Inhoud Inleiding 17 Deel 1 Lichamelijke aspecten van groei en ontwikkeling Inleiding 20 1 Het kind 21 1.1 Groei en ontwikkeling 1.2 Prenatale periode 1.3 Groei en ontwikkeling na de geboorte 1.3.1 Lengte 1.3.2 Gewicht 1.3.3 Hoofdomvang 1.3.4 Skeletleeftijd 1.3.5 Gebitsontwikkeling 1.3.6 Psychomotorische ontwikkeling 1.4 Signalering 1.4.1 Huilbaby’s 1.4.2 Wiegendood 1.4.3 Cariës 1.4.4 Bewegingsapparaat 1.4.5 Enuresis en incontinentie 1.4.6 Encopresis 1.4.7 Phimosis 1.4.8 Besnijdenis 1.4.9 Hypospadie 1.4.10 Niet-ingedaalde testes 1.4.11 Spraak en taalontwikkeling
21 23 25 26 29 32 33 34 35 37 37 40 40 40 41 43 44 44 44 45 45
2 De jongere 2.1 Puberteitsontwikkeling 2.2 Lichamelijke problemen in de puberteit 2.2.1 Menstruatie 2.2.2 Pubertas praecox 2.2.3 Pubertas tarda 2.2.4 Houdingsafwijkingen 2.2.5 Oogafwijkingen 2.2.6 Ongevallen 2.2.7 Acne 2.2.8 Eetstoornissen
47
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
47 49 50 50 50 51 53 53 53 54
2.2.9 Suïcide 2.2.10 Secular trend 2.2.11 Psychoseksuele ontwikkeling
56 56 58
61
3 De volwassene
3.1 De vrouw 3.1.1 De overgang 3.1.2 Urine-incontinentie 3.2 De man
61 61 62 62
63
4 De oudere
4.1 Levensverwachting 63 4.2 Het verouderingsproces 64 4.2.1 Theorieën over veroudering 65 4.3 Effecten van veroudering op orgaansystemen en -functies 65 4.3.1 Stofwisseling 65 4.3.2 Ademhalingsstelsel (tractus respiratorius) 65 4.3.3 Bloedsomloop (tractus circulatorius) 67 4.3.4 Huid 67 4.3.5 Spijsverteringsstelsel (tractus digestivus) 67 4.3.6 Nieren en urinewegen (tractus renalis) 67 4.3.7 Geslachtsorganen (tractus genitalis) 68 4.3.8 Bewegingsapparaat (tractus locomotorius) 68 4.3.9 Zenuwstelsel (tractus neurologicus) 70 4.3.10 Zintuigen 70 4.4 Ouderdomsziekten 70 4.4.1 Atherosclerose 70 4.4.2 Hypertensie 72 4.4.3 Reumatische aandoeningen 73 4.5 Het verkeerde bed 74 4.6 Signalering 74 4.6.1 Hartdecompensatie (hartfalen) 74 4.6.2 Dehydratie (uitdroging) 74 4.6.3 Huidveranderingen 74 4.6.4 Hoest 75 4.6.5 Slaapstoornissen 75 4.6.6 Voeding bij het ouder worden 75 4.7 Psychogeriatrie 75 4.7.1 Dementie 76 4.7.2 Pseudodementie 77 4.8 Preventie bij ouderen 78 4.8.1 Primaire preventie 78 4.8.2 Secundaire en tertiaire preventie 78 4.9 Terminale zorg 78 Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
5 De dood 81 Deel 2 Pathologie Inleiding 84
6 Algemene pathologie 85
6.1 Basisbegrippen 6.2 Erfelijkheid en ziekte 6.2.1 Genen 6.2.2 Congenitale en erfelijke ziekten 6.3 Ziekten veroorzaakt door ziektekiemen 6.3.1 Micro-organismen 6.3.2 Het effect van ziektekiemen 6.3.3 Infectieziekten 6.3.4 Zelfzorg bij infectieziekten 6.3.5 Afweersysteem 6.3.6 Vaccinatie 6.4 Gezwelziekten 6.4.1 Oorzaken van kanker 6.4.2 Soorten tumoren 6.4.3 Onderzoek 6.4.4 Therapie 6.4.5 Psychosociale zorg voor kankerpatiënten 6.5 Trauma 6.5.1 Uitwendige wonden 6.5.2 Traumata van het bewegingsapparaat 6.5.3 Fracturen 6.5.4 Hoofdtrauma 6.5.5 Buiktrauma 6.6 Bed- en stoelgevaren 6.6.1 Decubitus 6.6.2 Intertrigo 6.6.3 Stoornissen van de bloedcirculatie 6.6.4 Stoornissen van de ademhaling 6.6.5 Stoornissen van het spijsverteringsstelsel 6.6.6 Stoornissen in het urinewegstelsel 6.6.7 Stoornissen van het bewegingsapparaat 6.6.8 Psychosociale gevolgen van bedrust
85 88 88 89 92 92 94 98 102 102 104 106 106 108 108 108 108 109 109 109 110 111 112 112 112 113 113 114 114 114 115 116
117
7 Speciële pathologie
7.1 Hart- en vaatstelsel (tractus circulatorius) 117 7.1.1 Bouw en functie van het hart- en vaatstelsel 118 7.1.2 Stoornissen van hart en vaten 120 Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
7.2 Bloed 122 7.2.1 Bouw en functie van het bloed 122 7.2.2 Stoornis van het bloed: leukemie 122 7.3 Lymfatisch stelsel (tractus lymfaticus) 123 7.3.1 Bouw en functie van lymfestelsel en milt 123 7.3.2 Stoornissen van lymfestelsel en milt 124 7.4 Ademhalingsstelsel (tractus respiratorius) 125 7.4.1 Bouw en functie van het ademhalingsstelsel 126 7.4.2 Stoornissen van het ademhalingsstelsel 127 7.5 Huid 134 7.5.1 Bouw en functie van de huid 134 7.5.2 Stoornissen van de huid 135 7.6 Spijsverteringsstelsel (tractus digestivus) 144 7.6.1 Bouw en functie van het spijsverteringsstelsel 144 7.6.2 Stoornissen van spijsverteringsstelsel 146 7.7 Nieren en urinewegen (tractus urologicus) 149 7.7.1 Bouw en functie van nieren en urinewegen 149 7.7.2 Stoornissen van nieren en urinewegen 150 7.8 Geslachtsorganen (tractus genitalis) 151 7.8.1 Bouw en functie van de geslachtsorganen van de vrouw 151 7.8.2 Stoornissen van de geslachtsorganen van de vrouw 152 7.8.3 Bouw en functie van de geslachtsorganen van de man 154 7.8.4 Stoornissen van de geslachtsorganen van de man 154 7.9 Bewegingsapparaat 155 7.9.1 Bouw en functie van het bewegingsapparaat 155 7.9.2 Stoornissen van het bewegingsapparaat 156 7.10 Hormoonstelsel 157 7.10.1 Bouw en functie van de endocriene klieren 157 7.10.2 Stoornissen van de endocriene klieren 158 7.11 Zenuwstelsel 159 7.11.1 Bouw en functie van het zenuwstelsel 159 7.11.2 Stoornissen van het zenuwstelsel 167 7.12 Wanneer naar de huisarts? 170
Deel 3 De mens met een beperking Inleiding 174
8 Motorische beperkingen 175
8.1 Wat is een handicap? 8.2 Motoriek 8.3 Motorische stoornissen 8.3.1 Stoornissen van het centraal motorisch neuron 8.3.2 Stoornissen van het extrapiramidale systeem Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
175 176 176 177 179
8.3.3 Stoornissen van het cerebellum (kleine hersenen) 8.3.4 Verworven hersenletsel 8.3.5 Stoornissen van het perifeer motorisch neuron 8.3.6 Stoornissen van de spieren 8.3.7 Multipele sclerose (MS) 8.4 Afasie 8.5 Dysartrie 8.6 VTO motorische beperkingen 8.7 De gevolgen van een motorische beperking 8.8 Hulpverlening bij motorische beperkingen 8.9 Aandachtspunten voor de hulpverlener
181 182 183 185 186 187 190 191 192 193 193
196
9 Auditieve beperkingen
9.1 Geluidswaarneming 9.1.1 Bouw en functie van het auditieve systeem 9.1.2 Geluid 9.1.3 Horen 9.2 Auditieve stoornissen 9.2.1 Geleidingsdoofheid 9.2.2 Perceptieslechthorendheid/-doofheid 9.2.3 Gemengde slechthorendheid/doofheid 9.3 VTO auditieve stoornissen 9.3.1 Gehoorscreening 9.3.2 Signalen die kunnen wijzen op een auditieve beperking 9.3.3 Andere methoden om het gehoor te testen 9.4 De gevolgen van een auditieve beperking 9.5 Hulpverlening bij auditieve beperkingen 9.6 Aandachtspunten voor de hulpverlener
196 196 197 197 199 199 200 200 201 201 201 201 202 202 203
205
10 Visuele beperkingen
10.1 Visuele waarneming 10.1.1 Bouw en functie van het optische systeem 10.1.2 Zien 10.1.3 Lichtbron 10.2 Visuele stoornissen 10.2.1 Oorzaken van blindheid en slechtziendheid 10.2.2 Oogafwijkingen 10.3 VTO visuele stoornissen 10.4 De gevolgen van een visuele beperking 10.5 Hulpverlening aan mensen met een visuele beperking 10.6 Aandachtspunten voor de hulpverlener
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
205 205 207 207 208 208 208 211 213 214 215
11 Medische handelingen verricht door hulpverleners
217
12 Lichamelijke aspecten van hulpverlening
220
12.1 Invloed van reflexen op de ADL en het effect van hantering 12.2 Tillen 12.3 Begeleiding van rolstoelgebruikers 12.4 Afstand en contact
13 Hulpverlening aan mensen met een beperking
13.1 Wegwijs in de hulpverlening 13.2 Paramedici in het werkveld
220 225 227 228 230 230 231
Deel 4 De zieke mens Inleiding 236
14 Ziekte en gezondheid 237 14.1 Begrippenkader 14.2 Ziekteverloop
15 Hoe werkt een arts? 15.1 Huisarts 15.2 Specialistische onderzoeksmethoden 15.3 Signalering door hulpverleners
16 Hulpverlener en chronisch zieken
237 237 240 240 242 244 247
16.1 Van cure naar care 16.2 Psychosociale gevolgen van ziekte 16.2.1 Het zieke kind 16.2.2 De zieke volwassene
247 247 247 252
255
17 Psychosomatische verbanden
17.1 Psychosomatose 17.2 Onbegrepen lichamelijke klachten 17.2.1 Buikpijn bij kinderen 17.2.2 Conversie 17.2.3 Hypochondrie 17.2.4 Somatische fixatie
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
255 256 257 260 261 261
17.3 Nagebootst ziek zijn 17.3.1 Münchhausensyndroom 17.3.2 Simulatie 17.3.3 Gansersyndroom 17.4 Stress 17.5 Ziekten waarvan weinig bekend is over de somatische basis 17.5.1 Chronisch pijnsyndroom (fibromyalgie) 17.5.2 Posttraumatische dystrofie (PD) 17.5.3 Chronische vermoeidheidssyndroom (CVS, myalgische encefalitis, ME) 17.5.4 Whiplash (CAL) 17.5.5 Repetitive strain injury (RSI) 17.6 Visies op ziekte 18 Somatische invloeden op gedrag
262 262 264 264 264 266 266 267 267 268 269 270 271
18.1 Inleiding 18.2 Neurofysiologie 18.2.1 Inleiding 18.2.2 Neurobiologisch substraat bij depressie 18.2.3 Hyperesthetisch-emotioneel toestandsbeeld 18.2.4 Angststoornis en lichamelijke afwijkingen 18.2.5 ADHD 18.2.6 Syndroom van Gilles de la Tourette 18.2.7 Voeding als oorzaak gedragsproblematiek: zin of onzin?
271 273 273 274 274 275 275 276 277
279
19 Geneesmiddelenleer
19.1 Omgaan met medicijnen 19.2 Algemene geneesmiddelenleer 19.3 Zelfmedicatie 19.4 Speciële geneesmiddelenleer 19.4.1 Pijnstillers 19.4.2 Neusdruppels 19.4.3 Antihoestmiddelen 19.4.4 Antibiotica 19.4.5 Middelen voor het spijsverteringsstelsel 19.4.6 Middelen voor hart en bloedvaten 19.4.7 Middelen die werken op het centraal zenuwstelsel
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
279 283 286 287 288 288 288 288 289 289 290
Deel 5 Gezondheidszorg en GVO Inleiding 294
20 Gezondheidszorg 296
20.1 Basisbegrippen 20.1.1 Gezondheid 20.1.2 Ziekte 20.1.3 Medische ethiek 20.2 Gezondheidsbeleid 20.3 Invloed van sociale omstandigheden op de gezondheid 20.3.1 SES en gezondheid 20.3.2 Wat te doen tegen het mattheüseffect? 20.4 Gezondheidszorg en hulpverlening 20.4.1 Van cure naar care 20.4.2 Rechten en plichten 20.4.3 Qaly, een maat voor de zorg? 20.4.4 Organisatie van de gezondheidszorg 20.4.5 Screening 20.4.6 Waar gaan die miljarden naartoe? 20.4.7 Het zorgstelsel 20.4.8 Keuzen in de zorg 20.5 Huisarts en hulpverlener: twee geloven op een kussen? 20.6 Medicalisering
296 296 296 298 298 299 299 301 301 301 302 303 303 307 310 310 312 313 316
319
21 Alternatieve geneeswijzen
21.1 Inleiding 21.2 Status van alternatieve geneeswijzen in Nederland 21.3 Waaraan danken alternatieve geneeswijzen hun succes? 21.4 Therapie beoordeeld volgens de universitaire geneeskunde 21.5 Vormen van alternatieve geneeswijze 21.5.1 Homeopathie 21.5.2 Natuurgeneeskunde 21.5.3 Fytotherapie (kruidengeneeskunde) 21.5.4 Acupunctuur 21.5.5 Antroposofische geneeskunde 21.5.6 Ayurveda 21.5.7 Iriscopie 21.5.8 Paranormale geneeskunde 21.5.9 Reguliere geneeskunde versus alternatieve geneeskunde
319 320 320 320 322 322 322 323 324 324 324 324 325 325
327
22 Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding 22.1 Inleiding 22.2 Hulpverlener en GVO Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
327 328
22.3 Plaats van GVO 22.4 Geschiedenis van GVO 22.5 Aanpak van GVO 22.6 Invalshoeken 22.7 Attitude 22.8 Valkuilen 22.9 Eigen schuld, dikke bult 22.10 Concurrerende ziekte en sterfte 22.11 Capita selecta GVO 22.11.1 Preventie van ongevallen 22.11.2 Voeding 22.11.3 Voorkom dehydratie 22.11.4 Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) 22.11.5 Verslaving 22.11.6 Opiumwet 22.11.7 Overzicht van verschillende drugs 22.11.8 Lichamelijke afwijkingen bij drugsgebruikers
328 329 329 332 333 333 335 336 337 337 337 341 343 349 351 352 363
Deel 6 Transculturele aspecten van gezondheidszorg Inleiding 366
23 Transculturele aspecten van gezondheidszorg 367 23.1 Inleiding 23.2 Migranten in Nederland 23.3 Transculturele hulpverlening
24 Specifieke gezondheidsproblemen bij migranten 24.1 Tuberculose 24.2 Malaria 24.3 Lepra 24.4 Bilharzia 24.5 Infecties van darmen en lever 24.6 Erfelijke afwijkingen in rode bloedcellen 24.7 G6PD-deficiëntie 24.8 Rachitis (Engelse ziekte) 24.9 Filariasis 24.10 Guineaworm 24.11 Dengue 24.12 Importziekten die vage klachten veroorzaken 24.13 Voorkom uitdroging 24.14 Besnijdenis
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
367 367 368 369 369 370 370 371 372 372 374 374 374 375 375 375 376 376
25 Visies op geneeskunde
378
25.1 Ziekte 25.2 Ontwikkeling van gezondheidszorg 25.3 Gezondheidszorg in landen van herkomst 25.4 Verklaringssystemen voor ziekte 25.4.1 Personalistische attributie 25.4.1 Naturalistische attributie 25.5 Sporen van etnogeneeskundig handelen 25.6 Samenvatting
378 378 380 381 381 384 385 387
388
26 Transculturele psychiatrie 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5
Cultuurgebonden ziektebeelden Schizofrenie en cultuur Brain fag-syndroom Verklaringssystemen uit andere culturen Reacties op het migrantenbestaan
27 Transculturele aspecten van hulpverlening aan migranten
389 389 390 390 391 392
27 1 Transculturele aspecten van hulpverlening aan moslims 27.2 Transculturele aspecten van hulpverlening aan Surinamers 27.2.1 Transculturele psychiatrie bij Surinamers 27.2.2 Magie van andere bevolkingsgroepen uit Suriname 27.3 Transculturele aspecten van hulpverlening aan Antillianen 27.4 Transculturele aspecten van hulpverlening aan Molukkers 27.5 Transculturele aspecten van hulpverlening aan vluchtelingen 27.5.1 Geweldservaringen
392 396 397 399 399 400 401 401
28 Omgaan met migranten
406
28.1 Culturele programmering 28.2 Vragen voor een sociale anamnese 28.3 Communicatieproblemen Literatuur
406 406 407
Illustratieverantwoording
420
Register
423
Martha van Endt-Meijling - Medische kennis voor hulpverleners - © Uitgeverij Coutinho
411
