Inleiding
Colofon Dit is een uitgave gemaakt in opdracht van de Provincie Zuid-Holland. Op Koers! organisatieWERK Westhavenkade 39 3131 AD Vlaardingen, T: +31 10 460 26 40 E:
[email protected] www.opkoers.nl Titel: Regionaal Beeldverhaal Wierickerschans, het Hart van het Groene Hart Ontwerp: Orangepark, Zillion-designs Tekst: Coerd de Heer en Bastiaan Bot, Op Koers! organisatieWERK Foto’s: Fort Wierickerschans Groep, GHBT, Thom van Zijp, St. Romeins Schip Woerden, Google, Rijksmuseum van Oudheden Leiden Uitgave: Mei 2012
Het regionaal beeldverhaal ‘Hart van het Groene Hart’ is gericht op de omgeving van het Wierickegebied en is geschreven ter inspiratie en aansporing van recreatieondernemers, (naburige) gemeenten, overheidsinstellingen, maar ook voor verenigingen, stichtingen en alle andere partijen die zich in het gebied inzetten voor behoud en ontwikkeling van cultuur, historie en de natuur en zo bijdragen aan de toeristisch recreatieve ontwikkeling van het gebied. In deze uitgaven van het regionaal beeldverhaal worden de kernkwaliteiten, kansen en verborgen verhalen omschreven die binnen de grenzen van het gebied van het Hart van het Groene Hart te ontdekken zijn. Het verhaal kan ondernemers ondersteunen in het ontwikkelen van nieuwe product-marktcombinaties en het realiseren van verrassende samenwerkingen. In een breder doel vormt het beeldverhaal een eerste stap in het proces dat uiteindelijk moet leiden tot een integrale gebiedsontwikkeling in het gebied. Als middel om een ontwikkeling op gang te brengen en partijen samen te brengen die een gezamenlijk belang in een ontwikkeling zien, biedt het regionaal beeldverhaal een frisse kijk op de kernkwaliteiten en kansen in het gebied. Het doelgebied kent hierbij duidelijk te onderscheiden kernkwaliteiten binnen het Groene Hart. De combinatie van de historie en het open oer-Hollandse polderlandschap en daarnaast het uitgebreide waternetwerk maken het gebied uniek ten opzichte van andere delen in het Groene Hart. Deze kernkwaliteiten vormen de basis van dit regionaal beeldverhaal.
Inhoud
Meewerkende stakeholders
De volgende recreatieondernemers, overheden en andere belangenorganisaties hebben in twee sessies een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van dit regionale beeldverhaal: Proeftuin van Holland Stichting Groene Hart Groene Hart, kloppend hart Programmabureau Groene Hart Groene Hart Bureau voor Toerisme kantoor Gouda Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte Provincie Zuid-Holland Fort Wierickerschans Groep Rederij Hermaline Staatsbosbeheer Groene Hartslag Op Koers! organisatieWERK Tulip Inn Bodegraven Touwmuseum De Baanschuur Streekmarkt Woerden & Agrarisch Centrum Woerden Stichting Het Varend IJsselschip / Rederij de IJssel Landschapstuin Hulst Hof / Stichting ReVisie VVV Nieuwkoop Kaasmuseum Bodegraven
Blauwe bessenkwekerij Mr. Blueberry Wijngaard-camping Naescas De Schuur Recreatieboerderij De Vooruitgang Arlette van Vliet Cultuur Historische Kunst Streekmuseum / Oudheidkamer Reeuwijk Hotelschip ‘Ali-B2’ Struinen en Vorsen Bed & Breakfast “De Lage Polder” Bed & Breakfast Bakhuis ‘t Oude Klooster Boerderij Kromwijk De Boerinn Eethuis ‘t Backertje Hoeve Spoorzicht Kaasboerderij Cromwijk Landwinkel Jan Nieuwenhuizen Organisatiebureau Free Heart BV Patissiers Femke en Sander Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme
1. 2. 3. 4. 5.
Regionaal Beeldverhaal Icoon Fort Wierickerschans 2.1 Geschiedenis 2.2 Toekomst (on)Zichtbare historie 3.1 Verborgen verhalen 3.2 Smokkelverhalen Puur Hollands maatwerk 4.1 Maakbaar landschap 4.2 Ruimte voor vernieuwing 4.3 Ontmoeting in het landschap 4.2 Ambachten Verbonden door water 5.1 Historische basis 5.2 Verbindend netwerk 5.3 Omgeving binnen bereik
6. 7.
Wat heeft u eraan? 6.1 Praktische beeld- en tekstbank 6.2 Ondersteuning van initiatieven Kansprojecten in ontwikkeling 7.1 Ontdekken vanuit Boskoop 7.2 Recreatieboulevard Reeuwijkse Hout 7.3 Zichtbare Oude Hollandse Waterlinie 7.4 Publieksfunctie Fort Wierickerschans 7.5 Wierickegebied: museaal landschap 7.6 Vloeiend verbinden 7.7 Pilotproject GroeneHartslag
1. Regionaal Beeldverhaal Wierickegebied: Hart van het groene hart Welkom in het Hart van het Groene Hart, het gebied waar de Romeinse Limes en de Oude Hollandse Waterlinie elkaar kruisten. Een oer-Hollands polderlandschap met bijzondere vergezichten in het open landschap. Een gebied waar de zichtbare én onzichtbare geschiedenis een bijzondere sfeer heeft achtergelaten. Het zo open landschap speelde in de geschiedenis een belangrijke rol in de verdediging van Holland, het Fort Wierickerschans ligt als verdedigingswerk dan ook sterk verankerd in het Hart van het Groene Hart. Tegenover die openheid staat de intussen niet meer tastbare, maar wel voelbare historie van de grenssmokkel die het gebied eeuwenlang kenmerkte. Via kleine paadjes door het struweel, over sloten, vaarten en door veenlanden; smokkelaars zorgden voor een eigen economie in het gebied tussen Boskoop en Woerden, waar eeuwenlang de harde grens lag tussen het Graafschap Holland en het Bisdom Utrecht. Tegenwoordig gaat hier kwaliteit nog boven kwantiteit en kun je midden in het echte Hollandse landschap genieten van het leven. Hier kun je struinen, fietsen, rijden en varen in een gebied dat een verrassende inkijk geeft in het ontstaan van het landschap. De kavels in het landschap en het netwerk van sloten, ontstaan door veenontginning, vormen een prachtige waaier in het open gebied.
Het hart 1 - Fort Wierickerschans 2 - Bodegraven 3 - Reeuwijk 4 - Nieuwerbrug 5 - Zwammerdam 6 - Woerden 7 - Gouda 8 - Boskoop 9 - Alphen aan den Rijn 10 - Waddinxveen 11 - Oudewater 12 - Reeuwijkse plassen 13 - Nieuwkoopse plassen 14 - Oude Rijn 15 - Enkele Wiericke 16 - Dubbele Wiericke 17 - Meije 18 - Put van Broeckhoven
In het Hart van het Groene Hart ligt Fort Wierickerschans als icoon sterk verankerd in het oer-Hollandse landschap. De historische attractie is een Zuid-Hollands icoon en staat symbool voor het karakteristieke landschap in de omgeving.
2.1 Geschiedenis
2. Icoon Fort Wierickerschans
Op de splitsing van de Oude Rijn en de Enkele Wiericke ligt, even buiten Bodegraven, het Fort Wierickerschans als icoon verankerd in het landschap. Een militair bolwerk dat in 1673, in opdracht van Stadhouder Willem III, is gebouwd om de Oude Hollandse Waterlinie te versterken. Een jaar eerder waren Franse troepen in een veldtocht over de dichtgevroren waterlinie getrokken en hadden een stroom van verwoestingen achtergelaten in de dorpen in de omgeving. Om te voorkomen dat de vijandige troepen nogmaals konden doorbreken, werd op deze zwakke plek bij Bodegraven het fort gebouwd. Het open landschap eromheen vormde een strategische verdedigingslinie die door een beperkt aantal soldaten eenvoudig te verdedigen was. Door het onder water zetten (inunderen) van grote stukken land, werd het gebied een onneembare vesting voor vijandige troepen. Met het water als bondgenoot vormde het verkavelde polderlandschap met het netwerk van sloten en vaarten een onbegaanbaar landschap. Door de toevoeging van vestingstad Woerden aan de waterlinie in 1740 verloor het fort al relatief snel de oorspronkelijke functie en werd het bouwwerk op andere manieren gebruikt. In de loop der eeuwen heeft het fort dan ook veel militaire functies gekend, onder meer als opslagplaats voor munitie, woonoord voor invalide soldaten en als interneringsoord tijdens de Eerste Wereldoorlog. De geslotenheid en het mysterieuze karakter van het fort, dat tot aan 1998 nooit openbaar toegankelijk was, vormen een bijzonder contrast met de openheid en de rust van het landschap eromheen. Het landschap, dat in het verleden zo bepalend was voor de strategische ligging van het fort, vormt nu een museaal landschap om het vestingwerk. Een landschap waar de geschiedenis van het verleden kan worden beleefd, met het fort als entree tot een uniek levend museum.
2.2 Toekomst Het fort ontwikkelt zich tot een recreatieve ontmoetingsplek voor de omliggende regio met ruimte voor vergaderen, trouwen, overnachten, partijen en congressen, gericht op een breed publiek. Met de aanleg van een wisselplaats voor historische schepen wordt de historische band met het water verbeterd en worden er nieuwe kansen gecreëerd voor recreatie en natuur-beleving.
In de toekomst wil de Fort Wierickerschans Groep ook een publiek toegankelijk servicepunt voor dagrecreatievaart ontwikkelen, waaronder ook een veerpontverbinding tussen de noord en zuidzijde van de Oude Rijn. Beide voorzieningen zouden het waternetwerk als unique selling point van het gebied versterken. Met het verbeteren van de doorvaarroute van het fort richting de Reeuwijkse plassen en Gouda
kan het bestaande aanbod van kanotochten uitgebreid worden en kunnen poldersafari’s in het kenmerkende landschap een plek krijgen vanaf bestaande aanlegplaatsen. Als recreatief knooppunt moeten alle verbindingen bij het fort goed op elkaar aansluiten om de beleefbaarheid van het gebied voor zowel de lokale bevolking als de overige bezoekers optimaal in te vullen.
3. (on)Zichtbare historie
2.3 Arrangementenfabriek In één van de historische gebouwen is in december 2011 de Arrangementenfabriek geopend. Momenteel vormt het nog een inspirerend showvenster van het Groene Hart, dat beperkt toegankelijk is voor de gasten van evenementen op het fort. In de toekomst moet het zich als recreatief toeristisch centrum ontwikkelen voor een breed publiek. Een centrum waar recreatieve vraag en aanbod uit de regio samenkomen als op een beursvloer. De Arrangementenfabriek moet gaan dienen als poort tot het Groene Hart. Recreanten kunnen hier dan terecht voor informatie over het fort, maar ook voor wandeltochten, vaartochten en vakanties in de omgeving. Als onderdeel van de Passage Groene Hart vormt de Arrangementenfabriek een verbindings- en ontmoetingsplaats, waar verleden, heden en toekomst van het fort en het omliggende gebied beleefd kan worden.
De Arrangementen-fabriek moet gaan dienen als poort tot het Groene Hart.
Zolang als men zich kan herinneren speelt dit gebied een rol als historisch grensgebied. Eerst was het als noordgrens van het grote Romeinse Rijk (Limes), later als grensgebied tussen Holland en het Gewest Utrecht en tenslotte als onderdeel van de verdedigingslinie voor de grote steden in het westen van Nederland. Maar het gebied vertelt ook het verhaal van de niet aflatende strijd tegen het water, dat al sinds de Romeinse tijd voor problemen zorgt.
3.1 Verborgen verhalen
Uit de Romeinse tijd zijn nog maar weinig elementen zichtbaar in het landschap. De koperen helm die in de Put van Broeckhoven is gevonden verwijst naar deze tijd, maar ook de vondst van een Romeins vrachtschip in de Meern brengt een bijzonder verhaal. De bouwstructuur van dit historische schip vormt namelijk de basis voor de traditionele Boskoopse schouw, die eeuwenlang door tuinders en boeren als werktuig werd gebruikt. Een replica van het Romeinse vrachtschip vaart in de omgeving van Woerden over de Oude Rijn en de sinds kort geopende wachttoren bij het Fort Wierickerschans neemt bezoekers mee in de geschiedenis van de Romeinen in dit gebied.
Het rampjaar van 1672 is een ander belangrijk ijkpunt in de geschiedenis, toen de Franse troepen over de dichtgevroren waterlinie trokken om Holland te veroveren. De met de staart tussen de benen vertrokken Hollandse commandant ‘Pain et Vin’ hielp de Fransen onbewust een handje door zich met zijn leger terug te trekken en de Fransen zo een vrije doortocht te gunnen. De legers van de prins hielden het Franse leger echter op tijd tegen en dreven de vijand weer over de waterlinie heen. Fort Wierickerschans heeft deze zwakke plek in de linie versterkt, waarna er sinds de komst van het fort geen bijzonder wapenfeit meer voorgekomen is.
De Oude Hollandse Waterlinie is voor de gemiddelde recreant alleen nog tastbaar door het bezoeken van Fort Wierickerschans en hier daar nog een verborgen sluis of schuif in het landschap. Indirect is het ongeschonden karakter van het gebied te danken aan het feit dat het onderdeel uitmaakte van dit verdedigingswerk. Omdat hele gebieden snel onder water gezet moesten worden in geval van nood, was bebouwen eeuwenlang geen optie en hebben we als erfenis van deze bijzondere manier van verdedigen nu een prachtig open Hollands landschap. Het creëren van een educatief landschap brengt de Oude Hollandse Waterlinie weer tot leven, waar bezoekers de bijzondere kracht van het verdedigingswerk kunnen beleven.
4. Puur Hollands maatwerk
3.2 Smokkelverhalen In de rustige decennia die volgden na de bouw van het fort zorgde de grenspositie in het landschap voor de nodige spanning in het gebied. Om de vele oorlogen van Holland te financieren waren de accijnzen op dagelijkse goederen als meel en bier vele malen hoger als die in het aangrenzende Gewest Utrecht. Er ontstond zo een levendige schaduweconomie, waarbij de vele smalle wegen, sloten en vaarten het decor waren voor een eigen smokkeleconomie. Een uitgebreid netwerk van smokkelpaden en sluyckhuizen werd door de plaatselijke commandant in kaart gebracht om hiermee de strijd aan te gaan. Een bijna overijverige douanebeambte, Jan Radix, werd aangesteld om het smokkelen tegen te gaan en controles uit te voeren om het gezag te herstellen. Het haalde echter weinig uit, want de gestationeerde legers in de Wierickerschans waren misschien wel de meest bekwame smokkelaars in het gebied en deden geen moeite om de smokkeleconomie tot stilstand te brengen. Het tot leven brengen van ‘verborgen verhalen’ biedt mogelijkheden om de beleefbaarheid van het gebied te verbeteren en de geschiedenis te laten leven in het landschap.
4.1 Maakbaar landschap
“Het tot leven brengen van ‘verborgen verhalen’ biedt mogelijkheden om de beleefbaarheid van het gebied te verbeteren en de geschiedenis te laten leven in het landschap.”
Het karakteristieke polderlandschap in dit gebied is zo’n 1000 jaar geleden ontstaan door het ontginnen van het moerassige gebied. De opkomst van het bisdom Utrecht en het Graafschap Holland en de groei van de bevolking waren aanleiding om het moerassige land langs de waterwegen systematisch te ontwateren. Haaks op waterwegen als de Oude Rijn en de enkele/dubbele Wiericke werden langgerekte rechthoekige kavels uitgegeven aan kolonisten, het begin van de “copeontginning”. Elke kolonist kreeg een strook toegewezen met een standaardmaat van circa 110 meter breed en 1250 meter lang, die met uiterste precisie werden aangelegd in het landschap. Om het land droog te houden werden er sloten gegraven tussen de kavels en werden om het hele gebied dijken en kades aangelegd. Het landschap diende tijdenlang als de motor voor het leven in het gebied. Het land werd niet alleen beter bewoonbaar en bruikbaar door het ontwateren, de ontginning zorgde in de afgelopen eeuwen ook voor een nieuwe economische impuls. Door het afturven van de droge veenlaag in het landschap werd namelijk turf gewonnen, dat als brandstof diende om huizen en de industrie in de omgeving draaiende te houden. Door het steeds verder afgraven van het veen, werd het drassige landschap beneden het grondwaterpeil verder uitgebaggerd met de baggerbeugel. Deze vijf meter lange stok met ijzeren beugel, werd gebruikt om bagger en veen uit het water te halen en deze vervolgens te laten drogen op de legakkers. Er ontstonden zo diepe veenplassen die nu nog te herkennen in het landschap als de Nieuwkoopse en Reeuwijkse plassen. Ook de put van Broeckhoven, ontstaan door zandwinning voor de aanleg van de A12, is een zichtbaar waterelement in het gebied. De plassen hebben zich in de loop der tijd ontwikkeld tot bijzondere natuurgebieden en bieden nu veel mogelijkheden voor recreatie en natuur-beleving. Het beleefbaar maken van het historische polderlandschap biedt daarnaast ook kansen voor bijvoorbeeld recreatieve turfwinning, ambachtelijke workshops en nieuwe vormen van waterbeleving.
4.2 Ruimte voor vernieuwing Aan de rand van de Reeuwijkse plassen is een aantrekkelijke recreatieboulevard in ontwikkeling, dat moet uitgroeien tot een grootschalig recreatief transferium in het Groene Hart. De unieke natuurwaarden in de Reeuwijkse Hout vormen het uitgangspunt van de ontwikkelingen en de invulling van recreatie is gerelateerd aan actieve natuurbeleving en buitenrecreatie. Het huidige recreatieve aanbod in het gebied, van wandelen, watersport, zwemmen en strandbezoek, wordt met de ontwikkeling van de recreatieboulevard aangevuld met onder meer wellness, verblijfsrecreatie in ecolodges, specifieke retail en natuur- en waterbeleving. Een ander bijzonder deel van het Hart van het Groene Hart is te vinden in Boskoop, dat van oudsher het centrum is voor de sierteeltsector. In de sierteeltsector zijn nog maar weinig bedrijven die toerisme als nevenactiviteit hebben ontdekt, de Proeftuin van Holland heeft deze ontwikkeling wel op gang gebracht. Met een informatief en educatief centrum voor en over de sierteelt, wordt een verbinding gelegd tussen professioneel gebruik en recreatieve mogelijkheden. Met plannen voor het ontwikkelen van een zorgkwekerij en overnachtingsmogelijkheden voor zakelijk en recreatief gebruik liggen er kansen om, ter uitbreiding van het huidige aanbod, een brug te slaan tussen meerdere sectoren. Het Boskoopse waternetwerk kan vanuit de locatie worden benut door vaartrips en bootverhuur te organiseren, zodat dit bijdraagt aan de bekendheid en openheid van de internationaal bekende sierteeltsector.
Voor de ontwikkeling van nieuw natuurlandschap kan een verbinding worden gelegd met meerdere sectoren die hier een belang in herkennen, zo spelen de plassen in het gebied niet alleen een rol in recreatie en natuurbeleving maar vervullen zij ook een belangrijke functie voor de waterhuishouding in het gebied. Zo speelt gedeeld eigenaarschap en een breed draagvlak een mogelijk belangrijke rol bij de realisatie van nieuwe ontwikkelingen. De Groene Ruggengraat, een ontwikkeling die alle versnipperde natuurgebieden in laag Nederland met elkaar moet verbinden, kan in het gebied een bijdrage leveren aan de versterking van de landbouw, duurzaam waterbeheer en recreatief gebruik van het veenweidelandschap.
“Voor de ontwikkeling nieuw natuurlandschap kan verbinding worden gelegd meerdere sectoren die hier belang in herkennen”
van een met een
4.3 Ontmoeting in het landschap De Oude Rijn, de Enkele en Dubbele Wiericke, diverse vaarten en talloze sloten zorgen samen met historische jaagpaden, tiendwegen en smokkelpaadjes voor een dicht vertakt netwerk voor een gezonde en recreatieve beleving van het gebied. Wandelen, fietsen, kanoën en roeien zijn dé manieren om het gebied te verkennen in één- of meerdaagse tochten. Die tochten voeren de bezoekers onvermijdelijk langs de vele agro toeristische attracties die het Hart van het Groene Hart rijk is. Naast boerenbedrijf zijn veel boerderijen ook als landwinkel, restaurant, bed & breakfast of als een andere toeristisch recreatieve voorziening actief. Overal zijn streekproducten te koop en te proeven, vrijwel altijd bio-logisch, met zorg bereid en vaak heel gezond. De combinatie van productie en consumptie komt goed met elkaar samen en neemt de bezoekers mee de beleving van het gebied. De aanwezigheid van de vele kleinschalige voorzieningen in het gebied biedt kansen om specifieke doelgroepen te bereiken met een onderscheidend kwalitatief aanbod en persoonlijke aandacht.
De groeiende interesse in het thema duurzaamheid en eerlijke, ambachtelijke producten kan hierbij tevens een rol van betekenis spelen in recreatieve ontwikkelingen in het gebied. Een gezonde manier om het landschap in alle puurheid te ontdekken is via het Oude Hollandse Waterliniepad. Over vele graskades, talloze dijken en boerenlandpaden loopt deze route langs sluizen, verdedigingswerken en andere overblijfselen van dit verborgen wapen in het polderlandschap. Elke plek kent zijn eigen verhaal, wat uitdaagt om via digitale media verteld te worden. Het organiseren van rustplaatsen, restaurants en overnachtingsmogelijkheden langs het wandelpad biedt kansen voor recreatie in de natuurlijke en open omgeving van het landschap.
Een thema dat alle kernkwaliteiten van het gebied rond Fort Wierickerschans met elkaar verbindt. Het dichte en fijn vertakte netwerk van wegen, paden, sloten, rivieren, vaarten en jaagpaden vormt niet alleen een mooie basis voor recreatieve verbindingen, maar is ook de essentie van de museale structuur van het landschap. Het maakt recreatieve voorzieningen bereikbaar en vormt vaak de historische basis van de zo kenmerkende streekproducten.
4.4 Ambachten Het landschap heeft in de afgelopen eeuwen gezorgd voor de opkomst en het behoud van vele oude ambachten. Vlechtwerkers en mandenmakers gebruiken bijvoorbeeld de wilgentenen van knotwilgen om handmatig natuurlijke manden, schuttingen of eendenkorven te vlechten. Bij veel boerderijen in het Hart van het Groene Hart worden nog op ambachtelijke wijze boerenproducten geproduceerd, zoals de echte boerenkazen uit de streek. Het gebied draait om kwaliteit boven kwantiteit en genieten van de natuurlijke omgeving, dit gaat hand in hand met gezonde en ‘eerlijke’ voeding. De wereldbekende term ‘Goudse kaas’, waarbij de kaas met volle, verse melk wordt bereid, vind zijn ontstaan in dit gebied en neemt zo de bekendheid van Gouda de hele wereld over. Maar ook in Boskoop is een oude ambacht bij de boomkwekerijen uitgegroeid tot een eigen economie, dat internationaal op de kaart staat op het gebied van boomsierteelt.
5.1 Historische basis “Het gebied draait om kwaliteit boven kwantiteit en genieten van de natuurlijke omgeving, dit gaat hand in hand met gezonde en ‘eerlijke’ voeding”
5. Verbonden door water
Van nature is het karakteristieke polderlandschap doordrenkt van water, het water dat onlosmakelijk met Nederland verbonden is. Het fort ligt precies op de kruising van historisch belangrijke vaarwegen, de Oude Rijn en de Enkele en Dubbele Wiericke. Vervoer over water is eeuwenlang de meest betrouwbare en meest efficiënte manier van transport geweest. De gehele infrastructuur en bebouwing van het gebied heeft zich dan ook gevormd rond de vaarwegen. Het netwerk van vaarwegen in het gebied wordt gevormd door de vele sloten en vaarten die door het verkavelde polderlandschap lopen. De Oude Rijn vormt als blauwe ader de verbinding tussen het oosten en westen van het Groene Hart en via de enkele/ dubbele Wiericke kan het landschap van noord naar zuid worden beleefd. De waterwegen waren door de jaren heen een betrouwbare doorgaande route in het gebied, waarover vele streekproducten werden vervoerd naar andere steden en delen van het land. Nu biedt het uitgebreide waternetwerk kansen om het gebied vanaf en langs het water te beleven en om de verschillende unieke kenmerken in het gebied met elkaar te verbinden. Niet alleen over water, want ook de vele oeverwallen, dijken en smalle tiendwegen leiden je op de fiets of te voet langs de vele uiteenlopende dorpen in de omgeving. Vooral de dorpen langs de Oude Rijn kenmerken zich door een lange lint aan bebouwing langs de kronkelende waterweg. De jaagpaden langs het water, waar vroeger de mensen en paarden liepen om schepen op spierkracht voort te trekken, zijn nu fiets- en wandelpaden. De gebruikers treden letterlijk in de voetsporen van de zwoegende schippers en maten. Het toevoegen van pleisterplaatsen langs het recreatieve netwerk van fietspaden maakt het gebied nog meer toegankelijk voor dagrecreatie. Deze rustplekken voor een versnapering en ontspanning, eventueel met servicevoorzieningen voor elektrische fietsen, biedt kansen om een bredere doelgroep naar het gebied te trekken.
5.3 Omgeving binnen bereik
5.2 Verbindend netwerk Het uitgebreide waternetwerk in het gebied is bij uitstek geschikt om het recreatieve aanbod beter op elkaar aan te sluiten, het onderling verbinden van bestaande routenetwerken is hierbij cruciaal. De veerpontverbinding, ter hoogte van het fort, verbetert de verbinding tussen het noordelijke en zuidelijke deel van de Oude Rijn en biedt kansen voor nieuwe routes in het gebied. Het ontbreken van een uitgebreid routenetwerk ten noorden van de Oude Rijn kan worden opgevuld met bijvoorbeeld struinpaden en polsstokverbindingen in het verkavelde polderlandschap om de natuur niet sterk aan te tasten. Het realiseren van doorvaartmogelijkheden van Gouda naar Midden-Holland biedt een kans om de bestaande waterwegen beter op elkaar aan te laten sluiten. Het waternetwerk kan naast een verbinding van het huidige aanbod ook een onderlegger zijn voor nieuwe arrangementen om te wandelen, fietsen en varen, maar ook voor spannende zaken als polder- safari’s. Het ‘blauwe’ karakter van de Groene Ruggengraat, met kleine waterlopen die de aantrekkelijke plassen met natuurgebieden in de omgeving verbindt, maakt de het gebied bij uitstek geschikt om te verkennen met kano of fluisterboot.
Het Wierickegebied is door de centrale ligging een prima uitvalsbasis voor verkenningstochten in het Groene Hart. Zo ligt de historische handelsstad Gouda op fietsafstand. Een middelgrote en veelzijdige stad met vele verhalen. Ook de historische vestingstad Woerden is een mooi reisdoel. Elke plek in het gebied kent zijn eigen ambachten, verhalen en streekproducten die ontdekt kunnen worden. De Reeuwijkse en Nieuwkoopse Plassen hebben weer hun eigen aantrekkingskracht met waterrecreatie, horeca en natuurbeleving. Delen van de Oude- en Nieuwe Hollandse Waterlinie liggen op fietsafstand. De landelijk bekende attracties als Vogelpark Avifauna en het Archeon in Alphen aan de Rijn nemen de bezoekers mee in de natuurbeleving en de historie van het gebied. Ook de nog te ontwikkelen attractie Castellum Hoge Woerd in de Meern biedt kansen voor de historische beleving en meerdaagse recreatie in het gebied. Ook in dit ruimere verband is het waternetwerk de aangewezen manier om alle parels in het gebied met elkaar te verbinden en om het prachtige historische landschap te beleven.
6. Wat heeft u eraan? Het Regionaal Beeldverhaal is een instrument om de recreatieve ontwikkeling in het gebied te ondersteunen. Het vormt een leidraad voor partijen die dezelfde doelen nastreven binnen het gebied, waar mogelijkheden ontstaan om samenwerkingen met elkaar aan te gaan. Om meer concreet te worden, het beeldverhaal biedt een houvast om vanuit de kwaliteiten en kansen in het gebied (nieuwe) initiatieven te ontwikkelen. Een belangrijk onderdeel is het ondersteunen van initiatieven en het beschikbaar stellen tekst- en beeldmateriaal voor partijen in het gebied.
6.1 Praktische beeld- en tekstbank
De praktische en direct bruikbare elementen van het beeldverhaal zijn gebundeld in een openbaar toegankelijke online beeld- en tekstbank, te vinden via hartvanhetgroenehart.nl. Deze elementen kunnen ondernemers en organisatoren kosteloos gebruiken om nieuwe producten en arrangementen te ontwikkelen en deze vervolgens via de eigen website en promotiemateriaal te presenteren.
6.2 Ondersteuning van initiatieven Het ontwikkelde beeldverhaal is gericht op de kernwaarden van het gebied en de kansen die in het gebied te ontdekken zijn, het geeft inzicht in de (on)mogelijkheden en dient als inspiratie voor nieuwe ontwikkelingen die zich voordoen. Belangrijke uitgangspunten voor recreatieve ontwikkelingen zijn: het behoud en de ontwikkeling van de cultuurhistorische waarde van het gebied, het tot leven brengen van ‘verborgen verhalen’ en het verbinden en stimuleren van een actiever gebruik van het waternetwerk. In 2011 zijn er twee bijeenkomsten georganiseerd om het Regionaal Beeldverhaal te vormen en kansen te ontdekken die in het gebied spelen. In 2012 zet Op Koers!, in opdracht van de Provincie Zuid-Holland, een volgende stap om recreatieve ontwikkelingen in het gebied te stimuleren en hiervoor concreet een aantal projecten te begeleiden. Er zijn zeven initiatieven aangewezen als kansprojecten, die actief worden begeleid om van kans uit te groeien tot concreet project. Voor elk project worden er partijen bij elkaar gebracht die hier een belang in herkennen en een bijdrage willen leveren aan de ontwikkeling. Bureau Op Koers! ondersteunt de initiatieven in het gebied, bijvoorbeeld in het ontwikkelen van arrangementen, creëren van draagvlak of het begeleiden van financieringsmogelijkheden. Het beeldverhaal is een doorlopend project, waarin juist ook ruimte is voor het ondersteunen van nieuwe initiatieven uit het gebied. Bureau Op Koers! komt graag in gesprek met initiatiefnemers die een bijdrage willen leveren en het aanbod van recreatie in het gebied willen versterken. Vanuit het beeldverhaal ondersteunt Op Koers! initiatiefnemers graag om het initiatief door te ontwikkelen.
7. Kansprojecten in ontwikkeling In het proces van de ontwikkeling van het Regionaal beeldverhaal Wierickerschans zijn zeven kansprojecten benoemd die een positieve bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren en verbreden van het kwalitatieve aanbod van toerisme en recreatie in het doelgebied. De afzonderlijke projecten worden ondersteund en begeleid, met als doel om deze kansen te begeleiden naar concrete projecten. Voor elk deelproject worden relevante partners benaderd om vanuit een gezamenlijke ambitie het project te ondersteunen en de mogelijkheden voor realisatie te onderzoeken.
Een belangrijk uitgangspunt binnen de begeleiding van de projecten is dat realisatie van de projecten niet het doel is, maar dat het juist het doel is om de kansprojecten te verbinden met de directe omgeving en tevens met het fort als schakelpunt voor recreatie in de regio. De verbinding van de kansprojecten met de omgeving is belangrijk om het uiteindelijke resultaat te laten aansluiten op het recreatieve aanbod in de regio, om de eenheid en samenhang tot elkaar in de regio te versterken.
7.1 Ontdekken vanuit Boskoop Boskoop, van oudsher het centrum voor de sierteeltsector, trekt als bestemming een gerichte doelgroep naar de streek. Met vaartochten en excursies komen bezoekers langs bij de vele kwekerijen in Boskoop en ontdekken op deze manier de sierlijke en internationaal bekende sierteeltsector. Ook de Proeftuin van Holland, een informatief en educatief centrum voor en over de sierteelt, laat bezoekers de streek ontdekken en kan zich ontwikkelen als showcase voor de Boskoopse sierteelt. Kansen ontstaan er in Boskoop door een verbinding te leggen met de directe omgeving van het Boskoopse sierteeltcentrum. Bijvoorbeeld in de vorm van (nieuwe) vaarroutes, maar ook door het ontwikkelen van arrangementen richting andere attracties in de omgeving, zoals Fort Wierickerschans.
7.2 Recreatieboulevard Reeuwijkse Hout Aan de rand van de Reeuwijkse plassen zal een aantrekkelijke recreatieboulevard worden ingericht, dat zich moet ontwikkelen tot een grootschalig recreatief transferium in het Groene Hart. De unieke natuurwaarden in de Reeuwijkse Hout vormen het uitgangspunt van de ontwikkelingen en de invulling van recreatie is gerelateerd aan actieve natuurbeleving en buitenrecreatie. Het huidige recreatieve aanbod van wandelen, watersport, zwemmen en strand wordt met de recreatieboulevard aangevuld met onder meer wellness, verblijfsrecreatie in ecolodges, specifieke retail en natuur- en waterbeleving.
Het verbinden van Fort Wierickerschans, als historische attractie dat symbool staat voor de karakteristieke omgeving, met de ontwikkeling van recreatieboulevard Reeuwijkse Hout staat centraal. Door in een vroegtijdig stadium beide recreatieve knooppunten met elkaar te verbinden, kan het recreatieve routenetwerk over land en water zowel op mentale als op fysieke wijze worden bevorderd.
7.3 Zichtbare Oude Hollandse Waterlinie Een gezonde manier om het landschap in alle puurheid te ontdekken is via het Oude Hollandse Waterliniepad. Over vele graskades, talloze dijken en boerenlandpaden loopt deze route langs sluizen, verdedigingswerken en andere overblijfselen van dit verborgen wapen in het polderlandschap. Elke plek kent zijn eigen verhaal, wat uitdaagt om via digitale media verteld te worden. Het organiseren van rustplaatsen, restaurants en overnachtingsmogelijkheden langs het wandelpad biedt kansen voor recreatie in de natuurlijke en open omgeving van het landschap. Het vormen van recreatieve arrangementen langs het Oude Hollandse Waterliniepad, waar bezoekers het verhaal van de geschiedenis kunnen (her)beleven, biedt kansen voor een actief project. Het beleven kan digitaal worden ingezet, als ook op fysieke locaties.
7.4 Publieksfunctie Fort Wierickerschans De ontwikkeling van het Fort Wierickerschans tot recreatief knooppunt in het Hart van het Groene Hart valt of staat met de mogelijkheid voor individuele bezoekers om het fort te beleven. De Arrangementenfabriek kan hier een eerste aanzet tot zijn, waarbij individuele bezoekers het fort en de regio kunnen ontdekken. De ontwikkelde aanlegvoorzieningen en parkeerfaciliteiten naast het fort bieden kansen om een brede doelgroep het fort te laten ontdekken. De aanwezigheid van historische informatie en spannende verhalen voor kinderen en volwassenen kan het aanbod op het fort verbreden en helpen om het fort als uitvalsbasis voor recreatie in de omgeving te versterken. Op termijn kan een horecavoorziening op het fort een waardevolle toevoeging vormen, in de richting van een levendige en publiektoegankelijke bestemming. De mogelijke ontwikkeling van een ‘Melksalon’ op het fort kan, als een hip & trendy horecavoorziening, bijvoorbeeld voorzien in de publieke behoefte van een toegankelijke en recreatieve locatie in het Hart van het Groene Hart.
7.5 Wierickegebied: museaal landschap In de plannen voor de ontwikkeling van het fort wordt ook de omgeving meegenomen om het hele gebied als uniek museum te kunnen beleven. Een educatief polderlandschap en landschapsboerderijen dragen hierin bij om het oude karakteristieke boerenbestaan zichtbaar terug te brengen in de omgeving. In het gebied rondom het fort kunnen bestaande boerderijen worden opengesteld voor recreatieve en educatieve activiteiten met bijvoorbeeld een varkenskampje, hoogstamboomgaard, kippenloop, pluk- en moestuin en een boerentuin. Op de te bezoeken landschapsboerderij(en) vindt ook promotie en verkoop van streekproducten plaats en in combinatie met smokkelroutes kan het boerenbestaan voor het publiek zichtbaar worden gemaakt. Dit kan bijvoorbeeld in een te ontwikkelen schuilhut bij de Oukoopse Molen, op informatieborden over de veenwinning bij de Put van Kruijt of in een te ontwikkelen veldschuur met voorzieningen voor het overstappen van de Enkele naar de Dubbele Wiericke. Ook het herstellen en beleefbaar maken van de Oude Hollandse Waterlinie kan, door het periodiek onder water zetten van de inundatievlakte, onderdeel zijn van dit educatieve landschap en tegelijkertijd positief bijdragen aan de waterberging in het gebied. Een combinatie kan worden gelegd met de ontwikkeling van de Groene Ruggengraat, om de nu nog versnipperde natuurgebieden in Laag Nederland met elkaar te verbinden. In eerste instantie had het project enkel een ecologische doelstelling, maar door het gebrek aan draagvlak is deze doelstelling uitgebreid met doelen als: versterking van de landbouw, een duurzaam systeem voor het waterbeheer en recreatief gebruik van het veenweidelandschap.
7.6 Vloeiend verbinden Het uitgebreide waternetwerk door het gebied is kenmerkend voor de omgeving van het Fort Wierickerschans. Via de Oude Rijn, de enkele/dubbele Wiericke en de vele vaarten, sloten en plassen kan het recreatief aanbod in de omgeving uitstekend met elkaar worden verbonden. Het realiseren van doorvaartmogelijkheden van Gouda naar Midden-Holland wordt door de gemeente Bodegraven-Reeuwijk bijvoorbeeld aangegeven als kans om de bestaande waterwegen beter op elkaar aan te laten sluiten. De aansluiting van het waternetwerk kan ook de verbinding tussen het noordelijke- en zuidelijke deel van de Oude Rijn verbeteren, waarbij er nu in het noordelijke gebied nauwelijks een routenetwerk ontwikkeld is. Het zuidelijke gebied van de Oude Rijn kan verder worden uitgebreid door de Reeuwijkse plassen te verbinden met vaarwegen als de Oude Rijn. Enkele drempels in de richting van een gewenst eindresultaat is het beter aansluiten van bedieningstijden van sluizen en het overwinnen van het particulier eigendom rondom het netwerk van sloten en vaarten. Het waternetwerk kan naast een verbinding van het huidige aanbod ook een onderlegger zijn voor nieuwe arrangementen om te wandelen, fietsen, maar ook voor spannende zaken als poldersafari’s. Het benutten en verbeteren van de verbindingen over de vaarwegen biedt veel kansen, met als uitgangspunt om het recreatief aanbod in de regio beter met elkaar te verbinden. Daarnaast staat ook het stimuleren/promoten van waterrecreatie in de regio centraal.
7.7 Pilotproject GroeneHartslag Bureau GroeneHartslag heeft als doel om de natuur in te zetten voor ontspanning en recreatie. Bij persoonlijke- en teamcoaching wordt de natuurlijke omgeving als metafoor ingezet bij activiteiten om een ontwikkeling, verandering of bewustwordingsproces op gang te brengen. Met de activiteiten wordt ingespeeld op de trend van gezond leven en bewegen in de gezonde buitenlucht. Het bureau start met de activiteiten op dit moment vooral nog vanaf de Reeuwijkse Hout en in het Reeuwijkse plassengebied, maar zij willen graag de verbinding leggen met het fort en waar mogelijk ook de noordzijde van de Oude Rijn invullen met activiteiten. Het fort willen zij graag betrekken bij hun activiteiten om het gebied in het geheel als decor aan te kunnen bieden in arrangementen.
Als start- en eindpunt kan het fort fungeren in diverse groepsarrangementen, waarbij er horeca, rondleidingen en rondvaarten bij het fort worden afgenomen. GroeneHartslag zoekt daarnaast samenwerking met andere partijen om win-winsituaties te creëren. In samenwerking met Staatsbosbeheer worden er educatieve en actieve activiteiten worden gecombineerd en wordt er een actieve bijdrage geleverd aan natuuronderhoud in het gebied. Het bureau richt zich niet alleen op het profiteren van de natuurlijke omgeving, maar wil ook nadrukkelijk bijdragen om deze natuur te behouden en te ontwikkelen. GroeneHartslag ontwikkelt zich daarmee als aanjager voor landschappelijk verantwoord ondernemen.
www.hartvanhetgroenehart.nl
www.hartvanhetgroenehart.nl
