kan doen om hen te ondersteunen. Deze verenigingen hebben vrijwilligers nodig die hechten aan hun club, niet mensen voor een korte periode. Een voetballer wil (meestal) geen vrijwilliger worden bij een korfbalvereniging. De vrijwilligersvacature bank kan in deze hulp bieden om mensen met een bepaalde interesse in contact te brengen met een bepaalde vereniging 2) Georganiseerde ondersteunende groepen – Belastingadvies, rouwverwerking, lotgenoten groepen, organisaties die zich bezighouden met het leveren van diensten aan anderen Vraag van de organisaties: Ondersteuning bij het opleiden van vrijwilligers. De samenleving wordt ingewikkelder en de opleidingen duurder. Omdat er meer taken op hen afkomen, graag voorlichting en vaak ook meer geld
3
Intern\9090\1
Beoogd beleid: In de nieuwe werkelijkheid van de terugtrekkende overheid zijn deze organisaties uiterst belangrijk. Dit is een belangrijke schakel in de ‘zorgketen’ en eerste aanspreekpunt voor het ondervangen van problemen voordat burgers bij professionele hulpverlening terechtkomen. Ook in het zicht van de Kanteling zijn deze groepen hoogst noodzakelijk. Daarom is het ook van belang dat deze vrijwilligers moeten kunnen herkennen en erkennen wanneer iets boven hun oplossend vermogen ligt. Deze groepen moeten worden ondersteund en gestimuleerd om bepaalde taken uit te kunnen (blijven) voeren 3) Individuele vrijwilligers – incidentele inzet. Een groeiende groep gezien mensen minder tijd willen vastleggen voor langdurig vrijwilligers werk. Mensen die de oude buurman een keertje helpen in de tuin, schilderijtjes ophangen, boodschappen doen voor de buurvrouw met een gebroken been etcetera. Vraag van de burger: Hoe vinden wij elkaar? Mensen willen graag wat voor elkaar doen, maar er is schroom om hulp te vragen en aan te bieden. Beoogd beleid: Het opzetten van de vacaturebank kan hier al veel doen. Hieraan kan ook een vrijwilligersvraagbaak worden verbonden. Veel vrijwilligers hebben dezelfde vragen, die snel en eenduidig kunnen worden beantwoord. 4) Individuele vrijwilligers – structurele inzet. Bijvoorbeeld vrijwilligers die elke week met mensen gaan fietsen, of de tuin doen bij seniorencomplex. Maar ook elke week boodschappen doen voor de buurman die permanent slecht ter been is valt hier onder. Vraag van de burger: Vaak groeit dit toch uit de incidentele inzet. Maar ook mensen die zich langere tijd in willen zetten hebben soms moeite met het vinden van een passende taak. Ook hier is de vrijwilligersvacature bank van belang. 3
Wat is er al?
Weststellingwerf biedt een aantal voorzieningen aan mantelzorgers, voornamelijk vanuit de voorzieningen van de Wmo. Hulp bij het huishouden ontlast de mantelzorg voor andere, meer persoonlijke zaken, hulpmiddelen als douchestoelen maken het mogelijk deze uit te voeren. Ook subsidies aan organisaties die ondersteuning bieden aan mantelzorgers maken deel uit van de huidige voorzieningen. Op het vlak van vrijwilligers is er al heel veel. Weststellingwerf heeft een rijk en geschakeerd verenigingsleven. Sport, cultuur, het draait allemaal op en rond vrijwilligers. Dit wordt door de gemeente aangemoedigd met subsidies. Daarnaast wordt door de gemeente via Timpaan Welzijn Weststellingwerf de inzet van vrijwilligers in ouderen, jeugd en culturele instellingen aangemoedigd. Daarnaast zijn er talloze organisaties, bijvoorbeeld Lindestede en Sickengaoord die vrijwilligers werven en waar deze zich met hart en ziel inzetten. Dit doen zij, en doen zij goed, zonder steun van de gemeente. Maar er kan, en in de huidige tijd moet, er meer. 4
Wat wil de gemeente daaraan doen? Uitwerking van het beleid
De gemeente Weststellingwerf verwacht van haar burgers dat zij deelnemen aan de samenleving. Liefst zo optimaal mogelijk. Maar niet iedereen kan dat zonder hulp, en om die hulp te laten bieden door professionals is duur. En vaak ook helemaal niet nodig. Mensen kunnen vaak meer dan ze zelf denken, meer zelf regelen. Want moeten de boodschappen nou echt gedaan worden door een hulp, als de buren ook naar de supermarkt gaan? Maar het is niet altijd zo makkelijk, niet iedereen heeft een
4
Intern\9090\1
‘netwerk’, niet iedereen kent zijn buren goed genoeg om te durven vragen om hulp. Dan wil de achterbuurman het doen, maar die kent men niet. Andersom komt het ook voor: een schilderijtje opgehangen worden, of een ander klein klusje gedaan, daar zijn veel mensen best toe bereid, maar ze weten niet welke mensen dat nodig hebben. Dus een doel van de gemeente is om de vraag om hulp te koppelen aan de wens om te helpen. Dat klinkt simpel, maar heeft nogal wat voeten in de aarde. En de gemeente heeft beperkte middelen en mogelijkheden. Net zoals een ‘blik agenten’ niet zomaar op de plank staat, zijn een ‘weckpot met vrijwilligers’ of een ‘diepvriespak mantelzorgers’ er ook niet. De gemeenteraad heeft €40.000,- per jaar beschikbaar gesteld voor de uitvoering van het mantelzorg en vrijwilligersbeleid. De beschreven plannen kunnen binnen dit budget worden uitgevoerd. Er zijn verschillende soorten vrijwilligers en mantelzorgers in ‘zwaartes en gradaties’. Elk daarvan is bezien om te kijken wat de mogelijkheden van de gemeente zijn. Eerst de algemene effecten van het beleid, zoals de gemeente die beoogd. 4.1 De Drietrapsraketten: In de kadernota Armoedebeleid Weststellingwerf 2013-2016 is het idee van de drietrapsraket in het beleid geïntroduceerd. Dit is een methodiek die heel goed kan worden toegepast op het mantelzorg en vrijwilligersbeleid. Mantelzorgers: 1) Door het bieden van diensten en het wegnemen van belemmeringen, bijvoorbeeld hulp bij het activeren van het netwerk, sollicitatieplicht versoepelen, in contact brengen met lotgenoten. (strategie: faciliteren) 2) De mantelzorgers ondersteunen bij het wegnemen van problemen die hun activiteiten dreigen te verhinderen: huishoudelijke hulp, hulpmiddelen, lichte begeleiding (strategie: ondersteunen) 3) Het bieden van een vangnet op het moment dat het teveel wordt, respijtzorg, zwaardere voorzieningen, begeleiding, opvang en dagbesteding (strategie: Oplossen) Vrijwilligers: 1) Door het bieden van diensten en het aanmoedigen van initiatieven de aantallen vrijwilligers vergroten. Ook de kan de gemeente een rol spelen in het bij elkaar brengen van de juiste vrijwilliger met de juiste hulpvrager. (strategie: faciliteren) 2) De vrijwilligers en mantelzorgers ondersteunen bij het wegnemen van problemen die hun activiteiten dreigen te verhinderen (strategie: ondersteunen) 3) Het bieden van een vangnet op het moment dat het teveel wordt (strategie: Oplossen)
4.2 En nu praktisch Mantelzorg: Faciliteren: • Met De Kanteling, die per 1 januari 2013 is ingezet, wordt stevig ingezet op al deze punten. In het gesprek dat de consulenten voeren wordt uitgebreid stilgestaan bij veel facetten van het leven. De consulenten hebben daar een uitgebreide training voor doorlopen. Zij kijken, samen met de burger, breed naar de problematiek, ze vragen door. Wat gaat nog, wat niet meer. Waar liggen de problemen, hoe lost u die nu op? Waar is hulp nodig? Hierbij wordt gekeken naar het netwerk, maar ook naar wat het netwerk niet meer kan oplossen. •
Het mantelzorg steunpunt zal worden gecombineerd met taken van het Klant Contact Centrum van de gemeente, uitgevoerd door het Team Zorg, door de Vlechtwerkers in
5
Intern\9090\1
Noordwolde, en door een nog te selecteren externe organisaties. Wel zullen hier zo veel mogelijk dezelfde mensen in plaatsnemen. •
Er zijn veel mogelijkheden voor steun en ondersteuning. Naast fysieke hulp is er steun vanuit instellingen als Alzheimer en de Parkinsonvereniging, voor lotgenotencontact.. In de Digitale Sociale kaart zal worden vermeld hoe met lotgenotengroepen en belangenorganisaties in contact getreden kan worden.
•
Waardering kan op vele manieren worden geuit. Mantelzorg is zwaar en vaak verborgen werk. Lotgenoten groepen helpen wat dit betreft. Maar een ‘Dag van de mantelzorger’ kan van groot belang zijn om mantelzorgers ervan te overtuigen dat ze er niet alleen voor staan. Ook aandacht van de gemeente in de pers en bij de Wmo gesprekken kan deze waardering tonen.
Ondersteunen en Oplossen: Niet alle problemen kunnen worden opgelost, niet alle wensen vervuld. Maar er kan wel steun worden geboden, door huishoudelijke hulp om mantelzorgers te ontlasten, door het plaatsen van voorzieningen. Dat wat niet meer kan worden opgelost binnen het netwerk kan hopelijk worden ondervangen vanuit de Zorgverzekeringswet, Awbz of de Wmo: •
Respijtzorg: Even een moment rust is heel belangrijk om de batterij weer op te laden. Via een externe organisatie gaat ingezet worden op het aantrekken van vrijwilligers die korte tijd, een paar uur per week, respijtzorg willen leveren. Voor langere tijd zal professionele hulp mogelijk nodig zijn
•
Voorzieningen: Nu worden er al veel voorzieningen vanuit de Wmo geboden. Huishoudelijke hulp, fysieke hulpmiddelen als aangepaste toiletten. Dit gaat vanzelfsprekend door. Mogelijk wordt het met de nieuwe taken die op de gemeente af komen uitgebreid met andere voorzieningen
•
Dagopvang en begeleiding: Naarmate sommige ziektebeelden voortschrijden, wordt het steeds moeilijker om iemand de hele dag zelf op te vangen. Uiteindelijk is (professionele) opvang en begeleiding gedurende een deel van de dag dan een noodzaak. Momenteel is dit nog grotendeels een taak die valt onder de Awbz. Wanneer deze taken worden overgedragen naar de gemeente moet er terdege worden gelet op het feit dat deze voorzieningen in een grote vraag voorzien.
Vrijwilligerswerk: Faciliteren: • •
•
Vrijwilligersvacature bank: Dit zal opgezet worden door een externe organisatie en deels ook worden uitgevoerd door vrijwilligers. Een steunpunt waar ze vragen kunnen stellen over mogelijkheden, problemen en oplossingen die te maken hebben met vrijwilligers werk. Dit wordt eveneens ondergebracht bij een externe organisatie, in samenhang met de vacaturebank Waardering: Mensen zetten zich in voor iets. Hiervoor krijgen ze geen geld behalve misschien voor een kleine onkosten vergoeding. Waardering en respect voor wat ze doen zijn dan de munt waarmee ze worden ‘betaald’. Een belangrijke vraag van de burger is de al eerder benoemde waardering.
Ondersteunen: • •
Vrijwilligersvacaturebank en –steunpunt, helper en hulpvragende met elkaar in contact brengen Het makkelijker maken om vanuit een uitkering vrijwilligerswerk of mantelzorg te bieden (tegenprestatie)
6
Intern\9090\1
Oplossen: •
De al eerder genoemde vacaturebank speelt hier een belangrijke rol in. Deze maakt het voor iedereen mogelijk om in contact te komen met mensen die kunnen en willen helpen. Zowel op persoonlijk vlak als in verenigingszin.
7
