DIT IS EEN UITGAVE VAN

Colofon

DIT IS EEN UITGAVE VAN Stichting Maatschappij en Onderneming Lange Voorhout 92 2514 EJ Den Haag Telefoon: +31(0)70 3528 528 Email: [email protected] Redactie: Simone Langeweg Tekst- en Communicatieadvies SMO-begeleider: M. de Rooij Omslag ontwerp: Thomasbijen.com DTP en illustraties: Thomasbijen.com Druk: Ten Brink B.V., Meppel ISBN: 978-90-6962-247-7 Bestelnummer: 0363 SMO-2014/2 © Stichting Maatschappij en Onderneming 2014 Niets van deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder de voorafgaande toestemming van de uitgever en andere auteursrechthebbenden. SMO is niet aansprakelijk voor gegevens die door derden werden verstrekt.

SMO COMMUNITY LID Wij nodigen u graag uit om SMO community lid te worden voor € 49,50 per jaar. U ontvangt dan automatisch reeds verschenen publicaties uit het kalenderjaar en de nieuwste publicatie, evenals de uitnodigingen voor door SMO georganiseerde bijeenkomsten. Als SMO community lid bent u sterk betrokken bij onze stichting en blijft u op de hoogte van ontwikkelingen in maatschappij en bedrijfsleven. Voor het Jong SMO-lidmaatschap (tot 25 jaar) geldt een aangepast tarief van €25,00 per jaar. Aanmelden kan op de website www.smo.nl of u kunt bellen met de ledenadministratie: +31(0)70 3528 528. SMO publiceert gefundeerde analyses, bundelingen en reviews op het raakvlak van maatschappij en onderneming, onder de pijlers: Zorg & Welzijn, Innovatie & Ondernemerschap, Onderwijs & Wetenschap en Arbeidsmarkt. Deze SMO-analyse valt onder de pijler Arbeidsmarkt.

Inhoudsopgave

TEN GELEIDE

7

Hendrik Halbe I. INTRODUCTIE

11

Lucas Meijs II. VAN BURGERKRACHT NAAR VRIJWILLIGERSWERK 1. Burgerkracht uit de schaduw van de verzorgingsstaat

23 24

Nico de Boer 2. Vrijwillige energie

34

Lucas Meijs 3. Nieuwe manieren om vrijwilligerswerk te organiseren

44

Eva van Baren en Lucas Meijs 4. Het inzetten van vrijwilligerswerk voor samenleving,

56

organisatie en individu Lonneke Roza en Lucas Meijs III. GELD: DONATIES EN VERMOGENSFONDSEN 5. Geven in Nederland; de terugkeer van particulier initiatief

67 68

in de Nederlandse verzorgingsstaat Theo Schuyt 6. De acht motieven voor geefgedrag: Waarom geven mensen

76

geld aan goede doelen? Pamala Wiepking en René Bekkers 7. Vermogensfondsen als financier van publieke doelen

86

Michiel de Wilde en Lucas Meijs IV. UITGELEIDE

107

Eigen kracht, verantwoordelijkheid en opdrachtgeverschap

108

Lucas Meijs en Mark Molenaar LITERATUUR

115

OVER SMO

125

OVER DE AUTEURS

127

SMO-PUBLICATIES

133

Filantropie in Nederland: De rol van vrijwilligerswerk en het geven van geld in de participatiesamenleving

Ten geleide Hendrik Halbe

Koning Willem Alexander leek tijdens de troonrede van 2013 een nieuw begrip te introduceren: de participatiesamenleving. Een samenleving waarin burgers meer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven en hun eigen omgeving. Het werd het woord van het jaar en belangrijker nog, het ontketende een discussie over veranderingen in de klassieke verzorgingsstaat. De nadruk kwam daarbij te liggen op de ogenschijnlijke tegenstelling van de alom aanwezige overheid versus de individueel verantwoordelijke burger, alsof er niet nog vele tinten grijs verscholen liggen tussen dat zwart-witdenken. Zo werd het particulier maatschappelijk initiatief al dan niet met opzet over het hoofd gezien. Een opmerkelijk gegeven, aangezien Nederland bij uitstek het land is waar het particulier initiatief springlevend was, en nog altijd is. Koning Willem Alexander muntte vorig jaar met overtuiging de term, maar het is waarschijnlijk juister te zeggen dat de traditionele Nederlandse civil society zich aan het heruitvinden is. In de huidige maatschappij gaat filantropie verder dan het bijhouden van ouderenhofjes en het faciliteren van armenzorg. De moderne liefdadigheid bestrijkt een breed terrein dat zich uitstrekt van natuur- en cultuurbehoud tot het stimuleren van de kenniseconomie. Filantropie is in Nederland big business. Uit het onderzoek ‘Geven in Nederland’ van de Vrije Universiteit blijkt dat er € 4,3 miljard per jaar in omgaat. Het is privaat geld dat in de breedste zin van het woord bedoeld is voor het algemeen nut. Individuen, huishoudens, fondsen, loterijen en bedrijven dragen op die manier in royale mate bij aan allerlei maatschappelijke en goede doelen. Nederlanders stellen niet alleen geld ter beschikking, net zo essentieel is de tijd die ze erin steken. Steeds meer ondernemingen hebben aandacht voor werknemersvrijwilligerswerk om zij die zich inzetten voor maatschappelijke projecten zo goed mogelijk te kunnen ondersteunen. Tijd en geld zijn de cruciale aspecten die centraal staan in deze publicatie, die tot stand gekomen is op aandragen van Vereniging NOV en Gilde Nederland. Beide organisaties wezen SMO op het niet te onderschatten belang van filantropie voor onze (participatie)samenleving. In deze bundel informeren we onze doelgroep en zoeken we aanknopingspunten voor een - ook in de toekomst - stevig gestutte filantropische sector.

7


Nu de overheid zich op vele vlakken lijkt terug te trekken, rust er immers meer gewicht op haar schouders. Speciale dank gaat uit naar de onafhankelijke onderzoekers, de onderzoekers van de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit Rotterdam en de onderzoekers van het Center for Philanthropic Studies van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Wie hun bijdragen aan deze publicatie leest kan altijd participeren, op z’n minst in de discussie.

Hendrik Halbe Directeur Instituut SMO Den Haag, juni 2014

8

9


10

I

INTRODUCTIE

I. Introductie Lucas Meijs

Al een aantal jaren is de boodschap duidelijk: de Nederlandse samenleving moet en gaat publieke problemen aanpakken met minder overheid en meer markt en meer civil society. Daar zijn zowel (hopelijk) tijdelijke verklaringen (budget) voor als fundamentele (vergrijzing, toenemende diversiteit). Zeker de toenemende diversiteit van de vraag naar dienstverlening – iedere burger wil maatwerk – vergroot de nadruk op markt en civil society als aanbieders van diensten. Een civil society die zelf diensten kan leveren, moet losser komen van de overheid en daar zijn dus meer zelfstandige middelen voor noodzakelijk. In deze SMO-bundel staan deze zelfstandige eigen middelen centraal, ofwel: filantropie. Filantropie wordt breed gedefinieerd als ‘private activiteiten voor de publieke zaak’ (Payton, 1988), in de vorm van zowel geld als tijd. Filantropie gaat om ‘sociale verandering’ vanuit een particulier perspectief, dus per definitie niet in lijn met de mening van de meerderheid of van de overheid. Filantropie is dus echt anders dan subsidie. Immers, het geven van donaties of het doen van vrijwilligerswerk is een vrijwillige daad, in tegenstelling tot de verplichte belastingen of de dienstplicht. En de keuze voor het doel waaraan iemand geeft, maakt de gever zelf en niet een verkozen parlement. Zoals bekend heeft Nederland een duidelijke traditie in filantropie, of, in oude termen, ‘particulier initiatief’. Door het unieke Nederlandse systeem van verzuiling, verstatelijking en een daardoor oplopende overheidsfinanciering, zijn de Nederlandse civil society en de non-profitsector gewend geraakt aan (of verwend geraakt door) financiering via de belastingen. Dit is een financiering via indirecte solidariteit, waarbij het onderhouden van de onderliggende legitimiteit van die solidariteit door maatschappelijke organisaties is uitbesteed aan de overheid (RMO, 2010; 2013a). De noodzaak om een traditie te ontwikkelen en te onderhouden van filantropisch geld geven voor organisaties in het maatschappelijk middenveld en de civil society was dus simpelweg niet of nauwelijks aanwezig. Daarentegen is vrijwilligerswerk, het geven van tijd, wel onderdeel van het beleid van organisaties gebleven. Het vermoeden bestaat dat er waarschijnlijk een grote, nog niet gebruikte reserve van filantropie, zowel in tijd als geld, aanwezig is in Nederland (Hustinx et al., 2007; Tonkens, 2010).

13

DIT IS EEN UITGAVE VAN

Recommend Documents