Examen VMBO-KB
2010 gedurende 585 minuten
installatietechniek CSPE KB
Bij dit examen horen bijlagen, uitwerkbijlagen en digitale bestanden.
Dit examen bestaat uit 14 opdrachten. Voor dit examen zijn maximaal 120 punten te behalen. Voor elk opdrachtnummer staat hoeveel punten met een goede uitvoering behaald kunnen worden.
PK-0651-b-10-1-o
Inleiding Dit examen bestaat uit vier onderdelen.
Onderdeel A, werkvoorbereiding: − minitoets verwarmings- en sanitaire installatie − een isometrische schets maken − een sanitaire installatie ontwerpen − een bestellijst maken − een offerte maken − CAD-opdracht − minitoets sanitair + professionele vaardigheden Onderdeel B, montageopdracht: − montageopdracht verwarmingsinstallatie − verwarmingsinstallatie vullen en testen − minitoets verwarmingsinstallatie + automatisering Onderdeel C, automatisering: − metingen Onderdeel D, opleveren: − eindgesprek
tijdsduur ca. 175 minuten
maximale score 61 punten
ca. 350 minuten
45 punten
ca. 50 minuten
10 punten
ca. 10 minuten
4 punten
Waar gaat dit examen over? In een nieuwbouwwijk wordt voor de heer Groenteman een nieuw, vrijstaand woonhuis gebouwd. Op de volgende pagina zie je de plattegrond van dit huis. Als leerlingmonteur help je bij de aanleg van de technische installaties (sanitair en verwarming). In de werkvoorbereidingsopdracht maak je een isometrische schets van een deel van de verwarmingsinstallatie. Ook maak je een ontwerp, bestel je de benodigde materialen en maak je een offerte voor de sanitaire installatie van de keuken, de badkamer en de bijkeuken. In de montageopdracht wordt een gedeelte nagebootst van de aanleg van de verwarmingsinstallatie in de bijkeuken. Je kijkt hier aan het eind van de montageopdracht op terug. In de automatiseringsopdracht ga je metingen doen aan een cv-installatie die in bedrijf is. Aan het eind van het examen voer je een opleveringsgesprek met de heer Groenteman.
PK-0651-b-10-1-o
2
lees verder ►►►
12 21 C 13 21 C
eerste verdieping
11 21 C
2 21 C
begane grond
3 21 C
vw
6 23 C
4 18 C
1 18 C
7 18 C
cv 5 16 C
aansluiting wa
cv = centrale verwarming vw = vaatwasser wa = wasautomaat Plattegrond woonhuis
PK-0651-b-10-1-o
3
lees verder ►►►
Onderdeel A
werkvoorbereiding
tijdsduur 175 minuten Gebruik voor dit onderdeel: − bijlagen 1 en 2 − uitwerkbijlage 1 − het Excel-bestand ocit10.xls − het Word-bestand it10kbofferte.doc − het CAD-bestand it10kbsan.dwg (evt. it10kbsan.dxf) 16p
1
Maak de minitoets bij opdracht 1.
4p
2
Maak een isometrische schets van een deel van de verwarmingsinstallatie. Gebruik hierbij pagina 1 van uitwerkbijlage 1. Vul hierop eerst je naam en kandidaatnummer in.
10p
3
Ontwerp de sanitaire installatie van de keuken, de badkamer en de bijkeuken. Gebruik hierbij pagina 3 van uitwerkbijlage 1. Houd rekening met het volgende: − Begin het ontwerp vanaf punt A in uitwerkbijlage 1, pagina 3. − Teken vanuit punt A de afvoerleiding naar de volgende toestellen: aanrecht, bad, wastafel, wasautomaat en afvoerput. − Teken de juiste pijlen die aangeven waar een leiding onder de vloer gaat. − Het aanrecht, het bad, de vloerput en de wasautomaat worden aangesloten vanaf de sifon. − De wasbak moet worden aangesloten vanaf de vloerbuis. − Geef in de tekening de diameters van de leidingen aan. − Er hoeft geen ontspanningsleiding getekend te worden. − Controleer of je naam en kandidaatnummer zijn ingevuld op uitwerkbijlage 1 en lever deze dan in bij de examinator.
5p
4
Bestel de hulpstukken die je nodig hebt voor het aanleggen van de sanitaire installatie met behulp van het bestand ocit10.xls. Gebruik hierbij bijlage 1. Maak een bestellijst van de benodigde hulpstukken vanaf punt A. Voordat je aan de opdracht begint − De examinator vertelt je waar je het bestand ocit10.xls kunt vinden. − Open het bestand ocit10.xls. Dit bestand is een Excel-bestand dat een internetpagina nabootst. Je ziet de internetsite van Ocit, een bedrijf dat materialen levert voor de installatietechniek. − Sla het bestand op onder de bestandsnaam ocit10[jouw eigen naam].xls.
PK-0651-b-10-1-o
4
lees verder ►►►
Uitvoering van de opdracht − Klik op On-line catalogus. − Klik op Samenstellen. − Kies Sanitairtechniek. Je ziet nu een overzicht van productgroepen. − Lees eerst de tekst onder de knop Help. − Geef nu je bestelling op in de witte kolom. − Bestel vloerput van type Aquaway 27, van 200 x 200 mm vierkant en met een onder-uitlaat van 75 mm. De vloerput wordt aangesloten met een dubbele mof. − Bestel de hulpstukken (bochten, moffen, T-stukken en eventuele verloopringen, alles PVC). Overige zaken als buizen, sifons, vloerbuis e.d. hoef je niet te bestellen. − Controleer de bestelling met de knop Bestellijst tonen. − Vul je naam en kandidaatnummer in. − De bestellijst kan eventueel direct worden gecorrigeerd door het aantal te veranderen en op de knop Bestellijst verversen te klikken. Als je klaar bent met de opdracht − Maak een afdruk op papier van de bestellijst met de knop Printen/Versturen. − Lever de afdruk op papier in bij de examinator. 8p
5
In deze opdracht ga je een offerte maken. Gebruik hierbij: − bijlage 2 − het Word-bestand it10kbofferte.doc Voordat je aan de opdracht begint − Open het bestand it10kbofferte.doc. De examinator vertelt je waar je dit bestand kunt vinden. − Vul je naam en kandidaatnummer in. − Sla het bestand op onder de naam it10kbofferte[jouw eigen naam].doc. Uitvoering van de opdracht − Maak de offerte voor het aanleggen van de sanitaire installatie in de keuken, de badkamer en de bijkeuken (vanaf punt A) voor de heer Groenteman (huidig adres: Noordplein 17, 4512 EN Overkamp). − Gebruik als materiaalkosten het totaal uit de materiaallijst van bijlage 2. − Ga uit van een uurtarief van 40,- en van een totaal aan benodigde werktijd van 10 uur. − Houd rekening met een korting op de materialen van 10% en met een btwpercentage van 19%. − Maak de offerte verder af. Als je klaar bent met de opdracht − Maak een afdruk van de offerte en lever de afdruk op papier in bij de examinator.
PK-0651-b-10-1-o
5
lees verder ►►►
8p
6
Maak een CAD-tekening van de sanitaire installatie van de keuken, de badkamer en de bijkeuken. Gebruik hierbij: − bijlage 1 − het CAD-bestand it10kbsan.dwg Voordat je aan de opdracht begint − Open het bestand it10kbsan.dwg. De examinator vertelt je waar je dit bestand kunt vinden. − Vul je naam en kandidaatnummer in sla het bestand op onder de naam it10kbsan[jouw eigen naam].dwg. Uitvoering van de opdracht − Teken vanuit punt A de afvoerleiding naar de volgende toestellen: aanrecht, bad, wastafel, wasautomaat en de afvoerput. − Geef in de tekening de juiste pijlen weer waar een leiding onder de vloer gaat. Als je klaar bent met de opdracht − Maak een afdruk op papier van dit bestand en sluit het programma af. − Lever de afdrukken op papier van de bestellijst, de offerte en de CADtekening in bij de examinator.
10p
7
Maak de minitoets bij opdracht 7.
PK-0651-b-10-1-o
6
lees verder ►►►
Onderdeel B
montageopdracht
tijdsduur 350 minuten Gebruik voor dit onderdeel de werktekening uit bijlage 3, de onderstaande materiaallijst en uitwerkbijlage 2. 24p
8
Monteer de verwarmingsinstallatie volgens de werktekening uit bijlage 3 en met de materialen uit onderstaande materiaallijst. Materiaallijst aantal stuks of aantal meter 1,5 m 4m 3 2 1 1 1 2 2 1 1 1
verwarmingsinstallatie
omschrijving dunwandige cv-buis 22 mm dunwandige cv-buis 15 mm verloop-T-stuk 22-15-22 mm knel verloop-T-stuk 15-½”-15 mm knel puntstuk ½” x 15 mm knel ontluchtingsstop ½” vul/aftapkraan ½” einddop 22 mm knel einddop 15 mm knel expansievatbeugel (universeel) thermomanometer ½" axiaal montagebeugel voor gaswandketel incl. aansluitkoppelingen (voormontage) bevestigingsmiddelen Ten behoeve van de controle op dichtheid aanvoerleiding aan retourleiding koppelen. Eventueel hiervoor benodigd: 1 T-stuk 22-22-½" 1 knie 22 mm knel 2 knie 15 mm 1 stop ¾" eventueel als voormontage: 1,5 m buis 15 mm koper (warm water, koud water) 1 inlaatcombinatie 15 mm knel 1 gaskraan ½" 0,5 m dikwandige stalen buis ½" − − −
Controleer de materialen die je hebt ontvangen aan de hand van de materiaallijst. Monteer alle onderdelen van de verwarmingsinstallatie op het montagebord. Bepaal de plaatsen van de beugels voor de installatie volgens de voorschriften.
Opmerking Een deel van de installatie kan zijn voorgemonteerd.
PK-0651-b-10-1-o
7
lees verder ►►►
Je − − −
wordt beoordeeld op de volgende punten: omgang met materiaal en gereedschap veilig en milieubewust op een schone werkplek werken maatvoering: • maximale score als alles binnen 3 mm nauwkeurig is gemonteerd • 2 punten aftrek als de afwijking groter is dan 3 mm − uitvoering − sociale vaardigheden 8p
9
De verwarmingsinstallatie vullen en controleren. Gebruik hierbij uitwerkbijlage 2. − − −
−
3p
10
Vul eerst je naam en kandidaatnummer in op uitwerkbijlage 2. Vul de verwarmingsinstallatie, onder toezicht van de examinator. De examinator zet een paraaf in de tabel op pagina 1 van uitwerkbijlage 2. Controleer de dichtheid, onder toezicht van de examinator. Als de verwarmingsinstallatie bij de beproeving niet aan de eisen voldoet, worden punten in mindering gebracht en mag je 1 keer proberen de fout te herstellen. De examinator zet een paraaf in de tabel op pagina 1 van uitwerkbijlage 2. Beproef de verwarmingsinstallatie daarna opnieuw op dichtheid onder toezicht van de examinator.
In deze opdracht kijk je terug op de montageopdracht: verwarming. Dit doe je als volgt: − Schrijf in het schema op uitwerkbijlage 2 drie beoordelingspunten op die belangrijk zijn bij de montageopdracht. Maak hiervoor een keuze uit de 7 beoordelingspunten die op de uitwerkbijlage zijn genoemd. − Beoordeel zelf in welke mate jezelf voldaan hebt aan elk beoordelingspunt. Gebruik één van de volgende cijfers voor de beoordeling: 3 goed 2 gedeeltelijk goed 1 niet goed − Geef bij elke beoordeling een toelichting. In het schema op pagina 1 van uitwerkbijlage 2 staat een voorbeeld van een beoordelingspunt, een cijfer en een toelichting. Alle beoordelingspunten hebben betrekking op de montageopdracht.
10p
11
Maak de minitoets bij opdracht 11.
PK-0651-b-10-1-o
8
lees verder ►►►
Onderdeel C
automatisering
tijdsduur 50 minuten In dit onderdeel ga je controleren of de belasting van de cv-ketel goed is afgesteld. Ook moet er gecontroleerd worden of de radiatoren de juiste hoeveelheid warmte afgeven. Bij het uitvoeren van opdracht 12 en 13 moet je op de volgende punten letten: − veilig werken − juist gebruik van meetinstrumenten en materiaal − opruimen van de werkplek Deze punten worden beoordeeld. 6p
12
De belasting van een cv-ketel meten. Benodigdheden: − een cv-installatie met werkende ketel − een gasmeter die in de gasinstallatieleiding naar de cv-ketel gemonteerd is − een stopwatch − uitwerkbijlage 2
Op het typeplaatje van de cv-ketel staan alle technische gegevens die nodig zijn om de ketelafstellingen te kunnen controleren. In principe is de nominale belasting gelijk aan de hoeveelheid energie die per tijdseenheid naar het toestel wordt gevoerd. Staan er op het typeplaatje twee waarden, neem dan de BOVENWAARDE. Staat de belasting te hoog afgesteld dan zal het rendement van het toestel dalen: het toestel is dan OVERBELAST. Staat de belasting te laag afgesteld dan zal het toestel een overmaat aan lucht geven, wat minder goed is voor het milieu: het toestel is dan ONDERBELAST. De nominale belasting (in kW) komt overeen met het aantal liters gas dat gebruikt wordt in 36 seconden als het toestel op vol vermogen werkt. Door het aantal liters gas te meten dat een cv-ketel gebruikt in 36 seconden, kunnen we de werkelijke nominale belasting bepalen. Dit is de gemeten nominale belasting. Door de tijd 5x zo groot te nemen (dus 180 seconden = 3 minuten) wordt de meting nauwkeuriger. Later moet je het gasverbruik wel door 5 delen. Bijvoorbeeld: Een toestel met een nominale belasting van 14 kW verbruikt in 36 seconden 14 liter gas. Gebruikt het toestel meer gas dan is het overbelast, gebruikt het toestel minder gas dan is het onderbelast.
PK-0651-b-10-1-o
9
lees verder ►►►
Voordat je aan de opdracht begint − Vraag aan de examinator waar precies je deze meting moet uitvoeren. − Stel alle gasverbruiktoestellen die op dezelfde gasinstallatieleiding zijn aangesloten als de cv-ketel buiten bedrijf. − Zet de kamerthermostaat op de hoogst mogelijke stand. − Zorg dat alle radiatoren openstaan. − Noteer de nominale belasting (BOVENWAARDE) van het toestel in de tabel op pagina 2 van uitwerkbijlage 2. De nominale belasting vind je in de technische beschrijving van de cv-ketel of op het typeplaatje. − Het typeplaatje (of capaciteitsplaatje) bevindt zich op de ketel, op de bovenzijde of op de zijkant. Soms bevindt het zich onder de ketelmantel. Voorbeeld van een typeplaatje of capaciteitsplaatje:
CENTRALE VERWARMINGSKETEL VOOR GAS Type HR Turbo 32 Bouwjaar 1998 Toestelklasse - B IP 30 Electr.: 220 / 24 V ~ 50 Hz Opgen. electr. verm: 145 W Max. watertemp.: 110 C Max. werkdruk 4 Bar Branddruk: 11.5 mBar
Fabricagenr.:
NME3G0425 Nom. bel. (bovenw.): 32.0 kW Nom. bel. (onderw.): 28.8 kW Nom. vermogen (60/80 C): 27.9 kW Nom. vermogen (40/60 C): 29.5 kW
Niet geschikt voor propaan en butaan
AARDGASTOESTEL In bovenstaand voorbeeld is de nominale belasting (bovenwaarde) gelijk aan 32,0 kW.
PK-0651-b-10-1-o
10
lees verder ►►►
Uitvoering van de opdracht − Noteer voor deze opdracht alles in de tabel op pagina 2 van uitwerkbijlage 2. − Stel de cv-ketel in bedrijf. − Wacht 1 minuut voordat je met de meting begint, laat de ketel wel branden. − Noteer de gasmeterstand (= gasmeterstand 1). − Wacht nu 180 seconden; gebruik hierbij een stopwatch.
− −
Noteer de gasmeterstand (= gasmeterstand 2). Bereken het verbruikte gas in liters (gasmeterstand 2 – gasmeterstand 1). Opmerking: De meter geeft de stand aan in m 3 en 1 m 3 komt overeen met 1000 liter.
− − − −
Deel het aantal liters door 5 en noteer dit. Noteer de nominale belasting. Noteer of de gemeten nominale belasting hoger of lager is dan de nominale belasting die op het typeplaatje staat vermeld. Noteer je conclusie: is de ketel onderbelast of overbelast afgesteld?
Als je klaar bent met de opdracht − Stel de kamerthermostaat weer in op de normale temperatuur. − Stel de cv-ketel weer buiten werking. 4p
13
De warmteafgifte van een radiator meten. Benodigdheden: − een cv-installatie met werkende ketel − een digitale temperatuurmeter met oppervlaktevoeler, meetbereik van 0 °C tot 100 °C − een stopwatch of horloge − uitwerkbijlage 2
PK-0651-b-10-1-o
11
lees verder ►►►
Stel, er is één radiator in een ruimte. Om de temperatuur in deze ruimte constant te houden, moet de warmteafgifte van deze radiator precies gelijk zijn aan het warmteverlies van die ruimte. In de praktijk wordt gekozen voor een radiator die iets meer warmte afgeeft. Om de warmteafgifte precies gelijk te maken aan het warmteverlies in de ruimte, moet de radiator worden ingeregeld. Dit gebeurt door de radiatorkraan iets in te draaien. Hiermee regel je de hoeveelheid water die door de radiator stroomt en daardoor ook de warmteafgifte van de radiator.
Voordat je aan de opdracht begint − Vraag aan de examinator waar precies je deze meting moet uitvoeren. − Zet de kamerthermostaat op de hoogst mogelijke stand. − Zorg dat alle radiatoren openstaan. Uitvoering van de opdracht − Stel de cv-ketel in bedrijf. − Voel met je hand aan de radiator of hij overal even warm is. − Meet gedurende 5 minuten elke minuut de aanvoer- en retourtemperatuur. Meet de aanvoertemperatuur vlak voor de radiatorkraan. Meet de retourtemperatuur vlak voor de radiatorkoppeling. Gebruik hierbij een stopwatch of horloge. − Noteer de gemeten waarden in de tabel op pagina 3 van uitwerkbijlage 2. − Vul uitwerkbijlage 2 verder in.
Als je klaar bent met de opdracht − Stel de kamerthermostaat weer in op de normale temperatuur. − Stel de cv-ketel weer buiten werking. − Lever uitwerkbijlage 2 met naam en kandidaatnummer ingevuld in bij de examinator.
PK-0651-b-10-1-o
12
lees verder ►►►
Onderdeel D
opleveren
tijdsduur 10 minuten
In deze opdracht houd je een opleveringsgesprek met de opdrachtgever, de heer Groenteman. Je hebt de heer Groenteman uitgenodigd voor een opleveringsgesprek van 10 minuten. Je geeft uitleg over de installatie en laat zien hoe deze werkt. Ook vertel je de heer Groenteman over het onderhoud van de verwarmingsinstallatie. Tijdens het gesprek zorg je voor een klantvriendelijke houding. Let er op dat je in het gesprek: − kunt uitleggen hoe de verwarmingsinstallatie werkt, − de handelingen kunt voordoen die nodig zijn om de verwarmingsinstallatie vanaf de waterinstallatie te vullen, − kunt uitleggen waar en waarom de verwarmingsinstallatie ontlucht moet worden, − kunt uitleggen waarom de verwarmingsinstallatie niet tot de maximale druk gevuld mag worden.
Voorbereiding Zorg dat je werkplek opgeruimd en schoongemaakt is. Kijk terug naar de werkzaamheden die je hebt verricht en naar de installaties die je gebouwd hebt. Je krijgt tien minuten om je voor te bereiden op het gesprek. Bij de voorbereiding mag je de informatie in dit examenboekje en de bijlagen gebruiken. Tijdens het gesprek mag je deze informatie niet meer raadplegen. 4p
14
Ga naar de heer Groenteman, de opdrachtgever, vertel waarvoor je komt en voer het opleveringsgesprek.
Bronvermelding Een opsomming van de in dit examen gebruikte bronnen, zoals teksten en afbeeldingen, is te vinden in het bij dit examen behorende correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd. PK-0651-b-10-1-o*
13
lees verdereinde ►►►
