10. Eco-innovatie en duurzame werkgelegenheid
10A. Huidige situatie Eenheid
Indicator Aantal elektrische voertuigen eigendom van de gemeente Aantal elektrische voertuigen eigendom van de gemeente (als % van alle auto's die eigendom zijn van de gemeente) Aantal oplaadpunten beschikbaar voor auto's in particulier bezit.
2
Aantal
Jaar gegevens 2015
% 3 40
2015 Aantal
2015
Eco-innovaties: materiaalgebruik, circulaire economie en banen Nijmegen is een proeftuin voor procesgang eco-innovatie. Essentieel is een doorbraak te realiseren naar de doorontwikkelingsfase. De gemeentelijke overheid speelt in elke ontwikkelingsfase (figuur 1) een andere rol: launching customer, green procurer, contractor. De successen deelt Nijmegen met Nederlandse steden en in Engeland (Polis netwerk), Vlaanderen en Finland. Doorontwikkelingsfase
Verandering
Voorontwikkelingsfase Doorbraak
Tij ddd
Figuur 1: Procesgang eco-innovatie Nijmegen ziet de rol van de overheid als volgt: 1. Stem vergunningen en handhaving af op innovatie. Dat geeft versnelling, mits tijdig overlegd met burgers en belanghebbenden. Voorbeeld: Kronenburger Forum (www.westenweurt.nl). 2. Faciliteren en verbinden met regiogemeenten. Voorbeeld: Power2nijmegen. 3. Schep een goed vestigingsklimaat en gebruik assets. Voorbeeld Novio Tech Campus 4. Procesinnovatie. Voorbeelden Groene aanbesteding van OV, taxivervoer en energie-inkoop. In 2010 werd gemeente Nijmegen nationaal rolmodel ‘Groene Publieke Overheidsopdrachten’ dankzij haar concessie Regionaal Openbaar Vervoer 2012-2022 (260 bussen) en elektrisch vervoer bij transportbedrijf Cornelissen. Regio Nijmegen heeft Nederlands groenste OV-concessie met 17 gram CO2/reizigerskilometer (CROW 2014). Dit betekende een doorbraak voor aanjagen eco-innovatie en vliegwiel voor versterking van netwerken in de bio-economie en duurzame mobiliteit. Dankzij de gecreëerde vraag naar biogas ontwikkelen bedrijven en kennisinstellingen businesscases voor bioenergie en bioraffinage op vijf hotspots (bedrijventerreinen met biobased clusters) in de regio. Verder is er samenwerking met Arnhemse bedrijven inzake de waterstoftechnologie en batterijtrolleybus (elektrisch trolley 2.0).
Vanaf begin 2016 komen er nog 30 oplaadpunten voor particuliere e-auto’s bij in Nijmegen.
Figuur 2: Biomass to Green Gas Process Nijmeegse bedrijventerreinen investeren in duurzame energie en sluiten van kringlopen: • TPN-West werkt aan energieneutraliteit, samen met ARN BV (afvalcentrale), die zich ontwikkelt tot grondstoffencentrale en investeert in hergebruik van afvalstromen. Ingezameld GFT-afval wordt omgezet in biogas voor stadsbussen. • GDF Suez transformeert zijn kolencentrale tot Groene Delta (duurzaam energiepark). • Walk of the World (45.000 deelnemers, 1,5 miljoen bezoekers) werkt aan sluiten van kringlopen: Plastic bekers en urine worden ingezameld/hergebruikt; voedselverspilling wordt tegengegaan. • Regionaal Nijmeegs Centrum voor Circulaire Economie (RNCCE) stimuleert bedrijven tot hergebruik van energie, water en grondstoffen. • In de Nijmeegse EMT sector werken nu circa 5700 mensen.
. Figuur 3: Hogeschool Arnhem-Nijmegen organiseerde in haar Nederlands duurzaamste onderwijsgebouw de duurzaam bouwen manifestatie ‘Dutch Green Building Week’, 2014
Opleiding en bewustwording, groene vaardigheden Radboud Universiteit, Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN) en ROC bieden studies in duurzaamheid, bijvoorbeeld voor excellente studenten programma’s ‘biobased economy’. Middelbare scholieren maken in opdracht van het MKB profielwerkstukken over duurzaamheid. De Nijmeegse onderwijsinstellingen investeren fors in duurzame energie, duurzame gebouwen en sluiten van kringlopen. Ondernemers, studenten & wetenschap worden samengebracht om duurzame start-ups naar de markt te helpen. Nijmegen agendeert ook nieuwe thema’s zoals Urban Agriculture & “locally organized food supply chains”. Aanbesteden en inkoop: Green Public Procurement Gemeente Nijmegen bevoordeelt regionale, duurzame producten en diensten, en heeft met lokale bedrijfsleven de Nijmeegse Duurzaamheidsladder ontwikkeld als duurzaam inkoopinstrument. Onderdeel hiervan is “social return”: opdrachtnemers moeten arbeidsplaatsen of leerwerkplekken bieden voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. De gemeente treedt op als launching customer (voorbeeld: lokale fietskoeriersdienst). Energiebesparing bij eigen gebouwen door slim herverdelen van kosten: toekomstige besparingen nu investeren. Gemeente Nijmegen is co-investeerder voor investeringsfonds SUMSeed, gericht op studenten & social enterprises: ontwikkeling De Groene Cockpit Tool. Sociale innovatie/participatie Binnen Power2Nijmegen werken bedrijven, kennisinstellingen, overheden en burgers samen aan projecten om Nijmegen energieneutraal te maken (figuur 4).
Figuur 4: Overzicht projecten Power2Nijmegen
Nijmegen heeft een sterke burgerbeweging “Nijmegen Deelstad”. In 2013 bouwden zij het “Huis van Overvloed” uit gratis materialen en diensten. Inmiddels is er een deelwinkel en zijn er tal van initiatieven op het gebied van deeleconomie zoals delen van auto’s, goederen, diensten, voedsel, tuinen en kennis.
Figuur 5: Impressie van de “Nijmeegse Deeldag” 11 oktober 2014 Stadsbegroting Met het Nijmeegse Ondernemersfonds wordt onder andere EMT gestimuleerd (2014 €600.000). In de gemeentebegroting was jaarlijks €2.000.000 bestemd voor ‘Duurzaamheid’, vanaf 2015 €2.500.000. Wagenpark Gemeentelijk wagenpark: 68 auto’s (55 biogas, 2 elektrisch, 3 benzine, 8 diesel). Het afvalbedrijf, waarvan gemeente mede-eigenaar is, heeft deels biogasvoertuigen. De OV-bussen rijden biogas (218 in stad en regio; plus 45 elektrische trolleybussen in buurstad Arnhem). 10B. In het verleden gestelde prestatiedoelen Regio Arnhem Nijmegen heeft de groenste OV-concessie van Nederland. Dit is het resultaat van een succesvolle samenwerking en duurzame ambitie van marktpartijen en overheden, die heeft geleid tot strenge milieueisen in de aanbesteding. Alle bussen in Nijmegen rijden op biogas. We willen vanaf 2015 alle brandstof in de regio opwekken en de regionale economie stimuleren. In 2013 had Nijmegen 339 bedrijven in de EMT-sector (5.620 arbeidsplaatsen). Eco-innovatie en duurzame werkgelegenheid Met 218 bussen op biogas en 45 trolleybussen op groene stroom heeft de Stadsregio Arnhem-Nijmegen vanaf 2012 de groenste OV-concessie in Nederland, met looptijd 10 jaar en volume van € 10 miljard (zie figuur 6 en 7). In het project Groene Hub zijn Total Cost of Ownership van verschillende brandstoffen met elkaar vergeleken. Biogas bleek niet duurder dan diesel. Dit leidde tot strenge milieunormen in de gunningscriteria.
Figuur 6: Nijmeegse bus op biogas Project De Groene Hub draagt bij aan ‘biobased economy’ door biogasproductie uit reststromen biomassa voor lokaal transport. Samenwerking leidde tot marktinvesteringen en besparing CO2-uitstoot: • Geschatte investeringen door bedrijfsleven: €50 - €70 miljoen; • Werkgelegenheid: toename circa 40 fte; • Toegevoegde waarde lokale economie: €5 miljoen/jaar;; • Besparing 31 kton CO2/jaar door rijden op biogas (75% minder uitstoot CO2 dan diesel). Veruit duurzaamste concessie in Nederland, met 17 g CO2/reizigerskilometer.
Figuur 7: CO2 emissie openbaar vervoer Stadsegio Arnhem-Nijmegen
ARN BV (afvalverwerkingsbedrijf) wordt de laatste jaren steeds meer grondstoffen/energieleverancier. Het produceert groene stroom voor gemeenten, CO2 voor de tuinbouw, slakken voor fundering in bouw/infrastructuur, stoom voor hoogwaardige procestoepassing en warmte voor het warmtenet. Plastics, glas en metalen worden hergebruikt als grondstof. ARN BV heeft een vergistingsinstallatie gebouwd voor regionaal GFT-afval (productiecapaciteit 2,5 miljoen m3 biogas/jaar). Dit biogas wordt ingezet als transportbrandstof voor de stadsbussen. Het restproduct CO2 wordt benut voor transportkoeling. Bij nacompostering worden schaarse grondstoffen gerecycled zoals fosfaat.
Figuur 8: De aanleg van het warmtenet De gemeente investeert met partners (Alliander, Nuon, ARN, provincie Gelderland ) €150 miljoen in het stedelijke warmtenet (figuur 8), nu met 4.000 aansluitingen, straks 35.000. Aangesloten woningen stoten 70% minder CO2 uit dan bij gasverwarming. GDF Suez sluit eind 2015 haar kolencentrale in Nijmegen. De locatie biedt, mede door zijn ligging aan de rivier, goede kansen voor verschillende duurzame energievormen (Groene Delta). Het bedrijf werkt er aan omschakeling naar zonne-energie, windenergie, LNG tankstation, warmtenet, bioraffinage en biomassahub. Het zonnepark komt reeds in 2015 tot stand. Dankzij Radboud Universiteit ontstaan spin-offs in de stad, onder andere door studenten die kleinschalig duurzame bedrijfjes opzetten. Daarvoor zijn faciliteiten aanwezig, waar studenten ruimtes kunnen huren; de onlangs geopende Novio Tech Campus die (in een hiertoe omgebouwde voormalige fabriek van NXP Semiconductors) biedt bedrijfsruimtes en laboratoriumfaciliteiten aan start-ups.
Figuur 9: Impressie Novio Tech Campus met rechts het nieuwe treinstation Goffert, dat deze werklocatie goed bereikbaar maakt Naast een schoon wagenpark investeert Nijmegen in nieuwe treinstations op woon-werklocaties, hoogwaardig schoon openbaar vervoer en hoogwaardige fietsroutes in de stad. We hebben in 2011 als eerste Nederlandse gemeente de Lean&Green Award ontvangen voor logistieke bundelingsprojecten. Duurzaam inkopen Het Nijmeegse inkoopbeleid is strenger dan de landelijke norm. Nijmegen gaat met 20 regionale partners de energie-inkoop 2018 zodanig aanbesteden dat het energieverbruik (gas en electra) in de regio wordt opgewekt. Gemeente Nijmegen wil duurzaam werken en duurzame producten gebruiken ook in de openbare ruimte. Nijmegen heeft zich met een regionale groep vooruitstrevende betonfabrikanten, toeleveranciers, opdrachtgevers en adviseurs verenigd in het Netwerk Betonketen. De scoringsmethodiek BRL is ontwikkeld om de duurzaamheid van beton in aanbestedingen te beoordelen. Want nieuw bestratingsmateriaal kan veel meer betonpuin en versleten bestratingsmateriaal hergebruikt worden dan tot dusver gebeurt. Dat scheelt veel energie, CO2 en primaire grondstoffen. Omzetting van Europees en nationaal beleid beleidsmaatregelen op stedelijk niveau De Europese richtlijn 33 (2009) is gebruikt bij de aanbesteding van het openbaar vervoer en het inkoopbeleid. Nijmegen heeft de Europese en landelijke beleidsdoelstellingen op het vlak van milieu en duurzaamheid vertaald in haar eigen beleidsnotities. Vanaf begin jaren ’90 stelt de gemeente Milieubeleidsplannen op, die invulling geven aan het landelijke beleid. Samen met Arnhem en de Duitse steden Duisburg en Düsseldorf doen wij, vooruitlopend op een Europese wetgeving, onderzoek naar roet (EC) en stellen wij een norm op. Dit staat in het coalitieakkoord. Publicatie van rapporten Sinds 2002 publiceert Nijmegen haar Milieujaarverslag, met informatie over de milieusituatie, genomen milieumaatregelen, de effecten daarvan en de (beleids)voornemens. In 2004 is het eerste Klimaatplan opgesteld. In 2011 is de Duurzaamheidsagenda Nijmegen 2011-2015 vastgesteld voor het integrale gemeentelijke duurzaamheidsbeleid. Verschillende gemeentelijke afdelingen zijn betrokken: Economische Zaken, Milieu, Mobiliteit en Stadsontwikkeling. In 2013 is de Duurzaamheid in uitvoering 2013-2017 vastgesteld met programmering voor de komende jaren. Bestuursvoorstellen van college van burgemeester en wethouders en van raad van de gemeente bevatten de verplicht in te vullen paragraaf ‘Klimaat & Duurzaamheid’: bij ieder bestuurlijk voorstel worden deze aspecten doordacht en verwoord. De gemeentelijke begroting en jaarrekening benoemen jaarlijks de belangrijkste speerpunten en resultaten, waaronder duurzame economie.
Innovatie in infrastructuur en verkeersstromen De nieuwe stadsbrug over de Waal (2013) verlaagt de verkeersdruk van de oude Waalbrug. Om het verkeer zoveel mogelijk om de stad heen te leiden en de doorstroom te bevorderen is een Groene Route aangelegd, waarbij slim gebruik wordt gemaakt van actuele verkeersgegevens en inzet van ICT. Juist ten noorden van de Waalbrug is het Park&Ride Waalsprinter aangelegd, waar automobilisten goedkoop kunnen parkeren en met de bus naar het centrum reizen. Nijmegen kent Hoogwaardig Openbaar Vervoer, bijvoorbeeld van en naar de Radboud Universiteit. Hoogwaardig betekent snel, hoogfrequent en betrouwbaar. Het programma ‘Slim uit de Spits’ (gestart in 2013) stimuleert automobilisten in de spits om met openbaar vervoer of de fiets te reizen. Dit succesvolle initiatief startte in Nijmegen met 6.000 deelnemers. Dit maakt onderdeel uit van het provinciale programma “Beter Benutten” gericht op het beter benutten van de bestaande infrastructuur. In 2014 had Nijmegen 186 deelauto’s (111 deelauto’s per 100.000 inwoners) en is hiermee de achtste gemeente van Nederland. Ons vlaggenschip van eco-innovatie in de stad Fietsen is duurzaam en gezond en verbetert de doorstroming en de luchtkwaliteit. Nijmegen heeft veel geïnvesteerd om fietsen in en rond Nijmegen nog aantrekkelijker te maken. In samenwerking met omliggende gemeenten wordt tussen 2012 en 2017 een regionaal snelfietspadennetwerk aangelegd (nu (43km, straks 80km). Het aantal stallingsmogelijkheden voor de fiets in het centrum is uitgebreid (nu 5200). Er is een subsidieregeling opgezet voor elektrische fietsen, waarmee 630 nieuwe e-fietsen zijn aangeschaft en per week 46.620 km minder met auto, motor of scooter worden gemaakt. Met grote bedrijven zijn afspraken gemaakt om een verkeersmanagementplan op te stellen en de werknemers te stimuleren om met de (elektrische) fiets naar het werk te komen. Het percentage Nijmegenaren dat binnen Nijmegen op de fiets naar het werk gaat, is tussen 2005 en 2013 toegenomen van 54% in naar 64%. Tegelijkertijd is het percentage dat de auto pakt, gedaald van 34% naar 22% (figuur 10). Ook het percentage Nijmegenaren dat te voet of met de fiets het stadscentrum bezoekt is toegenomen.
Figuur 10: Vervoerswijze van Nijmegenaren die in Nijmegen werken
10C. Toekomstplannen De Nijmeegse slogan”Altijd Nijmegen” verwijst naar haar lange geschiedenis en het streven naar een duurzame toekomst. Daarom is onze missie: Nijmegen always towards a socially inclusive and circular economy Eco-innovatie clusters De gemeente voert een actief beleid om de groene economie aan te jagen, door interactieve vergunningverlening, experimenteerruimte voor nieuwe initiatieven, vestigingsklimaat voor start-ups en entrepreneurs. We zijn launching customer, duurzaam inkoper en aanbesteder. Bestaande netwerken als Power2Nijmegen en De groene Hub verbreden we met thema’s als circulaire economie en ‘biobased economy’. Op verschillende fronten is nauwe samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven: bij realisatie van groene energiecentrales op bedrijventerrein De Grift (windmolen burgerinitiatief) en op het terrein van GDF Suez Groene Delta met bedrijven uit de stad). Als contractant is een intentieovereenkomst met partijen in de regio ondertekend het warmtenet uit te breiden tot 90.000 huishoudens door het warmtenetwerk Nijmegen te koppelen aan warmtenetwerk Arnhem (figuur 11).
Met clusters van bedrijven werken we samen aan het organiseren van financiering (bijvoorbeeld via EFRO) om lokale innovaties te valoriseren en te vermarkten in deze regio. Power2Nijmegen heeft €100.000/jaar om kleinere innovaties en proeven op het vlak van EMT aan te jagen. Rabobank Rijk van Nijmegen en het Regionaal Nijmeegs Centrum voor Technologie (RNCT) helpen MKB met company scans. Nijmegen was verkozen om in 2015 de nationale “circular economy boostcamp” te organiseren, een driedaags event waarin ondernemers, jonge talenten, wetenschappers en ambtenaren doorbraken willen realiseren naar een circulaire economie.
Figuur 11: Uitbreiding en koppeling warmtenetten Arnhem en Nijmegen Eco-innovaties Met het Nijmeegse bedrijf ENKI, netbeheerder Alliander en hotelketen Scandic Sanadome werken we aan eco-innovaties, waarbij energieverbruik wordt teruggedrongen door nieuwe technieken in energiemanagement en het ter plekke omzetten van organische afvalstromen van bedrijven in biogas, warmte en elektriciteit. De ENKI-biovergister kan keukenafval met zeer hoog rendement omzetten in biogas. We gaan deze biovergister nu inzetten in hoogbouw en combineren met een brandstofcel die het biogas direct omzet in warmte en elektriciteit. In samenwerking met Stadsregio Arnhem Nijmegen en provincie Gelderland is een aanbesteding gedaan voor laadpunten voor elektrische auto’s. NXP in Nijmegen doet een proef ‘In Car Technology’ om verkeersdoorstroming te bevorderen. Slimme ICT wordt ingezet om automobilisten te informeren. Op bedrijventerrein De Grift komen vijf windturbines in opdracht van burgerinitiatief “WindpowerNijmegen”. Dit initiatief ontstond nadat in 2012 een eerder plan (van een energiebedrijf) was gesneuveld bij de Raad van State. Binnen het co-creatienetwerk Power2Nijmegen stelden de partners vast dat windprojecten de steun van omwonenden nodig hebben en dat die omwonenden er dus in moeten kunnen participeren. Dat leidde tot oprichting van coöperatie Windpower Nijmegen, door enkele gemotiveerde burgers samen met de Gelderse Natuur- en Milieu Federatie.
Deelname aan groene zakelijke netwerken, samenwerkingsverbanden en convenanten Sterke samenwerkingsverbanden met bedrijven, onderzoeksinstellingen en andere overheden zijn een cruciale succesfactor in transitie naar duurzame economie. Gemeente Nijmegen zit in verschillende samenwerkingsverbanden die leiden tot onder meer kennisoverdracht en duurzame marktinvesteringen (figuur 12).
Figuur 12: Samenwerkingsverbanden van de gemeente Nijmegen op gebied van duurzaamheid en duurzame economie Bewustwording groene economie Groene Hub is een samenwerkingsverband voor groene ondernemingen. Het Duurzaamheidscafé is een initiatief van de Radboud Universiteit, lokale milieubeweging, Arthouse LUX, de gemeente Nijmegen en Dagblad De Gelderlander. Hier worden op een interactieve wijze actuele duurzaamheidsthema’s vanuit een economisch perspectief behandeld. Vanuit Power2Nijmegen (250 vertegenwoordigers van circa 75 bedrijven/organisaties) worden sinds 2012 netwerkbijeenkomsten georganiseerd. Het Regionaal Nijmeegs Centrum voor Circulaire Economie neemt energiescans af bij Nijmeegse bedrijven. Het RNCCE organiseert drukbezochte symposia voor MBK-ondernemers. Gemeente Nijmegen kent internationale evenementen, waaronder de Vierdaagse (45.000 wandelaars) en de Zevenheuvelenloop (35.000 lopers). Deze evenementen besteden veel aandacht aan duurzaamheid. Gezamenlijk trekken ze elk jaar ruim 1,5 miljoen bezoekers en hebben een groot bereik om duurzaamheid en bewustwording te bevorderen. De organisatie van de Zevenheuvelenloop laat zich net als de organisatie van de Vierdaagsefeesten inspireren door het 'Cradle to Cradle' gedachtegoed. Via een subsidiebijdrage van de Zevenheuvelenloop legden 13 scholen in Nijmegen ruim 1.500 zonnepanelen op hun daken. Hieraan is een educatief programma gekoppeld (figuur 13). De Duurzame Estafette is gestart tijdens de deelname aan de European Green Capital Award 2016. Nu gaat het Duurzame Estafette stokje van het ene naar het andere duurzame project in Nijmegen (figuur 14).
Figuur 13: Met de estafette ‘geef De Zon door’ werd een zon door 800 leerlingen van school naar school gerold om op ludieke wijze bewustwording te creëren bij leerlingen.
Figuur 14: Het Duurzame Estafettestokje wordt doorgegeven tijdens de ‘Nijmeegse Energiemarkt’
Vlaggeschip voor eco-innovatie in Nijmegen In de regio worden innovatiehubs samenhangend ontwikkeld, die elkaar aanvullen. Arnhem ontwikkelt op Kleefse Waard een campus voor Clean Tech, op InnofaseDuiven komt een energiehub, in Renkum een biobased hub voor vezels uit papierindustrie en in Nijmegen-west komt een biobased innovatiehub, waaronder Groene Delta GDF Suez.
Figuur 15: Van kolencentrale naar een duurzaam energieterrein We willen bestaande netwerken voor circulaire economie intensiever met elkaar verknopen. Bedrijven in de eco-innovatie gaan meer samenwerken. Doel is verduurzaming en energieneutraliteit van bedrijventerreinen in Nijmegen. We willen met de gezamenlijk bedrijventerreinen hiertoe een “Green Deal“ sluiten met de rijksoverheid waarbij wij haar vragen wettelijk belemmeringen weg te nemen en experimenten mogelijk te maken. Met deze ambitie kan Nijmegen gidsstad in Nederland worden. Vanuit Estland (Pärnu) en Polen (ministerie) is ook al belangstelling getoond.
10D. Referenties De Groene Hub www.degroenehub.nl Power2Nijmegen www.power2nijmegen.com Milieujaarverslag http://www.milieujaarverslagnijmegen.nl/ Begroting en jaarrekening http://www2.nijmegen.nl/gemeente/belastingen__financien/stadsbegroting_jaarstukken Website gemeente Nijmegen www.nijmegen.nl Ondernemersfonds http://www.ondernemersfondsnijmegen.nl/ondernemersfondsnijmegen/2010www.ondernemersfondsnijm egen.nl Duurzaamheid in uitvoering http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/klimaat Nijmegen deelstad http://nijmegendeelstad.nl/ en www.deelwinkel.com Duurzaamheid bij de Vierdaagsefeesten http://www.vierdaagsefeesten.nl/wp-content/uploads/2012/02/Interview-JP-Kimmel.pdf www.rncce.nl en http://ceboostcamp.nl/en/ Transformatie kolencentrale naar duurzame industrie https://www.youtube.com/watch?v=IVMAnn8jvgc Novio Techcampus www.noviotechcampus.com Zevenheuvelenloop & zonnepanelen: https://www.youtube.com/watch?v=5X0es6UGx9M DFuurzaam vervoer Polisnetwerk www.cleanvehicle.eu) Groene cockpit, rekenmodel te geruiken http://www.eltis.org/index.php?id=13&study_id=3722
bij
verduurzaming
Public
Transport
Netwerk Biobased Economy http://www.greentechalliances.nl/case/bic-programma-voor-een-groeiendeen-bloeiende-biobased-economy/
