Inspiratiebrochure. 10 op 10. voor duurzame voeding

Inspiratiebrochure

10 op 10

voor duurzame voeding

Ons voedingspatroon draagt voor zowat 30 procent bij aan de opwarming van de aarde. Voeding is een zeer aantrekkelijk toegangspoortje om samen met je leerlingen aan milieuzorg te doen. Velt ondersteunde tijdens schooljaar 2009-2010 en 2011-2012 verschillende lagere scholen bij de uitwerking van activiteiten die duurzame voeding introduceren in de klas of op school. Deze activiteiten vind je in deze inspiratiegids. Laat je inspireren én laat het smaken! Zin om jouw ervaringen te delen? Neem dan deel aan onze blog op www.schoolmoestuin.be. Voor meer info kun je terecht bij [email protected] of op www.facebook.com/pimpompoen. Praktisch Duurzame voeding gaat over biogroenten van het seizoen, maar ook over de boer om de hoek en minder verpakking. Daarom is deze gids opgedeeld in 6 subthema’s. Per thema vind je enkele praktijkvoorbeelden die vertellen hoe je dit thema kunt integreren in je klas of school. Enkele leerkrachten vertellen hoe ze de verschillende thema’s integreerden in hun overkoepelend project. Bij elk ideetje staat vermeld of de actie bedoeld is voor klas- of schoolniveau. Ben je op zoek naar nog meer lesideeën? Surf dan zeker eens naar www.schoolmoestuin.be. Hier vind je een verzameling van educatieve lespakketten over duurzame voeding.

Legende Klasactiviteiten:

K

Schoolactiviteiten:

S

Colofon Deze brochure kwam tot stand met de hulp van provincie Oost-Vlaanderen, provincie Vlaams-Brabant en MOS

Tekst: Dorien Pelckmans Redactie en lay-out: Reine De Pelseneer Illustraties: Leen De Pelseneer

Pagina 2

Seizoensgroenten In België hebben we een gematigd klimaat met warme zomers en koude winters. Het is fijn om te genieten van onze vier seizoenen! We kunnen ook letterlijk proeven van de seizoenen als we kiezen voor seizoengroenten. De groentekalender leert ons welke groenten geoogst of bewaard worden in elk seizoen. Tomaten bijvoorbeeld hebben veel zon nodig om te kunnen rijpen. Als we tomaten eten in de winter worden ze per vliegtuig of boot ingevoerd uit warmere streken of ze worden geteeld in verwarmde serres. Een serre verwarmen kost veel energie en er komen broeikasgassen bij vrij die mee klimaatverandering veroorzaken. Door te kiezen voor seizoensgroenten draag je dus een steentje bij in de strijd tegen de klimaatverandering. Alle groenten bij elkaar vind je op www.groentekalender.be.

Pompoenenkoorts in de Regent (Gingelom)

S

Dankzij de goede inzet van meester Helder en zijn leerlingen werd onze school eind juli verrijkt met een pompoentuintje. De pompoenen groeiden tijdens de zomervakantie en waren in de herfst klaar om te oogsten, en dat hebben we ook gedaan! De laatste dag voor de herfstvakantie konden alle klassen met minstens één pompoen aan de slag. We maakten allerlei lekkernijen: pompoenkroketten, pompoentaart, pompoensoep, pompoenwafels, pompoenchutney, pompoenpannenkoeken, pompoenconfituur, pompoengratin, broodjes met pompoenpitten… Kortom, de pompoenkoorts sloeg hevig toe! En lekker dat het was! Bij al dat kokkerellen met verse ingrediënten hadden we ook veel groenafval, of beter ‘oranje’afval. We gooiden het in compostvaten en hierbij kregen de leerlingen van het lager van meester Helder de nodige uitleg over composteren. De kleutertjes en de leerlingen van de eerste graad genoten dan weer van een griezelig Halloweenverhaal onder leiding van juf Valerie en juf Ilse. Omdat het zo’n leuke en leerrijke ervaring was, legden we de zaadjes van de pompoenen te drogen, zodat we in juli opnieuw kunnen zaaien en dan in oktober weer kunnen oogsten! Zo is de kring rond.

Pagina 3

K S

De herfst op je boterham: appel-pompoenconfituur in de Pit (Diest)

Een paar dagen voor deze ‘confituurdag’ planden we in de klas wat we zouden maken, en vooral hoe we dat gingen doen. De kleuters waren er van overtuigd dat we voldoende fruit in de tuin van de school konden plukken. We bespraken stap voor stap hoe we de confituur zouden bereiden en maakten een lijstje met ingrediënten. Daarna gingen we aan de slag. Tijdens de weekafsluiting vertelden de kleuters het stappenplan om confituur te maken aan de mama’s en papa’s en aan de andere kinderen van de school. We smeerden vooraf broodjes met appel-pompoenconfituur zodat iedereen de smaak te pakken kreeg!

S Ecosmosreceptie met seizoensgroenten in het Droomschip (Eeklo) Naar aanleiding van het 15-jarige bestaan van de school organiseerde het Droomschip een heuse ecoreceptie. Ze kozen voor seizoensgroenten, maakten ecosmosjes en dronken sap van de boer om de hoek. Door aan de ouders een groentekalender mee te geven, maakten zij ook kennis met de seizoengroenten.

Pagina 4

Meer groenten, minder vlees Door meer groenten en minder vlees te eten, word je in één hap een ware ecokampioen. ‘Waarom?’ hoor ik je vragen. Daarom! Veeteelt is voor 18 procent verantwoordelijk voor de klimaatverandering. Een dag per week geen vlees eten levert even veel CO2-besparing op als wanneer je dit jaar 1100 km met de fiets zou rijden in plaats van met de auto. Daarom! Voor 1 kg vlees heb je 7 kg graan nodig . Daarom worden er in Zuid-Amerika dagelijks 3500 voetbalvelden regenwoud gekapt om soja te kunnen kweken voor de veeteelt. Door minder vlees te eten doe je veel goeds voor het milieu. Daarom! Groenten zitten boordevol vitaminen en zijn dus de ideale remedie tegen doktersbezoekjes. Meer info? www.vegetarisme.be

Groenten in de kijker op de scholenwebsite in de Klimop (Gent)

S

Op de website van basisschool Klimop uit Gent wordt elke maand een groente in de kijker gezet. Zo maken de ouders en leerlingen kennis met groenten van het seizoen. Daarnaast krijgen de leerlingen ook een ecosmosrecept mee. Een ecosmos is een broodje met groentebeleg. Ecosmosbeleg maak je gemakkelijk thuis of in de klas. Ze zijn een prima alternatief voor je boterham met salami.

Pagina 5

K S Ecosmossen in de school in de Klimop (Gent) Samen met een lesgeefster van Velt maakten meer dan 50 leerlingen lekker ecosmosbeleg. Na een korte uitleg over seizoengroenten, vegetarisch koken en biologische landbouw gingen de leerlingen aan de slag. Ze raspten worteltjes, pelden eitjes en mengden allerlei ingrediënten bij elkaar. Met het resultaat organiseerden ze een heuse receptie aan de schoolpoort. Zo maakten de mama’s en papa’s ook kennis met de ecosmos.

K S Doe het zelf! Je kunt de ecosmosjes ook zelf maken in de klas. Je vindt een leerkrachtenhandleiding en recepten op www. 10op10. velt.be > duurzame voeding > lesideeën Nog meer ecosmosrecepten vind je op www.ecosmos.be

Pagina 6

Denk globaal, eet lokaal! Een pakje soep in de supermarkt heeft vaak al een hele reis achter de rug. Tomaten uit Spanje, gehaktballetjes uit de Verenigde Staten en een blik uit de mijnen van Peru. Door te winkelen bij de (bio-) boer om de hoek kunnen we het aantal voedselkilometers sterk verminderen. Zo hoeft ons eten geen lange afstanden af te leggen. Als je groenten koopt bij de boer om de hoek krijg je vaak een mooi verhaal over de producten als toemaatje!

K sque van de Appelfabriek Interview met Michel Fri t bioboer, wat is dat ? Simon: Dag mij nheer, U ben niet nodig. middelen. Appels hebben dat aar bew en rs lge rde dve rui t zonder onk Michel: Een bioboer kweek ker zijn, niet? tisch uitzien. Als ze maar lek tas fan zo t nie er els app Vroeger moesten Simon: Waarom bio?

het milieu. Michel: Bio is beter voor k er gekomen? Simon: Hoe is de appelfabrie en. r geleden, zo is het begonn van zijn boomgaard 70 jaa els app de de aar bew er Michel: Mijn vad sschouw staat. van mij n vader een fabriek t ons wo de st naa er dat elfabriek, om We noemden het toen app de appels bewaard. Daar hebben we tot nu toe te maken? gebruiken jullie om appelsap Simon: Welke soort appels gstam als laagstam. 10 soorten, van zowel hoo Michel: We gebruiken wel soort appels? Simon: Welke zijn de zoete n. kken, hoe zoeter ze worde Hoe langer je wacht met plu . cox en bar del az, top , Michel: Jonagold bij het appelsap? Berdien: Doen jullie suiker

Op bezoek bij de (bio) boer met BUSO Ganspoel (Huldenberg) BUSO Ganspoel bracht een bezoekje aan de appelboer uit de buurt. De leerlingen bereidden op voorhand enkele vraagjes voor om de boer te interviewen.

Michel: Nee.

st appels nog ander fruit? Berdien: Hebben jullie naa n en noten. Michel: Ja, peren, pruime planten? zou u ons aanraden om te Berdien: Welke appelboom beeld. der gevoelig, topaz bijvoor Michel: Een hoogstam is min er ook goed doen. zou een kersenboom het zek Maar aan de Ganzenpoel Berdien: Waarom zijn jull

ie verhuisd?

ondernemen. nen we geen verbouwingen Michel: In het ouderhuis kun aar bouwen. west, daar mag je niet zom Ge s am Vla het van aat uurreserv n. De Dode Bemde is een nat te vatten en ons te vestige mogelijkheid om werken aan de ons ft gee k, brie elfa de app Deze boerderij, niet ver van ug met de retourflessen. kopen en komen zeker ter ap els app len wil We . ew intervi Berdien: Bedankt voor het Sinan en juf Chris. Tot ziens, Berdien, Simon,

© digicla

Pagina 7

S Voedselteam op school in het Droomschip (Eeklo) Het Droomschip startte een voedselteam op. Ouders en leerkrachten kunnen via de website wekelijks producten bestellen bij enkele boeren uit de buurt. De bestelling wordt elke vrijdag op school geleverd. Zo maakt Voedselteams komaf met voedselkilometers en oneerlijke prijzen voor onze lokale boeren. www.voedselteams.be

© Brent Moore

Pagina 8

Bio? Logisch toch? Biologische landbouw probeert zo veel mogelijk zorg te dragen voor de planeet. Daarom de biolandbouw een paar spelregels die strenger zijn dan in de gewone landbouw. In de biolandbouw gebruikt men geen pesticiden of kunstmeststoffen. Op die manier vermijden de bioboeren dat de bodem, de lucht en hun groenten en fruit vervuild geraken met schadelijke producten. Om ervoor te zorgen dat plagen of ziektes de oogst niet in gevaar brengen, kiest de bioboer voor biologische bestrijdingsmiddelen. Daarnaast draagt hij zeer veel zorg voor zijn bodem. Hij gebruikt compost om de bodem van voedingsstoffen te voorzien en zorgt ervoor dat dezelfde groenten niet elk jaar op de dezelfde grond worden geteeld. Dieren die opgroeien op een bioboerderij hebben veel geluk. Ze hebben veel bewegingsruimte, krijgen zelden antibiotica en eten biovoeder. Je kunt biologische producten herkennen aan het biolabel. www.biomijnnatuur.be

K Op bezoek bij een ecologische volkstuin in Neerpelt Op 10 november 2011 kregen de kinderen van het 3de leerjaar een rondleiding in de volkstuin. Ze proefden toen van de diversiteit van de tuin en van de voor hen onbekende groenten zoals winterpostelein en rammenas. Ze zagen hoe planten elkaar kunnen helpen door het verschil te zien tussen pastinaken die ver van afrikaantjes stonden en pastinaken die dichtbij afrikaantjes stonden. Ik vertelde hen over het verschil tussen de gewone en de biologische teelt en liet hen enkele handgereedschappen uitproberen. Toen ik op een bepaald moment vertelde dat ook de vogels soms een graantje komen meepikken, was er een pientere jongen die vroeg waarom we geen vogelverschrikkers hadden. Zo is het idee gegroeid om samen vogelverschrikkers te maken en er een echt project van te maken. In april en mei 2012 hebben we samen de vogelverschrikkers gemaakt, 9 in totaal. Zij houden nu de wacht in onze ecologische volkstuin.

Pagina 9

K Basisschool Henri D'Haese (Gentbrugge) brengt een bezoekje aan de bioboer Een 15-tal leerlingen bracht een bezoekje aan bioboer Lieven Godderis. Samen met hem maakten ze een rondwandeling op de boerderij. De bioboer vertelde hen wat biologische landbouw is en hoe je bioboer wordt. Ze zochten naar kriebeldiertjes en proefden enkele biogroenten.

Zoek je een bioboer in de streek?

www.biogenietengids.be

Pagina 10

Minder afval Als een Belg een jaar lang al zijn afval in de tuin zou gooien, dan ligt daar na een jaar een hoop van wel 500 kg, allemaal dingen die niet meer gebruikt worden. Dat zijn ongeveer 50 volle vuilniszakken. Je kunt je wel inbeelden dat er dan niet zoveel plaats meer is in de tuin om te spelen. Als je afval vermijdt, moet je het ook niet kwijt. Door met aandacht te winkelen, kun je al heel wat overtollige verpakkingen vermijden. Kies voor flessen met statiegeld en koekjes in grote verpakking en neem je eigen boodschappentas mee.

Een afvalvrije school in Hoegaarden

S

In het schooljaar 2007-2008 zetten we het thema ‘afval’ in de kijker. We probeerden om de afvalberg in onze school te verkleinen. We vroegen aan de kinderen om brooddozen mee te brengen, drankjes in herbruikbare drinkflessen te doen, koekjes in koekendozen etc. In iedere klas stond er een doos voor papier… In het begin van elk schooljaar werd het geheugen van de kinderen en natuurlijk ook van de ouders opgefrist. Er kwam ook ieder jaar iemand van FOST om uitleg te geven aan het derde en vijfde leerjaar over afval sorteren. Na drie schooljaren is dit het resultaat: • Ieder kind heeft zijn boterhammen in een brooddoos. • Ieder kind gebruikt een herbruikbare fles. Heel af en toe heeft iemand een kartonverpakking mee, maar die moet leeg terug in de brooddoos. • 90 procent van de kinderen heeft zijn koekje of stukje fruit in een doosje. Deze week hebben de kinderen van het derde leerjaar een oogje in het zeil gehouden in de refter en op de speelplaats. De kinderen die het goed deden, kregen een sticker op hun hand. In de refter hadden we zelfs geen volledig wit bakje restafval.

Pagina 11

Een eerlijke prijs voor de boeren in het zuiden én het noorden Duurzame voeding heeft niet enkel een oogje voor de natuur. Duurzame voeding draagt ook zorg voor de mensen die ons voedsel telen en produceren. Dit betekent dat de boeren en verwerkers een eerlijk loon krijgen voor het werk dat ze doen. Daarnaast moeten ze ook in goede omstandigheden kunnen werken (genoeg pauze, gezonde werkomgeving etc.). Duurzame voeding hoort vrij te zijn van alle kinderarbeid. Bovendien moeten arbeiders zich kunnen organiseren om hun mening te laten horen. Nu durft het in het zuiden en het noorden weleens mis te lopen. Zo blijkt dat heel wat cacaoplantages gebruik maken van goedkope kinderarbeid. Soms moeten kinderen 12 uur aan een stuk helpen op het veld. Daardoor kunnen ze niet naar school gaan of spelletjes spelen met hun vriendjes. Boeren in België krijgen ook niet altijd een eerlijk loon voor hun melk. Zo kost de productie van een liter melk ongeveer 40 eurocent, terwijl de boeren er maar 26 eurocent voor betaald krijgen. Dit maakt de boeren kwaad. Misschien herinner je je de beelden nog van op televisie? In september 2009 protesteerden heel wat boeren tegen de lage melkprijs door hun melk uit te sproeien op een akker. Gelukkig bestaan er organisaties die eerlijke handel hoog in het vaandel dragen. Zo is er het controleorgaan van Max Havelaar. Dat controleert of de producten onder goede omstandigheden worden gemaakt. Als dat zo is krijgen ze het Max Havelaar-logo toegekend. www.maxhavelaar.be www.oww.be

S

Een wereldwinkel op school in Mariadal (Hoegaarden) Heel de school werkte rond het project van Bolivië en Samuël. Elke dinsdagvoormiddag was er de Wereldwinkel. Ze verkochten allemaal producten van Bolivië, omdat we daar in de lessen godsdienst en wereldoriëntatie over geleerd hebben. Het was een soort minionderneming voor de kinderen van het zesde leerjaar. Kinderen verpakten de koekjes, verkochten, telden het geld… Er was veel belangstelling van de andere leerjaren om iets te kopen.

Pagina 12

K S Daag je schoolgenootjes uit met een fairtradequiz (GBS Sint-Joost-Aan-Zee) De leerlingen van de klas zedenleer maakten voor elkaar een quiz over eerlijke handel.

Hoe zeg je fair trade in het

Nederlands?

• eerlijke handel

Waar kunnen we producten

vinden van eerlijke handel?

• supermarkt – wereldwinkels

Hoe noem je een groep pro

- Oxfamwinkels

ducenten die samen werke

• een coöperatie

Wat zijn de juiste kleuren van

• blauw - groen

Hoe herken je de producten

• Er staat een label op het

Welk ander woord gebruik

• een label

Aan welke criteria moeten

• respect voor het milieu

n?

het teken van Max Havelaar

?

van eerlijke handel?

product met het kenteken je voor etiket?

van Max Havelaar.

de producten van eerlijke han

del voldoen?

• rechtvaardig loon

• goede werkomstandighed

Hoeveel wereldwinkels zijn

• 213

en er in Vlaanderen?

• 60 • 200

Pagina 13

Overkoepelend Natuurlijk kun je met je klas of school ook rond meerdere thema’s werken. Hierdoor leg je verbanden tussen de verschillende principes en kun je samen met de leerlingen op zoek gaan naar hun invulling van duurzame voeding. Projectweek ‘duurzame voeding’ in de Sterappel (Sint-Gillis-Waas)

K S

Enkele leerlingen van de Sterappel vroegen zich af : ‘Hoe kunnen we gezond leven?’ Samen met juf Greet gingen ze op zoek naar een antwoord. Vraag aan elke leeuw die je tegenkomt op de Sterappel aan welke 5 voorwaarden ‘duurzame voeding’ moet voldoen en zij zullen jullie met enige trots en zekerheid meedelen: ze moet gezond zijn, biologisch, uit eerlijke handel afkomstig, van het seizoen, en uit de eigen streek. We bestudeerden de verschillende voorwaarden van dichtbij. De mama van Mats kwam vorige week al vertellen over het biologische voedsel van ‘Voedselteams’. Nu woensdag verplaatsten we ons al lopend naar de hoeve van Eric De Cauwer (zo’n 2,5 km van de school), om zelf appels te plukken en om andere streekproducten te leren kennen. En weldra gaan we ook nog op visite bij de lokale Wereldwinkel. Het eindresultaat van ons project was meer dan geslaagd: we maakten een heerlijke biologische én vegetarische lunch klaar. Jammer dat jullie niet konden proeven… Het was werkelijk… njammie! www.schoolmoestuin.be

Schoolmoestuin in wijkschooltje Bukadie (Kampenhout)

K S

Tijdens het voorjaar van 2012 start juf Eva samen met haar tweedegraadsklas een eigen schoolmoestuin. Samen met een vrijwilliger van Velt maakte ze een teeltplan op. De kinderen hielpen bij de aanleg en zijn nu elk verantwoordelijk voor één bedje. Niet alleen tijdens de lessen wereldoriëntatie duiken ze de schoolmoestuin in, ook voor wiskunde (oppervlakte berekenen) of Frans (aardappel of pomme de terre) komt de schoolmoestuin van pas. En voor de start van het nieuwe schooljaar… zijn er verse frietjes voor de hele school! www.schoolmoestuin.be

Pagina 14

Treed in de sporen van… Deze inspiratiebrochure werd opgemaakt met ervaringen van verschillende scholen die deelnamen aan het project 10 op 10 voor Duurzame Voeding. Heb je concrete vragen over hoe zij het aanpakten, neem dan gerust contact met hen op of mail met [email protected] Schooljaar 2009-2010 in Vlaams-Brabant • Freinetschool de Pit uit Diest: www.freinetschooldepit.be • VBS Mariadal uit Hoegaarden: [email protected] • BUSO uit Centrum Ganspoel uit Huldenberg: www.ganspoel.be • PSBO de Sterretjes uit Tienen: www.vlaamsbrabant.be/werkenenleren/onderwijs Schooljaar 2011-2012 in Oost-Vlaanderen • Leefschool de Sterappel uit Sint-Gillis-Waas: www.sterappel.be • Leefschool het Droomschip uit Eeklo: www.hetdroomschip.be • Montessorischool Klimop uit Gent: www.montessoriklimop.be • De Krekel uit Haaltert: www.dekrekel-degrasspriet.be • VBS Berchem-Kwaremont: www.vbsberchemkwaremont.be

Pagina 15

Hulp nodig? Velt biedt enkele workshops aan die het verhaal achter duurzame voeding brengen. Er bestaan zowel workshops voor de leerlingen als workshops voor de leerkrachten. Duurzame voeding in jouw klas of school! Wil je samen met je collega’s aan de slag met duurzame voeding op school, maar weet je niet goed hoe? Tijdens de workshop ‘duurzame voeding in jouw klas of school’ maak je op een interactieve manier kennis met de verschillende aspecten van duurzame voeding. We zoeken uit wat duurzame voeding precies is én hoe we ze kunnen integreren in de werking van jouw school of klas. We sluiten af met zelfgemaakte ecosmosjes. Een ideale activiteit voor een bijscholing of pedagogische studiedag! Voor wie? Leerkrachtenkorpsen die kennis willen maken of aan de slag willen met duurzame voeding. Duur? De vorming duurt tussen 1 en 2,5 u (te bespreken). Kostprijs? Zonder kookactiviteit: € 85,00 (excl. vervoerskosten). Met kookactiviteit: € 125,00 (excl. ingrediënten en vervoerskosten). Interesse? Neem dan contact op met [email protected] – 03 287 80 92.

Ecosmossen met Pim Pompoen Deze vorming is gemaakt op maat van kinderen tussen 6 en 12 jaar. Aan de hand van het Pim Pompoen-spel en het aangepaste lesmateriaal kunnen kinderen leren wat ecologische voeding is. De leerlingen spelen het Pim Pompoen-kwartetspel en koken preisprei, wortelwolk, erwtenpesto, rodebietenhummus en pompoenplezier van Pim Pompoen. We koken ook soep. De leerkracht kan de receptenkeuze aanpassen naargelang het seizoen. Kies voor seizoensgroenten, raadpleeg de seizoenskalender! Op de website kun je verschillende soeprecepten vinden. Voor wie? Leerlingen tussen 6 en 12 jaar Duur? Deze vorming duurt 2,5 u en er kunnen maximaal 25 leerlingen deelnemen. Prijs? Scholen betalen € 125,00 exclusief ingrediënten en vervoersonkosten van de begeleider. Deze workshop is erkend door Kleur Bekennen. Dit betekent dat je een deel van de kosten kunt terugkrijgen. Meer info vind je www.kleurbekennen.be Hoe boeken? Je kunt de workshop boeken via www.velt. be/vorming >ecologische voeding.

Op naar een bloeiende schoolmoestuin! Wat zijn de valkuilen en succesfactoren? Vele scholen dromen van een perceeltje vol verse groenten en van verwondering op de speelplaats. Zo’n schoolmoestuin is voor een hoop kinderen een plekje waar ze ten volle kunnen genieten én bijleren. De opstart van zo’n tuin heeft wel wat voeten in de aarde. Daarom ontwikkelde Velt een interactieve workshop waarin we op zoek gaan naar de valkuilen en succesfactoren. Deze workshop is geschikt voor elke school met zin in een moestuin. Voor wie? Voor leerkrachten, ouders, gemeenten of anderen die hun schouders willen zetten onder een schoolmoestuin. Duur? De vorming duurt ca. 1,5 u. Kostprijs? € 85,00 + vervoerskosten Interesse? Geïnteresseerden sturen een mailtje naar [email protected]

Pagina 16