Inhoud
Inhoud Thema 1 Wat is psychiatrie?
1
Algemene inleiding
2
1
Van magie naar wetenschap Inleiding Leerdoelen 1.1 Tweeslachtig karakter 1.2 Hippocrates 1.3 Middeleeuwen 1.4 Latere ontwikkeling 1.5 De inrichting tot 1950 1.6 Op zoek naar het onbewuste 1.7 Convergentie 1.8 De antipsychiatrie 1.9 De dehospitalisatie 1.10 Psychiatrie als wetenschap 1.11 De DSM-IV
6 6 6 6 7 8 9 12 14 16 17 18 21 24
2
Het werkterrein en de randgebieden van de psychiatrie Inleiding Leerdoelen 2.1 Algemeen 2.2 Vier categorieën 2.2.1 Neurosen 2.2.2 Psychosen 2.2.3 Organische stoornissen 2.2.4 Persoonlijkheidsstoornissen 2.3 Het werkterrein van de psychiatrie 2.3.1 Klinische psychiatrie 2.3.2 Klinische psychotherapie 2.3.3 Sociale psychiatrie 2.3.4 Forensische psychiatrie 2.3.5 Kinderpsychiatrie 2.3.6 Gerontopsychiatrie 2.3.7 Psychotherapie 2.4 Verwante disciplines 2.4.1 De psychiater 2.4.2 De klinisch psycholoog 2.4.3 De maatschappelijk werker 2.4.4 De psychiatrisch verpleegkundige 2.4.5 Het werken in teamverband 2.5 De structuur van de geestelijke gezondheidszorg
29 29 29 29 32 32 33 33 35 37 37 38 38 38 39 39 39 40 40 40 41 41 41 42
IX
Inhoud
3
Psychiatrie, zienswijzen en behandeling Inleiding Leerdoelen 3.1 De biologische psychiatrie en therapieën 3.1.1 Onderzoek 3.1.2 Behandeling 3.2 Psychoanalyse 3.3 Cliëntgerichte psychotherapie 3.4 Systeemtheorie 3.5 Leertheorie 3.5.1 Klassieke conditionering 3.5.2 Operante conditionering 3.5.3 Sociale leertheorie 3.5.4 Cognitieve theorie 3.6 Groepstherapie 3.7 Een verbeterde effectiviteit
43 43 46 46 48 52 58 62 62 63 64 64 65 67 68 70
4
Psychiatrie en recht Inleiding Leerdoelen 4.1 Onvrijwillige opname 4.1.1 Rechterlijke machtiging 4.1.2 Inbewaringstelling 4.1.3 Plaatsing door de strafrechter 4.2 Dwangbehandeling 4.3 Ondercuratelestelling
71 71 72 72 73 75 75 76 78
Studieactiviteiten thema 1
80
Thema 2 Stoornissen
81
Algemene inleiding
82
1
Inleiding in de psychopathologie Inleiding Leerdoelen 1.1 De begrippen symptoom en syndroom 1.2 Enkele psychopathologische begrippen 1.2.1 Endogeen en exogeen 1.2.2 Multiconditionaliteit
83 83 83 83 84 84 86
2
Psychopathologische stoornissen Inleiding Leerdoelen 2.1 Stoornissen van het bewustzijn, derealisatie en amentie 2.1.1 Bewustzijn 2.1.2 Derealisatie en depersonalisatie
87 87 87 87 87 90
Inhoud
2.1.3 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.6 2.6.1 2.6.2 2.7 2.7.1 2.7.2 2.7.3 2.8 2.8.1 2.8.2 2.9 2.9.1 2.9.2 2.9.3
Amentie 91 Stoornissen van het waarnemen 91 Illusies 92 Hallucinaties 93 Stoornissen in het denken 93 Stoornissen van de inhoud van het denken (wanen) 94 Stoornissen in de vorm of organisatie van het denken (formele denkstoornissen) 99 Stoornissen van de intelligentie 101 Stoornissen van het geheugen 104 Geheugenverlies 105 Desoriëntatie 106 Oorzaken 107 Confabulatie 108 Stoornissen in stemming en gevoel 108 Stoornissen in de stemming 108 Stoornissen in het gevoelsleven 111 Stoornissen in het handelen, het willen en de impulscontrole 113 Stoornissen in het handelen 113 Stoornissen in het willen 117 Stoornissen in de impulscontrole 118 Stoornissen in de motoriek 124 Psychomotorische stoornissen 125 Spraakstoornissen 126 Stoornissen in de seksualiteit 126 Psychoseksuele disfuncties 127 De parafilieën 130 De geslachtsidentiteitsstoornissen 134
Studieactiviteiten thema 2
137
Thema 3 Syndromen
139
Algemene inleiding
140
1
142 142 143 143 143 144 146 147 148 148 148 148
Organische syndromen; ontregeling Inleiding Leerdoelen 1.1 Delirium 1.1.1 Inleiding 1.1.2 Wat is een delirium eigenlijk? 1.1.3 Oorzaken en bevorderende factoren 1.1.4 Behandelingsbeleid 1.1.5 Prognose 1.2 Ontregeling door hersenziekten 1.2.1 Inleiding 1.2.2 Plaatselijke ontregeling
XI
Inhoud
1.2.3 1.2.4 1.2.5 1.3 1.3.1 1.3.2 1.4 1.4.1 1.4.2
XII
Algemene ontregeling Syndroom van Wernicke-Korsakov Andere organische beelden Ontregeling door algemene ziekten Verstoring van het hormonale evenwicht Niet-hormonaal Ontregeling door medicijnen en drugs Het gebruik van medicijnen Het gebruik van drugs
149 149 150 150 151 152 153 153 153
2
Dementie Inleiding Leerdoelen 2.1 Dementiesyndroom 2.1.1 Verschijnselen 2.1.2 Vóórkomen 2.2 Secundair dementiesyndroom 2.2.1 Depressies 2.2.2 Lichamelijke aandoeningen 2.2.3 Medicijngebruik 2.3 Ziekte van Alzheimer 2.4 Vasculaire dementie 2.5 De ziekte van Pick 2.6 De ziekte van Huntington 2.7 De ziekte van Creutzfeldt-Jakob 2.8 Aids 2.9 De omgeving van de patiënt 2.10 De maatschappelijke gevolgen van dementie
155 155 155 155 158 158 159 160 160 160 161 165 167 168 169 169 170 170
3
Schizofrenie en andere psychotische stoornissen Inleiding Leerdoelen 3.1 Symptomen 3.1.1 Positieve symptomen 3.1.2 Negatieve symptomen 3.2 Verloop en epidemiologie 3.3 Oorzaken 3.4 Vormen van schizofrenie 3.4.1 Paranoïde type 3.4.2 Gedesorganiseerd type 3.4.3 Katatoon type 3.5 Behandeling 3.5.1 Medicamenteuze behandeling 3.5.2 Andere vormen van behandeling 3.6 Maatschappelijke gevolgen van chronische schizofrenie 3.7 Andere psychotische stoornissen 3.7.1 Schizoaffectieve stoornis 3.7.2 Schizofreniforme stoornis
172 172 173 174 174 178 179 180 183 183 184 186 187 187 192 193 199 199 200
Inhoud
3.7.3 3.7.4 3.7.5 3.7.6 4
5
Kortdurende psychotische stoornis Kraambedpsychose Waanstoornis Inductie
201 202 203 209
Stemmingsstoornissen Inleiding Leerdoelen 4.1 Stemmingsregeling 4.2 Toestandsbeelden 4.2.1 Depressie 4.2.2 Manie 4.2.3 Samenhang 4.3 Ziektebeloop 4.3.1 Begripsbepaling 4.3.2 Diagnostiek 4.4 Behandeling 4.4.1 Behandeling van toestandsbeelden: medicamenteuze benadering 4.4.2 Behandeling van toestandsbeelden: niet-medicamenteuze benadering 4.4.3 Profylactische behandeling: medicamenteuze benadering 4.4.4 Profylactische behandeling: niet-medicamenteuze benadering 4.5 Gevolgen van stemmingsstoornissen 4.6 Suïcide 4.6.1 Inleiding 4.6.2 Suïcide en pogingen tot suïcide: een inventarisatie 4.6.3 Pogingen tot suïcide 4.6.4 Belangrijke oorzaken van suïcide en risicofactoren 4.6.5 Het te volgen beleid bij een suïcide 4.6.6 Het te volgen beleid bij een poging tot suïcide
211 211 211 211 213 213 216 217 217 217 220 222
228 228 229 229 229 230 232 234 235
Angststoornissen Inleiding Leerdoelen 5.1 Angst 5.2 Paniekstoornissen 5.3 Fobieën 5.3.1 Agorafobie 5.3.2 Specifieke fobieën 5.3.3 Sociale fobie 5.4 Obsessief-compulsieve stoornissen 5.5 Posttraumatische en acute stress-stoornissen 5.5.1 Kindermishandeling 5.5.2 Incest 5.6 Gegeneraliseerde angststoornissen
237 237 237 237 238 239 240 241 243 245 248 251 251 253
222 225 226
XIII
Inhoud
XIV
6
Eetstoornissen Inleiding Leerdoelen 6.1 Anorexia nervosa 6.2 Boulimia nervosa 6.3 Obesitas
255 255 255 255 259 261
7
Dissociatieve stoornissen Inleiding Leerdoelen 7.1 Dissociatie en hysterie 7.2 Depersonalisatiestoornis 7.3 Dissociatieve amnesie 7.4 Dissociatieve fugue 7.5 Dissociatieve identiteitsstoornis 7.6 Behandeling van dissociatieve stoornissen
264 264 265 265 266 267 267 268 269
8
Somatoforme stoornissen Inleiding Leerdoelen 8.1 Indeling somatoforme stoornissen 8.2 Conversie 8.3 Psychogene pijnstoornis 8.4 Hypochondrie 8.5 Overige somatoforme stoornissen 8.5.1 Ongedifferentieerde somatoforme stoornis en somatisatiestoornis 8.5.2 Simulatie 8.5.3 Syndroom van Münchhausen 8.5.4 Stoornis in de lichaamsbeleving
271 271 272 272 273 276 277 278 278 278 279 279
9
Aanpassingsstoornissen Inleiding Leerdoelen 9.1 Het draaglast/draagkracht-model 9.2 Het begrip ‘aanpassingsstoornis’
281 281 281 281 282
10
Persoonlijkheidsstoornissen Inleiding Leerdoelen 10.1 Het begrip ‘persoonlijkheidsstoornis’ 10.2 Cluster A 10.2.1 De paranoïde persoonlijkheid 10.2.2 De schizotypische persoonlijkheid 10.3 Cluster B 10.3.1 De antisociale persoonlijkheid 10.3.2 De borderline persoonlijkheid 10.3.3 De narcistische persoonlijkheid 10.4 Cluster C
284 284 284 284 286 286 286 287 287 289 291 292
Inhoud
10.5 Oorzaken van persoonlijkheidsstoornissen 10.6 Behandeling 10.7 Wijze van omgang met mensen bij wie sprake is van een persoonlijkheidsstoornis 10.7.1 Wijze van omgang met de paranoïde persoonlijkheid 10.7.2 Wijze van omgang met de antisociale persoonlijkheid 10.7.3 Wijze van omgang met de borderline persoonlijkheid 10.7.4 Wijze van omgang met de narcistische persoonlijkheid.
Studieactiviteiten thema 3
292 295 295 295 295 297 297 298
Thema 4 Speciële psychiatrie
301
Algemene inleiding
302
1
303 303 303 303
Sociale psychiatrie Inleiding Leerdoelen 1.1 Geschiedenis 1.2 Kenmerken en doelgroepen van de sociale psychiatrie 1.3 De taken van de Riagg 1.3.1 Preventie en sociale psychiatrie 1.3.2 Dienstverlening en sociale psychiatrie 1.3.3 Hulpverlening en sociale psychiatrie 1.4 Aanmelding bij de Riagg 1.4.1 De afdeling sociale psychiatrie 1.4.2 Crisisinterventie 1.4.3 De 7 × 24-uurs bereikbaarheidsdienst 1.5 Samenwerking in de sociale psychiatrie 1.5.1 Multifunctionele eenheden (MFE’s) 1.5.2 Wekelijkse bijeenkomsten 1.5.3 Personele unies 1.5.4 Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen (RIBW’en) 1.5.5 Verslavingszorg 1.6 Relatie tussen de andere afdelingen van een Riagg en de afdeling sociale psychiatrie 1.6.1 Psychotherapie volwassenen en sociale psychiatrie 1.6.2 Jeugd en sociale psychiatrie 1.6.3 Ouderen en sociale psychiatrie
304 306 306 307 308 310 311 311 312 312 312 312 312 313 313 313 313 313 314
XV
Inhoud
2
XVI
Kinder- en jeugdpsychiatrie Inleiding Leerdoelen 2.1 Kenmerken kinder- en jeugdpsychiatrie 2.1.1 Wisselwerking aanleg–opvoeding 2.1.2 Ontwikkelingsfasen 2.1.3 Ontwikkelingsgebieden 2.1.4 Levensterreinen 2.2 Diagnostiek en behandelingsplan 2.3 Enkele belangrijke kinder- en jeugdpsychiatrische stoornissen 2.3.1 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD: Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) 2.3.2 Pervasieve ontwikkelingsstoornissen 2.3.3 Angststoornissen 2.4 Het werkveld van de kinder- en jeugdpsychiatrie
315 315 315 315 315 315 316 316 317
3
Zorg voor verstandelijk gehandicapten Inleiding Leerdoelen 3.1 Diagnostische criteria voor zwakzinnigheid 3.2 Oorzaken van zwakzinnigheid 3.2.1 Prenatale oorzaken 3.2.2 Perinatale oorzaken 3.2.3 Postnatale oorzaken 3.3 Niveaus van zwakzinnigheid 3.3.1 Diepe zwakzinnigheid 3.3.2 Ernstige zwakzinnigheid 3.3.3 Matige zwakzinnigheid 3.3.4 Lichte zwakzinnigheid 3.3.5 Zwakbegaafheid 3.4 Beleid en zorg 3.5 Zwakzinnigheid en psychiatrie
329 329 329 330 330 330 331 331 332 332 332 332 332 332 333 333
4
Gerontopsychiatrie 4.1 Levenssituatie Inleiding Leerdoelen 4.2 Psychisch verouderen 4.3 Neurotische klachten 4.4 Depressies 4.5 Paranoïde psychosen
337 337 337 337 339 340 340 341
5
Verslaving Inleiding Leerdoelen 5.1 Verslaving: algemene begrippen en definities 5.1.1 Ideeën over verslaving 5.1.2 De ‘cirkels van verslaving’
344 344 344 345 345 346
318 318 321 326 327
Inhoud
5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5 5.3.6 5.3.7 5.3.8
Alcoholverslaving Drugsgebruik Cannabis (hasj en marihuana) Opiaten (heroïne, morfine en methadon) Pepmiddelen (cocaïne en amfetaminen) Slaap- en kalmeringsmiddelen Tripmiddelen Algemeen geaccepteerde stoffen: cafeïne en tabak Gokken en andere niet-chemische verslavingen Nieuwe ontwikkelingen: XTC, paddo’s en wat de pot schaft
348 349 349 350 351 351 352 352 352 352
6
Forensische psychiatrie Inleiding Leerdoelen 6.1 Taken van de forensisch psychiater 6.2 Forensische psychiatrie: een moeilijk vakgebied 6.3 De tbs 6.4 Wie verblijven binnen de tbs? 6.5 Behandeling 6.6 Resultaat 6.7 Forensische zorg in de gevangenis 6.8 Daderprofielen
354 354 354 354 355 356 357 359 360 361 361
Studieactiviteiten thema 4
363
Bibliografie
365
Register
371
XVII
