INTENTIEOVEREENKOMST SLAG OM DE SCHELDE Toekomst Burgercomité 70 jaar Bevrijding Bergen op Zoom e.o. 1. Inleiding Op 27 oktober 2014 is, na afloop van de herdenkingsplechtigheid op de Canadese Oorlogs- Begraafplaats in Bergen op Zoom, een intentieovereenkomst ondertekend door de ambassadeur van Canada in Nederland, de Commissarissen van de Koning in de provincies Noord-Brabant en Zeeland en de burgemeester van Bergen op Zoom. De intentieovereenkomst heeft tot doel tot (inter-)nationale erkenning te komen van de Slag om de Schelde (spoor 1). Daarnaast biedt de overeenkomst ruimte om op de thema’s sociaal-maatschappelijk, cultuur, educatie en economie de banden aan te halen tussen de regio en Canada (spoor 2). De gedachte hierbij is dat de relatie Brabantse Wal-gemeenten en Zeeland met Canada haar oorsprong kent in een turbulent verleden, dat we ons moeten blijven herinneren en dat we daarnaast vooruit moeten kijken. In het hedendaagse internationale verkeer worden verbindingen tussen gemeenschappen op eerder genoemde thema’s belangrijker. Het college heeft bij brief van 11 maart 2015 aan het comité gevraagd in overweging te willen nemen voort te blijven bestaan. Dit in aanloop naar 75 jaar Bevrijding in 2019-2020. Ons is gevraagd een voorstel aan het college aan te bieden, waarin het comité aangeeft of het tegemoet wil treden aan het verzoek van het college en zo ja, onder welke condities (incl. financiën) het comité de opdracht wil aanvaarden. Ons comité verdiept zich momenteel in de verdere aanpak. In deze notitie een eerste aanzet voor de rol van het Burgercomité 70 jaar Bevrijding Bergen op Zoom e.o. 2. Voorgeschiedenis Bij ons maar ook aan Canadese zijde leeft de opvatting dat de oorlogsinspanningen van Canada in Nederland beter belicht moeten worden. Liberation Route variant Slag om de Schelde is een flinke stap in de goede richting, evenals het Bevrijdingsmuseum Zeeland en de aanstaande uitbreiding daarvan. Daarnaast wil Canada haar jaarlijkse herdenkingsmoment verleggen naar onze regio en qua datum meer aansluiting zoeken bij de voor de Canadezen grootste slag in West-Europa: de Slag om de Schelde. 3. Samenwerking Canada op basis van herdenken en vooruitkijken De laatste jaren is op momenten intensief overleg gevoerd met Canadese spelers, om de Canadese oorlogsinspanningen met een breder publiek te kunnen delen. Daarbij is steeds het uitgangspunt geweest niet alleen verbinding te laten ontstaan die zich beperkt tot het verleden. Juist zowel aan Canadese als aan Nederlandse zijde is sprake van de idee om vooruit te kijken en inspanningen te verrichten om ook de banden aan te halen op hedendaagse thema’s. 4.Verbinding op andere thema’s Canada is een grote economische speler. In Canada is Nederland een belangrijke investeerder. Meer vertaald naar onze regio liggen economische kansen op de terreinen maintenance en biobased economy, landbouwmechanisatie en zaadveredeling. Nederland is voor Canada een zeer belangrijke diplomatieke post. Canada en Nederland onderhouden al ruim 75 jaar diplomatieke betrekkingen en de relatie tussen beide landen 1
is meer dan goed. De rol die Canada vervulde aan het einde van de Tweede Wereldoorlog Wereldoorlog is daar mede debet aan. Waar het gaat om de thema’s educatie, cultuur en economie zou Brabantse Wal-Zeeland Wal Zeeland een centrum kunnen zijn waar initiatieven bij elkaar worden gebracht. De intentieovereenkomst is ondertekend met het streven om op de onderwerpenn die in deze overeenkomst zijn benoemd tot verbinding te komen met Canada. De nadere uitwerking van de intentieovereenkomst dient te geschieden in samenspraak en samenwerking met de andere ondertekenaars en de eerder genoemde Brabantse Wal-gemeenten. Wal Bij de uitwerking moeten we rekening houden met de ondeelbaarheid van het totale pakket. Het ene thema versterkt het andere; integraliteit is geboden.
5. Eren en herdenken De daadwerkelijke inzet van Canada in Nederland verdient het om met een groter publiek publiek te worden gedeeld. Dit doet recht aan de offers die Canada heeft gebracht. Canada hecht groot belang aan het eren van haar soldaten. De Canadese regering heeft er voor gekozen de jaarlijkse herdenking plaats te laten vinden in Bergen op Zoom. De reden daarvan aarvan is dat de Canadese Oorlogs Begraafplaats in Bergen op Zoom één op één verband houdt met de Slag om de Schelde. Op de Brabantse Wal en in Zeeland zijn veel Canadese soldaten gesneuveld. Herdenkingen goed faciliteren wordt door Canada zeer belangrijk gevonden en hooglijk gewaardeerd. Ten aanzien van de component 'eren en herdenken' is de verbinding tussen onze regio en Canada helder en overzichtelijk. De algemene herdenking vindt plaats in Bergen op Zoom en is stevig verbonden aan de Slag om de Schelde. e. Naast het organiseren en uitvoeren van de herdenking kan meerwaarde worden gevonden in de aansluiting daarop van hedendaagse thema’s als leven in vrede en vrijheid. Daartoe zou een samenwerking met andere belangrijke spelers in de regio een idee kunnen zijn. We denken dan aan de Brabantse Wal-gemeenten Wal Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht, aan Bevrijdingsmuseum Zeeland als kenniscentrum van de Slag om de Schelde en de provincie Zeeland, die jaarlijks de Four Freedoms Award organiseert (het ( recht hebben bben op vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en gevrijwaard zijn van gebrek en van vrees). vrees) De vier fundamentele vrijheden bieden vanuit die achtergrond logische verbindingsmogelijkheden. 2
6. ‘Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor vo de toekomst’ Elk jaar viert Nederland dat we inmiddels meer dan 70 jaar geleden werden bevrijd van de Duitse en Japanse onderdrukking. Tegelijkertijd lijkt de wereld in brand te staan, zijn oorlog, terrorisme andere vormen van grootschalig geweld en indringende dringende vluchtelingenstromen aan de orde van de dag. Vrijheid is nog steeds niet vanzelfsprekend. Dat doet de vraag rijzen hoe het verhaal van de verschrikkingen van onderdrukking en bezetting blijvend kan worden gehouden, en hoe ons oorlogsverleden zich zic verhoudt tot de actualiteit. Zoals een deelnemer aan de Nationale Herdenking op de Dam in mei 2014 het zei: “Ik vind het belangrijk om hier te zijn omdat mijn generatie steeds minder verhalen te horen krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Onze opa’s en oma’s ’s zijn er straks niet meer, het is belangrijk om dit te blijven doen.” De herinnering leidt tot ongemakkelijke vragen over het handelen van toen én over het onvoltooide project dat de democratische rechtsstaat heet. Vragen waarop het antwoord niet eenvoudig eenvoud te geven is. De activiteiten werden georganiseerd langs twee assen: 1) Herdenking Slag om de Schelde organiseren met een (inter)nationaal kader. 2) Duidelijk maken dat leven in vrede en vrijheid volstrekt normaal maar niet vanzelfsprekend is. De kernboodschap van de activiteiten was: ‘leven in vrede en vrijheid is een groot goed, dat niet vanzelfsprekend is. Vrijheid vraagt van iedereen een grote verantwoordelijkheid en aan vrede en vrijheid moet constant worden gewerkt. Iedereen die in Nederland leeft moet zich er van bewust zijn dat onze vrijheid grote offers heeft gevraagd’. 7. invulling van activiteiten Blijven herdenken Onderzoek wijst uit dat het algemene gevoelen is dat herdenkingen moeten blijven plaatsvinden. Het onderzoek wees uit dat de belangstelling voor herdenken toeneemt, ook bij jongeren en dat de ceremonies wellicht 3
plechtstatig worden gevonden, maar niet echt de behoefte bestaat om het protocol van herdenkingsplechtigheden anders in te richten. Het merendeel van de ondervraagden is van mening dat bij herdenken geen plaats is voor het herdenken van de daders. Daar staat tegenover dat een meerderheid van de ondervraagden zeker open staat voor activiteiten die zich richten op verzoening, op voorwaarde dat die activiteiten niet plaatsvinden op de datum(s) dat de slachtoffers van oorlog en geweld worden herdacht. Vernieuwing Een vernieuwende aanpak rondom herdenken met een blik vooruit vraagt om nieuwe thema’s in te voeren. De geschiedenis herhaalt zich niet. Daarvoor is iedere gebeurtenis te uniek. Er zijn echter wel patronen waar te nemen. Waar het op aankomt, is dat we verbanden proberen te leggen tussen unieke gebeurtenissen, zoals onder meer de systematische uitroeiing van de Joden, Roma en Sinti door de nazi’s, en meer actuele ontwikkelingen. Wel moeten we de verschillen tussen vroeger en nu duidelijk benoemen, maar we mogen het trekken van parallellen ook niet uit de weg gaan. We moeten concrete verhalen vertellen om ze van generatie op generatie door te geven en ze in stand te houden. Het project Joodse Huizen, waaraan onze gemeente op 3 mei 2015 aan deel nam, is daarvan een mooi voorbeeld, maar ook de wijze waarop jonge leerlingen van het CKB op 4 mei 2015 een indringende vertolking gaven van het verhaal van Anne Frank. Verhalen hebben óók tot doel meer zicht te krijgen op de structuren die leiden tot de uitschakeling van rechtsstaat en democratie, en tot het verdwijnen van tolerantie en respect. Een nieuwe aanpak kan ook gevonden worden in verzoening. Een thema dat insteekt op eensgezindheid en verbondenheid. Dit vanuit de gedachte dat we allemaal onderdeel zijn van een ondeelbare wereld. Een dergelijke invalshoek past bijvoorbeeld uitstekend bij de rol die Canada op het wereldtoneel vervult waar het gaat als brenger en handhaver van vrede, en past bij de kernboodschap 70 jaar Bevrijding. Vereende krachten Belangrijk is ook dat we bij de invulling van de nieuwe aanpak goed rekenschap geven van de doelgroepen die we willen/moeten bereiken. De activiteiten in het teken van 70 jaar bevrijding werden in eendrachtige samenwerking tussen partijen georganiseerd: de Brabantse Wal gemeenten, beide provincies, Canadese partijen, het Bevrijdingsmuseum Zeeland. Daarnaast vond op lokaal niveau de samenwerking met de Stichting Dodenherdenking en het Veteranen Ontmoetingscentrum plaats; in de komende jaren willen we deze samenwerking intensiveren. Ons comité stelt zich in grote lijnen een volgende opbouw van activiteiten voor: -
Bestaande herdenkingen op lokaal niveau handhaven. Herdenkingen in relatie tot de Slag om de Schelde, middels regionale samenwerking, met o Jaarlijks eind oktober herdenking van de gevallenen op de Canadese begraafplaats; o op passende wijze invulling geven aan de herdenking op de Britse begraafplaats'. Vijfjaarlijks een grootschalige herdenking in samenwerking met Canadese ambassade, provincies Noord-Brabant en Zeeland, de Brabantse Wal gemeenten, Bevrijdingsmuseum Zeeland. Jaarlijks een uitwerking geven aan het thema ‘leven in vrede en vrijheid’, met daarbij aandacht voor de vraag welke doelgroepen we willen bereiken. Dit kan op gemeentelijke schaal, maar is ook denkbaar in samenwerking met het Bevrijdingsmuseum Zeeland en de provincie Zeeland/ Four Freedoms Awards. Qua vormgeving kan ook een relatie worden gelegd met de 5 mei bijeenkomst die dit jaar op initiatief van de gemeenteraad werd georganiseerd. o
-
4
8. Middelenbeslag De viering en herdenking van 70 jaar bevrijding Bergen op Zoom e.o. heeft een indrukwekkend pallet aan activiteiten opgeleverd. De totale kosten bedroegen € 100.000,- -. De gemeente Bergen op Zoom heeft daaraan € 45.000, -- bijgedragen. Dit zou betekenen dat voor een vergelijkbaar activiteitenpallet in 2019 – 2020 ongeveer € 100.000, -- (+ inflatiecorrectie) beschikbaar zou moeten zijn. Daarnaast is voor de jaarlijkse activiteiten een bedrag van ± € 8.500, -- nodig. Een idee zou kunnen zijn jaarlijks een budget van € 22.000,-- beschikbaar te stellen, waarvan de jaarlijkse activiteiten moeten worden bekostigd en het comité spaart voor de lustrumvieringen. Het tekort kan dan gevonden worden in andere subsidies en fondsen, die het comité aanschrijft. 9. Aanpak De komende periode zullen wij onze voornemens aanbieden aan de colleges van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht met de vraag of kan worden ingestemd met de voorgestane aanpak en het daaraan verbonden middelenbeslag. Bergen op Zoom, 31 augustus 2015 Burgercomité 70 jaar Bevrijding Bergen op Zoom e.o., Frans de Vos, voorzitter
5
