INSTITUUT VOOR DE OPLEIDING VAN LERAREN. Verslag

INSTITUUT VOOR DE OPLEIDING VAN LERAREN

DE DOOR (BOSLAND)CREOLEN VERHANDELDE GENEESKRACHTIGE PLANTEN IN PARAMARIBO

Een onderzoek van markten, cultuurwinkels/drogisterijen, bij straatventers en bij uitvoerhandel

Verslag

J. A. Behari-Ramdas MO-B-Biologie 2003-2005

INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD

4


SAMENVATTING

5


1. INLEIDING 1.1 Probleemstelling 1.2 Motivatie 1.3 Doelstellingen

6 7 7 8


2. MATERIAAL EN METHODE 2.1 Materiaal 2.2 Methode

9 9 11


3. RESULTATEN 3.1 Markten en straatventers 3.1.1 Observaties

14 14 16

3.1.2 Interviews en inventarisatie 3.1.2.1 De hygiëne 3.1.2.2 Algemene aspecten van geneeskrachtige planten 3.1.2.3 verkoop van geneeskrachtige planten 3.1.2.4 Inventarisatie 3.1.2.5 Bespreking van inventarisatie 3.1.2.6 Toepassingen van geïnventariseerde planten

17 17 19 20 23 36 37

3.1.3 Verkoop van alternatieve producten

40

3.2 Inventarisatie van enkele cultuurwinkels/drogisterijen

42

3.3 Interview met de heren Wijngaarde en Faria

51

3.4 Interview met privé bedrijven Odany Jewa en Amazon Herbs

52

3.5 Uitvoer van geneeskrachtige planten

55

3.6 Interview met overheidsorganen 3.6.1 Stichting Bosbeheer en Bostoezicht 3.6.2 Ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen (NH), afdeling Exportvergunningen 3.6.3 Ministerie van Handel en Industrie (HI), afdeling Macro Economisch Beleid 3.6.4 Ministerie van Handel en Industrie (HI), Internationaal Economisch Beleid

60 60 60 61 62

2

3.6.5 Ministerie van Financiële Zaken (FIZA), afdeling ASYCUDA 3.6.6 Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV), afdeling Plantenbescherming en Kwaliteitskeuringen

62 62

3.7 Verificatie en verwerking van de informatie over de geneeskrachtige planten 3.7.1 Inheemse namen niet terug gevonden in geselecteerde literatuur 3.7.2 Inheemse namen terug gevonden in geselecteerde literatuur

63 64 70


4. DISCUSSIE

94


5. AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK

101


6. SLOTWOORD

102


BRONNEN

103


REFERENTIES

104


INDEX Inheemse plantennamen Wetenschappelijke plantennamen

105 105 107a


APPENDIX Appendix 1: Vragenlijst Appendix 2: Gegevens van de geïnterviewde verkopers Appendix 3: Producten van Odany Jewa en Amazon Herbs Appendix 4: Enkele Staatsbladen

108 108 112 114 119

3

VOORWOORD Als studente aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren (I. O. L.), richting MOBBiologie, moet ik ter afronding van mijn studie een afstudeeronderzoek doen. Onderzoek geschiedt onder begeleiding of medebegeleiding van een academicus verbonden of alsnog te verbinden aan de cursus Biologie. Het praktische werk, (inclusief voorbereidend werk en verslaggeving), dient te geschieden in ten minste 4 onafgebroken maanden of bijvoorbeeld gedurende ten minste 1 jaar à 2 dagen per week. Na een complete oriëntatie op het onderzoeksplan, stelt de student in samenwerking met de begeleider(s), een onderzoeksprotocol op, dat bestaat uit o.a. titel van het onderzoek, een inleiding, een probleemstelling, een motivatie, een doelstelling, materiaal en methode, een tijdschema, te raadplegen bronnen en een voorlopige literatuurlijst. Het onderzoeksprotocol diende bij de opleidingscoördinator te worden ingediend. Na goedkeuring van het project kon met het onderzoek begonnen worden . Na afloop van het onderzoek schrijft de student een verslag in een publiceerbare vorm, waarbij dus ook gelet dient te worden op de wijze van presentatie, overzichtelijkheid, stijl en taalgebruik en typefouten. Als hoofd begeleider van dit onderzoek trad op Mw. Dr. H. L. van de Lande, docent Gewasbescherming en Fytopathologie, Discipline Biologie & Scheikunde, Faculteit Technologische Wetenschappen, Anton de Kom Universiteit van Suriname. Mw. Drs. M. C. M. Werkhoven, Hoofd van het Nationaal Herbarium van Suriname (BBS), Anton de Kom Universiteit van Suriname, heeft haar medewerking verleend bij het opstellen van het protocol van dit onderzoek en twee verslagen gecorrigeerd. Speciale dank wil ik brengen aan: - Mw. Drs. M. C. M. Werkhoven, voor het verlenen van toestemming tot het gebruik van de ruimte en het nodige equipement in en van het Herbarium - Mw. Monique Pool, voor de financiële en morele steun - Drs. Olaf Banki van het Nationaal Herbarium Nederland/Utrecht, voor de begeleiding bij het determineren van enkele planten - Mijn lieve collega’s Angela Grant, documentatie assistente van het Nationaal Herbarium, en Sabitri Ramharakh, Herbarium assistente, voor de medewerking en ondersteuning - Alle personen die een interview hebben afgestaan - De heer Mr. A. Marshall, directeur van het Instituut voor de Opleiding van Leraren, voor benodigde faciliteiten - De ADEKUS, die mij 1 dag per week vrijstelling van dienst gaf, om mijn onderzoek te doen - De heer Vinay Behari, mijn lieve echtgenoot, voor alle geduld, begrip en ondersteuning. J. A. Behari-Ramdas. Paramaribo, mei 2005.

4

SAMENVATTING In Suriname zijn de Vreedzaam Markt, de Nood Markt en de Centrale Markt het meest bekent om de verkoop van geneeskrachtige planten door (Bosland)Creolen. Daarnaast zijn er ook enkele straatventers, cultuurwinkels en drogisterijen die producten met betrekking tot de alternatieve geneeswijze binnen de Afro-Surinaamse cultuur, verkopen. Er zijn in totaal 37 verkopers geïnterviewd op de 3 bovengenoemde markten en langs de weg. Deze interviews hebben informatie over 110 geneeskrachtige plantensoorten (inclusief producten hieruit vervaardigd) opgeleverd. Van deze 110 plantensoorten zijn 94 soorten gedetermineerd tot de wetenschappelijke naam (soms slechts tot de familie- of geslachtsnaam). De verzamelde informatie is tevens vergeleken met informatie uit geselecteerde literatuur (Heyde H. , 1987 en Ostendorf F. W. ,1962). Hierbij zijn 55 inheemse plantennamen terug gevonden in geraadpleegde literatuur. De in de verkoop aangeboden geneeskrachtige planten komen meestal in verse toestand voor. Soms zijn er ook afkooksels of aftreksels van bladeren, takken, stengels/basten of van wortels, die in flessen worden verkocht. De prijzen van alle producten schommelen tussen 2 en 15 Surinaamse dollars (SRD) voor hoeveelheden tussen de 100-500 gram planten(materiaal). Geneeskrachtige planten worden verkocht naar de aard van de aandoening/ziekte: soms is één bepaalde soort plant voldoende voor een behandeling, anders wordt er een combinatie van verschillende plantensoorten/delen gebruikt. De geneeskrachtige planten worden niet alleen voor aandoeningen/ziekten gebruikt. Men gebruikt deze ook voor kruidenbaden om lichaam en geest te reinigen. De meest bekende cultuurwinkels/drugstores in Paramaribo zijn Glenn’s Koeltoeroe Winkrie, A. S. Mahabier’s drugstore en Amrish store. Deze winkels hebben in vergelijking tot de markten minder geneeskrachtige planten in de verkoop; er is een ruimer assortiment aan producten met betrekking tot de Afro-Surinaamse cultuur. Bij de postbedrijven Suriname Postal Corporation N. V. (SURPOST N.V.) en Central Freight Services Suriname (CFS) is er observatie gedaan naar de export van geneeskrachtige planten. Er zijn 51 personen met geneeskrachtige planten of producten hieruit vervaardigd, geobserveerd: 70.51 % had tussen 1-5 soorten, 17.64 % had tussen 510 soorten en 11.76 % had tussen 10-20 soorten.

5

1. INLEIDING Planten met een medicinale werking bieden de mogelijkheid tot een natuurlijke en alternatieve geneeswijze. In Suriname komen vele soorten planten voor, die voor medicinale doeleinden gebruikt worden. Als wij kijken naar onze multiculturele bevolkingssamenstelling, zien wij dat er verschillende tradities bestaan voor wat betreft de kennis over en het gebruik van geneeskrachtige planten. Geneeskrachtige planten kunnen in de vorm van kruiden, struiken, bomen of zelfs als lianen voorkomen. Verder kunnen wij sommige van deze planten bijna overal aantreffen, bijvoorbeeld op bermen, in achtertuinen, op erven, op open terreinen, in zwampen, op savannes of in het oerwoud. Behalve dat sommige geneeskrachtige planten uit de directe omgeving gehaald kunnen worden, zijn deze soort planten ook te koop. Zo zijn er bijvoorbeeld enkele drogisterijen, cultuurwinkels en markten waar deze planten/delen hiervan verkocht worden. Tegenwoordig zijn er ook vele soorten producten, gemaakt uit geneeskrachtige planten, in de verkoop. Deze kunnen variëren van tabletten, drankjes, oliën, zalven tot thee soorten en kunnen voor acute of chronische ziekte verschijnselen of als afslankmiddel worden gebruikt. In dit verslag is er een uiteenzetting gegeven van een onderzoek over de door (Bosland)Creolen verhandelde geneeskrachtige planten/producten hieruit vervaardigd. Het onderzoek heeft plaats gevonden in Paramaribo, voornamelijk op enkele markten, in bepaalde cultuurwinkels, in enkele drogisterijen en bij enkele straatventers en werd opgesplitst in 3 delen. Hierbij is er middels zelfstudie, observaties, interviews en inventarisaties getracht inzicht te krijgen in de door (Bosland)Creolen verhandelde geneeskrachtige planten. Voor elk deel onderzoek werd er een aparte lijst van materialen opgesteld. De verzamelde informatie is ten slotte vergeleken en besproken met informatie uit literatuur over geneeskrachtige planten in Suriname. Behalve op de bovengenoemde plaatsen is er ook informatie verzameld bij 2 personen die zich bezig houden met de Afro-Surinaamse cultuur, 2 privé bedrijven, 2 postbedrijven en bij 4 overheidsorganen.

6

1.1 Probleemstelling In Suriname zijn er heel wat onderzoekingen gedaan op het gebied van medicinale planten. Deze onderzoekingen kunnen betrekking hebben gehad op bijvoorbeeld: 1. antimicrobiële activiteiten van sommige medicinale planten 2. de werking van bepaalde soorten medicinale planten tegen bepaalde ziekten, bijvoorbeeld hart en vaatziekten 3. onderzoek over het gebruik van medicinale planten bij een bepaalde etnische groep. Opmerkelijk is dat er bijna geen onderzoek gedaan is (specifiek) aan geneeskrachtige planten die verhandeld worden in Suriname. Aan de volgende aspecten is er voor zover bekend, nog geen aandacht besteed: - welke geneeskrachtige planten verhandeld worden - of er instanties zijn die toezicht houden over wat er allemaal verhandeld wordt - of deze planten bij wet verhandeld mogen worden - of er een vergunning nodig is - vanwaar deze planten gehaald worden - hoe de prijzen worden vastgesteld - of er ook beschermde plantensoorten, tussen de massa die verhandeld wordt, zich bevinden.

1.2 Motivatie De belangstelling voor planten met een medicinale werking heb ik van huis uit. Vaker werden diverse bladeren verzameld om te gebruiken bij bepaalde verschijnselen. Enkele voorbeelden zijn: - manya bladeren om de olie van de bladsteel aan te brengen op zere ogen (aan de buiten kant van het oog) - niem bladeren om een afkooksel te drinken als thee bij koorts of om een bad te nemen tegen hitte uitslag - zuurzak bladeren in een kussensloop bij slapeloosheid. Tijdens mijn studiejaren op het I.O.L heb ik bij diverse cursusonderdelen gekozen voor een onderwerp op het gebied van medicinale planten, bijvoorbeeld: - "Fruitbomen als bron van medicijnen" (Voeding en Gezondheid) - " Medicinale planten in relatie tot Bioprospecting and Biosafety" (Vaktechnisch seminar) - "Methoden voor het verzamelen van medicinale planten" (Medicinale Planten). Gelet op het feit dat Mw. Dr. H. L. v. d. Lande een onderzoeksprogramma ("Medicinale Planten") zal opzetten, en ik een afstudeeronderzoek moest doen voor mijn MOB-Biologie studie, had ik de mogelijkheid een onderwerp binnen dit kader te kiezen. Mevrouw Dr. H. L. v. d. Lande kwam met het voorstel om mijn afstudeeronderzoek te doen op het gebied van "In Suriname verhandelde en in gebruik zijnde producten op basis van medicinale planten".

7

1.3 Doelstellingen 1- Inzicht verkrijgen in de door (Bosland)Creolen verhandelde geneeskrachtige planten in Paramaribo, 2- Schriftelijk vastleggen van oraal overgedragen kennis (door middel van o.a. interviews) door bovengenoemde onderzoeksgroep(en).

8

2. MATERIAAL EN METHODE In dit hoofdstuk zijn de benodigde materialen en onderzoeksmethodieken uiteengezet in twee paragrafen. Gezien het onderwerp " Medicinale planten" veel omvattend is moest een onderzoeksvlak worden afgebakend. Hierbij werd uit gegaan van de volgende basis vraagstellingen: - Wat wil je precies onderzoeken? - Waar of bij wie wil je onderzoeken? - Wat is het doel of wat zijn de doelstellingen van het onderzoek? Vervolgens werd een selectie gemaakt van locaties waar belangrijke informatie verzameld zou kunnen worden: - Op markten - Bij straatventers - In drogisterijen - In Cultuurwinkels - Postbedrijven (= internationale handel) - Overheidsorganen - Privé bedrijven - Individuen die zich bezig houden met de Afro-Surinaamse cultuur. Hierna werd nagegaan welke mogelijke methodieken en benodigde materialen van toepassing zouden kunnen zijn.

2.1 Materiaal Er werden 3 stappen onderscheiden: a) Het observeren van verhandelde geneeskrachtige planten en het interviewen van de betreffende verkopers b) Het conserveren van opgekochte of verzamelde geneeskrachtige planten c) Het verifiëren van de verzamelde gegevens over deze planten. A: Materiaal voor observatie, interviews en inventarisatie Voor het observeren, interviewen en inventariseren waren er van te voren 3-groepen van zowel meerkeuze als open vragen opgesteld (zie Appendix 1). De bedoeling van deze vragen was om verschillende aspecten van geneeskrachtige planten in de verkoop op markten, bij straatventers en in cultuurwinkels/drogisterijen te onderzoeken. Bovendien gaven deze vragenlijsten de mogelijkheid een uniforme aanpak te volgen. Voor interviews met overheidsorganen, privé bedrijven en met individuen die zich bezig houden met de Afro-Surinaamse cultuur, zijn er geen uniforme vragen (zoals hierboven genoemd) opgesteld. Afhankelijk van de te benaderen instanties of personen werd er vooraf een vragenlijst opgemaakt. Verder is er gebruik gemaakt van een "voice recorder" om, waar mogelijk, de interviews vast te leggen op een cassetteband.

9

B: Materiaal voor conserveren van de geneeskrachtige planten De benodigdheden voor het conserveren van de geneeskrachtige planten waren: - schrijfgerij - een snoeischaar - krantenpapier - houten plantenpers - metalenplaten - een elektrische droogoven C: Materiaal voor verifiëren, determineren en verwerken Voor het verifiëren van de juiste schrijfwijze van inheemse plantennamen werd er gebruikt gemaakt van de volgende literatuurwerken: 1. Klooster van ’t Ch. I. E.A. et all. 2003. Blumea. Index of vernacular plant names of Suriname. 2. Staatsblad van de Republiek Suriname. Resolutie van 15 juli 1986 No. 4501, inzake vaststelling officiële spelling voor het SRANAN (-TONGO). 3. Woordenlijst Sranan-Nederlands/Nederlands-Sranan/English-Sranan, Stichting Volkslectuur Suriname, 1995. Voor het determineren van de planten werden de volgende materialen gebruikt: 1. een loep (net een vergrootglas) 2. een binoculair (net een microscoop) 3. scalpel, pincetten, prepareernaalden 4. petrischalen 5. sleutels1 (zie referentie) 6. voucher speciemens2 in het Herbarium3. Het vergelijken van gegevens van geïnventariseerde plantensoorten vond plaats op basis van de volgende literatuurwerken: - Nuttige en sierplanten van Suriname, Ostendorf F. W., 1962. - Medicijn planten in Suriname (Den dresi wiwiri foe Sranan), Heyde H., 1987. - Wandelflora van Suriname (Fa Yu Kan Tak’ Mi No Moi, deel 1), STINASU, 1976. - Woordenlijst Sranan-Nederlands/Nederlands-Sranan/English-Sranan, Stichting Volkslectuur Suriname, 1995.

1

Zijn literatuurwerken waarmee wetenschappelijke planten namen achterhaald kunnen worden. In deze literatuurwerken zijn de belangrijkste kenmerken van planten opgenomen en moeten deze stap voor stap worden na gekeken. 2 Zijn gedroogde plantensoorten die als referentie materiaal bewaard zijn in het Herbarium. 3 Is een instituut waar collecties van voornamelijk gedroogd plantenmateriaal bewaard worden.

10

2.2 Methode Het onderzoeksvlak was op te splitsen in 3 delen: 1. Literatuurstudie 2. Veldonderzoek 3. Conserveren van opgekochte/verzamelde geneeskrachtige planten en verificatie en verwerking van verzamelde informatie. Er werd, op basis van literatuurstudie, voor de aanvang van het veldonderzoek een checklist opgesteld van medicinale planten die mogelijk aan de orde zouden kunnen komen. Het veldonderzoek was gebaseerd op: - opgedane ervaringen bij eerder onderzoek in het kader van mijn taken als assistent curator op het Nationaal Herbarium van Suriname - voorbeelden van interview structuren uit enkele verslagen (Klooster van ’t Ch. I. E. A. 2000. Het gebruik van medicinale planten door Surinamers in Amsterdam en Verwey C.P.H. 2002. Non-wood Forest Products in Suriname. Inventarisatie van verhandelde vruchten en kruidachtige planten) Deel 1: Literatuurstudie Doel: Kennis verrijken ten aanzien van de soorten en het gebruik van geneeskrachtige planten in Suriname. Bij de literatuurstudie werden verschillende publicaties over geneeskrachtige planten in Suriname bestudeerd. De informatie die van belang was voor het onderzoek betrof de volgende punten: - Namen van de geneeskrachtige planten (wetenschappelijke en inheemse), - Delen van de geneeskrachtige planten die medicinaal aangewend worden, - Ziekten/aandoeningen/verschijnselen waarvoor/waartegen de geneeskrachtige, planten gebruikt worden, - De wijze van toepassen. De literatuurwerken/publicaties zijn gehaald uit de bibliotheken van het Nationaal Herbarium van Suriname, de Nationale Zoologische Collectie, Anton de Kom Universiteit van Suriname, het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij. Deel 2: Veldonderzoek Doel: Informatie vastleggen over in Suriname verhandelde geneeskrachtige planten. Voor het verzamelen van de nodige informatie is er gekozen voor de methoden van inventarisaties en interviews. Observaties, interviews en inventarisaties op de markten en bij straatventers met geneeskrachtige planten, hebben a-select plaats gevonden. Alvorens te beginnen met de

11

activiteiten, werden standhouders op de hoogte gesteld van het onderzoek en werd hen tevens duidelijk gemaakt dat zij vrij waren in het beantwoorden van vragen. Gezien de diverse locaties, wordt het veldonderzoek opgesplitst in 6-verschillende subonderdelen: 1. Observaties, interviews en inventarisatie op markten en bij straatventers Bij de observaties werd het lijstje met de opgestelde meerkeuzevragen (zie Appendix 1) af gegaan en aangekruist om betreffende informatie vast te leggen. Interviews werden afgenomen door middel van het stellen van meerkeuzevragen (zie Appendix 1, onder letters A, B en C). De verzamelde gegevens, inclusief de datum, de plaats, de naam en de afkomst van de geïnterviewde, werden steeds in chronologische volgorde op een apart blad vermeld. Bij het inventariseren is er middels vragen (zie Appendix 1, onder letter D) geïnformeerd naar belangrijke aspecten van de geneeskrachtige planten, bijvoorbeeld de inheemse naam en de toepassing. Vervolgens zijn er geneeskrachtige planten/delen hiervan opgekocht, bedoeld als referentie materiaal. Van de meest algemeen voorkomende soorten zoals redikatun, kushwe, gronposren, konsakawiwiri etc., werd slechts de nodige informatie genoteerd; deze planten werden uit de directe omgeving verzameld. Opgekochte/verzamelde planten werden voorzien van een verzamelnummer. Dit nummer is een combinatie van de initialen van de verzamelaar (in dit geval JB van Joeliaka Behari) en een nummer in chronologische volgorde van verzamelen. De verzamelnummers zijn niet nodig geacht te ververmelden in dit verslag, omdat het slechts van belang is voor het maken van een aparte collectie van geneeskrachtige planten verzameld bij dit onderzoek. 2. Inventarisatie in cultuurwinkel/drogisterijen Bij deze observaties is er idem gebruik gemaakt van het lijstje met de meerkeuze vragen. 3. Interviews met privé bedrijven 4. Interviews met individuen die zich bezig houden met de Afro-Surinaamse cultuur 5. Observatie van uitvoer van geneeskrachtige planten. Voor wat betreft de uitvoer van geneeskrachtige planten, werd er volgens een vragenlijst (zie vragen voor observatie bij uitvoer van geneeskrachtige planten, pagina 9/10) observatie gedaan bij diverse postbedrijven in Paramaribo. 6. Interviews met overheidsorganen

12

Deel 3: Conserveren van verzamelde geneeskrachtige planten en verificatie en verwerking van verzamelde informatie. Doel: Het totaal aan verzamelde informatie verifiëren, vergelijken, bediscussiëren en verwerken tot een verslag. Conserveren van de opgekochte geneeskrachtige planten Vers opgekochte of verzamelde planten werden ingelegd in krantenpapier waarop het verzamelnummer en de inheemse naam steeds vermeld werd. Vervolgens werden de ingelegde planten in houten plantenpers gedaan voor één dag. Dit is nodig om de planten in een zodanige stand te krijgen dat de aanwezige kenmerken duidelijk te zien vallen. Na één dag in de houtenplanten pers gelegen te hebben werden de ingelegde planten overgezet in een metalenpers4 om vervolgens gedroogd te worden in een elektrische droogoven. Drogen gebeurde bij een ideale temperatuur van 80°C voor 24 uur. Het drogen is bedoeld om de houdbaarheid van de planten te vergroten. Droog opgekochte plantenmateriaal werden gewoon bewaard. Verificatie De opgekochte geneeskrachtige planten en verzamelde informatie over de aspecten van geneeskrachtige planten werden geverifieerd. Verificatie vond plaats door te determineren5 met behulp van specifieke literatuur en door vergelijken met materiaal in het Nationaal Herbarium (= herbarium voucher soorten). Verwerking Bij het verwerken van verzamelde informatie werden resultaten van de diverse observaties en interviews (waar mogelijk) met elkaar vergeleken, uiteengezet en bediscussieerd. Het vergelijken van de informatie over de geïnventariseerde geneeskrachtige planten met informatie uit betreffende literatuur, heeft betrekking op slechts die planten welke onder de geïnventariseerde namen terug te vinden zijn in de literatuur. Voor deze vergelijking is er gekozen voor specifieke literatuur.

4

Is een pers die bestaat uit metalen golfplatten om de warmte vast te houden en deze over de gehele pers te verspreiden en viltpapier om het vocht dat uit de planten komt tijdens het drogen op te vangen 5 Is het vaststellen van de plantnaam op grond van de kenmerken.

13

3. RESULTATEN De resultaten die besproken worden in dit hoofdstuk zijn verzameld bij de verschillende onderdelen van het veldonderzoek. Op de hierna volgende locaties is er veldonderzoek gedaan: 1- De Centrale-Markt, de Vreedzaam-Markt, de Nood-Markt (Markt Zuid) en bij straatventers met geneeskrachtige planten; 2- Glenn’s Koeltoeroe Winkrie, Mahabier Drogisterij, Amrish Store; 3- Dhr. I. Wijngaarde, Dhr. R. S. Faria 4- Odany Jewa, Amazon Herbs (Tropilab) 5- SURPOST, Central Freight Services Suriname; 6- Overheidsorganen: Ministerie van Handel en Industrie, Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij, Ministerie van Natuurbeheer, Ministerie van Binnenlandse zaken

3.1 Markten en straatventers Over het algemeen is bekend dat de Centrale-Markt, de Nood-Markt en de VreedzaamMarkt de 3 grote markten zijn in Paramaribo, waar ook vele (Bosland)Creolen hun producten verhandelen: geneeskrachtige planten, producten vervaardigt uit geneeskrachtige planten, aardvruchten, cassavebrood, Dosi (cassavebroodjes gevuld met zoet gebakken kokosnoot/gember), Pimba (kaolien) en andere artikelen met betrekking tot de Afro-Surinaamse cultuur. Ook zijn er onder de straatventer enkele (Bosland)Creolen, die geneeskrachtige planten verhandelen langs de weg. Op de Vreedzaam-Markt staan er ongeveer 185-200 verkopers die uitsluitend geneeskrachtige planten/producten hieruit vervaardigd, aardvruchten, aardewerken, souvenirs en andere alternatieve producten/artikel (bestemd voor speciale doeleinden binnen bepaalde culturen) verkopen. De meeste verkopers (2/3 deel) behoren tot de (Bosland)Creoolse bevolkingsgroep; de overige standhouders (1/3 deel) behoren tot de inheemse bevolkingsgroep. De Nood-Markt heeft ongeveer 30-40 (Bosland)Creoolse standhouders met geneeskrachtige planten en andere producten zoals hierboven genoemd. Op de Centrale-Markt zijn ongeveer 10-15 (Bosland)Creoolse verkopers met geneeskrachtige planten/producten hieruit vervaardigd, aardvruchten en of alternatieve producten voor culturele doeleinden. Aan straatventers waren er 4 van (Bosland)Creoolse afkomst die geneeskrachtige planten of delen hiervan verkopen. De bovengenoemde aantallen aan verkopers zijn geschatte waarden, omdat niet alle standhouders aanwezig waren op het moment van de telling. Bovendien komt het wel eens voor dat één standhouder 2 tot 3 stands voor zichzelf heeft; het tellen van de stands had dus geen nut.

14

De naam (Bosland)Creolen kan in dit opzicht (schrijfwijze) op 2 manieren opgevat worden: Boslandcreolen of Creolen. Met de term Boslandcreolen worden de Marrons bedoeld, die oorspronkelijk uit het binnenland komen; met de term Creolen worden de afstammelingen bedoeld welke hun bestaan voornamelijk in de kustvlakte hebben. In Suriname komen 6 groepen Boslandcreolen voor die op verschillende plaats en in het binnenland wonen. Deze groepen zijn: - Boni’s en Alucu’s (aan de Lawa met als vestiging Cottica) - Kwinti’s (aan de Coppename en de Boven Saramacca; het hoofd kapitein woont in Kaimanston) - Matuariërs (Midden en Boven Saramacca met als zetel van de granman Pusugrunu) - Ndjuka’s of Aucaners (aan de Tapanahoni, Marowijne, Cottica, Boven Commewijne en Sarakreek met al zetel van de granman Dritabiki) - Paramaccaners (aan de Marowijne met als zetel van de granman Langatabiki) - Saramaccaners (aan de Boven Suriname, de Gran Rio, de Pikin Rio en ten noorden van het Brokopondo Stuwmeer met als zetel van de granman Asidonopo) Deze groepen hebben ongeveer dezelfde historische en culturele achtergronden, maar vertonen nogal verschillen in taal en cultuur. Cultureel kan onderscheid gemaakt worden tussen de in Centraal Suriname gevestigde Saramaccaners, Matuariërs en Kwinti’s en die in Oost Suriname gevestigde Ndjuka’s, Paramaccaners en Alucu’s In totaal zijn er 37 verkopers (zie Appendix 2) bereid gevonden informatie te verstrekken: 3 van de Centrale-Markt, 16 van de Nood -Markt, 16 van de Vreedzaam-Markt en 2 van de wegstands. Niet alle geïnterviewde standhouders waren bereid hun naam en de plaats van afkomst door te geven. Slecht 13 verkopers gaven de plaats van afkomst door: - Boven Saramacca (1) - Brokopondo (1) - Cottica Kamp, Saramacca rivier (1) - Drie-tabbetje (1) - Granman Gason kondre, Afobaka (1) - Marowijne (1) - Peluli kreek (1) - Santigron (2) - Tapanahoni (4) Uit het bovenstaande kunnen wij concluderen dat er onder de geïnterviewde verkopers zeker wel Saramaccaners, Aucaners, Paramaccaners en Kwinti’s aanwezig waren. Onder de geïnterviewde personen bevonden zich 36 vrouwen en 1 man; 15 van de geïnterviewde personen werden geschat een leeftijd te hebben tussen 30-40 jaar en 22 personen een leeftijd tussen 40-50 jaar.

15

Alle informaties verzameld met behulp van observaties, interviews en inventarisaties zijn uiteengezet in tabellen in het vervolg van deze paragraaf. 3.1.1 Observaties Eén van de onderdelen van het veldonderzoek was het observeren van de in de verkoop aangeboden geneeskrachtige planten en of van producten hieruit vervaardigd. Zoals eerder vermeld zijn deze observaties aan de hand van enkele standaard meerkeuzevragen gedaan. De verkregen resultaten zijn verwerkt in tabel 1. Tabel 1: Resultaten van observaties op markten en bij straatventers Vraag Wordt er meer vers of gedroogd materiaal verkocht?

50 % is vers (12 personen)

Antwoord 80 % is vers (13 personen)

100 % vers materiaal (0 personen)

100 %droog materiaal (12 personen)

Waar en hoe worden de planten gelegd voor de verkoop?

Op de verkooptafel (12 personen)

Op de verkooptafel in een teil of iets dergelijks (25 personen)

Op de grond op een onderlegger (0 personen)

Op de grond in een teil of iets dergelijks (0 personen)

Wordt het materiaal verpakt?

Alle droge planten of delen daarvan worden verpakt in plastic/krantenpapi er/folie (0 personen)

Alle verse planten of delen daarvan worden verpakt in plastic/krantenpapier/ folie/vruchtennet (0 personen)

Zowel droog als vers materiaal wordt verpakt (0 personen)

het materiaal wordt niet verpakt (37 personen)

Zijn de planten op een bepaalde manier gesorteerd voor de verkoop?

Droge planten apart, verse planten apart en losse plantendelen apart (25 personen)

Droge planten en verse planten worden bij elkaar gezet (0 personen)

Niet van toepassing (12 personen)

Zijn er beschimmelde planten of plantendelen te zien?

Bij planten die aan het verwelken zijn (0 personen)

Bij verse planten (0 personen)

Bij droge planten (0 personen)

Worden er ook andere benodigdheden verkocht die betrekking hebben op de alternatieve geneeswijze met planten?

Voornamelijk veren, kralen, steentjes, touwtjes, zand of klei soorten en aardewerk (32 personen)

Neen (5 personen)

Worden er ook oliesoorten en of vetten verkocht?

Ja: o.a. kokos olie, krapa olie, hoepel olie (30 personen)

Neen (7 personen)

Bij geen enkele plant (37 personen)

Opmerking: het aantal personen tussen haakjes, bijvoorbeeld (30 personen) = het totale aantal dat hetzelfde antwoord gaf.

16

Uit deze resultaten is gebleken dat 35.14 % van de geïnterviewde verkopers in vergelijking tot droog plantenmateriaal meer vers materiaal verkocht, 32.43 % van de verkopers bleken evenveel vers als droog materiaal te verkopen, terwijl 32.43 % alleen droog materiaal verkocht. De geneeskrachtige planten worden over het algemeen op de verkooptafels, op kleden of in teilen gelegd voor de verkoop; dit bleek bij 67.57 % van de verkopers het geval te zijn. Bepaalde verkopers (32.43 %) legden de planten direct op de verkooptafel. Het plantenmateriaal wordt niet verpakt in plastic of ander verpakkingsmateriaal (behalve bepaalde zaden en olie soorten). Het materiaal wordt tot bundeltjes van bij elkaar horende kruiden, takken met bladeren of bladeren gemaakt, die naar schatting tussen de 200 en 500 gram wogen. Bij 67.57 % van de geïnterviewde verkopers was het plantenmateriaal in groepen opgesplitst: vers materiaal bij elkaar en droge materiaal bij elkaar. Binnen deze groepen was het plantenmateriaal weer gescheiden; lianen, takken met bladeren, bladeren, boomschorsen, bloemen, vruchten en zaden worden allemaal apart gesorteerd. Bij 32.43 % van de verkopers was deze vraag niet van toepassing, omdat zij of alleen droge of alleen vers materiaal verkochten. Naast het plantenmateriaal verkopen de meeste geïnterviewde standhouders (86.49 %) ook verschillende soorten artikelen die gebruikt worden bij de alternatieve geneeswijze met geneeskrachtige planten, bijvoorbeeld: zaden, harssoorten, kralensoorten, veren van vogelsoorten, sommige dierlijke lichaamsdelen, schelpen, aardewerk, antieke flessen. Aan olie en of eventuele vet soorten had 81.08 % van de verkopers deze in de verkoop. 3.1.2 Interviews en inventarisatie De afgenomen interviews en gemaakte inventarisatie hadden betrekking op verschillende aspecten van geneeskrachtige planten in de verkoop. De resultaten van de interviews en inventarisaties zijn onder de hierna volgende paragrafen weergegeven. 3.1.2.1 De behandeling van geneeskrachtige planten in de verkoop Interviews over de hygiënische omstandigheden van geneeskrachtige planten in de verkoop, heeft plaats gevonden volgens een standaard meerkeuzen vragenlijst. In tabel 2 zijn de vragen met bijbehorende antwoorden weergegeven. Tabel 2: De behandeling van de geneeskrachtige planten/delen hiervan Vraag Wordt het materiaal eerst behandeld of verwerkt voordat het verkocht wordt?

Alle/bepaalde planten worden gedroogd voor 1 a 3 dagen in de zon (1 persoon)

Antwoord Alle/bepaalde planten worden gedroogd voor 1 a 3 dagen in de schaduw (0 personen)

Sommige planten worden eerst gedroogd, maar dan om het verder te verwerken (bijv. thee maken) (7 personen)

De planten worden in dezelfde toestand verkocht zoals deze opgekocht worden (29 personen)

17

Vervolg Tabel 2 Vraag Hoe lang blijven de planten goed voor verkoop?

Een week (0 personen)

Antwoord Tussen 1 en 2 weken (1 persoon)

Tussen 2 en 3 weken (15 personen)

Langer dan 3 weken (21 personen)

Hoe worden de planten bewaard na een dag verkopen?

In jute/ zwarte/plastiek zakken en dan in kasten/laden (33 personen)

Zonder te verpakken in kasten/laden (1 persoon)

Op de verkoop tafels, overdekt met een mantel (3 personen)

Op de verkoop tafels, in teilen of iets dergelijks, overdekt met een mantel (0 personen)

Worden de planten iedere dag gecontroleerd voordat ze verkocht worden?

Ja, maar alleen de droge planten (0 personen)

Ja, maar alleen de verse planten (0 personen)

Ja, zowel de droge als de verse planten (37 personen)

Neen er vind geen controle plaats (0 personen)

Opmerking: het aantal personen tussen haakjes, bijvoorbeeld (30 personen) = het totale aantal dat hetzelfde antwoord gaf.

Alle geneeskrachtige planten worden in verse toestand opgekocht; eenmaal opgekocht worden de planten in dezelfde toestand weer verkocht: 78.38 % van de geïnterviewde verkopers beweert de planten in dezelfde toestand weer te verkopen, 18.92 % droogt of verwerkt bepaalde plantensoorten eerst (bijvoorbeeld tot olie) en 2.7 % beweert alle planten eerst te drogen en dan te verkopen. Geneeskrachtige planten of delen hiervan die slechts in verse toestand gebruikt kunnen worden, blijven slechts voor een bepaalde tijd goed voor de verkoop: 2.7 % van de geïnterviewde verkopers vermelde tussen 1-2 weken en 40.54 % zegt tussen 2-3 weken. Planten waarvan de toestand (droog of vers) niet veel uit maakt voor het medicinaal aanwenden, blijven langer behouden voor de verkoop: 56.76 % beweert meer dan 3 weken. Na een dag verkopen, wordt het plantenmateriaal bewaard: 89.19 % van de verkopers bewaart het materiaal in jute/zwarte/plastiek zakken, alvorens deze in de laden van de verkoop tafel weg te zetten. Sommige verkopers (8.11 %) laten het plantenmateriaal op de verkooptafel liggen, maar dan wel overdekt met een mantel of iets dergelijks. Alle verkopers vermelden de planten iedere dag te controleren op de aanwezigheid van schimmels of vraten.

18

3.1.2.2 Algemene aspecten van geneeskrachtige planten De informatie over algemene aspecten van de geneeskrachtige planten staat in tabel 3. Tabel 3: Algemene aspecten van de geneeskrachtige planten Vraag Maakt de toestand (vers of droog) van de plant uit, lettend op het doel waarvoor het gebruikt wordt?

Voor sommige planten (30 personen)

Antwoord Voor alle planten (0 personen)

Voor geen enkele plant (7 personen)

Worden er gebruiksaanwijzingen gegeven bij het verkopen van deze planten?

Aan iedere klant (3 personen)

Aan klanten die daarover vragen (34 personen)

Neen, omdat de gebruiksaanwijzingen bekend zijn (0 personen)

Wordt er aangegeven hoe vaak de medicinale planten als medicijn aangewend mogen worden?

Vaak (14 personen)

Alleen als er om gevraagd wordt (23 personen)

Neen (0 personen)

Van waar heeft de Kennis opgedaan Kennis opgedaan verkoper de kennis binnen de vanuit boeken m.b.t. het gebruik van familie kring (0 personen) de medicinale planten (37 personen) Opmerking: het aantal personen tussen haakjes, bijvoorbeeld (30 personen) = het totale aantal dat hetzelfde antwoord gaf.

Zoals eerder vermeld (zie onderdeel A) droogt het opgekochte plantenmateriaal op den duur. Sommige planten worden, lettend op het doel waarvoor zij gebruikt worden, uitsluitend in verse toestand gebruikt. Voor andere planten maakt de toestand niet veel uit: 81.08 % van de betreffende verkopers ververmelde dat de toestand van de planten wel uitmaakt, terwijl 18.92 % aanhaalde dat de toestand niet uitmaakt. Voorlichting over het gebruik van geneeskrachtige planten wordt ook gegeven: 91.89 % van de geïnterviewde standhouders haalde aan deze informatie pas dan te geven als ernaar gevraagd wordt, terwijl 8.11 % die informatie aan iedere klant door geeft. Klanten worden ook erop gewezen hoe vaak de geneeskrachtige planten gebruikt mogen worden: 37.84 % van de geïnterviewde verkopers geeft het aan iedere klant door, terwijl 62.16 % dat alleen doet als er om gevraagd wordt. Alle standhouders gaven aan, de kennis met betrekking tot het gebruik van geneeskrachtige planten geërfd te hebben van hun voorouders.

19

3.1.2.3 Verkoop van geneeskrachtige planten In tabel 4 zijn de meerkeuze vragen en antwoorden van de interviews over de verkoop van geneeskrachtige planten uiteengezet. Tabel 4: Verkoop van de geneeskrachtige planten Vraag Hoeveel soorten planten heeft een verkoper ongeveer?

Tussen 5 – 10 soorten (12 personen)

Antwoord Tussen 10- 20 soorten (17 personen)

Tussen 20 – 30 soorten (8 personen)

Tussen 30 – 40 soorten (0 personen)

Waarvoor of waartegen worden de meest verkochte geneeskrachtige planten gebruikt?

Voor vrouwen die: die de vagina willen reinigen na de bevalling, tijdens de menstruatie of als routine (37 personen)

Voor het baden bij culturele doeleinden (0 personen)

Tegen hoge bloeddruk, suikerziekte (0 personen)

Tegen koorts, griep, keelpijn, hoest, verstopte neus (0 personen)

Worden er speciale kruiden verkocht tegen:

Hart-en vaatziekten (0 personen)

Hoge bloeddruk en of Suikerziekte (8 personen)

Kanker en of Aids (0 personen)

Malaria (2 personen)

Hoe worden de verkoopprijzen van de geneeskrachtige kruiden vast gesteld?

Afhankelijk van de inkoopprijs (37 personen)

Afhankelijk van de plaats en de afstand van waar de kruiden gehaald worden (0 personen)

Afhankelijk van de grote van de planten en plantendelen (0 personen)

Afhankelijk van het gewicht van een bosje, een bundel of van een stuk stam (0 personen)

Wat voor soort klanten kopen de geneeskrachtige planten het meest?

Klanten die kennis hebben over het gebruik van geneeskrachtige planten (37 personen)

Klanten die een beetje kennis hebben over het gebruik van geneeskrachtige planten (0 personen)

Klanten die niet bekend zijn met de geneeskrachtige planten, maar deze wel willen uitproberen (0 personen)

Welke bevolkingsgroepen kopen geneeskrachtige planten?

Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen, Javanen en Chinezen (37 personen) Boslandcreolen (27 personen)

Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen (0 personen)

Boslandcreolen, Creolen (0 personen)

Creolen (10 personen)

Hindoestanen (0 personen)

Welke bevolkingsgroep koopt het meest geneeskrachtige planten?

Javanen en Chinezen (0 personen)

20

Vervolg Tabel 4 Vraag Wie kopen het meest geneeskrachtige kruiden, vrouwen of mannen?

Vrouwen (24 personen)

Antwoord Mannen (0 personen)

Beide kopen evenveel (13 personen)

Welke leeftijdscategorie kent de grootste groep klanten?

Tussen 18 – 35 jaar (0 personen)

Tussen 35 – 50 jaar (37 personen)

Tussen 50-65 jaar (0 personen)

Tussen 65 – 70 jaar (0 personen)

Kopen toeristen ook? Hoeveel kopen de toeristen?

Vaak (2 personen)

Soms (35 personen)

Grote hoeveelheden van één soort (0 personen)

Grote hoeveelheden van verschillende soorten (7 personen)

Neen (0 personen) Kleine hoeveelheden van één soort (7 personen)

Tot welke bevolkingsgroep behoren de toeristen?

Boslandcreolen en Creolen (2 personen)

Boslandcreolen, Creolen en Hindoestanen (10 personen)

Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen en Javanen (0 personen)

Bosland Creolen, creolen en Blanken (25 personen)

Welke bevolkingsgroep onder de toeristen koopt het meest?

Boslandcreolen (37 personen)

Creolen (0 personen)

Hindoestanen (0 personen)

Javanen (0 personen)

Kleine hoeveelheden van verschillende soorten (23 personen)

Om mee te nemen Om die voor culturele naar het doeleinden te gebruiken buitenland voor in Suriname eigen gebruik of (6 personen) voor derden (31 personen) Opmerking: het aantal personen tussen haakjes, bijvoorbeeld (30 personen) = het totale aantal dat hetzelfde antwoord gaf. Met welk doel kopen de toeristen?

De meeste geïnterviewde standhouders, 45.95 %, hebben tussen10-20 soorten geneeskrachtige planten in de verkoop, 32.43 % van de verkopers heeft tussen 5-10 soorten en 21.62 % heeft tussen 20-30 soorten geneeskrachtige planten. Alle geïnterviewde verkopers gaven aan dat de meest verkochte geneeskrachtige planten die planten zijn welke door vrouwen worden gebruikt voor het wassen en stomen van de vagina na de bevalling, bij pijn in de baarmoeder, tijdens de menstruatie of voor een langdurig seksgenot of gewoon als routine.

21

Voor hart en vaatziekten, kanker en AIDS hadden geen van de standhouders geneeskrachtige planten of producten hieruit vervaardigd in de verkoop. Voor hoge bloeddruk waren er 3-soorten planten: loksibuba (Hymenaea courbaril L. var. courbaril; Caesalpiniaceae), oprububa (Copaifera guianensis Desf.; Caesalpiniaceae) en eiwitwiwiri (Microtea debilis Swartz; Phytolaccaceae). Voor suikerziekte werd één soort plantendeel verkocht: oprububu (soms ook opru-olie) (Copaifera guianensis Desf.; Caesalpiniaceae). Van alle geïnterviewde verkopers had 21.62 % geneeskrachtige planten of delen hiervan voor zowel hoge bloeddruk als voor suikerziekte. Tegen malaria (koorts) had 5.41 % van de verkopers een geneeskrachtige plant: kwasibita (Quassia amara L.; Simaroubaceae). Over het algemeen kopen de meeste standhouders de geneeskrachtige planten op bij personen die deze planten vanuit het binnenland brengen om te verkopen. Planten die vanuit het verre binnenland, van rotsen of bergen gehaald worden, kosten veel meer dan planten die gewoon in het bos verzameld worden. Alle geïnterviewde verkopers gaven aan hun prijzen vast te stellen afhankelijk van de inkoopprijs. De verkoopprijzen varieerden tussen 2 en 15 Surinaamse dollars (SRD). De geïnterviewde verkopers gaven verder aan dat de meeste klanten die geneeskrachtige planten kopen, al enige kennis hebben over het gebruik van deze planten. De voornaamste bevolkingsgroepen die de geneeskrachtige planten kopen zijn (volgens alle geïnterviewde verkopers): Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen en Blanken. De bevolkingsgroep die het meest koopt is die van de Boslandcreolen: 72.97 % van de verkopers zei alleen Boslandcreolen en 27.03 % zei Creolen. Klanten die het meest geneeskrachtige planten komen kopen, behoren tot het vrouwelijke geslacht: 64.86 % van de geïnterviewde verkopers beweert meestal vrouwelijke klanten te hebben; 35.14 % beweerd zowel vrouwelijke als mannelijke klanten te hebben. De leeftijdscategorie waartoe de grootste groep klanten behoort, bleek uit de interviews tussen de 35 en 50 jaar te liggen. Toeristen kopen ook geneeskrachtige planten: 94.59 % van de geïnterviewde verkopers beweert dat de toeristen soms kopen en 5.41 % zei vaak genoeg. Deze groep koopt verschillende hoeveelheden: 62.16 % van de verkopers vermeld in kleine hoeveelheden, 18.92 % zei kleine hoeveelheden van één soort en 18.92 % ververmelde grote hoeveelheden van verschillende soorten. De toeristen behoren tot verschillende bevolkingsgroepen: Boslandcreolen, Creolen en Blanken (67.57 %), Boslandcreolen, Creolen en Hindoestanen (27.02 % ) en Boslandcreolen en Creolen (5.41 %); van de genoemde bevolkingsgroepen kopen de Boslandcreolen het meest. Het doel waarmee de toeristen deze planten kopen is uiteenlopend: om naar het buitenland mee te nemen (83.78 % ) en voor culturele doeleinden te gebruiken in Suriname (16.22 %).

22

3.1.2.4 Inventarisatie Er zijn in totaal 110 soorten geneeskrachtige planten (inclusief enkele producten hieruit vervaardigd) geïnventariseerd op de 3 markten en bij 2 straatventers met geneeskrachtige planten (zie tabel 5). Bij het inventariseren is er geïnformeerd naar de inheemse plantennaam, de toepassing en de gebruiksaanwijzingen/wijze van toepassen. Bij het noteren van de informatie werd er gelijk aangegeven om wat voor een soort plant het ging (bijv. kruid, struik) en werd de toestand erbij vermeld. Ook werden er aantekeningen gemaakt over het geschatte gewicht en over de verkoopprijs. De twee laatst genoemde punten waren over het algemeen steeds hetzelfde en zijn daarom niet opgenomen in tabel 5, maar wel uitgewerkt in de bespreking van de resultaten. Sommige planten hadden twee of meer inheemse namen. Het kwam soms ook voor dat verschillende soorten planten dezelfde inheemse naam hadden. Deze situaties waren moeilijk te verifiëren bij de standhouders, omdat niet alle standhouders bekend zijn met de verschillende plantennamen. Dit heeft weer te maken met het feit dat de standhouders vanuit verschillende plaatsen uit het binnenland komen en verschillende soorten talen spreken. De talen waarin de inheemse platennamen gegeven worden kunnen zijn Aucaans (Auc), Nederlands (N), Saramaccaans (Sar), Sranan Tongo (Sr); de afkortingen van de talen staan tussen haakjes achter iedere inheemse naam. Bij het interviewen is er meestal naar de taal geïnformeerd. In tabel 5 worden eerst de inheemse plantennamen genoemd waarna de wetenschappelijke namen gegeven zijn (cursief); tussen haakjes staat de familie vermeld waartoe de plant behoord. De wetenschappelijke plantennaam bestaat uit een geslachtsnaam en een soortnaam. Achter de soortnaam staat/staan er altijd een of meer afkorting(en) vermeld. Deze afkorting(en) is/zijn de naam/namen van de persoon/personen die de plant wetenschappelijk hebben beschreven. De wetenschappelijke namen zijn achterhaald door determinaties (zie materiaal en methode). Sommige planten zijn gedeeltelijk of helemaal niet gedetermineerd, omdat vaak genoeg bloemen en of vruchten ontbraken(deze zijn noodzakelijk voor het determineren); enkele lianen bestonden slechts uit een dikke stengel. Bovendien moest het determineren op den duur ophouden, omdat de uitgetrokken tijd voor dit werk al verstreken was.

23

Hieronder volgen enkele foto’s om aan te geven op welke manier de producten in de verkoop staan.

Fig. 1: Vers plantenmateriaal (o.a.)

Fig. 2: Verkoopster die een product verpakt

24

3.1.2.5 Bespreking van de inventarisatie Bij het inventariseren konden sommige plantensoorten meteen herkend worden tot de familie. Voor het determineren zijn bijna alle planten in verse toestand opgekocht; bij verse planten zijn de kenmerken beter te zien. Van de 110 geïnventariseerde planten soorten zijn 16 soorten niet gedetermineerd: - 2 soorten (kowru dresi en alakondrewiwiri) waren niet te determineren, omdat het combinatie producten waren (takken, zaden, bladeren) - 3 soorten waren lianen (bretitei, duludulu en grantitei) waarvan slechts de stengel/stam aanwezig was; aan de vorm en of het structuur van de stengel of de stam kon er niet veel uitgemaakt worden - 2 soorten (andoya en Albina-uma) waren moeilijk te determineren omdat er geen bloemen of vruchten aanwezig waren; het materiaal bestond slechts uit takken met bladeren - 9 soorten (apiki-abonbon, bigi-busismeriwiwiri, brokokindi, djeme, kofiiyuwiwiwiri, myomyo, oselen, peprewiwiri/apika en sa’ wani mi bai gi) zijn niet opgekocht om te determineren, omdat de geplande tijd voor dit gedeelte van het onderzoek al verstreken was. Bovendien waren deze planten niet gelijk opgekocht bij het inventariseren, omdat er meer belangstelling was voor vers materiaal. De producten melasse, kowrudresi en alakondrewiwiri zijn buiten beschouwing (107 i.p.v. 110) gelaten bij het uitrekenen van de hierna volgende percentuele waarden, omdat: - melasse een product is dat vervaardigd wordt uit van suikerriet stroop (Suikerriet = Saccharum officinarum L. ; Poaceae) - kowrudresi een combinatie product is en bestaat uit: takken, stammen, stengels, zaden en zaden - alakondrewiwiri een combinatie is van verschillende soorten planten en plantendelen, zoals kruiden, struiken, bomen, lianen en takken met bladeren. Uit de verzamelde informatie kan worden geconcludeerd dat geneeskrachtige planten tot verschillende soorten groepen van planten behoren: 47.08 % van de geïnventariseerde planten behoren tot struiken, 30.84 % tot kruiden, 14.95 % tot bomen en 5.61 % behoren tot lianen. Voor de rest waren er: - 2 soorten grassen: mangrasi (Eleusine indica (L.) Gaertn.; Poaceae) en sé (Poaceae) - 4 varenachtige planten: blakafutu (Lindsaea sp. ; Dennstaedtiaceae), pratilobi (Lycopodiella cernua (L.) Pic.- Ser. var. cernua; Lycopodiaceae), okokowa (Selaginellea cf tuberculata Spruce ex Baker; Selaginellaceae) en wetibaka (Pityrogramma calomelanos (L.) Link var. calomelanos; Pteridaceae), - 1 vetplant: semprefisi (Aloë barbadensis Miller; Liliaceae) - 1 waterplant: pankukuwiwiri (Hydrocotyle umbellata L. ; Apiaceae). Er waren verschillende plantendelen in de verkoop: hele planten (25.23 %), takken met bladeren (48.60 %), stengels (6.54 %), bladeren (5.61 %), zaden (2.80 %). Vruchten, stammen, basten, wortels en of wortelstokken waren zeldzaam.

25

De toestand waarin de geïnventariseerde plantensoorten verkeerden waren droog of vers. Van de 107 soorten was 45.79 % in droge toestand en 52.34 % in verse toestand. Twee soorten waren verwerkt tot olie. 3.1.2.6 Toepassingen van geïnventariseerde planten Voor het totaal aan geïnventariseerde geneeskrachtige planten (110) zijn de volgende toepassingen genoteerd: (de getallen tussen haakjes geven het aantal soorten planten aan) - Kruidenbaden bij culturele doeleinden (47) - Kruidenbaden voor vrouwen die de vagina willen reinigen na de bevalling, tijdens de menstruatie, voor een langdurig seksgenot of als routine (24) - Culturele doeleinden (11) - Reinigen van bloed, buik of baarmoeder (12) - Buikpijn (4) - Kruidenbad bij koorts, warmte puisten, huiduitslag (3) - Haar en huid (3) - Zuurte bij baby’s (2) - Maagpijn (2) - Griep, eventueel met keelpijn (2) - Geelzucht (2) - Hoge bloeddruk (2) - Suikerziekte (1) - Zenuwaandoeningen (1) - Weg blijven van de menstruatie (1) - Verkoudheid (1) - Het reinigen van de omgeving (1) - Reinigen van de mond bij baby’s of bij wondjes in de mond (1) - Langdurige erectie bij de man (1) - IJzer gebrek en of gewrichtspijnen (1) - Zere ogen en of blaasontsteking (1) - Fractuur met bloeding (1) Sommigen van de geïnventariseerde geneeskrachtige planten bleken meerdere toepassingen te hebben (deze planten zijn meerdere malen geteld hierboven): - afspraak (Vismia sp. ; Clusiaceae), gebruikt in kruidenbaden voor vrouwen om de vagina te wassen voor het geven van langdurig seksgenot; ook gebruikt in kruidenbaden bij culturele doeleinden. -

beibiwiwiri/Ingiwiwiri (Nepsera aquatica (Aubl.) Naud. ; Melastomataceae), gebruikt voor een kruidenbad voor baby’s met zuurte, maar ook voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

kamfrubita (Unxia camphorata L. ; Asteraceae), wordt gebruikt door de pas bevallen vrouw voor het maken van een drankje om buik en baarmoeder te reinigen; dit drankje wordt ook gedronken bij het wegblijven van de menstruatie.

26

-

katun (Gossypium peruvianum Cav. ; Malvaceae), hiervan wordt er een drankje gemaakt voor het reinigen van bloed en buik; ook gebruikt in kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

konsakawiwiri (Peperomia pellucida (L.) Kunth; Piperaceae), het sap van de plant helpt bij zere ogen; ook wordt een drankje van het sap gemaakt bij blaasontsteking.

-

korsuwiwiri (Lantana camara L. ; Verbenaceae), voor kruidenbaden bij koorts, maar ook voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

lemmetje (Citrus aurantifolia Sr. ; Rutaceae), voor het maken van een kruidenbad voor de vrouw met pijn in de baarmoeder, maar ook voor de vrouw met hevige menstruatie pijnen.

-

loksibuba (Hymenaea courbaril var. courbaril L. ; Caesalpiniaceae), hiervan wordt er een drankje gemaakt voor mensen met een hoge bloeddruk of voor de vrouw met hevige buikpijn tijdens de menstruatie.

-

pegreku (Xylopia sp. ; Annonaceae), wordt gebruikt door de vrouw om een drankje te maken voor het reinigen van buik en baarmoeder na de bevalling of tijdens de menstruatie.

-

slabriki (Senna alata (L.) Roxb. ; Caesalpiniaceae), hiervan wordt er een drankje gemaakt voor mensen met geelzucht of met zenuwaandoeningen.

-

swawiwiri (Aciotis purpurascens (Aubl.) Triana; Melastomataceae), wordt gebruikt voor het maken van een drankje om bloed en buik te reinigen, maar wordt ook gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

tingimoi (Protium sp. ; Burseraceae), wordt gebruikt voor het maken van een drankje tegen hevige buikpijn, maar wordt ook gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

tensensiwiwiri (Peperomia rotundifolia (L.) H.B.K. ; Piperaceae), wordt gebruikt bij maagpijn en in kruidenbaden bij culturele doeleinden

-

yarakopi/kapasiwiwiri (Siparuna guianensis Aubl. ; Monimiaceae), wordt door de pas bevallen vrouw gebruikt voor kruidenbaden om de vagina te reinigen; wordt ook gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

27

Van de 110 geïnventariseerde plantensoorten waren 68 soorten (61.82 %) bestemd voor uitwendig gebruik en 25 soorten (22.73 %) bestemd voor inwendig gebruik. Bij 25 plantensoorten is door de verkoper niet aangegeven of deze voor uitwendig of inwendig gebruik bestemd waren. Uitwendig gebruik van geneeskrachtige planten komt voor bij: - Kruidenbaden bij culturele doeleinden - Kruidenbaden voor de vrouw om de vagina te reinigen na de bevalling, tijdens de menstruatie, voor een langdurig seksgenot of gewoon als routine - Kruidenbaden bij koorts, huiduitslag - Kruidenbaden voor baby’s met zuurte of voor kracht in het lichaam - Behandelen van haar en huid - Reinigen van de mond van baby’s of bij wondjes in de mond - Reinigen van de omgeving - Behandelen van fracturen en bloedingen - Inhaleren van voorbereide middeltjes bij verkoudheid - Zere ogen Inwendig gebruik van geneeskrachtige planten komt voor bij: - Hoge bloeddruk - Suikerziekte - Zenuwaandoeningen - Buikpijn - Reinigen van bloed, buik en of baarmoeder - Maagpijn - Zuurte bij baby’s - Langdurige erectie bij de man - IJzergebrek en gewrichtspijnen - Blaasontsteking - Extra reiniging tijdens de menstruatie Sommige planten (8) worden zowel uitwendig als inwendig aangewend: -

beibiwiwiri/Ingiwiwiri (Nepsera aquatica (Aubl.) Naud. ; Melastomataceae), voor het baden van baby’s met zuurte, maar wordt ook voor culturele doeleinden gebruikt

-

katun (Gossypium peruvianum Cav. ; Malvaceae), voor het reinigen van buik, bloed en of baarmoeder; ook gebruikt voor kruidenbaden ("krin skin") bij culturele doeleinden

-

konsakawiwiri (Peperomia pellucida (L.) Kunth; Piperaceae), het sap van de plant wordt gebruikt om zere ogen te behandelen; bij blaasontsteking worden enkele planten getrokken op een hoeveelheid gekookt water en dit wordt als thee gedronken

28

-

oselin (niet gedetermineerd), om baby’s met zuurte te baden; soms wordt ook een drankje van de plant gemaakt voor de baby

-

parabita/Bigi-busibitawiwiri (Solanum leucocarpon Dunal; Solanaceae), voor de pas bevallen vrouw met blijvende buikpijn. Er kan een drankje of kruidenbad worden gemaakt

-

swawiwiri (Aciotis purpurascens (Aubl.) Triana; Melastomataceae), voor kruidenbaden bij culturele doeleinden; ook een drankje gemaakt als reinigingsmiddel voor bloed en buik

-

tensensiwiwiri (Peperomia rotundifolia (L.) H.B.K. ; Piperaceae), tegen maagpijn en ook voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

-

tingimoni (Protium sp. ; Burseraceae), tegen buikpijn en voor kruidenbaden bij culturele doeleinden.

3.1.3 Verkoop van alternatieve producten De meeste verkopers op de markten hadden naast geneeskrachtige planten ook alternatieve producten in de verkoop (zie tabel 6). Tabel 6: Alternatieve producten bij geïnterviewde marktventers Inheemse naam Alakondre siri (Sr) Akafree (Sr) Akafutu (Sr) Antieke flessen Asisi (Sr) Awara koko (Sr) Badzouten Bergzout Blaka-aleisi (Sr) Blakakandra (Sr) Blauwsel Busi watra (Sr) Brandspiritus (N)

Wetenschappelijke naam Astrocaryum vulgare Mart. (Fam. Arecaceae) Oryza sativa L. (Fam. Poaceae) -

Diatutu (Sr)

-

Dindyamaka (Sr) Drei-eksi (Sr) Eau de cologne (Fr)

Tillandsia usneoides (L.) L. (Fam. Bromeliaceae) Sapium sp. (Fam. Euphorbiaceae) Licaria sp. (Fam. Lauraceae)

Fungu (Sr) Goma (Sr) Honi (Sr) Kamfru (Sr) Kaneribuba (Sr)

Uitleg Verschillende soorten zaden Veren van de giersoorten Klauw van de giersoorten As Awara pit Zwarte rijst Zwarte kaars Boswater Herten horens Stekels van het boomstekelvarken Uitgedroogde kippeneieren Water van Keulen Spaans mos Stijfsel poeder Honing Kamfer Kaneel bast

29

Vervolg Tabel 6 Inheemse naam Kapasitere (Sr) Karu (Sr) Kaseerzout

Tabaka (Sr) Temremankreiti (Sr)

Wetenschappelijke naam Zea mays L. (Fam. Poaceae) Gossypium peruvianum Cav. (Fam. Malvaceae) Mucuna sloanei Fawcett & Rendle (Fam. Fabaceae) Crescentia cujete L. (Fam. Bignoniaceae) Carapa sp. (Fam. Meliaceae) Manihot esculenta Crantz (Fam. Euphorbiaceae) Arachis hypogaea L. (Fam. Fabaceae) Oryza sp. (Fam. Poaceae) Nicotiana tabacum L. (Fam. Solanaceae) -

Tingigodo (Sr) Tingimoni hars (Sr)

Lagenaria siceraria (Molina) Standl. (Fam. Cucurbitaceae) Protium sp. (Fam. Burseraceae)

Tonkasiri (Sr)

Dipteryx sp. (Fam. Papilionaceae)

Tyambaratere (Sr) Weti pimpa (Sr)

-

Yoroyoro (Sr)

Thevetia peruviana (Pers.) K. Schum. (Fam. Apocynaceae) of Crotalaria retusa L. (Fam. Fabaceae)

Katun (Sr) Kaw-ai (Sr) Kawtutu (Sr) Korrel wierook Krabasi (Sr) Krapa-oli (Sr) Kwak (Sr) Kwik Maraka (Sr) Orgada Papagaaifree (Sr) Papamoni (Sr) Pinda Poeder wierook Powisikankan (Sr) Rafufree (Sr) Redi pimpa (Sr) Safukandra (Sr) Sigara (Sr) Soupe (Sr) Switsopi (Sr)

Zevengeesten Zoet olie Opmerking: (Sr) = Sranan, (Fr) = Frans, - = niet van toepassing

Uitleg Staart van het gordeldier Mais Katoenen touw Zaden die op koeienogen lijken Horens van de koe Kalebas Krapa olie Cassave product Rammelaar Veren van papegaai soorten Kaurischelpen Veertjes van de Powisi vogel Veren van de Raaf soorten Rode pimpa Zachte kaars Sigaren Rijst Likeur Tabak Timmermanskrijt

Fleskalebas Hars van de Tingimoni boom

Tonka zaden Veren van de staart van de blauwgele ara Witte pimba

Vruchten van bepaalde plantensoorten, die als sieraden gebruikt worden Een soort essence voor kruidenbaden -

30

Deze artikelen worden (soms in combinatie met geneeskrachtige planten) gebruikt voor diverse activiteiten binnen de Afro-Surinaamse cultuur. Een van de culturele activiteiten is bijvoorbeeld kruidenbaden in geval van psychische stoornissen, waarbij de mens met behulp van Winti6 en Bonu7 geholpen wordt. Hieronder volgen foto’s van enkele alternatieve producten op de markten.

Fig. 3: Flessen met o.a. zaden, kralen etc.

Firg. 4: Glazenpotten met o.a. yoroyoro

Fig. 5: Olie soorten en pimba

Fig. 6: Kwak, bitabatra en dergelijke

3.2 Inventarisatie van enkele cultuurwinkels/drogisterijen De keuze ging uit naar Glenn’s Koeltoeroe Winkrie en A. S. Mahabier’s Drugstore, omdat deze winkels het meest bekend staan om hun producten/artikelen met betrekking tot de alternatieve geneeswijze binnen de Afro-Surinaamse cultuur. Ook is er wat informatie verzameld in winkel Amrish Store. Verzamelde informatie is weergegeven in tabel 7 t/m 9. 6 7

Bezetenheid of geest Magie

31

In de winkels zijn er zowel geneeskrachtige planten/producten hieruit verkregen als alternatieve producten/artikelen aangetroffen. Van beide groepen producten is er getracht informatie te verzamelen; hierbij hebben de plaatselijke verkopers een bijdrage geleverd. Tabel 7a: Glenn’s Koeltoeroe Winkrie (plantenmateriaal) Inheemse naam

Adru (Sar)

Wetenschappelijke naam Sesamum orientale L. (Fam. Pedaliaceae) Cyperus rotundus L. ( Fam. Cyperaceae)

Alakondre te (Sr)

-

Abongra (Sar)

Bladtabak Blaka-aleisi (Sr)

Brasatitei(Sr)

Nicotiana tabacum L. (Fam. Solanaceae) Oryza sativa L. (Fam. Poaceae)

Cacaobonen

Protium sp. (Fam. Burseraceae) of van Hymenaea sp. (Fam. Caesalpiniaceae) Theobroma cacao L. ssp. spherocarpum (Chev.) Cuatrec. (Fam. Sterculiaceae)

Dobruduwa (Sr)

Strychnos melinoniana Baill. (Fam. Loganiaceae)

Drink kalebas/ Fles kalebas

Lagenaria siceraria (Molina) Standl. (Fam. Cucurbitaceae)

Droge rozen

Rosa sp. (Fam. Rosaceae)

Busnengrekandra (Sr)

Kaneri-udu (Sr)

Phyllanthus amarus Scum. et Tonn. (Fam. Euphorbiaceae) Tillandsia usneoides (L.) L. (Fam. Bromeliaceae) Licaria cannella (Meisnn.) Costerm. (Fam. Lauraceae)

Ingiwiwiri (Sr) Koffiebonen

Nepsera aquatica (Aubl.) Naud. (Fam. Melastomataceae) Coffea sp. (Fam. Rubiaceae)

Finibita (Sr) Fungu (Sar)

Uitleg en toepassing Sesamzaad; culinair en voor culturele doeleinden Kankergras; voor culturele doeleinden Een mengsel van verschillende theesoorten; culinair Bladeren van tabak; voor het roken of voor culturele doeleinden Zwarte rijst; voor culturele doeleinden Een liaan waarvan de stengel spiraalvormig is; voor culturele doeleinden Hars van een bepaalde boomsoort; voor culturele doeleinden

De zaden van cacao; Culinair Dobru = dubbel, duwa komt van du = doen; de stengel van de plant wordt gebruikt door mannen voor langdurige erectie De vrucht (= kalebas) heeft de vorm van een fles; voor culturele doeleinden Verwelkte rozen; voor culturele doeleinden Fini = klein, bita = bitter; een bittere plant met heel kleine blaadjes (goed voor het maken van een drankje om de buik te reinigen) Spaans mos; voor culturele doeleinden Kaneelhout; culinair Ingi = Indiaan, wiwiri = kruid; de plant is roodbruinachtig van kleur en is daarom genoemd naar onze indiaanse broeders; voor kruidenbaden bij culturele doeleinden De zaden van koffie; Culinair

32

Vervolg Tabel 7a Inheemse naam

Kombe (Sr)/Coriander (Eng)

Wetenschappelijke naam Ormosia sp. of Abrus precatorius L. (Fam. Fabaceae) of Adenanthera pavonina L. (Fam. Mimosaceae) Coriandrum sativum L. (Fam. Apiceae)

Konsakawiwiri (Sr) Korenmeel

Peperomia pellucida (L.) Kunth; (Fam. Piperaceae) Zea mays L. ; (Fam. Poaceae)

Kokriki (Sr)

Nangri (Sr)

Lantana camara L. (Fam. Verbenaceae) Syzygium aromaticum Merr. Et Perry (Fam. Myrtaceae)

Kwasibita (Sr)

Quassia amara L. (Fam. Simaroubaceae)

Lemkiwisi (Sr)

Cassytha filiformis L. (Fam. Lauraceae)

Loangotitei (Sr)

Aristolochia sp. (Fam. Aristolochiaceae)

Lontu-ai (Sr)/Pimento (Eng)

Pimenta dioica (L.) Merr. (Fam. Myrtaceae)

Korsuwiwiri (Sr)

Man-aneisi (Sr) Nootmuskaat (N)/Nutmeg (Eng)

Piper sp. (Fam. Piperaceae) Myristica fragans Houtt. (Fam. Myristicaceae)

Padi (Sr)

Oryza sativa L. (Fam. Poaceae)

Pegreku (Sar)

Xylopia sp. (Fam. Annonaceae) Pseudopiptadenia suaveolens (Miq.) Grimes (Fam. Mimosaceae)

Pikinmisiki (Sr)

Uitleg en toepassing Paternosterboontje (= Abrus precatorius L.; voor culturele doeleinden Komijn; culinair Konsaka is een schimmelziekte aan voeten; Konsakawiwiri is een plant die gebruikt wordt bij zere ogen en bij blaasontsteking, beide ziekte verschijnselen hebben te maken met microorganismen Vanzelfsprekend; culinair Korsu = koorts; Korsuwiwiri is een plant welke gebruikt wordt bij kruidenbaden tegen koorts Kruidnagel; culinair Een bittere plant, genoemd naar een slaaf uit Suriname die de plant voor het eerst wist te gebruiken; Medicinale toepassing Duivelsnaaigaren; medicinaal aangewend bij geelzucht, maar ook gebruikt bij culturele doeleinden Lo = voortgaan, Ango komt van Angu = spijssoort; de stengel van de plant (is een liaan), wordt gebruikt voor het reinigen van de buik bij buikpijn. Lontu = rond, Ai = ogen; de vruchten van het piment boom worden zo genoemd, omdat deze op kleine ronde ogen lijken; culinair Anijsblad; voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Vanzelfsprekend; culinair Vruchtjes van de rijstplant; voor culturele doeleinden De zaden van de vrucht worden zo genoemd; medicinaal aangewend, maar ook voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Pikin = kind, misiki = ik ben ziek; de plant wordt gebruikt voor culturele doeleinden

33

Vervolg Tabel 7a Inheemse naam

Wetenschappelijke naam

Uitleg en toepassing Houtsoort die men aansteekt bij Juniperus pseudosabina Fisch. & culturele doeleinden voor de geur Pispen (Sr) C.A. May (Fam. Cupressaceae) en de rook De bloeiwijze van deze palmsoort wordt na afvallen van de bloemen en vruchten gebruikt als een bezem; voor culturele Euterpe oleracea Mart. Prasarasisibi (Sr) (Fam. Arecaceae) doeleinden Redi = rood, katun = katoen; de katoen plant wordt zo genoemd vanwege de donker roodachtige bladeren en vruchten; medicinale Gossypium barbadense L. aanwending, maar ook in Redikatun (Sr) (Fam. Malvaceae) kruidenbaden Wenteltrap (de bloeiwijze is in de vorm van een wenteltrap); Sangrafu (Sar) Costus sp. (Fam. Zingiberaceae) voor culturele doeleinden Bromelia alta L. B. Smith Zeilgras; voor culturele Singrasi (Sr) (Fam. Bromeliaceae) doeleinden Smeri = ruiken; de plant heeft Ocimum campechianum Mill. een sterke geur; voor kruiden Smeriwiwiri (Sr) (Fam. Lamiaceae) baden bij culturele doeleinden Lagenaria siceraria (Molina) Schalen van de fles kalebas; voor Tingigodo komki (Sr) Standl. (Fam. Cucurbitaceae) culturele doeleinden Anijsblad; voor kruidenbaden bij Uma-aneisiwiwirie (Sr) Piper sp. (Fam. Piperaceae) culturele doeleinden Upru is de roepnaam van de plant, buba = de schil; thee trekken voor mensen met suiker Copaifera guianensis Desf. ziekte Oprububa (Sar) (Fam. Caesalpiniaceae) Yorka = een bose geest, pesi = zijn zaden van de vrucht; de plant wordt zo genoemd vanwege de peulen die lang en nogal Cassia sp. misvormd lijken; voor culturele Yorka pesi (Sr) (Fam. Caesalpiniaceae) doeleinden Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramacaans, (Eng) = Engels, - = Niet van toepassing

Tabel 7b: Glenn’s Koeltoeroe Winkrie(alternatieven) Inheemse naam

Wetenschappelijke naam

Aruwepi (Sar)

-

Badzouten

-

Baskita (Sr)

-

Blauwsel (N) Culturele drachten

-

Uitleg en toepassing Kraalsoort; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor badwater bij culture doeleinden of voor de wittewas Draagmaanden; als souvenirs of voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor de witte was of voor een badwater bij culture doeleinden Vanzelfsprekend

34

Vervolg Tabel 7b Inheemse naam Culturele muziekinstrumenten

Wetenschappelijke naam -

Uitleg en toepassing Vanzelfsprekend Herten horens; voor culturele Diatutu (Sr) doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele Doodskisten souvenirs doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden Floridawater Stekels van een boomstekelvarken; voor Gindyamaka (Sr) culturele doeleinden Vanzelfsprekend; als toilet artikel, maar ook voor culturele Haarkammen doeleinden Vanzelfsprekend; ook voor Hoeden culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor verlichting, maar ook voor culturele doeleinden Kaarsensoorten Vanzelfsprekend; voor culturele Kamfer doeleinden Vanzelfsprekend; als souvenirs, maar ook voor culturele Kandelaars doeleinden Middel om mee te dweilen; ook voor culturele doeleinden Kaseri osowatra Vanzelfsprekend; als souvenirs, Koperen bekkens/Koprubeki maar ook voor culturele (Sr) doeleinden Vanzelfsprekend; als souvenirs, maar ook voor culturele Koperen bellen doeleinden Gevorkte takken; voor culturele Kraka (Sr) doeleinden Kruiden en specerijen Vanzelfsprekend; culinair Vanzelfsprekend; als souvenirs of voor culturele doeleinden Kunstslangen Manari (Sr) Zeef; vanzelfsprekend Vanzelfsprekend; als souvenirs, maar ook voor culturele Poppen doeleinden Vanzelfsprekend; als parfum, Verschillende planeet olie maar ook voor culturele soorten doeleinden Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramacaans, - = Niet van toepassing

35

Tabel 8a: A.S. Mahabier’s Drugstore (plantenmateriaal) Inheemse naam Adru (Sar) Anijs (N)/Anis (Eng)

Bladtabak

Busikandra (Sr) Droge koren

Wetenschappelijke naam Cyperus rotundus L. (Fam. Cyperaceae) Pimpinella anisum L. (Fam. Apiaceae) Nicotiana tabacum L. (Fam. Solanaceae) Protium heptaphylllum (Aubl.) March. ssp. heptaphyllum of Protium guianensis (Aubl.) March. var. guianensis (Fam. Burseraceae) of Hymenaea courbaril L. var. courbaril (Fam. Caesalpiniaceae)

Fungu (Sar) Koffie

Zea mays L. (Fam. Poaceae) Tillandsia usneoides (L.) L. (Fam. Bromeliaceae) Coffea sp. (Fam. Rubiaceae)

Kwasibitakan (Sr)

Quassia amara L. (Fam. Simaroubaceae)

Loangotitei (Sr) Loksi (Sar) Lontu-ai (Sr)/Pimento (Eng) Nangri (Sr)

Aristolochia sp. (Fam. Aristolochiaceae) Hymenaea courbaril L. var. courbaril (Fam. Caesalpiniaceae) Pimenta dioica (L.) Merr. (Fam. Myrtaceae) Syzygium aromaticum Merr. Et Perry (Fam. Myrtaceae)

Nootmuskaat (N)

Aframomum melegueta K. Schum. (Fam. Zingiberaceae) Myristica fragans Houtt. (Fam. Myristicaceae)

Padi (Sr)

Oryza sativa L. (Fam. Poaceae)

Pegreku (Sar)

Xylopia sp. (Fam. Annonaceae)

Nengrekondrepepre (Sr)

Uitleg en toepassing Kanker gras; voor culturele doeleinden Zaad van een schermbloemige plant; culinair Bladeren van tabak; voor het roken, maar ook voor culturele doeleinden

Hars van de boom; wordt bij culturele doeleinden aangestoken voor de geur Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden Spaans mos; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; culinair Bekers gemaakt van de Kwasibita plant; water in de beker laten staan en deze na enkele uren drinken is goed voor de reiniging van bloed, buik en eventueel van de baarmoeder, ook tegen koorts Lo = voortgaan, Ango komt van Angu = spijssoort; de stengel van de plant (is een liaan); wordt gebruikt voor het reinigen van de buik bij buikpijn. Rode lokus; thee trekken voor mensen met hoge bloeddruk Vruchten van de plant; culinair Kruidnagel; culinair Nengre = neger, Kondre = land, Pepre = peper; de vruchten van de plant groeien in trossen bij elkaar, lijken op pepers en zijn donker van kleur; culinair, maar ook gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Vanzelfsprekend; culinair De vruchten van de rijst plant; voor culturele doeleinden De zaden van de vruchten worden zo genoemd; in combinatie met andere kruiden medicinaal aangewend, maar ook in kruidenbaden bij culturele doeleinden

36

Vervolg Tabel 8a Inheemse naam Poederkaneel/stokkaneel (N)/ Cinnamon (Eng)

Wetenschappelijke naam Cinnamomum zeylanicum Breyne (Fam. Lauraceae)

Uitleg en toepassing

Vanzelfsprekend; culinair Hars van een bepaalde soort plant, wordt aangestoken voor de geur bij culturele doeleinden Smoko-oso (Sr) Thee soorten Vanzelfsprekend; culinair Dipteryx punctata (Blake) Amsh. Uit de zaden wordt er olie of Dipteryx odorata (Aubl.) Willd. gemaakt die medicinaal Tonka zaden (Fam. Fabaceae) aangewend wordt Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramaccaans, (Eng) = Engels, - = Niet van toepassing

Tabel 8b: A.S. Mahabier’s Drugstore (alternatieven) Inheemse naam

Wetenschappelijke naam

Alakondrepapamoni (Sr)

-

As

-

Asitere (Sr) Essence soorten

-

Badzouten

-

Blauwsel

-

Bugru (Sr)

-

Dondersteen Dweilen Emmers

-

Florida water

-

Kaarsen

-

Koperen bekkens Krabasi (Sr)

Crescentia cujete L. (Fam. Bignoniaceae)

Kruit

-

Kurken

-

Kwik

-

Uitleg en toepassing Combinatie kaurischelpen; voor culturele doeleinden Van een bepaalde houtsoort; voor culturele doeleinden Paardenstaart; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; culinair Vanzelfsprekend; voor badwater, maar ook voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor de witte was of voor een badwater bij culturele doeleinden Metalen knikkers; als souvenirs, maar ook voor culturele doeleinden Benaming voor stenen van verschillende aard; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend Vanzelfsprekend Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor verlichting, maar ook voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; als souvenirs, maar ook voor culturele doeleinden Kalebas; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor de hengelsport, maar ook voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden

37

Vervolg Tabel 8b Inheemse naam Lucifer

Wetenschappelijke naam -

Uitleg en toepassing Vanzelfsprekend Urine van een rund; voor Mankawpisi (Sr) culturele doeleinden Messen Vanzelfsprekend Vanzelfsprekend; voor handenarbeid, maar ook voor culturele doeleinden Naalden Naftaline Vanzelfsprekend Voorbereid water om mee te Ogri-aiwatra (Sr) baden bij ziekte door "boos oog" Vanzelfsprekend; als drank, maar ook voor culturele Orgade doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele Paarden hoeven doeleinden Vanzelfsprekend; als souvenirs, maar ook voor culturele doeleinden Pijl en boog souvenirs Voorbereid water bestemd voor de diverse horoscopen; voor badwaters bij culturele Planeet water doeleinden Veren van de staart van een Papegaai; voor culturele doeleinden Popokaitere (Sr) Porseleinenborden Vanzelfsprekend Prapi (Sr) Aarden kom; vanzelfsprekend Scharen Vanzelfsprekend Stenen pijp; voor culturele Stonpipa (Sr) doeleinden Likeur; voor culturele Switsopi (Sr) doeleinden Tennisbal Vanzelfsprekend Houten pijp; voor culturele Udupipa (Sr) doeleinden Speciale oliesoorten voor de diverse horoscopen; als parfum, Verschillende planeet olie maar ook voor culturele doeleinden soorten Wierook Vanzelfsprekend Thevetia peruviana (Pers.) K. Zaden van bepaalde soorten Schum. (Fam. Apocynaceae) of planten die men als sieraad Crotalaria retusa L. (Fam. gebruikt; ook bij culturele Yoroyoro (Sr) Fabaceae) doeleinden gebruikt Een soort essence om mee te Zevengeesten baden bij culturele doeleinden Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramaccaans, - = Niet van toepassing

38

Tabel 9a: Amrish store (plantenmateriaal) Inheemse naam

Wetenschappelijke naam Sesamum orientale L. (Fam. Pedaliaceae)

Uitleg en toepassing Sesamzaad; culinair, maar ook Abongra (Sr) voor culturele doeleinden Een mengsel van verschillende soorten zaden; voor culturele doeleinden Alakondere siri (Sr) Steranijs (N)/Anijs (N)/Anis Pimpinella anisum L. Zaad van een schermbloemige (Eng) (Fam. Apiaceae) plant; culinair Een fles met geneeskrachtige kruiden; voor het reinigen van het bloed, de buik en de Bitabatra (Sr) baarmoeder bij de vrouw Vanzelfsprekend; als thee voor Melia azedarach L. het reinigen van bloed en buik, maar ook bij griep gedronken Gedroogd niemblad (Fam. Meliaceae) Stroperige vloeistof bereid uit suikerriet sap; aanbrengen op wondjes in de mond; voor het reinigen van de mond van Saccharum officinarum L. baby’s; ook voor culturele Melasse (Fam. Poaceae) doeleinden De zaden van de plant worden zo genoemd; Voor kruidenbaden, maar ook voor Pegreku (Sar) Xylopia sp. (Fam. Annoncaeae) culturele doeleinden Juniperus pseudosabina Fisch. & Het hout wordt aangestoken C.A. Mey. voor de geur en rook bij Smoko-udu of pispin (Sr) (Fam. Cupressaceae) culturele doeleinden Lijkt op rijst; voor culturele doeleinden Soupe (Sar) Oryza sp. (Fam. Poaceae) Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramaccaans, (Eng) = Engels, - = Niet van toepassing

Tabel 9b: Amrish store (alternatieven) Inheemse naam

Wetenschappelijke naam

Badzouten

-

Blauwsel

Busikandra (Sr)

Protium heptaphylllum (Aubl.) March. ssp. heptaphyllum of Protium guianensis (Aubl.) March. var. guianensis (Fam. Burseraceae) of Hymenaea courbaril L. var. courbaril (Fam. Caesalpiniaceae)

Diverse planeet olie soorten

-

Eau de cologne (Fr)

-

Uitleg en toepassing Vanzelfsprekend; voor culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor de witte was, maar ook een badwater bij culturele doeleinden

Hars van een bepaalde boomsoort, dat bij culturele doeleinden aangestoken wordt voor de geur Speciale oliesoorten voor de diverse horoscopen; als parfum, maar ook voor culturele doeleinden gebruikt Water van Keulen; parfum, maar ook bij culturele doeleinden gebruikt

39

Vervolg Tabel 9b Inheemse naam

Wetenschappelijke naam

Uitleg en toepassing Stekels van het boomstekelvarken; voor Gindyamaka (Sr) culturele doeleinden Vanzelfsprekend; voor verlichting, maar ook voor culturele doeleinden Kaarsen Vanzelfsprekend; voor de hengelsport, maar ook voor Kurken culturele doeleinden Vanzelfsprekend; ook voor Orgade culturele doeleinden Kaurischelpen; voor culturele Papamoni (Sr) doeleinden Kaolien; voor culturele doeleinden Pimba Likeur; voor culturele Switsopi (Sr) doeleinden Vanzelfsprekend; voor culturele Wierook doeleinden Thevetia peruviana (Pers.) K. Zaden van bepaalde Schum. (Fam. Apocynaceae) of plantensoorten die men als Crotalaria retusa L. sieraad gebruikt; ook voor (Fam. Fabaceae) culturele doeleinden Yoroyoro (Sr) Opmerking: (Sr) = Sranan, (Sar) = Saramaccaans, (Fr) = Frans, - = Niet van toepassing

De hoeveelheid aan plantensoorten is beperkt in vergelijking tot wat er op de 3 markten en bij de straatventers geobserveerd is: Glenn’s Koeltoeroe Winkrie had 43 plantensoorten, A.S. Mahabier’s Drugstore had 22 soorten en Amrish Store had 9 soorten. Vermeldenswaard is dat winkel Amrish Store meer gebaseerd is op de Hindoestaanse cultuur. Aan alternatieve producten hebben deze winkels in vergelijking tot de markten een ruimer assortiment.

3.3 Interview met de heren Wijngaarde en Faria De 2 geïnterviewde personen zijn in Suriname bekend om hun kennis met betrekking tot het gebruik van geneeskrachtige planten binnen de Afro-Surinaamse cultuur. De heer Wijngaarde I. Vroeger hadden onze binnenlandbewoners geen beschikking over de westerse geneeswijze. Vele soorten acute verschijnselen werden behandeld met behulp van middeltjes bereid uit medicinale planten of kruiden, verzamelt uit de omgeving. Gezien de positieve ontwikkelingen op het gebied van de gezondheidszorg, heeft de westerse geneeswijze op den duur toch zijn intrede gedaan tot het binnenland van Suriname. Bijna overal in het binnenland is er medische zorg.

40

Met de komst van de westerse geneeswijze is de interesse voor de alternatieve geneeswijze afgenomen. De reden hiertoe is te wijten aan het stukje gemak en de hygiëne verbonden aan deze geneeswijze. Bovendien zijn met de aanwezige medische voorzieningen, sociale standaarden van binnenlandbewoners verhoogt: wie zou nu nog kruiden gaan verzamelen om een middeltje te bereiden tegen bijvoorbeeld buikpijn, terwijl er al een pilletje klaar staat? Waar er zeker nog belangstelling voor is, zijn de psychische problemen (de geestelijke gezondheid) die tot heden nog op de primitieve manier behandeld worden: met "Winti" of kruidenbaden. De heer Faria R. S. Ziektebeelden en of stoornissen kunnen soms niet verholpen worden door artsen. In zulke gevallen gaat het meestal om verschijnselen die de menselijke geest uit evenwicht halen. Geneeskrachtige planten worden niet alleen gebruikt voor het wegwerken of onderdrukken van bepaalde acute ziektebeelden, maar ook om stoornissen in het menselijke ego (= het eigen ik) weg te werken. De "Duman" (= de alternatieve genezer) is in staat om met behulp van geneeskrachtige planten de menselijke geest en het lichaam tot orde en rust te brengen. Bij het consulteren gaat de "Duman" een probleem bevestigen of constateren, aan de hand van fysische communicatie met de patiënt. Het consulteren wordt: "Luku" genoemd en vind plaats op basis van de elementen lucht, water, vuur, aarde en natuur. Het systeem van de "Luku", werkt met een driehoek verbintenis: "Pepre Woisi", en is bedoeld om de patiënt de gelegenheid te geven zich open te stellen tot de "Duman" . Wanneer de fase van openstelling bereikt is, kan de "Duman" via de "Pepre Woisi", fysische energie sturen en ontvangen naar en van het onderbewust zijn (in het brein en kleine hersenen) van de patiënt. Pas na de uitwisseling van de fysische energie kan de "Duman" bevestigen wat het probleem van de patiënt precies is: bijvoorbeeld "Kunu" (= negatieve nalatenschap). Hierna bepaald de "Duman" op welke manier het probleem opgelost kan worden, bijvoorbeeld door het nemen van een kruidenbad: "Switi watra" (= een lekker ruikende badwater), "Krinskin watra"(= een badwater om het fysisch te reinigen), "Hebi watra" (= badwater om alle negativiteit weg te wassen) of "Koloku watra"(= badwater om het geluk te beproeven).

3.4 Interview met privé bedrijven Odany Jewa en Amazon Herbs Odany Jewa en Amazon Herbs zijn twee Surinaamse ondernemingen die bekend staan om de handel in producten vervaardigd uit Surinaamse geneeskrachtige planten. Odany Jewa Het interview is afgenomen van de heer Irvin Kasieman (Klinisch assistent). De onderneming Odany Jewa heeft zich gespecialiseerd in kruidengeneeskunde en geneesmethode gebaseerd op de eeuwenoude Marrongeneeskunde.

41

Gezondheidsproducten worden ontwikkeld en vervaardigd uit medicinale planten die afkomstig zijn uit het tropische regenwoud van Suriname. Odany Jewa verzorgt ook consultaties en geeft adviezen en behandelingen. De doelstellingen van deze onderneming: - Opbouw en instandhouding van een goede gezondheid - Ondersteuning aan de traditionele genezers voor behoud van hun kennis - Bescherming en duurzame benutting van het regenwoud en haar regeneratie - Integratie en legalisatie van de traditionele geneeskunde en middelen. Odany Jewa biedt een 50 tal natuurgeneesmiddelen en voedingssupplementen aan tegen een aantal ziektebeelden en aandoeningen zoals: astma, diabetes, bronchitis, baarmoederen prostaataandoeningen, stress, onvruchtbaarheid, bloeddruk, infecties, nier, lever, darm, maag, en menstruatie aandoeningen, potentieproblemen, spier, bot, gewrichtsaandoeningen (zie Appendix 3). De natuurgeneesmiddelen en voedingssupplementen worden door Odany Jewa zelf gemaakt. Voor de grondstoffen worden de nodige planten verzameld; de plaatsen waar er verzameld wordt, lopen van Paramaribo tot naar het verre binnenland van Suriname. Voor het verzamelen uit het binnenland beweert Odany Jewa geen vergunning nodig te hebben. Eveneens exporteert Odany Jewa zijn natuurgeneesmiddelen en voedingssupplementen naar Nederland, alwaar mensen ook terecht kunnen voor consultaties, adviezen en behandelingen. Er zijn geen vaste tijden en hoeveelheden van exporten. Afhankelijk van de vraag vanuit de dochter onderneming in Nederland wordt dit bepaald. Producten die geëxporteerd worden gaan in grote hoeveelheden van liter of bulkverpakking de deur uit; éénmaal op de plaats van bestemming aangekomen, wordt het materiaal verpakt voor de verkoop. Uit het interview is gebleken dat producten die naar Nederland verstuurd worden eerst moeten voldoen aan de door de Europese Unie (EU) gestelde handelsnormen: gelabelde producten waarop tenminste vermeld staan de naam van het product, de hoeveelheid, de samenstelling, de gebruiksaanwijzingen en productie en vervaldatum. Bovendien is er door de keuringsraat van het ministerie van de Volksgezondheid in Nederland een verbod opgelegd om deze producten geneesmiddelen te noemen. Er mag slechts aangegeven worden dat deze producten gebruikt kunnen worden tegen bepaalde ziekte verschijnselen of aandoeningen. Tevens is duidelijk gemaakt dat Odany Jewa voor het exporteren van zijn producten eerst een document moet laten opmaken door de Kamer van Koophandel en Fabrieken in Suriname (KKF). Vervolgens zijn het de verschepingsdocumenten die in orde gemaakt dienen te worden; deze gaat via het ministerie van Handel en Industrie en de douane.

42

Amazon Herbs Het interview is afgenomen van de heer Kurt Jesrun (de ondernemer). Amazon Herbs is een bedrijf dat samenwerkt met een Amerikaanse onderneming "TROPILAB" en doet via dit bedrijf uitsluitend aan Internationale handel. Het streven is gericht naar het internationaliseren en een bijdrage leveren aan de economie van Suriname. Verder wil Amazon Herbs integratie en samenwerking op internationaal niveau bewerkstelligen. Producten worden verhandeld via de Amerikaanse onderneming "TROPILAB" en variëren van producten voor tuinliefhebbers tot capsules van geneesmiddelen en voedingssupplementen voor de gezondheid van de mens (zie Appendix 3). Een uitgebreide lijst van onderwerpen (inclusief prijzen) die verhandeld worden, kan worden opgevraagd via het Internet: htpp://www.Tropilab.com De verhandelde geneeskrachtige planten of delen hiervan komen van Paramaribo tot uit het verre binnenland van Suriname. Het verzamelen van deze planten uit binnenland, vindt plaats in samenwerking met de plaatselijke binnenlandbewoners (indianen of boslandcreolen); er wordt handmatig en vrij van pesticiden of dergelijke stoffen verzameld. Voor het verzamelen van planten/delen hiervan uit het binnenland beweert Amazon Herbs geen vergunning nodig te hebben. Volgens dit bedrijf zijn de verzamelactiviteiten nog niet van dien aard dat er een vergunning opgeëist zou kunnen worden. De soorten en hoeveelheden aan geneeskrachtige planten die verzameld worden, hangt van de vraag af. Is de vraag naar een bepaalde soort groot, dan wordt er aan expliciete verzameling gedaan. Naast hele planten worden ook delen zoals, wortels, takken met bladeren, vruchten, zaden verzameld. Wanneer het materiaal eenmaal verzameld is, wordt het verwerkt alvorens deze op te sturen naar "TROPILAB". Hele planten en of delen daarvan worden eerst uitgesorteerd en daarna, afhankelijk van het product, gedroogd in de zon of met behulp van geforceerde hete lucht (bijvoorbeeld de hete lucht van de compressors van airco’s). Soms wordt er vanuit bepaalde planten/plantendelen olie extracten of grondstoffen voor tincturen gemaakt. Vervolgens wordt het materiaal verpakt; takken met bladeren en bladeren worden luchtdicht verpakt, terwijl wortels, vruchten en bloemen juist luchtig worden verpakt; oliën en tincturen gaan in liter verpakkingen (Jerry Cans etc.). Aan elk product wordt er een prijs vastgesteld. Deze prijzen hangen af van factoren zoals het seizoen, de plaats van verzameling, de verwerking, het gewicht, de verpakking, de export kosten en lonen van arbeiders. Voor het exporteren moeten de nodige documenten in orde gemaakt; bijvoorbeeld het fytosanitaire certificaat en de exportvergunning.

43

Export vindt wekelijks plaats via de bedrijven SURPOST en FEDEX. De producten kunnen via Nederland of Amerika naar verschillende landen verstuurd worden (van China tot naar, Indonesië en India). Bij elke bezending worden er rechten betaald op basis van de categorie van het product.

3.5 Uitvoer van geneeskrachtige planten De observatie heeft plaats gevonden bij 2 bedrijven in Suriname: Suriname Postal Corporation N.V. (SURPOST N.V.) en Central Freight Services Suriname (CFS). De genoteerde observaties zijn verwerkt in een Tabel 10. Om de export van geneeskrachtige planten te observeren, is er gekozen voor deze 2 postbedrijven, omdat deze twee bedrijven het meest bekend zijn met betrekking tot de luchtpost services. Het is opgevallen dat elke klant bij aanmelden een formulier krijgt waarop zijn eigen gegevens (naam, adres, telefoon nummer en identiteitsnummer) en die van de ontvanger vermeld moeten worden (naam, adres en telefoon nummeren). Vervolgens moet de klant op hetzelfde formulier de producten van de verzending specificeren (levensmiddelen, kledingstukken, toiletartikelen, etc.). Na aan bovenstaande administratie voldaan te hebben, mochten de klanten door naar de douane voor visitatie. Bij deze visitatie worden alle producten geïnspecteerd op het voorkomen van eventuele verboden spullen (bijvoorbeeld vis en vleessoorten of producten hieruit vervaardigd en cocaïne). Na goed verloop van de inspectie parafeert de douane het specificatieformulier en mag de klant de te verzending afleveren bij de balie van afhandeling. Aan deze balie wordt het gewicht van de verzending gemeten en aangegeven op het formulier en wordt de klant vervolgens verwezen naar de kassa. De verzendkosten worden per kg en in euro’s uitgerekend. Dit bedrag kan in tegenwaarde van de Surinaamse dollars (SRD) betaald worden. De tarieven waren 2.15 Euro’s/kg bij SURPOST en 2.50 Euro’s/kg bij CFS . De export waarde van een verzending bleek af te hangen van het gewicht van de verzending opgeteld met de omzet belasting en het statistiek recht (wordt bepaald aan de hand van het gewicht van de verzending). De observaties zijn gedaan op het moment waarop de klanten de dozen met inhoud naar de douane brachten voor visitatie. Niet altijd lukte het om alle producten te zien, omdat de douane het soms niet noodzakelijk vond de producten één voor één uit de doos te halen (vooral als het om kleine verzendingen ging). Bij de uitvoer van plantenmateriaal, waren sommige planten en of producten hieruit vervaardigd metéén te herkennen bij de inheemse naam. In de tabel 10 is er een uitéénzetting gegeven van de informatie verzameld bij de post bedrijven SURPOST N.V. en Central Freight Services Suriname.

44

Tabel 10: Observaties bij SURPOST N.V. en Central Freight Services Suriname Klant 1

2 3 4

Export materiaal Takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Takken met bladeren en lianen Takken met bladeren en lianen

14

Takken met bladeren en lianen Takken met bladeren Takken met bladeren en lianen Hele planten, lianen en bloemen Takken met bladeren Takken met bladeren Hele planten, takken met bladeren, lianen, bloemen en vruchten Takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten, takken met bladeren en lianen

15

Hele planten

5 6 7 8 9 10

11 12

13

16

Olie soorten en vruchten

17

Bladeren

Geschat aantal soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten

Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten

Tussen 10-20 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 10-20 soorten Tussen 1-5 soorten

2 olie soorten en 3 soorten vruchten Tussen 1-5 soorten

Totaal geschatte gewicht Elk tussen 200-300gram

Geschatte markt waarde Elk tussen SRD 2-4, -

Elk tussen 200-300 gram Elk tussen 200-300 gram Elk tussen 200-300gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Droog

Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Droog

Elk tussen 200-300gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Elk tussen 200-300gram Elk tussen 200-300gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Olie: SRD 15-, Per fles; Vruchten tussen SRD 2-5, /soort Elk tussen SRD 2-4, -

Toestand Droog

Vers en droog Droog Droog

Droog Droog Droog en vers Droog en vers Droog Droog

Vers en droog

Vers en droog Vers

Vers Vers

Olie: 500 ml; Vruchten tussen 300-500 gram samen Tussen 200-300 gram

45

Vervolg Tabel 10 Klant

Export materiaal

19

Takken met bladeren, plant extracten en olie soorten Takken met bladeren

20

Hele planten, takken met bladeren en vruchten

18

Geschat aantal soorten

Toestand

Takken met bladeren: tussen 1-5 soorten;

Takken met bladeren tussen 200-300 gram;

Plantextracten: 4 flessen;

Plantextracten: 500 ml elk;

Olie soorten: 4 soorten Tussen 1-5 soorten

Tussen 5-10 soorten

Droog en vers Vers

Vers en droog

Hele planten tussen 1-5 soorten; 21

22

23

24

25

26

27

28

Hele planten en olie soorten Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren

Totaal geschatte gewicht

Olie soorten: 500 ml elk Tussen 200-30 gram Hele planten, takken met bladeren tussen 300-400 gram; Vruchten tussen 300-500gram

Hele planten tussen 200-300 gr;

Geschatte markt waarde Takken met bladeren tussen SRD 2-4, Plant extracten tussen SRD 5-10, Olie soorten tussen SRD 10-15, Elk tussen SRD 2-4, Hele planten, takken met bladeren tussen SRD 4-6, Vruchten tussen SRD 5-10, Hele planten tussen SRD 2-5, Olie soorten tussen SRD 10-15, -

Olie soorten: 2

Vers

Olie soorten: 500 ml elk

Tussen 1-5 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 10-20 soorten

Vers en droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten

Vers en droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten

Droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 10-20 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten

Droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

46

Vervolg Tabel 10 Klant

34

Export materiaal Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Takken met bladeren en bloemen

35

Hele planten

36

Lianen Takken met bladeren en lianen

29

30

31 32

33

37 38 39 40

41

42

Olie soorten Takken met bladeren Takken met bladeren en lianen Hele planten, takken met bladeren en vruchten Hele planten en takken met bladeren

Geschat aantal soorten

Toestand

Totaal geschatte gewicht

Geschatte markt waarde

Tussen 5-10 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Droog

Elk tussen 200-300 gram Elk tussen 300-400 gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Vers en droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Elk tussen 200-300 gram Elk tussen 300-400 gram Elk tussen 300-500 gram Elk tussen 200-300 gram

Droog

Elk 500 ml Elk tussen 200-300 gram Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 10-15, Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 10-20 soorten

Vers

Elk tussen 300-500 gram

Elk tussen SRD 3-5, -

Tussen 5-10 soorten

Droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, Lianen elk tussen SRD 3-5, -

Tussen 5-10 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 5-10 soorten 2 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten

Vers

Vers Vers Droog Vers en droog Vloeibaar Droog

Lianen elk tussen 200-300 gram;

43

44

45

Lianen en vruchten Hele planten en takken met bladeren Hele planten, takken met bladeren en lianen

Vruchten elk tussen SRD 2-5, -

Tussen 1-5 soorten

Vers en droog

Vruchten tussen 300-500 gram

Tussen 1-5 soorten

Vers

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 1-5 soorten

Vers en droog

Elk tussen 200-300 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

47

Vervolg Tabel 10 Klant

46 47

48 49

50

51

Export materiaal Hele planten, takken met bladeren en lianen Takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren Hele planten en takken met bladeren

Geschat aantal soorten

Totaal geschatte gewicht

Geschatte markt waarde

Elk tussen 300-500 gram Elk tussen 5001000 gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Vers

Elk tussen 5001000 gram Elk tussen 200-400 gram

Elk tussen SRD 2-4, Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 1-5 soorten

Vers en droog

Elk tussen 200-400 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 1-5 soorten

Vers en droog

Elk tussen 200-400 gram

Elk tussen SRD 2-4, -

Tussen 5-10 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten Tussen 1-5 soorten

Toestand

Vers Vers

Vers

In totaal zijn er 51 personen met geneeskrachtige planten geobserveerd: - 70.51 % had tussen 1- 5 soorten gepost - 17.64 % had tussen 5-10 soorten gepost - 11.76 % had tussen 10-20 soorten gepost - 33.33 % had alleen vers materiaal gepost - 37.25 % had alleen droog materiaal gepost - 29.41 % had droog en vers materiaal gepost. Opgemerkt dient te worden dat de meeste verzendingen niet alleen uit geneeskrachtige planten bestonden: artikelen zoals levensmiddelen, kledingstukken, schoeisel etc. waren er vaker bij. Deze situaties maakten het onmogelijk om het totale gewicht aan uitgevoerde geneeskrachtige planten te bepalen. Naar aanleiding van het voorgaande is er slechts een schatting gemaakt van de geneeskrachtige planten die uitgevoerd werden. De meest gangbare hoeveelheden die geëxporteerd werden bleken tussen 200 en 500 gram te wegen. Naast ruw plantenmateriaal werden er ook olie soorten (kokos, krapa, hoepel) en andere spullen met betrekking tot de Afro-Surinaamse cultuur (panjie’s, krabasi’s, prapi’s, switi sopi, zeven geesten, ogri-aiwatra, pimba) verstuurd. Aan plantenmateriaal waren loangotitei, finibita, kwasibita (stengel) en oprububa duidelijk te herkennen en werden vaker gezien. Sommige struiken en kruiden zoals andoya, aneisiwiwiri, redibakapinyapaw, wetibaka, pratilobi konden ook duidelijk herkend worden. Uit de observaties bleken de (geschatte) marktwaarde van de meeste geneeskrachtige planten te liggen tussen de 2- en 4-SRD per soort. Bij de visitatie van verzendingen met geneeskrachtige planten vertoonden de douane een tweestrijd. Bij de uitvoer van hoeveelheden tussen 1-10 soorten, vroegen de douane niet naar exportdocumenten; bij hoeveelheden tussen 10-20 soorten was dat wel het geval.

48

Ondanks er geen exportdocumenten overlegd konden worden door betreffende klanten, hebben de douane deze verzending toch goedgekeurd. Gelet op het feit dat er soms naar exportdocumenten gevraagd wordt, neemt het niet weg dat er ergens regels staan met betrekking tot de uitvoer van geneeskrachtige planten.

3.6 Interview met overheidsorganen In deze paragraaf zijn interviews met enkele overheidsorganen uiteengezet. De bedoeling van deze interviews was om een algemeen beeld te krijgen over wetten en regels ten aanzien van de handel in geneeskrachtige planten. 3.6.1 Stichting Bosbeheer en Bostoezicht (SBB) (dhr. Hilgerink R.) Stichting Bosbeheer en Bostoezicht (SBB) is een afdeling van het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen (NH). Het doel van SBB is de zorg dragen voor behoud van en gecontroleerd omgaan met het bos van Suriname. Hierdoor is SBB in de positie gesteld tot het verstrekken van vergunningen voor het (voorwaardelijk) mogen kappen van hout en voor het verzamelen van bosbijproducten in het binnenland (SB8 2003, # 74). Ook heeft SBB de beschikking over het vaststellen van de retributie op de onder hun toezicht behorende producten (SB 1998, # 76). Naar de maatstaven en regelgevingen van SBB, behoren geneeskrachtige planten of producten hieruit vervaardigd tot de groep van bosbijproducten. De stichting heeft tot het jaar 2004 nog geen vergunning uitgeschreven voor het verzamelen van geneeskrachtige planten in het binnenland. Wel zijn al vergunningen verstrekt voor het grootschalig verzamelen van enkele andere bosbijproducten: "prasara sibi" (bloeiwijze van de Euterpe oleracea Mart. , familie Arecaceae), "maripa boto"(de bloeischede van de Maximiliana maripa (Correa) Drude, familie Arecaceae), "podosiri"(de vruchten van de Euterpe oleracea Mart. , familie Arecaceae) en lianen. Deze aanvragen gingen om internationale handel te drijven. Over het algemeen leveren de bosbijproducten geen noemenswaardige bijdrage aan de economische ontwikkeling van het land. Hierdoor hebben deze producten een ondergeschikte rol binnen het boswezen in Suriname. 3.6.2 Ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen (NH), afdeling Exportvergunningen (dhr. Sewdien G. A.) Deze afdeling houdt zich bezig met het verstrekken van exportvergunningen voor nonCITES en CITES soorten (CITES = Convention of International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) van zowel fauna als flora. Voor de export van planten wordt er gewerkt met een exportregeling voor planten en bloemen. De volgende documenten zijn nodig voor het kunnen exporten van planten: - CITES respectievelijk Suriname Forest Service (SFS) exportvergunningen 8

Staatsbesluit

49

van Dienst Lands Bosbeheer voor CITES-planten en –bloemen, respectievelijk planten vallende onder bosbijproducten - F-geschenk of F-uitvoer certificaat van de Dienst der Invoer-, Uitvoer- en Deviezencontrole (IUD) voor geschenkzendingen respectievelijk handelszendingen - Model 9 certificaat van de Ontvanger der Invoerrechten en Accijnzen (Douane) - Fytosanitair certificaat van de afdeling Plantenbescherming en Kwaliteitskeuringen (LVV) voor planten en voor commercieel te verzenden bloemen - Eventueel een bewijs van inwisselen van deviezen van de Centrale Bank van Suriname. Planten met een geneeskrachtige werking vallen onder de groep van bosbijproducten; echter is voor de export van geneeskrachtige planten noch voor geschenkzendingen noch voor handelszendingen ooit een vergunning aangevraagd. 3.6.3 Ministerie van Handel en Industrie (HI), afdeling Macro Economisch Beleid (Mw. Sewgobind S.) De afdeling Macro-economisch beleid houdt zich bezig met het economische beleid van handel en industrie, zowel op nationaal als internationaal niveau. Internationale handel vindt plaats op basis van de in de Staatsbesluiten "De Negatieve Lijst" (SB 2003, # 74) en Wet Goederenverkeer (SB 2003, # 58) opgenomen besluiten/voorwaarden. Op deze lijst staat er een aantal goederen/producten genoemd die niet geïmporteerd of geëxporteerd mogen worden of die slechts op basis van vergunningen en andere documenten geïmporteerd of geëxporteerd mogen worden (bijvoorbeeld geneeskrachtige planten). Naast dit Staatsbesluit, is er ook een In- en Uitvoerregeling waaraan men zich dient te houden alvorens over te gaan tot export. Nationale/locale handel wordt verdeeld in twee sectoren: de formele en informele handelssector. De formele handel eist een vergunning, terwijl de informele handel dat niet eist. De informele handelssector is groter dan de formele handelssector, maar behoort dan nog tot een kleine economische activiteit. Dat wil zeggen dat de informele handel geen noemenswaardige bijdrage levert aan de economie van het land. Het weinige dat deze sector oplevert is via het "Self Assesment" systeem, waarbij er belasting aan de Staat wordt betaald. Gezien deze situatie kan de informele handelssector niet in kaart gebracht worden en is er geen zicht op de handel in specifieke goederen/producten. Dit geldt ook voor de bosbijproducten. Voor de handel in geneeskrachtige planten als marktverkoper/straatventer (= lokaal) is er geen vergunning nodig; winkel/drugstore eigenaren moeten wel in het bezit zijn van een vergunning die via de districtscommissaris gegeven wordt.

50

Bedrijven/ondernemingen die internationale handel drijven in producten vervaardigd uit geneeskrachtige planten moeten in het bezit zijn van een vergunning van de afdeling Bedrijfsvergunningen van het ministerie van Handel en Industrie. Vergunningen die verstrekt worden voor in- en uitvoer kunnen zijn: 1. Exportvergunning 2. Importvergunning 3. Exporteursvergunning 4. Importeursvergunning. De onder 1 en 2 genoemde vergunningen zijn bestemd voor het éénmalig in- of uitvoeren van goederen/producten, en kunnen verkregen worden bij de afdeling Invoer-, Uitvoer-en Deviezencontrole (IUD), van het ministerie van HI. De onder 3 en 4 genoemde vergunningen zijn bedoeld voor herhaaldelijke in- en uitvoer en kunnen verkregen worden bij de afdeling Bedrijfsvergunningen van het ministerie van HI. 3.6.4 Ministerie van Handel en Industrie (HI), Internationaal Economisch Beleid (dhr. Soebai P. en Mw. Rokadji Y.) Deze afdeling houdt zich bezig met het onderhandelen en voeren van (macroeconomisch) beleid op het gebied van internationale handel. Ook deze afdeling werkt met Staatswetten en -besluiten zoals: In- en Uitvoer regeling, Wet Goederenverkeer, Wet Tarief van Invoerrechten. Wat de stand van zaken is met betrekking tot handel in geneeskrachtige planten, kan deze afdeling niet veel zeggen. Voor nadere informatie wordt er verwezen naar het Staatsbesluit "De Negatieve Lijst ", (SB 2003 # 74). 3.6.5 Ministerie van Financiële Zaken (FIZA), afdeling ASYCUDA (dhr. Karsoredjo) ASYCUDA is een internationaal gestandaardiseerd data verwerkingsprogramma, waarin belangrijke gegevens over grootschalig geïmporteerde en geëxporteerde goederen verwerkt worden (de formele handelssector). Door middel van dit programma kan de Douane dienst in- en uitvoer controleren. Ook wordt tegelijk een statistiek bijgehouden en kunnen betreffende overheidsorganen uitspraken doen over begrotingen op het gebied van het in- en uitvoer van het land (voor meer informatie over ASYCUDA zie onderzoek van Carolyn P. H. Verwey, Paramaribo, augustus 2002). Ook deze afdeling neemt Staatswetten en -besluiten in acht (Besluit Negatieve Lijst en Wet Goederenverkeer); in het bijzonder de Wet Tarief van Invoerrechten (S.B.1995, No 111). 3.6.6 Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV), afdeling Plantenbescherming en Kwaliteitskeuringen (dhr. Grauwde F, R.) De afdeling houdt zich bezig met het controleren van planten op het voorkomen van ziekten en of plagen en is vooral bestemd voor mensen die planten willen exporteren, maar ook voor landbouwers die met hun gewassen komen voor diagnose. Het controleren gebeurt in eerste instantie op een visuele manier: organismen of symptomen worden herkend. Gaat het om exporten, dan mag er een gezondheidscertificaat (fytosanitair

51

certificaat) verstrekt worden, indien er geen symptomen van ziekten of plagen opgevallen zijn. Voor de export van planten wordt er samengewerkt met de afdeling Vergunningen van het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen, afdeling Natuurbeheer (NB). Onder de planten zijn er 2 categorieën die geëxporteerd mogen worden: 1. Planten die uitgevoerd mogen worden, maar dan op basis van een quotum. Dat wil zeggen dat deze planten slechts dan geëxporteerd mogen worden als er voldaan is aan de rechten en plichten opgenomen in de Plantenbescherming Verordening (GB1965, # 102), van het onderdirectoraat Landbouwkundig Onderzoek. Deze verordening werkt ook met De Negatieve Lijst, (SB 2003 # 74); 2. Planten bestemd voor wetenschappelijk onderzoek. Voor in- en uitvoer zijn er speciale formulieren van de Dienst der Invoer-, Uitvoer- en Deviezencontrole (IUD). Afhankelijk van de plaats van waar er ingevoerd of waarnaar toe uitgevoerd wordt, kan er soms een gezondheidscertificaat/fytosanitair certificaat (heeft te maken de hygiënische aspecten van de plant) vereist worden, conform de wetten zoals opgenomen in het Wet Goederenverkeer (SB 2003, # 58). Dit certificaat is van belang voor het land waar het uitgevoerde product binnenkomt. Met dit certificaat vindt er keuring plaats: het land van herkomst wordt onderzocht en ook de verwante soorten in het land van invoer worden bekeken en vergeleken. De aspecten met betrekking tot mens, dier en milieu worden beken. Zijn er ziekten of plagen ontdekt dan wordt het certificaat niet gehonoreerd. Voor de export van medicinale planten is er zelden aanvragen gedaan voor een gezondheidscertificaat. Ten aanzien van de lokale handel zou er ook wel fytosanitaire controle uitgeoefend moeten worden, maar er is nog geen bevoegdheid verleend door de Staat. Over deze bevoegdheid zou de Dienst Landbouwvoorlichting moeten beschikken, omdat zij de juiste instantie is om in het veld te werken. De afdeling Plantenbescherming en Controle beschikt wel over keurmeesters, maar deze vervullen hun taak in pakloodsen, opslagloodsen en op de haven. Enkele van de Staatsbesluiten genoemd in deze paragraaf zijn opgenomen in Appendix 4 van dit verslag.

3.7 Verificatie en verwerking van de informatie over de geneeskrachtige planten In totaal zijn er 110 plantensoorten geïnventariseerd. Voor het vergelijken van de verzamelde informatie over deze plantensoorten is er een selectie gemaakt van literatuur: - Nuttige planten en Sierplanten in Suriname, Ostendorf F. W., 1962 - Medicijn planten in Suriname (Den dresi wiwiri fu Sranan), Heyde H., 1987 - Fa Joe Kan Tak’ Mi No Moi (deel 1), STINASU, 1976.

52

Er is bewust gekozen voor bovenstaande werken, omdat deze (samen met nog enkele andere werken) de oorsprong vormen van vastgelegde informatie over geneeskrachtige planten in Suriname. Van het totale aantal verzamelde inheemse plantennamen (110) zijn 55 namen terug gevonden in bovenstaande literatuur. Vanuit deze literatuur zijn de plantbeschrijvingen overgenomen en zijn de toepassingen van de geïnventariseerde planten vergeleken met wat er in deze literatuur staat. Vijftig (50) inheemse plantennamen zijn niet terug gevonden in bovenstaande literatuur. Het komt ook wel eens voor dat aan verschillende plantensoorten dezelfde inheemse naam gegeven wordt. Van het totale aantal geïnventariseerde plantensoorten hebben 5 planten een inheemse naam waarmee ook andere plantensoorten bedoeld worden in de literatuur. In het vervolg van deze paragraaf zijn de geïnventariseerde plantensoorten in twee paragrafen uitééngezet: - Inheemse namen die niet terug gevonden zijn in de geselecteerde literatuur - Inheemse namen die wel gevonden zijn in de geselecteerde literatuur. 3.7.1 Inheemse plantennamen niet terug gevonden in geselecteerde literatuur In Tabel 11 staan de inheemse namen van de planten die niet onder deze namen terug gevonden zijn in de geselecteerde literatuur. Ook zijn de wetenschappelijke namen (eventueel) en de verzamelde informatie over de soort plant, de toestand en de toepassing opgenomen. Tabel 11: Inheemse namen niet terug gevonden in geselecteerde literatuur Inheemse naam

Afspraak (Sr) /Busi-apra (Sar) Alakondrewiwiri (Sr)

Albina-uma (Sr)

Apukuroos (Sar) Apukuwiwiri (Sar)

Wetenschappelijke namen

Soort plant

Planten deel; toestand

Vismia sp. (Clusiaceae)

Struik

Takken met bladeren; droog

Niet van toepassing

Combinatie

-Psychotria poeppigiana Muell. Arg. ssp. poeppigiana (Rubiaceae) Inga virgultosa (Vahl) Desv. (Mimosaceae)

Struik

Struik Struik

Combinatie Takken met bladeren; droog Takken met bladeren en bloemen; vers/droog Takken met bladeren; vers

Toepassing Voor de pas bevallen vrouwen om de vagina te reinigen; ook voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor een kruidenbad voor vrouwen om de baarmoeder te reinigen

Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden

53

Vervolg Tabel 11 Inheemse naam

Wetenschappelijke namen

Soort plant

Planten deel; toestand

Andoya (Sar)

--

Struik

Takken met bladeren; droog

Apiki-a-bonbon (Sar)

--

Struik

Takken met bladeren; vers

Asukutrobi (Sar)

(Melastomataceae)

Struik

Takken met bladeren; droog

Baddoek (N)

Clidemia capitellata (Bonpl.) D. Don var. capitellata (Melastomataceae)

Struik

Takken met bladeren; vers

Beibiwiwiri (Sar)/ Ingi-wiwiri (Sr)

Nepsera aquatica (Aubl.) Naud. (Melastomataceae)

Struik

Hele plant; droog of vers

Bebaka-pinyapaw (Sar)

Vismia cayennensis (Jacq.) Pers. (Clusiaceae)

Struik

Bigi-busismeri wiwiri (Sr)

--

Struik

Bigi-masusa (Sr) Blaka-futu (Sr)

Renealmia sp. (Zingeberaceae) Lindsaea sp. (Dennstaedtiaceae)

Takken met bladeren; vers Takken met bladeren; droog

Varen soort

Bladeren; droog Hele plant; vers

Takken met bladeren; droog

Struik

Bon-bongasa/ Grasa skin (Auc)

(Melastomataceae)

Kruid

Bre-titei (Sr)

--

Liaan

Brokokindi (Sr)

--

Struik

Stengel; droog Takken met bladeren; droog

Toepassing Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor vrouwen vanaf 18 jaar, om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te stomen en te wassen voor het geven een langdurig seksgenot Voor baby's met zuurte; ook voor culturele doeleinden (bijv. bij het krijgen van "Ingi winti") Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor een kruidenbad voor vrouwen die pas bevallen zijn Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor culturele doeleinden (bijv. Om mens en geest te scheiden) Voor een kruidenbad voor vrouwen die pas bevallen zijn

54

Vervolg Tabel 11 Inheemse naam

Brokopipi (Sr)

Wetenschappelijke namen

Bellucia sp. (Melastomataceae)

Soort plant

Planten deel; toestand

Struik

Takken met bladeren; droog

Djeme (Sar)

--

Struik

Takken met bladeren; droog

Duludulu (Sar)

(Bignoniaceae)

Liaan

Stengel; droog

Gran-titei (Sr)

--

Liaan

Stengel; droog

Grote-pinya (N)

Vismia sp. (Clusiaceae)

Struik

Ingitaya (Sr)

(Araceae)

Kruid

Kakanoto (Sar)

Jatropha curcas L. (Euphorbiaceae)

Struik

Takken met bladeren; vers Wortelstok; droog Takken met bladeren met vrucht; vers

Kamfrubita (Sr)

Unxia camphorata L.f. (Asteraceae)

Kruid

Hele plant; droog

Kisangula (Sar)

Maprounea guianensis Aubl. (Euphorbiaceae)

Boom

Kofi-iyuwiwiri (Auc)

--

Kruid

Kulaka-tinga (Sar)

Niet van toepassing Begonia glabra Aubl. (Begoniaceae) Piper pulleanum Yunck. (Piperaceae)

Takken met bladeren; vers Takken met bladeren; droog Stengels/ Takken met bladeren/ zaden; droog Hele plant; droog

Struik

Takken met bladeren; vers

Melasse (N)

Stroperige vloeistof bereid uit een suikerriet (Saccharum officinarum L.; fam.Poaceae)

Stroperige vloeistof

Uit suikerriet stroop

Kowrudresi batra (Sr) Kowruwiwiri/ Kowruati (Sr)

Struik Mengsel van lianen en struiken/ bomen

Toepassing Voor een kruidenbad vrouwen om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor het reinigen van de buik (bij "kowru") Voor kruidenbaden (" Hebi skin") bij culturele doeleinden Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te stomen en te wassen voor langdurig seksgenot Voor culturele doeleinden Voor kruidenbaden bij wondjes Voor vrouwen die pas bevallen zijn, voor het reinigen van de buik; Voor vrouwen die een gestagneerde menstruatie hebben Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor het reinigen van bloed, buik en of de baarmoeder bij de vrouw Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor het behandelen van wondjes in de mond; Ook gebruikt voor het reinigen van de mond van de baby en voor culturele doeleinden

55

Vervolg Tabel 11

Myomyo (Sar)

--

Struik

Oselen (Auc)

--

Kruid

Planten deel; toestand Takken met bladeren; droog Hele plant; vers

Parabita/Bigi-busi bitawiwiri (Sr)

Cestrum latifolium Lam. (Solanaceae)

Struik

Takken met bladeren; vers

Paranamklem (Sr)

Ludwigia nervosa (Poir.) Hara (Onagraceae)

Struik

Takken met bladeren en zaden; droog

Struik

Takken met bladeren; droog

Struik

Bladeren; vers

Boom

Stam; droog

Inheemse naam

Peprewiwiri (Sr)/ Apika (Sar) Pikin-babaduwa (Sar)

Pispen (Sar)

Redi-bakapinya paw (Sar)

Wetenschappelijke namen

-Maranta sp. (Maranthaceae) Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A. Mey. (Cupressaceae) Vismia guianensis (Aubl.) Choisy var. guianensis (Clusiaceae) Commelina virginica L. (Commelinaceae)

Soort plant

Kruid

Takken met bladeren; vers Hele plant; vers

--

Struik

Takken met bladeren; droog

Bauhinia sp. (Caesalpiniaceae)

Liaan

Stengel

Schuurpapier (N)

(Melastomataceae)

Struik

Sé (Sar)

(Poaceae)

Gras

Takken met bladeren; vers Hele plant; vers

Swawiwiri (Sar)

Aciotis purpurascens (Aubl.) Triana (Melastomataceae)

Kruid

Takken met bladeren; vers

Redigadodede (Sr)

Sa’ wani mi bai gi (Sar) Schildpadladder (N)/Sekrepatutrapu (Sr)/ Kolada (Auc)

Boom

Toepassing Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Tegen zuurte bij baby’s Voor zowel mannen als vrouwen, als reinigingsmiddel van bloed, buik en baarmoeder; Ook voor vrouwen met blijvende buikpijn na de bevalling Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor een kruidenbad voor vrouwen om de vagina te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Reiniging van een omgeving Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor vrouwen die een badwater willen nemen om het lichaam te verlichten of voor vrouwen die pas zijn bevallen

Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te stomen en te wassen voor het geven van een langdurig seksgenot Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden; ook als reinigingsmiddel voor bloed en buik

56

Vervolg Tabel 11 Inheemse naam

Wetenschappelijke namen Cyanthula prostrata (L.) Blume (Amaranthaceae)

Soort plant

Planten deel; toestand

Toepassing

Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden Voor kruidenbaden Lochocarpus sp. Takken met (" Hebi skin") bij culturele Vrouw-neku (Sr) (Fabaceae) Struik/Liaan bladeren; vers doeleinden Voor kruidenbaden ("Hebi Takken met watra") bij culturele Wanapu (Sar) (Leguminosae) Struik bladeren; vers doeleinden Gossypium sp. Takken met Kruidenbaden bij culturele Weti-katun (Sr) (Malvaceae) Struik bladeren doeleinden Yorkamaka-rutu Wortelstok; Voor kruidenbaden bij (Sr) droog culturele doeleinden (Zingiberaceae) Kruid Opmerking: (N) = Nederlands, (Auc) = Aucaans, (Sar) = Saramaccaans, (Sr) = Sranan, - - = Niet gedetermineerd Temeku (Sr)

Kruid

Takken met bladeren

Van de hierboven genoemde inheemse namen zijn 5 terug gevonden in geraadpleegde literatuur, maar met dit onderzoek zijn deze planten anders gedetermineerd dan vermeld staat in betreffende literatuur. De inheemse naam kwatakama wordt in het boek van Heyde H. gegeven aan een plant met de wetenschappelijke naam: Helicostyles tomentosa (Poepp. & Endl.) Rusby (familie Moraceae). De plant die verzameld is onder deze inheemse naam is gedetermineerd als Parkia ulei var. surinamensis Kleinhoonte (familie Mimosaceae). In het boek van Heyde H. wordt de inheemse naam oko kowa gegeven aan de plant met de inheemse naam pratilobi (Lycopodiella cernua (L.) Pic. -Ser. var. cernua; familie Lycopodiaceae). In hetzelfde boek wordt de naam oko kowa ook gegeven aan een plant van het geslacht Selaginella; deze plant wordt beschreven als een bosvaren met bladeren die aan de onderkant wit gekleurd zijn (Pityrogramma melanos (L.) var. calomelanos; familie Adiantaceae). De verzamelde plant met deze inheemse naam is gedetermineerd als Selaginella cf 9 tuberculata Spruce ex Baker (Selaginellaceae); deze plant komt in veel voor op plekken met stromend water. Planten met de inheemse naam pankukuwiwiri (Sr) zijn in de geselecteerde literatuur beschreven onder het geslacht Nymphaea (familie Nymphaeaceae). Echter is de verzamelde plant gedetermineerd als Hydrocotyle umbellata L. (familie Apiaceae). Met de inheemse naam seigotro (Sr) wordt in de geselecteerde literatuur de plant Cordia macrostachya Roem. et Schult. (familie Boraginaceae) bedoelt. De verzamelde plant met deze inheemse is gedetermineerd als Struchium sparganophorum (L.) Kuntze (familie Asteraceae). Opgemerkt dient te worden dat de plant Struchium sparganophorum (L.) Kuntze in de boeken van Heyde H. en Ostendorf F.W. onder de inheemse naam kromantiwiwiri (Sr) staat vermeld. 9

= conform (Eng)/vergelijk (N)

57

De inheemse weti-baka wordt gegeven (zie Fa Joe Kan Tak’ Mi No Moi) aan de plant Sipanea pratensis Aubl. (familie Rubiaceae); de verzamelde plant met deze naam is als Pityrogramma calomelanos (L.) var. calomelanos (Adiantaceae) gedetermineerd. Hieronder volgen foto’s van enkele verzamelde geneeskrachtige planten.

Fig. 7: Afspraak (Vismia sp.; Clusiaceae)

Fig. 8: Albina-uma (niet gedetermineerd)

Fig. 9: Apukuwiwiri (Inga virgultosa; Mimosaceae)

Fig. 10: Blakafutu (Lindsaea sp. ; Dennstaedtaceae)

58

Fig. 11: Brokopipi (Bellucia sp. ; Melastomataceae)

Fig. 12: Paranamklem (Ludwigia nervosa; Onagraceae)

3.7.2 Inheemse plantennamen terug gevonden in geselecteerde literatuur In deze paragraaf zijn de planten beschreven (55) waarvan de inheemse namen terug gevonden zijn in de geselecteerde literatuur. Ook worden de toepassingen van deze planten, zoals achterhaald met behulp van de interviews, vergeleken met wat er in de geselecteerde literatuur staat. Zoals eerder vermeld zijn de plantbeschrijvingen overgenomen uit geselecteerde literatuur; soms moest er andere literatuur geraadpleegd worden. Er is bewust gekozen voor het niet zelf beschrijven van de planten, omdat het plantenmateriaal (structureel) niet altijd in de juiste staat verkeerde: - De planten waren meestal gebundeld, waardoor bladeren en eventueel aanwezige bloemen uit elkaar vielen - Bladeren en takken van droog geworden plantenbundels, waren verschrompeld en gingen kapot bij het uit elkaar halen - Vaker ontbraken bloemen en of vruchten. Met behulp van de informatie uit geraadpleegde literatuur was het mogelijk de planten op dezelfde manier te beschrijven. Bij het beschrijven van een plant worden de kenmerken van de plant opgeschreven: de soort plant (boom, struik, kruid enz.), de hoogte (bij bomen), eventueel de aanwezigheid van melksap uit de plant bij hakken of snijden, aanwezigheid van haren, doornen of stekels, bladvorm, opvallende nervatuur, beschrijving van de bloem (kleur, aantal meeldraden, het vruchtbeginsel) en beschrijving van de vrucht en soms ook van de zaden. Van iedere plant wordt eerst de inheemse plantennaam (zoals vermeld door de verkoper) genoemd. Vervolgens worden de wetenschappelijke namen genoemd (tussen haakjes wordt de familie waartoe de plant behoord aangegeven). De afkortingen achter de inheemse plantennamen hebben de volgende betekenis: (Sr) = Sranan tongo (Auc) = Aucaans

59

(Sar) (N)

= Saramaccaans = Nederlands

Abongra (Sr)/Sesam (N) Wetenschappelijke naam: Sesamum orientale L. (Fam. Pedaliaceae) Een struik die op zand ritsen groeit, wordt wel 1 m hoog, is weinig vertakt en heeft ronde stengels. De plant voelt kleverig aan doordat stengels, bladstelen en bladschijven slijm afscheidende klieren hebben. De bladeren zijn aan de bovenkant donkergroen en aan de onderkant lichtgroen. Boven een bepaalde hoogte verschijnt in elke bladoksel een zeer kort gesteelde, roze bloem met een lengte tot meer dan 5 cm. De rijpe doosvrucht is 3 cm lang en 1 cm in diameter, bruin van kleur, overlangs gegroefd en heeft een korte spits; hij staat recht omhoog en bevat vele kleine, gladde, olierijke zaadjes die beige of zwart zijn (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De zaden worden gebruikt voor culturele doeleinden. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending aangegeven (Ostendorf F. W., 1962). Aneisiwiwiri (Sr)/Malombe lombe (Sar) Wetenschappelijke naam: Piper marginatum Jacq. (Fam. Piperaceae ) Een struikachtige plant met bladeren die naar anijs ruiken. De bladschijf is groot en schildvormig, aan de basis min of meer ingesneden; De tot 10 cm lange, rechtopstaande bloeiaren staan in groepjes aan de top van een gemeenschappelijke steel (Osterdorf F.W., 1962). Uit interview: Stengels met bladeren voor kruidenbaden. Uit literatuur: Bij opgelopen kou met buikkrampen: 3 vers geplukte bladeren op 1 liter kokend water trekken en drinken. De wortel van een verse grote plant een kwartier laten koken in een half liter water, 3 kopjes per dag drinken helpt tegen baarmoeder aandoeningen (Heyde H., 1987). Banawiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Musa sp. (Fam. Musaceae) De planten die tot dit geslacht behoren lijken op bomen, maar zijn sappige kruiden. Onder de grond hebben zij een dikke korte wortelstok met aan de top de bladeren. De eerste bladeren zijn schubvormig, de volgende bladeren hebben een korte smalle schijf en de laatste zijn gewonden (deze hebben dikke, cilindervormige bladscheden, die elkaar als kokers omsluiten en zo samen een schijnstam vormen). De bloemen zitten in brede groepen bijeen, elk bedekt door een donkerpaars schutblad. De uitgegroeide bossen noemt men in Suriname vingers. De vrucht heeft een taaie, bij rijpheid groene of gele schil (Ostendorf F. W., 1962).

60

Uit interview: De droge bladeren worden gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Het sap van de wortels is heilzaam bij karbonkels en zwellingen. Gestampte wortels helpen tegen kwikvergiftiging, aanhoudende koortsen en is goed als haartonic. Geraspte groene vruchten getrokken in koud water helpen tegen chronische diarree. Het sap bevat serothine dat op de lengtespieren van de darmen werkt. In de rijpe vrucht komt Neropinephrine voor (ook in het sap van de plant) en helpt bij verschillende hartstoornissen. Het regelmatige eten van rijpe bananen (ongekookt) als vrucht, is zeer goed voor het hart. Een groene banaan gekrabd en geraspt in een ½ l. lauw warm water getrokken en gezeefd, kan men meerdere keren per dag in kleine hoeveelheden per keer gebruiken tegen aanhoudende diarree/lossebuik (Heyde H., 1987). Batotobita (Sr) Wetenschappelijke naam: Physalis pubescens L. (Fam. Solanaceae) Een rechtopstaand kruid dat sterk vertakt is en tot 1,5 m hoog wordt. De stengels zijn sappig en onderaan 3-hoekig, hogerop 4-hoekig, met verspreide of soms bijna in een paar voorkomende bladen. De bladeren, ook wel als groenten gegeten, zijn zacht behaard, soms langs de nerven iets paarsachtig gekleurd; de voet is soms iets scheef. De bloemen zijn alleenstaand, okselstandig en zitten aan een paarse bloemsteel. De kelk groeit na de bloei sterk tot een groene blaas met paarse nerven, die de vrucht omgeeft. De kroon is wijdklokvormig met sterk vergroeide slippen. De vrucht is een bes die eerst groen is en later paars wordt (Fa joe kan tak mi no moi, Surinaamse wandelflora, deel 1). Uit interview: Takken met bladeren koken op een hoeveelheid water en dit afkooksel drinken als reinigingsmiddel voor bloed, buik en baarmoeder. Uit literatuur: Takken met bladeren: Versterkt de nieren en nierfuncties, helpt bij blaasettering, jicht, nier en blaas aandoeningen, geelzucht, en reumatiek. De rijpe vruchten worden gebruikt tegen pijn in het oog (Heyde H., 1962).

Brokobaka (Sr) Wetenschappelijke naam: Mikania cordifolia (L.f.) Willd. (Fam. Asteraceae) Een geslacht van slingerplanten met kruisgewijze bladstand; de kleine bloemhoofdjes bevatten slechts 4 witte buisbloemen binnen een 4-bladig omwindsel (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De plant wordt gebruikt voor kruidenbaden tegen warmte puisten en huiduitslag. Uit literatuur: 5 hele planten koken op 10 liter water: Baden tegen mazelen bij kinderen en tegen huiduitslag (Ostendorf F. W., 1962). Aftreksel van ranken en bladeren helpt tegen waterpokken (Heyde H., 1987).

61

Dobruduwa (Sr) Wetenschappelijke naam: Strychnos melinoniana Baill. (Fam. Loganiaceae) Een bosliaan, waarvan de zaden zeer giftig zijn, heeft een roodbruine fijn wrattige bast en rode gladde kersvormige vruchten. Deze liaan komt veel voor in het savannegebied en in het binnenland. Twijgen en bladeren zijn onbehaard en de meeste bladeren hebben 3 hoofdnerven, die tot de top doorlopen. De bloemen zijn wit en welriekend en hebben afgeronde kelkslippen (Heyde H., 1987 en Ostendorf F. W., 1962) Uit interview: Mannen drinken een aftreksel van de stengel op alcohol als middel voor een langdurige erectie. Uit literatuur: Het hout van de liaan, soms ook de schors: trekken op water samen met een Dieffenbachia soort en Smilax wortel (een bittere drank) drinken. Dit drankje werkt op het zenuwstelsel, is een afrodisiacum, en is ongunstig voor de gezondheid (Heyde H., 1987). De bast van de wortels staat bij de bosbewoners als een krachtig afrodisiacum (Ostendorf F. W., 1962). Drunguman (Sr) Wetenschappelijke naam: Spigelia anthelmia L. (Fam. Loganiaceae) Een laag blijvende kruid van vochtige standplaatsen. De weinig vertakte stengel draagt onderaan paren van kort gesteelde, smalle en puntige bladeren, aan het eind van de stengel vindt men echter een krans van 4 (of soms 6) vrijwel ongesteelde, veel grotere en veel bredere, langwerpig-ovale bladeren met puntige top. Uit het midden van de bladkrans komen één of enige bloeiaren met lichtpaarse bloemen, die alle aan een kant van de aar zitten en alleen in de middag geopend zijn. De plant draagt doosvruchten en is verder zeer giftig (Ostendorf F.W., 1962). Uit interview: De hele plant wordt gebruikt bij kruidenbaden met culturele doeleinden en in combinatie met andere soorten kruiden als thee voor het reinigen van de buik. Uit literatuur: In kleine dosis als krachtig wormdrijvend middel (Ostendorf F.W., 1962). Eiwitwiwiri (Sr)/ Eiwit (N) Wetenschappelijke naam: Microtea debilis Swartz (Fam. Phytolaccaceae) Klein kruid dat op open plekken voorkomt. De bladeren zijn eivormig, de bloemen zijn heel klein, wit en in trossen (Ostendorf F. W., 1962) Uit interview: De takjes met bladeren koken op ± 1liter water en deze als thee drinken tegen hoge bloeddruk. Uit literatuur: 2 verse hele planten met wortels trekken op 1 liter kokend water 3 kopjes per dag als thee drinken, tegen nieraandoeningen en eiwit – ziekte (Heyde H., 1987). De

62

planten worden ook gebruikt tegen eiwit in de urine en bij moeilijk urineren (Ostendorf F. W., 1962). Fayadyan(Sr)/Dyana faya (Sr)/Knoppo (Sr) Wetenschappelijke naam: Hyptis lanceolata Poir. (Fam. Lamiaceae) Een kruidachtige plant, met dikke scherpkantige opgaande en vertakte stengels. De bladschijven zijn vrij klein, langwerpig-ovaal en hebben een gezaagde of gekartelde rand. De bloemen zitten in hoofdjes (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Het sap uit de plant verdunnen met water en drinken, helpt tegen griep met keelpijn. Uit literatuur: Van 10 in de schaduw gedroogde bladeren wordt een aftreksel gemaakt op een ½ liter kokend water. Dit aftreksel wordt gedronken tegen verkoudheid. Ook is het goed als zweetafdrijvend middel; ontstoken wonden worden behandeld men met een kompres van het aftreksel (Heyde H., 1987). Feififinga (Sr)/Vijfvinger (N) Wetenschappelijke naam: Paullinia pinnata L. (Fam. Sapindaceae) Klimmende planten met vertakte ranken, waarvan de einden tot een platte spiraal zijn opgerold. De samengestelde bladeren tellen vijf blaadjes; bladsteel en as zijn gevleugeld. De bloeiwijzen zijn lang en okselstandig en hebben aan de basis 2 ranken, terwijl de bloemen klein zijn; ze hebben witte kroonbladen met 2 mm lange oranje aanhangsels. De vruchten worden 2-3 cm lang, zijn rozerood van kleur en zijn naar de voet versmald tot een steeltje en hebben aan de top een 3-kantige puntje. De vrucht springt open met 3 dikke houtige kleppen en heeft glanzende blauwpaars-zwart achtige zaden (Fa Joe Kan Tak’ Mi No Moi, deel 1). Uit interview: Takken met bladeren gekookt voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te reinigen of om baby’s mee te baden voor stevigheid van het lichaam. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending vermeld (Fa Joe Kan Tak’ Mi No Moi, deel 1). Finibita (Sr) Wetenschappelijke naam: Phyllanthus amarus Schum. et Thonn. (Fam.Euphorbiaceae) Een klein kruid met vaak wat kromme stengel. Jonge kruiden hebben meestal een opvallende, regelmatige kegelvormige kroon van dunne twijgen met elk twee rijen bladeren, die een dichte mantel vormen. De kleine bloemen en vruchten hangen steeds in grote aantallen uit de oksels der bladeren (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Voor vrouwen met blijvende buikpijn na de bevalling, worden enkele planten getrokken op wat gekookt water en als thee gedronken.

63

Uit literatuur: 5-droge planten op 1liter water trekken en 3 x daags 1 kopje: tegen naweeën bij bevallingen en tegen baarmoeder pijnen. Ook als bloedzuiverend middel bij malaria koortsen. Een aftreksel helpt de salie van het bloed te verhogen bij bloedarmoede en reguleert het onderbuik systeem bij vrouwen (Heyde H., 1987). Een afkooksel van finibita wordt door kraamvrouwen gebruikt; dit afkooksel is ook goed tegen koliek en buikpijn (Ostendorf F. W., 1962). Gadodede/Wetigadodede (Sr) Wetenschappelijke naam: Commelina erecta L. (Fam. Commelinaceae) Een sappig kruid met onbehaarde groene stengels, die over de grond kruipen en aan de knopen wortelen; soms kunnen zij ook als struiken opstijgen. De plant groeit vooral op vochtige en beschaduwde plaatsen, vaak in grote hoeveelheden. Het tot 7 cm lange blad heeft een ovale, groene, onbehaarde schijf en een stengelomvattende schede. Aan het eind van de zijtakken verschijnen bloeiwijze van enige gesteelde bloemen; de voet van de bloeiwijze is omgeven door een vrij groot, hartvormig, dubbelgevouwen schutblad met aan de basis fijn behaarde rand. De bloemen zijn blauw gekleurd (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De hele plant wordt gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending vermeld (Ostendorf F. W., 1962) Kalebasiwiwiri (Sr)/ Kalebas (N) Wetenschappelijke naam: Crescentia cujete L. (Fam. Bignoniaceae) Een laag boompje met lange wijd spreidende, doch verder weinig vertakte takken. De jonge twijgen zijn enigszins kantig en geribd. Het tot 2 dm lange blad is ongesteeld en enkelvoudig, langwerpig met de grootste breedte vlak bij de top en vandaar naar de basis geleidelijk smaller wordend, met een korte spits aan de top. De bloemen hebben stelen, staan met ten minste 3 bijeen op de reeds bladloze stukken der takken, zijn klokvormig en lichtgroen van kleur met overlangs rode strepen. De bloemen gaan in de nacht open. De vrucht is bolrond, ei of peervormig en kan heel groot worden (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Bladeren worden gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Het sap van de jonge vruchten wordt gedronken tegen verkoudheid en longziekten. Van veel meer belang is echter het gebruik van de vruchtschil bij culturele doeleinden, dat bij een rijpe vrucht houtig is geworden (Ostendorf F. W., 1962).

64

Kasju (Sr)/Kasjoe (N) Wetenschappelijke naam: Anacardium occidentale L. (Fam. Anacardiaceae) Een kleine boom die op savannes veel in het wild groeit en die hier en daar ook geplant wordt. De bladeren staan afzonderlijk doch veelal samengedrongen aan het eind der takken; de tot 20 cm lange schijf is breed elliptisch tot omgekeerd-eivormig met meestal afgeronde top en puntige, in korte steel aflopende basis. Het blad voelt stug maar niet ruw aan en is gaafrandig. Aan het eind van de takken verschijnen pluimen met 1,5 cm lange, roodachtige bloemen. Na de bloei zwelt de bloemsteel sterk op tot een 8 cm lange, gele of rode, peervormige schijnvrucht, waaronder de kleinere, niervormige, eigenlijke vrucht zit. De verse schijnvrucht smaakt zuur en wrang (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De takken met bladeren van de boom, worden gebruikt bij een kruidenbad om de vagina te reinigen. Uit literatuur: Een stukje (5 bij 10 cm) bast koken op 1 liter water en dit afkooksel elk uur (een slok) drinken, helpt tegen keelpijn, diarree en dysenterie. De vrucht wordt ook gegeten tegen zere keel (Ostendorf F. W., 1962). Katoen (N)/Redikatun (Sr) Wetenschappelijke naam: Gossypium peruvianum Cav. (Fam. Malvaceae) Een tot 2,5 m hoge struik met vaak zwartpaars gevlekte takken en gestelde, 3 tot 5lobbige bladeren. De gesteelde bloemen staan afzonderlijk in de bladoksels; de knop en later het onderste deel van de bloem, wordt omhuld door een omwindsel of bijkelk van 3 brede hartvormige schutbladen die in de bovenhelft franjeachtig zijn ingesneden. De tot 5 cm lange spits-eivormige en wat driehoekige doosvrucht springt bij rijpheid met 3 of 4 kleppen open en toont dan een grote witte dot van vezels (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De bladeren worden gebruikt om als thee te koken en te drinken voor het reinigen van de buik, de baarmoeder en het bloed. De takken met bladeren worden ook gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Bladeren: tegen hoge bloeddruk (1 blad op ½ liter water) ook tegen onderbuikstoornissen, krampen en pijnen. Badwater: (zitbad) voor de pas bevallen vrouw, 3 versgeplukte takken met bladeren koken op 10 liter water. Een blad op 1 liter water koken en drinken tegen: vertraagde menstruatie ( 3 keer per dag 1 kopje), gevoel alsof de menstruatie optreedt maar in feite niet, pijnen in de eierstokken, vastzittende nageboorte (saka), waterige menstruatie, rugpijn met het gevoel alsof een gewicht trekt in het bekken, bloedarmoede bij vrouwen (ze hebben het vaak koud), pijn in de omgeving van de hals met het gevoel om het hoofd naar achter te buigen, braakneiging na ontbijt. Een tinctuur: 3 keer per dag 10 druppels in een glas met water bij onaangenaam gevoel bij menstruatie. De jonge vrucht boven een openvuur opwarmen en het vocht uitpersen in de oren druppelen tegen oorpijn. Een aftreksel van verse bladeren, 200 gram, 5 minuten koken in 5 liter water: baden tegen huiduitslag (Heyde H., 1987).

65

Konsakawiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Peperomia pellucida (L.) Kunth (Fam. Piperaceae) Een klein sappig kruidje dat algemeen in losse grond op vochtige schaduwrijke plaatsen groeit. De soortnaam heeft deze plant te danken aan de doorschijnende stengels. De dunne gesteelde bladeren staan afzonderlijk aan de stengel; de schijf is meestal niet meer dan 3 cm lang, driehoekig met afgeronde hoeken aan de basis tot enigszins hartvormig, en handnervig. Aan de top van de takken komen de bloeiaren met daaraan kleine bloemen op een afstand. De vruchten zijn klein, bolvormig en hebben overlangs richels (Ostendorf F. W., 1987). Uit interview: Het sap van de plant wordt uitgekneed, met wat water aangelengd, wordt gebruikt om het oog te wassen bij zere ogen. Drie kruiden op een ½ l. water koken en als thee drinken bij blaasontsteking. Uit literatuur: Voor zwakke ogen, slechte zicht: een tak van 10 cm lang met bladeren met een kwart drinkglas schoon water uitkneden en 3 keer per dag een oogbad nemen, voor de versterking van de ogen en voor een goed zicht. Bij zere ogen: enkele druppels van het plantensap met water vermengen en vervolgens in de ogen druppelen (Ostendorf F. W., 1962). Korsuwiwiri (Sr)/Makamaka (Sar) Wetenschappelijke naam: Lantana camara L. (Fam. Verbenaceae) Een sterk vertakte grove heester, die een paar meters hoog kan worden. De soort is tamelijk variabel. De gehele plant is ruw behaard; de stengels zijn soms gestekeld en hebben in de schaduw soms de neiging tot klimmen. De bladeren zijn eivormig, hebben een spitse punt en afgeronde of stomp afgeknopte basis. Aan de bovenkant voelen de bladeren wat ruw aan en zijn donkergroen, de onderkant is lichter groen met zeer lichte, uitstekende nerven; gekneusde bladeren hebben een sterke geur. De bladranden zijn gezaagd of gekarteld. Uit de bladoksels verschijnen platte bloemhoofdjes, waarin vele ongesteelde bloemen dicht opéén gedrongen staan. De bloemkleur is nogal variabel: de hoofdjes die oranje of roze zijn, hebben aanvankelijk een gele of witachtige kroon, die later naar oranje, rood, roze of paars verkleurt. De in overvloed gevormde steenvruchten zijn bij rijpheid, donker-blauwpaarse bolletjes met vlezige buitenlaag. De vruchtjes van een hoofdje vormen samen een ongeveer bolvormige groep op een korte dikke spil (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Plant wordt gebruikt voor kruidenbaden bij koorts of voor een kruidenbad bij culturele doeleinden. Uit literatuur: De bladeren worden gebruikt tegen koorts en in kruidenbaden (Ostendorf F. W., 1962). Een aftreksel van de bladeren helpt tegen schurft en schurftachtige uitslag. De bladeren zijn antiseptisch en worden bij snijwonden en zweren gebruikt. De bladeren zijn ook goed tegen zwellingen, buikpijn en bij reumatiek. Gestampte bladeren worden ingenomen na het eten van slecht of gevaarlijke voedsel, waardoor zweet wordt

66

opgewekt. Ook is het tegen krampen en astma-achtige ademhaling. Zeven bladeren op ½ liter water koken en om elk uur een slok drinken is koortswerend bij kneuzingen, ook bij inwendige kneuzingen. Takken met bladeren en bloemen worden gebruikt bij kruidenbaden (Heyde H., 1987). Krapa (Sr) Wetenschappelijke naam: Carapa sp. (Fam. Meliaceae ) Bomen die zelden groot worden. De kromme knobbelige takken, waarvan de bast bij afkrabbelen een lichtrode kleur, dragen tot 1 meter lange bladeren, met aan de voet een dik gewricht. De bloeiwijze is een grote pluim met kleine witte bloemen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: krapa olie is gezond voor haar en lichaam en goed tegen vlooien. Uit literatuur: krapa-oli wordt als haarolie gebruikt (Heyde H., 1987). De bosbewoners mengen krapa-oli met kuswe en smeren de voeten en benen mee in tegen zandvlooien (Ostendorf F. W., 1962). Kronto (Sr)/Kokos (N) Wetenschappelijke naam: Cocos nucifera L. (Fam. Arecaceae) Palmen met soms sierlijk gebogen stammen. De stam is aan de basis verdikt en draagt een bolvormige kruin van 15-25 geveerde bladeren, die tot 6 m lang kunnen worden, en die aan weerszijden van de dikke hoofdnerf tot meer dan 100 bladslippen kunnen hebben. De bloeiwijze bestaat uit een groot aantal aren op een dikke spil; elke aar draagt onderaan één of enkele vrouwelijke bloemen is verder dicht bezet met vele kleinere mannelijke bloemen (Ostendorf F. W., 1962) Uit interview: Olie uit de zaden wordt gebruikt als bron van vitaminen voor het lichaam en het haar. Uit literatuur: Kokosvezel van de vrucht als thee getrokken, helpt tegen hoge bloeddruk (Heyde H., 1987). Kunofrokuwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Pseudocalymna alliaceum Sandw. (Fam. Bignoniaceae) Een struik of liaan die zijn naam dankt aan de sterke knoflookgeur, die hij bij aansnijden of kneuzen verspreidt. De bladeren zijn breed-elliptisch en staan kruisgewijs; aan de jongste is te zien dat het blad feitelijk drietallig samengesteld is, doch dat het eindblaadje vervormd is tot een lange rank, die zich na enige tijd in drieën splits. Uit de bladoksels verschijnen tot 30 cm lange, vertakte bloeiwijzen met vele grote, lichtpaarse bloemen. De hangende vrucht wordt tot 40 cm lang, doch slechts 2 cm breed en zeer plat. De vele zaden zijn omgeven door een brede, vliezige vleugel (Ostendorf F. W., 1962).

67

Uit interview: De takken met bladeren worden gebruikt voor kruidenbaden. Uit literatuur: Een stuk liaan (1 meter lang, 1 cm dik) in stukken hakken en koken op water: een warm bad helpt tegen reumatische pijnen en influenzakoortsen. Ook dampbaden brengen verlichting bij bovengenoemde gevallen. Een stuk liaan van 5 cm trekken op 1 glas water is bevorderlijk voor een gunstige bevalling dagelijks gedronken; een stuk van 10 cm trekken op een glas water om zweet af te drijven (Heyde H., 1987). Kusuwe (Sr) Wetenschappelijke naam: Bixa orellana L. (Fam. Bixaceae) Een inheemse heester of kleine boom met meestal roze bloemen en rode vruchten; er is ook een vorm met bijna witte bloemen en groene vruchten. Het blad heeft een lange steel en een brede ei- tot hartvormige schijf met lange spitse punt. De doosvruchten zijn hartvormig, éénhokkig en zijn bezet met stijve doch niet scherpe, aan de punt omgebogen stekels. De vrucht heeft talrijke kleine zaden met een rode pulpachtige buitenlaag, die gemakkelijk te verwijderen is. De droge vruchten springen open met twee kleppen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: In combinatie met andere soorten kruiden voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Bladeren koken op water en hiermee te baden bij koorts. Een afkooksel van takken met bladeren 3-dagen achtereen na bevalling drinken, heeft een heilzame werking voor de pas bevallen vrouw. Een afkooksel van verse bladeren helpt tegen dysenterie. Bij verkoudheid met koorts wordt een thee getrokken van de bast en gedronken. De zaden (medicinaal krachtigste deel) helpen tegen neusholte bezwaren, astma met nachtelijke zweten en constipatie. Het wasachtige zaadomhulsel heeft een stof die insecten verlamt en werkt ook gunstig op huidziekten. Om braakneigingen of braken te stoppen, trekt men diverse bladeren op 1 liter water en drinkt men hiervan om het uur een slok. Drie bladeren op ½ liter water is goed voor het opheffen van baarmoederstoornissen; ook als afrodisiacum voor vrouwen (Heyde H., 1987). Het blad wordt als antibraakmiddel gebruikt. Daar de plant rijk en fraai bloeit en ook de vruchten decoratief zijn, is hij bekend als siergewas(Ostendorf F. W., 1962). Kwasibita (Sr) Wetenschappelijke naam: Quassia amara L. (Fam. Simaroubaceae) Een kleine heesterachtige boom. De bladeren zijn jukkig-gevind en hebben een gevleugelde bladsteel; Bij de aanhechting der blaadjes vindt men een vuurrood steeltje. De bloemtrossen dragen vuurrode bloemen en elke bloem vormt ± 5 ovale roodbruine vruchten van 1,5 cm lengte, door overlangse-ribben in twee helften verdeelt, die samen op een dikke schijf staan (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De bast koken op een hoeveelheid water en deze als thee drinken voor het reinigen van de buik en de baarmoeder.

68

Uit literatuur: Het hout wordt gebruikt tegen: misselijkheid en trekkende pijnen in de maag, tegen het gevoel dat de maag vol water zit, bij steken in de lever, bij stekende pijnen tussen navel en maagstreek, wanneer de buik hard en opgezet is, bij eigenaardige kloppingen in de buik die samengaan met een trekkend gevoel naar de ledematen, bij een gevoel van leegte samen met diep ademhalen, vermeerderd urineren met vermindering van het gewicht (Heyde H., 1987) en tegen koorts (Ostendorf F. W., 1962). Lemki (Sr)/Lemmetje (N) Wetenschappelijke naam: Citrus aurantifolia Sw. (Fam. Rutaceae) Kleine bomen met stijve scherpe dorens en jonge twijgen enigszins hoekig. De bladeren hebben een veelal gevleugelde steel en een ovale schijf. De bloemen zijn wittig en verschijnen afzonderlijk of in kleine groepen in de bladoksels. De vruchten zijn klein en bolvormig met gladde, groene of gele schil; het vruchtvlees is zeer zuur (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De takken met bladeren koken op een hoeveelheid water en met de damp van dit afkooksel de vagina reinigen bij menstruatie buikpijn, pijn in de baarmoeder of gewone buikpijn. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending (Ostendorf F. W., 1962) Loangotitei (Sr) Wetenschappelijke naam: Aristolochia sp. (Fam. Aristolochiaceae) Een liaan met dunne stengels en sterk verrukte schors, die veel in lichte kapuweri groeit. De bladeren zijn 3-lobbig. De bloemen zijn groengeel en staan afzonderlijk in de bladoksels (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De stengel koken op een hoeveelheid water en dit afkooksel drinken tegen buikpijn. Uit literatuur: Bij baarmoederpijnen, koliek, pijnen bij zwangerschappen (bevalling bevorderen), een stuk van 25 cm lang (droog) in stukken hakken samen met 5 planten finibita (droog) koken op 1 liter water en deze als thee 3 keer per dag drinken. Deze thee ook drinken bij koorts gepaard gaande met inwendige buikaandoeningen. Bosbewoners gebruiken deze thee bij lichte koortsaanvallen en als zweetdrijvend middel (Heyde H., 1987). Een afkooksel van de stengel is goed tegen koliek en buikpijn, maar wordt vooral door de zwangere vrouw gedronken om de verlossing te vergemakkelijken (Ostendorf F. W., 1962).

69

Loksibuba (Sr) Wetenschappelijke naam: Hymenaea courbaril L. var. courbaril (Fam. Caesalpiniaceae) Een grote boom met wijd uitstaande takken en een gladde grijze bast. Het hout is zwaar, hard en goed bestand tegen termieten. De bladsteel draagt slechts twee ongesteelde leerachtige blaadjes met een scheef ovale schijf, die doorschijnende stippen vertoont. Aan het eind der takken verschijnen korte pluimen van witte bloemen, terwijl de vruchten peulen zijn (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De bast wordt gekookt in een hoeveelheid water en als thee gedronken bij menstruatiebuikpijn en bij hoge bloeddruk. Uit literatuur: Uit de bast wordt er een looistof gehaald die goed is tegen dysenterie (Ostendorf F. W., 1962). De schors kan ook als aftreksel bij dysenterie en diarree gebruikt worden. 1 gram gestampte schors op ½ liter water trekken, goede thee en tevens een tonicum (Heyde H., 1987). Mangrasi (Sr) Wetenschappelijke naam: Eleusine indica (L.) Gaertn. (Fam. Poaceae) Een liggende of kruipende wijd uiteenstoelende éénjarige grassoort. De holle en onbehaarde stengels kunnen een lengte van 15-60 cm bereiken en hebben dikke wanden. De bladeren, waarvan de scheden stevig vastzitten aan de stengels en behaarde randen (soms pappilvormig behaard) hebben, hebben een gele kwab op de grens vanaf waar het blad vrij hangt aan de stengel; de bladschijf (12-30 cm bij 2-6 mm) is kaal en heeft een stevige ruwe rand. De bloeiwijze bestaat uit 2-10 vingerachtige trossen die 3-15 cm lang kunnen worden (Flora of the Guianas, 1990). Uit interview: De plant wordt gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Voor culturele doeleinden (onder de inheemse naam ma siga siga, in het boek van Heyde H., 1987). Marfa (Sr) Wetenschappelijke naam: Lippia alba (Mill.) N. E. Br. (Fam. Verbenaceae) Een tot 1 m hoge struik, meestal sterk vertakt met bloeihoofdjes van paarse tot witte bloemen. De gehele plant is dicht behaard; aan de dunne opgaande stengels staan de bladeren kruisgewijs of in kransen van drie. De tot 7 cm lange bladschijf is elliptisch met stompe of spitse top; de rand is, behalve aan de rand, gekarteld. De bloeiwijze wordt wel 12 mm lang en draagt vele bloemen die dicht opééngedrongen zijn, elk met een ovaal schutblaadje aan de voet. De bloemen zijn lang en hebben lange tweetandige kelken en een buisvormige kroon. De steenvruchten worden door de kelk omgeven (Ostendorf F.W., 1962). Uit interview: Voor kruidenbaden bij culturele doeleinden

70

Uit literatuur: Van de aromatische bladeren trekt men een 3 tal op een ½ l. water en drinkt men het aftreksel tegen koorts. De stengels met bladeren worden in wat water getrokken en zijn bestemd voor kruidenbaden en baden tegen koorts (onder de naam Malva in het boek van Ostendorf F.W., 1962) Marfa (Sr) Wetenschappelijke naam: Waltheria indica L. (Fam. Sterculiaceae) Een tot 2 m hoog wordende kruid of halfstruik. De hele plant is viltig behaard; de bladen zijn tot 10 cm lang, boven lichtgroen, onder grijsviltig met opvallende nerven, die aan de bovenkant ingezonken zijn. De kleine bloemen zitten in een dicht kluwen in de bladoksels en hebben gele kroonbladen en soms bruinrood aangelopen kelkslippen (Fa Joe Kan Tak’ Mi No Moi, deel 1). Uit interview: Takken met bladeren gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Van de bladeren trekt men 20 gedroogde bladeren op ½ l. water en drinkt men dit aftreksel tegen koorts. De stengels met bladeren worden in water getrokken voor kruidenbaden. Voor thee 10 bladeren drogen in de zon en deze op ½ l. water trekken met 1 blad citroengras en met of zonder suiker drinken; ook 2 gram gedroogde bladeren op een kopje (onder de naam Malva in het boek van Heyde H., 1987).

Masusa (Sr)/Blakamasusa (Sr) Wetenschappelijke naam: Renealmia alpinia (Rottb.) Maas (Fam. Zingiberaceae) Een inheems gewas met tot 2 m lange schijnstammen en tot 60 cm lange bladschijven. De bloeistengel komt afzonderlijk uit de grond en draagt trossen van bijna horizontaal staande rode bloemen van +/- 6 cm. De vruchten worden blauwzwart van kleur wanneer deze rijpen (Osterndorf F.W., 1962). Uit interview: De bladeren worden gebruikt voor kruidenbaden. Uit literatuur: De zachte, gele, vetrijke pulp wordt in water afgewreven. Met dit water wordt rijst gekookt (masusa rijst). Uit de vruchten wordt er ook nog een roodbruine olie gehaald, die met rijst gemengd gegeten wordt of als bakolie gebruikt wordt (Ostendorf F.W., 1962). De bladeren worden gebruikt voor kruidenbaden als zenuwsterkend toevoegsel. Een aftreksel van de wortels wordt toegevoegd bij finibita thee voor bevordering bij de bevalling (Heyde H., 1987).

71

Neku (Sr)/Man-neku (Sr)/Neku-udu (Sr) Wetenschappelijke naam: Lonchocarpus chrysophyllus Kleinh. (Fam. Fabaceae) Bomen, kunnen soms ook lianen zijn, met onevengevinde bladeren, waarvan de blaadjes in paren staan. De bloemen zijn meestal paars en hebben zwaarden met een vergroeide kiel. De vruchten zijn langwerpige, platte peulen met slechts enkele zaden en springen niet open (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De stengel wordt gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending uit geselecteerde literatuur. Nekuwiwiri (Sr)/Kunami (Sar) Wetenschappelijke naam: Clibadium surinamensis L. (Fam. Asteraceae) Een sterk vertakt kruid dat maximaal tot 6 m hoog kan worden. De stengels zijn min of meer geribd en zijn evenals de tegenoverstaande bladen, ruw behaard. De schermachtige bloeiwijzen bestaan uit talrijke kleine, ongesteelde bloemhoofdjes met bleekgroene omwindselblaadjes en witte bloempjes; de vruchtjes worden rond en zwartgroen van kleur (Fa Joe Kan Tak Mi No Moi, deel1). Uit interview: Voor een kruidenbad voor de vrouw om de vagina te reinigen. Uit literatuur: Een waterig aftreksel van de zaden wordt gebruikt als lokaas voor vissen (Fa Joe Kan Tak Mi No Moi, deel1). Nengrekondrepepre (Sr) Wetenschappelijke naam: Aframomum melegueta K. Schum. (Fam. Zingiberaceae) Een kruid met schijnstammen van niet meer dan 1 m hoogte en vrij smalle bladschijven. De naast de schijnstammen gevormde bloeistengels blijven zo kort, dat de bloemen met hun basis in of op de grond zitten en soms schijnbaar afzonderlijk uit de grond komen. De bloemen worden wel 15 cm lang en zijn lichtpaars met een donkerder gegolfd randje. De rijpe bestvruchten worden tot 12 cm lang, hebben een ovaalronde kolf met vrij lange hals en rust met de basis op de grond. De vrij dikke, van buiten geelbruine wand omgeeft een witte, vliezige massa, waarin vele ongeveer bolvormige zaden met een diameter van 4 à 5 mm liggen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Voor culturele doeleinden. Uit literatuur: De aromatische zaden, die veel etherische olie bevatten, worden gestampt en in brandspiritus getrokken: ze worden uitwendig gebruikt tegen reumatiek. De massa die ontstaat bij het samen stampen van bladeren met het sap van 1 lemmetje (Citrus aurantifolia Sw.), wordt aangewend bij klieraandoeningen (Heyde H., 1987). Het zaad wordt ook als medicijn tegen verkoudheid en reumatische pijnen gebruikt (Ostendorf F. W., 1962).

72

Oprububa (Sr) Wetenschappelijke naam: Copaifera guianensis Desf. (Fam. Caesalpiniaceae) Een grote boom die vrij algemeen in moeras- en regenbos voorkomt. De schors is donkergrijsbruin en de bast bevat veel olie. Het hout is roodbruin, licht, vrij zacht, niet sterk en duurzaam. Vroeger werd dit hout gebruikt voor het maken van hoepels. De bladeren zijn even-gevind, leerachtig en langwerpig met lange spits en vertonen doorschijnende stippen. De bloemen zijn ongesteeld, staan in pluimen en zijn geelwit van kleur. De vruchten zijn peulen van 2,5 cm lang, eivormig, eerst rood en dan bruin, en springen open (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De bast wordt gekookt op een hoeveelheid water en als thee gedronken tegen suikerziekte. Uit literatuur: Indianen in Brazilië gebruikten vroeger hoepel olie om de navelstreng van de baby’s te laten indrogen en om tetanus (klem) en gevaarlijke infecties te voorkomen. Inwendig gebruik zou goed zijn tegen venerische ziekten, buikloop en dysenterie zonder koorts. Als verhittend middel werkt het bijzonder goed op de urine wegen en bestrijdt etteringen met succes; Bij hemoiriden, waterzuchtige zwellingen, fijne niersteentjes en bij verlammingen heeft men ook hiermede successen kunnen boeken (Heyde H., 1987). Hoepelolie wordt uit de stam verkregen door gaten te boren, worden door bosbewoners en Creolen gebruikt voor wondbehandeling (Ostendorf F. W., 1962). Pegreku (Sar) Wetenschappelijke naam: Xylopia sp. (Fam. Annonaceae) Tot dit geslacht behoren bomen, waarvan de soorten in hun groeiwijze zoveel op elkaar lijken dat ze overings met dezelfde inheemse namen worden aangeduid. De bloemen zijn klein en hebben een witte kroon. Daar de vruchtbeginsels niet met elkaar versmelten, vormt iedere bloem een aantal zwarte vruchtjes, die slechts weinig zaden bevatten (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De zaden worden samen met andere soorten kruiden op alcohol getrokken en af en toe ingenomen door de vrouw die pas bevallen is. Ook is dit aftreksel goed voor vrouwen die op het punt van hun menstruatie staan. Uit literatuur: De zaden worden gebruikt als medicijn tegen verkoudheid en reumatische pijnen, of verbrand en met koffie vermengd tegen astma. Ook vermengt men de zaden met finibita of bergibita en maakt er een aftreksel van dat tegen buikkramp en door vrouwen na de bevalling gedronken wordt (Ostendorf F. W., 1962).

73

Pawintiwiwiri/Papawiwiri (Sar) Wetenschappelijke naam: Justica pectoralis Jacq. (Fam. Acanthaceae) Een kruid dat tot 1 m hoog wordt met fragiele stengels, die vaak wortels vormen aan de knopen. De bladeren zijn gesteeld, ovaal tot langwerpig en tegenoverstaand. De eindelingse bloeiwijze is een enkele aar met tweeslachtige (vijftallige) bloemen die voorzien zijn van een schutblad en bloemsteelblaadjes. De kelk bestaat uit 5 aan elkaar vergroeide blaadjes van ongelijke vorm en grootte; de kroon is vergroeidbladig waarvan de bovenste slip 2 lobbig en de onderste slip 3 lobbig gespleten is. Verder heeft de bloem 2 meeldraden met 1 of 2 helmhokjes, een bovenstandig, 2 hokkig vruchtbeginsel. De vrucht is een 2 kleppige doosvrucht (Flora of the Venezuelan Guayana, volume 2) Uit interview: Voor een kruidenbad bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Vijf bladeren als thee getrokken in een kopje water driemaal daags gedronken, helpt tegen hoest en verkoudheid. Deze plant wordt ook bij kruidenbaden gebruikt (Heyde H., 1987). Piti-uwiwiwiri (Sar) Wetenschappelijke naam: Bidens cynapiifolia H.B.K. (Fam. Asteraceae) Een kruid met een dunne, stevige en taaie, vierkante stengel. De plant heeft een drievoudig gevind blad; het eindblaadje is groter dan de andere twee zijblaadjes. Aan het eind van de stengels staan open pluimen van vrij kleine bloemhoofdjes met gele buisbloemen en een wijd uitstaande krans van 8 witte of lichtgele lintbloemen. Uit elk bloemhoofdje ontstaan er een bol van straalsgewijs uitstaande, langwerpige, geribde vruchten, die ieder aan de top 4 stekels dragen (Ostendorf F.W., 1962). Uit interview: De stengels met bladeren worden gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Gebruikt in kruidenbaden (onder de naam Pieti wiwiri uit het boek van Heyde H., 1987). Popokainangra (Sr) Wetenschappelijke naam: Uncaria guianensis (Aubl.) J.F. Gmelin (Fam. Rubiaceae) Een liaan met een vierkante stengel, werkt zich omhoog met behulp van enige cm lange, spiraalvormig omgekrulde en naar omlaag gerichte klimhaken in de bladoksels. Deze haken, waaraan het geslacht zijn naam dankt (unca = haak), zijn vervormde bloeistelen; er staan dus telkens twee tegenover elkaar. De takken en bladeren zijn onbehaard. De bloemen zijn wit van kleur, ongesteeld en zitten dicht opéén gedrongen in een bolrond hoofdje. De vruchten zijn spoel-vormige doosjes die open springen bij rijpheid (Ostendorf F. W., 1962).

74

Uit interview: Voor de pas bevallen vrouw worden de takken met bladeren in combinatie met andere soorten kruiden, gekookt op een hoeveelheid water. Met dit afkooksel gaat de vrouw de vagina reinigen. Uit literatuur: Voor de behandeling van wonden worden de bladeren gedroogd in een hete pan op vuur en daarna tot poeder gewreven. Een aftreksel van zeven bladeren op ½ liter water, wordt bij dysenterie toegepast (Ostendorf F. W., 1962). Posren(Sr)/Gronposren (Sr) Wetenschappelijke naam: Portulaca oleracea L. (Fam. Portulacaceae) Een kruid dat in Suriname veel als onkruid op open plekken wordt aangetroffen. De sappige, ronde, veelal paarsrood aangelopen stengels zijn al van de voet af vertakt; het onderste deel ligt meestal op de grond, zodat de plant laag blijft. De sappige kleine bladeren zijn ongesteeld, ovaal tot omgekeerd-eivormig of wigvormig en staan vaak in groepen dicht opéén, bijna in kransen, met lange kale stukken ertussen. Aan het eind van de takjes verschijnen groepjes van nog geen halve cm grote, vrijwel ongesteelde bloemen met 5 gele kroon bladen; zij zijn alleen ‘s ochtends open (Ostendorf F.W., 1962). Uit interview: De plant stomen en eten bij ijzergebrek en gewrichtspijnen. Uit literatuur: De plant wordt als groenten genuttigd. Het blad, vermengd met suiker of zout, legt men op abcessen om deze rijp te maken (Ostendorf F.W, 1962).

Pratilobi (Sr) Wetenschappelijke naam: Lycopodiella cernua (L.) Pic.-Ser. var. cernua (Fam. Lycopodiaceae) Kruiden met lange gevorkte stengels bezet met kleine bladeren. De plant is lichtgroen van kleur en heeft in een spiraal ingeplante, priemvormige bladeren van enkele mm lengte, die aan de jonge zijtakken zeer dicht opeen staan. Deze planten vormen net als echte varens ook sporen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Voor culturele doeleinden. Uit literatuur: Als medicijn tegen krampen in de buik. Ook voor kruidenbaden (Heyde H., 1987). Rosawiwiri (Sr)/Louisawiwiri (Sr)/Losowiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Eclipta prostrata (L.) L. (Fam. Asteraceae) Een ruw aanvoelend kruid met opgaande, sterk vertakte, roodachtige en met korte witte haren bezette stengels. De kruisgewijs geplaatste, vrijwel ongesteelde bladeren worden tot 10 cm lang en zijn smal elliptisch met iets getande rand. Aan de toppen der stengels

75

en in de bladoksels verschijnen alleenstaande, lang gesteelde bloemhoofdjes met een schotelvormig omwindsel van weinige breed-ovale blaadjes (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Het sap van de plant wordt gebruikt bij fracturen met bloedingen. Uit literatuur: Gestampte bladeren worden ingewreven tegen huidziekten (Ostendorf F.W., 1962). Bij ontstoken mondvliezen gebruikt men wat sap van tien uitgeperste bladeren samen met 1 eetlepel melasse als mondspoeling. Een eetlepel uitgeperst sap is goed tegen stuipen bij baby’s. Bij aantasting van de slijmvliezen van de keel is het een goed middel. Het sap van de bladeren in olijfolie wordt gebruikt bij bloedingen van snijwonden en tegen schimmelziekten van het lichaam; goed middel tegen vele ziekten bij vrouwen, helpt tegen bloedarmoede bij vrouwen en wordt ook gebruikt tegen oogziekten, bij longziekte als astma, bronchitis en bij leverontsteking. Ook voor kruidenbaden tegen puistjes en uitslag op het lichaam. In Oost- Azië wordt een aftreksel van de plant, gebruikt om het haar zwart te maken en de haargroei te bevorderen (Heyde H., 1987). Sangrafu (Sar) Wetenschappelijke naam: Costus scaber Ruiz & Pav. (Fam. Costaceae) Plant met een wortelstok; de bovengrondse delen zijn niet houtig. De bladeren hebben een duidelijke bladschede. De stengels gaan enigszins schroefvormig omhoog, de bladeren staan er in een spiraal omheen, en de bladschijven staan horizontaal als de treden van een wenteltrap. Aan de top van de stengels zit de bloeiwijze met dicht openstaande, elkaar dakpansgewijze overdekkende schutbladen, waartussen de trechtervormige bloemen te voorschijn komen. Meerdere bloemen gaan tegelijk open (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Voor culturele doeleinden. Uit literatuur: Voor culturele doeleinden bij begrafenisplechtigheden (Ostendorf F.W., 1962). Met de bladeren wordt er een badwater gemaakt tegen verkoudheid met koorts (Heyde H., 1987). Semprefisi (Sr)/Aloë (N) Wetenschappelijke naam: Aloë barbadensis Miller (Fam. Liliaceae) In Suriname wordt deze plant wel als sierplant in tuinen en op balkons gekweekt. De stengel blijft kort en draagt aan de top een rozet van lange en puntige, dikvlezige, langs de randen met tanden bezette, grijsgroene, parallel-nervige bladeren. De bloeiwijze is een lange gesteelde tros van 3 cm lange, gele, buisvormige bloemen met een bloemdek van 6 losse bladen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Het slijm van de bladeren wordt gebruikt voor de hoofdhuid als voeding en vitamine of om haarroos tegen te gaan.

76

Uit literatuur: Het slijmerige sap uit de bladeren wordt gebruikt als: laxeermiddel, middel tegen malaria (maar dan bijgemengd), middel voor het bevorderen van de haargroei door dagelijks het haar ermee te wassen (het blad in water kapot stampen, laten trekken en het haar hiermee wassen). Tegen gewone bezetting: het blad verwarmen en uitpersen, ½ theelepel drinken. Als laxeer middel: de sappige bladeren uitpersen en het sap drinken ( gepaard met buikpijn). Tegen astma aandoeningen: drie druppels van het sap op een lepel suiker, 4 keer per dag innemen. Tegen hoest: vijf druppels sap vermengd met een eetlepel melasse, 3 keer per dag innemen. Bij epilepsie en reumatiek: 1 theelepel sap gekookt in 1 liter water, 1 keer per dag innemen. Bij leverziekte en pijn in de nieren: recept zoals epilepsie en reuma, maar dan wel drie keer per dag innemen. Bij het voorkomen van haaruitval: het sap vermengen met water en minstens drie keer per week het haar wassen. Tegen wonden, zwellingen, neusjeuk en bij worminfecties:1 theelepel sap gekookt in 1 liter water, 2 keer per dag een halve eetlepel. Let wel: niet in te nemen bij zwangerschap of aambeien (Heyde H., 1987). Sibiwiwiri (Sr)/Switisibi (Sr)/Sisibiwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Scoparia dulcis L. (Fam. Scrophulariaceae) Een kruidachtige plant, waarvan het onderste deel van de stam houtig is, als onkruid op open plekken. De plant heeft kleine bladeren met gezaagde randen en zeer kleine witte of lila bloemen (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De planten worden gekookt op een hoeveelheid water en als thee gedronken tegen geelzucht. Uit literatuur: De planten worden gebruikt als bezems. Ook wordt uit de bladeren sap geperst dat gebruikt wordt als hoestdrank, tegen uitslag in de mond en tegen koorts (Ostendorf F.W., 1962). Het sap van de bladeren: tegen koorts met uitslag in de mond. Als hoestdrank wordt de plant zonder wortels gekookt op 1liter water. De wortel in alcohol getrokken (1 bitterglaasje opgelost in 2 liter water) gebruiken tegen gal en als afrodisiacum. Als antifilaria middel: bladeren samen koken met de slabriki wortel (Senna alata). Als middel tegen gal: een verse sibiwiri plant met wortels en een lang stuk rietblad (30 cm) koken op ½ liter water en hiervan 3x daags een kopje drinken (Heyde H., 1987) Slabriki (Sr) Wetenschappelijk naam: Senna alata (L.) Roxb. (Fam. Caesalpiniaceae) Een struikachtige plant, gekenmerkt door de enkel-evengevinde bladeren en de schotelof komvormige bloemen. De plant bloeit met rechtopstaande trossen van goudgele bloemen. Het bovenstuk van de bloeiwijze vormt een gesloten, smal kegelvormig geheel met afgeronde top en is eveneens goudgeel van kleur. De vruchten zijn platte peulen en dragen op het midden van elk der twee kleppen een loodrecht opstaande vleugel met gekartelde rand (de doorsnede is dan een rechthoekige kruis) (Ostendorf F. W., 1962).

77

Uit interview: Takken met bladeren koken op een hoeveelheid water en deze als thee drinken tegen zenuwaandoeningen. Takken met bladeren en bloemen koken op een hoeveelheid water en deze als thee drinken bij geelzucht. Uit literatuur: Bladeren gestampt of gekneed en op huidplekken gewreven helpen tegen lottavlekken, huidvlekken en ringworm. Een cassia tinctuur is goed tegen huidvlekken en ringworm. Huidaandoeningen. De gestampte en gekookte zaden zijn een wormafdrijvend middel. Een thee van 20 gram verse wortels op een liter water is een probaat middel bij verschillende baarmoederaandoeningen. Thee van 25 gram slabriki wortels gekookt met 25 gram gedroogde wilkensbita wortels helpt tegen opgezette milt en tegen malaria ( 6 keer per dag 1 bitterglas). Bij buikpijn: aftreksel van 5 gram vruchten, 5 gram bloemen en 5 gram bladeren in kokend water (3 keer per dag 2/3 glas). Bij windzucht/tympanie (is opzwelling van het lichaam door winden): 5 gram verse wortels op ½ liter water (3 keer per dag ¼ glas) (Heyde H., 1987) Jonge bladeren tot moes gewreven, worden gebruikt tegen ringwormen; de zaden als purgeermiddel (is een middel om de darm te zuiveren) en tegen ingewandswormen (Ostendorf F. W., 1962). Smeriwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Ocimum campechianum P. Mill. (Fam. Lamiaceae) Een kleine struikachtig groeiende plant, vrijwel onbehaard in vergelijking tot andere soorten Ocimum. De bloemkroon heeft een paarse buis en witte lippen. De rijpe vruchten zijn omgeven door een kelk (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Takken met bladeren gebruikt voor kruidenbaden. Uit literatuur: Een aftreksel van de takken met bladeren wordt gebruikt voor opgezette liezen, rood bezinksel in urine. Als zweetafdrijfmiddel bij binnenkoorts: koken als thee, 5 bladeren op een kopje (Heyde H., 1987). Ook worden de bladeren gebruikt voor kruidenbaden (Ostendorf F.W., 1962). Snekiwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Eryngium foetidum L. (Fam. Apiaceae) Een kruid vaak voorkomend op wegbermen en graslanden. Bij kneuzingen of afsnijden van de plant, vormt deze een zeer onaangename wantsenlucht. De plant vormt op de grond een uitgespreide wortelrozet en ongesteelde, langwerpige bladeren met stekeliggezaagde rand. De bloemen verschijnen in kleine groenachtige hoofdjes (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Thee als afkooksel van de bladeren is goed tegen griep. In combinatie met kruidnagel is dit goed tegen maagpijn.

78

Uit literatuur: De bladeren helpen bij stuipen (Heyde H., 1987). Een aftreksel van het blad wordt gebruikt tegen koorts en verkoudheid (Ostendorf F. W., 1962). Tabaka (Sr)/Tabak (N) Wetenschappelijke naam: Nicotiana tabacum L. (Fam. Solanaceae) Een éénjarige kruid dat kleverig en behaard is. Aan de top vormt de plant korte, veelbloemige pluimen met gesteelde ± 5 cm lange roze-witte bloemen. De vrucht wordt een 1,5 cm lange ovale doosvrucht met een groot aantal zeer kleine zaden (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De bladeren worden samen met andere soorten kruiden getrokken op een hoeveelheid water. Deze massa wordt vervolgens gehaald uit het water en wordt de damp ervan genomen in het gezicht tegen verkoudheid. Uit literatuur: De bladeren weken op een hoeveelheid water en het vervolgens hieruit geknepen water opsnuiven (Ostendorf F. W., 1962). Ook kan tabak, vermengd met de teer of het teerachtig boomsap van een willekeurige boom, gesmeerd worden op de opening van een bult veroorzaakt door de maskitaworong (Sr)/human botfly (Eng) in de huid. De larve van de vlieg Dermatobia hominis (Cuterebridae) steekt dan gedeeltelijk uit de bult en kan dan verwijderd worden. De tabak bladeren worden ook gebruikt bij rituele handelingen (Heyde H., 1987). Tap-yu-koto (Sr)/Sinsin (Sr)/ Kruidje roer me niet (N) Wetenschappelijke naam: Mimosa invisa Mart. Ex Colla var. spiciflora (Fam. Mimosaceae) Kruidachtige plant waarvan de lange kantige stengels bezet zijn met korte, scherpe, achterovergekromde stekels. Het blad is ook gestekeld en draagt meestal 5 of 5 paren van vinnen met blaadjes (= dubbel samengesteld blad). De bloeiwijze is gesteeld en vormt roze bolletjes. Opvallend is, dat de blaadjes ‘s nachts naar boven omgevouwen zijn; zij doen dit ook als men er een flinke tik aan geeft (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De plant wordt gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Geen medicinale aanwending vermeld uit geselecteerde literatuur. Tingimoni (Sr) Wetenschappelijke naam: Protium sp. (Fam. Burseraceae) Boom waarvan de bast een aromatische balsem heeft. De afzonderlijk staande, tot 30 cm lange, bladeren zijn veer-vormig samengesteld met meestal 3 of 4 jukken en gewoonlijk nog een eindblaadje. De vrij lang gesteelde blaadjes zijn ovaal tot eivormig met een vaak scheve spits, die afgerond eindigt, van boven glimmend groen, gaafrandig en bijna onbehaard. De boom bloeit periodiek zeer rijk en draagt dan aan de einden ter takken

79

grote losse pluimen met rechthoekige vertakkingen. De bloemen zijn groen, de rijpe steenvrucht wordt tot 5 cm lang en is ovaal, iets driekantig, met een bijna zwarte schil (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: De takken met bladeren worden gekookt en als thee gedronken bij buikpijn. De takken met bladeren worden gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: Het hars ook wel busnengrekandra genoemd wordt fijn gestampt en in koud water getrokken / of geraspt, een eetlepel busnengrekandra, op 1 liter water en driemaal daags een vol kopje drinken tegen borstaandoeningen, bronchitis en astma (Heyde H., 1987 en Ostendorf F. W., 1962). Tensensiwiwiri (Sr)/Pikinfowru- sopo (Sr) Wetenschappelijke naam: Peperomia rotundifolia (L.) Kunth var. rotundifolia (Fam. Piperaceae) Een klein sappig kruid met draaddunne kruipende stengels en korte opgaande bloeitakken. De bladeren staan afzonderlijk en hebben meestal een ronde schijf met een diameter van slechts ½ cm en een onbehaarde rand. Aan de top van korte takjes met ten hoogste 4 bladeren komt een bloeiaar (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Een afkooksel van de bladeren worden gedronken bij maagpijn. Ook worden de planten gebruikt bij kruidenbaden. Uit literatuur: Een aftreksel van de plant met wat suiker en boter wordt als middel tegen influenza gebruikt (Heyde H., 1987). Tjembewiwiri (Sar)/Merkiwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Chamaesyce thymifolia (L.) Millsp. (Fam. Euphorbiaceae) Een kruid dat plat op de grond en in de vorm van een rozet groeit. De bladeren staan tegenover elkaar en zijn enkelvoudig; bij het afbreken komt er wit melksap te voorschijn. De bloeiwijze is okselstandig en in clusters, dat wil zeggen met de oudere bloemen steeds naar het midden toe. De vruchten zijn klein en rond en rijpen in de rang van volgorde, eerst van de oudere bloemen (Flora of the Venezuelan Guyana, volume 5). Uit interview: De plant wordt gebruikt voor culturele doeleinden. Uit literatuur: De plant wordt gebruikt in kruidenbaden bij depressieve toestanden (Heyde H., 1987). (Opmerking: De inheemse naam merkiwiwiri (Sr) wordt in het boek van Heyde H. gegeven aan de plant Euphorbia heterophylla L, familie Euphorbiaceae).

80

Yarakopi/Kapasiwiwiri (Sr) Wetenschappelijke naam: Siparuna guianensis Aubl. (Fam. Monimiaceae) Een heester of kleine boom uit het regenbos, die niet zelden langs wegen of aan randen van gronden wordt aangetroffen De groeiwijze lijkt op die van koffie (vormt al aan het begin van de stam, takken). De takken hebben verdikte knoppen, telkens met twee tegenoverstaande, kort gesteelde bladeren. De bloemen komen in groepjes uit de bladoksels en zijn klein en groen van kleur. De plant heeft een eigenaardige scherpe geur (Ostendorf F. W., 1962) Uit interview: Takken met bladeren worden gekookt op een hoeveelheid water en pas bevallen vrouwen baden met dit afkooksel. Ook worden de takken met bladeren gebruikt voor kruidenbaden bij culturele doeleinden. Uit literatuur: De plant wordt gebruikt als middel tegen koorts en in kruidenbaden voor de kraamvrouw (Heyde H., 1987 en Ostendorf F. W., 1962) Yorkapesi (Sr) Wetenschappelijke naam: Senna occidentalis (L.) Link Familienaam: Caesalpiniaceae Een inheemse struik met kruidachtige, onbehaarde stengel. Het blad heeft een bolvormige klier aan de basis van de stengel. De bloemen zijn goudgeel gekleurd en staan in gesteelde groepjes in de bladoksels. De vruchten zijn peulen, recht of iets gebogen, met donkergekleurde zaden. Ook enkele struikvormige Senna-soorten worden met naam yorkapesi aangeduid (Ostendorf F. W., 1962). Uit interview: Voor culturele doeleinden. Uit literatuur: Volgens het boek van Heyde H. wordt deze plant ook wel misi konde owi (Sar) genoemd en wordt het bij kruidenbaden gebruikt (Heyde H., 1987). Opmerking Er zijn 2 planten met de inheemse namen womi ma pinda pinda en pikien mi sisi (ook wel moesani) in het boek van Heyde H. genoemd, zonder vermelding van de wetenschappelijke namen. De mogelijkheid bestaat echter wel dat deze 2 planten hetzelfde zijn als de planten ma-pindapinda (Desmodium triflorum (L.) DC. (familie Fabaceae) en pikinmisiki (Pseudopiptadenia suaveolens (Miq.) Grimes (familie Mimosaceae) van dit onderzoek. Ma-pindapinda wordt volgens het onderzoek voor kruidenbaden bij culturele doeleinden gebruikt. In het boek van Heyde H. staat vermeld dat de plant womi ma pinda pinda toegevoegd wordt aan kruidenbaden.

81

Met het onderzoek is achterhaald dat de schors van pikinmisiki voor culturele doeleinden wordt gebruikt. Volgens het boek van Heyde H., wordt de schors pikien mi sisi/moesani gebruikt "Foe Seti Winti" (om de "Winti" te stabiliseren); ook voor versterking van de "Winti".

82

4. DISCUSSIE Er is gekozen voor een onderzoek onder de (Bosland)Creolen, omdat er weinig informatie is vast gelegd over het gebruik van geneeskrachtige planten onder deze bevolkingsgroep. Mijn onderzoek heeft plaats gevonden in verband met het willen vastleggen van bestaande informatie over het gebruik van geneeskrachtige planten onder de (Bosland)Creolen. Dit initiatief komt bijna overeen met het doel van de scriptie van Mw. Van ’t Klooster. Het verschil ligt in het feit dat Mw. ’t Klooster haar onderzoek heeft beperkt tot de Saramaccaners. Het onderzoek van Mw. Verwey geeft algemeen informatie over verhandelde vruchten en kruidachtige planten (NWFPs). Voor het verzamelen van de nodige informatie heb ik ook gebruik gemaakt van onder andere het afnemen van interviews en het maken van inventarisaties. Deze methoden zijn het meest geschikt, omdat de nodige informatie uit gesprekken met de verkopers gehaald moeten worden. Mw. Verwey heeft 87 triviale namen geregistreerd van producten die medicinaal aangewend worden; van deze 87 triviale namen (of inheemse namen), heb ik 59 namen terug gevonden met mijn onderzoek. Mw. van ‘t Klooster noemt 26 inheemse namen van planten welke ze voornamelijk heeft gedetermineerd en beschreven; uit deze 26 inheemse namen, heb ik 16 namen terug gevonden met mijn onderzoek. Er zijn 37 verkopers geïnterviewd: 16 van de Vreedzaam-Markt, 16 van de Nood-Markt, 3 van de Centrale-Markt en 2 straatventers. Oorspronkelijk was het de bedoeling om 50 verkopers te interviewen, maar meestal werd er geweigerd een interview af te staan. De inventarisatie heeft 110 geneeskrachtige plantensoorten (inclusief producten hieruit vervaardigd) opgeleverd. Over verschillen in geneeskrachtige planten soorten onder de verkopers kan er bijna niets gezegd worden, omdat niet alle verkopers informatie gaven over al het plantenmateriaal dat zij verkochten. De planten (of plantendelen) loangotitei, finibita, sisibiwiwiri, pegreku, abongra, andoya en yarakopi kwamen bij 80 % van de verkopers herhaaldelijk voor. Gezien de verschillende talen onder de Boslandcreolen kon ik niet alle inheemse plantennamen duidelijk verstaan. Deze namen werden met behulp van beschikbare literatuur geverifieerd. De meeste inheemse plantennamen blijken afgeleid te zijn van het uiterlijk, de geur, de smaak of van bijzondere delen aan de plant; sommige inheemse namen zijn genoemd naar het doel waarvoor zij gebruikt kunnen worden. Enkele van de meest opvallende plantennamen waren, planten welke door de vrouw gebruikt worden voor het geven van een langdurig seksgenot; deze waren: Afspraak, waarvan de naam voor zich zelf spreekt Asukutrobi = zoekt ruzie

83

Apiki-a-bonbon = plukken van de vagina (bonbon is krachtterm voor de vagina) Bonbongasa = "bonbon" heeft met de vagina te maken; het woord "gasa" heb ik niet geverifieerd. Brokokindi = de knie kapot maken/breken Brokopipi = de penis kapot maken/breken; ook wel Pepre (= peper) genoemd Sa' wani mi bai gi = wat wil je dat ik voor je moet kopen De meest verkochte plantendelen zijn takken met bladeren (41.12 %). Dit beeld kan gekoppeld worden aan het feit dat takken en bladeren altijd ter beschikking staan. Bloemen en vruchten worden periodiek in een bepaalde seizoen geproduceerd. De meeste ziektebeelden die genoteerd zijn bij het interviewen, zijn over het algemeen bekend in het dagelijksleven. Hieronder vallen bijvoorbeeld koorts, griep, hoge bloeddruk, suikerziekte. Als er gesproken wordt over reinigen van bloed, buik en of baarmoeder, dan bedoelt men het bevorderen van afbraak en uitscheiding in het lichaam; de afscheidingsproducten komen met de ontlasting of bij het menstrueren buiten het lichaam. Soms wordt er gesproken over het reinigen van de omgeving; in dit geval wordt de fysieke ruimte bedoeld. Men brand meestal hout- of harssoorten (soms ook delen van vruchten of bloemen) om de ontwikkelde rook en geur te verspreiden in de betreffende omgeving (dit is het reinigen). Een veel gebruikte houtsoort is de "pisping"(Juniperus pseudosabina Fisch. & C. A. Mey; Cupressaceae), welke geïmporteerd wordt en vooral bij de Hindoestanen bekend staat (wordt gebruikt bij hun rituelen met het vuur). De bevolkingsgroep die het meest geneeskrachtige planten koopt is die van de (Bosland)Creolen zelf. Uit de interviews is bleken dat geneeskrachtige planten die het meest verkocht worden bestemd zijn voor kruidenbaden (71 plantensoorten). Kruidenbaden kunnen opgesplitst worden in twee groepen: kruidenbaden bij culturele activiteiten (47 plantensoorten) en kruidenbaden voor de vrouw die de vagina wil reinigen na de bevalling, tijdens de menstruatie, voor een langdurig seksgenot of als routine voor de hygiëne (24 plantensoorten). Uit een gesprek met zuster Ninon van Eer en zuster Agnes Cayenni (mei, 2005) van de Medische Zending, is naar voren gekomen dat het reinigen van de vagina met een kruidenbad vooral onder de (Bosland)Creoolse vrouwen voorkomt; het is een culturele gewoonte. Dit kruidenbad is belangrijk voor de hygiëne. Het reinigen van de vagina met een kruidenbad geschiedt als volgt: de nodige takken met bladeren worden gekookt op een hoeveelheid water. Vervolgens wordt dit afkooksel gegoten in een nachtemmer of teil waarop de vrouw gaat zitten om met behulp van de damp de vagina te reinigen. De vrouw gaat vervolgens met haar vingers tot in de baarmoederhals om het slijm eruit te halen.

84

Het effect van dit kruidenbad: het slijm van de baarmoeder komt er uit, de vagina wordt droog, krimpt in, ruikt lekker en voelt fris aan. Positieve invloeden van het kruidenbad voor de vagina: - tijdens de menstruatie komt het slijm en bloed beter naar buiten - na seksuele omgang wordt de vagina beter gereinigd - de vagina krimpt in, zodat de vrouw en vooral de man een langdurig seksgenot hebben. Negatieve invloeden van het kruidenbad voor de vagina: - door het verwijderen van het slijm uit de baarmoederhals, loopt de vrouw veel meer kans op besmet te raken met allerlei ziektekiemen, bacteriën of virussen van buiten. Dit kan vooral het geval zijn bij het niet gebruikmaken van een condoom tijdens het bedrijven van seks - bij het maken van uitstrijkjes bestaat de kans onjuiste resultaten te krijgen, omdat de slijmlaag (waarmee het onderzoek gedaan wordt) weinig of niet meer aanwezig is - doordat de vagina gaat inkrimpen loopt de vrouw veel meer kans op het ontstaan van scheuren of wondjes aan de vagina en in de baarmoeder; ook hier loopt de vrouw de kans op besmet te raken met allerlei ziektekiemen, bacteriën of virussen van de buiten. De Medische Zending werkt in het binnenland van Suriname. Een van de taken van deze zending is het geven van voorlichting over hoe de vrouw zich moet beschermen tegen ziekte verschijnselen of aandoeningen aan de vagina of baarmoeder. Het nemen van een kruidenbad voor de vagina kan de (Bosland)Creoolse vrouwen niet afgeleerd worden; wel worden ze bewust gemaakt van de nadelige gevolgen. Uit een gesprek met de heer Wijngaarde is naar voren gekomen dat met de komst van de Westerse geneeswijze in het binnenland (Suriname), de interesse voor de alternatieve geneeswijze is afgenomen. Een interview met de heer Faria brengt onder de aandacht dat er onder de (Bosland)Creolen nog een zekere belangstelling bestaat voor de psychische gezondheid van de mens; stoornissen worden geconstateerd en eventueel behandeld door een alternatieve geneesheer. De verkoop van geneeskrachtige planten voor kruidenbaden bij culturele doeleinden (47 soorten) wordt in dit verband geplaatst. De World Health Organisation (WHO) rapporteert (uit onderzoeken) dat het gebruik van geneeskrachtige planten cq. de alternatieve geneeswijze is toegenomen (en neemt nog toe) in zowel ontwikkelde als in ontwikkelingslanden (Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine; A Worldwide Review. WHO Geneva, 2001, 189 pg.). Er zijn 123 landen die beleid en voorschriften/regels hebben gecreëerd op het gebied van de alternatieve geneeswijze. Hiermee wordt de veiligheid, kwaliteit en werkzaamheid van deze therapie/producten gegarandeerd; ook wordt een stap gemaakt tot integratie in systemen van de gezondheidszorg. Echter zijn er nog landen waar er geen beleid en voorschriften/regels gemaakt zijn. Suriname behoort tot een van deze landen.

85

Om de huidige stand van zaken met betrekking tot de toepassing van de alternatieve geneeswijze in Suriname te peilen, zou er eerst uitgebreid onderzoek gedaan moeten worden: - Waar van het land en door wie wordt de alternatieve geneeswijze toegepast - Op welke manier(en) wordt de alternatieve geneeswijze toegepast - Opgrond waarvan kiest men voor de alternatieve geneeswijze - Hoe vaak wordt voor de alternatieve geneeswijze gekozen. Er zijn geen instanties die toezicht houden op wat er aan geneeskrachtige planten verhandeld wordt. Mijns inziens zou er ten minste één instantie moeten zijn, die de handel van geneeskrachtige planten controleert. Met controle kan er nagegaan worden: 1- Waar de planten verzameld worden 2- Of er beschermde plantensoorten verhandeld worden 3- Welke geneeskrachtige planten verhandeld worden en voor welke doeleinden deze gebruikt worden (een database op na houden) 4- Of er plantensoorten verhandeld worden die ook schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van de mens (= kwaliteitscontrole) 5- Of de hygiënische toestand van de in de verkoop aangeboden planten goed is. Een dergelijke instantie zou deel moeten uitmaken van Stichting Bosbeheer en Bostoezicht (SBB) en zou samen moeten werken met het ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV), afdeling Plantbescherming en Kwaliteitskeuringen. De onder 1 en 2 genoemde punten zouden door SBB gecontroleerd moeten worden, terwijl de onder 3, 4 en 5 genoemde punten door afdeling Plantbescherming en Kwaliteitskeuringen (LVV) gecontroleerd zou moeten worden. De handel in geneeskrachtige planten is niet verboden bij wet: - Voor het exporteren van geneeskrachtige planten, delen hiervan of van producten hieruit vervaardigt, dient men zich te houden aan de in de Staatsbesluiten Wet Goederenverkeer (SB No. 58, 2003) en Besluit Negatieve Lijst (SB No. 74, 2003) opgenomen wetten en regels. Goederen/producten waarvan de invoer of uitvoer verboden is of waarvoor een vergunning nodig is of anders beperkt is, staan vermeld in deze Staatsbesluiten. Voor de export van geneeskrachtige planten of van producten hieruit vervaardigd is er een exportvergunning nodig. Het orgaan via welke de exportvergunning wordt aangevraagd of waar registratie dient plaats te vinden is Dienst Invoer-, Uitvoer-en Deviezencontrole (IUD), van het ministerie van Handel en Industrie. Deze dienst werkt samen met de ministeries van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV) en Natuurlijke Hulpbronnen (NH). Het is opgevallen dat de douane bij de postbedrijven SURPOST N.V. en Central Freight Services Suriname, slechts aan die klanten naar een vergunning gevraagd wordt, welke grote hoeveelheden aan geneeskrachtige planten willen exporteren (bijv. vanaf 10 kg). Uit deze handelingen lijkt de vergunningplicht af te hangen van de te exporteren hoeveelheid; uit de Staatsbesluiten blijkt dit niet het geval te zijn.

86

-

Voor het lokaal verkopen van geneeskrachtige planten is geen vergunning nodig.

Er zijn ongeveer 188 verkopers van (Bosland)Creoolse afkomst op de Vreedzaam-Markt, de Centrale-Markt en op de Nood-Markt, die hun dagelijks brood verdienen met de verkoop van geneeskrachtige planten/van producten hieruit vervaardigd. Van de geïnventariseerde plantensoorten (110) is 77, 27 % afkomstig vanuit het binnenland van Suriname. Echter kan er, op enkele plaatsen na (Albina, Zanderij, Paranam, Kopie weg), niet exact aangegeven worden waar van het binnenland deze planten afkomstig zijn, omdat de verkopers de geneeskrachtige planten opkopen bij mensen die deze planten speciaal in het binnenland gaan verzamelen (de verkoopprijs wordt bepaald aan de hand van de inkoopprijs). Voor het verzamelen van geneeskrachtige planten in het binnenland dient er eerst een vergunning aangevraagd te worden bij de Stichting Bosbeheer en Bostoezicht van het Ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen; voor het verzamelen in beschermde gebieden wordt de aanvraag gedaan bij de afdeling Natuurbeheer van hetzelfde Ministerie. Het verzamelen van geneeskrachtige planten kan twee doeleinden hebben: voor eigen gebruik of voor handel (= lokaal afzetten en of exporteren). Er is geen vergunning nodig voor het verzamelen van geneeskrachtige planten voor eigen gebruik. Bij de Stichting Bosbeheer en Bostoezicht zijn er reeds vergunningen aangevraagd voor het grootschalig verzamelen van enkele andere (bosbij) producten: "prasara sibi" (bloeiwijze van de Euterpe oleracea Mart. , familie Arecaceae), "maripa boto"(de bloeischede van de Maximiliana maripa (Correa) Drude, familie Arecaceae), "podosiri"(de vruchten van de Euterpe oleracea Mart. , familie Arecaceae) en lianen. Deze verzamelingen zijn bedoeld voor de export. De privé bedrijven Odany Jewa en Amazon Herbs vermelden de nodige geneeskrachtige planten vanaf Paramaribo (stad) tot uit het verre binnenland te verzamelen; de plaatsen in het binnenland werden niet aangegeven. De uiteindelijke producten die door deze 2 bedrijven gemaakt worden (zie Appendix 3), zijn bestemd voor de lokale verkoop (Odany Jewa) en voor export naar Nederland/Amerika voor weder verkoop (zowel Odany Jewa als Amazon Herbs). Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat er grootschalig verzameld wordt, maar geen van de twee bedrijven zijn in het bezit van een verzamelvergunning. Zoals voortgekomen uit het gesprek met SBB, zou er voor elke verzameling (uit het bos) aan geneeskrachtige planten een vergunning aangevraagd moeten worden. Echter gebeurt dit niet in de praktijk. Deze situatie ontstaat doordat er nergens duidelijk aangegeven is of de aanvraag van een vergunning afhankelijk is van de hoeveelheid die men wil verzamelen. Zo zou men bijvoorbeeld kunnen vaststellen dat voor het verzamelen van 0-1 kg tabak geen vergunning nodig is, maar voor verzamelingen van > 1 kg zou men wel in het bezit moeten zijn van vergunning. Bovendien heeft de Stichting Bosbeheer en Bostoezicht geen controle apparaat om het verzamelen in het binnenland onder toezicht te houden.

87

Naar mijn mening zouden wetten en regels op dit gebied verfijnd en concreet gemaakt moeten worden. Om dit te realiseren zou de ondergeschikte rol van geneeskrachtige planten binnen de Surinaamse economie eerst moeten veranderen. Door het opvoeren en verscherpen van de wetten en regels kan de overheid het verzamelen en verhandelen van geneeskrachtige planten/producten hieruit verkregen beter controleren en regelen en retributies/belastingen eisen. Het naleven en laten naleven van wetten en regels zou een stukje beleid en structuur kunnen brengen op het gebied van handel in geneeskrachtige planten. De wetten ten aanzien van verzamel vergunningen gaan niet op voor de boslandbewoners die in stamverband wonen in het binnenland (zowel binnen als buiten beschermde gebieden). Deze bewoners hebben hun "traditionele" rechten en belangen en mogen verzamelen in en rondom hun woongebieden (zonder schade te veroorzaken aan de natuur). De handel in geneeskrachtige planten zal onder controle gehouden moeten worden. Met de huidige ontwikkelingen in de Westerse wereld (m.b.t het uitvinden van medicijnen uit geneeskrachtige planten), zijn vele landen in deze regio op de loer om op een goedkope manier aan plantenmateriaal en informatie te komen; hierbij zouden de verkopers op de markten en op de straten onbewust een bijdragen kunnen leveren. Om dit probleem te voorkomen zouden de verkopers getraind moeten worden in: - Efficiënt verzamelen, bijvoorbeeld alleen de bladeren of vruchten en geen bomen omhakken - Het conserveren (drogen, verpakken, bewaren) van verzameld materiaal, zodat het voor langere tijd geschikt blijft voor de verkoop - Hoe geneeskrachtige planten of producten hieruit vervaardigd te verhandelen, bijvoorbeeld het verpakken van de producten, labels plaatsen waarop vermeld staan: de naam van het product, de afkomst, de toepassing, de productie en verval datum en eventueel een kenmerk van de gene die het product gemaakt heeft of verkoopt - Het bepalen van een verkoopprijs. Deze trainingen zouden het best door de afdeling Plantbescherming en Kwaliteitskeuringen van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV) verzorgd kunnen worden. Hiermee kunnen wij bewerkstelligen dat vooral de Boslandbewoners hun producten de juiste waarde geven; bovendien kunnen zij hun kennis m.b.t het gebruik van geneeskrachtige planten op een erkende manier zelf naar buiten brengen. Ervaren problemen Het afnemen van interviews is niet altijd zonder problemen verlopen. Vooral op de markten en bij de wegstands waren vele verkopers niet altijd vriendelijk. Sommige verkopers die op den duur toch bereid waren een interview af te staan, gaven een

88

beperkte hoeveelheid informatie door (bijvoorbeeld van de 10 soorten planten die hij/zij verkocht werden er maar van 5 gegevens doorgegeven). Mogelijk is dit gedrag toe te schrijven aan het feit dat ik Hindoestaan ben; het komt niet vaak voor dat een Hindoestaan interesse toont voor geneeskrachtige planten onder de (Bosland)creolen. Hindoestanen en ook andere bevolkingsgroepen in Suriname hebben binnen hun cultuur een ander patroon van alternatieve genezing en gebruiken de onder hun bevolkingsgroep bekende geneeskrachtige planten. Echter is het niet uitgesloten dat bepaalde geneeskrachtige planten op dezelfde manier en voor hetzelfde doel gebruikt worden door deze verschillende bevolkingsgroepen. De verkopers leken geen vertrouwen te hebben in mij, vermoedelijk dachten ze dat ik van de belastingendienst of van het bureau openbare gezondheid was. Uit de houding van sommige verkopers kon opgemaakt worden dat zij niet graag hun kennis over de geneeskrachtige planten doorspelen; met deze kennis verdienen vele verkopers hun brood, het zou niet slim zijn deze kennis zomaar beschikbaar te stellen. Verkopers die bereid waren een interview af te staan waren ook weer niet altijd open; soms wilde men geen naam of de afkomst doorgeven.

89

5. AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK Dit onderzoek is een aanzet tot het vastleggen van de door (Bosland)Creolen verhandelde geneeskrachtige planten. Gebleken is dat binnen dit onderzoeksvlak er gedeelten zijn die een apart onderzoek waard zijn: -

De hygiënische omstandigheden waaronder de geneeskrachtige planten in de verkoop staan op markten, bij straatventers en in cultuurwinkels

-

Het gebruik van geneeskrachtige planten bij Afro-Surinaamse culturele activiteiten

-

Alternatieve producten/artikelen toegepast in combinatie met geneeskrachtige planten bij Afro-Surinaamse culturele doeleinden

-

Het in kaart brengen van de uitvoer van geneeskrachtige planten en de wetgeving op dit gebied

-

Het in kaart brengen van producten verhandeld door privé bedrijven/ondernemingen en middels interviews en observaties nagaan hoe en door wie de kwaliteit van de producten worden gecontroleerd.

90

6. SLOTWOORD Letten wij op de probleemstelling van dit onderzoek dan kan er gezegd worden dat er antwoord is gevonden op de volgende vragen: - welke geneeskrachtige planten verhandeld worden (zie tabel 5) - of er instanties zijn die toezicht houden op wat er allemaal verhandeld wordt (zie interviews met overheidsorganen) - of deze planten bij wet verhandeld mogen worden (zie interviews met overheidsorganen) - hoe de prijzen worden vastgelegd (zie resultaten) De vraag of er ook beschermde plantensoorten tussen de massa die verhandeld wordt zitten, kon niet beantwoord worden, omdat het veel meer tijd in beslag zou nemen om de CITES lijsten op te zoeken deze na te gaan op de wetenschappelijke namen van alle geïnventariseerde plantensoorten. Bovendien was het niet mogelijk alle planten op geslachts- en soortnaam te brengen (identificeren). Over de plaats vanwaar de planten komen kon er niet veel meer gezegd (door de verkopers) worden dan van het binnenland. Slechts 7 verkopers noemden plaatsnamen: Albina, Zanderij, Paranam, Kopie weg. Ik heb met dit onderzoek veel mogen bijleren over geneeskrachtige planten. Er is een grote verscheidenheid aan planten die als medicijn aangewend worden. Ook is het opgevallen dat er heel veel alternatieve producten/artikelen zijn die gebruikt worden voor culturele doeleinden. Tot slot wil ik een ieder die heeft meegewerkt aan het tot stand komen van dit verslag nogmaals bedanken en hoop ik dat de informatie goed gebruikt kan worden.

91

BRONNEN -

Cultuurwinkels/drogisterijen: Glenn’s Koeltoeroe Winkrie, A. S. Mahabier’s Drugstore, Amrish Store

-

Markten: Centrale Markt, Nood Markt, Vreedzaam Markt

-

Nationaal Herbarium van Suriname (BBS), Anton de Kom Universiteit van Suriname

-

Overheidsorganen: Ministerie van Handel en Industrie (HI), Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV), Ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen (NH), Ministerie van Binnenlandse zaken (Biza), Ministerie van Justitie en Politie

-

Personen: Dhr. I. Wijngaarde, Dhr. R. S. Faria, Dhr Irvin Kasieman, Dhr Kurt Jesrun, zuster Ninon van Eer, zuster Agnes Cayenni

-

Postbedrijven: SURPOST N.V. , Central Freight Services Suriname (CFS)

-

Privé bedrijven: Odany Jewa, Amazon Herbs (Tropilab)

-

Straatventers met geneeskrachtige planten

-

http://www.asycuda.org

-

http://www.caricom.org

-

http://www.surinamedirectory.biz

-

http://www.tropilab.cm

-

http://www.wto.org

92

REFERENTIES -

Boggan J. et all. 1997. Checklist of the plants of the Guianas (Guyana, Suriname, French Guiana), 2nd Edition. Biological Diversity of the Guianas Program, Department of Botany, National Museum of Natural History, Smithsonian Institution, Washington, D.C. 238 pp.

-

Borget M. 1993. Spice Plants. The Tropical Agriculturalist. The Macmillan Press LTD. 114 pp.

-

Flora of The Guianas. 1990. Ser. A, 8. 187, Poaceae. Koeltz Scientific Books. 727 pp.

-

Heyde H. 1987. Medicijnplanten in Suriname (Den dresi wiwiri fu Sranan). Westford, Paramaribo.

-

Klooster van ’t Ch. I. E. A. 2000. Het gebruik van medicinale planten door Surinamers in Amsterdam. Vrije Universiteit Amsterdam. 104 pp.

-

Klooster van ’t Ch. I. E.A. et all. 2003. Blumea. Index of vernacular plant names of Suriname. Journal of plant taxonomy and plant geography. National Herbarium Nederland, Universiteit Leiden branch. 322 pp.

-

Missouri Botanical Garden. 1995-2003. Flora of the Venezuelan Guayana, Volume 5. Missouri Botanical garden Press, St. Louis. 833 pp.

-

Natuurgids STINASU. 1976. FA Joe Kan Tak’ Mi No Moi. Surinaamse Wandelflora (deel 1). Inleiding in de flora en vegetatie van Suriname. Van Eedenfonds. 293 pp.

-

Ostendorf F. W. 1962. Nuttige planten en Sierplanten in Suriname. Landbouwproefstation in Suriname. Bulletin No. 79. 325 pp.

-

Planatlas van Suriname. 1988. De Stichting Planbureau Suriname (SPS), Afdeling Regionale Planning en Ruimtelijke Ordening.

-

Staatsblad van de Republiek Suriname. Resolutie van 15 juli 1986 No. 4501, inzake vaststelling officiële spelling voor het SRANAN (-TONGO). Het Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur. 16 pp.

-

Stichting Volkslectuur Suriname. 1995. Woordenlijst. Sranan-Nederlands, Nederlands-Sranan, English-Sranan. Vaco Paramaribo. 286 pp.

-

Verwey C.P.H. 2002. Non-wood Forest Products in Suriname. Inventarisatie van verhandelde vruchten en kruidachtige planten. Anton de Kom Universiteit en Suriname. 84 pp.

93

INDEX Inheemse plantennamen Abongra (Sr), 25, 50, 71 Afspraak (Sr), 25, 64 Alakondrewiwiri (Sr), 25, 64 Albina-uma (Sr), 25, 36, 64, 69 Andoya (Sar), 25, 36, 59, 65, 94 Anesiwiwiri (Sr), 25, 71 Apika (Sar), 31, 36, 67 Apiki-a-bonbon (Sar), 25, 65, 95 Apukuroos (Sar), 25, 64 Apukuwiwiri (Sar), 25, 64, 69 Asukutrobi (Sar), 26, 65 Baddoek (N), 26, 65 Banawiwiri (Sr), 26, 71 Batotobita (Sr), 26, 72 Bebaka-pinyapaw (Auc), 26 Beibiwiwiri (Sar), 26, 65 Bigi-busibitawiwiri (Sr), 31, 40, 67 Bigi-busismeriwiwiri (Sr), 26, 36 Bigi-masusa (Sr), 26, 65 Bigi-udububa (Sar), 29 Blaka-futu (Sr), 26, 65 Bon-bongasa (Auc), 26, 65 Bre-titei (Sr), 27, 65 Brokobaka (Sr), 27, 72 Brokokindi (Sar), 27, 36, 65, 95 Brokopipi (Sr), 27, 66 Busi-apra, 25, 64 Djeme (Sar), 27, 66 Dobruduwa (Sr), 27, 43, 73 Drunguman (Sr), 27, 73 Duludulu (Sar), 27, 66 Eiwit/Eiwitwiwiri (Sr), 22, 27, 73 Fayadyan (Sr), 27, 74 Feififinga (Sr), 27, 74 Finibita (Sr), 27, 43, 74 Gran-titei (Sr), 28, 66 Grasaskin (Auc), 28, 66 Gronposren (Sr), 12, 32, 86 Grote-pinya (Sr), 28, 66 Ingitaya (Sr), 28, 66 Ingiwiwiri (Sr), 26, 43 Kakanoto (Sar), 28, 66 Kalebaswiwiri (Sr), 28, 75

Kamfrubita (Sar), 28 Kapasiwiwiri (Sr), 35, 92 Kasjoe (N), 28, 76 Kisangula (Sar), 28, 66 Kofi-iyuwiwiri (Auc), 28 Kolada (Auc.), 33 Konsakawiwiri (Sr), 28, 44, 77 Korsuwiwiri (Sr), 28, 44, 77 Kowruati, 29, 66 Kowrudresi batra, 29, 66 Kowruwiwiri (Sr), 29 Kronto-oli (Sr), 29 Kulakatinga (Sar), 29 Kunami (Sar), 30, 83 Kunofrokuwiwiri (Sr), 29, 78 Kusuwe (Sr), 29, 79 Kwasibita, 29, 44, 47, 79 Kwatakama (Auc), 29, 68 Lemmetje (N), 29, 80 Loangotetei , 29, 44, 47, 58, 80 Loksibuba (Sr), 22, 30, 38, 81 Makamaka (Sar), 28, 77 Malombe lombe, 25, 71 Mangrasi (Sr), 30, 81 Man-neku (Sr), 30, 83 Ma-pindapinda (Sar), 30, 92 Marfa (Sr), 30, 81, 82 Masusa/Blaka-masusa (Sr), 30, 82 Melasse (N), 30, 66 Merkiwiwiri (Sr), 34, 91 Myomyo (Sar), 30, 67 Nekuwiwiri (Sr), 30, 83 Nengrekondrepepre (Sr), 31, 47, 83 Okokowa (Sar), 31, 36 Oprububa (Sr), 31, 84 Oselin (Auc), 31, 40 Pankukuwiwiri (Sr), 31, 36, 68 Papawiwiri (Sar), 31, 85 Parabita (Sr), 31, 40, 67 Paranamklem (Sr), 31, 67 Pawintiwiwiri (Sar), 31, 85 Pegreku, 44, 47, 50, 84 Peprewiwiri (Sr), 31, 36, 67

94

Pikin-babaduwa (Auc), 31, 67 Pikinmisiki (Sar), 32, 44, 92, 93 Pispen (Sr), 32, 45 Piti-uwiwiwiri (Sar), 32, 85 Popokainangra (Sr), 32, 85 Posren, 32, 86 Pratilobi (Sr), 32, 86 Redibakapinyapaw (Sar), 32, 67 Redigadodede (Sr), 32, 67 Redikatun (Sr), 45, 76 Rosawiwiri (Sr), 86, 86 Sa’ wani mi bai gi (Sar), 33, 36, 67, 95 Sangrafu (Sr), 33, 45, 87 Schildpadladder (N), 33, 67 Schuurpapier (N), 33, 67 Sé (Sar), 33, 67 Seigotro (Sr), 33, 68 Semprefisi (Sr), 33, 87 Sisin tap yu koto (Sr), 33, 90 Slabriki (Sr), 33, 88 Smeriwiwiri (Sr), 33, 45, 89 Snekiwiwiri (Sr), 33, 89 Swawiwiri (Sr), 34, 38, 40, 67 Switisibi/Sibiwiwiri (Sr), 34 Tabaka (Sr), 34, 41, 90 Temeku (Sar), 34, 68 Tensensiwiwiri (Sr), 34, 91 Tingimoni (Sr), 34, 90 Tjembewiwiri (Sar), 34, 91 Vrouw-neku (Sr), 34, 68 Wanapu (Auc), 34, 68 Weti-baka (Sr), 35, 75 Wetigadodede (Sr), 35, 75 Weti-katun (Sr), 35, 68 Yarakopi (Sar), 35, 38, 92, 94 Yorkamaka-rutu (Sr), 35, 68 Yorkapesi (Sr), 35, 92

95

Wetenschappelijke plantennamen Aciotis purpurascens (Aubl.) Triana, 34, 38, 40, 67 Aframomum melegueta K. Schum., 31, 47, 83 Aloë barbadensis Miller, 33, 36, 87 Anacardium occidentale L., 28, 76 Aristolochia sp., 29, 44, 47, 80 Bauhinia sp., 33, 67 Begonia glabra Aubl., 29, 66 Bellucia sp., 27, 66, 70 Bixa orellana L., 29, 79 Carapa sp., 29, 78 Cestrum latifolium Lam., 31, 67 Chamaesyce thymifolia (L.) Millsp., 34, 91 Citrus aurantifolia Sw., 29, 80, 83 Clibadium surinamensis L., 30, 83 Clidemia capitellata (Bonpl.) D. Don var. capitellata, 26, 65 Cocos nucifera L., 29, 78 Commelina erecta L., 35, 75 Commelina virginica L., 32 Copaifera guianensis Desf., 22, 31, 45, 84 Costus scaber Ruiz & Pav., 33, 87 Crescentia cujete L., 28, 41, 48, 75 Cyanthula prostrata (L.) Blume, 34, 68 Desmodium triflorum (L.) DC., 30, 92 Eclipta prostrata (L.) L., 32, 86 Eleusine indica (L.) Gaertn., 30, 36, 81 Gossipium peruvianum Cav., 32 Gossipium sp., 35, 68 Hymenaea courbaril L. var. courbaril, 22, 30, 47, 50, 81 Hyptis lanceolata Poir., 27, 74 Hydrocotyle umbellata L., 31, 36, 68 Inga virgultosa (Vahl) Desv., 25, 64 Jatropha curcas L., 28, 66 Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A. Mey, 32, 50, 67 Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A. Mey, 32, 50, 67 Justica pectoralis, 31, 85 Lantana camara L., 28, 38, 44, 77 Lindsaea sp., 26, 36, 65, 69 Lippia alba (Mill.) N.E. Br., 30 Lonchocarpus chtysophyllus Kleinh., 30 Lonchocarpus sp., 34 Ludwigia nervosa (Poir.) Hara, 31, 67 Lycopodiella cernua (L.) Pic. -Ser.var. cernua, 32 Maprounea guianensis Aubl., 28, 66 Maranta sp., 31, 67

96

Microtea debilis Swartz, 22, 27, 73 Mikania cordifolia (L.f.) Willd., 27, 72 Mimosa pudica L., 33 Musa sp., 26, 71 Nepsera aquatica (Aubl.) Naud., 26, 37, 39, 43, 65 Ocimum campechianum Mill., 33, 45 Parkia ulei var. surinamensis Kleinhoonte, 29, 68 Paullinia pinnata L., 27, 74 Peperomia pellucida (L.) Kunth, 28, 38, 39, 44, 77 Phyllanthus amarus Schum. Et Thonn., 27 Physalis pubescens L., 26, 72 Piper marginatum Jacq., 25, 71 Piper pulleanum Yunck., 29, 66 Piper sp., 27, 44, 45 Pityrogramma calomelanos (L.) Link var. calomelanos, 35 Portulaca oleracea L., 32, 86 Pseudocalymna alliaceum Sandw., 29, 78 Pseudopiptadenia suaveolens (Miq.) Grimes, 32, 44, 92 Psychotria poeppigiana Muell. Arg. spp. poeppigiana, 25 Quassia amara L., 22, 29, 44, 47, 79 Renealmia alpinia (Rottb.) Maas, 30, 82 Renealmia sp., 26, 65 Saccharum officinarum L., 30, 36, 50, 66 Scoparia dulcis L., 34, 88 Selaginella cf tuberculata Spruce ex baker, 31 Selaginella cf tuberculata Spruce ex baker, 31 Senna alata (L.) Roxb., 33, 38, 88 Senna occidentalis (L.) Link, 35, 92 Sesamum orientale L., 25, 43, 50, 71 Siparuna guianensis Aubl., 35, 38, 92 Spigelia anthelmia L., 27, 73 Strachium sparganophorum (L.) Kuntze, 33 Strychnos melinoniana Baill., 27, 43, 73 Uncaria guianensis (Aubl.) J.F. Gmelin, 32, 85 Unxia camphorata L., 28, 37 Uncaria guianensis (Aubl.) J.F. Gmelin, 32, 85 Unxia camphorata L., 28, 37 Vismia cayennensis (Jacq.) Pers., 26, 65 Vismia guianensis (Aubl.) Choisy var. guianensis, 32, 67 Vismia sp., 25, 28, 37, 64, 66, 69 Vismia sp. (Clusiaceae), 25, 28, 66 Waltheria indica L., 30, 82 Xylopia sp., 31, 38, 44, 47, 50, 84

97

APPENDIX 1 Vragenlijst Hieronder volgen de vragen waarmee de observaties, de interviews en inventarisaties zijn gedaan. Standaard vragen bij het observeren 1.Wordt er meer vers of gedroogd materiaal verkocht? a) 50 % is vers b) 80 % is vers c) Alles is droog d) Alles is vers 2. Waar en hoe worden de planten gelegd voor de verkoop? a) Op de verkoop tafel b) Op de verkoop tafel in een teil of iets dergelijks c) Op de grond op een onderlegger d) Op de grond in een teil of iets dergelijks 3. Wordt het materiaal verpakt?: a) Ja, alle droge planten of delen daarvan worden verpakt in plastic/krantenpapier/folie b) Ja, alle verse planten of delen daarvan worden verpakt in plastic/krantenpapier/folie/vruchtennet c) Ja, zowel droog als vers materiaal wordt verpakt d) Neen, geen enkel materiaal wordt verpakt 4. Zijn de planten op een bepaalde manier gesorteerd voor de verkoop? a) Ja, droge planten apart, verse planten apart en losse plantendelen apart b) Neen, droge planten en verse planten worden bij elkaar gezet 5. Zijn er beschimmelde planten/plantdelen of verschijnselen daarvan te zien ? a) Ja, bij planten die aan het verwelken zijn b) Ja, bij verse planten c) Ja, bij droge planten d) Neen, bij geen enkele plant 6. Worden er andere spullen naast het plantenmateriaal verkocht? a) Ja: voornamelijk veren, kralen, steentjes, touwtjes, zand of klei soorten en aardewerk b) Neen 7. Worden er ook oliesoorten en of vetten verkocht? a) Ja: o.a. kokos olie, krapa olie, hoeproe olie (hoepel olie) b) Neen

98

Standaard vragen bij het interviewen A) Betreffende de hygiëne van de geneeskrachtige planten (en of delen hiervan) 1- Wordt het materiaal eerst behandeld of verwerkt voordat het verkocht wordt? a) Ja, alle/bepaalde planten worden gedroogd voor 1 a 3 dagen in de zon b) Ja, alle/bepaalde planten worden gedroogd voor 1 a 3 dagen in de schaduw c) Ja, sommige planten worden eerst gedroogd dan fijn gemalen en of olie uit gehaald d) Neen, de planten worden in dezelfde toestand verkocht zoals deze opgekocht worden 2- Hoe lang blijven de planten goed voor de verkoop? a) Een week b) Tussen 1 en 2 weken c) Tussen 2 en 3 weken d) Langer dan 3 weken 3- Hoe worden de planten bewaard na een dag verkopen? a) In jute/ zwarte/plastiek zakken en dan in kasten/laden b) Zonder te verpakken in kasten/laden c) Op de verkoop tafels, overdekt met een mantel d) Op de verkoop tafels, in teilen of iets dergelijks, overdekt met een mantel 4- Worden de planten iedere dag gecontroleerd voordat ze verkocht worden? a) Ja, maar alleen de droge planten b) Ja, maar alleen de verse planten c) Ja, zowel de droge als de verse planten d) Neen er vind geen controle plaats B) Betreffende algemene aspecten van de geneeskrachtige planten 1- Maakt de toestand (vers of droog) van de plant uit, lettend op het doel waarvoor het gebruikt wordt? a) Ja, voor sommige planten b) Ja, voor alle planten c) Neen, voor geen enkel plant 2- Worden er gebruiksaanwijzingen gegeven bij het verkopen van deze planten? a) Ja, aan iedere klant b) Ja, aan klanten die daarover vragen c) Neen, omdat de gebruiksaanwijzingen bekend zijn 3- Wordt er aangegeven hoe vaak de medicinale planten als medicijn aangewend mogen worden? a) Ja, vaak b) Soms, alleen als er om gevraagd wordt c) Neen

99

4- Van waar heeft de verkoper de kennis m.b.t. het gebruik van de medicinale planten a) Kennis opgedaan binnen de familie kring b) Kennis opgedaan vanuit boeken C) Betreffende de verkoop van de geneeskrachtige planten 1- Hoeveel soorten kruiden worden per verkoper verkocht? a) Tussen 5 – 10 soorten b) Tussen 10- 20 soorten c) Tussen 20 – 30 soorten d) Tussen 30 – 40 soorten 2- Waarvoor of waartegen kunnen de te verkoop aangeboden kruiden voornamelijk gebruikt worden? a) Voor vrouwen die: pas bevallen zijn, menstruatie problemen hebben of zich willen verstevigen voor het bedrijven van de liefde b) Voor het baden bij culturele doeleinden c) Tegen hoge bloeddruk, suikerziekte d) Tegen koorts, griep, keelpijn, hoest, verstopte neus 3- Worden er speciale kruiden verkocht tegen: Hart en vaatziekten Ja Neen Hoge bloeddruk Ja Neen Suikerziekte Ja Neen Kanker Ja Neen Aids Ja Neen 4- Hoe worden de verkoopprijzen van de geneeskrachtige kruiden vast gesteld? a) Afhankelijk van de inkoopprijs b) Afhankelijk van de plaats en de afstand van waar de kruiden gehaald worden c) Afhankelijk van de grote van de planten en plantendelen d) Afhankelijk van het gewicht van een bosje, een bundel of van een stuk stam 5- Wat voor soort klanten kopen de geneeskrachtige planten het meest? a) Klanten die kennis hebben over het gebruik van geneeskrachtige planten b) Klanten die een beetje kennis hebben over het gebruik van geneeskrachtige planten c) Klanten die niet bekend zijn met de geneeskrachtige planten, maar deze wel willen uitproberen 6- Welke bevolkingsgroepen, voornamelijk, kopen geneeskrachtige planten? a) Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen, Javanen en Chinezen b) Boslandcreolen, Creolen, Hindoestanen c) Boslandcreolen, Creolen

100

7- Welke bevolkingsgroep koopt het meest geneeskrachtige planten? a) Boslandcreolen b) Creolen c) Hindoestanen d) Javanen e) Chinezen 8- Wie kopen het meest geneeskrachtige kruiden, vrouwen of mannen? a) Vrouwen b) Mannen 9- Tot welke leeftijdscategorie behoort de grootste groep van klanten? a) Tussen de 18 – 35 jaar b) Tussen de 35 – 50 jaar c) Tussen de 50 - 65 jaar d) Tussen de 65 – 70 jaar 10- Kopen ook toeristen geneeskrachtige kruiden? a) Ja, vaak b) Ja, soms c) Neen 11- Hoeveel geneeskrachtige planten kopen de toeristen? a) Grote hoeveelheden van een soort b) Grote hoeveelheden van verschillende soorten c) Kleine hoeveelheden van een soorten d) Kleine hoeveelheden van verschillende soorten 12- Tot welke bevolkingsgroep, voornamelijk, behoren de toeristen? a) Boslandcreolen b) Creolen c) Hindoestanen d) Javanen 13- Met welk doel kopen de toeristen de geneeskrachtige kruiden? a) Om die naar het buitenland mee te nemen voor families of vrienden b) Om die voor culturele doeleinden te gebruiken in Suriname zelf

101

APPENDIX 2 Gegevens van de geïnterviewde verkopers In de tabel hieronder staan er enkele gegevens vermeld van verkopers bij wie er informatie is verzameld tijdens het veldonderzoek op markten en bij straatventers.

Gegevens van de geïnterviewde verkopers NAAM

AFKOMST

VERKOOPPLAATS

Mw. Tojo E.

-

Centrale Markt

(Mw.) Anoniem

Brokopondo

Centrale Markt

Mw. A Sa Lobi M. Mw. Ilisa Medong Mw. Anita Mw. Patricia

-

Centrale Markt Nood Markt Nood Markt Nood Markt

STAND NO. 151 (in de gang tussen de Centrale Markt en de Millers Markt) De gang tussen de Centrale Markt en de Millers Markt (geen stand nummer) De gang tussen de Centrale Markt en de Millers Markt (geen stand nummer) 1152 1028 1148

Mw. Tobi M. Mw. Pinas Mw. Sobe H. Mw. Rinia Mw. Lawantie

Tapanahoni Tapanahoni

Nood Markt Nood Markt

1125 1132

Tapanahoni -

Nood Markt Nood Markt Nood Markt

806 & 807 1156 791

Nood Markt

904

Nood Markt Nood Markt Nood Markt Nood Markt Nood Markt Nood Markt

677 579 581 819 935 4

Mw. Regillia Moudo Mw. Mabai Mw. Wiena Valentein Mw. Eva Dikon Mw. Wijnstein R. Mw. Sjaklien Adams Mw. Landveld F. Mw. Bokoe

Granman Gason Kondre, Afobaka Guyana Marowijne Tapanahoni Dritabiki Santigron Cottica Kamp, Saramaccarivier -

Nood Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt

Dhr. Viezilie R.

-

Vreedzaam Markt

Mw. Cornelia Sietiene

-

Vreedzaam Markt

1817 195 188 184 166 169 173 91 Achterop langs de rivier (geen stand nummer) Achterop langs de rivier (geen stand

Mw. Albena Mw. Betsie Towai Mw. Scondon S. Mw. Rinia Sale Mw. Maria Bioma Mw. Bijaka N. Mw. Urvina Landveld

102

Mw. Pinas F.

-

Vreedzaam Markt

Mw. Orchine Flink Mw. Misidjan F. Mw. Misidjan G.

Boslanti, Boven Saramacca Santigron Pelelika

Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt

Mw. Corneli Plein Mw. Rosita Jonas

-

Vreedzaam Markt Vreedzaam Markt

Mw. Jean Adang

-

Vreedzaam Markt

Mw. Rosa Waterberg

-

Wegstand

(Mw.) Anoniem Legende: - = geen afkomst doorgegeven

Wegstand

nummer) Achterop langs de rivier (geen stand nummer) Aan de kant van het oude veer steiger (geen stand nummer) 87 97 Achterop land de rivier (geen stand nummer) 95 Achterop langs de rivier (geen stand nummer) Tussen de Vreedzaam en Centrale Markt Tussen de Vreedzaam en Centrale Markt

103

APPENDIX 3 Producten van de privé bedrijven In de tabellen hieronder zijn de namen van de producten die verhandeld worden door de privé bedrijven Odany Jewa en Amazon Herbs.

A) Odany Jewa Middel Alasa Andoja Balocus Bitapela lotion Bomashoney Brabeta Cicrat Clesu D.J. Sopros Fesa Frisca Gempido Houpema Jarsipdoja Jatoba Jotaba plus Jo-Insopa Kahoneno Karaco Kisangula Krahoney Krapifer plus Krapaco Kratoly Kroco Kwabi Kayundu Kyanga tonic Lobast Tonic Lowapred Mobopa thee Morendafedola

Toepassing/Klachten Vaginale reiniging, stimuleert het seksuele genot Vaginale reiniging, stimuleert het seksuele genot Buikgriep en spoelworm Gewrichtspijnen, migraine, nervositeit, vermoeidheidsklachten Sikkelcellen, energie en weerstandopbouwend Gal- en nierstenen Verkoudheid en bij kouvatten Nierstenen Diabetes HIV-virus, AIDS en overige virale infecties Geelzucht, gal- en niersteen Bloedreinigend, infecties, ontstekingen en huiduitslag Spier-, gewricht en overige lichaamspijnen, branden schaafwonden Nagelinfecties Chronische huiduitslag en vaginale jeuk Zachte stoelgang Astmatische bronchitis Haarroos, haargroeibevorderend en huidvlekken Zuurte bij baby’s, eetlustopwekkend Lever- en hartaandoeningen Ontstekingen, infecties, maag- en darmklachten Psoriasis, chronische eczeem Aambeien Reumatische aandoeningen Bloedregulerend, potentieondersteunend Seksuele overdraagbare aandoeningen, vitaliteit Weerstandopbouwend, potentieondersteunend Bloedreinigend, weerstandopbouwend Baarmoederreinigend en –regulerend, m.n. na de bevalling Afslankmiddel, hoge bloeddruk, nier- en blaasontsteking Vitaliteit, kankercellen afremmend, lichaamsweefselherstellend

104

M Saven thee

Vochtafdrijvend, nierherstellend & malaria, weerstandverhogend Laxeermiddel, darmreinigend Bloed- en maagregulerend en –zuiverend & werkzaam tegen malaria Wormen en bacillen Wormen en bacillen Menopauze, menstruatie-, baarmoeder- en maagaandoeningen Chronische infecties en ontstekingen Witte vloed Weerstandopbouwend, potentieverhogend Haargroeibevorderend Hardnekkige bacterie, virale infecties en kanker gezwel Vaginale reiniging, stimuleert het seksuele genot Cataract en vergroeiing aan het oog

Ocafer Parapesine Pasopeaca Pasopros Pilevab Redkwempoka Sekwintoen Tetrachila toninc Tonka olie Vivira Wasiduku Woncosa

B) Amazon Herbs De tabellen die hieronder volgen, zijn geselecteerd overgenomen van het Internet http://www.Tropilab.com). Retail Botanicals pricelist per April 1, 2004

Common name

Botanical name

Price Price Per Per Plant part ounce pound in in US$ US$

Abuta

Cissampelos pareira cut/whole

vines

15.00

1.00

Arrowroot

Maranta arundinacea cut/whole

roots

15.00

1.00

Asthma weed Euphorbia hirta cut

herbs

15.00

1.00

Blood flower

Asclepias curassavica cut

herbs

12.50

0.83

Banana

Musa paradisiaca cut

leaves

12.50

0.83

Billy goat weed

Ageratum conyzoides cut

herbs

12.50

0.83

Bitter melon

Momordica charantia cut

herbs

15.25

1.02

Solanum oleraceum cut

leaves

12.50

0.83

Theobroma cacao cut/whole

leaves

12.50

0.83

Bull nettle

Cacao

105

Cassava

bark

12.50

0.83

Coffee senna Cassia occidentalis L.

herbs

12.50

0.83

Copaiba

Copaifera officinalis oil

oil

33.00

2.20

Curare

Strychnos guianensis cut/shopped

vines

15.00

1.00

Cat's claw

Uncaria guianensis cut/chopped

bark

19.20

1.28

Chinaberry

Melia azedarach cut/chopped

bark

19.20

1.28

Hard stick

Desmodium adscendens cut

herbs

12.50

0.83

Devil's doer

Strychnos melinoniana cut/chopped

vines

14.00

0.93

Eclipta

Eclipta alba cut/whole

herbs

12.50

0.83

Fit weed

Eryngium foetidum cut/whole

herbs

15.00

1.00

Firebush

Hamelia patens cut/whole

herbs

12.50

0.83

Greater periwinkle

Vinca major cut

herbs

12.50

0.83

Jamun, jaman Syzygium cumini cut

bark

12.50

0.83

Jamun, jaman Syzygium cumini cut

leaves

12.50

0.83

bark

13.00

0.85

Lemon grass Cymbopogon citratus cut

leaves

12.50

0.83

Lesser Periwinkle

Vinca minor cut

herbs

12.50

0.83

Mango

Mangifera indica chopped

bark

12.50

0.83

Minnieroot

Ruellia tuberosa cut/whole

herbs

15.50

1.05

Mulaca

Physalis angulata cut/whole herbs

14.70

0.99

Noni

Morinda citrifolia cut

leaves

14.70

0.99

Nutgrass

Cyperus rotundus cut/whole

roots

12.50

0.83

Pau d'arco

Tabebuia serratifolia chopped

bark

12.50

0.83

Pao pereira

Geissospermum vellos/sericeum

bark

25.50

1.70

Papaya

Carica papaya cut

leaves

12.50

0.83

Physic nut, Jatropha curcas cut Barbados nut

leaves

12.50

0.83

Quassia

Quassia amara chopped

bark

17.20

1.14

Queen's flower

Lagerstroemia speciosa chopped

bark

16.00

1.06

Jatoba

Manihot esculenta cut

Hymenaea courbaril chopped

Note: Cut / Whole / Chopped / Crushed

= available

106

Tropical medicinal seeds from South America ! Retail price list per April 1, 2004

Botanical name

Common name

Price Per Amoun packet t of of seeds seeds in US$

Abrus precatorius

Rosary pea

10

3.50

Adenanthera pavonina

Red Sandalwood

25

2.50

Ageratum conyzoides

Billy goat weed

30

1.50

Allamanda Cathartica

Yellow Alamanda

5

4.50

Annona atemoya

Atemoya

6

2.50

Annona Muricata L

Soursop, guanabana

10

2.50

Annona squamosa

Sugar apple

6

2.50

Asclepias curassavica

Blood Flower

75

2.50

Averrhoa bilimbi

Cucumber tree

10

5.00

Averrhoa carambola

Carambola

8

4.00

Bixa orellana

Annato

30

2.50

Bauhina variegata L.

Orchid tree

6

3.50

Bombax aquaticum

Guiana chestnut, malabar chestnut

6

4.50

Caesalpinia pulcherrima

Red bird of paradise or Pride of Barbados

10

3.50

Calliandra Surinamensis Suriname powder puff

25

3.00

Cananga odorata

Ylang ylang

10

9.00

Capsicum frutescens

Cayenne pepper

25

2.50

Carapa guianensis

Andiroba or Bastard mahogany

2

4.00

Carica papaya

Papaya

30

3.00

Cassia alata

Candlestick senna

25

3.00

Cassia fistula

Golden shower

8

3.50

Cassia occidentalis

Coffee senna

30

2.50

Cecropia palmata

Trumpet tree

20

3.00

Cedrela odorata

Spanish cedar

3

5.00

Ceiba pentandra

Silk cotton tree, kapok tree

18

4.00

Chenopodium ambrosioides L.

Wormseed

30

2.50

Chrysophyllum cainito

Star apple

5

4.00

107

Swietenia mahogani

Mahogany

10

2.50

Syzygium cumini

java plum, jambul, jamun, jaman

10

2.50

Syzygium jambos

rose apple, pomme rose

5

2.50

Syzygium malaccense

Malay apple, mountain apple

4

2.50

Syzygium samarangense

Wax apple, bell apple, java apple

8

2.50

Tabebuia serratifolia

Surinam greenheart, pau d'arco

12

5.00

Tamarindus indica

Tamarind

18

5.00

Terminalia catappa

Tropical almond

3

3.00

Theobroma cacao

Cacao

12

9.00

Triphasia trifolia

Lime berry

10

2.50

Triplaris Surinamensis

Mulato tree, Long John

25

3.00

Uncaria guianensis

Cats claw

15

2.50

Vinca major

Greater periwinkle

30

2.50

Vinca minor

Lesser periwinkle

30

2.50

Waltheria americana

Sleepy morning

20

2.50

Wedelia trilobata

Yellow dots

35

2.50

Note: The prices are for one packet of seeds. Most packets contain 8 to 25 seeds. = available

108

APPENDIX 4 Enkele Staatsbladen

-

Exportregeling voor planten en bloemen (vna het Min. Van Natuuurlijke Hulpbronnen, afdeling Exportvergunningen)

-

Staatsblad van de Republiek Suriname, 2003 No. 58: WET van 8 juli, houdende nieuwe regelen betreffende het internationaal goederenverkeer (Wet Goederenverkeer)

-

Staatsblad van de Republiek Suriname, 2003 No. 74: STAATSBESLUIT van 18 september 2003 ter uitvoering van de artikelen 3 lid 3 en 8 van de Wet Goederenverkeer (S.B. 2003 no. 58). (Besluit Negatieve Lijst 2003).

109