Ik had gisteren net de inleiding voor deze nieuwsbrief geschreven toen me het nieuws bereikte dat Patrick De Witte, bekend televisiemaker, columnist en hoofdredacteur van P-Magazine, was overleden. Patrick was tevens co-auteur van m'n tweede boek dat in oktober 2010 uitkwam, Vergaat de wereld in 2012?. Nauwelijks anderhalf jaar geleden signeerde ik samen met hem op de boekenbeurs van Antwerpen voor datzelfde boek. Het was een leuke, amusante sessie en we hadden samen veel plezier, niet in het minst met de bekende medemens die ons signeerstandje bezocht of voorbijging. Patrick was tevens bestuurslid van Skepp, waar hij de drijvende kracht was achter onder meer de prijzen De 6e Vijs en De Skeptische Put. Hij zal hard worden gemist. Beste Patrick, het was een eer dat je aan m'n boek meewerkte. Ik zal het extra koesteren. extra: Patrick op z'n best ten aanval tegen charlatans Niettemin veel leesplezier toegewenst! Herman Boel
INHOUD VAN DEZE EDITIE Het einde van de wereld Hoe word je charlatan Divers skeptisch nieuws Skeptisch citaat
HET EINDE VAN DE WERELD: DE AARDE ZONDER MAAN Stel je voor dat een kolossale asteroïde de aarde op een haar na mist. Je hoeft je dat niet eens voor te stellen -het gebeurde pas enkele dagen geleden... De aarde is dan wel gered, de asteroïde crasht echter op de maan. Een bijzonder plausibel verhaal. De mogelijkheid dat de maan door een of andere ramp de maan wordt vernietigd is niet groot maar zeker niet onbestaande. Enkele miljoenen jaren geleden was het
bijna zover. Een grote komeet sloeg neer op de maan en veroorzaakte de grootste krater van het hele zonnestelsel: de Aitken Base, 2500 kilometer breed op de zuidelijke maanpool. En zonder de maan… zijn we gedoemd. Want niet veel mensen weten dat de maan onze planeet stabiel houdt. Zonder de maan, zou er op aarde van leven nauwelijks sprake zijn.
Stel dat de maan plots de aarde verlaat... Om te beginnen trekt de maan aan de oceanen. Dat geeft ons de getijden. Zonder de maan zouden die ongeveer 2,5 keer minder sterk zijn. Ze zijn er dan nog wel omdat de zon ook aan de oceanen trekt. De gevolgen zijn echter dramatisch. De vruchtbare delta’s drogen op. Andere gebieden worden permanent overstroomd. De natuur zou grondig veranderen. Over de hele wereld is er droogte, hongersnood, ziekten en oorlogen. En dat is nog maar het begin. De maan doet immers veel meer dan alleen maar de getijden veroorzaken. De maan is ook de stabiliserende factor van de as waarrond de aarde draait. Als de maan verdwijnt, dan wijzigt de as –die nu op 23 graden ligt- voortdurend, voornamelijk door de aantrekkingskracht van andere planeten, Venus en Jupiter. Het ene moment ben je in Afrika, het volgende op de Noordpool. Op lange termijn leidt dit tot onvoorspelbare gigantishe klimaatwijzigingen. De aarde warmt op, koelt weer af en warmt opnieuw op. Onze planeet kan evengoed overhellen en gedurende miljoenen jaren (of langer) op haar zij liggen. De ene helft van de aardbol ligt dan voortdurend in het zonlicht, de andere helft ligt in het eeuwige duister – en koude. Geen aangename plek om op te vertoeven. Nu kan je denken dat het in de tussenzone aangenaam leven moet zijn. Vergeet het. Die regio lijdt voortdurend onder gigantische eeuwigdurende stormen. Tussen beide zijden is het temperatuursverschil immers zo groot dat er altijd een gigantische stroom van lucht van de ene naar de andere zone gaat.
Maar dat is niet de grootste zorg. Zonder de maan wordt de aarde een levensloze planeet. De atmosfeer gaat er volledig aan. Bovendien krijgt de aarde dan ook te maken met het puin dat de inslag op de maan heeft veroorzaakt en door de aantrekkingskracht op aarde terechtkomt. Een parapluutje zou geen hulp brengen. Maar er is ook goed nieuws. Sommige doemvoorspellers zeggen dat onze planeet een pak sneller zou gaan beginnen te draaien zodat er maar vier tot acht uur in een dag zijn. Er zouden apocalyptische stormen zijn die alle steden en bossen tot de grond herleiden en landbouw onmogelijk zou zijn. Maar deze doemvoorspellers hebben het niet bij het rechte eind. Door de maan is de aarde steeds trager beginnen te draaien. Mocht de maan er plots niet zijn, dan zou de aarde niet plots sneller gaan draaien maar integendeel verder vertragen. En dat omwille van de aantrekkingskracht van de zon. Een ander vaak gehoord maar compleet uit de lucht gegrepen verhaal is dat de maan op het punt staat ons voorgoed te verlaten, ook zonder inslag. Wel, het klopt dat de maan van ons afdrijft, maar met een snelheid van niet meer dan 3,8 centimeter per jaar. Dat betekent niet dat ze in een verre toekomst ons al verlaten. Volgens berekeningen zal de baan van de maan zich binnen ongeveer 15 mijard jaar stabiliseren op een afstand van ongeveer 640.000 kilometer. Niet dat wij er dan nog zijn want binnen 5 miljard jaar slokt de zon ons mogelijk op wanneer ze nova wordt. Maar dat is een ander verhaal. Ten slotte nog dit: het is niet omdat de maan van zo’n cruciaal belang is voor het leven hier op aarde dat astrologen het bij het rechte eind hebben. Astrologie is en blijft een pseudowetenschap die tot nader order pure nonsens is.
HOE WORD JE CHARLATAN (vertaling van een stuk van professor Edzard Ernst) In deze harde en moeilijke tijden moet het, denk ik, mijn plicht zijn om mijn medeburgers te wijzen op een mogelijke bron van extra inkomsten waaruit iedereen kan putten: word een charlatan en de kans bestaat dat jouw moeilijke financiële situatie voortaan tot het verleden behoort. Om dit doel te bereiken, raad ik een redelijk oprechte stap-voor-stap aanpak aan. 1. Zoek een aantrekkelijke therapie en geef die een fantastische naam Zei ik daarnet 'oprecht'? Wel, de eerste stap is toch niet zo eenvoudig. De meest krankzinnige
ideeën zijn al bedacht: oorkaarsen, homeopathie, auramassage, energiegenezing, urinetherapie, chiropraktijk, enz. Als ware charlatan wil je je eigen kwakzalverij. Je zal dus een nieuw concept moeten bedenken. Iets heel 'bizars' zou ideaal zijn, zoals beweren dat het oor een kaart is van het menselijk lichaam waardoor je alle ziekten kan genezen door iets raars te doen met specifieke gedeelten van het oor – oeps, dat domein is al bezet door de ooracupunctuurbrigade. Wat dacht je van voorop te stellen dat je bovennatuurlijke krachten hebt waardoor je 'genezende energie' kan sturen in de lichamen van patiënten zodat ze zichzelf kunnen genezen? Ook dat is niet goed: Reiki-genezers zouden ja van plagiaat kunnen beschuldigen. Je zal ongetwijfeld wel iets kunnen uitvinden. Wanneer je dat doet, geef het dan een gemakkelijk te onthouden naam. De naam kan je nieuwe onderneming doen slagen of doen mislukken. 2. Bedenk een fascinerende geschiedenis Zodra je je behandeling en een fantastische naam hebt bepaald, heb je een goed verhaal nodig om uit te leggen hoe je ertoe kwam. Dit is niet zo moeilijk en kan zelfs een leuke taak zijn; je zou kunnen zeggen dat je stervende kleine zus van zes jaar werd genezen door jouw tussenkomst of dat je je inspiratie in je dromen kreeg van een oude tante die net was gestorven, of misschien kan je een godsdienstige connectie vinden (heb je ooit Lourdes bezocht?). De mogelijkheden van je verbeelding zijn onbegrensd; zorg er gewoon voor dat het een aangrijpend verhaal is. Misschien maken ze er dan ooit een film over. 3. Voeg een streepje pseudowetenschap toe Of je het nu graag hebt of niet, we leven in een tijd waarin we de wetenschap niet volledig kunnen uitsluiten. Ik raad op z'n minst een klein beetje wetenschappelijke terminologie aan. Aangezien je niet wilt ontdekt worden, moet je iets kiezen dat alleen door enkele experts kan worden begrepen; quantumfysica, chaos-theorie en nano-technologie zijn allemaal uitstekende opties. Het kan ook overtuigender lijken om te laten verstaan dat topwetenschappers van je ideeën smullen of dat hele teams van verafgelegen universiteiten werken aan de onderliggende mechanismen, of dat het Nobelprijscomité onlangs op de hoogte werd gebracht, enz. Indien mogelijk, voeg je een beetje high tech aan je nieuwe uitvinding; een nieuw apparaat met flikkerende lichten en digitale schermen kan genoeg zijn om te overtuigen. Het apparaat kan verder leeg zijn, zolang het er maar indrukwekkend genoeg uit ziet. 4. Vergeet geen dosis oude wijsheid Met al deze wetenschap – sorry, pseudowetenschap – mag je niet vergeten om een goede basis in traditie te hebben. Jouw behandeling moet gebaseerd zijn op een oude wijsheid die je hebt herontdekt, aangepast en geperfectioneerd. Ik raad aan om te vermelden dat enkele van de oudste culturen op de planeet al op de hoogte waren van de belangrijkste basisonderdelen waarop jouw uitvinding is gebaseerd. Wat oud is heeft de tand des tijds doorstaan. Dat betekent dus dat jouw behandeling zowel doeltreffend als veilig is. 5. Beweer dat je over een wondermiddel beschikt Om je inkomsten te maximaliseren, moet je zoveel mogelijk klanten hebben. Het zou dan ook niet verstandig zijn om je inspanningen op slechts één of twee voorwaarden te richten. Commercieel gezien is het veel beter om duidelijk te stellen dat jouw behandeling alles kan genezen, een wondermiddel is. Maak je geen zorgen over de ongeloofwaardigheid van die bewering. In het rijk van de kwakzalverij is die perfect aanvaardbaar, zelfs heel normaal om bizar te zijn. 6. Doe iets aan het 'bewijsprobleem' en de vervelende skeptici
Ik weet dat het deprimerend is dat zelfs de meest uitzonderlijk begaafde charlatan met twijfelaars te maken heeft. Vroeg of laat zullen skeptici je om een bewijs vragen; eigenlijk zijn ze erdoor geobsedeerd. Maar geen panier – die is helemaal niet zo bedreigend als het lijkt. De duidelijke oplossing bestaat uit het bieden van de ene getuigenis na de andere. Je hebt een website nodig waarop tevreden klanten indrukwekkende verhalen vertellen over hoe jouw behandeling hen het leven redde. Als je geen zulke klanten hebt, vind je ze uit; in het rijk van de kwakzalverij is het traditie om je eigen getuigenissen te schrijven. Niemand zal het merken! 7. Toon aan dat je de fijne kunst van bedriegen met statistieken beheerst Sommige skeptici zijn misschien niet onder de indruk en wanneer ze jouw 'bewijs' bekritiseren moet je mogelijk een stapje verder gaan. Statistieken vormen een hele goede manier om ze op afstand te houden, toch voor een tijdje. De heersende opvatting onder de charlatans is dat ongeveer 70% van hun patiënten voordeel halen uit om het even welke placebo je hen toewerpt. Ik adviseer dan ook om iets beter te doen en een gevalstudie te citeren van ten minste 5.000 patiënten waarvan 76,5% aanzienlijke verbeteringen vertoonde. Wat? Je beschikt niet over zo'n studie? Doe niet dwaas, wees inventief! 8. Scoor punten met Big Pharma Je moet goed weten wie jouw (toekomstige) klanten zijn (zullen zijn): ze zijn rijk, hadden een goede opleiding (uiteraard zonder veel succes) en zijn van middelbare leeftijd, goedgelovig en diep alternatief. Denk aan de Britse prins Charles! Zodra je deze denkrichting volgt, kan je met winst profiteren van het achtervolgingscomplex waar deze mensen last van hebben. Een eenvoudige manier om dat te bereiken is beweren dat de grote farmaceutische bedrijven van jouw innovatie hebben gehoord, bang zijn om miljoenen te verliezen en er dus alles aan doen om jou tegen te werken. Niet alleen geeft dit jou de nodige geloofwaardigheid bij het gestoorde deel van de bevolking, het is ook een perfecte verklaring waarom jouw baanbrekende ontdekking niet werd gepubliceerd in de toonaangevende medische tijdschriften: de redacteuren liggen uiteraard allemaal onder de knot van de grote farmaceutische bedrijven. 9. Vraag geld, veel geld Ik heb het belangrijkste voor het laatst gehouden; onthoud: de bedoeling is om rijk te worden! Vraag om grote vergoedingen, zelfs om buitensporig hoge. Als uw behandeling een product is dat je kan verkopen (bv. via het internet, om aan de toezichthouders te ontsnappen), verkoop je het voor veel geld; als het een behandelingstherapie is, reken je hoge consultatievergoedingen aan en zeg je dat het om een exclusieve behandeling gaat; als de techniek kan worden aangeleerd, begin je andere therapeuten voor heel veel geld op te leiden en vraag je om een procent van hun toekomstige inkomsten. Te veel vragen is de beste manier om beroemd te worden – of heb je ooit gehoord van een charlatan die beroemd werd door een redelijke prijs te vragen? Het zorgt er ook voor dat het schorem buiten blijft. Arme mensen kunnen zelfs ziek zijn! Die wil je helemaal niet; je wil de 'bezorgde rijken' die het zich kunnen veroorloven om naar een echte arts te gaan wanneer de zaken fout lopen. Maar het voornaamste is dat hoge vergoedingen bijzonder goed zijn voor je bankrekening.
Nu ben je er helemaal klaar voor. Maar om ervoor te zorgen dat je bij de eerste horde niet valt, geef ik je enkele handige antwoorden op vragen die je ongetwijfeld zal krijgen van skeptici, die vervelende mensen die nooit tevreden zijn. De antwoorden zijn niet bedoeld om hen te overtuigen maar om, als ze openbaar worden uitgesproken, ervoor te zorgen dat je de publieke opinie op je hand hebt – en dat is van levensbelang in het rijk van de kwakzalverij.
V: Uw behandeling kan aanzienlijke schade toebrengen; vindt u dat verantwoord? A: Schade? Weet u waar u het over hebt? Duidelijk niet! Elk jaar sterven honderdduizenden door de medicijnen die ze van gewone artsen krijgen. Dat noem ik schade! V: Experts zeggen dat uw behandeling biologisch niet mogelijk is, wat is uw antwoord daarop? A: Er zijn heel wat zaken die de wetenschap nog niet begrijpt en heel wat dingen zal ze nooit begrijpen. In ieder geval, er zijn heel wat manieren van weten en wetenschap is een ervan. V: Waar zijn de onderzoeken die uw bewering staven? A: Klinische proeven hebben maar een beperkte waarde; ze zijn veel te klein, vaak vooringenomen en geven nooit het werkelijke leven weer. Dat is de reden waarom heel wat experts nu pleiten voor betere manieren om de waarde van medische interventies aan te tonen. V: Professor Ernst zei onlangs dat uw therapie onbewezen is, klopt dat? A: Deze man is niet betrouwenswaardig; hij is in dienst van de farmaceutische industrie! Natuurlijk zegt hij dat? Overigens, wist u dat slechts 15% van de traditionele therapieën op een bewijs zijn gebaseerd? V: Waarom is uw behandeling zo duur? A: Jaren opleiding, een volledig onderzoeksprogramma, voortdurende audits, naleving van de reglementen en een groot team van medewerkers – denkt u dat dat allemaal gratis is? Ik zou persoonlijk al mijn patiënten gratis behandelen (en doe dat vaal) maar ik daag verantwoordelijkheid voor anderen ook, ziet u.
DIVERS SKEPTISCH NIEUWS Complottheoristen in de overtreffende trap Eind vorig jaar werden een hoop kinderen en enkele volwassenen door een dwaze gek overhoop geschoten in een school in het Amerikaanse Newtown. Nu zijn er mensen die beweren dat het hele gebeuren in de school Sandy Hook een complot was en niet echt gebeurde. Ik ga hier het hele zielige verhaal van deze complottheoristen niet uit de doeken doen. Wie eens flink wil lachen (of huilen) kan hier terecht: http://www.salon.com/2013/01/09/the_worst_sandy_hook_conspiracy_theory_yet/ Gastbijdrage Wetenschap101 Ik mocht onlangs een nieuwe gastbijdrage maken voor de Nederlandse videoblog Wetenschap101. Als onderwerp koos ik homeopathie, ongetwijfeld een van de oplichterijen waar dagelijks de grootste onzin over wordt geschreven. Hoe vaak moet ik niet lezen dat de ene of de andere goedgelovige er stellig van overtuigd is dat homeopathie werkt, want zijn/haar dier of kind was onmiddellijk genezen terwijl de gewone huisarts niets kon vinden. En als dat fantastische argument niet werkt, dan komen ze met het oervervelende 'ja maar placebo bij dieren of baby's kan toch niet?' dat ook al ettelijke malen werd ontkracht. Sommige naïevelings zijn onverbeterlijk. Wat doen we dan als skepticus? We laten die mensen voor wat ze waard zijn en richten ons tot de mensen die wél durven te vertrouwen op wetenschap en verder durven te kijken dan pseudowetenschappelijke oplichterij. U bevindt zich dus in uitstekend gezelschap! De Wereld Draait Door draait helemaal door Het is niet omdat een programma razend populair is, dat het zomaar alles kritiekloos moet slikken wat er in de studio langskomt. Op maandag 18 februari ontving De Wereld Draait Door
de ouders van Niek Zervaas. Matthijs van Nieuwkerk ontving ze naar aanleiding van de documentaire over hun zwaar gehandicapte zoon, later die avond bij de NCRV uitgezonden. Die documentaire, ‘Een dansend hart‘, vertelt het verhaal van Niek, die in de eerste achttien jaar van zijn leven niet kon communiceren, maar toen met een methode, die Facilitated Communication (FC) heet, zijn gedachten de wereld in kon sturen. Bij deze methode ondersteunt (‘faciliteert’) een helper de gehandicapte om zijn hand te bewegen over een letterbord. Op die manier zou iemand net voldoende geholpen worden om zijn woorden te kunnen formuleren wat anders niet lukt door slechte spiercontrole. Van Nieuwkerk liet geen enkel spoor van een kritisch geluid horen. Deze methode wordt namelijk door geen enkele serieuze organisatie nog vertrouwd. De informatie die door wordt gegeven hangt helemaal af van de kennis die de ondersteuner heeft. Het is bijna niet voor te stellen dat de redactie geen enkel idee hiervan had. Zelfs even kijken in het Woordenboek van de Skepticus had toch geleerd dat er ernstige twijfel bestaat over FC, en dat is erg zacht uitgedrukt. We kunnen alleen maar hopen dat Van Nieuwkerk voortaan zich iets kritischer en wetenschappelijker opstelt... tenzij sensatie en kijkcijfers belangrijker zijn dan eerlijkheid natuurlijk. (bron: Klopt dat wel?)
SKEPTISCH CITAAT Voor het maandelijkse citaat gaan we te rade bij de schrijfster van onder meer de boeken over Harry Potter, J.K. Rowling. Je kan beweren dat om het even wat waar is als de enige basis om erin te geloven eruit bestaat dat niemand ooit heeft bewezen dat het niet bestaat.
UITSMIJTER Als uitsmijter deze keer geen filmpje maar een leuke cartoon:
Copyright © 2013 Herman Boel, Alle rechten voorbehouden
Bezoek ons ook op
