initiatiefvoorstel (art. 35 rvo) aan de raad van de gemeente lingewaard datum : 19 augustus 2013 steller(s) : Lianne Duiven onderwerp : Bevordering van biodiversiteit om bijensterfte tegen te gaan Een bij hoort er bij in Lingewaard
De raad van de gemeente Lingewaard, in vergadering bijeen d.d. 19 september 2013 wordt het volgende ter overweging voorgelegd:
Wat is het probleem Het gaat slecht met de bij, zowel met de honingbij die in groepen leeft en door imkers wordt gehouden, als met de solitair levende wilde bij. In Nederland komen nog ongeveer 350 wilde bijensoorten voor. Hiervan staan er 188 op de Rode Lijst en zijn dus met uitsterven bedreigd. De laatste jaren is de sterfte onder bijen in grote delen van de wereld sterk toegenomen. Binnen Europa behoort Nederland tot de landen met de grootste bijensterfte. Het afgelopen jaar bedroeg in ons land de bijenvolksterfte dertig procent. De abnormaal hoge sterfte onder honingbijen is een trend die zich lijkt door te zetten. Internationaal onderzoek wijst op vier belangrijke oorzaken voor de sterke toename van de bijenvolksterfte: het grootschalig gebruik van een voor bijen ongekend giftige nieuwe categorie van insecticiden, deze zijn sinds 2004 op grote schaal in Nederland toegestaan voor bijna alle gewassen, bij boomkwekerijen en voor golfbanen, sportvelden en grasvelden in parken en tuinen een eenzijdig en in bepaalde periodes beperkt voedselaanbod door monocultuur in de landbouw. Bijen hebben behoefte aan stuifmeel en nectar van een diverse groep planten, het hele vliegseizoen door een door de eerste twee oorzaken verminderde weerstand tegen ziekten en parasieten, waaronder de beruchte varroamijt de terugloop in de biodiversiteit van wilde planten, met als gevolg een tekort aan voedsel. Belangrijke oorzaken van de achteruitgang van wilde bijen en andere insecten zijn: de versnippering van gebieden en het ontbreken van corridors tussen die gebiedjes middels bijvoorbeeld bloemrijke bermen en het verdwijnen van nestgelegenheid door een groot tekort aan "rommelhoekjes" (niet aangeharkte wildernis) in tuinen en in agrarisch landschap. Vooral wilde bijen lijden hieronder door hun beperkte actieradius van soms slechts enkele tientallen meters. De gevolgen van deze bijensterfte zijn groot en leiden tot grote economische schade. De bij is namelijk niet alleen onmisbaar voor de groente- en fruitteeltbedrijven, maar ook voor de zaadteelt. Als we de bij verliezen, verliezen we ons voedsel: ruim 30% van de wereldproductie aan voedselgewassen en meer dan 90% van de voedseldiversiteit is afhankelijk van bestuiving door de bij. Bijen worden ingezet bij de bestuiving van onder meer pruimen, kersen, appels, peren, frambozen, bessen en aardbeien. In kassen bestuiven bijen augurken, courgettes, aardbeien, bramen, meloenen, perziken en bessen. Maar ook vele oliehoudende zaden (zonnebloem, koolzaad etc.), katoen, cacao, koffie, en luzerne (een belangrijk veevoergewas) zijn afhankelijk van bestuiving door bijen. Bestuiving door bijen is gratis, handmatige bestuiving is erg kostbaar. 1
Bijensterfte heeft ook grote ecologische schade. Allereerst zijn er 188 bedreigde bijensoorten die op het punt staan om uit te sterven. Maar ook veel in het wild levende planten zijn voor hun voortplanting (en dus bestaan) afhankelijk van bestuiving door de bij. Op deze planten en zaden komen vogels en andere dieren af, wat zich verder ontwikkelt tot een gevarieerde en robuuste natuur. De bij neemt dus een belangrijke plaats in de voedselketen in. Alleen een grote verscheidenheid aan plantensoorten zorgt dat de natuur haar nuttige functies of diensten voor de mens kan vervullen, nog los van de waarde van de natuur zelf. Zulke ‘ecosysteemdiensten’ zijn het bestuiven van gewassen, het zuiveren van (drink-)water en lucht, het zorgen voor een vruchtbare bodem en zuurstofproductie.
Wat kan de gemeente Lingewaard doen Sommige van bovenstaande problemen zijn landelijk, zo niet mondiaal. Aan het oplossen daarvan kunnen we in Lingewaard geen of maar een bescheiden bijdrage leveren. De gemeente kan echter lokaal wel actief beleid voeren om in eigen omgeving de biodiversiteit en de positieve gevolgen daarvan voor mens en dier te stimuleren. Juist door de ligging van de gemeenten Lingewaard en Overbetuwe tussen de steden Nijmegen en Arnhem en de ambitie om als een groene bufferzone tussen de verstedelijkte gebieden (bv door het aanleggen van Park Lingezegen) te fungeren, is het belangrijk dat deze gemeenten maatregelen nemen om zo’n zone optimaal te ontwikkelen. Daarnaast wordt er in de huidige tijdsgeest door gemeenten een steeds groter beroep gedaan op de burgers om lokaal hun steentje bij te dragen aan een leefbare samenleving. Dit geldt ook voor het samen zorgen voor ons ‘groen’. Zo zijn er steeds meer voorbeelden van geslaagde projecten waarbij burgers een positieve bijdrage leveren aan natuur en milieubeheer. Met de onderstaande 6 maatregelen worden concrete voorstellen gedaan om lokaal actief beleid te voeren om ecologische duurzaamheid te stimuleren, biodiversiteit te bewerkstelligen en leefomstandigheden van bijen te verbeteren. Maatregel 1 a. Bijvriendelijk berm- en groenbeheer uitvoeren Wanneer - de vele bermen worden ingezaaid met de juiste bloemen (veel verschillende soorten die in verschillende periodes bloeien), - er een goed maaibeheer plaatsvindt (gefaseerd maaien en rekening houden met bloeiperiodes) en - er ecologisch beheer plaatsvindt 1 2 (niet spuiten met gif en werken met autochtoon plantmateriaal kunnen we een prachtige verblijfplaats creëren voor de bij. Bovendien vormen wegbermen een belangrijke verbindingsroute voor planten en dieren. Dat geldt ook voor de uiterwaarden langs Rijn en Waal, dijktaluds en parken zoals het Park Lingezegen. Deze kunnen bijvriendelijk worden ingericht waarbij er ook aandacht moet zijn voor het creëren van nestgelegenheid. Op verschillende plekken gebeurt dit gelukkig al. Bijvriendelijk berm- en groenbeheer leidt nauwelijks tot meerkosten, omdat er bijvoorbeeld minder gemaaid hoeft te worden. Het is redelijk om eventuele toekomstige meerkosten te versleutelen in een nieuwe aanbesteding van het beheer van de bermen van Lingewaard. 1
Beleidsnotitie Lingewaard Onkruidbestrijding 2009: vermindering en een terughoudend gebruik van bestrijdingsmiddelen. 2
Autochtoon plantmateriaal zijn bomen en struiken die van nature voorkomen in een bepaald gebied. Heel specifiek wordt er gezegd dat deze soorten na de laatste ijstijd zich in dat gebied hebben ontwikkeld door zogeheten natuurlijke verjonging. Het leuke aan autochtoon materiaal is dat de zaden waaruit het plantmateriaal wordt gekweekt ook daadwerkelijk in het autochtone leefgebied van die soort wordt geoogst. Een groot voordeel van autochtoon materiaal is dat het specifiek van toepassing is voor de a-biotische omstandigheden van een bepaalde regio/gebied. Een dergelijke soort bloeit bijvoorbeeld precies op het moment dat de insecten die gebruik maken van die bloei in optimale hoeveelheden aanwezig zijn. Een perfect samengaan dus van plant en dier.
2
b. Inrichten van tijdelijk natuur: honingweiden op wachtlanden aanleggen Door de crisis liggen grote stukken land, aangekocht als locaties voor woningbouw of bedrijventerrein, braak. Deze zouden tijdelijk dienst kunnen doen als honingweiden. Zo zijn bv in Helmond hectares ingezaaid met inheemse bloemen en planten die thuishoren in die omgeving. Hier zijn twee doelen mee gediend: - Er ontstaat een aantrekkelijk gebied voor insecten en mensen dat daardoor een actieve plek in de gemeente krijgt. Wellicht kunnen burgers zelf het initiatief nemen om deze gebieden aan te leggen en te onderhouden - Door informatieborden te plaatsen wordt het publiek geïnformeerd over de verschillende bijen en vlinders die door de beplanting aangetrokken worden. Ook het belang van deze insecten wordt toegelicht Maatregel 2 Voorkeursbeleid voor bomen Sommige bomen, zoals een plataan of de populaire exoot Ginkgo Biloba geven weinig stuifmeel of nectar en hebben daardoor geen meerwaarde voor bijen. Andere bomen zijn juist favoriet onder de bijen, zoals een linde, sierkers of wilg. Daar waar weinig groen is en geen ruimte beschikbaar is voor grasvelden met bloemen, kunnen bomen of struiken zoals heide een uitstekende meerwaarde zijn voor mens en dier. Aan te bevelen is om bij het plaatsen van bomen en struiken in Lingewaard in principe te kiezen voor bijvriendelijke varianten. Hierbij wordt rekening gehouden met andere belangen zoals het voorkomen van honingdauw(plak)op geparkeerde auto’s, of het aanplanten van sterke bomen zoals Platanen wanneer de omgeving dit noodzakelijk maakt. De jaarlijkse boomfeestdag maar ook het groenfonds, zijn voorbeelden van initiatieven om de aanplant van de juiste soorten bomen en struiken te stimuleren. Maatregel 3 Bewoners goed voorlichten en betrekken bij bescherming van de bij In juni 2012 heeft Lingewaard er in de motie Burgerparticipatie Openbaar Groen bewust voor gekozen om burgers meer te betrekken bij de inrichting van hun woonomgeving. Dit in het kader van verbondenheid met en medeverantwoordelijkheid nemen voor de openbare ruimte. Deze betrokkenheid, in combinatie met het geven van goede voorlichting en het stimuleren van het gebruik van autochtoon plantmateriaal biedt veel kansen om ook de woonkernen bijvriendelijk in te richten. Wanneer bewoners (een deel van) hun tuin inzaaien met bloemen en nectarrijke planten, krijgt de wilde bij er een enorm leefgebied bij. Een rommelige en groene tuin is voor bijen vele malen aantrekkelijker dan een keurig opgeruimde en versteende tuin. En bewoners kunnen een bijenhotel maken/kopen en ophangen. Er zijn de afgelopen jaren al particuliere initiatieven geweest om bewoners te stimuleren leefgebied voor wilde bijen te creëren. In de gemeente Zutphen is het bloemrijke initiatief gestart om door de stad een ‘bijenlint’ van openbaar groen en particuliere tuinen aan te leggen. Zoiets zou natuurlijk ook in Lingewaard kunnen. Organisaties als Stichting Lingewaard Natuurlijk, Stichting Heg en Landschap of het IVN zouden daarin kunnen ondersteunen. Ook voorlichting van de Lingewaardse imkers, zoals bv de openstelling van De Bijenhof in Bemmel kan de bekendheid van het nut van de bij vergroten. Denk daarnaast aan voorlichting op de gemeentelijke website en op basisscholen. Een zakje bloemenzaad in het welkomstpakket voor nieuwe bewoners is ook voor de bijen een cadeautje! Organisaties die zich inzetten voor cliëntenparticipatie (mensen met beperking of ouderen bijvoorbeeld) kunnen zich actief inzetten om clienten op te leiden tot imker. Maatregel 4 Een netwerk van bijenstallen en –hotels aanleggen
Insectenhotel bij Restaurant Zijdewinde Lingewaard 3
Wanneer aan de rand van de woonkernen en in de parken of groengebieden een bijenhotel (voor solitaire bijen) of een bijenstal (voor honingbijen) wordt geplaatst, ontstaat er een netwerk voor bijen. Bijenhotels kunnen overal gehangen worden, de gewenste afstand tussen bijenstallen is 3 kilometer. Maatregel 5 Lobby voor verbod op insecticiden, met name de neonicotinoïden Jammer genoeg is het gebruik van neonicotinoïden in Nederland nog altijd toegestaan. In andere Europese landen (zoals Frankrijk) is dit wel verboden. Insecticiden, waaronder neonicotinoïden, zijn niet alleen een belangrijke veroorzaker van de bijensterfte, maar zorgen ook voor grote verontreiniging van het oppervlaktewater. Gelukkig gebruikt de gemeente Lingewaard* zelf geen gif om onkruid te bestrijden, maar de borstel- of stoommethode. De gemeente Lingewaard zou zich, via de VNG, hard moeten maken voor een nationaal verbod op het gebruik van neonicotinoïden. Het Europese deelverbod (mei 2013) op 3 van de voor bijen dodelijke bestrijdingsmiddelen, allemaal neonicotinoïden, is een eerste stap in de goede richting. Maatregel 6 Ondertekenen van de intentieverklaring ’Verbetering drachtplanten en bloemen’ en het convenant De intentieverklaring ‘Verbetering drachtplanten en bomen’ is al door meer gemeenten, samen met de plaatselijk actieve imkerverenigingen, ondertekend. (Zie hiervoor de bijlage 1). Door een aantal natuurorganisaties zoals de vereniging Milieudefensie is een convenant bij-vriendelijk handelen opgesteld. Gemeenten worden opgeroepen dit te ondertekenen. Dit geschiedt elektronisch: http://www.bijenlint.nl/jaarvan-de-bij/acties/convenant-bijvriendelijk-handelen. De gemeente verklaart dan: bij-vriendelijk te zullen handelen actief bij te dragen om de leefomstandigheden van bijen (zowel wilde bijen als honingbijen) te verbeteren door te kiezen voor een ecologisch groenbeheer onkruidbestrijding op een milieuvriendelijke manier uit te voeren bij-vriendelijke gewasbescherming toe te passen en af te zien van het gebruik van neonicotinoïden en deze niet te verhandelen mee te werken aan het uitdragen van bij-vriendelijk handelen Mede naar aanleiding van de behandeling van het voorstel tijdens de Politieke Avond op 4 september 2013 wordt het voorstel als volgt aangevuld. Kosten Uit informatie van de gemeenten Ede en Uden werd duidelijk dat er soms meerkosten zijn bij de aanloop, omdat het inzaaien van bloemrijke kruiden meer voorbereiding van de bodem vergt dan inzaaien van gras. Ook de kruidenmengsels zijn duurder, maar er is veel minder van nodig, dus die kosten vallen tegen elkaar weg. Het aantal maaibeurten echter is met 1 of 2 maal per jaar veel minder dan de gemiddelde 22 keer dat gras wordt gemaaid. Daarmee worden de kosten weer terugverdiend. Verkeersveiligheid In Ede is al vanaf 1973 een maaibeheer met kruidenmengsels en daardoor veel ervaring opgedaan. Kruispunten hebben andere (lager groeiende) bloemenmengsels dan plaatsen verder van de weg. Bij onverhoopt te snelle groei door gunstige weersomstandigheden wordt soms in het voorjaar een extra keer gemaaid . Door structureel minder maaibeurten is er minder overlast voor het verkeer en ook dat komt ten goede aan de veiligheid. Verschillende bodemgesteldheid Bij verschillende bodemgesteldheid en voor verschillende plaatsen (zon, schaduw, langs paden, onder bomen) zijn verschillende zaadmengsels aan te bevelen. Zaaileveranciers hebben daarin volop ervaring en geven deskundig advies, aldus de gemeente Uden. Werkt het echt? In de gemeente Ede heeft onderzoek aangetoond dat er een flinke toename is van bijen en vlinders. Ede heeft inmiddels 100 ha ingezaaid met bloemrijke kruidenmengsels. Maatregelen, genoemd in het initiatiefvoorstel “Een bij hoort erbij”. In het voorstel zijn ook maatregelen genoemd die de biodiversiteit (ook in onze gemeente) kunnen bevorderen. Aanvullend op het voorstel nog het volgende: 4
Bij maatregel 3 (voorlichting en betrekken van bewoners bij bescherming van de bij). De overheid zal steeds meer een faciliterende rol krijgen en bewoners zullen zelf meer verantwoordelijkheid nemen voor hun omgeving; dit wordt ook wel de kanteling genoemd. Maatregel 3 is een voorzetje daarvan. Meer informatie over maatregel 4 (netwerk van bijenstallen en bijenhotels) is te vinden op de website www.bijenlint.nl. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat de gemeente dit aan gaat leggen. Met deze maatregel wordt de interesse van mensen voor deze ook economisch onmisbare insecten gewekt en kunnen bijenpopulaties mogelijk wat aansterken. Maatregel 5 (lobby op verbod bepaalde insecticiden). In Europa worden al verschillende toepassingen en merken van neonicotinoides verboden. Het onderzoek naar de effecten van deze bestrijdingsmiddelen is in een stroomversnelling geraakt. Er komen steeds meer gegevens over de schadelijkheid daarvan. Het is duidelijk dat er gezocht moet worden naar alternatieven voor deze insecticiden. Dat gebeurt vaak pas als er wat druk op de ketel komt.
Met inachtneming van het voorgaande, wordt de raad voorgesteld om het volgende besluit te nemen: Als kader voor de uitvoering van dit initiatiefvoorstel door het college van B&W, het volgende beleid vast te stellen: 1. Standaard te kiezen voor bijvriendelijk berm- en groenbeheer, tenzij dit door specifieke situaties onwenselijk of onmogelijk is 2. Bij het plaatsen van nieuwe bomen standaard te kiezen voor bijvriendelijke soorten, tenzij dit door specifieke situaties onwenselijk of onmogelijk is 3. Te stimuleren dat de voorlichting aan bewoners over het tegengaan van bijensterfte verbeterd wordt, in elk geval via de gemeentelijke website, het welkomstpakket, de Stichting Lingewaard Natuurlijk, het IVN Rijn Waal en de Imkersbond 4. Te stimuleren dat binnen vijf jaar een compleet netwerk van insectenhotels gerealiseerd wordt door slimme samenwerking met instellingen, bewoners en bedrijven in beide gemeenten 5. Via de VNG te lobbyen voor een nationaal verbod op het gebruik van neonicotinoïden. 6. Het ondertekenen van de Intentieverklaring ‘Verbetering drachtplanten en –bomen in de gemeente Lingewaard’ en het convenant bij-vriendelijk handelen. w.g. Lianne Duiven, fractievoorzitter GroenLinks Bij het schrijven van dit initiatiefvoorstel is gebruik gemaakt van verschillende documenten, zoals het initiatiefvoorstel van de Partij voor de Dieren uit Zuid Holland, het initiatiefvoorstel van GroenLinks en D66 van Nijmegen en de intentieverklaring ‘Verbetering drachtplanten en –bomen in de gemeente Rheden’. Professionals hebben met ons meegedacht.
5
Bijlage 1. Intentieverklaring: Verbetering drachtplanten en -bomen in de gemeente Lingewaard Partijen: I. de gemeente Lingewaard, ten deze vertegenwoordigd door S. de Vreeze, wnd. burgemeester,, verder te noemen “Gemeente Lingewaard”, II. imkervereniging Oost-Betuwe. Afdeling van de imkersbond ABTB, ten deze vertegenwoordigd door E.H.J. Blankert, voorzitter verder te noemen “De imkervereniging”, hierna gezamenlijk te noemen “partijen,” overwegende: a. b.
c. d. e.
dat het slecht gaat met de bijenstand in Nederland, dat het verbeteren van de drachtgebieden voor de Honingbij ook positief bijdraagt aan biotoopverbetering voor vele andere insecten en dat daarvan een deel van de voedselketen profiteert, dat Gemeente Lingewaard een groene gemeente is met beleid gericht op duurzaamheid en met veel (potentieel) geschikte locaties voor drachtplanten en –bomen, dat de imkervereniging kennis en ervaring heeft over drachtplanten en –bomen, dat de bijenstand ernstig is teruggelopen en de bijen en insecten bijdragen aan de noodzakelijke natuur ontwikkeling, door bestuiving noodzakelijk voor zaad en vruchtzetting.
Spreken af als volgt: 1. 2. 3. 4. 5.
partijen streven naar een optimale en structurele samenwerking om daarmee de biodiversiteit, met als onderdeel daarvan dracht, drachtplanten en –bomen, te vergroten. de gemeente Lingewaard zal de imkersvereniging indien nodig advies vragen, en de imkersvereniging zal de gemeente gevraagd en ongevraagd advies geven. de gemeente Lingewaard ondersteunt waar mogelijk initiatieven om biodiversiteit en kennis over bijen en drachtplanten te vergroten. de imkervereniging geeft hiaten in drachtbomen en -planten in de gemeentelijke groenstructuur aan de gemeente Lingewaard door. Waar mogelijk zal de gemeente Lingewaard deze opvullen. de looptijd van deze afspraak is voor onbepaalde tijd tot één van beide partijen de verklaring schriftelijk beëindigd.
Aldus afgesproken en in tweevoud ondertekend te Lingewaard op 19 september 2013, voor de gemeente,
te Lingewaard op 19 september 2013, namens de imkersvereniging voorzitter
w.g. S. de Vreeze, wnd. burgemeester
w.g. E.H.J.Blankert
6
besluit raad
Besluitnummer Onderwerp
67 / 2013 Bevordering van biodiversiteit om bijensterfte tegen te gaan
De raad van de gemeente Lingewaard; gelezen het initiatiefvoorstel van GroenLinks d.d. 19 augustus 2013; gehoord de behandeling tijdens de Politieke Avond d.d. 4 september 2013; besluit: Als kader voor de uitvoering van dit initiatiefvoorstel door het college van B&W, het volgende beleid vast te stellen: 1. Standaard te kiezen voor bijvriendelijk berm- en groenbeheer, tenzij dit door specifieke situaties onwenselijk of onmogelijk is 2. Bij het plaatsen van nieuwe bomen standaard te kiezen voor bijvriendelijke soorten, tenzij dit door specifieke situaties onwenselijk of onmogelijk is 3. Te stimuleren dat de voorlichting aan bewoners over het tegengaan van bijensterfte verbeterd wordt, in elk geval via de gemeentelijke website, het welkomstpakket, de Stichting Lingewaard Natuurlijk, het IVN Rijn Waal en de Imkersbond 4. Te stimuleren dat binnen vijf jaar een compleet netwerk van insectenhotels gerealiseerd wordt door slimme samenwerking met instellingen, bewoners en bedrijven in de hele gemeente 5. Via de VNG te lobbyen voor een nationaal verbod op het gebruik van neonicotinoïden. 6. Het ondertekenen van de Intentieverklaring ‘Verbetering drachtplanten en –bomen in de gemeente Lingewaard’ en het convenant 'bij-vriendelijk handelen'.
Aldus vastgesteld in zijn openbare vergadering van 19 september 2013. De raad voornoemd, de griffier,
de voorzitter,
w.g. Th.G.L. Greep
w.g. S.P.M. de Vreeze
7
