JAARVERSLAG 2013
INHOUDSOPGAVE
VISIE
5
DE ORGANISATIE 6 BELEID
POSTADRES: Postbus 270 5900 AG Venlo BEZOEKADRES: Hogeweg 26a 5911 EB Venlo Tel.: (077) 359 0500 Fax: (077) 359 0599 E-mail:
[email protected]
9
DE MEDEWERKER
14
KWALITEIT
18
MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID
20
VERANTWOORDING
25
BLARIACUMCOLLEGE 26 COLLEGE DEN HULSTER 28 VALUASCOLLEGE 30 LEERLINGEN
32
HERKOMST LEERLINGEN
36
CIJFERS
36
WWW.OGVO.NL 3
VISIE Onderwijsgemeenschap Venlo & Omstreken verzorgt onderwijs op maat voor leerlingen in de regio Venlo. De Onderwijsgemeenschap is een samenwerkingsstichting, opgebouwd uit drie gelijkwaardige campussen: het Blariacumcollege, College Den Hulster en het Valuascollege. De campussen onderscheiden zich van elkaar door de onderwijskundige aanpak en het onderwijsaanbod.
Welbevinden, aantrekkelijkheid en veelzij-
mogelijk door een goede samenwerking met
digheid staan centraal. Deze kwaliteiten
elkaar en met externe belanghebbenden
vormen onbetwistbare uitgangspunten voor
en door trots te zijn op zowel de gemeen-
de uitvoering van onze maatschappelijke
schappelijke ambitie, als het onderscheidend
opdracht. Daarnaast heeft elke campus
vermogen ten opzichte van elkaar.
eigen profilerende kenmerken. Kernwaarden OGVO: Onze uitgangspunten zijn dat leerlingen van alle opleidingen elkaar kunnen ontmoeten en dat elke leerling op de juiste leerplek terecht komt, zodat hij of zij een goede ontwikkeling kan doormaken en uiteindelijk de best denkbare plek in de maatschappij vindt.
• De ontplooiing van de leerling en de medewerkers stellen we centraal. • Stimuleren zelfverantwoordelijkheid, ambitie en een proactieve houding. • Richt zich op het individu en heeft oog voor het belang van de ander. • Anderen inspireren en ruimte bieden aan
Wij willen jongeren opleiden die in staat zijn een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de regio en de maatschappij van
creativiteit. • Meedoen met de maatschappelijke ontwikkelingen in onze omgeving.
morgen. OGVO is altijd in staat onderwijs te
• Bereid zijn verantwoording af te leggen.
bieden dat goed bij de leerling past. Wie het
• Oog hebben voor het erkennen en stimu-
nog niet zo goed weet, wordt begeleid in het keuzeproces.
leren van talent. • Ondernemend zijn. • Werk maken van integratie van verschil-
Uiteindelijk streven wij naar een passende
lende maatschappelijke groeperingen.
en gepersonaliseerde opleiding die zich kenmerkt door flexibele trajecten en inzet van moderne media en die rekening houdt met individuele verschillen en achtergronden van de leerling. Dit maakt de organisatie
5
DE ORGANISATIE
BESTUURSSTRUCTUUR
Onderwijsgemeenschap Venlo & Omstreken is een organisatie met drie brede scholen onder aansturing van hetCollege van Bestuur. Samen met de drie campusdirecteuren vormt het College van Bestuur het Managementteam. Het onderwijsaanbod wordt centraal aangestuurd, onderwijsontwikkeling en onderwijsuitvoering zijn het terrein van de campussen.
Gemeenschappelijke Raad van Toezicht
College van Bestuur
MedezeggenschapsRaad (GMR)
Centrale Service Unit
CAMPUSSEN
CENTRALE SERVICE UNIT (CSU)
De campusdirecteur is binnen de door het
De CSU ondersteunt de organisatie op het
bestuur vastgelegde centrale kaders inte-
gebied van Inkoop, Huisvesting, ICT, Perso-
graal verantwoordelijk voor zijn campus en
neel en Organisatie, Financiën, Control en
legt verantwoording af aan het College van
Communicatie. Zo krijgt het management-
Bestuur. Centraal afgesproken speerpun-
team meer ruimte voor (onderwijs-)vernieu-
ten die binnen de campus tot ontwikkeling
wingen en het opbouwen van netwerken.
Campusdirectie
Campusdirectie
Campusdirectie
Blariacumcollege
College Den Hulster
Valuascollege
Campus MR
komen, worden waar mogelijk en wenselijk,
(per campus)
overgedragen aan de overige campussen of de centrale service unit vanuit het principe
RAAD VAN TOEZICHT
van kennisdeling. Iedere campus heeft een eigen service unit, die de diverse onder-
Het College van Bestuur legt integraal
steunende activiteiten ten dienste van de
verantwoording af aan de Raad van Toezicht
campus uitvoert.
over de wijze waarop het omgaat met de
CAMPUSSTRUCTUUR
toegekende verantwoordelijkheden en bevoegdheden. De Raad staat daarnaast Campusdirecteur
het College van Bestuur met raad en advies terzijde en beoordeelt het College op van te voren vastgestelde en overeengekomen doelen.
6
Directeur algemene
Onderwijsdirecteur
Onderwijsdirecteur
zaken
VMBO
HAVO/VWO
Service Unit
Sector
Sector
7
MEDEZEGGENSCHAP De wettelijke regels voor medezeggenschap liggen vast in de Wet Medezeggenschap op Scholen (WMS). Deze wet bevat veel mogelijkheden om als ouder, medewerker en leerling mee te denken en mee te beslissen over het doen en laten van de school. Voor campusoverstijgende onderwerpen vindt overleg plaats tussen de Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad (GMR) en het CvB. Voor campuseigen zaken is er per campus een Campus Medezeggenschapsraad (CMR). Belangrijke onderwerpen uit 2013 zijn het taakbeleid, CAO, DGO, scholing medezeggenschap, kwaliteits- en roosterbeleid, reviews, sturing leerlingenstromen, passend onderwijs, onderwijsvernieuwing en allerlei politieke ontwikkelingen. Daarnaast stonden de jaarlijkse terugkerende onderwerpen zoals de begroting, vakantieregelingen en examenreglementen op de agenda.
8
9
BELEID ONDERWIJSVERNIEUWING EN -ONTWIKKELING
OGVO wil leerlingen voorbereiden op de kennismaatschappij van de 21e eeuw, waarin creativiteit, dynamische technologische ontwikkelingen en de voortdurende beschikbaarheid van informatie en sociale contacten sleutelbegrippen vormen. In deze samenleving zullen onze leerlingen in toenemende mate een beroep moeten doen op hun creativiteit en het vermogen tot zelfsturing.
Ons onderwijs moet meer en beter inspelen
INNOVATIE EN ONTWIKKELING
op de persoonlijke kwaliteiten, interesses, talenten, beperkingen en leerstijlen en moet
2013 stond voor OGVO en de drie scholen
in toenemende mate op de individuele leer-
onderwijskundig in het teken van de breed
ling zijn afgestemd. Uiteindelijk resulteert dit
nagestreefde onderwijsinnovatie en het ver-
in meer op maat gesneden vormen van per-
beteren van de resultaten. Daarnaast geldt
soonlijk leren die via gedifferentieerde tra-
specifiek voor het vmbo dat er veel energie
jecten en invullingen (groepsgrootte, tempo,
gestoken is in de voorbereiding van de
niveau, leerlijn) leiden tot het bereiken van
nieuwe opzet van de examenprogramma’s
de kerndoelen en exameneisen zoals ze voor
van de betrokken opleidingen, die conform
het voortgezet onderwijs gelden.
planning in 2015 zou ingaan. Na een diepgaande analyse van elders ge-
In deze benadering ligt het eigenaarschap
hanteerde methoden en de eerste pogingen
van leren gaandeweg en in toenemende
om te komen tot een passende vertaalslag,
mate bij de leerling zelf en leert hij of zij
hebben de drie scholen gekozen voor ver-
verantwoordelijkheid te nemen voor eigen
schillende speerpunten.
keuzes en de wijze waarop aspiraties en bijbehorende doelen te bereiken zijn.
Kernwoorden binnen het Blariacumcollege
In dit proces kunnen onze leerlingen rekenen
zijn structuur, helderheid, ruimte, regel-
op professionals die samen met hen de
maat, respect en rust. Het Blariacumcollege
verantwoordelijkheid nemen om dit streven
is aan de slag met de effectiviteit van het
te verwerkelijken en hen helpen de gestelde
onderwijs en er is veel aandacht voor taal en
doelen te realiseren middels persoonlijke
rekenen. De onevenwichtige verdeling van
coaching.
de leerlingen over vmbo en havo/vwo is een aandachtspunt. De aantrekkingskracht van het Blariacumcollege op zorgleerlingen en
10
11
PASSEND ONDERWIJS
de aantrekkingskracht door het verkrijgen
Op alle drie de campussen zijn nieuwe pro-
van het predicaat Excellente School voor het
jecten gestart met gedigitaliseerd onderwijs,
vmbo kan de scheefgroei doen toenemen.
hetzij met tablets, hetzij met laptops.
In het kader van Passend Onderwijs heeft
cessen met betrekking tot stambestanden,
In 2012 zijn we van start gegaan met een
OGVO in het regionale samenwerkingsver-
betalingsmethodieken en –proceduren en
College Den Hulster heeft de focus in 2013
zogenaamde ‘hackersgroep’ bestaande uit
band VO – SVO het initiatief genomen om
inkoopprocedures verder verscherpt en beter
vooral gelegd op het verbeteren van de
leerlingen die de ICT-afdeling ‘ondersteu-
zich samen met de regionale partners voor
bewaakt. Ook wordt de Centrale Financiële
onderwijskwaliteit en het imago van de
nen’ met het beter beveiligen van het OG-
te bereiden op de invoering van Passend
Administratie verder verbeterd in kwantita-
school. Verder staat het verbeteren van de
VO-brede netwerk. Er is niet alleen overleg
Onderwijs per 1 augustus 2014. Dit heeft
tief en kwalitatief opzicht.
resultaten hoog op de agenda.
met deze leerlingen maar ook worden zij
onder meer al geleid tot de totstandkoming
Er zijn drie speerpunten gekozen:
uitgenodigd om ‘lekken’ in het netwerk op
van ondersteuningsprofielen voor alle scho-
• Veilige school / rustige school;
te sporen.
len. Middels de dialoog in het samenwer-
• Invoeringstraject persoonlijk leren; • Kwaliteitsverbetering.
harde financiële maandafsluitingen van de boekhouding. Daarnaast worden de pro-
HUISVESTING
kingsverband zal dit uiteindelijk resulteren in Wij hebben sterk ingezet op digitalisering
het gewenste gedegen en complementaire
In 2013 hebben slechts kleine noodzakelijke
van het personele en het financiële proces.
ondersteuningsaanbod, dat het vereiste dek-
aanpassingen in de gebouwen plaatsgevon-
Voor leerlingen die meer kunnen en willen
Gedacht kan worden aan digitale loonstro-
kende regionale netwerk mogelijk maakt.
den. Wel is er in verband met de leerlingen-
biedt het Valuascollege extra uitdaging,
ken, declaraties, facturen, bestelprocedures
onder andere in de vorm van Topklassen
en dergelijke.
groei tijdelijke huisvesting gehuurd.
TAAL- EN REKENONDERWIJS
en gymnasium-plus waarbij de leerlingen het reguliere programma in minder tijd doorlopen en zich parallel aan het reguliere
ICT EN ONDERWIJS
programma verder ontwikkelen op basis van
Er is sprake van diverse acties ten aanzien van het taal- en rekenonderwijs. Een betere
individuele wensen en hun respectievelijke
ICT is een bijzonder krachtig hulpmiddel in
afstemming met het basisonderwijs, door-
talenten. In tegenstelling tot het havo-vwo
de verwezenlijking van de genoemde am-
lopende leerlijnen tussen de verschillende
advies dat is afgegeven door de basisscholen
bities: het maakt monitoring en een snelle
leerjaren en afdelingen, aanpassing van de
is er relatief veel afstroom naar het vmbo.
terugkoppeling naar leerlingen mogelijk.
lessentabellen en benoeming van taal- en
Er moet nog een aanscherping plaatsvinden
Daarom heeft de OGVO alle leeromgevin-
rekencoördinatoren zijn voorbeelden.
ten aanzien van de beoordelingskwaliteit in
gen uitgerust met hoogwaardige wifi-voor-
de determinatie brugklas - tweede klas. Er
zieningen. In 2013 en 2014 zijn en worden
dient een verband gelegd te worden tussen
deze verder geoptimaliseerd en gereed
de eindexamenresultaten, de citoscore en
gemaakt voor de te verwachten toekomstige
een verband tussen de cito-score en het
vraag.
FINANCIEEL BELEID In het financieel beleid is in de loop van
afgegeven advies. Er vinden al gesprekken
2013 veel gewijzigd. OGVO draait met
plaats met basisscholen over de kwaliteit
ingang van 2013 met twee cycli: kalender-
van de advisering. De doorlopende leerlijn
jaar voor de externe verantwoording en het
in havo/vwo wordt vormgegeven met inzet
schooljaar voor de interne sturing.
van de RTTI-methode. Deze methode zal
Externe hulp is beschikbaar om alle
ook in het vmbo gebruikt gaan worden.
noodzakelijke financiële processen op het juiste, gewenste niveau te brengen. Een van deze processen betreft de zogenaamde
12
13
DE MEDEWERKER
OPLEIDEN IN DE SCHOOL
De samenwerking met de lerarenopleidingen is sterk verbeterd, waardoor vele stagiaires
De 700 medewerkers van de Onderwijsgemeenschap werken voortdurend aan goed, vernieuwend en eigentijds (voortgezet) onderwijs voor bijna 6.100 leerlingen in de regio Venlo. Wij werken vanuit transparantie, respect en vertrouwen, waarbij wij zowel leerlingen als medewerkers maximaal tot ontplooiing willen laten komen.
In 2008 ging het project Opleiden in de
door onze eigen medewerkers worden op-
school (OIDS) van start. Hiermee wil OGVO
geleid en we stagiaires bij vacatures kunnen
het tekort aan docenten terugdringen en
inzetten. Meer dan 60% van de vacatures
ook in de toekomst een goed en gekwalifi-
wordt op dit moment ingevuld door Oplei-
ceerd lerarenkorps garanderen. Daarnaast
den in de School (OIDS). Om de kwaliteit te
beoogt Opleiden in de school de profes-
meten, te borgen en te verbeteren hebben
sionaliteit van de ervaren, beginnende én
alle campussen het Keurmerk van de ILS-
aankomende docenten te verhogen, zodat
HAN weten te verwerven.
Om onze docenten en leerlingen een her-
De maatregelen hebben ertoe geleid dat het
de kwaliteit van het onderwijs verder stijgt.
kenbare ‘thuisbasis’ te geven in onze grote
verzuim is teruggedrongen tot iets boven
Tenslotte biedt het ook de mogelijkheid om
onderwijsgemeenschap, creëren wij een
4%, met de kanttekening dat hier ook een
de lerarenopleidingen te voorzien van infor-
kleinschalige organisatie binnen elke cam-
relatief hoog percentage langdurig zieken
matie over actuele en relevante ontwikkelin-
pus. Wij werken volgens het principe van de
onder valt.
gen, zodat we ook invulling kunnen geven
De OGVO-academy betreft een netwerk dat
aan de maatschappelijke opdracht om een
inhoudelijke leervragen met kennis, ervaring
teamorganisatie: een vaste groep docenten
OGVO-ACADEMY
weet zich gezamenlijk verantwoordelijk voor
Wij zijn eigen risicodrager voor onze zieke
bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van
en competenties van medewerkers verbindt.
het onderwijs en de begeleiding van een
en arbeidsongeschikte medewerkers. Door
opleidingstrajecten.
Met zo’n 700 medewerkers hebben we veel
vaste groep leerlingen. Ook de onderwijs-
goed verzuim- en re-integratiebeleid zijn
ondersteunende organisatie werkt volgens
we erin geslaagd de uitkeringskosten te
Eigen medewerkers worden opgeleid tot
fieke leerbehoefte van een andere collega te
dit principe.
drukken. Hierdoor komen meer middelen ter
opleiders in de school, tot coach, of tot
kunnen voorzien. Permanent samen ontwik-
beschikking voor het onderwijsproces.
schoolpracticumdocent zodat ze studenten
kelen, leren, delen, onderzoeken en verbete-
en leraren in opleiding professioneel kunnen
ren van de praktijk van docenten, medewer-
begeleiden. Naast de inrichting van een
kers in de ondersteuning en schoolleiding
WERVING EN SELECTIE
goede infrastructuur voor begeleiding en
staan centraal. De academy moet hét loket
Ondanks een krimpend aanbod op de
opleiding, richten we ons in dit kader ook op
zijn voor opleiding en ontwikkeling waar alle
OGVO zet in op het voorkomen van
arbeidsmarkt staat de Onderwijsgemeen-
leerlingen, oud-leerlingen en zij-instromers.
medewerkers met een ontwikkelbehoefte
ziekteverzuim en besteedt veel aandacht
schap voor de uitdaging om zoveel mogelijk
In nauwe samenwerking met Fontys Sittard
terecht kunnen.
aan preventie door uitval(-risico’s) tijdig te
jongere en goed gekwalificeerde, bevoegde
hebben we “De pedagogische klas” op-
signaleren.
docenten aan te trekken om zo te komen tot
gestart met eigen OGVO-leerlingen uit de
Net zoals in 2012 hebben we ons in 2013
Ons beleid is gericht op het oplossen van
een evenwicht in de leeftijdssamenstelling,
Tweede Fase. Na vier interne bijeenkomsten
vooral gericht op de ontwikkeling van de
het probleem en de inzet van de juiste
de salarisstructuur en de gewenste kwaliteit.
kunnen de deelnemers de modules ICT,
teamleiders en gekeken naar wat teamlei-
hulp. Dat kan bijvoorbeeld door (interne)
Om dat te bereiken hebben we verschillende
Presenteren en de PABO-instaptoetsen
ders willen. Teamleiders, directieleden en
coaching of extern door ondersteuning van
ontwikkelingen in gang gezet zoals Opleiden
Rekenen en Taal volgen en de bijbehorende
afdelingshoofden hebben deelgenomen aan
een bedrijfspsycholoog / mental coach. De
in de School.
certificaten behalen, die recht (kunnen)
een aantal bijeenkomsten met als doel: mét
structurele insteek is een snelle terugkeer in
geven op vrijstellingen bij de vervolgop-
en van elkaar leren door vanuit de eigen,
het arbeidsproces, eventueel met aangepast
leidingen. Op termijn krijgen de leerlingen
dagelijkse praktijk situaties te analyseren
of passend werk, indien terugkeer in de
stageplekken aangeboden binnen OGVO.
en met elkaar te spreken over de mogelijke
VERZUIMBELEID EN RE-INTEGRATIE
huidige functie (nog) niet mogelijk is.
14
kennis en capaciteit in huis om in een speci-
toegevoegde waarde.
15
SCHOLINGSFACILITEITEN
HRM-SYSTEEM
Al onze docenten moeten over een onder-
Het nieuwe HRM-pakket staat garant voor
wijsbevoegdheid beschikken. Daarom zijn
nieuwe en verbeterde informatievoorziening
alle onder- of onbevoegde docenten, bezig
en biedt de mogelijkheid om laagdrempelig
om een onderwijsbevoegdheid voor het
relevante informatie te verwerven.
voortgezet onderwijs te verwerven. Wij bieden bij studie goede faciliteiten, zoals studieverlof. Deze facilitering hangt onder
COMPETENTIES OOP
andere af van de noodzaak tot scholing, loopbaanontwikkeling en de toekenning van
In 2012 is gestart met het beschrijven van
de lerarenbeurs. In voorkomende gevallen
de competenties voor het ondersteunende
nemen we de studiekosten geheel voor onze
personeel. Dit wordt gedaan tegen de achter-
rekening. In 2013 is dit beleid onverminderd
grond van de veranderende eisen die het
voortgezet.
moderne onderwijs aan medewerkers stelt.
Daarnaast hebben we in goede samenwer-
Dit is in 2013 voortgezet.
king met de andere Limburgse VO-besturen het overleg gestart om middels vormen van Blended Learning flexibele trajecten voor onze medewerkers beschikbaar te krijgen die het mogelijk maken om een eerstegraads bevoegdheid te verwerven. Eind 2012 heeft dit geleid tot de afspraak met de samenwerkende lerarenopleidingen van de Hogescholen Windesheim, Utrecht, In-Holland en Amsterdam om trajecten aan te bieden voor de vakken Nederlands, Engels en wiskunde omdat hier naar verwachting op korte termijn vacatures gaan ontstaan.
16
KWALITEIT Scholen zijn maatschappelijke instellingen met een publieke taak en financiering. Het is daarom vanzelfsprekend dat we aantonen dat we goed met de publieke middelen omgaan. Kwaliteitszorg is een onontbeerlijk instrument in ons streven om deze verantwoording, ofwel governance, transparant en betrouwbaar vorm te geven.
Wij streven voortdurend naar een hogere kwaliteit en hanteren daarbij een uniforme manier
KLACHTEN EN KLACHTENREGELING
van (tevredenheids-)meting van het onderwijs, onder zowel medewerkers, ouders, leerlingen
In navolging van de kwaliteitswet die betrek-
als extern belanghebbenden. Zo werken we
king heeft op het onderwijs, beschikt OGVO
zichtbaar en merkbaar aan de verbetering
over een klachtenregeling en een klachten-
en ontwikkeling van de campussen, en hun
commissie. Deze klachtencommissie bestaat
onderwijs. In 2013 zijn diverse onderzoeken
uit een aantal vertegenwoordigers uit verschil-
uitgevoerd onder examenleerlingen, ouders en
lende maatschappelijke domeinen zoals zorg,
medewerkers. De resultaten uit het mede-
orthopedagogiek, psychologie en advies.
werkerstevredenheidsonderzoek (inclusief de
Samen met onze collega’s van Stichting On-
daarbij inbegrepen Work Ability Index) in 2010,
derwijs Midden Limburg uit Roermond zijn wij
bieden nog steeds aanknopingspunten waar-
de samenwerking op dit gebied aangegaan
mee we gericht aan de slag zijn gegaan om een
om tot een verdere professionalisering van de
aantrekkelijke werkgever te zijn en te blijven.
behandeling van klachten. De laagdrempelige structuur van interne (op campussen) en
Met uitzondering van het vwo van College Den
externe vertrouwenspersonen blijkt effectief
Hulster, kenden alle opleidingen van OGVO het
te zijn. Door snel op mogelijk heikele kwesties
basisarrangement en we blijven alert op de ont-
in te spelen, is er in 2013 geen enkele klacht
wikkeling van leerresultaten om zo tijdig ingrij-
bij de klachtencommissie terecht gekomen.
pen mogelijk te maken. We vertrouwen erop dat de vwo-opleiding van Den Hulster binnenkort weer het basisarrangement krijgt toegekend. De
ONDERWIJSTIJD
scores uit Trouw en Elsevier bevestigen dat onze drie campussen behoren tot de middengroep
Volgens de wet op de onderwijstijd (WOT)
goed draaiende scholen. Verder is alle relevante
dient elke school de wettelijk bepaalde on-
informatie betreffende de scholen al enkele jaren
derwijstijd te realiseren. Alle drie de campus-
te vinden middels Vensters voor Verantwoording
sen voldeden in 2013 aan de vereisten van
(zie www.schoolvo.nl)
de onderwijstijd.
18
19
MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID Als onderwijsorganisatie hebben wij een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Deze reikt verder dan alleen het belang van onze leerlingen. Vanuit deze maatschappelijke verantwoordelijkheid en betrokkenheid nemen wij daarom ook actief deel aan allerlei samenwerkingsverbanden.
PASSEND ONDERWIJS
SAMENWERKING MET WAA GROEP
Al in 2008 maakte het regionaal netwerk Noord-Limburg (primair onderwijs, voort-
Vanaf 2009 werkt OGVO samen met de
gezet onderwijs, mbo, speciaal onderwijs en
WAA groep. Door de WAA groep opgeleide
Bureau Jeugdzorg) een start met passend
en begeleide medewerkers zijn in dienst bij
onderwijs: voor elke leerling onderwijs dat
een speciale stichting SMO (Stichting Maat-
aansluit bij zijn of haar mogelijkheden en
schappelijke Ondersteuning), een dochter
talenten. Vanaf dat moment participeren wij
van OGVO, en verzorgen onder andere de
actief in dit overleg en maken werk van de
schoonmaak van de drie campussen, de
structurele samenwerking tussen onderwijs-
groenvoorzieningen en de interne postbezor-
instellingen onderling en tussen onderwijs
ging. Doordat zij deel uitmaken van OGVO
en jeugdzorg. De invoering van Passend
is de kwaliteit verbeterd en is de schoonmaak
Onderwijs werd zodoende al vroegtijdig in
met sprongen vooruit gegaan.
gang gezet. Voorbereidend op het nieuwe stelsel voor
BURGERSCHAP
passend onderwijs per 1 augustus 2014, zijn de noodzakelijke stappen gezet. OGVO
Aandacht voor burgerschap bij OGVO moet
maakt deel uit van het Samenwerkings-
ertoe leiden dat jongeren het vermogen en
verband vo-vso Noord-Limburg 31.01. Dit
de bereidheid ontwikkelen om deel uit te
samenwerkingsverband bevordert de inrich-
maken van een gemeenschap en dat ze ook
ting van een doelmatige ondersteunings-
daadwerkelijk een actieve bijdrage aan de
structuur op elke betrokken vo-school.
gemeenschap gaan leveren. Door ‘sociale
In 2013 is na een periode met een voorlopi-
integratie’ niet alleen in woord maar vooral
ge ondersteuningsplanraad de Ondersteu-
in daad uit te dragen, moeten leerlingen be-
ningsPlanRaad (OPR) geïnstalleerd.
kend zijn met en betrokken zijn bij uitingen van de Nederlandse cultuur en zo kunnen deelnemen aan de maatschappij.
20
21
Wij brengen leerlingen kennis bij over
AANPAK SCHOOLUITVAL
verschillende culturen, religies en etniciteit,
BOVENSCHOOLSE ZORGVOORZIENING (BZV)
en brengen hen in contact met leeftijdsge-
In 2009 is in Venlo een makelaar VSV
noten die een andere achtergrond dan zijzelf
(vroegtijdig schoolverlaters) benoemd die
De BZV is een speciale voorziening waar
hebben. Dat gebeurt niet in aparte vakken
regiobreed verantwoordelijk is voor de
scholen voor voortgezet onderwijs uit
maar op basis van ons uitgangspunt: geen
uitvoering en coördinatie van de begeleiding
Noord-Limburg leerlingen naar verwijzen
scheiding bij de voordeur. Daarnaast wordt
en zorg van leerlingen die het risico lopen
die door diverse omstandigheden even niet
burgerschapsvorming in de les behandeld,
de overgang van vmbo naar mbo niet aan
meer op hun eigen school kunnen zijn. De
als een vanzelfsprekend onderdeel van
te kunnen. Mede door deze ontwikkeling
BZV, financieel ook ondersteund door de
meerdere vakken.
presteert de gemeente Venlo goed in het
gemeenten uit Noord-Limburg, is onderdeel
terugdringen van het aantal uitvallers.
van het Samenwerkingsverband vo-vso
Het aantal schoolverlaters in Nederland is
Noord-Limburg 31.01. De BZV biedt deze
over de algehele lijn dalende en de aanpak
leerlingen een adempauze. Uitgangspunt
MAATSCHAPPELIJKE STAGE
begint zijn vruchten af te werpen. De
daarbij is dat de leerling na een zo beperkt
Alle leerlingen die in de schooljaren 2011-
minister van OCW, heeft dan ook besloten
mogelijke periode op de BZV, terugkeert
2012, 2012-2013 en 2013-2014 instroom-
het convenant “de Aanval op de Uitval”,
naar het voortgezet onderwijs.
den in het voortgezet onderwijs moeten
tot 2015 te verlengen met de daarbij
Op de BZV wordt gewerkt aan het school-
tijdens hun middelbare schoolopleiding een
behorende projectgelden. De eventuele
programma, maar vooral ook wordt gewerkt
maatschappelijke stage van 30 uur volgen.
risicoleerlingen zijn nadrukkelijk in beeld.
aan de oorzaak voor de plaatsing op de BZV.
Inmiddels heeft de overheid besloten dat de
Aan de hand van iedere individuele casus
In 2013 slaagde de BZV er in zo´n 70% van
bekostiging voor de maatschappelijke stage
zetten we in samenspraak met de betrokken
de betrokken leerlingen terug te laten keren
verdwijnt. Dit heeft geleid tot de discussie
leerling en onze maatschappelijke partners
naar de school van oorsprong, dan wel hun
of de maatschappelijke stage gecontinueerd
een maatwerktraject uit ter verkoming van
diploma te laten halen.
wordt. Hierover is in 2013 nog geen defini-
voortijdig schooluitval. Ook de overgang
tief besluit gevallen. De maatschappelijke
naar het mbo is op deze wijze duidelijker
stage dient in onze opvatting het burger-
in beeld. Aan het eind van het schooljaar is
schap te ondersteunen.
bij alle examenleerlingen de keuzes voor de vervolgopleiding helder en kunnen we via het preventieproject een extra impuls geven aan het begeleiden van de risicogroep. Op deze wijze is er bijna voor iedereen een passende vervolgopleiding te vinden, met als uitgangspunt het minimaal behalen van de startkwalificatie binnen het mbo.
22
23
VERANTWOORDING Net als andere sectoren heeft ook het onderwijs te maken met een terugtredende overheid. Hierdoor krijgen wij meer ruimte om eigen beleid te maken. Beleid waarover wij verantwoording willen afleggen. Daar geven wij invulling aan door voortdurend in contact te zijn met alle partijen die betrokken zijn bij onze organisatie.
De komende jaren zal nog meer aandacht
is onderdeel van onze manier van werken
kennen voor verbetering van de interne
en is voor ons een vanzelfsprekendheid. De
en externe communicatie (governance)
manier waarop wij Governance uitdragen,
waardoor ook de oriëntatie en betrokken-
heeft ertoe geleid dat wij regelmatig door
heid van medewerkers op onze omgeving
bijvoorbeeld het ministerie en overheden
groter wordt. Sinds 2010 participeert de
gevraagd worden over hoe andere organi-
Onderwijsgemeenschap in Vensters voor
saties in te wijden in de manier waarop we
Verantwoording, een initiatief van de VO-
met bepaalde zaken omgaan.
raad waarbij alle cijfers over de kwaliteit van scholen voor voortgezet onderwijs (landelijk) worden verzameld in één systeem. Doel
RISICOANALYSE
is kwaliteitsstandaarden te ontwikkelen en de mogelijkheid schoolresultaten met elkaar
Adequaat risicomanagement vormt een
te vergelijken (benchmark). In 2012 zijn
wezenlijk onderdeel van de governance.
de scholen zich ook gaan presenteren op
In 2010 doorliep OGVO een proces om een
Schoolkompas, een site die zich vooral richt
gedegen risicoanalyse op te stellen. Hierbij
op leerlingen van groep 8 en hun ouders
zijn de Raad van Toezicht, College van
en deze helpt om de vergelijking te maken
Bestuur, campusdirecties, teamleiders en
tussen de verschillende scholen in het voort-
Gemeenschappelijke Medezeggenschaps-
gezet onderwijs.
raad betrokken geweest. Dit heeft geleid tot een beschrijving van de belangrijkste
OGVO onderschrijft de code goed onder-
risico’s voor de onderwijsgemeenschap.
wijsbestuur en heeft deze ook doorgevoerd.
Deze inventarisatie was in 2013 nog steeds
Dat doen we door letterlijk in gesprek te
actueel. In 2014 zal een gedegen risicoana-
gaan met partijen die betrokken zijn bij onze
lyse hernieuwd worden uitgevoerd.
organisatie. Dat varieert van regelmatig overleg met de gemeente tot gesprekken met ouders, basisscholen, ROC en hbo en andere relevante organisaties. Governance
25
BLARIACUMCOLLEGE
BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN IN 2013 Net als in 2012 was het taal- en rekenonderwijs in 2013 een speerpunt. Hier is invulling aan gegeven door een betere afstemming met het basisonderwijs, doorlopende leerlijnen tussen de verschillende leerjaren en afdelingen van vmbo tot en met gymnasium. Ook zijn de lessentabellen aangepast, zijn taal- en rekencoördinatoren benoemd en is deelgenomen aan pilottoetsmogelijkheden. Het Blariacumcollege is een sport-actieve school wat beleidsmatig tot uitdrukking komt in de sportklassen. De visie is dat veel lichamelijke inspanningen leidt tot goede cognitieve ontwikkeling van kinderen. Binnen en buiten de lessen biedt het Blariacumcollege sportmogelijkheden aan voor alle leerlingen. In 2013 heeft de opleiding vmbo t van het Blariacumcollege voor het tweede opeenvolgende jaar de titel Excellente School 2013 toegekend gekregen. Het predicaat wordt toegekend op basis van resultaten, de toename van vaardigheden of kennis van leerlingen en de bijdrage die de school daaraan levert. Ook is de manier waarop een school zich onderscheidt op een specifiek onderwijsgebied van belang, zoals de aandacht voor leerlingen die het erg goed doen of voor leerlingen die juist extra ondersteuning in de klas nodig hebben.
ONDERWIJSAANBOD
SPEERPUNTEN
• vmbo
• Kleinschaligheid
- Zorg en Welzijn Breed
• ICT-leerroute vmbo en invoering Infor-
- Zorg en Welzijn Smal - Uiterlijke Verzorging
matietechnologie in de bovenbouw van de vmbo-theoretische leerweg (ITTL)
- ICT-leerroute
• International Business School (IBS)
- Handel en Verkoop
• Wetenschaps Oriëntatie Nederland
- SDV (Sport, Dienstverlening en Veiligheid) - Gemengde en Theoretische Leerweg • havo • vwo (atheneum en gymnasium)
26
(WON) • Zorgonderwijs, waaronder Maasland, regionale voorziening extra ondersteund vmbo en havo • Sport
27
COLLEGE DEN HULSTER
BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN IN 2013 Nu leren voor morgen: samen werken aan de school van de 21e eeuw is het motto van Den Hulster. De afgelopen jaren heeft College Den Hulster veel geïnvesteerd in het bieden van ruimte aan talenten en interesses van groepen leerlingen. Dit heeft geleid tot aparte onderwijsprogramma’s op het gebied van techniek, (top)sport, kunst & cultuur, tweetalig onderwijs Engels en hoogbegaafdheid. Een volgende stap in de onderwijsontwikkeling, die in 2012 is ingezet en in 2013 is voorgezet, is het nog beter inspelen op en het omgaan met verschillen in leerbehoeftes van alle leerlingen. Het onderwijs op College Den Hulster wordt hiervoor meer persoonlijk gemaakt. Dat betekent dat iedere leerling in toenemende mate eigenaar wordt van zijn eigen leerproces en het onderwijs zoveel als mogelijk wordt toegesneden op diens specifieke mogelijkheden en behoeften. Om meer gepersonaliseerd onderwijs mogelijk te maken is het nodig te beschikken over een bijpassende digitale leer- en werkomgeving.
ONDERWIJSAANBOD
SPEERPUNTEN
• vmbo
• Tweetalig vwo Engels
- Zorg en Welzijn Breed
• Techniek in het Technodôme (vmbo-
- Elektrotechniek - Metaaltechniek - Motorvoertuigentechniek - Installektro (elektro- en installatietechniek)
mbo) en het Technasium (havo/vwo) • Topsport Talentschool voor aankomende topsporters • LOOT-school voor aankomende topsporters
- Handel en Administratie
• Sportklassen
- Gemengde en Theoretische Leerweg
• Da Vinci Class
• havo • v wo (atheneum en tweetalig vwo Engels) / Da Vinciklas
28
29
VALUASCOLLEGE
BELANGRIJKE GEBEURTENISSEN IN 2013 In 2013 had het Valuascollege speciale aandacht om de onderwijsrendementen te verbeteren met als uitgangspunt ‘de basis op orde’, het opbrengstgericht werken. De TOPklassen, een talentprogramma met als eerste uitgangspunt het talent van de leerling in plaats van de cognitie, is doorontwikkeld. Ook was aandacht voor THavo, een leerroute waarbij leerlingen in zes jaar zowel het vmbo t- als het havodiploma behalen. Tot slot kent het Valuascollege ELOS, een internationaliseringsprogramma met keurmerk waarbij leerlingen structureel in aanraking komen met het buitenland.
ONDERWIJSAANBOD
SPEERPUNTEN
• vmbo
• Horeca, Toerisme en Voeding (HTV)
- Handel en Administratie
• Tweetalig Onderwijs Duits (havo/vwo)
- Bouwen, wonen en interieur
• Vooropleiding Conservatorium (havo/
- Horeca, Toerisme en Voeding (HTV)
vwo)
- Zorg en Welzijn Breed
• Vooropleiding Dans (havo/vwo)
- Gemengde en Theoretische Leerweg
• THavo
• havo • vwo (atheneum en gymnasium)
30
31
LEERLINGEN Net zoals een aantal andere regio’s van Nederland heeft Noord-Limburg te maken met een krimp. De laatste bevolkingsprognoses laten voor het voedingsgebied van OGVO tot 2025 nog steeds een krimp zien van ongeveer 10% ten opzichte van 2013. In dit krimpcijfer is ook rekening gehouden met het marktaandeel van OGVO in de diverse gemeenten en bijbehorende kernen. Per 1 oktober 2013 telde het Blariacumcollege 1.687 leerlingen, College Den Hulster 1.987 leerlingen en het Valuascollege 2.439 leerlingen. In totaal telt de OGVO daarmee 6.108 leerlingen. In leerjaar 2013/2014 maken 47 leerlingen gebruik van de VAVO-regeling (per 1 oktober 2013) en worden onderwezen door een BVE-instelling op basis van een uitbestedingscontract. In leerjaar 2012/2013 waren dit er nog 55. Ook deze leerlingen blijven ingeschreven bij een campus die deel uitmaakt van onze stichting.
EXAMENRESULTATEN De examenresultaten van het schooljaar 2012-2013 voldeden niet altijd aan de verwachting en onderstrepen de noodzaak om nadrukkelijker te sturen op de wijze waarop onze examenkandidaten zich voorbereiden op het eindexamen. Op alle scholen zijn directie en teams inmiddels aan de slag met een nieuwe aanpak.
32
EXAMENRESULTATEN BLARIACUMCOLLEGE VWO
EXAMENRESULTATEN VALUASCOLLEGE
HAVO
VMBO
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
2012/2013
34
30
109
80
249
231
2011/2012
29
21
75
60
253
2010/2011
32
31
85
69
2009/2010
41
37
64
2012/2013
91,9%
88,2%
2011/2012
86,2%
72,4%
2010/2011
88,8%
2009/2010
89,2%
VWO
HAVO
VMBO
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
2012/2013
110
107
84
83
274
254
227
2011/2012
109
101
126
117
220
187
251
235
2010/2011
113
95
116
112
210
194
51
229
216
2009/2010
101
79
118
99
208
194
88,0%
73,4%
93,7%
92,7%
2012/2013
91,9%
97,3%
88,0%
98,8%
93,7%
92,6%
85,6%
80,0%
91,2%
89,7%
2011/2012
86,2%
92,7%
85,6%
92,9%
91,2%
85,0%
96,9%
85,5%
81,2%
94,1%
93,6%
2010/2011
88,8%
84,1%
85,5%
96,6%
94,1%
92,4%
90,2%
85,4%
79,7%
94,6%
94,3%
2009/2010
89,2%
78,2%
85,4%
83,9%
94,6%
93,3%
EXAMENRESULTATEN COLLEGE DEN HULSTER VWO
HAVO
VMBO
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
Totaal
Geslaagd
2012/2013
82
64
120
100
183
175
2011/2012
86
62
114
102
199
175
2010/2011
110
87
122
110
226
203
2009/2010
128
116
114
104
194
183
2012/2013
91,9%
78,0%
88,0%
83,3%
93,7%
95,8%
2011/2012
86,2%
72,1%
85,6%
89,5%
91,2%
87,9%
2010/2011
88,8%
79,1%
85,5%
90,2%
94,1%
89,8%
2009/2010
89,2%
90,6%
85,4%
91,2%
94,6%
94,3%
Cursief is het landelijk slagingspercentage
34
35
CIJFERS INLEIDING
VERMOGENSPOSITIE OGVO
WEERSTANDSVERMOGEN
Het totaal van het eigen vermogen van de
Zoals gezegd is de solvabiliteit eind 2013
Uitgaande van OGVO jaarrekening 2013 bevindt het weerstandsvermogen van OGVO zich
OGVO per 31 december 2013 bedraagt
(eigen vermogen / totaal vermogen)
op 30,1% (30,8% in 2012, mede onder invloed van de doordecentralisatie van onze huisves-
ongeveer € 16,2 miljoen. Het totale eigen
gestegen ten opzichte van 2012. Dit wordt
ting). Vanwege het feit dat OGO volledig eigenaar is van gebouwen terreinen (doordecen-
vermogen is vanwege het beperkte
veroorzaakt door een afname van het
tralisatie van de huisvesting) dienen de ministeriële richtlijnen voor het VO aangaande deze
negatieve resultaat licht gedaald. Het
balanstotaal.
materie voor OGVO ruim geïnterpreteerd te worden.
ALGEMENE RESERVE
KENGETALLEN COMMISSIE DON
gestegen (van 29,00% in 2012 naar 31,00%
De algemene reserve is verhoogd met € 0,5
In de onderstaande tabel zijn de diverse kengetallen zoals die door de commissie Don
in 2013). Conform afspraken met de ING in
miljoen. De vermogenspositie van de OGVO
voorgesteld zijn weergegeven en zijn de kengetallen van OGVO over de jaren 2008-2013
het kader van de huisvestingslening moet dit
is hiermee op peil.
opgenomen.
FINANCIERINGSSTRUCTUUR
Kengetal
Berekening
Solvabiliteit
(EV-voorzieningen) / balanstotaal
20%
Kapitalisatie factor*
(Balanstotaal-(gebouwen en terreinen)) / totale baten
Liquiditeit
Rentabiliteit
langlopend vreemd vermogen (waaronder het langlopende deel van de hypothecaire lening vanwege huisvesting) daalde in 2013 naar € 25,4 miljoen. De solvabiliteitsratio is
percentage boven de 25% liggen. In de onderstaande paragrafen wordt een en ander nader uitgewerkt. Onder andere komen het
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Geen
32%
32%
34%
34%
33%
36%
Geen
35%
21,7%
18,2%
16,6%
17,8%
23,6%
18%
Current ratio
0,5
1,5
0,31
0,12
0,17
0,22
0,15
0,16
Exploitatieresultaat / totale baten
0%
5%
-1,5%
2,7%
0,6% -0,01%
0,00%
-0,2%
weerstandsvermogen, de kapitalisatiefactor en enkele andere ratio’s aan de orde.
De hypotheek ad € 31 miljoen is in 2007 geheel opgenomen en de aflossing is gestart
Onder- Bovengrens grens
per 1 augustus 2007. Per balansdatum is
EXPLOITATIERESULTAAT
inmiddels bijna € 6 miljoen afgelost.
In 2012 boekte OGVO een negatief exploitatieresultaat van ongeveer € 119.000 euro. De begroting 2013 betrof een zogeheten € 0-begroting, zodat er sprake is van een afwijking ten opzichte van de begroting van ongeveer € 0,1 miljoen (0,2% van de baten). De per 1 augustus wederom licht gestegen leerlingenaantallen, de bijzondere baten (bijdragen 2014 die in 2013 verantwoord
*Signaleringsgrens OGVO 35% (gerelateerd aan de omvang van de organisatie)
moeten worden) en de kostenstijgingen in aanmerking genomen, heeft de OGVO wederom een acceptabel resultaat behaald.
36
37
MEERJARENBEGROTING 2014-2016
TOEKOMSTVERWACHTINGEN BALANS Voor het eerst dient in de jaarrekening een continuïteitsparagraaf (toekomstparagraaf) opgenomen te worden. Deze paragraaf dient de financiële verwachtingen voor de komende drie
2014
2015
2016
€ 48.687.948
€ 47.357.854
€ 46.141.567
Vorderingen
€ 1.400.000
€ 1.400.000
€ 1.400.000
Liquide middelen
€ 1.392.175
€ 2.288.153
€ 2.703.351
€ 51.480.123
€ 51.046.007
€ 50.244.918
Debet
(verslag)jaren te bevatten.
Materiële Vaste Activa
KENGETALLEN EN OVERZICHTEN Kengetal
2011
2012
2013
16
15
14
127,02
125,12
118,95
Totaal debet
Personele bezetting in FTE Management / Directie OOP OP
411,95
408,19
401,08
Totaal
551,23
541,64
512,53
6.053
6.048
6.029
Leerlingaantallen
Credit Eigen Vermogen
€ 16.181.945
€ 15.873.612
€ 16.214.495
Verlies / Winst
€ -308.333
€ 340.884
€ -26.088
Voorzieningen
€ 2.700.000
€ 2.700.000
€ 2.700.000
Langlopende schulden
€ 24.906.511
€ 24.131.511
€ 23.356.511
Kortlopende schulden
€ 8.000.000
€ 8.000.000
€ 8.000.000
€ 51.480.123
€ 51.046.007
€ 50.244.918
Totaal credit De getallen voor 2014, 2015 en 2016 betreffen prognoses. In de aantallen FTE’s zijn onder andere het natuurlijk verloop en de opname van BAPO verdisconteerd. De geraamde leerlingenaantallen zijn afgeleid van bevolkingsgevens, marktaandeelgegevens en IDUgegevens. Prognoses laten een dalend verloop van leerlingaantallen zien. De personele bezetting volgt dit verloop en laat ook een dalende trend zien.
38
39
RESULTATENREKENING
KENGETALLEN 2014
2015
2016
Solvabiliteit 1
30,83%
31,76%
32,22%
Solvabiliteit 2
36,08%
37,05%
37,59%
Current ratio
17,50%
17.50%
17,50%
Quick ratio
34,90%
46,10%
51,29%
Rentabiliteit
-0,60%
0,67%
-0,05%
Weerstandsvermogen
30,45%
30,45%
30,87%
19,48%
19,80%
20,26%
RESULTATENREKENING 2014
2015
2016
Baten (Rijks)bijdragen OCW
46.209.763
47.332.379
46.514.586
3.462.346
3.462.346
3.462.346
67.500
67.500
67.500
2.391.711
2.391.450
2.391.450
52.131.320
53.253.675
52.435.882
Kapitalisatiefactor
40.008.867
40.778.761
40.976.122
De begroting 2014 is integraal opgesteld in nauwe afstemming met alle betrokkenen. Juist-
Afschrijvingen
2.928.600
2.838.427
2.674.619
heid, volledigheid en tijdigheid van alle gegevens vormen basisvoorwaarden voor het docu-
Huisvestingslasten
2.758.485
2.793.485
2.793.485
Overige instellingslasten
5.305.942
5.303.734
5.303.734
Om een beter totaalbeeld te geven, is de MJB uitgebreid met een balans, een kasstroomo-
51.001.894
51.714.407
51.747.961
verzicht en kengetallen. De begroting 2014 vormt de basis voor resultatenrekening van de
Overige overheidsbijdragen Baten werk i.o.v. derden Overige baten Totaal baten
Lasten Personele lasten
Totaal lasten
ment. Het uiteindelijke exploitatieresultaat zal 308.333 euro negatief bedragen.
MJB 2014-2016. Alle zaken die in de begroting 2014 verwerkt zijn, zijn doorvertaald naar de Saldo baten en lasten
1.129.426
1.539.269
687.922
daarop volgende jaren. Daarnaast zijn de volgende ontwikkelingen cijfermatig vertaald: “het nationaal onderwijsakkoord, het herfstakkoord, de kasschuif, het covenant leerkracht, de generieke korting en de vereenvoudiging van de bekosting”.
Financiële baten en lasten Financiële baten
24.673
24.673
24.673
Financiële lasten
1.462.432
1.443.058
1.423.683
Resultaat financiële baten en lasten
-1.437.759
-1.418.385
-1.399.010
Intensiveringsmiddelen
0
220.000
685.000
Totaal bijzondere inkomsten
0
220.000
685.000
-308.333
340.884
-26.088
Resultaat
Netto resultaat inclusief alle bijzondere inkomsten
40
41
KASSTROOMOVERZICHT 2014-2016 2014
2015
2016
-308.333
340.884
-26.088
2.928.600
2.838.427
2.674.619
Vorderingen
-31.175
0
0
Kortlopende schulden
-55.198
0
0
Mutaties voorzieningen
-25.307
0
0
2.508.587
3.179.311
2.648.531
-1.920.000
-1.508.333
-1.458.333
-775.000
-775.000
-775.000
0
0
0
Totaal financieringsactiviteiten
-775.000
-775.000
-775.000
Mutatie liquide middelen
-186.413
895.978
415.198
1.578.589
1.392.176
2.288.153
-186.413
895.978
415.198
1.392.176
2.288.153
2.703.351
Kasstroom uit operationele activiteiten Exploitatieresultaat Afschrijvingen
Totaal operationele activiteiten
Kasstroom uit investeringsactiviteiten investeringen
Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kredietinstellingen Overige langlopende schulden
Beginstand liquide middelen Mutatie Liquide middelen Eindstand Liquide middelen
42
43
