-1-
-2-
-3-
Inleiding bij het activiteitenverslag 2012 In 1997 werd de agrarische natuur- en milieuvereniging Leusder Horstee opgericht. In 2012 vierden we ons 15 jarig bestaan. De naam is intussen veranderd in Vallei Horstee, het werkgebied is uitgebreid en het aantal projecten en activiteiten is flink toegenomen. Dit verslag geeft een overzicht van de activiteiten van het afgelopen jaar. Een jaar waar het bestuur met trots op terug kijkt. Door de inzet van boeren en vrijwilligers hebben we veel mooie initiatieven kunnen uitvoeren. Onze dank gaat uit naar iedereen die hieraan een bijdrage heeft geleverd. Met het project Duurzaam Bodembeheer tonen we aan dat efficiënte en economische landbouw hand in hand kunnen gaan met goede milieuprestaties. Al 160 melkveehouders hebben samen met adviesbureaus en mengvoerbedrijven de mineralenkringloop in beeld gebracht en geoptimaliseerd. De boerenwerkklassen die we organiseren hebben een heel ander doel. Leerlingen van middelbare scholen maken kennis met landbouw en platteland door zelf mee te helpen op de boerderij. Voor deze jongeren is het vaak een unieke ervaring. Dit verslag geeft een overzicht van deze en vele andere activiteiten aan de hand van beelden met een korte toelichting. We hopen dat het u aanspreekt en ontmoeten u graag in de toekomst om samen te werken aan een duurzame landbouw en een duurzaam platteland. Namens het bestuur van Vallei Horstee, Henk Davelaar, Voorzitter
Agrarische natuur- en milieuvereniging
Vallei Horstee Postbus 33 3790 CA Achterveld
[email protected] www.valleihorstee.nl
Bestuur Vallei Horstee: Henk Davelaar voorzitter Janita van de Lagemaat-Dekker secretaris Dirk Jan Bleijerveld penningmeester Marie Voskuilen-Blom bestuurslid Gijs Apeldoorn bestuurslid Koos Gondelach bestuurslid Henk de Kruijf bestuurslid Ago Salverda bestuurslid Hans Veurink coördinator Gert Jan Elbers adviseur
-4-
-5-
Duurzaam Bodembeheer Dit project laat zien dat Vallei Horstee in de 15 jaar van haar bestaan is uitgegroeid tot een serieuze partner voor bedrijfsleven en overheid die voor grote projecten verantwoordelijkheid kan nemen. Via het project Duurzaam Bodembeheer wordt de mineralenkringloop op melkveebedrijven onder de loep genomen. Zo kan de bemesting, het graslandmanagement en het rantsoen worden geoptimaliseerd. De provincies Utrecht en Gelderland steunen het project vanwege de duurzaamheid en betere mineralenbenutting. Voor het Waterschap Vallei en Veluwe is vooral het effect op de waterkwaliteit van belang. De melkveehouders zelf letten, naast de milieuvoordelen, uiteraard ook op de bedrijfseconomische effecten. Vaak blijken deze samen op te gaan. Zo werd in 2011 berekend dat 80 melkveehouders die met de BEX (Bedrijfsspecifieke Excretie) deelnamen aan het project, gezamenlijke een extra ruimte bleken te hebben om 1000 koeien te houden. Het aantal deelnemers in 2012 was 160 en zal boven de 200 uit te komen. Het project loopt tot mei 2014. Naast individuele bedrijfsanalysen, worden er in het project veel groepsactiviteiten georganiseerd. Er zijn 6 studiegroepen gevormd. Verder zijn er regelmatig excursies en demonstraties. Onder leiding van bodem- en graslandspecialisten zijn veldexcursies gehouden over organische stofgehaltes, graskwaliteit en bodemstructuur. De kracht van het project zit vooral in de sterke samenwerking met vele partners. Bijzonder is dat alle mengvoederbedrijven die actief zijn in het gebied, hun medewerking verlenen.
-6-
Bloemrijke akkerranden Sinds 2010 is Vallei Horstee actief met akkerrandenbeheer. Gestart werd met een provinciaal project dat op flora en fauna was gericht. In 2011 werd dit beëindigd door provincie waarop het randenbeheer via het landelijke demonstratieproject “Bloeiend Bedrijf” werd voortgezet. In 2012 deden er 25 boeren mee die gezamenlijk ongeveer 28 kilometer aan bloemrijke randen hebben ingezaaid. Het doel van Bloeiend Bedrijf is om de zogenaamde agrobiodiversiteit te bevorderen: de randen trekken nuttige insecten aan die luizen en andere schadelijke soorten als voedsel gebruiken. Daardoor hoeft er minder vaak gespoten te worden. De randen zijn ook nuttig voor flora en fauna. Vele soorten vlinders, bijen, vliegen, zweefvliegen en andere insecten hebben er van geprofiteerd. Ook voor vogels en diersoorten boden de randen voedsel en beschutting. Een enthousiaste groep `Groene vrijwilligers´ heeft de monitoring verzorgd en een uitgebreid verslag gemaakt met alle bevindingen. Dit verslag is beschikbaar via de website van Vallei Horstee. De bloemrijke randen zijn vooral ook een lust voor het oog. Veel mensen spreken hun waardering uit voor het fraaie beeld in het landschap.
-7-
Uilen en Zwaluwen De werkgroep Uilen en Zwaluwen bestaat uit ongeveer 35 vrijwilligers die zich vooral bezig houden met vier belangrijke erfvogels in ons gebied: de boerenzwaluw, de huiszwaluw, de steenuil en de kerkuil. Deze soorten hebben het vaak moeilijk omdat veel geschikte boerenerven verdwijnen. In 2012 kwamen de zwaluwen opvallend laat terug uit Afrika en ook in kleinere aantallen. Waarschijnlijk zijn er door voedselschaarste in het overwinteringsgebied, veel zwaluwen de winter niet door gekomen. Zowel van de boerenzwaluw als van de huiszwaluw telden de vrijwilligers ongeveer 15% minder nesten dan in 2011. Bij de boerenzwaluw past dit in de trend: in ons gebied daalt hun aantal in de laatste jaren. Het aantal huiszwaluwen was in voorgaande jaren stabiel. Hopelijk wordt in 2012 de weg omhoog weer gevonden. De vrijwilligers geven adviezen aan erfbewoners om de omstandigheden voor de erfvogels te verbeteren. Voor huiszwaluwen worden soms kunstnestjes geplaatst en ieder jaar worden er op geschikte plaatsen nestkasten geplaatst voor kerkuilen en steenuilen. De werkgroep heeft met steun van drukkerij Patria een stalkaart uitgegeven. Op deze kaart kunnen erfbewoners zelf wetenswaardigheden noteren over hun zwaluwen, zoals de datum van terugkeer in het voorjaar en het aantal nesten. Meer informatie is te vinden in het jaarverslag van de werkgroep dat beschikbaar is via de website van Vallei Horstee.
-8-
Boerderij Groot Zandbrink De Rijksmonumentale boerderij Groot Zandbrink ligt op een unieke plaats in het landschap. Samen met de eigenaar Stichting De Boom ontwikkelt Vallei Horstee een plan om de boerderij een nieuwe bestemming te geven als groen activiteitencentrum. Hier kunnen straks educatieve programma’s worden aangeboden voor scholen. Leerlingen maken kennis met het boerenwerk en kunnen zelf de handen uit de mouwen steken. Op Groot Zandbrink zijn ook verschillende vrijwilligersgroepen actief met het beheer van de boerderij, het erf en de akkers. Bijzonder is de collectie van de Stichting Behoud Oude Werktuigen. Het betreft oude landbouwwerktuigen uit de periode 1850 tot 1950 toen het land nog met paarden werd bewerkt. Het de bedoeling om de werktuigen in de toekomst zoveel mogelijk in de praktijk te gebruiken, zodat Groot Zandbrink een ‘levend museum’ kan worden. De historie van de boerderij gaat terug tot in de middeleeuwen en de archeologie en waterbeheersing in de directe omgeving is bijzonder boeiend. Tijdens de rondleidingen over de boerderij wordt hier uitgebreid op ingegaan. Op Groot Zandbrink zal Vallei Horstee ook haar eigen ‘honk’ gaan vormen. Een mooie ontmoetingsplaats en uitvalsbasis voor tal van initiatieven.
-9-
Werkdagen voor bedrijven Voor een vereniging als Vallei Horstee is hulp vanuit het bedrijfsleven, bijvoorbeeld vanuit maatschappelijk verantwoord ondernemen, altijd welkom. In 2012 zijn er weer verschillende leuke projecten geweest. Tijdens de landelijke werkdag van NL-DOET heeft een groep medewerkers van Arcadis het archeologische monument ‘De Spiekerbelt’ helemaal opgeknapt. Bramen, brandnetels en houtopslag werden verwijderd en de gracht die vol lag met oude bladresten, werd schoon geharkt. Later in de zomer heeft een groep medewerkers van Rabobank Amersfoort geholpen om het erf op te ruimen. Verder werden de planken van een hooiberg gesloopt en ontdaan van spijkers. Langs de randen van de akkers en graslandpercelen werd alle opslag van onkruid en struiken verwijderd. Bijzonder leuk was de ondersteuning die werd gekregen tijdens het evenement “Haring happen”. Vallei Horstee mocht van de Rabobank een vissersbootje in ontvangst nemen met een bijbehorende geldprijs van 200 euro voor het initiatief Groot Zandbrink.
- 10 -
Huiszwaluwtil Woudenberg In het voorjaar 2012 heeft de bouwgroep Groot Zandbrink een tweetal huiszwaluwtillen gebouwd in opdracht van de gemeente Woudenberg. De huiszwaluw maakt een nest normaal gesproken onder witte dakranden van huizen. Die randen zijn er tegenwoordig minder dan vroeger en het gebeurt ook dat mensen de nesten verwijderen. Een huiszwaluwtil kan dan een alternatief bieden. Het is een zeshoekig dakje op een paal van 5 meter hoog, met aan de onderkant witte randen waar een huiszwaluw prima een nest tegen aan kan plakken. De twee Woudenbergse tillen staan aan de rand van een nieuwe woonwijk, in een fraaie groenstrook. In de omgeving komen huiszwaluwen voor en boven de waterplassen waar de tillen vlak naast staan, zijn regelmatige foeragerende huiszwaluwen te zien. We hopen dat ze in 2012 al vertrouwd zijn geraakt met de nieuwe broedplekken en er in 2013 hun nesten gaan bouwen. Bij één van de tillen is een lange houten paal geplaatst die met ‘telefoondraden’ is verbonden met de til. Veel mensen kennen het beeld nog van vroeger: grote groepen zwaluwen die de telefoondraden als zit- en rustplaats gebruiken.
- 11 -
Oeverzwaluwen Vallei Horstee was in 2010 winnaar van de landelijke prijs voor boerenlandvogels, uitgeschreven door Vogelbescherming Nederland. Het idee was om zandhopen, die vaak tijdelijk op een boerenerf aanwezig zijn, een stukje af te graven om een steile zijwand te laten ontstaan. Dat is namelijk een geschikte broedplaats voor oeverzwaluwen. Deze vogel maakt het nest aan het eind van een circa 75 cm lange, zelf gegraven gang in het zand. Bij verschillende agrariërs is de afgelopen jaren zo’n tijdelijk wandje voor oeverzwaluwen (een ‘twoevertje’) aangelegd. Op twee plaatsen kan de wand ook goed bekeken worden. Het mooist bij zuivelboerderij Vanelly in Barneveld, waar een kijkhut vlak voor de wand staat. Deze hut is geplaatst door vrijwilligers van IVN Lunteren-Barneveld. Helaas was er in 2012 – in tegenstelling tot voorgaande jaren – slechts één wandje bezet met oeverzwaluwen. Misschien was het ook voor deze soort een minder goed jaar, net als voor de huiszwaluw en boerenzwaluw. Het kan ook dat de oeverzwaluwen als echte pioniers gewoon ergens anders een nog meer geschikte plek hebben gevonden.
- 12 -
Boerenwerkklassen Vallei Horstee biedt een programma “Boerenwerkklassen” aan voor middelbare scholen uit Amersfoort, Barneveld, Veenendaal, Ede en Bennekom. Leerlingen uit de onderbouw volgen een programma van drie dagen waarbij ze verblijven in ons gebied. Ook in 2012 konden we de manege in Achterveld van de familie De Greef weer als uitvalsbasis gebruiken. Tijdens de drie dagen maken de leerlingen kennis met verschillende landbouwbedrijven. Ze helpen mee met melken, voeren, koeien uit de wei halen, kalveren voeren, hooien, afrastering zetten en allerhande andere werkzaamheden. Een deel van de activiteiten wordt uitgevoerd op boerderij Groot Zandbrink. De vrijwilligersgroepen die hier actief zijn, begeleiden de leerlingen bij activiteiten als hooien, vlegelen, hout zagen, etc. Vallei Horstee heeft zich bewust gericht op middelbare scholen. Hiervoor is vaak nog weinig aanbod, de meeste programma’s om met de klas de boer op te gaan, zijn gericht op het basisonderwijs. In Leusden heeft De Schoolsteeg hiervoor al een goed aanbod. Het meerdaagse programma om de leerlingen kennis te laten maken met de landbouw, blijkt bij de scholen goed aan te slaan. Naast kennis en ervaringen opdoen, is het ook goed voor de groepsvorming.
- 13 -
Excursies en demonstraties De naam “Horstee” die bij de oprichting is gekozen duidt aan dat Vallei Horstee vooral ook een plek wil zijn om elkaar te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen. Daartoe worden door het jaar heen verschillende activiteiten georganiseerd. Jaarlijks zijn er lezingen vanuit de werkgroep Uilen en Zwaluwen, bij de opening van de huiszwaluwtil in Woudenberg werd deze verzorgd door Marjos Mourmans van het adviesbureau Zwaluwen. Meer gericht op de agrarische leden zijn demonstraties over graslandopbrengst, doorzaaien van grasland of de teelt van snijmaïs onder folie. Ieder jaar organiseert Vallei Horstee een of meer zomeravondexcursies. De algemene ledenvergadering werd in 2012 gecombineerd met een bedrijfsbezoek aan het melkveebedrijf van de familie Van der Wind in Woudenberg. Naast een rondleiding over het bedrijf werd ook ingegaan op de resultaten van het project Duurzaam Bodembeheer. Veel vrijwilligersgroepen organiseren ook hun eigen veldactiviteiten. De werkgroep monitoring akkerranden doet haar inventarisatierondes en de werkgroep Uilen en Zwaluwen organiseert in de periode dat er jonge uilen zijn, vaak een ‘ringavond’. De jonge uilen worden dan gemeten en gewogen en geringd door Marc van Leeuwen van de Kerkuilenwerkgroep Utrecht.
- 14 -
Tuingroep Groot Zandbrink In het voorjaar van 2012 hebben de tuinen van Groot Zandbrink een hele facelift ondergaan. De voortuin van de boerderij is omgetoverd tot een fraaie siertuin en de groentetuin blijkt al heel wat kolen, bonen, sla, andijvie en vele andere groentes voort te brengen. De tuingroep bestaat uit enthousiaste vrijwilligers die de tuinen beheren op een manier die past bij het karakter van de boerderij. In het weitje achter de groentetuin zijn hoogstam fruitbomen geplant. De tuinschuur, met een asbest dak en in slechte staat, zal opnieuw worden opgebouwd. Naast gebruik voor de tuin zal hier ook een ruimte komen om bijenkasten te plaatsen en een educatieve ruimte. De opbrengst aan groentes uit de tuin vindt deels aftrek in de vrijwilligersgroepen. Verder gaat er meestal op de vrijdag een deel van de groentes naar de Voedselbank Leusden/Amersfoort.
- 15 -
Akkers voor wintervogels Veel akkervogel hebben het in de winter moeilijk om voldoende voedsel te vinden. Vroeger waren er veel meer graanstoppelvelden en ruigtes aanwezig, waar altijd nog wel een zaadje te pikken was. In de huidige landbouw zijn die vrijwel verdwenen. Vallei Horstee heeft de afgelopen twee jaar meegewerkt aan een proef van het Wageningse onderzoeksinstituut Alterra, waarbij graanakkertjes zijn ingezaaid met als doel om in de winter voedsel te bieden voor de akkervogels. Het graan wordt dus niet geoogst, maar blijft in de winter op het land staan. In 2011 en 2012 is gebleken dat het effect indrukwekkend is. Zeker in periodes met sneeuw waren er groepen van vele honderden tot wel meer dan 1000 vogels op de akkertjes te zien. In de groepen op akker zagen we groenling, keep, geelgors, vink, rietgors en vele soorten mezen. Het proefproject is in 2012 afgelopen. Op basis van de positieve resultaten zoeken we naar manieren om er een mogelijk vervolg aan te kunnen geven.
- 16 -
Bloemenplukbonnen Vallei Horstee heeft een akker van de gemeente Leusden in gebruik gekregen die naast de Vlinderen Bijentuin is gelegen. De akker wordt jaarlijks ingezaaid met bloemrijke mengsels, zodat vooral de vlinders en bijen er van kunnen profiteren. Helaas heeft de akker lang braak gelegen waardoor de onkruiddruk erg hoog is, maar toch zijn er mooie resultaten zien. De akker moet jaarlijks worden geploegd en opnieuw ingezaaid. Om de kosten van het beheer van de akker te dekken, worden er bloemenplukbonnen verkocht via de VVV Leusden. Mensen met een Bloemenplukbon kunnen iedere zaterdagmiddag terecht op de akker om daar een bosje bloemen te plukken. Overigens is het steunen van het goede doel voor veel mensen een belangrijker argument om een bloemenplukbon te kopen, dan het feitelijk plukken van de bloemen.
- 17 -
Bloemrijke velden Amersfoort In de wijk Vathorst en in de buurt van de snelweg A28 heeft de gemeente Amersfoort verschillende braak liggende akkers die bestemd zijn voor toekomstige woningbouw of bedrijventerrein. In 2012 is op verspreid liggende locaties in totaal ongeveer 12 hectare ingezaaid met een bloemrijk mengsel. Het resultaat was een vaak prachtig gekleurde zee van bloemen. Het inzaaien van de terreinen sloot mooi aan bij het ‘Jaar van de Bij’. De bloemenveldjes trokken duidelijk bijen en vlinders aan en waren een goede manier om de bewoners dicht in hun eigen omgeving attent te maken op de biodiversiteit. In de akkers waren vaak bloemenplukkende en fotograferende mensen te zien. Het vrolijke en kleurrijke beeld werd duidelijk op prijs gesteld. Gezien de vele positieve reacties en de waarde voor flora en fauna, gaat de gemeente Amersfoort ook in 2013 door met dit project.
- 18 -
Gelderse Vallei Trail Het paardenpad Gelderse Vallei Trail is ontwikkeld in opdracht van de gemeente Barneveld. Het is een pad voor ruiters en menners dat voor het grootste deel loopt over onverharde paden op particulier terrein. Uniek in de route is de Voorde, een doorwaadbare plaats door de Barneveldse Beek. Het pad is alleen toegankelijk voor ruiters en menners die beschikken over een abonnement of een dagkaart. Het is alleen een paardenpad, dus wandelaars, fietsers of andere gebruikers mogen geen gebruik maken van de paden van de Vallei Trail. Het beheer van de Vallei Trail wordt uitgevoerd door een werkgroep van Vallei Horstee. Deze vrijwilligers maaien de paden, verrichten snoeiwerkzaamheden, zorgen dat oneffenheden waar nodig hersteld worden, etc. In 2013 zal het pad worden uitgebreid met een brug over de Barneveldse Beek waardoor een rondje gereden kan worden. Mogelijk wordt de route in de toekomst ook uitgebreid in de richting van Leusden.
- 19 -
Vallei Brood Wethouder Joyce van Beek van Leusden heeft op 13 december 2012 het eerste Valleibrood in ontvangst genomen. Ze kreeg het nieuwe streekbrood aangeboden van Vallei Horstee voorzitter Henk Davelaar. Het brood wordt door bakker van de Kletersteeg uit Stoutenburg op de markt gebracht met de slagzin ‘het brood met de minste kilometers’. De hele productieketen speelt zich af binnen een straal van 5 kilometer. Vallei Horstee verbouwt de tarwe op akkers bij Leusden. Het graan wordt gemalen in de monumentale windmolen Den Olden Florus in Terschuur. Na het bakken in Stoutenburg gaat het brood naar verkooppunten in Leusden en Achterveld. Het op de vloer gebakken ronde brood heeft een robuuste en ambachtelijke uitstraling en is zo natuurlijk mogelijk geproduceerd. Valleibrood wordt vanaf nu verkocht bij de C1000 in Leusden, de Spar in Achterveld, landwinkel de Kopermolen in Stoutenburg en landwinkel Vanelly in Barneveld.
- 20 -
Landelijke demonstratieproject Bloeiend Bedrijf
- 21 -
Voorlichtingsactiviteiten Duurzaam bodembeheer
- 22 -
- 23 -
- 24 -
